lOMoARcPSD| 49551302
BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI ---------**----------
Chủ biên: Ths.Phạm Thị Bích Thủy Giáo trình
PHÂN TÍCH CHI PHÍ – LỢI ÍCH Hà Nội 12/2011 lOMoARcPSD| 49551302 LỜI NÓI ĐẦU
Phân tích lợi ích chi phí là một công cụ/phương pháp phân tích chính sách ược sử dụng khá phổ biến
ở các quốc gia phát triển nhằm ánh giá bằng tiền tất cả lợi ích và chi phí trên quan iểm xã hội của một dự
án, một chính sách, hoặc một chương trình phát triển nhằm cung cấp thông tin cho người ra quyết ịnh xem
xét, ánh giá và quyết ịnh lựa chọn những phương án sử dụng nguồn lực tốt nhất về khía cạnh óng góp cho
phúc lợi xã hội. Đây là một công cụ rất cần thiết ối với các nhà lãnh ạo khu vực công.
Tuy nhiên, phân tích lợi ích chi phí vẫn còn xa lạ với những người làm chính sách, thậm chí cả giới nghiên
cứu học thuật ở các quốc gia ang phát triển. Trong vài năm gần ây, phân tích lợi ích chi phí ược ưa vào
giảng dạy cho một số chuyên ngành ở nhiều trường ại học Việt Nam.
Phân tích lợi ích chi phí là một quá trình nhận dạng, o lường và so sánh các lợi ích với các chi phí
xã hội của một dự án, một chính sách, hay một chương trình nhằm xem xét việc phân bổ nguồn lực khan
hiếm vào các mục ích sử dụng mang lại hiệu quả nhất. Theo Campbell (2003), phân tích lợi ích chi phí là
một quy trình phân tích ầy ủ các kết quả của một dự án xuyên suốt từ quan iểm thị trường và quan iểm tư
nhân (phân tích tài chính), quan iểm hiệu quả (phân tích kinh tế) ến quan iểm các nhóm liên quan (phân
tích xã hội). Nếu có ược một khung phân tích hệ thống, thì các bên liên quan trong quá trình ra quyết ịnh
sẽ dễ dàng tìm thấy một phương án chung tốt nhất của bất kỳ một dự án ầu tư nào.
Đặc biệt, môn học này ứng dụng rất nhiều trong các dự án về tài nguyên và môi trường. Ứng dụng
chính thức ầu tiền của phương pháp này là sự ánh giá về giá trị của việc xây dựng kênh ào Forth- toClyde
ở Scotland vào năm 1768. Ở Việt Nam hiện nay phương pháp này cũng ược các nhà kinh tế tài nguyên môi
trường ứng dụng một cách rộng rãi phân tích, ra quyết ịnh trong việc bảo tồn hay mở rộng các khu du lịch,
hay bất kỳ dự án nào.
Hiện nay, Phân tích lợi ích – chi phí chưa phải là một môn học bắt buộc cho sinh viên tất cả các
chuyên ngành thuộc khối ngành kinh tế, mà chỉ có sinh viên thuộc chuyên ngành kinh tế tài nguyên, kinh
tế môi trường ược học và nghiên cứu. Ở Việt Nam hiện nay, chưa có nhiều trường dạy môn học này, tài
liệu tham khảo chính thức cũng chưa nhiều, tuy nhiên, trong tương lai, khi ngành Kinh tế tài nguyên môi
trường ược chú trọng và quan tâm hơn nữa, môn học Phân tích lợi ích – chi phí sẽ trở nên vô cùng quan trọng.
Thực hiện chủ trương, quan iểm của Ban giám hiệu Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà
Nội về việc không ngừng ổi mới, nâng cao chất lượng ào tạo nhằm ưa trường Đại học Tài nguyên và Môi
trường Hà Nội trở thành một trung tâm ào tạo nguồn nhân lực hàng ầu trong lĩnh vực tài nguyên và môi
trường, ồng thời nhằm cung cấp tài liệu học tập môn Phân tích lợi ích – chi phí cho sinh viên trong trường,
chúng tôi tiến hành biên soạn cuốn giáo trình Phân tích lợi ích – chi phí. Giáo trình ược biên soạn trên cơ
sở tham khảo nội dung nhiều tài liệu trong và ngoài nước. lOMoARcPSD| 49551302
Tham gia biên soạn giáo trình gồm có: Th.S. Phạm Thị Bích Thuỷ biên soạn từ chương 1 ến chương
5 và CN. Nguyễn Tân Huyền biên soạn từ chương 6 ến chương 10. Cuốn giáo trình này cũng ã ược sự tham
gia óng góp ý kiến của nhiều ồng nghiệp khối kinh tế trong và ngoài trường.
