Quy luật mâu thuẫn và ý nghĩa trong học tập môn Triết học Mác - Lênin | Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 59960339
QUY LUẬT MÂU THUẪN
+Quy luật mâu thuẫn thể hiện bản chất, là hạt nhân của phép biện chứng duy vật và là
quy luật về nguồn gốc, động lực của mọi quá trình của sự vận động và phát triển. Để
hiểu rõ ý nghĩa câu nói này thì chúng ta sẽ tìm hiểu về quy luật mâu thuẫn và chúng ta
có thể vận dụng quy luật mâu thuẫn này vào quá trình học tập như thế nào? I.
Khái niệm mặt đối lập; thống nhất, đấu tranh giữa các mặt đối lập và mâu
thuẫn biện chứng. 1. Mặt đối lập:
- Là những mặt có những đặc điểm, những thuộc tính, những tính quy định có khuynh
hướng biến đổi trái ngược nhau. Nhưng đồng thời là tiền đề tồn tại của nhau. - Cùng tồn
tại một cách khách quan trong mỗi sự vật, hiện tượng của tự nhiên, xã hội và tư duy.
VD: Hạt nhân nguyên tử và electron
Hạt nhân mang điện tích dương trái ngược với electron mang điện tích âm. Tuy có
những đặc điểm, những thuộc tính, khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau. Nhưng có
hạt nhân thì mới tồn tại electron và ngược lại.
2. Thống nhất giữa các mặt đối lập:
- Được thể hiện ở việc:
+ Thứ nhất, giữa các mặt đối lập cần và nương tựa lẫn nhau, làm tiền đề cho nhau tồn
tại, không có mặt này thì có mặt kia.
+ Thứ hai, chúng tác động ngang nhau, cân bằng nhau thể hiện sự đấu tranh
+ Thứ ba, giữa chúng có sự tương đồng, đồng nhất.
- Có tính tạm thời, tương đối, có điều kiện, nghĩa là sự thống nhất đó chỉ tồn tại trong
trạng thái đứng im tương đối của sự vật, hiện tượng.
VD: Ánh sáng: Ánh sáng là một hiện tượng tồn tại trong tự nhiên, và nó thống nhất các
mặt đối lập như sáng - tối. Mặt trời luôn chỉ chiếu sáng một nửa Trái đất, nửa còn lại thì
không chiếu sáng. Mặc dù có sự thay đổi về thời gian chiếu sáng, nhưng sáng tối luôn
tồn tại và thống nhất thành một chu kỳ. lOMoAR cPSD| 59960339
3. Đấu tranh giữa các mặt đối lập: -
Dùng để chỉ sự tác động qua lại theo hướng bài trừ, phủ định lẫn nhau giữa
chúng và sự tác động đó cũng không tách rời sự khác nhau, thống nhất, đồng nhất
giữa chúng trong một mâu thuẫn. -
Có tính tuyệt đối, nghĩa là đấu tranh phá vỡ sự ổn định tương đối của chúng
dẫn đến sự chuyển hóa về chất của chúng. VD:
4. Mâu thuẫn biện chứng, tính chất, quá trình phát triển:
- Mâu thuẫn biện chứng là khái niệm dùng để chỉ sự liên hệ, tác động theo cách vừa
thống nhất, vừa đấu tranh; vừa đòi hỏi, vừa loại trừ, vừa chuyển hóa lẫn nhau giữa các mặt đối lập. VD: - Tính chất
+ Tính khách quan: Mâu thuẫn là cái vốn có của sự vật hiện tượng.Tồn tại không phụ
thuộc vào ý thức của con người. + Tính phổ biến:
* Mâu thuẫn diễn ra ở mọi sự vật hiện tượng, mọi giai đoạn tồn tại và phát triển.
* Mâu thuẫn này mất đi sẽ có mâu thuẫn khác thay thế.
+ Tính phong phú, đa dạng của mâu thuẫn:
* Mỗi sự vật hiện tượng khác nhau sẽ có những mâu thuẫn khác nhau.
*Trong một sự vật hiện tượng có thể tồn tại nhiều mâu thuẫn và có vai trò, vị trí khác
nhau đối với sự vận động và phát triển của sự vật đó. VD: Kinh tế thị trường lOMoAR cPSD| 59960339
+ Tính chất khách quan: Kinh tế thị trường là một hình thức tổ chức kinh tế phổ biến,
tồn tại ở nhiều quốc gia trên thế giới và dựa trên quy luật cung cầu, sự cạnh tranh và
sự khách quan trong các quyết định kinh tế.
+ Tính chất phổ biến: Kinh tế thị trường đã trở thành hình thức tổ chức kinh tế chủ
đạo trong nhiều quốc gia và khu vực trên toàn thế giới.
