Lý thuyết Thị trường cạnh tranh hoàn hảo và các hình thức khác môn Kinh tế vi mô | Học viện Ngân hàng

Khái niệm:
Thị trường cạnh tranh hoàn hảo: là dạng thị trường mà ở đó mỗi người bán hay mỗi
doanh nghiệp riêng biệt không có khả năng kiểm soát, chi phối giá cả hàng hóa.
4 đặc điểm quan trọng:
Thứ nhất, có vô số người bán và vô số người mua trên thị trường và những người
này hoàn toàn độc lập với nhau về quyết định về kinh tế. Giá cả là do thị trường quyết
định. Người mua, người bán phải chấp nhận giá được xác định bởi cung và cầu thị trường.
VD: thị trường nông sản có số lượng lớn các nhà sản xuất và người tiêu
dùng cạnh tranh với nhau và không ai có thể ảnh hưởng đến giá cả thị trường.
Thứ hai, sản phẩm là đồng nhất. Những người bán khác nhau cung ứng các hàng
hóa về cơ bản là giống nhau và như vậy người mua không cần quan tâm đến việc họ mua
của ai. Nếu người bán nâng giá, họ sẽ mất toàn bộ thị phần vì người mua sẽ chuyển sang mua của người khác.
VD: Thị trường cà phê có sản phẩm giống hệt nhau về chất
lượng, màu sắc, hương vị,… và người tiêu dùng không có sự phân biệt giữa các nhà sản xuất khác nhau.
Thứ ba, thông tin trên thị trường là hoàn hảo. Tất cả người mua, người bán trên
thị trường đều có đầy đủ thông tin liên quan đến việc trao đổi. Đặc biệt, người mua có
thông tin gần như hoàn hảo về các thông số của sản phẩm được bán để họ biết được sản
phẩm của các doanh nghiệp khác nhau trong một ngành thực sự là giống nhau. VD:
thị trường chứng khoán Trên thị trường này, các nhà đầu tư có thể tiếp cận được thông tin
về giá cả, lợi nhuận, rủi ro,… của các công ty niêm yết cổ phiếu một cách nhanh chóng
và chính xác. Họ cũng có thể so sánh và lựa chọn các cổ phiếu phù hợp với nhu cầu và
mục tiêu của họ. Thông tin trên thị trường chứng khoán được công bố công khai và minh
bạch, do đó không có ai có thể lợi dụng hoặc gian lận thông tin để kiếm lợi bất chính.
Thứ tư, doanh nghiệp tự do gia nhập hoặc dời bỏ thị trường. Trong thị trường này
cả người mua và người bán tự do gia nhập thị trường khi có lợi và rút khỏi thị trường khi
bất lợi, có nghĩa là một doanh nghiệp mới không phải đối mặt với các rào cản gia nhập.
Các rào cản có thể là các rào cản về tài chính, kỹ thuật, bằng sáng chế. VD: thị
trường bất động sản là thị trường không có rào cản hoặc chi phí cao cho việc gia nhập
hoặc thoát khỏi thị trường. Các nhà đầu tư và người mua có thể dễ dàng tham gia hoặc rút
lui tùy theo lợi ích của họ.
Chú ý: sự tự do gia nhập và dời bỏ thị trường không phải điều kiện cần để các
doanh nghiệp là người chấp nhận giá nhưng là nhân tố chính quyết định trạng thái cân
bằng của thị trường trong cạnh tranh dài hạn
*Phân biệt thị trường cạnh tranh hoàn hảo, thị trường độc quyền, thị trường độc quyền
nhóm và thị trường cạnh tranh độc quyền: Khái niệm:
Thị trường cạnh tranh hoàn hảo là loại thị trường có rất nhiều người bán và người
mua, sản phẩm là hoàn toàn giống nhau, không có rào cản vào ra thị trường và thông tin
là hoàn hảo. Trong loại thị trường này, người bán và người mua không có quyền lực ảnh
hưởng đến giá cả, mà phải chấp nhận giá cả do thị trường quyết định. Ví dụ: thị trường nông sản.
