Ô nhiễm đất là gì? Thực trạng ô nhiễm đất tại Việt Nam hiện nay
1. Ô nhiễm đất là gì?
Ô nhiễm môi trường đất là một vấn đề đang gây nhiều lo ngại và cảnh báo trên toàn cầu. Nguồn gốc của ô
nhiễm đất đa dạng và phức tạp. Đất đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của chúng ta, là một nguồn tài
nguyên vô cùng quý giá. Tuy nhiên, ô nhiễm môi trường đất xảy ra khi các chất thải từ hoạt động công
nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt của con người không được xử lý đúng cách và đổ trực tiếp ra môi trường,
dẫn đến sự thấm sâu vào lòng đất. Theo thời gian, đất sẽ bị ô nhiễm và suy thoái, gây tác động tiêu cực đến
hệ sinh thái và đời sống của động, thực vật và con người.
Ô nhiễm môi trường đất tạo ra những biến đổi tiêu cực về tính chất đất. Nồng độ các chất ô nhiễm trên đất
ngày càng cao, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học và gây nguy hiểm cho sức khỏe con
người. Các chất gây ô nhiễm bao gồm kim loại, ion vô cơ và muối (như phốt phát, cacbonat, sunfat, nitrat)
cũng như nhiều hợp chất hữu cơ như lipid, protein, DNA, axit béo, hydrocacbon, PAH, rượu và nhiều chất khác.
Nhìn vào môi trường đất bị ô nhiễm, chúng ta có thể nhận thấy những dấu hiệu như đất khô cằn, có màu
xám hoặc đỏ không đồng đều. Có sự hiện diện của các hạt màu trắng và hạt sỏi có lỗ trong đất, là những
dấu hiệu rõ ràng cho tình trạng ô nhiễm.
Để bảo vệ môi trường đất và đảm bảo cuộc sống bền vững, chúng ta cần thực hiện các biện pháp hiệu quả
để giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Điều này bao gồm việc ứng dụng các quy trình xử lý chất thải môi
trường một cách khoa học và bảo vệ đất khỏi những chất gây ô nhiễm có hại. Chúng ta phải cùng nhau
hành động và hướng tới môi trường đất trong tình trạng lành mạnh và bền vững để bảo vệ hành tinh của chúng ta.
2. Thực trạng ô nhiễm đất tại Việt Nam hiện nay
2.1. Thực trạng ô nhiễm môi trường đất trên thế giới
Ô nhiễm môi trường đất không chỉ là vấn đề của một quốc gia hay một vùng lãnh thổ cụ thể, mà nó là một
thực trạng nhức nhối đang tồn tại trên toàn cầu.
Tình trạng ô nhiễm đất trên thế giới đang trải qua những suy thoái nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân như
xói mòn, rửa trôi, bạc màu, đất nhiễm mặn, nhiễm phèn, và biến đổi khí hậu. Hiện trên thế giới, nhiều nước
đã xác định được nhiều khu vực đất bị ô nhiễm nặng nề. Ví dụ, ở Anh đã ghi nhận 300 vùng có diện tích
10.000 ha bị ảnh hưởng, trong khi Mỹ có khoảng 25.000 vùng và Hà Lan đang đối diện với 6.000 vùng có tình trạng ô nhiễm.
Không chỉ vậy, sự phát triển vượt bậc của các ngành công nghiệp hóa và hiện đại hóa đã dẫn đến việc tài
nguyên đất bị nhiễm kim loại nặng độc hại.
Có một sự kiện đáng chú ý tại bang Minas Gerais, Brazil, khi vỡ đập đã làm tràn ra ngoài 60 triệu m3 bùn
đất chứa nhiều chất thải độc hại từ quá trình khai thác quặng sắt, và làm chìm toàn bộ ngôi làng trong khu vực đó.
Trung Quốc, một quốc gia đang phát triển mạnh mẽ và đứng hàng đầu thế giới, cũng phải đối mặt với tình
trạng đáng báo động khi gần 1/5 diện tích đất nông nghiệp của nước này bị ô nhiễm nặng nề.
Thêm vào đó, thảm họa động đất - sóng thần vào tháng 3/2011 tại nhà máy Fukushima đã tạo ra những tác
động tiêu cực không nhỏ tới hàng trăm km² đất nông nghiệp, lâm nghiệp, buộc người dân tại các khu vực
này phải di tản tới nơi an toàn để bảo vệ cuộc sống sinh hoạt.
2.2. Thực trạng ô nhiễm môi trường đất tại Việt Nam
Tình trạng ô nhiễm đất đai tại Việt Nam đang là một vấn đề đáng báo động và cần được quan tâm hơn bao
giờ hết. Diện tích đất tự nhiên của nước ta khoảng 33 triệu ha, trong đó hơn 22 triệu ha đang sử dụng,
chiếm đến 68,83% tổng quỹ đất. Còn lại, hơn 10 triệu ha đất chưa sử dụng, chiếm 33,04% diện tích đất tự
nhiên. Đáng chú ý là diện tích đất nông nghiệp chỉ hơn 8 triệu ha, chiếm 26,1% tổng diện tích đất tự nhiên.
Theo báo cáo và đánh giá của Cục Môi trường Việt Nam, tình trạng chất lượng đất đai tại các khu vực đô thị
của Việt Nam đa phần đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nguyên nhân chủ yếu là do lượng chất thải từ các
hoạt động công nghiệp, xây dựng và sinh hoạt bị xả ra môi trường một cách bừa bãi.
Ngày nay, trên các con phố, hình ảnh túi rác thải vứt bừa bãi trở nên phổ biến, làm ảnh hưởng đến mỹ quan
đô thị cũng như chất lượng đất xung quanh.