+Tính chất đa dạng phong phú: Kinh tế thị trường có nhiều biểu hiện và hình thức
khác nhau. Được thực hiện thông qua các mô hình kinh tế như thị trường mở, thị
trường đóng cửa, kinh tế hỗn hợp, và nhiều hơn nữa. - Quá trình phát triển: Phát sinh
Phát triển gay gắt Giải quyết
VD: Một ví dụ để mô tả quá trình phát triển và giải quyết mâu thuẫn trong triết học
Mác-Lênin là cuộc Cách mạng Công nghiệp ở Anh. Trước đó, thịnh vượng của các gia
đình tư sản và đại tư sản đã dẫn đến mâu thuẫn ngày càng sâu giữa họ và giai cấp công
nhân. Sự khác biệt về lợi ích và quyền lực gây ra sự bất bình đẳng và gây ra cuộc cạnh tranh ác liệt.
Tuy nhiên, triết học Mác-Lênin đã nhận nhận thấy rằng mâu thuẫn này không thể được
điều hòa một cách tự nhiên. Thay vào đó, nó đã khuyến khích cuộc phát triển gay gắt
của mâu thuẫn, trong đó giai cấp công nhân đã tổ chức mạnh mẽ và đấu tranh cho quyền
lợi của mình. Cuối cùng, qua việc chiến đấu của công nhân, mâu thuẫn đã được giải
quyết thông qua việc thành lập các hiệp hội và công đoàn, cũng như thông qua sự xây
dựng chế độ xã hội chủ nghĩa.
II. Quy luật mâu thuẫn. -
Quy luật mâu thuẫn còn được gọi là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập. -
Mâu thuẫn là khái niệm chỉ mối quan hệ thống nhất đấu tranh và chuyển hóa
giữa các mặt đối lập của mỗi sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau. VD: 1. Phân loại:
Mỗi loại mâu thuẫn có đặc điểm riêng và có vai trò khác nhau đối với sự tồn tại
và phát triển của sự vật, hiện tượng.
- Căn cứ vào sự tồn tại và phát triển của toàn bộ sự vật, hiện tượng, có mâu
thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản.
+ Mâu thuẫn cơ bản tác động trong suốt quá trình tồn tại của sự vật, hiện tượng;
nó quy định bản chất, sự phát triển của chúng từ khi hình thành đến lúc tiêu vong.
VD: ngay từ đầu trong xã hội tư bản hai lực lượng đối lập nhau là giai cấp tư sản và
giai cấp vô sản tạo thành mâu thuẫn cơ bản
+ Mâu thuẫn không cơ bản: đặc trưng cho một phương diện nào đó, quy định sự vận
động và phát triển. Chịu sự chi phối của mâu thuẫn cơ bản. lOMoAR cPSD| 59960339
VD: mâu thuẫn giữa giai cấp tiểu tư sản và giai cấp tư sản lớn; giữa các cường quốc
cơ bản cạnh tranh nhau; giữa nền dân chủ tự do tư sản và chủ nghĩa phát xít. - Căn
cứ vào vai trò của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng.
+ Mâu thuẫn chủ yếu: Là mâu thuẫn nổi lên hàng đầu ở giai đoạn phát triển nhất định
của sự vật, hiện tượng, có tác dụng quy định đối với các mâu thuẫn khác trong cùng
giai đoạn đó của quá trình phát triển.
+ Mâu thuẫn thứ yếu: là những mâu thuẫn không đóng vai trò quyết định trong sự vận
động, phát triển của sự vật, hiện tượng. Nhưng, ranh giới giữa mâu thuẫn chủ yếu và
mâu thuẫn thứ yếu là tương đối, tùy theo hoàn cảnh cụ thể.
VD: mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, giai cấp tư sản là mặt chủ yếu,
thống trị (họ là lực lượng mạnh hơn nhờ bộ máy quản lý nhà nước tư sản của họ công
an,quân đội của họ). Hiện nay sự tồn tại của giai cấp tư sản không tự động tạo nên
một xã hội tư bản, chẳng hạn như trong giai đoạn cuối của chế độ phong kiến khi giai
cấp tư sản tồn tại như một lực lượng nhỏ hơn, yếu hơn. Chỉ khi giai cấp tư sản trở
thành lực lượng thống trị thì chúng ta mới có thể nói rằng bản chất của một xã hội
chắc chắn là tư bản chủ nghĩa. Tương tự như mâu thuẫn chính đang dịch chuyển mặt
chủ yếu của mâu thuẫn cũng không cố định mà luôn thay đổi do sự đấu tranh của các
mặt đối lập. Giai cấp mâu thuẫn có thể thống trị hiện nay và không phải lúc nào cũng như vậy.
- Căn cứ vào quan hệ giữa các mặt đối lập đối với một sự vật, hiện tượng.
