Quan hệ biện chứng giữa Ý thức xã hội và tồn tài xã hội - Báo cáo bài thảo luận nhóm môn Triết học Mac-Lenin | Trường Đại học Đồng Tháp

Quan hệ biện chứng giữa Ý thức xã hội và tồn tài xã hội - Báo cáo bài thảo luận nhóm môn Triết học Mac-Lenin | Trường Đại học Đồng Tháp. Tài liệu được biên soạn dưới dạng file PDF gồm 13 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới. Mời bạn đọc đón xem!

14 7 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Triết học Mác - Lênin (GE40383)

Trường: Đại học Đồng Tháp

Thông tin:

13 trang 4 tháng trước

Tác giả:

Profile 48 Nguyễn Thị Anh Thơ
TRƯỜNG ĐẠI H C Ọ ĐỒNG THÁP
Lớp TS QLGD B7K11
Học viên:
Mã s :ố
CÂU H I TH O LU N NHÓM 2Ỏ Ả Ậ
LỚP QLGD B7K11
Quan h bi n ch ng gi a t n t i xã h i và ý th c xã h i. V n xây dệ ệ ứ ữ ồ ạ ộ ứ ộ ấ đề ựng
nền tảng tinh th n c a xã h i Vi t Nam hi n nay- th c tr ng và gi i pháp. Liên hầ ủ ộ ệ ệ ự ạ ả ệ
th ng.ực ti n ễ địa phươ
Trả l iờ
1. Khái ni m tệ ồn tại xã hội, ý thức xã hội
1.1. Khái niệm t n tồ ại xã hội và các y u tế ố cơ ả b n hợp thành tồn tại xã h iộ
Tồ ộn tại xã hội là toàn b sinh ho t v t ch t và nh ng u ki n sinh ho t v tạ ậ ấ ữ điề ệ ạ ậ
chất của xã h i.ộ
Lênin cho r ng: Vi c anh s ng, anh ho t ng kinh t , anh sinh con cái vàằ ệ ố ạ độ ế đẻ
anh ch t o ra các s n ph m, anh trao ế ạ ả ẩ đổi s n ph m, làm n y sinh ra mả ẩ ả ột chuỗi tất
yế ữ ố ữ ựu khách quan gồm nh ng biến c , nh ng s phát triển, không phụ thuộc vào ý
thức xã h i cộ ủ ứ đượa anh và ý th c này không bao giờ bao quát c toàn vẹn cái chuỗi
đó.
Các y u t chính t o thành t n t i xã h i là:ế ố ạ ồ ạ ộ
- Phương th c s n xu t v t ch t,ứ ả ấ ậ ấ
- u ki n t nhiên - hoàn c nh a lý,Điề ệ ự ả đị
- Dân s và m t dân s ...ố ậ độ ố
Trong ó, ph ng th c s n xu t v t ch t là y u t c b n nh t, quy t nhđ ươ ứ ả ấ ậ ấ ế ố ơ ả ấ ế đị
nh t.ấ
1.2. Khái niệm ý thức xã h i và k t cộ ế ấu của ý thức xã h i:ộ
Ý th c xã h i là m t tinh th n c a i s ng xã h i, bao g m toàn b nh ngứ ộ ặ ầ ủ đờ ố ộ ồ ộ ữ
quan m, t t ng cùng nh ng tình c m, tâm tr ng,... c a nh ng c ng ng xãđiể ư ưở ữ ả ạ ủ ữ ộ đồ
hộ ừ ồ ộ ộ ữ đoại, nảy sinh t t n tại xã h i và phản ánh tồn tại xã h i trong nh ng giai n phát
tri nh.ển nh t ấ đị
Cầ ự ươ đố ữ ứ ộ ứn thấy rõ s khác nhau t ng i gi a ý th c xã h i và ý th c cá nhân.
- Ý th c c a cá nhân u ph n ánh t n t i xã h i v i m c khác nhau. Doứ ủ đề ả ồ ạ ộ ớ ứ độ
đ ộó, nó không thể không mang tính xã h i. Song ý thứ ờc cá nhân không phải bao gi
2
cũ điể ư ưở ủ đồng thể hiện quan m, t t ng, tình cảm phổ biến c a một cộng ng, một tập
đ ộ ộoàn xã h i, một thời đại xã h i nhất định.
- Ý th c xã h i và ý thứ ộ ức cá nhân t n tồ ại trong m i liên h hố ệ ữu c , bi nơ ệ
chứng v i nhau, thâm nh p vào nhau và làm phong phú nhau.ớ ậ
+ L nh v c tinh th n c a i s ng xã h i có c u trúc h t s c ph c t p. Cóĩ ự ầ ủ đờ ố ộ ấ ế ứ ứ ạ
thể ti p c n k t c u c a ý thế ậ ế ấ ủ ức xã h i t nh ng ph ng di n khác nhau.ộ ừ ữ ươ ệ
+ Theo n i dung và l nh v c ph n ánh i s ng xã h i, ý thộ ĩ ự ả đờ ố ộ ức xã h i baoộ
gồ ứ ị ứ ứ đạ đứm các hình thái khác nhau: ý th c chính tr , ý th c pháp quyền, ý th c o c,
ý thức tôn giáo, ý thức thẩm mỹ, triết học,...
+ Theo trình ph n ánh có th phân biđộ ả ể ệt ý th c xã h i thông th ng và ýứ ộ ườ
thức lý lu n.ậ
+ Ý th c xã h i thông th ng là toàn b nh ng tri th c, nh ng quan ni mứ ộ ườ ộ ữ ứ ữ ệ
(khác quan m)... c a nh ng con ngđiể ủ ữ ườ đồ ười trong một cộng ng ng i nhất nh,đị
đượ ộ ự ừ độ ự ư đượ ệc hình thành m t cách tr c tiếp t hoạt ng th c tiễn hàng ngày, ch a c h
thống hóa, khái quát hóa thành lý lu n.ậ
+ Trong ý th c xã h i thông th ng, tâm lý xã h i là b ph n r t quan tr ng.ứ ộ ườ ộ ộ ậ ấ ọ
+ Ý th c xã h i thông th ng, th ng ph n ánh sinh ng, tr c ti p nhi uứ ộ ườ ườ ả độ ự ế ề
mặ ộ ủ ườ ườt cu c sống hàng ngày c a con ng i, th ng xuyên chi ph i cu c s ng ó. ýố ộ ố đ
th cức thông thường tuy là trình độ th p so v i ý thấ ớ ức lý lu n, nhậ ưng những tri thứ
kinh nghi m phong phú ó có th tr thành ti n quan tr ng cho s hình thànhệ đ ể ở ề đề ọ ự
các lý thuy t xã h i.ế ộ
+ Ý th c lý lu n là nh ng t tứ ậ ữ ư ưở điể đ đượ ống, quan m ã c hệ th ng hóa, khái
quát hóa thành các h c thuy t xã h i, c trình bày d i d ng nh ng khái ni m,ọ ế ộ đượ ướ ạ ữ ệ
phạm trù, quy lu t. Ý thậ ức lý lu n (lý luậ ậ ọ ản khoa h c) có kh n ng ph n ánh hi nă ả ệ
thực khách quan một cách khái quát, sâu sắ ạc và chính xác, v ch ra các m i liên hố ệ
bả ựn chất của các s v t và hi n t ng. Ý thậ ệ ượ ứ đạ độc lý luận t trình cao và mang tính
hệ ố ư ưở th ng tạo thành các hệ t t ng.
+ Quan h gi a tâm lý xã h i và h t tệ ữ ộ ệ ư ưởng.
+ Tâm lý xã h i bao g m toàn b tình c m, c mu n, tâm tr ng, t p quán...ộ ồ ộ ả ướ ố ạ ậ
củ ườa con ng i, của một bộ phận xã hội hoặ ảc của toàn xã h i hình thành d i ộ ướ nh
hưở ự đờ ố ọ đờ ố đng tr c tiếp của i s ng hàng ngày của h và phản ánh i s ng ó.
+ c m c a tâm lý xã h i là ph n ánh mĐặ điể ủ ộ ả ộ ự điềt cách tr c tiếp u kiện sinh
số ườ ự ự ường hàng ngày của con ng i, là s phản ánh có tính chất t phát, th ng ghi lại
những m t b ngoài cặ ề ủa t n t i xã h i. Nó không có kh n ng v ch ra ồ ạ ộ ả ă ạ đầy đủ, rõ
ràng, sâu s c b n ch t các m i quan h xã h i c a con ng i.ắ ả ấ ố ệ ộ ủ ườ
+ Nh ng quan ni m c a con ng i ữ ệ ủ ườ ở trình tâm lý xã hđộ ội còn mang tính
kinh nghi m, ch a c th hi n v m t lý lu n, y u t trí tu an xen v i y u tệ ư đượ ể ệ ề ặ ậ ế ố ệ đ ớ ế ố
tình c m.ả
3
+ Tuy nhiên, không th ph nh n vai trò quan tr ng c a tâm lý xã h i trongể ủ ậ ọ ủ ộ
sự ứ ộ ồ ọ phát triển của ý th c xã h i. Mác, Ăngghen, Lênin và H Chí Minh rất coi tr ng
việc nghiên cứu tr ng thái tâm lý xã h i c a nhân dân hi u nhân dân, giáo d cạ ộ ủ để ể ụ
nhân dân, a nhân dân tham gia tích cđư ực, t giác vào cuự ộ đấc u tranh cho một xã
hộ ố đẹi t t p.
+ H t t ng là trình nh n th c lý lu n v t n t i xã h i, là h thệ ư ưở độ ậ ứ ậ ề ồ ạ ộ ệ ống
những quan điểm, tư tưởng (chính trị, tri t hế ọc, đạo đức, ngh thu t, tôn giáo), k tệ ậ ế
quả c a sủ ự khái quát hóa những kinh nghi m xã h i.ệ ộ
+ H t t ng c hình thành m t cách t giác, ngh a là t o ra b i các nhàệ ư ưở đượ ộ ự ĩ ạ ở
tư ưở đị đượ t ng của những giai cấp nhất nh và c truyền bá trong xã hội.
+ H t t ng khoa h c ph n ánh chính xác, khách quan các m i quan hệ ư ưở ọ ả ố ệ
vậ ột chất của xã h i.
+ H t t ng không khoa h c tuy c ng ph n ánh các m i quan h v t ch tệ ư ưở ọ ũ ả ố ệ ậ ấ
củ ư ướ ộ ứa xã hội, nh ng d i m t hình th c sai lầm, h o hoư ả ặc xuyên tạc.
+ V i tính cách là m t b ph n c a ý th c xã h i, h t t ng nh h ng l nớ ộ ộ ậ ủ ứ ộ ệ ư ưở ả ưở ớ
đế ựn s phát tri n c a khoa h c.ể ủ ọ
+ Tâm lý xã h i và h tộ ệ ư t ng xã h i tuy là hai trình , hai ph ng th cưở ộ độ ươ ứ
phản ánh khác nhau của ý thức xã hội, nh ng có m i quan h tác ư ố ệ động qua l i v iạ ớ
nhau, chúng có cùng m t ngu n g c là t n t i xã h i, u ph n ánh t n t i xã h i.ộ ồ ố ồ ạ ộ đề ả ồ ạ ộ
+ Tâm lý xã h i t o u ki n thu n l i cho các thành viên giai c p ti p thuộ ạ điề ệ ậ ợ ấ ế
hệ tư tưởng của giai cấp. Mối liên hệ chặt chẽ giữa hệ tư tưởng (đặc biệt là tư
tưở ộ ự ộ ố động khoa học tiến bộ) với tâm lý xã h i, với th c tiễn cu c s ng sinh ng và
phong phú s giúp cho h t t ng xã h i, cho lý lu n b t x c ng, b t sai l m.ẽ ệ ư ưở ộ ậ ớ ơ ứ ớ ầ
+ Trái l i, h t t ng, lý lu n xã h i gia t ng y u t trí tu cho tâm lý xãạ ệ ư ưở ậ ộ ă ế ố ệ
hộ ư ưở ọ đẩi. Hệ t t ng khoa h c thúc y tâm lý xã hội phát triển theo chiều h ng ướ đúng
đắ ộ ư ưở độn, lành mạnh có lợi cho tiến b xã hội. Hệ t t ng phản khoa học, phản ng
kích thích nh ng y u t tiêu c c c a tâm lý xã h i phát tri n.ữ ế ố ự ủ ộ ể
1.3. Tính giai c p c a ý th c xã h i.ấ ủ ứ ộ
Trong xã h i có giai c p, các giai c p có nh ng u ki n sinh ho t v t ch tộ ấ ấ ữ điề ệ ạ ậ ấ
khác nhau, nh ng l i ích khác nhau do a vữ ợ đị ị ộ ỗ đị xã h i của m i giai cấp quy nh, do
đ ộ ủó, ý thức xã h i c a các giai cấp có nội dung và hình th c phát tri n khác nhauứ ể
hoặc đối l p nhau.ậ
Tính giai c p c a ý thấ ủ ức xã h i bi u hi n ộ ể ệ ở tâm lý xã h i c ng nh h tộ ũ ư ở ệ ư
tưởng. Về đề mặt tâm lý xã hội, mỗi giai cấp u có tình cảm, tâm trạng, thói quen
riêng, có thi n c m hay ác c m v i t p oàn xã h i này ho c t p oàn xã h i khác.ệ ả ả ớ ậ đ ộ ặ ậ đ ộ
Ở trình độ ư ưở hệ t t ng thì tính giai c p c a ý th c xã h i bi u hi n sâu s cấ ủ ứ ộ ể ệ ắ
hơn nhiều.