Thực tế là Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, nơi mưa nhiều, nhiệt độ không khí cao, và quá trình khoáng
hóa diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến việc đất rất dễ bị rửa trôi, xói mòn, ít chất hữu cơ và chất dinh dưỡng, dẫn
đến tình trạng thoái hóa đất nghiêm trọng.
Ô nhiễm đất không chỉ diễn ra ở các khu vực đô thị đông dân cư như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, mà còn
lan rộng ra cả các vùng nông thôn.
Tại Hà Nội, ô nhiễm môi trường đất chủ yếu do hàm lượng kim loại nặng từ quá trình sản xuất công nghiệp,
đặc biệt là ở những khu vực đô thị và làng nghề như An Khánh, Làng nghề dệt vải Hà Đông, Khu đô thị Nam Thăng Long,...
Tại TP. Hồ Chí Minh, vấn đề ô nhiễm môi trường đất cũng không hề ít. Lượng chất thải từ sản xuất, sinh
hoạt, và nông nghiệp vẫn còn rất cao. Ví dụ, tại Hóc Môn, một khảo sát ghi nhận trong một vụ trồng rau,
lượng thuốc bảo vệ thực vật được phun ra ngoài khoảng 10 - 25 lần. Theo tính toán, trong 1 năm, lượng
thuốc sử dụng cho 1 ha đất có thể lên tới 100 - 150 lít. Ở các khu vực công nghiệp của TP. Hồ Chí Minh,
lượng nước thải mỗi ngày xả ra môi trường có thể lên tới 600.000 m3.
3. Hệ quả từ việc ô nhiễm môi trường đất
Ô nhiễm môi trường đất gây ra những hậu quả nặng nề đối với đất đai, đời sống và sức khỏe của con người.
- Ảnh hưởng đến đất đai: Ô nhiễm môi trường đất làm thay đổi cấu trúc đất, làm cho nó dễ bị xói mòn và
mất đi các chất dinh dưỡng khi có mưa lớn. Trong tình trạng nghiêm trọng, ô nhiễm đất có thể làm mất khả
năng khai thác của đất, gây thiệt hại lớn cho nền nông nghiệp và môi trường sống tự nhiên.
- Ảnh hưởng đến sức khỏe: Tiếp xúc với môi trường đất bị ô nhiễm trong thời gian dài có thể gây ra các
bệnh như ung thư, bệnh gan, nhiễm độc và các bệnh khác liên quan đến hệ thống hô hấp. Đặc biệt, trẻ em
là nhóm dễ bị tổn thương khi tiếp xúc với đất ô nhiễm, có thể gặp phải nguy cơ dị tật bẩm sinh, rối loạn hô
hấp và các vấn đề sức khỏe ngoài da.
- Ảnh hưởng đến nguồn nước: Hiện tượng ô nhiễm môi trường đất cũng gây ảnh hưởng tiêu cực đến các
nguồn nước ngầm. Hệ thống thẩm thấu của đất bị nhiễm độc và làm giảm chất lượng nước ngầm, ảnh
hưởng đến nguồn nước dự trữ quan trọng cho con người. Điều này đặc biệt đáng lo ngại vì hầu hết lượng
nước sử dụng hàng ngày trong sinh hoạt đến từ nguồn nước ngầm.
- Ảnh hưởng tới các loài động vật: Ô nhiễm đất cản trở và thay đổi môi trường sống tự nhiên của nhiều loài
động vật. Điều này đòi hỏi chúng phải di chuyển tới các khu vực mới để sinh sống, tuy nhiên, không tất cả
các loài có thể thích nghi và số lượng động vật chết do thiếu nguồn thực phẩm và môi trường sống phù hợp.
4. Những giải pháp để giảm thiểu ô nhiễm môi trường đất
Hiện nay, việc xử lý triệt để tình trạng ô nhiễm môi trường đất vẫn chưa có giải pháp hoàn hảo, nhưng có
thể áp dụng các biện pháp hạn chế và giảm thiểu vấn đề này.
- Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường: Các bộ ban ngành cần tiến hành công tác tư tưởng để nâng cao nhận
thức của người dân về tác hại của ô nhiễm môi trường đất. Việc tăng cường ý thức bảo vệ môi trường nói
chung và môi trường đất nói riêng sẽ giúp mọi người đóng góp tích cực vào việc giảm thiểu ô nhiễm đất.
- Sử dụng phân bón hữu cơ: Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu và các chất hóa học trong sản xuất nông
nghiệp. Bộ Nông Nghiệp cần khuyến khích người nông dân áp dụng các loại phân bón hữu cơ để giảm
thiểu các độc tố thấm vào lòng đất.
- Bảo vệ rừng và trồng cây phủ xanh: Rừng cây đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường. Việc mở
rộng diện tích trồng cây và ngăn chặn phá rừng giúp giữ gìn môi trường tự nhiên và giảm thiểu ô nhiễm đất.
- Ưu tiên sử dụng sản phẩm hữu cơ: Khuyến khích người nông dân sử dụng các sản phẩm hữu cơ thay vì
các hóa chất như thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ trong quá trình trồng trọt.
- Tiết kiệm năng lượng: Giảm lượng điện tiêu thụ bằng cách tiết kiệm điện trong cuộc sống hàng ngày. Tắt
hoặc rút phích cắm của các thiết bị không cần thiết khi không sử dụng giúp tiết kiệm năng lượng và giảm
thiểu khí thải nitơ vào không khí, đồng thời giảm tác động ô nhiễm đất và nước.
Tổng hợp lại, chúng ta cần đoàn kết và thực hiện những biện pháp cụ thể để hạn chế và giảm thiểu ô nhiễm
môi trường đất, bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá này cùng với sức khỏe và đời sống của con người.