Nghiên cứu Đề Tài Khoa Học: Khái Niệm và Các Điều Kiện Cần Thiết

I. Đề tài nghiên cứu khoa học là gì?
Đề tài khoa học là một vấn đề khoa học có chứa nội dung thông tin chưa
biết, hoặc chưa biết đầy đủ cần phải nghiên cứu, làm sáng tỏ để thỏa mãn
nhu cầu của thực tiễn và của bản thân nhà khoa học.
Công việc đầu tiên của bất kỳ một nhà nghiên cứu nào là xác định đề tài
nghiên cứu. Một câu hỏi đặt ra là: Chọn đề tài như thế nào để vừa có ý nghĩa
lý luận và thực tiễn, vừa có triển vọng và khả năng nghiên cứu thành công?
Vấn đề nào có thể trở thành đề tài nghiên cứu? Để trả lời các câu hỏi đó,
người nghiên cứu cần phải tìm hiểu, phát hiện và đề xuất vấn đề khoa học.
Những điều kiện để một vấn đề trở thành đề tài khoa học:
- Một sự kiện hay hiện tượng mới chưa ai biết.
- Một mâu thuẫn hay vướng mắc đang cản trở bước tiến của khoa học hay thực tiễn.
- Bằng kiến thức cũ không thể giải quyết được , đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu.
- Phát hiện thiếu sót, sự không hoàn thiện của lý thuyết.
- Mâu thuẫn của các trường phái lý thuyết.
- Mâu thuẫn giữa lý thuyết và thực tiễn.
- Sự bế tắc của các phương pháp hiện có.
- Sự phát triển chậm chạp của thực tế.
Vấn đề nếu được giải quyết sẽ cho thông tin mới có giá trị khoa học hay
làm khai thông, nâng cao chất lượng, hoạt động thực tiễn. .
Như vậy đề tài khoa học là vấn đề cần có tính cấp thiết vầ lý luận và thực
tiễn. Đề tài phải có tính mới mẻ, góp phần làm cho khoa học phát triển, bổ
sung những thông tin mới vào kho tàng tri thức nhân loại.
Ví dụ đề tài nghiên cứu khoa học
- Nghiên cứu giải quyết xử lý nước thải hoạt động và sinh hoạt bằng bãi
lọc ngầm trong trồng cây dòng chảy.
- Đề tài nhiên cứu khoa học trong lĩnh vực thuế: “ Bằng những quy định
của Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, chứng minh thuế nhập
khẩu có vai trò là công cụ bảo vệ nền sản xuất trong nước và khuyến khích
xuất khẩu. Tìm hiểu những “thủ đoạn” chủ yếu hiện nay để chủ thể gian lận nhập khẩu”.
II. Xác định đề tài nghiên cứu khoa học
Xác định đề tài là tìm vấn đề làm đối tượng để nghiên cứu. Vấn đề của
khoa học và thực tiễn là vô cùng phong phú nhưng xác định cho một vấn đề
nghiên cứu không phải là việc làm đơn giản. Xác định đề tài là một khâu
then chốt, bởi vì phát hiện được vấn đề để nghiên cứu nhiều khi còn khó hơn
giải quyết vấn đề đó. Trong đó, cần tập trung giải quyết một số nội dung cơ
bản liên quan đến đề tài nghiên cứu khoa học như sau:
- Lựa chọn vấn đề khoa học để nghiên cứu:
Vấn đề nghiên cứu phải có tính cấp thiết, đem lại giá trị thiết thực về lý
luận và thực tiễn, đóng góp cho sự phát triển của khoa học và đời sống.
Đề tài nghiên cứu của cá nhân, ví dụ như: Luận văn Thạc sĩ, Luận án
Tiến sĩ phải phù hợp với xu hướng, khả năng, kinh nghiệm của người nghiên
cứu, phù hợp với các điều kiện vật chất kỹ thuật và nuồn thông tin, tư liệu
khoa học hiện có trong và ngoài cơ quan nghiên cứu.
- Xác định mục tiêu nghiên cứu:
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là những kết quả cần phải đạt được. Nó
thể hiện dưới dạng các tri thức mới phát hiện thỏa mãn nhu cầu nhận thức
của người nghiên cứu và giới khoa học về vấn đề được phát hiện. Mục tiêu
nghiên cứu còn là cái đích về nội dung và đề tài nghiên cứu cần định hướng
mọi nỗ lực tìm kiếm để đạt được. Mục tiêu nghiên cứu là thực hiện điều gì,
hoặc hoạt động nào đó cụ thể, rõ ràng (có thể đo lường hoặc định lượng) mà
người nghiên cứu sẽ hoàn thành theo kế hoạch đặt ra trong nghiên cứu. Mục
tiêu nghiên cứu trả lời câu hỏi: “Làm cái gì”, mà điều mà kết quả nghiên cứu
của đề tài phải đạt được.
