Mục từ về nghề truyền thống của người Dao môn Các tộc người ở Việt Nam | Đại học Sư phạm Hà Nội

lOMoAR cPSD| 57855709
MỤC TỪ VỀ NGƯỜI DAO
1. Nghề làm giấy bản của người Dao
1.1. Giới thiệu chung
Giấy bản là một sản phẩm thủ công truyền thống của người Dao, được tạo ra từ vỏ
cây dó bằng phương pháp thủ công lâu đời. Đây không chỉ là một vật phẩm phục
vụ cho đời sống hàng ngày mà còn có giá trị quan trọng trong các nghi lễ tâm linh, văn hóa.
1.2. Lịch sử hình thành và phát triển
Nghề làm giấy bản xuất hiện từ lâu đời trong cộng đồng người Dao, bắt nguồn từ
nhu cầu ghi chép, lưu giữ tri thức, và phục vụ tín ngưỡng. Theo các nhà nghiên
cứu văn hóa dân gian, người Dao sử dụng giấy bản chủ yếu trong các nghi lễ cúng
tế, ghi chép văn tự cổ và làm đồ mã. Dưới thời phong kiến, giấy bản cũng từng
được sử dụng để viết sắc phong hoặc lưu trữ các văn kiện quan trọng trong cộng đồng.
1.3. Quy trình sản xuất
Nghề làm giấy bản đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu và kinh nghiệm lâu năm. Quy trình
gồm các bước chính sau: •
Thu hái nguyên liệu: Vỏ cây dó được thu hoạch từ rừng, sau đó ngâm nước cho mềm. •
Xử lý nguyên liệu: Vỏ cây sau khi ngâm được giã nhuyễn, lọc kỹ để lấy phần bột giấy mịn. •
Tạo giấy: Hỗn hợp bột giấy được hòa với nước rồi đổ lên khuôn gỗ đặc biệt,
dàn đều để tạo thành lớp giấy mỏng. •
Phơi và hoàn thiện: Giấy được phơi khô dưới ánh nắng mặt trời để đảm bảo độ bền và dai.
1.4. Ứng dụng trong đời sống •
Tâm linh: Giấy bản là vật phẩm không thể thiếu trong các nghi lễ cúng tế,
làm sớ điệp, hoặc ghi chép văn khấn. lOMoAR cPSD| 57855709 •
Lưu giữ tri thức: Một số nhóm người Dao sử dụng giấy bản để viết chữ
Nôm Dao, ghi lại các bài cúng, luật tục của dòng họ.
1.5. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Nghề làm giấy bản không chỉ là một hoạt động kinh tế mà còn là một di sản văn
hóa quan trọng, thể hiện sự sáng tạo, bản sắc riêng biệt của người Dao. Trong bối
cảnh hiện đại, việc bảo tồn nghề truyền thống này đang gặp nhiều thách thức do sự
thay thế của giấy công nghiệp và sự thay đổi trong thực hành tín ngưỡng.
2. Nghề dệt thổ cẩm của người Dao
2.1. Giới thiệu chung
Dệt thổ cẩm là một nghề thủ công truyền thống của người Dao, trong đó các sản
phẩm vải dệt thủ công có họa tiết đặc trưng, phản ánh bản sắc văn hóa và đời sống
tinh thần của cộng đồng. Nghề dệt không chỉ cung cấp trang phục mà còn thể hiện
kỹ thuật tinh xảo và quan niệm thẩm mỹ của người Dao.
2.2. Lịch sử hình thành và phát triển
Dệt thổ cẩm có mặt từ rất lâu trong cộng đồng người Dao, gắn liền với đời sống
sinh hoạt và tín ngưỡng. Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho rằng nghề dệt
của người Dao có nguồn gốc từ nhu cầu tự cung tự cấp, sau đó phát triển thành
một biểu tượng văn hóa riêng biệt. Theo thời gian, nghệ thuật dệt thổ cẩm không
chỉ mang ý nghĩa thực tiễn mà còn được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác như
một phần di sản văn hóa phi vật thể.
2.3. Quy trình dệt thổ cẩm
Dệt thổ cẩm là một quá trình thủ công đòi hỏi kỹ năng cao và sự kiên trì. Quy trình
bao gồm các bước chính sau: •
Chuẩn bị nguyên liệu: Bông, sợi lanh hoặc tơ tằm được thu hái, làm sạch và xe thành sợi. •
Nhuộm màu: Sợi được nhuộm bằng các loại màu tự nhiên chiết xuất từ cây
cỏ như chàm, nghệ, gỗ vang… •
Dệt trên khung cửi: Sử dụng khung cửi truyền thống để tạo ra vải với các hoa văn đặc trưng. lOMoAR cPSD| 57855709 •
Thêu hoa văn: Nhiều sản phẩm thổ cẩm còn được thêu tay để tạo điểm
nhấn, mỗi hoa văn có ý nghĩa riêng liên quan đến tín ngưỡng và đời sống.
