Phân Tích Thần Thoại và Truyền Thuyết | Môn Văn học dân gian - Đại học Sư phạm Hà Nội 2

lOMoAR cPSD| 58950985
ĐỀ CƯƠNG A2 MÔN VĂN HỌC DÂN GIAN
1. Trong các tác phẩm: Thánh Gióng, Tấm Cám, Thần Trụ Trời tác phẩm nào là
thần thoại? Vì sao?
- Trong những tác phẩm trên, tác phẩm “Thần Trụ Trời” là thần thoại. -Vì:
+Thần thoại là thể loại truyện kể dân gian cổ nhất, hình thành và phát triển trong thời
kì công xã nguyên thủy, thể hiện nhận thức của con ngưởi về thế giới tự nhiên và đời
sống xã hội thông qua những truyện kể về nhân vật thần, nhân vật anh hùng và nhân vật sáng tạo văn hóa.
+ Tác phẩm “Thần Trụ Trời” lí giải nguồn gốc của trời đất, vũ trụ và muôn loài đồng
thời thể hiện niềm tin của người Việt vào sự tồn tại và vai trò của thần linh trong việc tạo dựng thế giới
+ Trong tác phẩm “Thần Trụ Trời” nhân vật trung tâm là Thần Trụ Trời. Thần Trụ Trời là vị thần khổng lồ.
( Còn tấm cám là truyện cổ tích , thánh gióng là truyền thuyết)
-Thánh Gióng là truyện truyền thuyết kể về một người anh hùng dân gian có sức mạnh
phi thường, cứu nước khỏi giặc ngoại xâm, mang tính chất truyền thuyết vì nó vừa có
yếu tố kỳ ảo vừa kết hợp với sự kiện lịch sử.
-Tấm Cám là truyện cổ tích, tập trung vào các nhân vật bình dân, với yếu tố kỳ ảo giúp
nhân vật chính vượt qua khó khăn và tìm thấy hạnh phúc.
2. Trong các đặc trưng: Tính nguyên hợp, tính tập thể, tính truyền miệng, đặc
trưng nào nói đến vấn đề tác giả của văn học dân gian. Vì sao?
-Trong các đặc trưng: Tính nguyên hợp, tính tập thể, tính truyền miệng thì tính tập thể
nói đến vấn đề của tác phẩm văn học dân gian. -Vì:
+Một tác phẩm văn học dân gian là sản phẩm của nhiều người thuộc nhiều thế hệ qua
nhiều không gian và thời gian khác nhau, trong đó nổi bật vai trò sáng tạo của những cá nhân tài năng.
+Văn học dân gian sáng tạo theo cơ chế tập thể, đó là cơ chế đồng sáng tạo, đồng thể hiện.
+Trong quá trình sáng tạo tập thể sẽ làm phai mờ đi dấu ấn cá nhân theo 2 hướng :
Người sáng tác không đòi hỏi quyền tác giả, tác phẩm không thể hiện cá tính của người sáng tác.
+Qua trình sáng tác tập thể sẽ biến đổi tác phẩm theo 2 xu hướng tích cực hơn hoặc tiêu cực hơn.
3. Tóm tắt và xác định chủ đề của truyện Thần Trụ Trời. Truyện Thần Trụ Trời
có cùng chủ đề với những truyện thần thoại nào? 4.
-Tóm tắt:Tóm tắt các sự kiện chính trong câu chuyện:
1. Khởi đầu hỗn độn: Trời đất chỉ là một vùng tối tăm, lạnh lẽo, không có sự sống. lOMoAR cPSD| 58950985
2. Thần khổng lồ xuất hiện: Một vị thần khổng lồ xuất hiện trong vùng hỗn độn, vớisải chân rộng lớn.
3. Xây cột chống trời: Thần đào đất, đắp một cột đá khổng lồ để chống trời, đẩy vòmtrời
lên cao, từ đó phân chia trời và đất.
4. Phá cột tạo địa hình: Khi trời đất đã ổn định, thần phá cột, tung đất đá khắp nơi,tạo
thành núi, đồi, đảo, và biển rộng.
5. Thần Trụ Trời trở thành Ngọc Hoàng: Thần Trụ Trời sau này được gọi là NgọcHoàng,
trông coi mọi việc trên trời, dưới đất.
