lOMoARcPSD|44862240
Ở Nam Bộ, Thổ Công được thay bằng Ông Địa với các đặc điểm: (a) bàn
thờ đặt ở dưới đất (thân đất phải trở về với đất!) và (b) nhiều nơi đồng nhất
với Thần Tài (mọi của cải đều từ đất mà ra!). Nhiều tranh tượng Ông Địa với
khuôn mặt nữ tính (mặc dù có thể vẽ râu), ngực lớn và cái bụng chình ình của
người sắp đẻ (gọi là Ông Địa – Bà Bóng) cho thấy rõ mối liên hệ với cội
nguồn Mẹ Đất và nguyên lí phồn thực.
3.4. Tín ngưỡng thờ thần của Việt Nam không chỉ đóng khung trong
phạm vi gia đình. Ngoài các vị thần tại gia, còn có các thần linh chung của
thôn xã hoặc toàn dân tộc.
Trong phạm vi thôn xã, quan trọng nhất là việc thờ thần làng (Thành
Hoàng). Cũng như Thổ Công trong một nhà, Thành Hoàng trong một làng là
vị thần cai quản, che chở, định đoạt phúc họa cho dân làng đó. “Thành
Hoàng” là một từ Hán-Việt xuất hiện sau này để chỉ một khái niệm đã có từ
lâu đời ở các làng quê Việt Nam mà người miền núi quen gọi là ma làng.
Thần làng phải có nguồn gốc lâu đời như thế nào thì nó mới trở thành hiện
tượng phổ biến đến như vậy: Không làng nào là không có Thành Hoàng. Cái
“lệ làng” này mạnh đến mức năm 1572 (đời Lê Anh Tông), triều đình phải ra
lệnh sưu tầm và soạn ra thần tích của Thành Hoàng các làng để vua ban sắc
phong thần.
Được phong thần là những vị có tên tuổi, tước vị rõ ràng, đó là những
người có công lập ra làng xã, những anh hùng dân tộc liên quan đến làng.
Ngoài những vị Thành Hoàng được Vua thừa nhận, có nhiều làng thờ làm
thần Thành Hoàng cả những người vốn là trẻ con, người ăn mày, ăn trộm,
người mù, người gắp phân, người chết nghẹn, v.v.; tóm lại là những người có
“lí lịch” không hay ho gì – loại thần này bị gọi là tà thần. Sở dĩ những người
này được thờ là vì họ, theo niềm tin của dân làng, chết vào giờ thiêng nên đã
ra oai (gây dịch bệnh, hỏa hoạn, v v.), khiến cho dân làng nể sợ.
3.5. Trong nhà thờ gia tiên, trong làng thờ Thành Hoàng, thì trong nước,
người Việt Nam thờ Vua Tổ – vua Hùng. Mảnh đất Phong Châu (Phú Thọ),
nơi đóng đô của các vua Hùng khi xưa, trở thành đất Tổ. Ngày 10-3 là ngày
giỗ Tỗ). (Tục thờ Vua Tổ chỉ có ở Việt Nam – điều này càng cho thấy tính
đặc thù của tục thờ cúng tổ tiên ở người Việt Nam).
Người Việt Nam còn có một tín ngưỡng đặc biệt là tục thờ Tứ bất tử (bốn
người không chết): Tản Viên, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử, và Liễu Hạnh.
Tản Viên (với truyền thuyết Sơn Tinh Thuỷ Tinh) và Thánh Gióng (với
truyền thuyết Thánh Gióng) là biểu tượng cho sức mạnh đoàn kết của một
cộng đồng cư dân nông nghiệp để, một mặt, ứng phó với môi trường tự nhiên