lOMoARcPSD| 45499692
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP LUẬN TRONG CBA Nội dung
- Mục tiêu cơ bản của CBA
- Khái niệm và các điều kiện để đạt hiệu quả Pareto
- Phân biệt cải thiện Pareto thực tế và cải thiện Pareto tiềm năng
- Giá sẵn lòng trả và chi phí cơ hội trong CBA
- Qui tắc quyết ịnh trong CBA
- Đường cầu và mối quan hệ với sự thỏa dụng và lợi ích
- Đường cung và mối quan hệ với không thỏa dụng và chi phí
- Thặng dư: tiêu dùng, sản xuất, xã hội - Hệ số co dãn trong CBA
- Một số trường hợp biến dạng thị trường: thuế, trợ cấp 1. MỤC TIÊU KINH TẾ
Ví dụ: dự án Vệ sinh môi trường lưu vực Nhiêu Lộc – Thị Nghè: Các con số ấn tượng:
- Quận Tân Bình quận 1, 3, Phú Nhuận Thị Nghè sông Sài Gòn
- Chi phí đầu tư trên 8600 tỉ ồng
- Giải quyết vấn đề vệ sinh môi trường cho 7 quận nội thành
- Khối lượng bồi thường giải tỏa lớn (1540 hộ quận 1)
- 1993 – 1998: giải tỏa 7000 hộ dân – hơn 50000 người ể xây dựng 2 con ường Trường Sa – Hoàng Sa
- Thời gian thực hiện giai đoạn 1 và chuẩn bị ban đầu là trên 20 năm
câu hỏi: kết quả ạt ược của dự án là gì? Mục tiêu của dự án trên là gì? Trong ó, có
ạt ược mục tiêu cải thiện công bằng xã hội và cải thiện phúc lợi kinh tế không? Gợi ý:
- Môi trường xanh – sạch – đẹp cải thiện chất lượng môi trường
- Đảm bảo môi trường sống công bằng giữa khu dân cư xung quanh và những khu
dân cư khác cải thiện công bằng xã hội lOMoARcPSD| 45499692
- Chất lượng cuộc sống tốt hơn, hàng quán mọc lên xung quanh, giá đất tăng cải thiện phúc lợi kinh tế
Mục tiêu chung của toàn xã hội là cải thiện phúc lợi xã hội
Mỗi một xã hội luôn có một số mục tiêu nhất định, như: cải thiện phúc lợi kinh tế (nâng
cao đời sống), cải thiện công bằng xã hội, cải thiện chất lượng môi trường. Vậy thế nào
là cải thiện phúc lợi kinh tế, công bằng xã hội hay chất lượng môi trường?
- Cải thiện phúc lợi kinh tế: là sự gia tăng trong tổng phúc lợi xã hội
Tổng phúc lợi xã hội = Lợi ích ròng của xã hội = Tổng thặng dư xã hội
- Cải thiện công bằng xã hội: là cải thiện trong phân phối lợi ích ròng giữa các cá nhân trong xã hội
Cơ hội cho người bị thiệt
- Cải thiện chất lượng môi trường: cải thiện môi trường, iều kiện sống,…
3 mục tiêu trên có liên quan với nhau trong một dự án (ví dụ kênh Nhiệu Lộc)
mục tiêu chung của toàn xã hội là cải thiện phúc lợi xã hội, ó chính là mục tiêu cải thiện phúc lợi kinh tế
CBA lựa chọn các phương án theo mục tiêu phúc lợi kinh tế ể chỉ ra phương án
nào có óng góp nhiều nhất cho phúc lợi kinh tế, và kết quả cải thiện phúc lợi kinh tế
bao gồm cả kết quả cải thiện chất lượng môi trường, hay nói khác hơn, kết quả cải
thiện môi trường có óng góp cho kết quả cải thiện phúc lợi kinh tế. Đồng thời, kết quả
cải thiện phúc lợi kinh tế cũng là cơ hội cải thiện công bằng xã hội.