4
Trong xã h i có i kháng giai c p bao gi c ng có nh ng quan m, tộ đố ấ ờ ũ ữ điể ư
tưở ữ ư ưở đố ư ưở ủng hoặc nh ng hệ t t ng i lập nhau: t t ng c a giai cấp bóc lột và giai
cấ ị ố ị ị ịp b bóc lột, của giai cấp th ng tr và giai cấp b tr .
Những tư tưởng thống trị của m t th i ộ ờ đại bao gi cờ ũng là tư tưởng c a giaiủ
cấ ố ị đạp th ng tr về kinh tế và chính tr thị ở ời i đó.
Nế ư ưở ủ ộ ốu hệ t t ng c a giai cấp bóc l t th ng trị ứ ị ra s c bảo v a vệ đị của giai
cấ đ ệ ư ưở ủp ó thì h t t ng c a giai cấp b trị ị ị ể ọ, b bóc lột th hiện nguyện v ng và lợi ích
củ độa quần chúng lao ng chống lại xã h i ng i bóc l t ng i, xây d ng m t xãộ ườ ộ ườ ự ộ
hộ ứi công bằng không có áp b c bóc lột.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là h tệ ư ưở ọ t ng khoa h c và cách mạ ấng c a giai củ p
công nhân, ng n c gi i phóng c a qu n chúng b áp b c, bóc l t, ph n ánh ti nọ ờ ả ủ ầ ị ứ ộ ả ế
trình khách quan c a s phát tri n lủ ự ể ị ửch s .
Hệ ư ưở đố ư ưở ư ư ưở ệ t t ng Mác-Lênin i lập với hệ t t ng t sản - hệ t t ng bảo v
lợ ủ ư ệ ười ích c a giai cấp t sản, bảo v ch ngế độ i bóc lột người.
Cuộc đấu tranh giai c p giấ ữa giai cấ ếp t sư ả ấn và giai c p vô sản hàng th kỷ
nay di n ra gay g t trên t t c các l nh v c, trong ó có l nh vễ ắ ấ ả ĩ ự đ ĩ ực h t t ng.ệ ư ưở
Trong u ki n xã h i ngày nay, cu c điề ệ ộ ộ đấu tranh giai cấp trên l nh v c ýĩ ự
thức h v n ang tiệ ẫ đ ếp t c diụ ễn ra.
Tr aước những khó kh n và thă ử thách trên con đường phát tri n c a chể ủ ủ nghĩ
xã h i, các th lộ ế ực thù ch ang ra s c ti n công vào ch ngh a Mác - Lênin, mu nđị đ ứ ế ủ ĩ ố
phủ nh n, xoá b nó.ậ ỏ
Bả ủ ĩ điềo vệ và phát triển ch ngh a Mác - Lênin trong u kiện thế giới ngày
nay, là m t nhi m v quan tr ng c a cu c u tranh vì m c tiêu c l p dân t c,ộ ệ ụ ọ ủ ộ đấ ụ độ ậ ộ
dân ch và ch ngh a xã h i c a nhân dân ta và nhân dân ti n b trên th gi i nóiủ ủ ĩ ộ ủ ế ộ ế ớ
chung.
Khi kh ng nh tính giai c p c a ý th c xã h i, ch ngh a duy v t l ch sẳ đị ấ ủ ứ ộ ủ ĩ ậ ị ử
đồ ứ ủ ộ ự động thời còn cho rằng, ý th c c a các giai cấp trong xã h i có s tác ng qua lại
với nhau.
Trong xã hội có áp bức giai c p, các giai c p bấ ấ ị trị do bị t c ướ đoạ ưt t liệu sản
xuất, ph i chả ịu sự áp bức về v t ch t nên không tránh kh i bậ ấ ỏ ị áp b c v tinh th n,ứ ề ầ
không tránh kh i ch u nh h ng t t ng c a giai c p th ng tr , bóc l t.ỏ ị ả ưở ư ưở ủ ấ ố ị ộ
Mác và ngghen vi t: "Giai c p nào chi ph i nh ng tĂ ế ấ ố ữ ư li u s n xu t v t ch tệ ả ấ ậ ấ
thì c ng chi ph i luôn c nh ng t li u s n xu t tinh th n, thành th nói chung tũ ố ả ữ ư ệ ả ấ ầ ử ư
tưở ườ ư ũ đồ ịng của những ng i không có t liệu sản xuất tinh thần c ng ng thời b giai
cấ ố ốp th ng tr ó chi phị đ i".
Tuy nhiên, m c nh h ng c a t t ng giai c p th ng tr i v i xã h iứ độ ả ưở ủ ư ưở ấ ố ị đố ớ ộ
tùy thu c vào trình phát tri n ý th c cách m ng c a giai c p b tr .ộ độ ể ứ ạ ủ ấ ị ị
Không nh ng giai c p b tr ch u ữ ấ ị ị ị ảnh h ng t t ng c a giai cưở ư ưở ủ ấp thống tr ,ị
mà trái l i giai c p th ng tr c ng ch u nh h ng t t ng c a giai c p b tr .ạ ấ ố ị ũ ị ả ưở ư ưở ủ ấ ị ị
5
Đặ ườ ốc biệt ở thời k u tranh cách mỳ đấ ạng phát triển mạnh, th ng thấy một s
người trong giai c p th ng trấ ố ị, nh t là nhấ ững trí thức ti n bế ộ từ bỏ giai c p xu tấ ấ
thân c a mình chuy n sang hàng ng giai củ ể ũ ấ ạp cách m ng, ch u ị ảnh h ng tưở ư ưở t ng
củ ườa giai cấp đó. Một số ng i còn trở thành nhà tư t ng c a giai c p cách m ng.ưở ủ ấ ạ
Ý th c cá nhân trong xã h i có phân chia giai c p, vứ ộ ấ ề ả b n chất, là bi u hi nể ệ
mứ độ ứ độ ứ đị ị ữ điềc này hay m c khác ý th c giai cấp, do a v và nh ng u kiện sinh
hoạt v t ch t chung cậ ấ ủa giai cấ ếp quy t nh.đị
Nhưng m i cá nhân l i có nhỗ ạ ững hoàn c nh sinh s ng riêng nhả ố ư hoàn c nhả
giáo d c, tr ng i mà h tr i qua, ụ ườ đờ ọ ả ảnh h ng t t ng chính trưở ư ưở ị ư ưở và t t ng khác
do h ti p thu c khi s ng trong môi tr ng thân c n (gia ình, b n bè, ngọ ế đượ ố ườ ậ đ ạ đồ
nghiệp), v.v..
Tấ ả ữ đt c nh ng cái ó làm cho ý th c c a m i ngứ ủ ỗ ườ ừi v a biểu hiện ý th c giaiứ
cấ ừ ữ đặ điểp v a mang nh ng c m cá nhân, tạo thành những cá tính và nhân cách riêng
củ ếa cá nhân, làm cho th gi i tinh th n c a cá nhân này khác v i th gi i tinh th nớ ầ ủ ớ ế ớ ầ
củ ữa nh ng cá nhân khác cùng giai cấp.
Tuy nhiên, quá nh n m nh nh ng u ki n sinh ho t c a cá nhân, th iấ ạ ữ điề ệ ạ ủ ổ
phồng m t cá nhân trong ý thặ ức c a con ngủ ười s d n t i hi u sai b n ch t c a ýẽ ẫ ớ ể ả ấ ủ
thức cá nhân.
Vì v y, khi ánh giá các hiậ đ ện t ng ý th c trong xã h i có giai c p ph i n mượ ứ ộ ấ ả ắ
vữ ố ứ ữ ứ ứng m i quan hệ biện ch ng gi a ý th c giai cấp và ý th c cá nhân.
Trong xã h i có giai c p, ý th c xã h i không ch mang d u n c a nh ngộ ấ ứ ộ ỉ ấ ấ ủ ữ
điều kiện sinh hoạt vậ ệt chấ ất của giai c p, mà còn phản ánh nh ng u kiữ điề n sinh
hoạt chung của dân tộc; những điều ki n lệ ịch sử, kinh t , chính trế ị, v n hóa, xã h i,ă ộ
điề ự ủu kiện t nhiên hình thành trong quá trình phát triển lâu dài c a dân tộc.
Vì v y, trong ý thậ ức xã hội, ngoài tâm lý và h t tệ ư ưởng xã h i c a giai c p,ộ ủ ấ
còn bao g m tâm lý dân t c, tình c m, c mu n, t p quán, thói quen, tính cách,ồ ộ ả ướ ố ậ
v.v. c a dân t c, ph n ánh nhủ ộ ả ữ điề ộng u kiện sinh hoạt chung của dân t c, thấm sâu
vào m i l nh v c i s ng tinh th n c a dân t c, truy n t th h này qua thọ ĩ ự đờ ố ầ ủ ộ ề ừ ế ệ ế hệ
khác t o thành truy n thạ ề ống dân tộc.
Tâm lý dân t c tuy ph n ánh nh ng u ki n sinh ho t chung c a dân t c vàộ ả ữ điề ệ ạ ủ ộ
mang tính ch t toàn dân t c, nh ng có m i liên h h u c v i ý th c giai c p.ấ ộ ư ố ệ ữ ơ ớ ứ ấ
Giai c p cách m ng ti n b phát huy nhấ ạ ế ộ ững giá tr tinh th n c a dân t c,ị ầ ủ ộ
ngược l i nhạ ững tư tưởng giai c p ph n ấ ả động mâu thu n sâu s c v i các giá trẫ ắ ớ ị đó.
Giai c p công nhân c v trang b ng h tấ đượ ũ ằ ệ ư t ng Mác - Lênin luôn luônưở
quan tâm sâu s c n vi c b o v và phát tri n nhắ đế ệ ả ệ ể ững truyền thống văn hóa tốt pđẹ
của dân tộc.
2. Quan h bi n ch ng giệ ệ ứ ữa t n t i xã hồ ạ ội và ý thức xã h iộ
2.1. Vai trò quy t ế định của tồn tại xã hội đố ới v i ý thứ xã h i.ộ
6
Công lao to l n c a Mác và ngghen là phát tri n ch ngh a duy v t nớ ủ Ă ể ủ ĩ ậ đế
đỉ ự điể ị ử đầnh cao, xây d ng quan m duy vật về l ch s và lần u tiên giải quyết một
cách khoa h c v n s hình thành và phát tri n c a ý thọ ấ đề ự ể ủ ức xã h i.ộ
Đờ ố ộ ủ đời s ng tinh thần của xã h i hình thành và phát triển trên cơ sở c a i
số ố ủ ư ưở ộng vật chất, không thể tìm nguồn g c c a t t ng, tâm lý xã h i trong bản thân
nó, ngh a là không th tìm trong u óc con ng i mà ph i tìm trong hi n th c v tĩ ể đầ ườ ả ệ ự ậ
ch t.ấ
Sự đổ đạ đ ũ đượ biến i của một thời i nào ó c ng sẽ không thể giải thích c nếu
chỉ c n că ứ vào ý thức c a th i ủ ờ đại y. Mác vi t: "không th nh n ấ ế ể ậ định v m t th iề ộ ờ
đạ đả ư ếi o lộn nh th c n c vào ý th c c a th i i y. Trái lă ứ ứ ủ ờ đạ ấ ại, ph i gi i thích ýả ả
thức y b ng nhấ ằ ững mâu thu n c a ẫ ủ đời sống v t ch t, b ng sậ ấ ằ ự xung đột hi n cóệ
gi i".ữa các lực lượng s n xu t xã h i và nhả ấ ộ ững quan h s n xu t xã hệ ả ấ ộ
Những lu n ậ điểm trên đây ã bác b quan ni m sai l m c a ch ngh a duyđ ỏ ệ ầ ủ ủ ĩ
tâm mu n i tìm ngu n g c c a ý th c t t ng trong b n thân ý th c t t ng,ố đ ồ ố ủ ứ ư ưở ả ứ ư ưở
xem tinh th n, t t ng là ngu n g c c a m i hi n t ng xã h i, quy t nh sầ ư ưở ồ ố ủ ọ ệ ượ ộ ế đị ự
phát tri n xã h i và trình bày l ch s các hình thái ý th c xã h i tách r i c s kinhể ộ ị ử ứ ộ ờ ơ ở
tế ộ- xã h i.
