Phân Tích Biện Chứng Vật Chất và Ý Thức | Môn Triết học Mác-Lênin - Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 58137911
Câu 1. Phân tích mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức. ý
nghĩa của phương pháp luận
Vật chất và ý thức là hai phạm trù cốt lõi trong triết học, đại diện cho mối
liên hệ giữa thực tại khách quan và tư duy của con người. Triết học Mác
– Lênin đã tiếp cận vấn đề này một cách biện chứng, khẳng định rằng vật
chất giữ vai trò quyết định, còn ý thức có khả năng tác động ngược lại đến
vật chất. Việc nghiên cứu mối quan hệ này không chỉ giúp hiểu rõ bản
chất của thế giới mà còn là kim chỉ nam cho các hoạt động thực tiễn và
nhận thức của con người.
Để có thể hiểu rõ hơn cần hiểu triết học là gì. Triết học là hệ thống lý luận
chung nhất của con người về thế giới, về vị trí, vai trò của con người trong
thế giới ấy. Theo quan điểm macxit, vật chất là một phạm trù triết học
dùng để chỉ thực tại khách quan, được đem lại cho con người trong cảm
giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lai,… phản ánh lại và tồn
tại không lệ thuộc vào cảm giác. Vật chất trong triết học không chỉ đơn
thuần mang tính chất vật thể như xe nhà, chiếc điện thoại vật chất trong
triết học có thể hiểu là thứ nào có tính khách quan đều là vật chất . tính
khách quan là tính độc lập sự tồn tại không phụ thuộc vào ý thức của con
người. Như ví dụ khi đun nước tới 100 độ C thì nước sẽ chuyển sang trạng
thái hơi đó là 1 quy luật nếu chúng ta dùng ý thức của con người mong
muốn nó ở 10 độ C là chuyển san trạng thái hơi thì sẽ không thể trở thành
hiện thực vì vậy ở 100 độ c bay hơi cũng là 1 thứ khách quan và không
phụ thuộc vào ý thức con người nên quy luạt này cũng là vật chất. Như
vậy vật chất của triết học bao gồm những vật thể cầm nắm được và những
tri thức quy luật hay bất cứ thứ gì tồn tại độc lập và không phụ thuộc vào
ý chí của con người thì nó được gọi là vật chất
Còn ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào trong đầu óc của con
người và được biểu hiện ra bên ngoài là tri thức, tình cảm, ý chí, niềm tin.
Bản chất của ý thức là sự phản ánh của thực tại khách quan trển cơ sở hoạt
động thực tiễn tức là nó phản án lại ý thức còn cái được phản ánh là vật
chất. Ý thức là hình ảnh chu quan của thế giới khách quan nghã là ý thức lOMoAR cPSD| 58137911
là hình ảnh không phải là bản thân sự vật bản thân sự vật được di chuyển
vào não và được cải biến trong đó vì thế nội dung phản ánh mang tính
khách quan mức đổ cải biến đến đâu tùy theo mỗi chủ thể. Ý thức có sự
phản ánh chủ động tích cực sáng tạo tức là không phải vật chất như thế
nào thì phản ánh đúng vào não bộ của chúng ta như thế mà ý thức có sự
sáng tạo năng động. ví dụ Một người tham gia bảo vệ môi trường nhận
thức được tác hại của rác thải nhựa đối với hệ sinh thái. Vì vậy, họ quyết
định thay đổi thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và tích cực
tham gia các hoạt động làm sạch môi trường. Người này nhận thức được
mối nguy hại của rác thải nhựa thông qua các thông tin từ cuộc sống thực
tế và khoa học. Điều này cho thấy ý thức là sự phản ánh hiện thực khách
quan vào tư duy con người. Không chỉ dừng lại ở việc nhận thức, người
đó đã tự mình thay đổi hành vi, tìm kiếm các giải pháp thay thế như sử
dụng túi vải, chai thủy tinh, và lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường đến cộng đồng.
Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, vật chất và ý thức có mối quan hệ
biện chứng, trong đó vật chất có trước ý thức và vật chất quyết định ý
thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất. Vật chất quyết định
nguồn gốc ý thức.Vật chất quyết định nội dung của ý thức.Vật chất quyết
định sự biến đổi của ý thức.Vật chất là điều kiện hiện thực hóa ý thức. ví
dụ như trong quá khứ, con người sống trong môi trường thiên nhiên hoang
dã, nơi họ phải đối mặt với nhiều thách thức như tìm kiếm thức ăn, nước
uống, và nơi trú ẩn. Những điều kiện vật chất này đã buộc con người phát
triển ý thức về tổ chức xã hội, lao động, và sử dụng công cụ để sinh tồn.
Môi trường sống (điều kiện vật chất) quyết định sự tồn tại của con người.
Việc đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt đòi hỏi con người phải suy nghĩ,
sáng tạo công cụ và tìm cách hợp tác để tồn tại.
Chính những thách thức từ vật chất (khí hậu, tài nguyên) là động lực để
con người hình thành ý thức, từ đó xây dựng các phương thức lao động
và tư duy tổ chức xã hội. Ý thức ban đầu của con người tập trung vào việc
làm thế nào để đối phó với các điều kiện vật chất như săn bắt, hái lượm, lOMoAR cPSD| 58137911
chế tạo công cụ, và bảo vệ bộ lạc. Đây là sự phản ánh trực tiếp từ môi trường vật chất.