Ở các cấp khác nhau sẽ có các quyết ịnh khác nhau và có mục tiêu cụ thể khác
nhau ể cải thiện phúc lợi kinh tế theo mục tiêu chung của toàn xã hội. Ví dụ:
- Chính quyền trung phương: mục tiêu tăng trưởng kinh tế, giảm thất nghiệp, ổn định giá cả,…
- Chính quyền ịa phương: mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng ường sá, trường
học, bệnh viện, giữ môi trường xanh sạch ẹp,… lOMoARcPSD| 45499692
- Các doanh nghiệp: mục tiêu nâng cao lợi nhuận - Các hộ gia
đình:mục tiêu nâng cao mức sống
Phúc lợi của xã hội chính là phúc lợi của tất cả các cá nhân trong xã hội, do ó,
phúc lợi xã hội chính là lợi ích mà mỗi cá nhân nhận ược, lợi ích mà mỗi cá nhân có ược
ược ánh giá dựa trên sự thỏa dụng cá nhân. Lợi ích hay sự thỏa dụng mà mỗi
cá nhân có ược là từ những hàng hóa – dịch vụ mang lại.
Bất kỳ một phương án nào nếu ược thực hiện cũng ều làm cho một cá nhân có ược
thỏa dụng và không thỏa dụng. Vậy thỏa dụng hay không thỏa dụng nghĩa là gì?
Thỏa dụng: tất cả những gì làm cho con người cảm thấy sung sướng, hạnh phúc,
thoải mái, dễ chịu hơn lợi ích của dự án
Không thỏa dụng: tất cả những gì làm con người cảm thấy không vui, khó chịu,
phí tổn, mất mát, thiệt hại chi phí của dự án Ví dụ:
mẹ hỏi con có thích ăn hamberguer không? Con trả lời là thích thỏa dụng ~ lợi ích
mẹ nói tiếp là vậy con lấy tiền lì xì của con mua hamberguer ăn đi? Con sẽ
thấy “buồn 5 phút” sự không thỏa dụng ~ chi phí
nếu con mua hamberguer bằng tiền của con thì con vui vì có hamberguer ăn
nhưng con cũng buồn vì con tốn tiền mua hamberguer thỏa dụng và không thỏa dụng ~ lợi ích và chi phí
kết cục của việc ăn hamberguer: thỏa dụng - không thỏa dụng ~ lợi ích - chi
phí ~ lợi ích ròng ~ thặng dư
Tóm lại, ánh giá phương án trên góc ộ xã hội là ánh giá xem phương án có em lại
phúc lợi xã hội không, trong ó cốt lõi là ánh giá xem phương án có em lại phúc lợi kinh
tế không. Đánh giá phương án có em lại phúc lợi xã hội hay phúc lợi kinh tế theo
phương pháp phân tích CBA chính là o lường cải thiện phúc lợi xã hội / cải thiện phúc
lợi kinh tế, và ó chính là cải thiện thặng dư xã hội / thay ổi thặng dư xã hội.
CBA sử dụng khái niệm hiệu quả Pareto để làm rõ khái niệm cải thiện phúc lợi xã
hội / cải thiện phúc lợi kinh tế / cải thiện thặng dư xã hội / thay ổi thặng dư xã hội. lOMoARcPSD| 45499692
2. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH TỔNG PHÚC LỢI XÃ HỘI
Phúc lợi xã hội ược o lường bởi lợi ích ròng xã hội hay thặng dư xã hội, lợi ích ròng
xã hội hay thặng dư xã hội dựa trên sự thỏa dụng hay không thỏa dụng của tất cả các
cá nhân. Vậy làm thế nào ể tính gộp các lợi ích của những người ược hưởng lợi và các
thiệt hại của những người bị thiệt, dựa trên sự thỏa dụng hay không thỏa dụng của tất cả các nhân.