Ch ngh a duy v t l ch s ch rõ r ng, t n t i xã h i quy t nh ý th c xãủ ĩ ậ ị ử ỉ ằ ồ ạ ộ ế đị ứ
hộ ứ ự ủ ồ ộ ụ ộ ồi, ý th c xã hội là s phản ánh c a t n tại xã h i, ph thu c vào t n tại xã hội.
Mỗ ội khi tồn tại xã h i, nhất là phương thức sả ấn xu t biến i thì nh ng tđổ ữ ư
tưởng và lý luận xã hộ ữ điểi, nh ng quan m v chính tr , pháp quy n, tri t h c, oề ị ề ế ọ đạ
đứ ẽ đổc, văn hóa, nghệ thuật, v.v. sớm muộn s biến i theo.
Ở nhữ ị ử ững thời kỳ l ch s khác nhau, nếu chúng ta thấy có nh ng lý luận,
quan m, t t ng xã h i khác nhau thì điể ư ưở ộ đó là do nh ng u kiữ điề ện khác nhau của
đờ địi sống vật chất quyết nh.
Quan m duy v t l ch s v ngu n g c c a ý thđiể ậ ị ử ề ồ ố ủ ức xã h i không ph i d ngộ ả ừ
lạ ỗ đị ự ụ ộ ứi ở ch xác nh s ph thu c của ý th c xã h i vào t n t i xã h i, mà còn ch raộ ồ ạ ộ ỉ
rằ ộ đị ứng, tồn tại xã h i quyết nh ý th c xã h i không ph i m t cách gi n n tr cộ ả ộ ả đơ ự
tiếp mà thường thông qua các khâu trung gian.
Không ph i b t c t t ng, quan ni m, lý lu n hình thái ý th c xã h i nàoả ấ ứ ư ưở ệ ậ ứ ộ
cũ ựng phản ánh rõ ràng và tr c ti p nh ng quan h kinh tế ữ ệ ế c a th i i, mà chủ ờ đạ ỉ khi
nào xét n cùng thì chúng ta m i th y rõ nh ng m i quan h kinh t c ph nđế ớ ấ ữ ố ệ ế đượ ả
ánh b ng cách này hay cách khác trong các tằ ư ưở t ng ấy.
Như v y, tri t h c Mác -Lênin òi hậ ế ọ đ ỏi phải có thái biđộ ện ch ng khi xemứ
xét s ph n ánh t n t i xã h i c a ý th c xã h i.ự ả ồ ạ ộ ủ ứ ộ
2.2. Tính c l p t ng i c a ý th c xã h i.độ ậ ươ đố ủ ứ ộ
Khi kh ng nh vai trò quy t nh c a t n t i xã h i i v i ý th c xã h i, vàẳ đị ế đị ủ ồ ạ ộ đố ớ ứ ộ
ý th c xã h i là s ph n ánh c a t n t i xã h i, ph thu c vào t n t i xã h i, chứ ộ ự ả ủ ồ ạ ộ ụ ộ ồ ạ ộ ủ
nghĩa duy v t lậ ịch sử không xem ý thức xã h i nhộ ư m t y u tộ ế ố th ng, trái l iụ độ ạ
7
còn nh n m nh tác d ng tích c c c a ý thấ ạ ụ ự ủ ứ đố đờ ốc xã hội i với i s ng kinh tế- xã
hộ độ ươ đố ủ ứ ộ ối, nhấn mạnh tính c lập t ng i c a ý th c xã h i trong m i quan hệ với tồn
tạ ộ độ ươ đố đi xã h i. Tính c lập t ng i ó biểu hi n nh ng m sau ây:ệ ở ữ điể đ
- Ý th c xã h i th ng l c hứ ộ ườ ạ ậu so với tồn tại xã h i. Lộ ị ửch s xã hội cho thấy,
nhiều khi xã h i c ã m t i, th m chí ã m t r t lâu, nhộ ũ đ ấ đ ậ đ ấ ấ ưng ý thức xã hội do xã
hội đó sinh ra vẫn tồn tại dai dẳng.
- Tính c l p t ng i này bi u hiđộ ậ ươ đố ể ện c biđặ ệt rõ trong l nh v c tâm lý xãĩ ự
hộ ố ứi (trong truyền th ng, tập quán, thói quen, v.v.). Lênin cho rằng, s c mạnh của
tậ đượ ứp quán c tạo ra qua nhiều thế kỷ là s c mạnh ghê gớm nhất.
- Khuynh h ng l c h u c a ý th c xã h i c ng bi u hi n rõ trong u ki nướ ạ ậ ủ ứ ộ ũ ể ệ điề ệ
củ ủ ĩ ộa ch ngh a xã h i. Nhiều hiện t ng ý th c có ngu n g c sâu xa trong xã h i cượ ứ ồ ố ộ ũ
vẫ ư ố ố ườ độn tồn tại trong xã hội mới nh l i s ng ăn bám, l i lao ng, tệ tham nhũng,
v.v..
- Ý th c xã h i th ng l c h u h n so v i t n t i xã h i là do nh ng nguyênứ ộ ườ ạ ậ ơ ớ ồ ạ ộ ữ
nhân sau ây:đ
+ Một là, s bi n i c a t n t i xã h i do tác ng m nh m , th ng xuyênự ế đổ ủ ồ ạ ộ độ ạ ẽ ườ
và tr c ti p c a nh ng ho t ng th c ti n c a con ng i, th ng di n ra v i t cự ế ủ ữ ạ độ ự ễ ủ ườ ườ ễ ớ ố
độ ứ ộ ị nhanh mà ý th c xã h i có thể không phản ánh k p và trở nên lạc hậu.
Hơ ữ ứn n a, ý th c xã hội là cái ph n ánh t n t i xã hả ồ ạ ội nên nói chung ch bi nỉ ế
đổ ự đổ ủ ồi sau khi có s biến i c a t n tại xã h i.ộ
+ Hai là, do s c m nh c a thói quen, truy n th ng, t p quán c ng nh doứ ạ ủ ề ố ậ ũ ư
tính l c h u, b o th c a m t s hình thái ý th c xã h i.ạ ậ ả ủ ủ ộ ố ứ ộ
+ Ba là, ý th c xã h i luôn g n v i l i ích c a nh ng nhóm, nh ng t p ứ ộ ắ ớ ợ ủ ữ ữ ậ đoàn
người, những giai c p nh t ấ ấ định trong xã hội. Vì v y, nhậ ững tư tưởng cũ, l c h uạ ậ
th ngường được các lực lượng xã h i ph n ti n bộ ả ế ộ lưu giữ và truy n bá nh m chề ằ ố
lạ ự ượ ội các l c l ng xã hội tiến b .
Những ý thức l c h u, tiêu cạ ậ ực không m t ấ đi một cách dễ dàng. Vì v y,ậ
trong s nghi p xây d ng xã hự ệ ự ội mới ph i th ng xuyên t ng c ng công tác tả ườ ă ườ ư
tưở đấ ư độ ủ ữ ựng, u tranh chống lại những âm m u và hành ng phá hoại c a nh ng l c
lượ địng thù ch về mặt t tư ưởng, kiên trì xoá b nh ng tàn d ý th c c , ng th iỏ ữ ư ứ ũ đồ ờ
ra s c phát huy nh ng truy n th ng t t ng t t p.ứ ữ ề ố ư ưở ố đẹ
- Ý th c xã h i có th v t tr c t n t i xã h i.ứ ộ ể ượ ướ ồ ạ ộ
+ Khi kh ng nh tính th ng l c h u h n c a ý th c xã h i so vẳ đị ườ ạ ậ ơ ủ ứ ộ ới tồn tại xã
hộ ọ đồ ừ ữ điề đị ưi, triết h c mácxít ng thời th a nhận rằng, trong nh ng u kiện nhất nh, t
tưở ủ ườ đặ ữ ưng c a con ng i, c biệt nh ng t t ng khoa h c tiên ti n có th v t trưở ọ ế ể ượ ước
sự ủ ộ ự đượ ươ ụ ứ ỉ phát triển c a tồn tại xã h i, d báo c t ng lai và có tác d ng tổ ch c, ch
đạ độ ựo hoạt ng th c tiễn c a con ng i, hủ ườ ướ độ đng hoạt ng ó vào việc giải quyết
những nhi m v m i do sệ ụ ớ ự phát triển chín mu i c a i s ng vồ ủ đờ ố ật chất c a xã hủ ội
đặt ra.
8
+ Khi nói tư t ng tiên ti n có th i trưở ế ể đ ước tồn tại xã hộ ựi, d kiến được quá
trình khách quan c a s phát tri n xã h i thì không có ngh a trong tr ng h p nàyủ ự ể ộ ĩ ườ ợ
ý th c xã h i không còn b t n t i xã h i quy t nh n a.ứ ộ ị ồ ạ ộ ế đị ữ
+ T t ng khoa h c tiên ti n không thoát ly t n t i xã h i, mà ph n ánhư ưở ọ ế ồ ạ ộ ả
chính xác, sâu s c t n t i xã h i.ắ ồ ạ ộ
- Ý th c xã h i có tính k th a trong sứ ộ ế ừ ự phát tri n c a mình.ể ủ
+ L ch s phát tri n i s ng tinh th n c a xã h i cho th y r ng, nh ng quanị ử ể đờ ố ầ ủ ộ ấ ằ ữ
điể đạ đấ ố đượm, lý luận của mỗi thời i không xuất hiện trên mảnh t tr ng không mà c
tạo ra trên cơ s kở ế thừa nh ng tài liữ ệu lý lu n c a các th i ậ ủ ờ đại trước.
+ Do ý thức có tính kế th a trong s phát tri n, nên không th gi i thíchừ ự ể ể ả
đượ ộ ư ưở đc m t t t ng nào ó n u chế ỉ d a vào nhự ững quan h kinh tệ ế hi n có, khôngệ
chú ý n các giai n phát tri n t t ng trđế đoạ ể ư ưở ướ đc ó.
+ L ch s phát tri n c a t t ng cho th y, nh ng giai n h ng th nh ho cị ử ể ủ ư ưở ấ ữ đoạ ư ị ặ
suy tàn c a tri t h c, v n h c, ngh thu t, v.v. nhi u khi không phù h p hoàn toànủ ế ọ ă ọ ệ ậ ề ợ
vớ ữ đoạ ị ủi nh ng giai n hưng th nh hoặc suy tàn c a kinh tế.
+ Tính ch t k th a trong s phát tri n c a t t ng là m t trong nhấ ế ừ ự ể ủ ư ưở ộ ững
nguyên nhân nói rõ vì sao m t n c có trình phát tri n t ng i kém v kinh tộ ướ độ ể ươ đố ề ế
nhưng tư tưởng l i trình ạ ở độ phát tri n cao.ể
+ Thí d , n c Pháp th k XVIII có n n kinh t phát tri n kém n c Anh,ụ ướ ế ỷ ề ế ể ướ
nhưng tư tưởng thì l i tiên ti n h n nạ ế ơ ước Anh; so v i Anh, Pháp thì n c c ớ ướ Đứ ở
nử đầ ư đ đứ độa u thế kỷ XIX lạc hậu về kinh tế, nh ng ã ng ở trình cao hơn về triết
học.
+ Trong xã h i có giai c p, tính ch t k thộ ấ ấ ế ừa c a ý th c xã h i g n v i tínhủ ứ ộ ắ ớ
chất giai c p c a nó.ấ ủ
+ Nh ng giai c p khác nhau k th a nh ng n i dung ý th c khác nhau c aữ ấ ế ừ ữ ộ ứ ủ
các th i ờ đại trước.
+ Các giai c p tiên ti n ti p nh n nh ng di s n tấ ế ế ậ ữ ả ư t ng ti n b c a xã h i cưở ế ộ ủ ộ ũ
để lại.
+ Thí d , khi làm cách m ng t s n ch ng phong ki n, các nhà t t ng tiênụ ạ ư ả ố ế ư ưở
tiến của giai c p tấ ư s n ả đã khôi ph c nhụ ững tư t ng duy v t và nhân b n c a th iưở ậ ả ủ ờ
cổ đại.
+ Ng c l i, nh ng giai c p l i th i và các nhà t t ng c a nó thì ti p thu,ượ ạ ữ ấ ỗ ờ ư ưở ủ ế
khôi ph c nh ng t tụ ữ ư ưởng, nh ng lý thuy t xã h i ph n ti n bữ ế ộ ả ế ộ c a nh ng th i kủ ữ ờ ỳ
lị ử ướch s tr c.
+ Giai c p phong ki n các n c Tây Âu trung c th i k suy thoái ã raấ ế ướ ổ ở ờ ỳ đ
sứ ữ ố ốc khai thác triết học của Platôn và nh ng yếu t duy tâm trong hệ th ng triết học
củ ọ ủa Arixtốt thời kỳ c i Hy Lổ đạ ạp, biến chúng thành cơ sở triết h c c a các giáo lý
đạo Thiên chúa;
9
+ Ho c vào n a sau thặ ử ế k XIX và u th k XX các th l c tỷ đầ ế ỷ ế ự ư sản phản
độ ụ ữ ư ọ ướng đã ph c hồi và phát triển nh ng trào l u triết h c duy tâm, tôn giáo d i
những cái tên m i nhớ ư chủ nghĩa Cant mơ ới, ch nghủ ĩa Tômát m i, v.v. ch ngớ để ố
lại phong trào cách m ng c a giai c p công nhân và hạ ủ ấ ệ t tư ưở ủng của nó là ch
nghĩa Mác.
