Khái niệm Phân Tầng Xã Hội: Cấu Trúc và Hệ Thống Xã Hội | Môn Xã hội học - Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam

lOMoAR cPSD| 59452058
Khái niệm phân tầng xã hội
- Phân tầng là một khái niệm cơ bản của xã hội học. Tuy nhiên, để hiểu được khái niệm
phân tầng xã hội, trước hết chúng ta cần thiết phải nghiên cứu khái niệm tầng xã hội.
- Tầng xã hội: Là tổng thể, là tập hợp các cá nhân có cùng hoàn cảnh xã hội, họ giống
nhau hay bằng nhau về địa vị kinh tế, chính trị, địa vị xã hội và cả khả năng thăng tiến
cũng như giành được những ân huệ hoặc vị trí cao trong xã hội.
- Phân tầng xã hội: Có nhiều quan niệm khác nhau vềphân tầng, M.Weber khi nói về phân
tầng đã đưa ra nguyên tắc tiếp cận ba chiều hay ba khía cạnh là địa vị kinh tế, địa vị
chính trị, địa vị xã hội, cấu thành các tầng lớp xã hội.
- Phân tầng xã hội: là sự phân chia nhỏ xã hội thành các tầng lớp khác nhau về địa vị kinh
tế, địa vị chính trị, học vấn, kiểu dáng nhà ở, nơi cư trú, phong cách sinh hoạt, cách ứng
xử, sở thích nghệ thuật. Đây là một trong những khái niệm cơ bản của xã hội học. Đó là
một khái niệm để chỉ sự phân chia các cá nhân hay các nhóm xã hội thành các tầng lớp
khác nhau. Mỗi tầng bao gồm các cá nhân, các nhóm xã hội có địa vị kinh tế, chính trị,
uy tín giống nhau. Phân tầng xã hội diễn ra trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, từ
kinh tế, chính trị cho đến văn hóa, v.v...
Các hệ thống phân tầng xã hội:
1: Hệ thống phân tầng đóng
- Tồn tại trong xã hội có sự phân chia đẳng cấp. Ở chế độ này con người khó có thể thay
đổi địa vị của mình. Vị thế của họ được ấn định bởi dòng dõi, nguồn gốc của cha mẹ,
hầu như là biến động xã hội to lớn
- Quan hệ hôn nhân mang tính “nội giao”, cấm sự kết hôn giữa những người thuộc đẳng
cấp khác. Sự cấm đoán này diễn ra hết sức nghiêm ngặt, nếu vi phạm điềunày có thể bị
trừng phạt rất nặng nề.
- - Hệ thống phân tầng đóng kìm hãm sự phát triển của xã hội. Hiện nay vết tích của hệ
thống phân tầng đóng vẫn còn ở một số ùng như Bắc Phi, Trung Đông và Châu Á (vào
năm 1981 vẫn còn hơn 1 triệu người sống trong cảnh nô lệ).
2: Hệ thống phân tầng mở
Là hệ thống phân tầng trong xã hội giai cấp. Trong hệ thống phân tầng này, ranh giới giữa các
tầng không quá cứng nhắc và cách biệt như trong xã hội đẳng cấp, mà có sự uyển chuyển và
mềm dẻo hơn. Một người từ tầng lớp thấp có thể chuyển lên đứng vào vị trí của một tầng xã
hội cao hơn. Địa vị cá nhân thường phụ thuộc trực tiếp vào nghề nghiệp cũng như thu nhập của
họ. Vị thế con người đa phần dochủ quan đạt được chứ không phải sẵn có. 3: Phân tầng xã hội theo độ tuổi
- Là hiện tượng phổ biến trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ (thời kỳ tiền giai cấp). Đến
xã hội có giai cấp, vẫn tồn tại sự bất bình đẳng về lứa tuổi
- Lứa tuổi thể hiện sự khác nhau về uy tín xã hội và kinh nghiệm. Người cao tuổi có quyền
dạy bảo người ít tuổi hơn (chứ không có sự ngược lại)
+ Trong xã hội truyền thống (dựa trên kinh tế nông nghiệp với các công xã nông thôn),
quyền lực của các công lão được coi là chuẩn mực. lOMoAR cPSD| 59452058
+ Ở xã hội hiện đại “sống lâu nên lão làng” không còn là con đường thăng tiến địa vị xã hội
chủ yếu nữa nhưng vẫn là dấu ấn đậm nét trong nhiều sinh hoạt cộng đồngkhác nhau.
4: Phân tầng dựa trên trình độ phát triển của xã hội
- Phân tầng xã hội hình chóp: Phản ánh xã hội có sự bất bình đẳng rất cao, dù cho kinh tế
rất phát triển hay lạc hậu
- Phân tầng xã hội hình thoi: Hai nhóm xã hội giàu nghèo đều chiếm tỉ lệ nhỏ, nhóm trung
lưu ở giữa là phổ biến (Nhật Bản).Tuy nhiên khoảng cách giàu nghèo còn rất cao, điều
đó cho thấy sự bất bình đẳng vẫn lớn.