Sau khi học xong môn phân tích lợi ích chi phí, sinh viên ược kỳ vọng sẽ ạt ược các mục tiêu quan trọng sau ây:
• Hiểu ược các khái niệm cơ bản của phân tích lợi ích chi phí;
• Phân biệt phân tích lợi ích chi phí theo quan iểm tư nhân và phân tích lợi ích chi phí theo quan iểm xã hội;
• Xây dựng dòng tiền tài chính và dòng tiền kinh tế của một dự án;
• Hiểu ược giá trị tiền tệ theo thời gian và các tiêu chí ánh giá dự án;
• Biết cách ước lượng giá ẩn của các lợi ích và chi phí có thị trường;
• Biết cách ước lượng giá trị kinh tế của các lợi ích và chi phí phi thị trường liên quan ến dự án;
• Hiểu ược các kỹ thuật phân tích rủi ro ( ịnh lượng);
• Biết cách viết báo cáo phân tích lợi ích chi phí của một dự án ầu tư.
Mặc dù ã cố gắng hết sức, bằng sự tìm tòi, nghiên cứu và kinh nghiệm giảng dạy ể biên soạn cuốn
giáo trình với nội dung khoa học và phù hợp với ối tượng sử dụng. Mặc dù vậy, trong quá trình biên soạn
giáo trình cũng không tránh khỏi sai sót về nội dung, hình thức. Vì vậy, chúng tôi rất mong nhận ược ý kiến
óng góp chân tình từ phía ồng nghiệp, sinh viên và bạn ọc. Chủ biên:
Th.S. Phạm Thị Bích Thuỷ MỤC LỤC lOMoARcPSD| 49551302
Chương 1. TỔNG QUAN VỀ CHI PHÍ – LỢI ÍCH........................................................... 11
1.1.PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ: GIỚI THIỆU TỔNG QUÁT .................................... 11
1.2.PHÂN BIỆT PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ VỚI PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH VÀ PHÂN
TÍCH HIỆU QUẢ – CHI PHÍ ........................................................................................... 13
1.3.VAI TRÒ VÀ VỊ TRÍ CỦA PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ TRONG QUÁ TRÌNH HÌNH
THÀNH, ĐÁNH GIÁ VÀ THỰC HIỆN DỰ ÁN ............................................................ 15
1.4.MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ ............................................ 17
1.5.LỊCH SỬ SỬ DỤNG PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ................................................. 19
1.6CÁC BƯỚC PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ................................................................ 20
Chương 2. MỤC TIÊU KINH TẾ ........................................................................................ 25
2.1. MỤC TIÊU KINH TẾ CỦA XÃ HỘI .............................................................................. 25
2.2. CƠ SỞ ĐẠO ĐỨC CỦA PHÂN TÍCH LỢI ÍCH – CHI PHÍ. ......................................... 25
2.3. KHÁI NIỆM TỐI ƯU PARETO ...................................................................................... 26
2.4. CẢI THIỆN PARETO THỰC TẾ HAY PARETO TIỀM NĂNG? ................................ 29
2.5. TỪ CẢI THIỆN CÁ NHÂN ĐẾN CẢI THIỆN XÃ HỘI ................................................ 29
Chương 3. MÔ HÌNH THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH .................................................... 33
3.1MÔ HÌNH LIÊN QUAN – PARETO................................................................................. 33
3.2BẢN CHẤT CỦA THỊ TRƯỜNG ..................................................................................... 33
3.3THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH ........................................................................................ 33
3.4ĐƯỜNG CẦU VÀ THAY ĐỔI THẶNG DƯ NGƯỜI TIÊU DÙNG .............................. 34
3.5ĐƯỜNG CUNG VÀ THAY ĐỔI THẶNG DƯ SẢN XUẤT ........................................... 41
3.6THẶNG DƯ XÃ HỘI VÀ TỐI ƯU PARETO .................................................................. 44
3.7THỊ TRƯỜNG BIẾN DẠNG ............................................................................................. 45
Chương 4. NHẬN DẠNG LỢI ÍCH VÀ CHI PHÍ ............................................................ 49
4.1NGUYÊN TẮC TỔNG QUÁT .......................................................................................... 49
4.2CÁC HƯỚNG DẪN CỤ THỂ ........................................................................................... 49
4.3PHÂN LOẠI LỢI ÍCH VÀ CHI PHÍ ................................................................................. 54
Chương 5. ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH – CHI PHÍ CÓ GIÁ THỊ TRƯỜNG ........................... 56
5.1CÁC TRƯỜNG HỢP ......................................................................................................... 56