Hàm phúc lợi xã hội: W = f (U1, U2, U3,…Un)
- Hàm phúc lợi xã hội theo Bergson: W = a1.U1 + a2.U2 + … + an.Un
lựa chọn phương án có phúc lợi xã hội lớn nhất
- Hàm phúc lợi xã hội theo Rawl: W = min(U1, U2, U3,… Un)
lựa chọn phương án làm tăng phúc lợi của người nghèo nhất
Vấn ề: không thể xây dựng ược sự ưa thích xã hội từ sự ưa thích cá nhân, do không
thể o lường ược sự thỏa dụng cá nhân ịnh lý bất khả thi Arrow
Và do ó, không thể xác ịnh ược một sự phân bổ nguồn lực như thế nào là ạt hiệu
quả Pareto, và cũng không thể khẳng ịnh ược một sự phân bổ lại nguồn lực ạt cải thiện
Pareto không thể kết luận một phương án là “tốt” hay “xấu”
Phương pháp xếp hạng theo Arrow chọn phương án ược ưa thích nhất Phương án Cá nhân Trường học Bệnh viện Đường cao tốc X 3 2 1 Y 1 3 2 Z 2 1 3
Tuy nhiên, kết quả cũng phụ thuộc vào trình tự bỏ phiếu
Phương pháp CBA: khắc phục hạn chế không tổng hợp ược các thỏa dụng cá
nhân và nghịch lý xoay vòng khi bỏ phiếu. lOMoARcPSD| 45499692
Vậy làm thế nào ể lựa chọn dự án cải thiện phúc lợi xã hội / cải thiện phúc lợi kinh
tế? hiệu quả Pareto, cải thiện hiệu quả thực tế, cải thiện hiệu quả tiềm năng 3. HIỆU QUẢ PARETO
3.1. Hiệu quả Pareto (Tối ưu Pareto)
Nhà KTH người Ý Pareto ã mô tả tình trạng kinh tế tối ưu. “Tối ưu Pareto ạt ược
khi không có cách nào làm cho một người ược lợi hơn mà không làm cho người khác
bị thiệt” Mục tiêu của phúc lợi kinh tế là tình trạng tối ưu Pareto – tình trạng trong ó
không một ai có thể giàu lên mà không làm cho người khác nghèo i
Ví dụ: một sự phân bổ nguồn lực mà không thể có một khoản ầu tư tăng thêm nào có
thể ược thực hiện nhằm cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông mà không làm giảm ầu tư
trong các lĩnh vực khác như quốc phòng, giáo dục, y tế,… thì ạt tối ưu Pareto
3.2. Cải thiện hiệu quả Pareto (Tối ưu hóa Pareto)
Phân biệt cải thiện Pareto thực tế và cải thiện Pareto tiềm năng:
- Cải thiện Pareto thực tế: ạt ược khi có ít nhất một người ược lợi hơn mà không
ồng thời làm cho một người khác bị thiệt Mục tiêu cải thiện phúc lợi kinh tế là cải
thiện Pareto thực tế – một thay ổi thực tế làm ít nhất một người giàu lên và không ai bị nghèo i
Ví dụ: giả sử tình trạng hiện tại là A nhận ược $25 lợi ích và B nhận ược $25 lợi ích
tổng phúc lợi là $50. Chính phủ ang xem xét một dự án làm tăng phúc lợi lên $50 trong
iều kiện nào thì dự án làm A tốt hơn, B tốt hơn hay cả A và B ều tốt hơn lOMoARcPSD| 45499692
Nguyên tắc lựa chọn dự án là cải thiện Pareto thực tế.
- Cải thiện Pareto tiềm năng: một dự án có người ược kẻ mất, miễn lợi ích lớn
hơn chi phí (lợi ích ròng dương) và việc người ược có thể ền bù cho người mất là khả
thi ược gọi là cải thiện Pareto tiềm năng hay cải thiện Kaldor-Hicks Mục tiêu cải thiện
phúc lợi kinh tế là cải thiện Pareto tiềm năng – một thay ổi làm ít nhất một người giàu
lên và không ai bị nghèo i
Nguyên tắc lựa chọn dự án là cải thiện Pareto tiềm năng
3.3. Nguyên tắc lựa chọn dự án
Khi ánh giá phương án dựa trên sự thỏa dụng, một phương án ược xem là “tốt” nếu: lOMoARcPSD| 45499692 -
(1): phương án A tốt hơn tình trạng hiện tại nếu mỗi cá nhân nhận ược
sự thỏa dụng nhiều hơn từ phương án A so với tình trạng hiện tại (status quo) phương
án A chỉ ược lựa chọn nếu tất cả mọi người ều tốt hơn -
(2): phương án A sẽ tốt hơn tình trạng hiện tại nếu có ít nhất một người
