So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại - Lịch sử văn minh thế giới | Học viện Ngoại giao Việt Nam

21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại PHẦN MỞ ĐẦU
Lịch sử văn minh là trạng thái tiến bộ về cả hai mặt vật chất và tinh thần
của xã hội loài người, tức là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa. Loài người
ra đời và đã sáng tạo ra những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần cách đây hàng triệu năm.
Ở phương Đông (tức ở Châu Á và Đông Bắc Châu Phi), từ cuối thiên niên
kỷ IV - đầu thiên niên kỷ III trước CN, có bốn trung tâm văn minh lớn, đó là Ai
Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc. Cả 4 trung tâm này đều nằm trên lưu vực
những con sông lớn như sông Nile ở Ai Cập, sông Euphrates và sông Tigris ở
Lưỡng Hà, sông Ấn (Indus) và sông Hằng (Gange) ở Ấn Độ, Trường Giang và
Hoàng Hà ở Trung Quốc. Nhờ sự bồi đắp của những con sông này nên đất đai ở
đây màu mỡ, rất thuận lợi cho nền nông nghiệp xuất hiện và phát triển và hơn thế
nữa là sáng tạo những thành tựu văn minh rực rỡ. Phương Đông cũng là cái nôi của
văn minh nhân loại, nơi mà lần đầu tiên con người đã biết sáng tạo ra chữ viết, văn
học, nghệ thuật và nhiều tri thức khoa học khác
Ở phương Tây xuất hiện nền văn minh Hy Lạp cổ đại. Tuy muộn hơn
phương Đông (từ thiên niên kỷ III đến thiên niên kỷ II trước CN) nhưng Hy Lạp đã
đạt được những thành tựu to lớn. Đến thế kỷ VI TCN, nhà nước La Mã bắt đầu
xuất hiện. Kế thừa và phát huy văn minh Hy Lạp, La Mã trở thành một trung tâm
văn minh lớn ở phương Tây. La Mã chinh phục Hy Lạp (thế kỷ II TCN) và tiếp đó
chinh phục các nước chịu ảnh hưởng văn hóa Hy Lạp ở phương Đông, trở thành đế
quốc rộng lớn, hùng mạnh. Văn minh La Mã vốn chịu ảnh hưởng của văn minh Hy
Lạp, vốn có cùng một phong cách, giờ đây lại hòa đồng và tiếp biến với nó, nên
người ta gọi chung hai nền văn minh này là văn minh Hy - La. Những thành tựu
rực rỡ của văn minh Hi-La cổ đại được ghi vào lịch sử nhân loại như những ánh
hào quang rực rỡ nhất. đã đặt một nền tảng khá vững chắc cho văn minh châu Âu about:blank 1/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
nói riêng và mang đến cho nền văn hóa thế giới nói chung những thành tựu bất hủ
mọi thời đại. Giá trị và tầm ảnh hưởng của văn minh phương Tây cổ trung đại
được khẳng định và thừa nhận xét cho cùng chính là những giá trị có tầm ảnh
hưởng đến thời đại ngày nay.
Nói đến văn minh Phương Đông không thể không đặt nó trong mối tương quan với
văn minh Phương Tây. Nếu chỉ nhìn văn minh Phương Đông với riêng nó sẽ thiếu
tính khách quan, cần đặt Phương Đông trong sự liên hệ với Phương Tây. Giữa 2
nền văn minh này có nhiều điểm giống và khác nhau, tìm ra những điểm ấy của
văn minh đông – tây cũng là tìm ra mấu chốt, là chìa khoá để mở ra cánh cửa đóng
kín từ lâu của thế giới cổ đại đầy bí ẩn. Với tiểu luận này, tôi xin trình bày một số
điều mình nghĩ về sự giống và khác nhau giữa các quốc gia cổ đại phương đông,
phương tây trong thế giới cổ đại. about:blank 2/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại PHẦN NỘI DUNG
1. Điều kiện hình thành nền văn minh phương Tây và phương Đông cổ đại
1.1. Điều kiện hình thành nền văn minh phương Đông cổ đại
Loài người ra đời cách đây hàng triệu năm, và từ đó loài người đã sáng tạo ra
những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần. Nhưng mãi đến cuối thiên kỉ IV TCN,
xã hội nguyên thủy bắt đầu tan rã ở Ai Cập, nhà nước bắt đầu ra đời, từ đó loài
người mới bắt đầu bước vào thời kì văn minh.
Trong thời cổ đại, tức là từ cuối thiên kỉ IV, đầu thiên kỉ III TCN, đến những thế kỉ
trước sau CN, ở phương Đông tức là ở châu Á và ở Đông Bắc châu Phi có bốn
trung tâm văn minh lớn, đó là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc. Có một
tình hình chung nổi bật là cả bốn trung tâm văn minh này đều nằm trên những
vùng chảy qua của những con sông lớn. Đó là sông Nin ở Ai Cập, sông Ơphrat và
sông Tigrơ ở Tây Á, sông Ấn (Indus) và sông Hằng (Gange) ở Ấn Độ, Hoàng Hà
và Trường Giang ở Trung Quốc. Chính nhờ sự bồi đắp của những dòng sông lớn ấy
nên đất đai ở những nơi này trở nên màu mỡ, nông nghiệp có điều kiện phát triển
trong hoàn cảnh nông cụ còn thô sơ, dẫn đến sự xuất hiện sớm của nhà nước, do đó
cư dân ở đây sớm bước vào xã hội văn minh, và hơn thế nữa đã sáng tạo nên
những nền văn minh vô cùng rực rỡ.