5.2Ý NGHĨA CỦA GIÁ CẢ CẠNH TRANH ........................................................................ 57 lOMoARcPSD| 49551302
5.3ĐÁNH GIÁ NHỮNG THAY ĐỔI BIÊN TẾ .................................................................... 58
5.4ĐÁNH GIÁ NHỮNG THAY ĐỔI KHÔNG BIÊN TẾ ..................................................... 59
5.5PHÂN TÍCH MẪU: CÔNG TY HÀNG KHÔNG THỨ BA ............................................. 61
5.6ĐIỀU CHỈNH ĐỐI VỚI THUẾ, THUẾ QUAN VÀ TRỢ GIÁ ........................................ 63
5.7ĐIỀU CHỈNH ĐỐI VỚI LAO ĐỘNG THẤP NGHIỆP .................................................... 65
5.8ĐIỀU CHỈNH ĐỐI VỚI SỞ HỮU NƯỚC NGOÀI .......................................................... 67
5.9BÌNH LUẬN ...................................................................................................................... 69
Chương 6. ĐÁNH GIÁ TRONG ĐIỀU KIỆN KHÔNG CÓ GIÁ CẢ THỊ TRƯỜNG .. 72
6.1CÁC LỢI ÍCH VÀ CHI PHÍ KHÔNG CÓ GIÁ CẢ .......................................................... 72
6.2PHƯƠNG PHÁP CHI PHÍ DU HÀNH ............................................................................. 73
6.3PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ HƯỞNG THỤ................................................................... 77
6.4PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ NGẪU NHIÊN ................................................................. 79
6.5PHƯƠNG PHÁP CHI TIÊU BẢO VỆ .............................................................................. 82
6.6PHƯƠNG PHÁP THAY ĐỔI CHI PHÍ ............................................................................ 82
6.7PHƯƠNG PHÁP THAY ĐỔI XUẤT LƯỢNG................................................................. 84
6.8PHƯƠNG PHÁP CHI PHÍ THAY THẾ ............................................................................ 85
6.9PHÂN TÍCH MẪU: BẢO TỒN VÙNG ĐẤT NGẬP NƯỚC ........................................... 87
6.10BÌNH LUẬN .................................................................................................................... 89
Chương 7. YẾU TỐ THỜI GIAN CỦA LỢI ÍCH CHI PHÍ ............................................. 92
7.1VÌ SAO GIÁ TRỊ TIỀN TỆ THAY ĐỔI THEO THỜI GIAN .......................................... 92
7.2MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHIẾT KHẤU .......................................................... 93
7.3CHỌN THỜI ĐIỂM CHIẾT KHẤU .................................................................................. 98
7.4XỬ LÝ LẠM PHÁT .......................................................................................................... 98
7.5GIÁ TRỊ SAU CÙNG CỦA DỰ ÁN DÀI HẠN ............................................................... 102
Chương 8. TỶ SUẤT CHIẾT KHẤU XÃ HỘI................................................................... 105
8.1TẦM QUAN TRỌNG CỦA SUẤT CHIẾT KHẤU XÃ HỘI TRONG QUYẾT ĐỊNH LỰA
CHỌN GIỮA CÁC PHƯƠNG ÁN ......................................................................................... 105
8.2TỶ SUẤT ƯU TIÊN THỜI GIAN BIÊN .......................................................................... 106 lOMoARcPSD| 49551302
8.3XÁC ĐỊNH SUẤT CHIẾT KHẤU XÃ HỘI ..................................................................... 108
8.4ƯỚC TÍNH TỶ SUẤT: DỰA TRÊN CHI PHÍ CƠ HỘI ................................................... 110
8.5CHIẾT KHẤU CÓ ĐÁNH GIÁ THẤP TƯƠNG LAI KHÔNG? ..................................... 112
Chương 9. LỰA CHỌN TIÊU CHÍ ĐẦU TƯ ..................................................................... 115
9.1SỰ LỰA CHỌN GIỮA CÁC TIÊU CHÍ ........................................................................... 115
9.2CÁC LOẠI LỢI ÍCH RÒNG.............................................................................................. 115
9.3BA TIÊU CHÍ HỮU ÍCH ................................................................................................... 115
9.4CÁCH LỰA CHỌN ........................................................................................................... 118
Chương 10. RỦI RO TRONG PHÂN TÍCH CHI PHÍ LỢI ÍCH ..................................... 122
10.1BẢN CHẤT CỦA PHÂN TÍCH ĐỘ NHẠY ................................................................... 122
10.2KHÁI NIỆM BIẾN SỐ CHỦ YẾU .................................................................................. 123
10.3CÁC GIAI ĐOẠN PHÂN TÍCH ĐỘ NHẠY .................................................................. 123
CÁC ỨNG DỤNG TRONG PHÂN TÍCH CHI PHÍ LỢI ÍCH ......................................... 126