+ Mâu thuẫn bên trong: là sự tác động qua lại giữa các mặt, các khuynh hướng đối lập,
là mâu thuẫn nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng, đóng vai trò quyết định trực
tiếp đối với quá trình vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng.
+ Mâu thuẫn bên ngoài là mâu thuẫn diễn ra trong mối liên hệ giữa các sự vật , hiện
tượng khác nhau có ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng,
nhưng phải thông qua mâu thuẫn bên trong mới phát huy tác dụng. VD:
- Căn cứ vào tính chất của lợi ích cơ bản là đối lập nhau trong mối quan hệ giữa các
giai cấp ở một giai đoạn lịch sử nhất định, trong xã hội:
+ Mâu thuẫn đối kháng: mâu thuẫn giữa các giai cấp, tập đoàn người, lực lượng, xu
hướng xã hội… có lợi ích cơ bản đối lập nhau và không thể điều hòa được. VD: giữa
một thế lực thực dân chiếm đóng tàn bạo và một dân tộc thuộc địa đôi khi được coi là
một vấn đề có thể giải quyết một cách hòa bình thông qua hòm phiếu. Tuy nhiên, như
Frantz Fanon nhắc nhở chúng ta “phi thực dân hóa luôn là 1 sự kiện bạo lực”. Vì vậy
chúng ta cần nghiên cứu kỹ từng mâu thuẫn cụ thể để xem đó là mâu thuẫn đối kháng
chỉ có thể giải quyết bằng vũ lực hay mâu thuẫn không đối kháng có thể giải quyết
một cách hòa bình rồi mới có hành động phù hợp.
+ Mâu thuẫn không đối kháng: mâu thuẫn giữa các giai cấp, tập đoàn người, lực
lượng, xu hướng xã hội… có lợi ích cơ bản không đối lập nhau nên là mâu thuẫn cục bộ, tạm thời.
VD: mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp nông dân là không đối kháng và có
thể được giải quyết thông qua các biện pháp tập thể hóa và cơ giới hóa nông nghiệp.
2. Ý nghĩa phương pháp luận: lOMoAR cPSD| 59960339 -
Thứ nhất, thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong sự vật, hiện tượng;
từ đó giải quyết mâu thuẫn phải tuân theo quy luật, điều kiện khách quan. Muốn phát
hiện mâu thuẫn cần tìm ra thể thống nhất của các mặt đối lập trong sự vật, hiện tượng;
từ đó tìm ra phương hướng, giải pháp đúng cho hoạt động nhận thức và thực tiễn.
VD: Quá trình quy hoạch đô thị.
Trên thực tế, đô thị không chỉ có sự phát triển và mở rộng, mà còn đối mặt với nhiều
mâu thuẫn như sự đối lập giữa nhu cầu xã hội về không gian sống và nhu cầu cá nhân
về sở hữu đất đai, sự đối lập giữa sự phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
Phương pháp luận thứ nhất sẽ nhìn nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong quy
hoạch đô thị và từ đó đưa ra các quy luật và điều kiện khách quan. Bằng cách xem xét
thể thống nhất của các mặt đối lập, như cân nhắc giữa nhu cầu xã hội và cá nhân, giữa
phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, phương pháp này sẽ giúp tìm ra phương
hướng và giải pháp phù hợp để quy hoạch đô thị. -
Thứ hai, phân tích mâu thuẫn cần bắt đầu từ việc xem xét quá trình phát sinh,
phát triển của từng loại mâu thuẫn; xem xét vai trò, vị trí và mối quan hệ giữa các
mâu thuẫn và điều kiện chuyển hóa giữa chúng. Phải biết phân tích cụ thể một mâu
thuẫn cụ thể và đề ra được phương pháp giải quyết mâu thuẫn đó.
VD: Mâu thuẫn giữa công việc và thời gian nghỉ
+ Công việc là một yếu tố cần thiết để kiếm sống và phát triển cá nhân, nhưng nó cũng
tạo ra áp lực và giới hạn thời gian để thư giãn và tái tạo năng lượng. Tình huống này
tạo ra một mâu thuẫn trong việc cân bằng giữa công việc và thời gian nghỉ. +Phương
pháp luận thứ hai cũng giúp chúng ta xem xét vai trò và mối quan hệ giữa hai mâu
thuẫn này, cũng như đề ra phương pháp giải quyết. Chẳng hạn, có thể áp dụng phương
pháp quản lý thời gian hiệu quả, tìm kiếm sự cân bằng giữa công việc và thời gian
nghỉ để tận hưởng cuộc sống và tránh căng thẳng về mặt tinh thần và thể chất. - Thứ
ba, phải nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa các mặt đối
lập, không điều hòa mâu thuẫn cũng không nóng vội hay bảo thủ, bởi giải quyết mâu
thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và chín muồi hay chưa. VD: Quá trình đối
thoại và thương lượng trong quan hệ quốc tế. Khi các quốc gia đối diện với nhau, mâu
thuẫn thường xảy ra do sự đối lập về lợi ích, quyền lực và địa vị quốc gia.