+ Quan điểm c a tri t hủ ế ọc Mác - Lênin v tính kề ế thừa c a ý th c xã hủ ứ ội có
ý ngh a to l n i v i s nghi p xây d ng n n v n hoá tinh th n c a xã h i xã h iĩ ớ đố ớ ự ệ ự ề ă ầ ủ ộ ộ
ch a.ủ nghĩ
+ Lênin nh n m nh r ng, v n hoá xã h i ch ngh a c n ph i phát huy nh ngấ ạ ằ ă ộ ủ ĩ ầ ả ữ
thành t u và truy n th ng t t p nh t c a n n v n hoá nhân lo i t c chí kim trênự ề ố ố đẹ ấ ủ ề ă ạ ừ ổ
cơ ở s thế giới quan mácxít.
+ Ng i vi t: "V n hoá vô s n ph i là s phát tri n h p quy lu t c a t ng sườ ế ă ả ả ự ể ợ ậ ủ ổ ố
những ki n thế ức mà loài người đã tích lu c dỹ đượ ưới ách thống trị của xã hội tư
bả đị ủ ọn, xã hội của bọn a chủ và xã hội c a b n quan liêu".
+ N m v ng quan m trên ây c a tri t h c Mác – Lênin v tính k th aắ ữ điể đ ủ ế ọ ề ế ừ
củ ứ ộ ĩ ọ đố ộ đổ ướa ý th c xã h i có ý ngh a quan tr ng i với công cu c i mới ở n c ta hiện
nay. Trên l nh v c v n hoá, t t ng, ng ta kh ng nh, trong u ki n kinh tĩ ự ă ư ưở Đả ẳ đị điề ệ ế
thị trường và m r ng giao lở ộ ưu qu c t , phố ế ả ệi c biđặ t quan tâm gi gìn và nâng caoữ
bả ộ ừ đạ đứn sắc văn hoá dân t c, kế th a và phát huy truyền thống o c, tập quán tốt
đẹ ự ộp và lòng t hào dân t c.
+ Ti p thu tinh hoa các dân t c trên th gi i, làm giàu p thêm n n v n hoáế ộ ế ớ đẹ ề ă
Việt Nam.
- S tác ự động qua l i gi a các hình thái ý th c xã h i trong s phát triạ ữ ứ ộ ự ển của
chúng.
+ S tác ng qua lự độ ại gi a các hình thái ý th c xã hữ ứ ội làm cho m i hìnhở ỗ
thái ý th c có nh ng m t, nh ng tính ch t không th gi i thích c m t cách trứ ữ ặ ữ ấ ể ả đượ ộ ực
tiếp b ng tằ ồn tại xã hội hay bằng các u ki n v t ch t.điề ệ ậ ấ
+ L ch s phát triị ử ển của ý th c xã h i cho th y, thông th ng ứ ộ ấ ườ ở m i th i i,ỗ ờ đạ
tùy theo nh ng hoàn c nh l ch s c th có nh ng hình thái ý th c nào ó n i lênữ ả ị ử ụ ể ữ ứ đ ổ
hàng u và tác ng m nh n các hình thái ý th c khác.đầ độ ạ đế ứ
+ Hy L p c i, tri t h c và ngh thu t óng vai trò c bi t to l n; còn Ở ạ ổ đạ ế ọ ệ ậ đ đặ ệ ớ ở
Tây Âu trung c thì tôn giáo nh h ng m nh m n m i m t tinh th n xã h i nhổ ả ưở ạ ẽ đế ọ ặ ầ ộ ư
triết h c, ọ đạo đức, ngh thu t, chính trệ ậ ị, pháp quy n.ề
+ Trong s tác ng l n nhau gi a các hình thái ý thự độ ẫ ữ ức, ý th c chính tr cóứ ị
vai trò c bi t quan tr ng, ý th c chính tr c a giai c p cách m ng nh h ng chođặ ệ ọ ứ ị ủ ấ ạ đị ướ
sự phát tri n theo chi u hể ề ướng ti n b c a các hình thái ý thế ộ ủ ức khác.
+ Trong u ki n c a n c ta hi n nay, nh ng ho t ng t t ng nh tri tđiề ệ ủ ướ ệ ữ ạ độ ư ưở ư ế
họ đườc, văn học nghệ thuật, v.v. mà tách rời ng l i chính tr úng n c a ng số ị đ đắ ủ Đả ẽ
10
không tránh kh i r i vào nh ng quan m sai l m, không th óng góp tích c cỏ ơ ữ điể ầ ể đ ự
vào s nghi p cách m ng c a nhân dân.ự ệ ạ ủ
- Ý th c xã h i tác ng tr l i t n t i xã hứ ộ độ ở ạ ồ ạ ội.
+ Ch ngh a duy v t l ch s không nh ng ch ng l i quan m duy tâm tuy tủ ĩ ậ ị ử ữ ố ạ điể ệ
đối hóa vai trò của ý thức xã hội, mà còn bác b quan m duy v t t m th ng,ỏ điể ậ ầ ườ
hay ch ngh a duy v t kinh t ph nh n tác d ng tích c c c a ý th c xã h i trongủ ĩ ậ ế ủ ậ ụ ự ủ ứ ộ
đờ ội sống xã h i.
+ ngghen vi t: "S phát tri n c a chính tr , pháp lu t, tri t h c, tôn giáo,Ă ế ự ể ủ ị ậ ế ọ
vă đề ự ự ư ản học, nghệ thuật v.v. u d a trên cơ sở s phát triển kinh tế. Nh ng tất c
chúng c ng có nh h ng l n nhau và nh h ng n c s kinh t ".ũ ả ưở ẫ ả ưở đế ơ ở ế
+ M c nh h ng c a t t ng i v i s phát tri n xã h i ph thu c vàoứ độ ả ưở ủ ư ưở đố ớ ự ể ộ ụ ộ
những điều ki n lệ ịch sử c th ; vào tính ch t cụ ể ấ ủa các mối quan h kinh t mà trênệ ế
đó tư ưở t ng nảy sinh; vai trò l ch s c a giai c p mang ng n c t tị ử ủ ấ ọ ờ ư ưở ứng; vào m c
độ đ đắ ủ ư ưở đố ứ phản ánh úng n c a t t ng i với các nhu cầu phát triển xã hội; vào m c
độ ư ưở mở rộng của t t ng trong quần chúng.
2.3. Ý ngh a ph ng pháp lu nĩ ươ ậ
Tồ ứn tại xã hội và ý th c xã hội là hai phươ ố ứng diện th ng nhất biện ch ng
củ đờ ốa i s ng xã hội. Vì vậy, công cuộc cải tạo xã h i c , xây d ng xã h i mộ ũ ự ộ ới phải
đượ đồ ồ ộ ức tiến hành ng thời trên cả hai mặt t n tại xã h i và ý th c xã hội.
Thay i t n t i xã h i là u ki n c bđổ ồ ạ ộ điề ệ ơ ản nh t thay i ý thấ để đổ ức xã h i;ộ
mặt khác, cũng cần thấy r ng, không ch nh ng bi n i trong t n t i xã h i m iằ ỉ ữ ế đổ ồ ạ ộ ớ
tấ đế ữ đổ đờ ố ủ ộ ượt yếu dẫn n nh ng thay i to lớn trong i s ng tinh thần c a xã h i mà ng c
lạ ữ độ ủ đờ ữ điề địi, nh ng tác ng c a i sống tinh thần xã hội, với nh ng u kiện xác nh
cũ ữ đổ ồ ộng có thể tạo ra nh ng biến i mạnh mẽ, sâu sắc trong t n tại xã h i.
Quán tri t nguyên t c ph ng pháp lu n ó trong s nghi p cách m ng xãệ ắ ươ ậ đ ự ệ ạ
hộ ĩ ướ ộ ộ ư ưởi chủ ngh a ở n c ta, m t mặt phải coi trọng cu c cách mạng t t ng văn hoá,
phát huy vai trò tác ng tích c c c a i s ng tinh th n xã h i i v i quá trìnhđộ ự ủ đờ ố ầ ộ đố ớ
phát tri n kinh t và công nghiể ế ệp hoá, hiện i hoá t n c; m t khác ph i tránhđạ đấ ướ ặ ả
tái ph m sai l m ch quan duy ý chí trong viạ ầ ủ ệ ăc xây d ng vự n hoá, xây d ng conự
người m i.ớ
Cầ ỉ ể ựn thấy rằng, ch có th th c s t o d ng c i s ng tinh th n c a xãự ạ ự đượ đờ ố ầ ủ
hộ ủ ĩ để ươ ứi xã hội ch ngh a trên cơ sở cải tạo triệt ph ng th c sinh hoạt vật chất tiểu
nông truy n th ng và xác l p, phát tri n c m t ph ng th c s n xu t m i trênề ố ậ ể đượ ộ ươ ứ ả ấ ớ
cơ ở ự ự đạ đấ ướ s th c hiện thành công s nghiệp công nghiệp hoá, hiện i hoá t n c.
3. Xây d ng n n t ng tinh th n trong ti n trình cách m ng xã h i chự ề ả ầ ế ạ ộ ủ
nghĩa Vi t Nam hi n nayở ệ ệ
3.1. Công cu c xây d ng ch ngh a xã h i và tính t t y u c a vi c xâyộ ự ủ ĩ ộ ấ ế ủ ệ
dự ầ ủng nền tảng tinh th n c a xã hội Việt Nam hiện nay
11
- Công cu c xây d ng ch ngh a xã h i là s nghi p v i. Nhi m vộ ự ủ ĩ ộ ự ệ ĩ đạ ệ ụ xây
dự ịng nền kinh tế th trườ đị ướ ủ ĩng nh h ng xã hội ch ngh a; xác lập và hoàn thiện thể
chế chính tr xã hị ội ch nghủ ĩa; đồng th i xây dờ ựng và phát tri n n n v n hóa m iể ề ă ớ
xã h i ch ngh a là 3 nhi m v c b n trong ti n trình cách m ng xã h i ch ngh aộ ủ ĩ ệ ụ ơ ả ế ạ ộ ủ ĩ
ở Việt Nam.
- Công tác tư t ng và phát tri n v n hóa nh m t o l p n n t ng tinh th nưở ể ă ằ ạ ậ ề ả ầ
cho ti n trình xây d ng xã h i m i ph i là nhi m v luôn luôn i tr c m t b c,ế ự ộ ớ ả ệ ụ đ ướ ộ ướ
mở đường cho việc th c hiự ện các nhiệm vụ khác.
3.2. Một số vấn đề lý luận và thực ti n mang ý nghễ ĩa chiến lược trong ti nế
trình xây d ng n n tự ề ảng tinh th n cầ ủa xã hội Việt Nam hiện nay.
- Về đặc trưng nền tả ầ ủ ộng tinh th n c a xã h i Việt Nam hiện nay.
+ Nề ộ ủ ĩ đượ ừ ộn tảng tinh thần của xã h i xã hội ch ngh a c cấu thành t toàn b
các y u t thu c ý th c xã h i mang c tr ng c a ý th c h xã h i ch ngh a, cóế ố ộ ứ ộ đặ ư ủ ứ ệ ộ ủ ĩ
nộ ứ ủ ướ ĩi dung cơ bản là ý th c hệ c a giai cấp công nhân, tr c hết biểu hiện trên l nh
vự điểc các quan m chính trị và pháp quyền.
+ N i dung c a ý th c h xã h i chộ ủ ứ ệ ộ ủ ngh a Vi t Nam hi n nay là nhĩ ở ệ ệ ững
quan m khoa h c và cách m ng c a ch ngh a Mác-Lênin, t t ng H Chíđiể ọ ạ ủ ủ ĩ ư ưở ồ
Minh và các quan m c a ng C ng s n Vi t Nam.điể ủ Đả ộ ả ệ
+ Nh ng n i dung c b n th hi n ữ ộ ơ ả ể ệ đặ ư ủ đờc tr ng riêng có c a i s ng tinh th nố ầ
củ ộa xã h i mới xã h i ch ngh a ộ ủ ĩ ở Việt Nam nh trên cho th y nó còn bao g mư ấ ồ
những n i dung mang tính nhân dân, tính dân t c sâu s c và tính th i ộ ộ ắ ờ đại; nó phản
ánh l i ích c n b n c a nhân dân lao ng, cợ ă ả ủ độ ủa toàn thể dân tộc Việt Nam.
- Về ủ các nhiệm vụ cơ bản c a tiến trình xây dựng nền tảng tinh thần của xã
hội Việt Nam hiện nay
Th tứ nhấ , k th a và phát huy nh ng truy n th ng v n hóa t t p c a c ngế ừ ữ ề ố ă ố đẹ ủ ộ
đồ ững các dân tộc Việt Nam, tiếp thu nh ng tinh hoa văn hóa nhân loại.