Hơn thế nữa Ý thức tác động trở lại vật chất Thông qua hoạt động thực
tiễn, có thể làm biến đổi thế giới khách quan. Thút đẩy hoặc kìm hãm thế
giới vật chất. ý thức không thể quyết định nhưng ý thức có thể tác động
trở lại vật chất. ví dụ khi con người nhìn thấy 1 cây to thì cây to là vật
chất 1 thứ khách quan thì hình ảnh cây to phản ánh lại bộ não của chúng
ta thì ý thức của con người xuất hiện cây to đó vì ý thức là sự phản ánh
của vật chất nên ý thức là cái có sau nó phải dự vào vật mẩu để phản ánh
trong trường hợp này vật mẫu là cây to nên nó sẽ phản ánh lại cây to vào
não vậy rõ ràng vật chất là cái có trước và quyết định ý thức. Theo chúng
ta biết ý thức không quyết định vật chất tuy nhiên ý thức có thể tác động
trở lại vật chất ví dụ như như 1 con người đang học kém người đó nghĩ
mong muốn bản thân là người học giỏi nhưng điều đó là không thể vì học
giỏi là vật chất là sụ đánh giá mang tính khách quan nên không thể dung
ý thức vào quyết định bản thân sẽ là người học giỏi nếu người đó muốn
trở thành người học giỏi muốn người ta đánh giá bản thân học giỏi thì
người đó cần phải chăm chỉ học hành tiếp thu nhiều kiến thức mới đạt
được điều đó tuy ý thức không thể quyết định nhưng ý thức có thể tác
động trở lại vật chất nếu bản thân muốn trở nên học giỏi và coi đó là mục
tiêu của bản thân thì ý thwucs sẽ tác động lại và khiến bản thân chăm chỉ
học hành thì có thể đạt được mục tiêu là học gỏi 2.
Ý nghĩa phương pháp luận: • Quan điểm khách quan: -
Xuất phát từ chính bản thân sự vật hiện tượng khi xem xét, đánh giá. -
Xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng và hành động theo quy
luật khách quan khi hoạt động thực tiễn. -
Chống bệnh chủ quan duy ý chí. lOMoAR cPSD| 58137911 •
Quan điểm phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức -
Tôn trọng tri thức, tích cực truyền bá tri thức khoa học. -
Bồi dưỡng tình cảm, niềm tin, ý chí... -
Chú ý tới mặt lợi ích. -
Chống thái độ trông chờ, ỷ lại, bảo thủ, trì trệ. -
Định nghĩa vật chất của Lê Nin đã giải quyết hai mặt vấn đề cơ bản
củatriết học trên lập trường chủ nghĩa duy vật biến chứng -
Cung cấp thế giới quan và phương pháp luận khoa học để dấu tranh
chống chủ nghĩa duy tâm thuyết không thể biết, chủ nghĩa duy vật
siêu hình, và mọi biểu hiện của chúng trong triết học tư sản hiện đại. -
là cơ sở khoa học xác định vật chất trong lĩnh vực xã hội: là các điều
kiện sinh hoạt vật chất và các quan hệ vật chất -
Mở đường cho ngành khoa học phát triển nghiên cứu thế giới vĩ mô và vi mô 3. Ví dụ minh hoạ: •
Vật chất quyết định ý thức:
-Việt Nam ta thường có câu ca dao tục ngữ "có thực mới vực được đạo" ý
là vật chất quyết định nhận thức của con người. Khi con người không đủ
no, không có sức khoẻ thì bộ não của con người sẽ khó hoạt động. Bộ não
con người sẽ phản ánh những hiện thực của cuộc sống một cách cụ thể nhất.
-Ở Việt Nam, nhận thức của học sinh tiểu học, cấp hai, cấp ba về công
nghệ thông tin còn rất yếu. Nguyên nhân là do thiếu máy móc cũng như
thiếu đội ngũ giảng viên. Nhưng nếu đáp ứng được vấn đề hạ tầng thì trình
độ tin học của học sinh tiểu học, cấp hai, cấp ba của sẽ tốt hơn rất nhiều.
Điều này đã khẳng định điều kiện vật chất như vậy thì ý thức cũng như vậy. lOMoAR cPSD| 58137911 •
Ý thức tác động trở lại vật chất:
-Khi ở nhiệt đố 0 độ C thì nước đông thành đá, do đó con người muốn
uống nước đá đã cung cấp một nhiệt độ vừa đủ để nước chuyển từ trạng
thái lỏng, sang trạng thái rắn (nước đá).
-Từ nhận thức đúng đắn về thực tế kinh tế đất nước. Từ sau Đại hội VI,
đảng ta chuyển nền kinh tế từ tự cung, quan liêu sang nền kinh tế thị
trường, để sau gần 30 năm bộ mặt nước ta đã thay đổi.
Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức là một nguyên lý cốt lõi
của triết học Mác-Lênin, làm sáng tỏ bản chất và cơ chế vận động của thế
giới. Theo đó, vật chất giữ vai trò quyết định nguồn gốc, nội dung và sự
phát triển của ý thức, trong khi ý thức với tính năng động, sáng tạo có thể
tác động trở lại vật chất, góp phần cải tạo và thay đổi thế giới. Sự thống
nhất và tác động qua lại này không chỉ giúp con người nhận thức đúng
đắn về thực tại mà còn định hướng hành động nhằm cải biến hiện thực theo quy luật khách quan.