Thị trường độc quyền là loại thị trường chỉ có một người bán duy nhất, sản phẩm
là độc nhất và không có thay thế gần gũi, có rào cản cao vào ra thị trường và thông tin là
bất đối xứng. Trong loại thị trường này, người bán có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả và
lượng bán, bằng cách điều chỉnh sản lượng để tối đa hóa lợi nhuận. Ví dụ: công ty điện lực.
Thị trường độc quyền nhóm là loại thị trường có một số ít người bán, sản phẩm là
khác biệt nhưng có tính thay thế cao, có rào cản vừa phải vào ra thị trường và thông tin là
không hoàn hảo. Trong loại thị trường này, người bán có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả
và lượng bán, nhưng phải xem xét đến phản ứng của các đối thủ cạnh tranh. Các người
bán có thể hợp tác hoặc cạnh tranh với nhau để tăng lợi nhuận. Ví dụ: thị trường điện thoại di động.
Thị trường cạnh tranh độc quyền là loại thị trường có nhiều người bán và người
mua, sản phẩm là khác biệt nhưng có tính thay thế cao, không có rào cản vào ra thị
trường và thông tin là hoàn hảo. Trong loại thị trường này, người bán có quyền lực ảnh
hưởng đến giá cả của sản phẩm của mình, nhưng phải cạnh tranh với các sản phẩm khác
biệt của các người bán khác. Người bán có thể sử dụng các chiến lược tiếp thị để tạo ra sự
khác biệt và thu hút khách hàng. Ví dụ: thị trường hàng tiêu dùng. Phân biệt:
Số lượng người bán: Đây là tiêu chí cho biết mức độ cạnh tranh của thị trường.
Nếu có nhiều người bán cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ tương tự, thì thị trường sẽ có
tính cạnh tranh cao và ngược lại. Số lượng người bán cũng ảnh hưởng đến quyền lực của
các doanh nghiệp trong việc định giá và chiếm lĩnh thị phần. Nếu có ít người bán hoặc
chỉ có một người bán duy nhất, thì doanh nghiệp sẽ có quyền lực cao và chiếm lĩnh thị
trường. Số lượng người bán cũng liên quan đến khả năng gia nhập và rời bỏ thị trường
của các doanh nghiệp mới. Nếu có nhiều người bán, thì các doanh nghiệp mới sẽ gặp
nhiều khó khăn hơn khi muốn tham gia hoặc thoát khỏi thị trường.
Tính đồng nhất của sản phẩm: Đây là tiêu chí cho biết mức độ khác biệt của sản
phẩm hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp trên thị trường. Nếu sản phẩm hoặc dịch vụ của
các doanh nghiệp giống nhau về chất lượng, tính năng, thiết kế, thương hiệu… thì thị
trường sẽ có tính đồng nhất cao và ngược lại. Tính đồng nhất của sản phẩm cũng ảnh
hưởng đến sự lựa chọn và sở thích của người tiêu dùng. Nếu sản phẩm hoặc dịch vụ của
các doanh nghiệp giống nhau, thì người tiêu dùng sẽ không có sự phân biệt và quan tâm
nhiều đến giá cả. Nếu sản phẩm hoặc dịch vụ của các doanh nghiệp khác nhau, thì người
tiêu dùng sẽ có sự phân biệt và quan tâm nhiều đến chất lượng, tính năng, thiết kế, thương hiệu…
Tự do gia nhập và rời bỏ thị trường: Đây là tiêu chí cho biết mức độ dễ dàng hay
khó khăn của các doanh nghiệp mới khi muốn tham gia hoặc thoát khỏi thị trường. Nếu
không có bất kỳ hàng rào hay trở ngại nào đối với sự gia nhập và rời bỏ thị trường của
các doanh nghiệp mới, thì thị trường sẽ có tự do gia nhập và rời bỏ cao và ngược lại. Tự
do gia nhập và rời bỏ thị trường cũng ảnh hưởng đến tính cạnh tranh và quyền lực của
các doanh nghiệp trên thị trường. Nếu có tự do gia nhập và rời bỏ cao, thì các doanh
nghiệp sẽ phải cạnh tranh gay gắt hơn và không có quyền lực cao. Nếu có tự do gia nhập
và rời bỏ thấp, thì các doanh nghiệp sẽ ít phải cạnh tranh hơn và có quyền lực cao hơn.