+ K th a và ti p thu ph i h ng vào xây dế ừ ế ả ướ ựng m t xã h i dân ch , côngộ ộ ủ
bằng, văn minh, vì lợi ích chân chính và ph m giá con ng i, v i trình ẩ ườ ớ độ ứ tri th c,
đạ đứ ựo c, thể l c, th m m ngày càng cao.ẩ ỹ
+ Nâng cao ch t l ng sáng tấ ượ ạo vă ệ ẳn h c, nghọ thuật; kh ng nh các giá trđị ị
chân, thi n, m , phê phán nh ng cái l i th i, th p kém, ph n v n hóa.ệ ỹ ữ ỗ ờ ấ ả ă
Thứ hai, nhi m v xây d ng và phát tri n con ng iệ ụ ự ể ườ
+ Con ng i là trung tâm c a chi n lườ ủ ế ược phát triển, là chủ thể c a s phátủ ự
tri iển, do v y, c n ph i tôn trậ ầ ả ọng và b o v quy n con ngả ệ ề ười, g n quy n con ngắ ề ườ
vớ ủi quyền và lợi ích c a dân tộc.
+ Phát huy y vai trò c a gia ình, nhà tr ng, xã h i, t ng t p th laođầ đủ ủ đ ườ ộ ừ ậ ể
độ đồ ư ự ường, các đoàn thể và cộng ng dân c trong việc chăm lo xây d ng con ng i.
Thứ ba, nhi m v phát tri n giáo d c và ệ ụ ể ụ đ ọ ệào tạo, khoa h c và công ngh
12
+ S m nh c a giáo d c và ào tứ ệ ủ ụ đ ạo là nâng cao dân trí, phát tri n ngu nể ồ
nhân l c, b i d ng nhân tài góp ph n quan tr ng phát tri n t n c, xây d ngự ồ ưỡ ầ ọ ể đấ ướ ự
nề ườ ộ ốn văn hóa và con ng i Việt Nam (tạo ra công dân tốt, cán b t t).
+ Xác nh v trí c a khoa hđị ị ủ ọc và công ngh gi vai trò then ch t trong việ ữ ố ệc
phát tri n LLSX hiể ệ ản i, bđạ o vệ tài nguyên và môi tr ng, nâng cao n ng su t,ườ ă ấ
chất lượng, hi u qu , t c ệ ả ố độ phát tri n và sể ức c nh tranh cạ ủa n n kinh t .ề ế
Thứ tư, th c hi n chính sách công b ng xã h i, xây d ng xã h i v n minhự ệ ằ ộ ự ộ ă
và oàn k t các dân t c, tôn tr ng t do tín ng ng c a nhân dân.đ ế ộ ọ ự ưỡ ủ
+ Th c hi n chính sách công b ng xã h i là ng lự ệ ằ ộ độ ực m nh m phát huy mạ ẽ ọi
nă ựng l c sáng tạo của nhân dân.
+ m b o công b ng, bình ng v quy n l i và ngh a v công dân.Đả ả ằ đẳ ề ề ợ ĩ ụ
+ T o môi tr ng và u ki n bình ng ạ ườ điề ệ đẳ để ọ ườ độ m i ng i lao ng có việc làm
và thu nh p t t h n; chính sách ti n l ng và ãi ng t o ng lậ ố ơ ề ươ đ ộ ạ độ ự đểc phát triển;
khuyến khích làm giàu h p pháp…ợ
4. Liên h th c ti n a ph ngệ ự ễ đị ươ
Đị ướnh h ng phát triển văn hoá- nền tảng tinh thầ ến c a xã h i là s t ng kủ ộ ự ổ t
lý lu n và thậ ực ti n cách m ng, i m i và phát tri n c a t n c ta cùng v iễ ạ đổ ớ ể ủ đấ ướ ớ
những bài h c và kinh nghi m phát tri n c a các nọ ệ ể ủ ước trên th gi i, vế ớ ừa phù h pợ
vớ ụi yêu cầu, nhiệm v m i c a quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá t n cớ ủ ệ ệ đạ đấ ướ
vừa phù hợp với quan m tiên ti n nh t c a th gi i vđiể ế ấ ủ ế ớ ề phát tri n nói chung vàể
phát tri n vể ăn hoá nói riêng.
Thực t sế ống động c a công cu c i m i và b c u tiủ ộ đổ ớ ướ đầ ến hành công
nghiệp hoá, hi n ệ đại hoá h n hai mơ ươi năm qua di n ra trên ễ đất nước ta là s thự ể
hiện chân xác s úng ự đ đắn các quan điểm v ng l i phát tri n cề đườ ố ể ủa Đảng ta về
kinh t chính tr , v n hoá, xã h i, là c s cho nh n th c, ni m tin c a cán b , ngế ị ă ộ ơ ở ậ ứ ề ủ ộ đả
viên và m i i t ng nhân dân ta vào nh ng nh h ng phát tri n m i.ọ đố ượ ữ đị ướ ể ớ
Thực t sế ự t ng tră ưởng kinh t chung c a ế ủ đấ ướ đ ữt n c ã không nh ng không
tách r i v i phát triờ ớ ển văn hoá, xã h i mà ộ đ điề đẩã tạo u kiện thúc y các ti n bế ộ
trong v n hoá xã h i. Nh ng giá tr tinh th n truy n th ng c a dân t c ta ti p t că ộ ữ ị ầ ề ố ủ ộ ế ụ
đượ điề ừc phát huy trong u kiện mới. Cùng với nhiều nghìn t ng tỉ đồ ngân sách Nhà
nướ ỗc m i năm cung cấp bđể ảo m thđả ực hi n các công tác chính sách, hàng nghệ ỉn
tỉ đồng khác từ đị ươ đặ đạ ố ướ ớ ngân sách các a ph ng và c biệt, o lý "u ng n c nh
nguồn", " n qu nh ngă ả ớ ười tr ng cây", lá lành ùm lá rách" luôn thồ đ ường trực trong
đờ ĩi sống tình ngh a của nhân dân ta.
Khắp m i mi n quê ọ ề đất nước, âu cở đ ũng có người n nên làm ra, giàu cóă
lên nh ng không âu không có nh ng hình nh, nh ng t m g ng, nh ng câuư ở đ ữ ả ư ấ ươ ữ
chuyện tình người "đền n ơ đáp nghĩa", "thương người như thể th ng thân". ươ Đói
nghèo, ho n n n, thiên tai c a m i ng i, m i gia ình, m i thôn xóm b n làng uạ ạ ủ ỗ ườ ỗ đ ỗ ả đề
đượ đồ đượ ước cộng ng, c cả n c quan tâm, chia xẻ, đỡ đần.
13
Những khó kh n, tiêu că ực và t n n xã h i n y sinh làm cu c s ng thêmệ ạ ộ ả ộ ố
nhiều bức xúc, làm ây đ đó có những người dao động, suy gi m ni m tin nhả ề ưng cả
xã h i ng thu n v i nh ng quy t sách, nhộ đồ ậ ớ ữ ế ững bi n pháp gi i quy t c a ng vàệ ả ế ủ Đả
Nhà n c, chung lòng chung s c u tranh...ướ ứ đấ
Ý chí, khát v ng công nghi p hoá, hi n ọ ệ ệ đạ đấ ướ ượ đi hoá t n c, v t qua ói
nghèo, l c h u, c l p t do và ch ngh a xã h i h ng t i m c tiêu "dân giàuạ ậ độ ậ ự ủ ĩ ộ ướ ớ ụ
nướ ủ ăc mạnh, xã hội công bằng, dân ch , v n minh" vẫn luôn luôn bùng cháy trong
mỗ ườ ĩi con ng i Việt Nam. Đó là nền tảng tinh thần vững chắc, là bản sắc, bản l nh
củ ườa con ng i Việt Nam, văn hoá Việt Nam trong vận h i mộ ới.
Nghị quy t Hế ội nghị l n thầ ứ hai s 02-NQ/HNTW c a Ban Ch p hànhố ủ ấ
Trung ng ng (khóa VIII) v nh h ng chi n l c phát tri n khoa h c vàươ Đả ề đị ướ ế ượ ể ọ
công ngh trong th i k công nghi p hóa, hi n i hóa và nhi m v n n m 2000,ệ ờ ỳ ệ ệ đạ ệ ụ đế ă
ngày 24/12/1996 xác nh: n n m 2020 có m t s phòng thí nghi m, vi nđị Đế ă ộ ố ệ ệ
nghiên c u, tr ng i h c t trình qu c t . t m c tiên ti n trong khu v cứ ườ đạ ọ đạ độ ố ế Đạ ứ độ ế ự
về ỉ đặ ư các ch tiêu c tr ng cho ti m l c khoa h c và công nghề ự ọ ệ nh : tư ỷ l ph n tr mệ ầ ă
tổ đầ ư ọ ượ ộng thu nhập quốc dân u t phát triển khoa h c và công nghệ, số l ng cán b
nghiên c u - tri n khai trên 1 v n dân, sứ ể ạ ố phát minh, sáng ch c ng ký c pế đượ đă ấ
giấy chứng nh n, v.v..ậ
Để ự th c hiệ ện các m c tiêu và nhiụ m v chiụ ến l c trên, cượ ầ ện quán tri t các
quan m ch o sau ây:điể ỉ đạ đ
Một là: Cùng v i giáo d c - ớ ụ đào tạo, khoa học và công ngh là qu c sáchệ ố
hàng u, là ng l c phát tri n kinh tđầ độ ự ể ế - xã h i, là u ki n c n thi t gi v ngộ điề ệ ầ ế để ữ ữ
độ ộ ự ủ ĩ ộc lập dân t c và xây d ng thành công ch ngh a xã h i. Công nghiệp hóa, hiện
đạ đấ ưới hóa t n c phải b ng và dằ ựa vào khoa h c và công ngh . ng và Nhà n cọ ệ Đả ướ
có chính sách u t khuy n khích, h tr phát tri n khoa h c và công ngh .đầ ư ế ỗ ợ ể ọ ệ
Hai là: Khoa h c và công ngh là n i dung then ch t trong m i ho t ọ ệ ộ ố ọ ạ động
của tất cả các ngành, các cấp, là nhân t ch y u thúc y tố ủ ế đẩ ăng tr ng kinh tưở ế và
củ ố ống c qu c phòng - an ninh.
Khoa h c và công ngh g n v i giáo d c và ọ ệ ắ ớ ụ đào tạo, khoa học tự nhiên và
kỹ ọ ộ thuật gắn với khoa h c xã h i và nhân văn.
Ba là: Phát triển khoa h c và công ngh là s nghi p cách m ng c a toànọ ệ ự ệ ạ ủ
dân. Phát huy cao kh n ng sáng t o cđộ ả ă ạ ủa qu n chúng, c a các t p thầ ủ ậ ể khoa h cọ
và công ngh , c a các doanh nghi p, các thành ph n kinh t , các t ch c chính trệ ủ ệ ầ ế ổ ứ ị -
xã h i và c a m i công dân trong ho t ng khoa h c, công ngh .ộ ủ ỗ ạ độ ọ ệ
Bốn là: Phát huy n ng l c n i sinh v khoa h c và công ngh k t h p v iă ự ộ ề ọ ệ ế ợ ớ
tiếp thu thành tựu khoa học, công ngh th gi i.ệ ế ớ
Năm là: Phát tri n khoa h c, công ngh g n li n v i b o v và c i thi n môiể ọ ệ ắ ề ớ ả ệ ả ệ
tr ng..../.ường sinh thái, b o ả đảm phát tri n kinh t - xã hể ế ội nhanh và b n về ữ
| 1/13
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP
Lớp TS QLGD B7K11 Học viên: Mã số:
CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM 2 LỚP QLGD B7K11
Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Vấn đề xây dựng
nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam hiện nay- thực trạng và giải pháp. Liên hệ thực tiễn địa phư n ơ g. Trả l i ờ
1. Khái niệm tồn tại xã hội, ý thức xã hội
1.1. Khái niệm tồn tại xã hội và các yếu tố cơ bản hợp thành tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Lênin cho rằng: Việc anh sống, anh hoạt động kinh tế, anh sinh đẻ con cái và
anh chế tạo ra các sản phẩm, anh trao đổi sản phẩm, làm nảy sinh ra một chuỗi tất
yếu khách quan gồm những biến cố, những sự phát triển, không phụ thuộc vào ý
thức xã hội của anh và ý thức này không bao giờ bao quát được toàn vẹn cái chuỗi đó.
Các yếu tố chính tạo thành tồn tại xã hội là:
- Phương thức sản xuất vật chất,
- Điều kiện tự nhiên - hoàn cảnh địa lý,
- Dân số và mật độ dân số...
Trong đó, phương thức sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất, quyết định nhất.
1.2. Khái niệm ý thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội:
Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, bao gồm toàn bộ những
quan điểm, tư tưởng cùng những tình cảm, tâm trạng,... của những cộng đồng xã
hội, nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất đ n ị h.