nhận ược sự thỏa dụng nhiều hơn từ phương án A và không ai khác nhận ít i so với tình
trạng hiện tại phương án A ược lựa chọn nếu có ít nhất một người tốt hơn và không có ai bị xấu i
Nguyên tắc lựa chọn dự án là cải thiện Pareto thực tế (vùng abc)
Tuy nhiên, trong thực tế, khó có thể có dự án nào mà làm cho tất cả mọi người
ược lợi hơn hay không ai bị thiệt i. Do ó, phần lớn quan iểm ủng hộ tiêu chí Kaldor-Hick
hay cải thiện hiệu quả Pareto tiềm năng, nghĩa là những người ược lợi có thể bù ắp cho
những người bị thiệt và vẫn duy trì ược trạng thái tốt hơn Nguyên tắc lựa chọn dự
án là cải thiện Pareto tiềm năng (bên ngoài ường bc) Bởi vì: -
Bằng cách lựa chọn những dự án có lợi ích ròng dương, xã hội sẽ tối a
hóa tổng tài sản của mình. Điều này gián tiếp giúp những người bị thiệt trong xã hội vì
những xã hội giàu hơn có nhiều khả năng giúp người nghèo hơn -
Các dự án khác nhau sẽ có các nhóm người ược lợi và nhóm người bị
thiệt khác nhau. Vì thế, nếu nguyên tắc này ược áp dụng hợp lý thì các chi phí và lợi ích
sẽ có xu hướng trung bình hóa ể mỗi cá nhân có thể nhận ược lợi ích ròng dương từ tập hợp các dự án -
Nguyên tắc này không thiên về nhóm nào nên giảm cơ hội lựa chọn các
dự án ạt hiệu quả mà không công bằng -
Vấn ề phân phối lại ược thực hiện trọn gói với một chương trình nhất ịnh
chứ không phải thực hiện riêng lẽ ối với một dự án chính sách Tóm lại: Phương án “tốt” -
Nếu một phương án có lợi ích lớn hơn chi phí, nghĩa là lợi ích ròng dương
thì ạt ược cải thiện Pareto tiềm năng, và ó là phương án tốt lOMoARcPSD| 45499692 -
Nếu một phương án có lợi ích lớn hơn chi phí, nghĩa là lợi ích ròng âm thì
không ạt ược cải thiện Pareto tiềm năng, và ó không phải là phương án tốt. Phân tích CBA xác ịnh: -
Lợi ích: sự thỏa dụng như nhau cho tất cả mọi người, tính bằng tiền giá
sẵn lòng trả (lợi ích kinh tế = hữu dụng) -
Chi phí: sự không thỏa dụng như nhau cho tất cả mọi người, tính bằng
tiền giá sẵn lòng nhận (chi phí kinh tế = chi phí hiện + chi phí ẩn / chi phí cơ hội)
Lựa chọn phương án có lợi ích ròng cao nhất
3. MÔ HÌNH THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH HOÀN HẢO
3.1. Giá kinh tế và phân tích kinh tế
Thị trường cạnh tranh hoàn hảo: -
Mô hình thị trường lý tưởng, toàn dụng nguồn lực (không có sử dụng lao ộng thất nghiệp) - Không làm thay
ổi giá thị trường (không phải dự án lớn) -
Không có biến dạng thị trường (không có thuế, trợ cấp, kiểm soát giá),
không có ngoại tác tiêu cực làm ô nhiễm môi trường, không có ngoại tác tích cực từ hàng hóa công
-> giá thị trường là thước
o tốt và phân tích tài chính là hợp lý.
Trường hợp thị trường không cạnh tranh hoàn hảo -
Thị trường không cạnh tranh như thị trường ộc quyền - Có sử dụng lao ộng thất nghiệp -
Dự án lớn làm thay ổi giá thị trường lOMoARcPSD| 45499692 -
Có biến dạng thị trường (do thuế, trợ cấp, kiểm soát giá), có ngoại tác
tiêu cực làm ô nhiễm môi trường, có ngoại tác tích cực từ hàng hóa công, không có
thị trường do hàng hóa công
-> giá thị trường không phản ánh úng giá trị thực lợi ích của xuất lượng và chi phí
của nhập lượng; hàng hóa gây ô nhiễm môi trường ược sản xuất quá nhiều, hàng hóa
công ược sản xuất quá ít nên phân tích tài chính không còn phù hợp
-> giá thị trường cần ược chuyển ổi thành giá kinh tế (giá ẩn) và thực hiện phân tích kinh tế.