Mục tiêu chính của đề tài là mục tiêu xuyên suốt cả quá trình nghiên cứu,
là định hướng nghiên cứu chủ đạo đối với các hoạt động nghiên cứu. Những
đề tài nghiên cứu khoa học có phạm vi nghiên cứu rộng, hoặc đề tài mà nội
dung của nó chủ yếu nhằm mở rộng sự hiểu biết, nâng cao nhận thức và phát
triển tri thức nhân loại về thế giới tự nhiên, xã hội và tư duy, không tính tới
việc ứng dụng kết quả nghiên cứu. .thuộc loại nghiên cứu cơ bản
Tuy nhiên bên cạnh mục tiêu nghiên cứu chính, mỗi đề tài còn có những
mục tiêu bộ phận. Vì vậy, khi nghiên cứu, người nghiên cứu cần xác định
đúng số lượng các mục tiêu bộ phận, trên cơ sở đó thực hiện các loại hình
nghiên cứu khác nhau phù hợp với các mục tiêu bộ phận đó
- Xác định nhiệm vụ nghiên cứu:
Theo nghĩa rộng, nhiệm vụ nghiên cứu của một đề tài nghiên cứu là toàn
bộ nội dung phải thực hiện. Nhiệm vụ nghiên cứu khoa học là sự cụ thể hóa
mục tiêu nghiên cứu, là những nhiệm vụ cần phải làm để thực hiện mục tiêu
nghiên cứu. Nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu khoa học còn có thể xuất phát
từ một trong các yêu cầu sau đây:
+ Chủ trương phát triển kinh tế- xã hôin của quốc gia;
+ Nhiệm vụ được giao từ một cơ quan cấp trên;
+ Nhiệm vụ được nhận từ một hợp đồng với một đối tác nào đó;
+ Nhiệm vụ do người nghiên cứu tự đặt ra cho mình.
Như vậy, trong mối liên hệ giữa mục tiêu, nhiệm vụ với vấn đề, đối tượng
nghiên cứu thì vấn đề, đối tượng nghiên cứu là sự vật, hiện tượng tồn tại
khách quan trước người nghiên cứu, còn mục tiêu là sự lựa chọn mang tính
chủ quan của người nghiên cứu, các nhiệm vụ nghiên cứu nhằm thực hiện mục tiêu nghiên cứu.
- Xác định đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là một, hoặc một số thuộc tính cơ bản,
thuộc tính bản chất của một sự vật, hiện tượng (hoặc một khía cạnh thuộc về
sự vật, hiện tượng), vấn đề nghiên cứu được phát hiện nhưng chưa được
nhận thức. Thực chất, đối tượng nghiên cứu là sự vật, hiện tượng, hay bản
chất của sự vật hiện tượng cần làm rõ được thể hiện qua tên đề tài nghiên cứu khoa học.
- Xác định giới hạn và phạm vi nghiên cứu:
Mọi nghiên cứu đều có giới hạn. Việc xác định rõ các giới hạn và phạm
vi nghiên cứu là rất cần thiết và chỉ khi đó chúng ta mới biết rõ công việc,
nội dung nghiên cứu mà mình cần thực hiện. Việc xác định rõ phạm vi
nghiên cứu cũng chính là chỉ ra những giới hạn của đề tài về nội dung hay
phương pháp, hoặc các điều kiện thực hiện.
Giới hạn của đề tài thường đề cập đến: thời gian thực hiện đề tài, không
gian thực hiện đề tài, quy mô nội dung của đề tài và các giới hạn khác về
khách thể, nội dung, đối tượng khảo sát, mục tiêu nghiên cứu của đề
tài. .Thông thường tên đề tài phù hợp với sát thực đã chứa đựng những yếu
tố giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài.
- Đặt tên đề tài nghiên cứu khoa học:
Tên đề tài khoa học là tên gọi của vấn đề khoa học mà ta cần nghiên cứu.
Tên gọi là cái vỏ bên ngoài, còn vấn đề khoa học là nội dung bên trong. Cái
vỏ chứa nội dung nên phải phù hợp với nội dung. Vì vậy, cần đặt tên đề tài
khoa học sao cho khi đọc tên đề tài ta phải nắm bắt được ngay nội dung vấn
đề nghiên cứu của đề tài
Về hình thức: Tên đề tài là một mệnh đề, câu, được trình bày bởi những
từ ngữ khoa học có độ chính xác cao, tuân thủ nghiêm túc các quy tắc của ngôn ngữ, lôgic học,. . Yêu cầu:
- Tên đề tài được diễn đạt bằng một câu ngữ pháp trọn vẹn, rõ ràng, một
nghĩa, chứa đựng vấn đề nghiên cứu. Tên đề tài có thể đặt thẳng vào đối
tượng nghiên cứu. Ví dụ: “Giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên hiện nay”,. .
- Không đặt tên đề tài có những từ mang tính bất định (thiếu xác định)
như: một số vấn đề về,. .; thử tìm hiểu; góp phần sáng tỏ,. .
- Tên đề tài không nên có những từ hoa mỹ để trang trí mà không phản
ánh đúng bản chất của nội dung muốn thực hiện (theo kiểu tít báo)
- Tên đề tài không nên quá dài, nội dung quá rộng (vượt quá khả năng
thực hiện); hoặc nội hàm quá hẹp dẫn đến khó khăn trong khi cần có sự linh hoạt nhất định. .
Như vậy, khi cần đặt tên đề tài cần xem xét một cách toàn diện, mọi khía
cạnh sao cho ngắn gọn, chặt chẽ, phản ánh rõ mục tiêu, đối tượng, giới hạn và phạm vi nghiên cứu.