Cần thấy rõ sự khác nhau tương đối giữa ý thức xã hội và ý thức cá nhân.
- Ý thức của cá nhân đều phản ánh tồn tại xã hội với mức độ khác nhau. Do
đó, nó không thể không mang tính xã hội. Song ý thức cá nhân không phải bao giờ 2
cũng thể hiện quan điểm, tư tưởng, tình cảm phổ biến của một cộng đồng, một tập
đoàn xã hội, một thời đại xã hội nhất định.
- Ý thức xã hội và ý thức cá nhân tồn tại trong mối liên hệ hữu cơ, biện
chứng với nhau, thâm nhập vào nhau và làm phong phú nhau.
+ Lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội có cấu trúc hết sức phức tạp. Có
thể tiếp cận kết cấu của ý thức xã hội từ những phương diện khác nhau.
+ Theo nội dung và lĩnh vực phản ánh đời sống xã hội, ý thức xã hội bao
gồm các hình thái khác nhau: ý thức chính trị, ý thức pháp quyền, ý thức đạo đức,
ý thức tôn giáo, ý thức thẩm mỹ, triết học,..
+ Theo trình độ phản ánh có thể phân biệt ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận.
+ Ý thức xã hội thông thường là toàn bộ những tri thức, những quan niệm
(khác quan điểm)... của những con người trong một cộng đồng người nhất định,
được hình thành một cách trực tiếp từ hoạt động thực tiễn hàng ngày, chưa được hệ
thống hóa, khái quát hóa thành lý luận.
+ Trong ý thức xã hội thông thường, tâm lý xã hội là bộ phận rất quan trọng.
+ Ý thức xã hội thông thường, thường phản ánh sinh động, trực tiếp nhiều
mặt cuộc sống hàng ngày của con người, thường xuyên chi phối cuộc sống đó. ý
thức thông thường tuy là trình độ thấp so với ý thức lý luận, nhưng những tri thức
kinh nghiệm phong phú đó có thể trở thành tiền đề quan trọng cho sự hình thành các lý thuyết xã hội.
+ Ý thức lý luận là những tư tưởng, quan điểm đã được hệ thống hóa, khái
quát hóa thành các học thuyết xã hội, được trình bày dưới dạng những khái niệm,
phạm trù, quy luật. Ý thức lý luận (lý luận khoa học) có khả năng phản ánh hiện
thực khách quan một cách khái quát, sâu sắc và chính xác, vạch ra các mối liên hệ
bản chất của các sự vật và hiện tượng. Ý thức lý luận đạt trình độ cao và mang tính
hệ thống tạo thành các hệ tư tưởng.
+ Quan hệ giữa tâm lý xã hội và hệ tư tưởng.
+ Tâm lý xã hội bao gồm toàn bộ tình cảm, ước muốn, tâm trạng, tập quán...
của con người, của một bộ phận xã hội hoặc của toàn xã hội hình thành dưới ảnh
hưởng trực tiếp của đời sống hàng ngày của họ và phản ánh đời sống đó.
+ Đặc điểm của tâm lý xã hội là phản ánh một cách trực tiếp điều kiện sinh
sống hàng ngày của con người, là sự phản ánh có tính chất tự phát, thường ghi lại
những mặt bề ngoài của tồn tại xã hội. Nó không có khả năng vạch ra đầy đủ, rõ
ràng, sâu sắc bản chất các mối quan hệ xã hội của con người.
+ Những quan niệm của con người ở trình độ tâm lý xã hội còn mang tính
kinh nghiệm, chưa được thể hiện về mặt lý luận, yếu tố trí tuệ đan xen với yếu tố tình cảm. 3
+ Tuy nhiên, không thể phủ nhận vai trò quan trọng của tâm lý xã hội trong
sự phát triển của ý thức xã hội. Mác, Ăngghen, Lênin và Hồ Chí Minh rất coi trọng
việc nghiên cứu trạng thái tâm lý xã hội của nhân dân để hiểu nhân dân, giáo dục
nhân dân, đưa nhân dân tham gia tích cực, tự giác vào cuộc đấu tranh cho một xã hội ố t t đẹp.
+ Hệ tư tưởng là trình độ nhận thức lý luận về tồn tại xã hội, là hệ thống
những quan điểm, tư tưởng (chính trị, triết học, đạo đức, nghệ thuật, tôn giáo), kết
quả của sự khái quát hóa những kinh nghiệm xã hội.
+ Hệ tư tưởng được hình thành một cách tự giác, nghĩa là tạo ra bởi các nhà
tư tưởng của những giai cấp nhất định và được truyền bá trong xã hội.
+ Hệ tư tưởng khoa học phản ánh chính xác, khách quan các mối quan hệ vật chất của xã hội.
+ Hệ tư tưởng không khoa học tuy cũng phản ánh các mối quan hệ vật chất
của xã hội, nhưng dưới một hình thức sai lầm, hư ảo hoặc xuyên tạc.
+ Với tính cách là một bộ phận của ý thức xã hội, hệ tư tưởng ảnh hưởng lớn
đến sự phát triển của khoa học.
+ Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội tuy là hai trình độ, hai phương thức
phản ánh khác nhau của ý thức xã hội, nhưng có mối quan hệ tác động qua lại với
nhau, chúng có cùng một nguồn gốc là tồn tại xã hội, đều phản ánh tồn tại xã hội.
+ Tâm lý xã hội tạo điều kiện thuận lợi cho các thành viên giai cấp tiếp thu
hệ tư tưởng của giai cấp. Mối liên hệ chặt chẽ giữa hệ tư tưởng (đặc biệt là tư
tưởng khoa học tiến bộ) với tâm lý xã hội, với thực tiễn cuộc sống sinh động và
phong phú sẽ giúp cho hệ tư tưởng xã hội, cho lý luận bớt xơ cứng, bớt sai lầm.
+ Trái lại, hệ tư tưởng, lý luận xã hội gia tăng yếu tố trí tuệ cho tâm lý xã
hội. Hệ tư tưởng khoa học thúc đẩy tâm lý xã hội phát triển theo chiều hướng đúng
đắn, lành mạnh có lợi cho tiến bộ xã hội. Hệ tư tưởng phản khoa học, phản động kích thích nh n ữ g yếu tố tiêu c c ự của tâm lý xã h i ộ phát triển.
1.3. Tính giai cấp của ý thức xã hội.
Trong xã hội có giai cấp, các giai cấp có những điều kiện sinh hoạt vật chất
khác nhau, những lợi ích khác nhau do địa vị xã hội của mỗi giai cấp quy định, do
đó, ý thức xã hội của các giai cấp có nội dung và hình thức phát triển khác nhau hoặc đối lập nhau.
Tính giai cấp của ý thức xã hội biểu hiện ở tâm lý xã hội cũng như ở hệ tư
tưởng. Về mặt tâm lý xã hội, mỗi giai cấp đều có tình cảm, tâm trạng, thói quen
riêng, có thiện cảm hay ác cảm với tập đoàn xã hội này hoặc tập đoàn xã hội khác.
Ở trình độ hệ tư tưởng thì tính giai cấp của ý thức xã hội biểu hiện sâu sắc hơn nhiều. 4
Trong xã hội có đối kháng giai cấp bao giờ cũng có những quan điểm, tư
tưởng hoặc những hệ tư tưởng đối lập nhau: tư tưởng của giai cấp bóc lột và giai cấp ị
b bóc lột, của giai cấp t ố h ng t ị r và giai cấp ị b t ị r .
Những tư tưởng thống trị của một thời đại bao giờ cũng là tư tưởng của giai
cấp thống trị về kinh tế và chính trị ở thời đại đó.
Nếu hệ tư tưởng của giai cấp bóc lột thống trị ra sức bảo vệ địa vị của giai
cấp đó thì hệ tư tưởng của giai cấp bị trị, bị bóc lột thể hiện nguyện vọng và lợi ích
của quần chúng lao động chống lại xã hội người bóc lột người, xây dựng một xã
hội công bằng không có áp bức bóc lột.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ tư tưởng khoa học và cách mạng của giai cấp
công nhân, ngọn cờ giải phóng của quần chúng bị áp bức, bóc lột, phản ánh tiến
trình khách quan của sự phát triển lịch sử.
Hệ tư tưởng Mác-Lênin đối lập với hệ tư tưởng tư sản - hệ tư tưởng bảo vệ
lợi ích của giai cấp tư sản, bảo vệ chế độ người bóc lột người.
Cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản hàng thế kỷ
nay diễn ra gay gắt trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực hệ tư tưởng.
Trong điều kiện xã hội ngày nay, cuộc đấu tranh giai cấp trên lĩnh vực ý
thức hệ vẫn đang tiếp tục diễn ra.
Trước những khó khăn và thử thách trên con đường phát triển của chủ nghĩa
xã hội, các thế lực thù địch đang ra sức tiến công vào chủ nghĩa Mác - Lênin, muốn phủ nhận, xoá bỏ nó.
Bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều kiện thế giới ngày
nay, là một nhiệm vụ quan trọng của cuộc đấu tranh vì mục tiêu độc lập dân tộc,
dân chủ và chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta và nhân dân tiến bộ trên thế giới nói chung.
Khi khẳng định tính giai cấp của ý thức xã hội, chủ nghĩa duy vật lịch sử
đồng thời còn cho rằng, ý thức của các giai cấp trong xã hội có sự tác động qua lại với nhau.
Trong xã hội có áp bức giai cấp, các giai cấp bị trị do bị tước đoạt tư liệu sản
xuất, phải chịu sự áp bức về vật chất nên không tránh khỏi bị áp bức về tinh thần,
không tránh khỏi chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp thống trị, bóc lột.
Mác và Ăngghen viết: "Giai cấp nào chi phối những tư liệu sản xuất vật chất
thì cũng chi phối luôn cả những tư liệu sản xuất tinh thần, thành thử nói chung tư
tưởng của những người không có tư liệu sản xuất tinh thần cũng đồng thời bị giai cấp t ố h ng trị ó đ chi p ố h i".
Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của tư tưởng giai cấp thống trị đối với xã hội
tùy thuộc vào trình độ phát triển ý thức cách mạng của giai cấp bị trị.
Không những giai cấp bị trị chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp thống trị,
mà trái lại giai cấp thống tr ịc n ũ g ch u ị ảnh hư n ở g t ư tư n ở g c a ủ giai cấp b ịtr .ị 5
Đặc biệt ở thời kỳ đấu tranh cách mạng phát triển mạnh, thường thấy một số
người trong giai cấp thống trị, nhất là những trí thức tiến bộ từ bỏ giai cấp xuất
thân của mình chuyển sang hàng ngũ giai cấp cách mạng, chịu ảnh hưởng tư tưởng
của giai cấp đó. Một số người còn trở thành nhà tư tưởng của giai cấp cách mạng.
Ý thức cá nhân trong xã hội có phân chia giai cấp, về bản chất, là biểu hiện
mức độ này hay mức độ khác ý thức giai cấp, do địa vị và những điều kiện sinh
hoạt vật chất chung của giai cấp quyết định.
Nhưng mỗi cá nhân lại có những hoàn cảnh sinh sống riêng như hoàn cảnh
giáo dục, trường đời mà họ trải qua, ảnh hưởng tư tưởng chính trị và tư tưởng khác
do họ tiếp thu được khi sống trong môi trường thân cận (gia đình, bạn bè, đồng nghiệp), v.v..
Tất cả những cái đó làm cho ý thức của mỗi người vừa biểu hiện ý thức giai
cấp vừa mang những đặc điểm cá nhân, tạo thành những cá tính và nhân cách riêng
của cá nhân, làm cho thế giới tinh thần của cá nhân này khác với thế giới tinh thần
của những cá nhân khác cùng giai cấp.
Tuy nhiên, quá nhấn mạnh những điều kiện sinh hoạt của cá nhân, thổi
phồng mặt cá nhân trong ý thức của con người sẽ dẫn tới hiểu sai bản chất của ý thức cá nhân.
Vì vậy, khi đánh giá các hiện tượng ý thức trong xã hội có giai cấp phải nắm
vững mối quan hệ biện chứng giữa ý thức giai cấp và ý thức cá nhân.
Trong xã hội có giai cấp, ý thức xã hội không chỉ mang dấu ấn của những
điều kiện sinh hoạt vật chất của giai cấp, mà còn phản ánh những điều kiện sinh
hoạt chung của dân tộc; những điều kiện lịch sử, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,
điều kiện tự nhiên hình thành trong quá trình phát triển lâu dài của dân tộc.
Vì vậy, trong ý thức xã hội, ngoài tâm lý và hệ tư tưởng xã hội của giai cấp,
còn bao gồm tâm lý dân tộc, tình cảm, ước muốn, tập quán, thói quen, tính cách,
v.v. của dân tộc, phản ánh những điều kiện sinh hoạt chung của dân tộc, thấm sâu
vào mọi lĩnh vực đời sống tinh thần của dân tộc, truyền từ thế hệ này qua thế hệ
khác tạo thành truyền thống dân tộc.