6. Các vị thần tiếp tục công việc: Nhiều vị thần khác như thần Sao, thần Sông, thầnBiển
tiếp tục xây dựng thế gian.
7. Lưu truyền dân gian: Câu chuyện về các vị thần được dân gian lưu truyền qua cáccâu hát.
-Chủ đề: Giải thích nguồn gốc vũ trụ và sự hình thành thế giới trong quan niệm dân
gian. Đồng thời qua đó tác phẩm thể hiện niềm tin của người xưa vào các lực lượng
siêu nhiên trong quá trình tạo dựng và sắp đặt trật tự của vũ trụ.
- Truyện Thần Trụ Trời có cùng chủ đề với những truyện thần thoại:
+Bàn cổ khai thiên lập địa(TQ):Bàn Cổ xuất hiện trong vùng hỗn mang, dùng sức mạnh
của mình tách trời và đất. Khi qua đời, cơ thể ông hóa thành các yếu tố tự nhiên như
núi, sông, cây cỏ, tạo nên thế giới.
+Thần thoại Bắc Âu-Ymir: Người khổng lồ Ymir sinh ra từ vùng hỗn độn nguyên thủy.
Sau khi bị các vị thần giết, cơ thể Ymir trở thành đất, máu thành biển, xương thành núi, hình thành thế giới
+Thần thoại Hy Lạc-Chaos và Gaia: Chaos là trạng thái hỗn mang ban đầu, từ đó Gaia
(Đất) và Uranus (Trời) sinh ra và tạo nên các vị thần khác, dần thiết lập trật tự cho vũ trụ.
5. Tóm tắt và xác định chủ đề của truyện Tấm Cám. Truyện Tấm Cám có cùng
chủ đề với những truyện cổ tích nào? -Tóm tắt: 1.
Hoàn cảnh gia đình: Tấm mồ côi cha mẹ, sống cùng mẹ kế và em cùng cha
khácmẹ là Cám. Tấm bị mẹ kế đối xử bất công, phải làm hết mọi việc trong khi Cám được cưng chiều. 2.
Đi bắt cá: Mẹ kế giao cho Tấm và Cám nhiệm vụ bắt cá, hứa thưởng ai bắt
nhiềucá hơn. Tấm bắt được nhiều cá, nhưng bị Cám lừa lấy hết. 3.
Nuôi cá bống: Bụt giúp Tấm tìm lại con cá bống cuối cùng. Tấm nuôi cá,
nhưngmẹ con Cám phát hiện và lén ăn thịt cá bống. 4.
Đi xem hội: Tấm bị mẹ kế ngăn cản đi hội bằng cách bắt nhặt thóc và gạo. Bụt
lạigiúp Tấm, cho chim sẻ nhặt thóc và cho nàng váy áo, giày đẹp. Trên đường đi, Tấm
đánh rơi một chiếc giày. 5.
Thử giày: Nhà vua tìm thấy giày, ra lệnh ai đi vừa sẽ làm hoàng hậu. Tấm đi
vừagiày và trở thành vợ vua. 6.
Bị hãm hại: Mẹ kế bày mưu giết Tấm để Cám thay thế làm hoàng hậu. Tấm
chết,hóa thành chim vàng anh rồi lần lượt hóa thành cây xoan, khung cửi và quả thị để
tiếp tục quay về bên vua. lOMoAR cPSD| 58950985 7.
Đoàn tụ: Tấm xuất hiện dưới dạng người từ quả thị, gặp lại vua và trở về cung.
Côkể lại câu chuyện với vua. 8.
Kết cục: Vua xử lý mẹ con Cám. Tấm và vua sống hạnh phúc bên nhau mãi
mãi.-Chủ đề: Sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác và sự đền đáp xứng đáng cho
những nỗ lực và lòng nhân hậu.
-Truyện Tấm Cám có cùng chủ đề với những truyện cổ tích: +Cô bé Lọ Len
+Nàng Bạch Tuyết và bảy chú lùn
+Người đẹp và quái vật
6. Truyện cổ tích thể hiện khát vọng vươn tới sự hoàn thiện, hoàn mĩ của nhân
dân. Anh/Chị hãy phân tích một truyện cổ tích để làm sáng tỏ vấn đề này.