Quyền lực ảnh hưởng đến giá cả: Đây là tiêu chí cho biết mức độ quyết định giá cả
của các doanh nghiệp trên thị trường. Nếu các doanh nghiệp có khả năng đặt giá cả theo ý
muốn của mình mà không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác như cung-cầu, chi phí, cạnh
tranh… thì các doanh nghiệp sẽ có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả cao và ngược lại.
Quyền lực ảnh hưởng đến giá cả cũng liên quan đến lợi nhuận và hiệu quả kinh tế của các
doanh nghiệp. Nếu các doanh nghiệp có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả cao, thì các
doanh nghiệp sẽ có lợi nhuận cao và hiệu quả kinh tế cao. Nếu các doanh nghiệp có
quyền lực ảnh hưởng đến giá cả thấp, thì các doanh nghiệp sẽ có lợi nhuận thấp và hiệu quả kinh tế thấp.
Số lượng người bán: Đây là tiêu chí cho biết có bao nhiêu doanh nghiệp cung cấp
sản phẩm hoặc dịch vụ trên thị trường. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo có rất nhiều người
bán, thị trường độc quyền chỉ có một người bán duy nhất, thị trường độc quyền nhóm có
một số ít người bán, thị trường cạnh tranh mang tính độc quyền có nhiều người bán.
Tính đồng nhất của sản phẩm: Đây là tiêu chí cho biết sản phẩm hoặc dịch vụ của
các doanh nghiệp có giống nhau hay khác nhau về chất lượng, tính năng, thiết kế, thương
hiệu… Thị trường cạnh tranh hoàn hảo có sản phẩm đồng nhất, thị trường độc quyền có
sản phẩm không có thay thế gần, thị trường độc quyền nhóm và thị trường cạnh tranh
mang tính độc quyền có sản phẩm khác biệt.
Tự do gia nhập và rời bỏ thị trường: Đây là tiêu chí cho biết mức độ dễ dàng hay
khó khăn của các doanh nghiệp mới khi muốn tham gia hoặc thoát khỏi thị trường. Thị
trường cạnh tranh hoàn hảo và thị trường cạnh tranh mang tính độc quyền có tự do gia
nhập và rời bỏ cao, thị trường độc quyền và thị trường độc quyền nhóm có tự do gia nhập và rời bỏ thấp.
Quyền lực ảnh hưởng đến giá cả: Đây là tiêu chí cho biết mức độ quyết định giá cả
của các doanh nghiệp. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả
bằng không, thị trường độc quyền có quyền lực ảnh hưởng đến giá cả cao nhất, thị trường
độc quyền nhóm và thị trường cạnh tranh mang tính độc quyền có quyền lực ảnh hưởng
đến giá cả tương đối.
Các tiêu chí để phân biệt các loại hình thị trường là:
- Số lượng người bán: Đây là tiêu chí quan trọng nhất để xác định cấu trúc thị
trường. Nếu chỉ có một người bán duy nhất, thì đó là thị trường độc quyền. Nếu có một
số ít người bán chiếm lĩnh thị phần lớn, thì đó là thị trường độc quyền nhóm. Nếu có
nhiều người bán cạnh tranh với nhau, thì đó là thị trường cạnh tranh hoàn hảo hoặc cạnh tranh độc quyền.
- Tính đồng nhất sản phẩm: Đây là tiêu chí liên quan đến sự khác biệt hóa của sản
phẩm. Nếu sản phẩm không có sự khác biệt hóa nào, tức là giống hệt nhau về chất lượng,
tính năng, mẫu mã,… thì đó là thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Nếu sản phẩm có sự khác
biệt hóa cao, tức là có nhiều thuộc tính riêng biệt và tạo ra sự ưa thích của người tiêu
dùng, thì đó là thị trường độc quyền nhóm hoặc cạnh tranh độc quyền. Nếu sản phẩm
không có thay thế gần gũi nào, tức là không có sản phẩm nào có thể đáp ứng được nhu
cầu tương tự của người tiêu dùng, thì đó là thị trường độc quyền.