Tâm lý dân tộc tuy phản ánh những điều kiện sinh hoạt chung của dân tộc và
mang tính chất toàn dân tộc, nhưng có mối liên hệ hữu cơ với ý thức giai cấp.
Giai cấp cách mạng tiến bộ phát huy những giá trị tinh thần của dân tộc,
ngược lại những tư tưởng giai cấp phản động mâu thuẫn sâu sắc với các giá trị đó.
Giai cấp công nhân được vũ trang bằng hệ tư tưởng Mác - Lênin luôn luôn
quan tâm sâu sắc đến việc bảo vệ và phát triển những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc.
2. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội
2.1. Vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thứ xã hội. 6
Công lao to lớn của Mác và Ăngghen là phát triển chủ nghĩa duy vật đến
đỉnh cao, xây dựng quan điểm duy vật về lịch sử và lần đầu tiên giải quyết một
cách khoa học vấn đề sự hình thành và phát triển của ý thức xã hội.
Đời sống tinh thần của xã hội hình thành và phát triển trên cơ sở của đời
sống vật chất, không thể tìm nguồn gốc của tư tưởng, tâm lý xã hội trong bản thân
nó, nghĩa là không thể tìm trong đầu óc con người mà phải tìm trong hiện thực vật chất.
Sự biến đổi của một thời đại nào đó cũng sẽ không thể giải thích được nếu
chỉ căn cứ vào ý thức của thời đại ấy. Mác viết: "không thể nhận định về một thời
đại đảo lộn như thế căn cứ vào ý thức của thời đại ấy. Trái lại, phải giải thích ý
thức ấy bằng những mâu thuẫn của đời sống vật chất, bằng sự xung đột hiện có
giữa các lực lượng sản xuất xã hội và những quan hệ sản xuất xã hội".
Những luận điểm trên đây đã bác bỏ quan niệm sai lầm của chủ nghĩa duy
tâm muốn đi tìm nguồn gốc của ý thức tư tưởng trong bản thân ý thức tư tưởng,
xem tinh thần, tư tưởng là nguồn gốc của mọi hiện tượng xã hội, quyết định sự
phát triển xã hội và trình bày lịch sử các hình thái ý thức xã hội tách rời cơ sở kinh tế- xã ộ h i.
Chủ nghĩa duy vật lịch sử chỉ rõ rằng, tồn tại xã hội quyết định ý thức xã
hội, ý thức xã hội là sự phản ánh của tồn tại xã hội, phụ thuộc vào tồn tại xã hội. Mỗi khi tồn tại xã ộ
h i, nhất là phương thức sản xuất biến đổi thì những tư
tưởng và lý luận xã hội, những quan điểm về chính trị, pháp quyền, triết học, đạo
đức, văn hóa, nghệ thuật, v.v. sớm muộn sẽ biến đổi theo.
Ở những thời kỳ lịch sử khác nhau, nếu chúng ta thấy có những lý luận,
quan điểm, tư tưởng xã hội khác nhau thì đó là do những điều kiện khác nhau của
đời sống vật chất quyết định.
Quan điểm duy vật lịch sử về nguồn gốc của ý thức xã hội không phải dừng
lại ở chỗ xác định sự phụ thuộc của ý thức xã hội vào tồn tại xã hội, mà còn chỉ ra
rằng, tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội không phải một cách giản đơn trực
tiếp mà thường thông qua các khâu trung gian.
Không phải bất cứ tư tưởng, quan niệm, lý luận hình thái ý thức xã hội nào
cũng phản ánh rõ ràng và trực tiếp những quan hệ kinh tế của thời đại, mà chỉ khi
nào xét đến cùng thì chúng ta mới thấy rõ những mối quan hệ kinh tế được phản
ánh bằng cách này hay cách khác trong các tư tưởng ấy.
Như vậy, triết học Mác -Lênin đòi hỏi phải có thái độ biện chứng khi xem
xét sự phản ánh tồn tại xã hội của ý thức xã hội.
2.2. Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội.
Khi khẳng định vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội, và
ý thức xã hội là sự phản ánh của tồn tại xã hội, phụ thuộc vào tồn tại xã hội, chủ
nghĩa duy vật lịch sử không xem ý thức xã hội như một yếu tố thụ động, trái lại 7
còn nhấn mạnh tác dụng tích cực của ý thức xã hội đối với đời sống kinh tế- xã
hội, nhấn mạnh tính độc lập tương đối của ý thức xã hội trong mối quan hệ với tồn
tại xã hội. Tính độc lập tương đối đó biểu hiện ở những điểm sau đây:
- Ý thức xã hội thường lạc hậu so với tồn tại xã hội. Lịch sử xã hội cho thấy,
nhiều khi xã hội cũ đã mất đi, thậm chí đã mất rất lâu, nhưng ý thức xã hội do xã
hội đó sinh ra vẫn tồn tại dai dẳng.
- Tính độc lập tương đối này biểu hiện đặc biệt rõ trong lĩnh vực tâm lý xã
hội (trong truyền thống, tập quán, thói quen, v.v.). Lênin cho rằng, sức mạnh của
tập quán được tạo ra qua nhiều thế kỷ là sức mạnh ghê gớm nhất.
- Khuynh hướng lạc hậu của ý thức xã hội cũng biểu hiện rõ trong điều kiện
của chủ nghĩa xã hội. Nhiều hiện tượng ý thức có nguồn gốc sâu xa trong xã hội cũ
vẫn tồn tại trong xã hội mới như lối sống ăn bám, lười lao động, tệ tham nhũng, v.v..
- Ý thức xã hội thường lạc hậu hơn so với tồn tại xã hội là do những nguyên nhân sau đây:
+ Một là, sự biến đổi của tồn tại xã hội do tác động mạnh mẽ, thường xuyên
và trực tiếp của những hoạt động thực tiễn của con người, thường diễn ra với tốc
độ nhanh mà ý thức xã hội có thể không phản ánh kịp và trở nên lạc hậu.
Hơn nữa, ý thức xã hội là cái phản ánh tồn tại xã hội nên nói chung chỉ biến
đổi sau khi có sự biến đổi của tồn tại xã hội.
+ Hai là, do sức mạnh của thói quen, truyền thống, tập quán cũng như do
tính lạc hậu, bảo thủ của một số hình thái ý thức xã hội.
+ Ba là, ý thức xã hội luôn gắn với lợi ích của những nhóm, những tập đoàn
người, những giai cấp nhất định trong xã hội. Vì vậy, những tư tưởng cũ, lạc hậu
thường được các lực lượng xã hội phản tiến bộ lưu giữ và truyền bá nhằm chống
lại các lực lượng xã hội tiến bộ.
Những ý thức lạc hậu, tiêu cực không mất đi một cách dễ dàng. Vì vậy,
trong sự nghiệp xây dựng xã hội mới phải thường xuyên tăng cường công tác tư
tưởng, đấu tranh chống lại những âm mưu và hành động phá hoại của những ự l c
lượng thù địch về mặt tư tưởng, kiên trì xoá bỏ những tàn dư ý thức cũ, đồng thời
ra sức phát huy những truyền thống tư tưởng tốt đẹp.
- Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội.
+ Khi khẳng định tính thường lạc hậu hơn của ý thức xã hội so với tồn tại xã
hội, triết học mácxít đồng thời thừa nhận rằng, trong những điều kiện nhất định, tư
tưởng của con người, đặc biệt những tư tưởng khoa học tiên tiến có thể vượt trước
sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ
đạo hoạt động thực tiễn của con người, hướng hoạt động đó vào việc giải quyết
những nhiệm vụ mới do sự phát triển chín muồi của đời sống vật chất của xã hội đặt ra. 8
+ Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể đi trước tồn tại xã hội, dự kiến được quá
trình khách quan của sự phát triển xã hội thì không có nghĩa trong trường hợp này
ý thức xã hội không còn bị tồn tại xã hội quyết định nữa.
+ Tư tưởng khoa học tiên tiến không thoát ly tồn tại xã hội, mà phản ánh
chính xác, sâu sắc tồn tại xã hội.
- Ý thức xã hội có tính kế thừa trong sự phát triển của mình.
+ Lịch sử phát triển đời sống tinh thần của xã hội cho thấy rằng, những quan
điểm, lý luận của mỗi thời đại không xuất hiện trên mảnh đất trống không mà được
tạo ra trên cơ sở kế thừa những tài liệu lý luận của các thời đại trước.
+ Do ý thức có tính kế thừa trong sự phát triển, nên không thể giải thích
được một tư tưởng nào đó nếu chỉ dựa vào những quan hệ kinh tế hiện có, không
chú ý đến các giai đoạn phát triển tư tưởng trước đó.
+ Lịch sử phát triển của tư tưởng cho thấy, những giai đoạn hưng thịnh hoặc
suy tàn của triết học, văn học, nghệ thuật, v.v. nhiều khi không phù hợp hoàn toàn
với những giai đoạn hưng thịnh hoặc suy tàn của kinh tế.
+ Tính chất kế thừa trong sự phát triển của tư tưởng là một trong những
nguyên nhân nói rõ vì sao một nước có trình độ phát triển tương đối kém về kinh tế
nhưng tư tưởng lại ở trình độ phát triển cao.
+ Thí dụ, nước Pháp thế kỷ XVIII có nền kinh tế phát triển kém nước Anh,
nhưng tư tưởng thì lại tiên tiến hơn nước Anh; so với Anh, Pháp thì nước Đức ở
nửa đầu thế kỷ XIX lạc hậu về kinh tế, nhưng đã đứng ở trình độ cao hơn về triết học.
+ Trong xã hội có giai cấp, tính chất kế thừa của ý thức xã hội gắn với tính chất giai cấp của nó.
+ Những giai cấp khác nhau kế thừa những nội dung ý thức khác nhau của các thời đại trước.
+ Các giai cấp tiên tiến tiếp nhận những di sản tư tưởng tiến bộ của xã hội cũ để lại.
+ Thí dụ, khi làm cách mạng tư sản chống phong kiến, các nhà tư tưởng tiên
tiến của giai cấp tư sản đã khôi phục những tư tưởng duy vật và nhân bản của thời cổ đại.
+ Ngược lại, những giai cấp lỗi thời và các nhà tư tưởng của nó thì tiếp thu,
khôi phục những tư tưởng, những lý thuyết xã hội phản tiến bộ của những thời kỳ lịch sử t ư r ớc.
+ Giai cấp phong kiến các nước Tây Âu trung cổ ở thời kỳ suy thoái đã ra
sức khai thác triết học của Platôn và những yếu tố duy tâm trong hệ thống triết học
của Arixtốt thời kỳ cổ đại Hy Lạp, biến chúng thành cơ sở triết học của các giáo lý đạo Thiên chúa; 9
+ Hoặc vào nửa sau thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX các thế lực tư sản phản
động đã phục hồi và phát triển những trào lưu triết học duy tâm, tôn giáo dưới
những cái tên mới như chủ nghĩa Cantơ mới, chủ nghĩa Tômát mới, v.v. để chống
lại phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và hệ tư tưởng của nó là chủ nghĩa Mác.
+ Quan điểm của triết học Mác - Lênin về tính kế thừa của ý thức xã hội có
ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng nền văn hoá tinh thần của xã hội xã hội chủ nghĩa.
+ Lênin nhấn mạnh rằng, văn hoá xã hội chủ nghĩa cần phải phát huy những
thành tựu và truyền thống tốt đẹp nhất của nền văn hoá nhân loại từ cổ chí kim trên
cơ sở thế giới quan mácxít.
+ Người viết: "Văn hoá vô sản phải là sự phát triển hợp quy luật của tổng số
những kiến thức mà loài người đã tích luỹ được dưới ách thống trị của xã hội tư
bản, xã hội của bọn địa chủ và xã hội của bọn quan liêu".
+ Nắm vững quan điểm trên đây của triết học Mác – Lênin về tính kế thừa
của ý thức xã hội có ý nghĩa quan trọng đối với công cuộc đổi mới ở nước ta hiện
nay. Trên lĩnh vực văn hoá, tư tưởng, Đảng ta khẳng định, trong điều kiện kinh tế
thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế, phải đặc biệt quan tâm giữ gìn và nâng cao
bản sắc văn hoá dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống đạo đức, tập quán tốt
đẹp và lòng tự hào dân tộc.
+ Tiếp thu tinh hoa các dân tộc trên thế giới, làm giàu đẹp thêm nền văn hoá Việt Nam.
- Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội trong sự phát triển của chúng.
+ Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội làm cho ở mỗi hình thái ý th c ứ có nh n ữ g mặt, nh n
ữ g tính chất không thể giải thích đư c ợ m t ộ cách trực
tiếp bằng tồn tại xã hội hay bằng các điều kiện vật chất.
+ Lịch sử phát triển của ý thức xã hội cho thấy, thông thường ở mỗi thời đại,
tùy theo những hoàn cảnh lịch sử cụ thể có những hình thái ý thức nào đó nổi lên
hàng đầu và tác động mạnh đến các hình thái ý thức khác.