Còn nhớ nhà văn Thạch Lam từng tâm niệm: “ Công việc của nhà văn là phát
hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo v à che lấp của sự vật, để
cho người đọc bài học trông nhìn và thưởng thức”, “Văn học là nhân học” (M.Goócki)
. Mỗi tác phảm văn học ra đời đều gửi gắm ít nhiều thông điệp bài học cho bạn đọc. Và
thể loaị truyện cổ tích cũng vậy, dẫu ra đời từ xa xưa, được lưu truyền bằng nhiều hình
thức nhưng trong mỗi tác phẩm đều thể hiện khát vọng hướng tới sự hoàn thiện, hoàn mĩ của nhân dân.
Sự hoàn thiện, hoàn mĩ đó là điều mà nhân dân ta luôn hướng tới không chỉ
trong thời đại ngày xưa mà trong chính bối cảnh xã hội ngày nay đều luôn hướng tới
điều đó. Tuổi thơ ấu, có lẽ chúng ta ít nhiều cũng từng được nghe bà, mẹ mình kể về
những câu chuyện cổ tích vô cùng hay, vô cùng ấn tượng mặc dầu thuở đó chúng ta
chưa thật sự hiểu được ý nghĩa sâu xa của câu chuyện đấy. Và cứ thế mỗi ngày ta lớn
dần với những câu chuyện cổ tích, ta dần hiểu những giá trị mà tác phẩm mang đến. Và
tuổi thơ em gắn liền với truyện cổ tích “Cây khế”, khi bé em chỉ hiểu đơn câu chuyện
một cách rất đơn giản nhưng để rồi khi lớn hơn một chút em càng nhận ra được những
giá trị mà tác phẩm mang lại, đó không phải chỉ là một câu chuyện kể về số phận nhỏ
bé, đáng thương của nhân vật người em út nữa mà ẩn sâu trong đó là khát vọng vươn
tới sự hoàn thiện, hoàn mĩ của nhân dân ta. Truyện cổ tích “Cây khế”là một câu chuyện
giàu tính nhân văn, thể hiện khát vọng của nhân dân về sự hoàn thiện, hoàn mỹ trong
cuộc sống, đặc biệt là ước mơ về công bằng, nhân quả, và hạnh phúc xứng đáng dành
cho những người có phẩm chất tốt đẹp. Qua câu chuyện về hai anh em có số phận trái
ngược, truyện gửi gắm thông điệp về giá trị đạo đức và khát vọng về một thế giới mà
trong đó những người lương thiện được hưởng phúc lành, còn kẻ tham lam, ích kỷ sẽ
phải trả giá cho hành động của mình.
Câu chuyện mở đầu với hình ảnh hai anh em sau khi cha mẹ qua đời: người anh
tham lam chiếm hết tài sản, chỉ để lại cho em mình một cây khế. Khi người em gặp
hoàn cảnh khó khăn, cuộc sống chỉ phụ thuộc vào cây khế, ta thấy rõ sự bất công, ích
kỷ của người anh. Tuy nhiên, chính từ hoàn cảnh này, một con chim thần xuất hiện, trả
vàng cho chàng trai tốt bụng để đền đáp lòng kiên trì, chân thành của anh. Điều này thể
hiện khát vọng của nhân dân về một xã hội công bằng, nơi những người lương thiện,
chịu khó sẽ được hưởng thành quả xứng đáng.
Nhân vật người em tuy không may mắn nhưng luôn chăm chỉ, không đòi hỏi
hay ganh đua với anh mình. Khi chim thần đền đáp bằng vàng, anh không tham lam, lOMoAR cPSD| 58950985
chỉ lấy vừa đủ để xây dựng cuộc sống. Ngược lại, người anh khi biết câu chuyện đã
tìm cách ép em đổi cây khế để hòng nhận vàng từ chim thần. Tuy nhiên, lòng tham
không đáy đã khiến anh ta lấy quá nhiều vàng, dẫn đến tai họa khi rơi xuống biển và
mất mạng. Chi tiết này thể hiện khát vọng của nhân dân về luật nhân quả trong cuộc
sống, rằng những kẻ tham lam, ích kỷ sẽ phải gánh chịu hậu quả xứng đáng, còn
người tốt lành sẽ được ban thưởng.