2.4. Ứng dụng trong đời sống •
Trang phục truyền thống: Dệt thổ cẩm phục vụ chủ yếu cho việc may
trang phục dân tộc, bao gồm áo dài, váy, khăn, thắt lưng. •
Vật dụng gia đình: Sản xuất chăn, đệm, rèm cửa, túi xách, khăn quàng… •
Quà lưu niệm và thương mại: Ngày nay, thổ cẩm trở thành sản phẩm thủ
công mỹ nghệ có giá trị, phục vụ du lịch và thương mại.
2.5. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Nghề dệt thổ cẩm phản ánh sự sáng tạo, khéo léo của phụ nữ Dao, đồng thời là
biểu tượng của sự kiên trì và tinh thần lao động. Trong bối cảnh hiện đại, dệt thổ
cẩm vừa đối mặt với nguy cơ mai một do sự thay thế của vải công nghiệp, vừa có
cơ hội phát triển nhờ nhu cầu về sản phẩm thủ công và du lịch cộng đồng.
3. Nghề làm thuốc thang của người Dao
3.1. Giới thiệu chung
Nghề làm thuốc thang của người Dao là một trong những hệ thống y học cổ truyền
quan trọng của Việt Nam. Các bài thuốc của người Dao dựa trên thảo dược tự
nhiên, được lưu truyền qua nhiều thế hệ, đóng vai trò quan trọng trong việc chữa
bệnh và chăm sóc sức khỏe.
3.2. Lịch sử hình thành và phát triển
Từ xa xưa, người Dao đã sống gần rừng núi và phát triển hệ thống y học bản địa
dựa vào cây thuốc tự nhiên. Nghề làm thuốc thang được truyền từ đời này sang đời
khác, thông qua các thầy lang hoặc những người có kinh nghiệm.
3.3. Quy trình bào chế thuốc •
Thu hái nguyên liệu: Lựa chọn các cây thuốc có dược tính cao như ba kích,
hà thủ ô, nhân trần, quế rừng, xạ đen… •
Sơ chế: Làm sạch, phơi sấy, nghiền nhỏ hoặc để nguyên dạng. •
Bào chế: Có nhiều phương pháp bào chế thuốc như sắc uống, tán bột, ngâm rượu hoặc làm cao dán. lOMoAR cPSD| 57855709
3.4. Ứng dụng trong đời sống •
Điều trị bệnh tật: Chữa các bệnh về xương khớp, tiêu hóa, cảm cúm, phong thấp… •
Dưỡng sinh: Tắm lá thuốc giúp phục hồi sức khỏe, đặc biệt là cho phụ nữ sau sinh.
3.5. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Nghề làm thuốc thang không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn là biểu
tượng của tri thức y học cổ truyền. Việc gìn giữ và phát triển nghề thuốc thang là
một thách thức trong bối cảnh hiện đại, khi y học phương Tây phát triển mạnh mẽ.
4. Thờ cúng Bàn Vương
4.1. Giới thiệu chung
Thờ cúng Bàn Vương là một tín ngưỡng quan trọng của người Dao, thể hiện lòng
tôn kính đối với vị thủy tổ của dân tộc.
4.2. Nguồn gốc - lịch sử
Theo truyền thuyết, Bàn Vương là người khai sinh ra dân tộc Dao, do đó người
Dao coi ông như một vị thần hộ mệnh.
4.3. Nghi thức - lễ vật •
Cúng vào các dịp lễ lớn như Tết Nguyên đán, lễ cấp sắc. •
Lễ vật gồm thịt lợn, gà, rượu, hương, giấy bản.
4.4. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn kết cộng đồng và lòng biết ơn tổ tiên. 5. Lễ cấp sắc
5.1. Giới thiệu chung
Lễ cấp sắc là nghi lễ quan trọng của nam giới Dao, khẳng định sự trưởng thành và
quyền thực hiện nghi lễ cúng bái.
5.2. Nguồn gốc - lịch sử
Có từ lâu đời, mang ý nghĩa giáo dục đạo đức, truyền thống và tín ngưỡng. lOMoAR cPSD| 57855709
5.3. Nghi thức - lễ vật •
Kéo dài từ 3 - 7 ngày, do thầy cúng chủ trì. •
Người tham gia phải học kinh sách, thực hiện thử thách.
5.4. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Xác nhận vị thế của người đàn ông trong cộng đồng, truyền dạy đạo lý sống. 6. Lễ nhảy lửa
6.1. Giới thiệu chung
Lễ nhảy lửa là nghi lễ tâm linh thể hiện sức mạnh tinh thần của người Dao.
6.2. Nguồn gốc - lịch sử
Xuất phát từ tín ngưỡng thờ thần lửa, tổ chức vào dịp đặc biệt.
6.3. Nghi thức - lễ vật
Người tham gia nhảy qua đống than hồng mà không bị bỏng.
6.4. Ý nghĩa văn hóa - xã hội
Thể hiện lòng can đảm, niềm tin vào thần linh và sự kết nối với thiên nhiên.