- Sự kiểm soát giá cả: Đây là tiêu chí liên quan đến khả năng của người bán trong
việc thiết lập giá cả cho sản phẩm của mình. Nếu người bán không có khả năng kiểm soát
giá cả, tức là phải tuân theo giá cả do cung và cầu quyết định, thì đó là thị trường cạnh
tranh hoàn hảo. Nếu người bán có khả năng kiểm soát giá cả cao, tức là có thể tăng hoặc
giảm giá cả mà không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác, thì đó là thị trường độc quyền.
Nếu người bán có khả năng kiểm soát giá cả tương đối, tức là có thể tạo ra sự chênh lệch
giá cả cho các sản phẩm khác biệt hóa của mình, nhưng vẫn phải xem xét đến sự phản
ứng của các người bán khác, thì đó là thị trường độc quyền nhóm hoặc cạnh tranh độc quyền.
- Rào cản gia nhập: Đây là tiêu chí liên quan đến sự dễ dàng hay khó khăn của các
doanh nghiệp mới khi muốn gia nhập vào thị trường. Nếu rào cản gia nhập rất cao, tức là
gần như không có doanh nghiệp mới nào có thể gia nhập được vào thị trường do các yếu
tố như chi phí cao, quyền sở hữu trí tuệ, chính sách bảo hộ,…thì đó là thị trường độc
quyền. Nếu rào cản gia nhập cao, tức là chỉ có một số ít doanh nghiệp mới có thể gia
nhập được vào thị trường do các yếu tố như quy mô lớn, uy tín thương hiệu, chiến lược
tiếp thị,…thì đó là thị trường độc quyền nhóm. Nếu rào cản gia nhập tương đối thấp, tức
là có nhiều doanh nghiệp mới có thể gia nhập được vào thị trường do các yếu tố như chi
phí sản xuất và phân phối không cao, sự linh hoạt trong việc tạo ra sản phẩm khác biệt
hóa,…thì đó là thị trường cạnh tranh hoàn hảo hoặc cạnh tranh độc quyền.
Có một số ví dụ về các tiêu chí phân biệt các loại hình thị trường như sau:
- Số lượng người bán: Ví dụ, trong thị trường điện thoại thông minh, có rất nhiều
người bán như Samsung, Apple, Huawei, Oppo,… nên đây là một thị trường cạnh tranh
độc quyền hoặc độc quyền nhóm. Trong thị trường điện lực, chỉ có một người bán duy
nhất là EVN nên đây là một thị trường độc quyền.
- Tính đồng nhất sản phẩm: Ví dụ, trong thị trường nước khoáng, các sản phẩm có
tính đồng nhất cao về chất lượng và tính năng nên đây là một thị trường cạnh tranh hoàn
hảo. Trong thị trường ô tô, các sản phẩm có tính khác biệt hóa cao về thiết kế, công nghệ,
giá cả,… nên đây là một thị trường độc quyền nhóm hoặc cạnh tranh độc quyền.
- Sự kiểm soát giá cả: Ví dụ, trong thị trường sách, các người bán không có khả
năng kiểm soát giá cả do phải tuân theo giá bìa do nhà xuất bản quy định nên đây là một
thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Trong thị trường dược phẩm, các người bán có khả năng
kiểm soát giá cả cao do có quyền sở hữu trí tuệ và sự thiếu hụt nguồn cung nên đây là
một thị trường độc quyền.
- Rào cản gia nhập: Ví dụ, trong thị trường quần áo, rào cản gia nhập tương đối
thấp do chi phí sản xuất và phân phối không cao và có nhiều sự linh hoạt trong việc tạo ra
sản phẩm khác biệt hóa nên đây là một thị trường cạnh tranh hoàn hảo hoặc cạnh tranh
độc quyền. Trong thị trường hàng không, rào cản gia nhập rất cao do chi phí vốn và vận
hành cao và có sự can thiệp của chính phủ nên đây là một thị trường độc quyền hoặc độc quyền nhóm.