Khi nhận được vàng từ chim thần, người em không lấy quá nhiều mà chỉ lấy đủ
để có cuộc sống ấm no. Sự hài lòng với cuộc sống giản dị, hạnh phúc không đến từ lòng
tham mà từ sự thanh đạm, an yên. Điều này thể hiện khát vọng của nhân dân về sự hoàn
thiện trong nhân cách con người, rằng hạnh phúc chân chính không chỉ nằm ở của cải
vật chất mà còn ở lòng lương thiện, biết đủ, và tấm lòng vị tha.Không chỉ vậy qua nhân
vật người em ta còn học được ở người em út lòng kiên trì, chấp nhận hoàn cảnh và lòng
tin vào điều tốt đẹp trong cuộc sống. Qua câu chuyện, người dân gửi gắm bài học rằng
đức tính tốt và sự kiên nhẫn chính là nền tảng để vươn đến sự hoàn thiện. Từ một hoàn
cảnh khó khăn, người em đã nhận được niềm vui và sự ấm no xứng đáng nhờ tấm lòng của mình.
Truyện cổ tích “Cây khế” không chỉ là một câu chuyện về luân lý, mà còn là
một biểu tượng về ước mơ của nhân dân về một xã hội công bằng, một cuộc sống mà
sự thiện lương và lòng tốt được đền đáp, còn tham lam và ích kỷ sẽ phải trả giá. Thông
qua truyện, nhân dân thể hiện khát vọng về sự hoàn thiện cả về đạo đức và cuộc sống
hạnh phúc, viên mãn cho những người có phẩm chất tốt đẹp.
6. Có ý kiến cho rằng: Ở hình tượng Thánh Gióng có sự đan xen hài hòa giữa tính
chất thần thánh, phi thường và tính chất đời thường. Bằng hiểu biết của mình,
anh/chị hãy làm sáng tỏ nhận định trên.
Trong kho tàng văn học dân gian, hình tượng người anh hùng luôn là tâm điểm,
không chỉ biểu hiện cho sức mạnh chống giặc ngoại xâm mà còn chứa đựng những giá
trị tinh thần, văn hóa đặc sắc. Người anh hùng dân gian thường vừa gần gũi, đời thường,
vừa mang những phẩm chất phi thường, kỳ ảo – như một biểu tượng của khát vọng,
niềm tin mà người dân gửi gắm. Trong truyền thuyết Việt Nam, Thánh Gióng là nhân
vật nổi bật thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa tính chất thần thánh và những yếu tố gần
gũi với đời sống thường nhật. Như có ý kiến nhận xét: “Ở hình tượng Thánh Gióng có
sự đan xen hài hòa giữa tính chất thần thánh, phi thường và tính chất đời thường.”
Thông qua nhân vật này, chúng ta không chỉ cảm nhận được sức mạnh anh hùng mà
còn thấy được sự chân thực, giản dị, tạo nên một hình tượng vừa phi thường vừa đời
thường, từ đó làm sáng tỏ khát vọng và niềm tin của nhân dân ta.
Trước hết, Thánh Gióng hiện lên với những nét gần gũi, bình dị đời thường như
bao đứa trẻ nông thôn khác. Gióng sinh ra trong một gia đình nghèo khó, một bối cảnh
nông thôn giản dị, thân thuộc với người dân. Suốt ba năm trời, Gióng không biết nói,
biết cười hay đi lại, là một cậu bé có phần “khác thường” nhưng không quá xa lạ với
cuộc sống làng quê. Người mẹ của Gióng – một phụ nữ nông dân hiền lành – đã sinh ra
Gióng một cách kỳ lạ, chỉ bằng một dấu chân lớn vô tình dẫm phải. Đến khi giặc ngoại
xâm đe dọa quê hương, Gióng mới lần đầu tiên cất tiếng nói, đòi mẹ gọi sứ giả của vua
đến và xin được cung cấp vũ khí để đánh giặc. Tất cả những chi tiết này làm cho hình lOMoAR cPSD| 58950985
tượng Thánh Gióng trở nên gần gũi, gắn liền với hình ảnh người dân Việt Nam hiền
hòa, giản dị.làm cho hình tượng Thánh Gióng trở nên gần gũi, gắn liền với hình ảnh
người dân Việt Nam hiền hòa, giản dị. Không chỉ xuất thân đời thường, hành trình đánh
giặc của Thánh Gióng còn gắn bó với hình ảnh quen thuộc như bụi tre, vốn rất gần gũi
với làng quê Việt Nam. Khi vũ khí là roi sắt gãy, Gióng đã nhổ những bụi tre bên đường
để tiếp tục đánh giặc. Tre không chỉ là công cụ, mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn
kết, sức mạnh vững bền, vừa khắc họa nét đời thường của làng quê, vừa thể hiện lòng
dũng cảm và quyết tâm của nhân vật.