Giá kinh tế: các mức giá phản ánh lợi ích biên của xuất lượng hay chi phí biên của
nhập lượng dự án theo quan iểm xã hội, là cơ sở ể thực hiện phân tích kinh tế. -
Lợi ích biên của xuất lượng: giá sẵn lòng trả (WTP) của tất cả mọi người
và ược xác ịnh bằng ường cầu -> lợi ích của dự án -
Chi phí biên của nhập lượng: giá sẵn lòng nhận (WTA) của tất cả mọi
người và ược xác ịnh bằng ường cung -> chi phí của dự án -
Quan iểm xã hội: tất cả các bên có liên quan trực tiếp hay gián tiếp từ dự
án ở ịa phương/vùng/quốc gia bao gồm cả công dân, tổ chức hay chính quyền, không
bao gồm công dân / tổ chức nước ngoài hay thuộc các ịa phương khác. -
Chuyển từ phân tích tài chính sang phân tích kinh tế một dự án cần: ước
lượng giá kinh tế/giá ẩn thay cho giá thị trường, ước lượng giá kinh tế/giá ẩn cho các
hàng hóa phi thị trường, ước lượng suất chiết khấu kinh tế thay cho suất chiết khấu tài chính.
3.2. Lợi ích, chi phí, lợi ích ròng của dự án
Lợi ích của dự án: dự án tạo ra xuất lượng mang lại lợi ích cho tất cả mọi người ->
sự thỏa dụng khi có dự án, tổng mức giá sẵn lòng trả của tất cả mọi người và ược
xác ịnh bởi ường cầu, tổng chi tiêu tối a của tất cả mọi người
Chi phí của dự án: dự án sử dụng nhập lượng và nhập lượng này áng lẽ ược sử
dụng cho mục ích khác -> sự không thỏa dụng khi có dự án, tổng mức giá sẵn lòng nhận lOMoARcPSD| 45499692
của tất cả mọi người và ược xác ịnh bởi ường cung, tổng doanh thu tối thiểu của tất cả mọi người
Lợi ích ròng của dự án: -
Chênh lệch giữa lợi ích của dự án và chi phí của dự án -
Chênh lệch giữa sự thỏa dụng và không thỏa dụng của tất cả mọi người -
Chênh lệch giữa giá sẵn lòng trả và giá sẵn lòng nhận, ược xác ịnh bởi
ường cầu và ường cung -
Chênh lệch giữa tổng chi tiêu tối a và tổng doanh thu tối thiểu của tất cả mọi người
3.3. Mối liên hệ giữa lợi ích ròng dự án và thặng dư xã hội, hiệu quả Pareto
Từ các luận giải trên:
WTP - Chi tiêu thực tế = CS
Doanh thu thực tế - WTA = PS
NSB = WTP - WTA = CS + PS = SS
Dự án “tốt” là dự án có NSB > 0, nghĩa là SS > 0 và dự án là “hiệu quả”. Trong trường
hợp TTCTHH, SS này là SSmax và hiệu quả này là hiệu quả Pareto. Bài tập: lOMoARcPSD| 45499692
Trong trường hợp không có thuế và trợ cấp, cầu và cung phòng khách sạn tại một iểm du lịch
ược cho bởi các phương trình sau: QD = 90 – 2.5P; QS = –30 + 1.5P. Trong ó: Q: 1000 êm sử
dụng phòng/năm và P: $/phòng/ êm.
Tổng công ty du lịch Sài Gòn ang xem xét dự án xây một khách sạn mới với qui mô cung cấp
20 ngàn êm sử dụng phòng/năm (giả sử ây là công suất khai thác của dự án). Các bạn hãy: a.
Xác ịnh giá và lượng cân bằng của thị trường phòng khách sạn hiện tại khi chưa có dự
án khách sạn mới của SaiGonTourist? b.
Xác ịnh giá và lượng cân bằng của thị trường phòng khách sạn khi có dự án khách sạn mới của SaiGonTourist? c.
Tính thay ổi thặng dư sản xuất và thay ổi thặng dư tiêu dùng khi có dự án khách sạn mới này? d.
Doanh thu dự kiến từ dịch vụ cho thuê phòng khách sạn của dự án này sẽ là bao nhiêu$/năm? e.
Tính lợi ích kinh tế ($) từ việc cho thuê phòng/năm của dự án? f.
Hãy cho biết dự án làm thay ổi như thế nào về khả năng cung ứng trên thị trường?