Phương pháp luận thứ ba sẽ hướng tới việc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa
các mặt đối lập thông qua đối thoại và thương lượng. Nó sẽ không điều hòa mâu thuẫn
mà cũng không nóng vội hay bảo thủ. Thay vào đó, phương pháp này nhận thức rằng
giải quyết mâu thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và chín muồi hay chưa, và chỉ
thông qua đấu tranh giữa các quốc gia trong việc đưa ra các phương pháp và quyết
định chung, mâu thuẫn có thể được giải quyết một cách hợp lý và bền vững.
III. Vận dụng quy luật mâu thuẫn trong quá trình học tập.
-Quy luật mâu thuẫn không cho phép chúng ta nghĩ mình đã có đầy đủ tri thức để giải
quyết mọi vấn đề: Bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng đều có sự vận động, biến đổi
không ngừng. Tri thức của nhân loại cũng không đứng im hay nằm ngoài quy luật
này. Do đó học tập phải là một quá trình lâu dài không ngừng nghỉ nhằm phát triển tư lOMoAR cPSD| 59960339
duy và trau dồi tri thức, đồng thời áp dụng tri thức ấy vào thực tiễn cuộc sống => Phải
không ngừng học hỏi để có tri thức mới tiến bộ hơn... -
Sinh viên phải tự giác tu dưỡng, rèn luyện bản thân mình để hình thành, củng
cố nhân sinh quan cách mạng, tình cảm, nghị lực cách mạng để có sự thống nhất tính
khoa học và tính nhân văn trong định hướng hành động. Ra sức đấu tranh loại bỏ cái
xấu, cái chưa tốt, đấu tranh chống lại tiêu cực. Bắt đầu từ học thực chất thi thực chất,
nói không với tiêu cực trong thi cử. -
Quy luật mâu thuẫn đòi hỏi ta không được ngủ quên trong một loại tri thức hay
một lối mòn tư duy, mà là đón nhận sự phong phú vô tận của tri thức nhân loại. Bởi
chỉ khi có mâu thuẫn đấu tranh mới có vận động phát triển: Cái cũ, tri thức cũ mất đi,
tri thức mới ra đời. Quy luật mâu thuẫn yêu cầu chúng ta vượt qua tất cả mọi định
kiến tiêu cực khi muốn loại trừ một cái mới và chỉ chấp nhận cái đã có từ trước đó:
Chúng ta thường vui vẻ trong một cộng đồng người giống như mình, khó chịu khi
thấy ai đó hành động, suy nghĩ khác biệt. Tất cả mọi người đều có thành kiến nằm
trong tiềm thức, và vì thế dễ dàng tấn công những phán xét chống lại mình => Để
không mắc phải sai lầm, nên từ tốn lắng nghe ý kiến của người khác trước khi đưa ra
quan điểm của mình, nhận thức rằng trong lập luận của mình chắc chắn có sơ hở và
sai lầm. -Quy luật mâu thuẫn phù hợp với quy luật của tư duy: Sự tiếp thu tri thức
giữa các môn học, các ngành học cần được nhìn nhận trong mối liên hệ tương tác qua
lại. Không có một loại tri thức, một môn khoa học nào đứng riêng lẻ một mình =>
Học trong một chỉnh thể thống nhất các môn, vận dụng khả năng tổng hợp là cách để
tiếp thu tri thức và phân tích để ghi nhớ những kiến thức đã học.
-Mâu thuẫn được giải quyết bằng con đường đấu tranh dưới nhiều hình thức khác
nhau, tùy loại mâu thuẫn mà có biện pháp cụ thể=>không tìm cách thủ tiêu, né tránh các mâu thuẫn. -
Trong quá trình học tập, những kiến thức được học trên giảng đường đôi khi
chưa được áp dụng vào thực tế hoặc nó chưa đủ để sinh viên có thể làm việc ngoài
thực tế. Đó chính là mâu thuẫn giữa kiến thức được học và kiến thức thực tế trong
cuộc sống sinh viên cần có thái độ học tập tự giác, chủ động và linh hoạt tìm hiểu
những kiến thức bên ngoài sách vở. Tham gia những hoạt động ngoại khóa, đi làm
thêm hay đi thực tập để tích lũy kinh nghiệm và kiến thức thực tế trong xã hội. Việc
nghiên cứu lý luận phải liên hệ thực tiễn, học đi đôi với hành.