Dù xuất thân bình thường, nhưng khi đất nước cần, Thánh Gióng lại bộc lộ
những khả năng thần thánh, phi thường.Khi giặc Ân xâm lược, cả nước lâm vào cảnh
nguy nan, Gióng đã cất tiếng nói đầu tiên để xin mẹ gọi sứ giả của vua đến. Cậu bé
bỗng chốc lớn nhanh như thổi, ăn cơm không biết no, mỗi bữa phải mấy nong cơm,
mấy giỏ cà để đủ sức lớn lên. Chi tiết Gióng đòi hỏi ngựa sắt, roi sắt, áo giáp sắt để
đánh giặc là hình ảnh thần kỳ, mang tính chất phi thường.Trong trận chiến, hình ảnh
Gióng cưỡi ngựa sắt phun lửa, sử dụng roi sắt và nhổ bụi tre bên đường làm vũ khí đánh
giặc trở thành biểu tượng cho sức mạnh vô song. Khi roi sắt gãy, Gióng nhổ bụi tre đánh
tan quân thù, một hành động thể hiện cả sức mạnh và trí tuệ vượt trội, là biểu hiện của
tính chất phi thường và kỳ ảo, thần thánh hóa hình tượng anh hùng dân tộc. Sau khi
hoàn thành sứ mệnh, Gióng cưỡi ngựa bay về trời, không ở lại nhân gian mà hóa thân
thành một vị thần bất tử, hoàn thành sứ mệnh bảo vệ quê hương, làm nên một hình tượng huyền thoại.
Sự đan xen giữa tính chất thần thánh và đời thường của Thánh Gióng không
chỉ giúp nhân vật này trở nên gần gũi mà còn gửi gắm những triết lý sâu sắc. Gióng là
người nông dân chân chất, lớn lên từ làng quê, sống cuộc sống giản dị, nhưng khi đất
nước cần, Gióng trở thành người anh hùng vĩ đại. Chính hình ảnh Gióng nhổ bụi tre
đánh giặc hay hành động ăn cơm dân gian để lớn mạnh đều là biểu hiện của sự hòa
quyện giữa tinh thần dân gian và sự phi thường, tạo nên một hình tượng anh hùng vừa
mạnh mẽ, vừa thân thuộc, phản ánh khát vọng công lý và tinh thần quật cường của
người Việt. Sự hài hòa giữa yếu tố đời thường và thần thánh trong hình tượng Thánh
Gióng còn cho thấy ước vọng của nhân dân về một người anh hùng bất tử, sẵn sàng vì
dân vì nước, bảo vệ quê hương khi đất nước gặp nguy nan. Thánh Gióng không chỉ là
một biểu tượng anh hùng, mà còn là hình ảnh của lòng yêu nước, sự hi sinh thầm lặng
của những người dân bình dị – một biểu tượng bất diệt trong văn hóa Việt Nam.
Tóm lại, hình tượng Thánh Gióng với sự đan xen hài hòa giữa tính chất thần
thánh, phi thường và tính chất đời thường đã trở thành một biểu tượng độc đáo, sâu
sắc trong tâm hồn người Việt. Qua hình tượng Thánh Gióng, nhân dân không chỉ thể
hiện lòng yêu nước, khát vọng bảo vệ quê hương mà còn gửi gắm ước mơ về một xã
hội công bằng, nơi người anh hùng có thể xuất hiện từ cuộc sống bình dị, đời thường.
Thánh Gióng đã, đang và sẽ mãi là niềm tự hào dân tộc, tượng trưng cho sức mạnh
quật cường và khát vọng hòa bình của dân tộc Việt Nam. .