+ Ở Hy Lạp cổ đại, triết học và nghệ thuật đóng vai trò đặc biệt to lớn; còn ở
Tây Âu trung cổ thì tôn giáo ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi mặt tinh thần xã hội như
triết học, đạo đức, nghệ thuật, chính trị, pháp quyền.
+ Trong sự tác động lẫn nhau giữa các hình thái ý thức, ý thức chính trị có
vai trò đặc biệt quan trọng, ý thức chính trị của giai cấp cách mạng định hướng cho
sự phát triển theo chiều hướng tiến bộ của các hình thái ý thức khác.
+ Trong điều kiện của nước ta hiện nay, những hoạt động tư tưởng như triết
học, văn học nghệ thuật, v.v. mà tách rời đường lối chính trị đúng đắn của Đảng sẽ 10
không tránh khỏi rơi vào những quan điểm sai lầm, không thể đóng góp tích cực
vào sự nghiệp cách mạng của nhân dân.
- Ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội.
+ Chủ nghĩa duy vật lịch sử không những chống lại quan điểm duy tâm tuyệt
đối hóa vai trò của ý thức xã hội, mà còn bác bỏ quan điểm duy vật tầm thường,
hay chủ nghĩa duy vật kinh tế phủ nhận tác dụng tích cực của ý thức xã hội trong đời sống xã hội. + Ăngghen viết: "S ự phát triển c a
ủ chính tr ,ị pháp luật, triết học, tôn giáo,
văn học, nghệ thuật v.v. đều dựa trên cơ sở sự phát triển kinh tế. Nhưng tất cả
chúng cũng có ảnh hưởng lẫn nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế".
+ Mức độ ảnh hưởng của tư tưởng đối với sự phát triển xã hội phụ thuộc vào
những điều kiện lịch sử cụ thể; vào tính chất của các mối quan hệ kinh tế mà trên
đó tư tưởng nảy sinh; vai trò lịch sử của giai cấp mang ngọn cờ tư tưởng; vào mức
độ phản ánh đúng đắn của tư tưởng đối với các nhu cầu phát triển xã hội; vào mức
độ mở rộng của tư tưởng trong quần chúng.
2.3. Ý nghĩa phương pháp luận
Tồn tại xã hội và ý thức xã hội là hai phương diện thống nhất biện chứng
của đời sống xã hội. Vì vậy, công cuộc cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới phải
được tiến hành đồng thời trên cả hai mặt tồn tại xã hội và ý thức xã hội.
Thay đổi tồn tại xã hội là điều kiện cơ bản nhất để thay đổi ý thức xã hội;
mặt khác, cũng cần thấy rằng, không chỉ những biến đổi trong tồn tại xã hội mới
tất yếu dẫn đến những thay đổi to lớn trong đời sống tinh thần của xã hội mà ngược
lại, những tác động của đời sống tinh thần xã hội, với những điều kiện xác định
cũng có thể tạo ra những biến đổi mạnh mẽ, sâu sắc trong tồn tại xã hội.
Quán triệt nguyên tắc phương pháp luận đó trong sự nghiệp cách mạng xã
hội chủ nghĩa ở nước ta, một mặt phải coi trọng cuộc cách mạng tư tưởng văn hoá,
phát huy vai trò tác động tích cực của đời sống tinh thần xã hội đối với quá trình
phát triển kinh tế và công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; mặt khác phải tránh
tái phạm sai lầm chủ quan duy ý chí trong việc xây dựng văn hoá, xây dựng con người mới.
Cần thấy rằng, chỉ có thể thực sự tạo dựng được đời sống tinh thần của xã
hội xã hội chủ nghĩa trên cơ sở cải tạo triệt để phương thức sinh hoạt vật chất tiểu nông truyền th n
ố g và xác lập, phát triển đư c ợ m t ộ phư n ơ g th c ứ sản xuất mới trên
cơ sở thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
3. Xây dựng nền tảng tinh thần trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam hiện nay
3.1. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và tính tất yếu của việc xây
dựng nền tảng tinh thần ủ
c a xã hội Việt Nam hiện nay 11
- Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội là sự nghiệp vĩ đại. Nhiệm vụ xây
dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; xác lập và hoàn thiện thể
chế chính trị xã hội chủ nghĩa; đồng thời xây dựng và phát triển nền văn hóa mới
xã hội chủ nghĩa là 3 nhiệm vụ cơ bản trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
- Công tác tư tưởng và phát triển văn hóa nhằm tạo lập nền tảng tinh thần cho tiến trình xây d n ự g xã h i
ộ mới phải là nhiệm v ụ luôn luôn đi trư c ớ m t ộ bư c ớ ,
mở đường cho việc thực hiện các nhiệm vụ khác.
3.2. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn mang ý nghĩa chiến lược trong tiến
trình xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam hiện nay.
- Về đặc trưng nền tảng tinh thần của xã hội Việt Nam hiện nay.
+ Nền tảng tinh thần của xã hội xã hội chủ nghĩa được cấu thành từ toàn bộ
các yếu tố thuộc ý thức xã hội mang đặc trưng của ý thức hệ xã hội chủ nghĩa, có
nội dung cơ bản là ý thức hệ của giai cấp công nhân, trước hết biểu hiện trên lĩnh
vực các quan điểm chính trị và pháp quyền.
+ Nội dung của ý thức hệ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay là những
quan điểm khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam.
+ Những nội dung cơ bản thể hiện đặc trưng riêng có của đời sống tinh thần
của xã hội mới xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam như trên cho thấy nó còn bao gồm
những nội dung mang tính nhân dân, tính dân tộc sâu sắc và tính thời đại; nó phản
ánh lợi ích căn bản của nhân dân lao động, của toàn thể dân tộc Việt Nam.
- Về các nhiệm vụ cơ bản của tiến trình xây dựng nền tảng tinh thần của xã
hội Việt Nam hiện nay
Thứ nhất, kế thừa và phát huy những truyền thống văn hóa tốt đẹp của cộng
đồng các dân tộc Việt Nam, tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại.
+ Kế thừa và tiếp thu phải hướng vào xây dựng một xã hội dân chủ, công
bằng, văn minh, vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức,
đạo đức, thể lực, thẩm mỹ ngày càng cao.
+ Nâng cao chất lượng sáng tạo văn học, nghệ thuật; khẳng định các giá trị
chân, thiện, mỹ, phê phán những cái lỗi thời, thấp kém, phản văn hóa.
Thứ hai, nhiệm vụ xây dựng và phát triển con người
+ Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, là chủ thể của sự phát
triển, do vậy, cần phải tôn trọng và bảo vệ quyền con người, gắn quyền con người
với quyền và lợi ích của dân tộc.
+ Phát huy đầy đủ vai trò của gia đình, nhà trường, xã hội, từng tập thể lao
động, các đoàn thể và cộng đồng dân cư trong việc chăm lo xây dựng con người.
Thứ ba, nhiệm vụ phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ 12
+ Sứ mệnh của giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, phát triển nguồn
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng
nền văn hóa và con người Việt Nam (tạo ra công dân tốt, cán bộ tốt).
+ Xác định vị trí của khoa học và công nghệ giữ vai trò then chốt trong việc
phát triển LLSX hiện đại, bảo vệ tài nguyên và môi trường, nâng cao năng suất,
chất lượng, hiệu quả, tốc độ phát triển và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Thứ tư, thực hiện chính sách công bằng xã hội, xây dựng xã hội văn minh
và đoàn kết các dân tộc, tôn trọng tự do tín ngưỡng của nhân dân.
+ Thực hiện chính sách công bằng xã hội là động lực mạnh mẽ phát huy mọi
năng lực sáng tạo của nhân dân.
+ Đảm bảo công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ công dân.
+ Tạo môi trường và điều kiện bình đẳng để mọi người lao động có việc làm
và thu nhập tốt hơn; chính sách tiền lương và đãi ngộ tạo động lực để phát triển;
khuyến khích làm giàu hợp pháp…
4. Liên hệ thực tiễn đ a ị phư n ơ g
Định hướng phát triển văn hoá- nền tảng tinh thần của xã hội là sự tổng kết
lý luận và thực tiễn cách mạng, đổi mới và phát triển của đất nước ta cùng với
những bài học và kinh nghiệm phát triển của các nước trên thế giới, vừa phù hợp
với yêu cầu, nhiệm vụ mới của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước
vừa phù hợp với quan điểm tiên tiến nhất của thế giới về phát triển nói chung và
phát triển văn hoá nói riêng.
Thực tế sống động của công cuộc đổi mới và bước đầu tiến hành công
nghiệp hoá, hiện đại hoá hơn hai mươi năm qua diễn ra trên đất nước ta là sự thể
hiện chân xác sự đúng đắn các quan điểm về đường lối phát triển của Đảng ta về
kinh tế chính trị, văn hoá, xã hội, là cơ sở cho nhận thức, niềm tin của cán bộ, đảng
viên và mọi đối tượng nhân dân ta vào những định hướng phát triển mới.
Thực tế sự tăng trưởng kinh tế chung của đất nước đã không những không
tách rời với phát triển văn hoá, xã hội mà đã tạo điều kiện thúc đẩy các tiến bộ
trong văn hoá xã hội. Những giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc ta tiếp tục
được phát huy trong điều kiện mới. Cùng với nhiều nghìn tỉ đồng từ ngân sách Nhà
nước mỗi năm cung cấp để bảo đảm thực hiện các công tác chính sách, hàng nghỉn
tỉ đồng khác từ ngân sách các địa phương và đặc biệt, đạo lý "uống nước nhớ
nguồn", "ăn quả nhớ người trồng cây", lá lành đùm lá rách" luôn thường trực trong
đời sống tình nghĩa của nhân dân ta.
Khắp mọi miền quê đất nước, ở đâu cũng có người ăn nên làm ra, giàu có
lên nhưng không ở đâu không có những hình ảnh, nhưng tấm gương, những câu
chuyện tình người "đền ơn đáp nghĩa", "thương người như thể thương thân". Đói
nghèo, hoạn nạn, thiên tai của mỗi người, mỗi gia đình, mỗi thôn xóm bản làng đều
được cộng đồng, được cả nước quan tâm, chia xẻ, đỡ đần. 13
Những khó khăn, tiêu cực và tệ nạn xã hội nảy sinh làm cuộc sống thêm
nhiều bức xúc, làm đây đó có những người dao động, suy giảm niềm tin nhưng cả
xã hội đồng thuận với những quyết sách, những biện pháp giải quyết của Đảng và
Nhà nước, chung lòng chung sức đấu tranh...
Ý chí, khát vọng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, vượt qua đói
nghèo, lạc hậu, độc lập tự do và chủ nghĩa xã hội hướng tới mục tiêu "dân giàu
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" vẫn luôn luôn bùng cháy trong
mỗi con người Việt Nam. Đó là nền tảng tinh thần vững chắc, là bản sắc, bản lĩnh
của con người Việt Nam, văn hoá Việt Nam trong vận hội mới.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai số 02-NQ/HNTW của Ban Chấp hành
Trung ương Đảng (khóa VIII) về định hướng chiến lược phát triển khoa học và
công nghệ trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000,
ngày 24/12/1996 xác định: Đến năm 2020 có một số phòng thí nghiệm, viện
nghiên cứu, trường đại học đạt trình độ quốc tế. Đạt mức độ tiên tiến trong khu vực
về các chỉ tiêu đặc trưng cho tiềm lực khoa học và công nghệ như: tỷ lệ phần trăm
tổng thu nhập quốc dân đầu tư phát triển khoa học và công nghệ, số lượng cán bộ
nghiên cứu - triển khai trên 1 vạn dân, số phát minh, sáng chế được đăng ký cấp giấy chứng nhận, v.v..
Để thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ chiến lược trên, cần quán triệt các
quan điểm chỉ đạo sau đây:
Một là: Cùng với giáo dục - đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách
hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế - xã hội, là điều kiện cần thiết để giữ vững
độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước phải bằng và dựa vào khoa học và công nghệ. Đảng và Nhà nước
có chính sách đầu tư khuyến khích, hỗ trợ phát triển khoa học và công nghệ.
Hai là: Khoa học và công nghệ là nội dung then chốt trong mọi hoạt động
của tất cả các ngành, các cấp, là nhân tố chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và
củng cố quốc phòng - an ninh.
Khoa học và công nghệ gắn với giáo dục và đào tạo, khoa học tự nhiên và
kỹ thuật gắn với khoa học xã hội và nhân văn.
Ba là: Phát triển khoa học và công nghệ là sự nghiệp cách mạng của toàn
dân. Phát huy cao độ khả năng sáng tạo của quần chúng, của các tập thể khoa học
và công nghệ, của các doanh nghiệp, các thành phần kinh tế, các tổ chức chính trị -
xã hội và của mỗi công dân trong hoạt động khoa học, công nghệ.
Bốn là: Phát huy năng lực nội sinh về khoa học và công nghệ kết hợp với
tiếp thu thành tựu khoa học, công nghệ thế giới.
Năm là: Phát triển khoa học, công nghệ gắn liền với bảo vệ và cải thiện môi
trường sinh thái, bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững..../.