- Phân tầng xã hội hình quả trứng: Trung lưu chiếm phần lớn, bất bình đẳng vẫn còn cao,
song không còn những người quá nghèo hay tình trạng một số ít nắm tuyệt đại tài sản toàn xã hội (Bắc Âu)
- Phân tầng xã hội hình giọt nước: Khoảng cách giàu nghèo vẫn còn nhưng không đáng
kể. Đại bộ phận nhân dân có mức sống trung bình và khá (các nước Đông Âu cũ)
Các tháp phân tầng xã hội 1: Hình chóp nón
Là loại tháp phân tầng xã hội phản ánh mức độ bình đẳng cao của xã hội, ở đó nhóm người
giàu có quyền lực chiếm tỉ lệ thấp trong khi đa số người nghèo khổ lại chiếm tỉ lệ rất cao
VD: Hoa Kỳ là nước có trình độ kinh tế phát triển cao nhưng tần lớp thượng lưu chỉ chiếm
1 – 3% dân cư, tầng lớp hạ lưu chiếm 20% dân số cả nước. 2: Hình thoi (quả trám)
Là loại tháp cả hai nhóm giàu và nghèo đều chiếm tỉ lệ nhỏ, nhóm trung lưu chiếm đa số
và nằm ở phần thân tháp. Tuy nhiên khoảng cách của hai nhóm đỉnh và đáy tháp còn khá xa.
VD: Hiện nay ở Việt Nam đã xuất hiện một nhóm người giàu, tầng lớp trung lưu đang hình
thành hiện chiếm 13% dân số và dự kiến sẽ lên đến 26% vào năm 2026. Tuy nhiên vẫn còn
một bộ phận khá lớn người nghèo, xấp xỉ 25-30% dân cư. 3: Hình quả trứng
Những xã hội có tháp phân tầng hình quả trứng thì tầng lớp trung lưu chiếm đa số nằm ở
giữa hình quả trứng, xã hội vẫn còn những người giàu và nghèo, bất bình đẳng xã hội vẫn
còn tồn tại nhưng không có những người quá nghèo hoặc không còn nhóm ít người nắm
nhiều bộ phận tài sản của xã hội.
VD: Các nước Bắc Âu: Đan Mạch, Thụy Điển, Thụy Sĩ,... 4: Hình giọt nước
Là loại tháp phân tầng của một số nước phát triển trên thế giới như các nước Đông Âu
trước đây. Trong tháp phân tầng này khoảng cách giàu nghèo vẫn còn nhưng không đáng
kể và hầu hết các thành viên thuộc nhóm xã hội này thì đều có mức sống trung bình và khá. lOMoAR cPSD| 59452058 5: Hình đĩa bay
- Là loại tháp phân tầng xã hội đặc biệt - tháp phân tầng lý tưởng mà nhiều xã hội mong
muốn. Trong tầng lớp xã hội này, tầng lớp trung lưu, khá giả chiếm tuyệt đại bộ phận trong
xã hội nhưng trong xã hội vẫn còn sự khác biệt về mức sống, song khoảng cách lại khá nhỏ.
VD: Việt Nam trong thời kỳ bao cấp, mức sống giữa các thành viên trong xã hội khá đồng
đều, điều đó có nghĩa là tại thời điểm đó xã hội nước ta cũng có tháp phân tầng hình đĩa
bay, và khoảng cách giữa người giàu và người nghèo là rất nhỏ nhưng hầu hết lại có mức sống khá thấp.
Các lý thuyết phân tầng xã hội: Lý thuyết xung đột:
Xung đột được hiểu là tình huống hoặc quá trình xã hội mà trong đó tồn tại các mâu thuẫn về
lợi ích giữa các cá nhân trong mỗi nhóm xã hội, giữa các nhóm xã hội và xã hội nói chúng, thể
hiện bằng sự đối lập, sự bất đồng, sự tranh chấp do khác nhau về nhận thức, thái độ, cảm xúc,
nhu cầu, gái trị, mối quan tâm về nguồn lực tài nguyên – xã hội và đôi lúc thể hiện bằng các
hành vi đụng độ, vũ trang.
Thuyết xung đột nhấn mạnh mâu thuẫn là một phần không tránh được trong mối quan hệ giữa
con người với con người. Đồng thời thuyết cho rằng xung đột và mẫu thuẫn đóng góp vào sự
thay đổi không ngừng của xã hội.
Thuyết xung đột dùng để giải thích mâu thuẫn giữa các tầng lớp xã hội giữa người giàu và
người nghèo, hoặc giữa các nhóm xã hội với nhau.
Giai cấp, quyền lực chính trị và địa vị chính trị là những yếu tố được đề cập trong thuyết xung
đột. Các thể chế chính trị, pháp luật và truyền thống trong xã hội đượctạo ra để hỗ trợ và bảo
vệ người có quyền lực, hoặc nhóm người được xem như là người có địa vị cao trong xã hội. Lý thuyết chức năng
Phân tầng xã hội và bất bình đẳng xã hội là những hiện tượng phổ biến, không tránh khỏi, đã
tồn tại và đang tồn tại và sẽ tiếp tục tồn tại như một nét nổi bật hiện nay và trong tương lai.
Davis và Moore cho rằng “phân tầng xã hội và bất bình đẳng xã hội thực hiện một chức năng
cần thiết và tích cực trong đời sống xã hội”.
Sự bất bình đẳng xã hội là một di sản mà nhờ đó xã hội đảm bảo những vị trí xã hội quan trọng
nhất phải do người có tài năng nhất đảm nhiệm một cách có ý thức trên cơ sở đó dẫn đến sự
khác nhau về uy tín, đại vị và thu thập giấu các nhân cách này trong xã hội.