Xã hội có giai cấp và nhà nước đã xuất hiện đầu tiên ở phương Đông, trên lưu vực
các dòng sông lớn ở châu Phi và châu Á như sông Nin ở Ai Cập, sông Ơ-phơ-rát và
Ti-gơ-rơ ở Lưỡng Hà, sông Ấn, sông Hằng ở Ấn Độ, Hoàng Hà ở Trung Quốc v.v
Ở đây có những điều kiện thiên nhiên rất thuận lợi cho đời sống của con người.
Những nơi này có nhiều đất canh tác, có mưa đều đặn theo mùa, có khí hậu nóng
ẩm (trừ Trung Quốc nhưng cũng không lạnh như ngày nay), dân cư sống tập trung
khá đông theo từng bộ lạc, trên các thềm đất cao gần sông, dễ trồng vườn, trồng lúa và chăn nuôi. about:blank 3/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
Khoảng 3500 năm đến 2000 năm trước công nguyên, cư dân ở Tây Á, Ai Cập và
cư dân ở lưu vực các sông còn lại đã sinh sống trên đồng bằng ở ven các con sông.
Họ sống bằng nghê nông là chủ yếu và biết trồng mỗi năm hai vụ. Đồng bằng ven
sông đã bù đắp rất nhiều cho con người. Vào mùa mưa hàng năm, nước sông dâng
cao, phủ lên các chân ruộng thấp một lớp phù sa màu mỡ và làm cho đất rất mềm,
dễ làm với cả những chiếc cày bằng gỗ.
Cư dân phương Đông sống bằng nghề nông là chủ yếu nên trước tiên họ phải lo
đến công tác thuỷ lợi. Họ đã biết đào các hệ thống kênh, lập hệ thống gầu để múc
nước ở chân ruộng thấp và đưa nước lên chân ruộng cao những khi cần. Ngoài ra,
họ còn biết đắp đê để ngăn lũ nhờ thế con người có thể thu hoạch lúa ổn định hằng
năm. Công việc trị thuỷ khiến moi người gắn bó và ràng buộc với nhau trong tổ chức công xã.
1.2. Điều kiện hình thành nền văn minh phương Tây cổ đại
1.2.1. Hi Lạp cổ đại
Hi Lạp cổ đại nằm ở phái Nam bán đảo Balkans, giống như cái đinh ba của thần
biển từ đất liền vươn ra địa Trung Hải. Thế kỉ IX TCN, người Hi Lạp gọi tên nước
mình là Hellad hay Ellad dựa theo tên tộc người của họ. Qua phiên âm từ Trung Quốc, ta gọi là Hi Lạp.
Đất đai Hi Lạp cổ đại bao gồm Hi Lạp ngày nay, các đảo trong biển Aegean tới
phía Tây Tiểu Á, và phía Bắc của Bắc Hải, nhưng vùng quan trọng nhất là vùng lục
địa Hi Lạp ở phía Nam Balkans. Lục địa Hi Lạp gồm 3 phần: miền Bắc là vùng
đồng bằng rộng lớn và quan trọng nhất Hi Lạp; miền Trung ngăn cách với phía bắc
bởi đèo Thermopil hiểm trở, nơi đây có 2 đồng bằng lớn là Attique và Beotie trù
phú với thành thị Athens nổi tiếng; miền Nam là bán đảo Peloponesus như hình
bàn tay bốn ngón xòe ra Địa Trung Hải – đây là nơi xuất hiện nhà nước thành bang
đầu tiên của Hi Lạp – nhà nước Sparta. about:blank 4/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
Mặc dù có nhiều đồng bằng rộng lớn nhưng nhìn chung đất đai Hi Lạp không phì
nhiêu lắm, chủ yếu trồng nho, ô liu và phát triển các nghề thủ công, còn lương thực
chính là lúa mì phần lớn được nhập từ Ai Cập.
Địa hình Hi Lạp tương đối trở ngại về giao thông đường bộ nhưng có sự thuận lợi
tuyệt vời với con đường giao thông trên biển, bờ biển có nhiều cảng, vịnh, thuận
lợi cho tàu bè hoạt động. Từ đây, người Hi Lạp dễ dàng tới vùng Tiểu Á, Bắc Hải để giao thương.
Nằm giữa vùng tiếp giáp giữa 3 châu, Hi Lạp sớm tiếp thu những thành tựu của
nền văn minh phương Đông cổ đại và tạo ra một nền văn minh Hi Lạp cổ đại độc
đáo và rực rỡ, với những thành tựu tuyệt vời đóng góp cho sự phát triển của văn
minh phương Tây nói riêng và văn minh nhân loại nói chung. 1.2.2. La Mã cổ đại
Nơi phát sinh quốc gia La Mã cổ đại là bán đảo Ý – một dải đất dài và hẹp như
chiếc hia duỗi thẳng xuống Địa Trung Hải với diện tích lớn gấp 5 lần bán đảo Hi
Lạp. Phía Bắc có dãy núi Apels như một bức tường thành tự nhiên ngăn cách bán
đảo với lục địa châu Âu; ba phía Đông, Tây, Nam đều có biển bao bọc. Dãy núi
Apennines như một chiếc xương sống chạy dọc bán đảo từ Tây Bắc xuống Đông Nam.
Khác với Hi Lạp, điều kiện tự nhiên của La Mã tương đối thuận lợi hơn. Nơi đây
có nhiều đồng bằng rộng lớn, màu mỡ và phì nhiêu: đồng bằng sông Pô (miền
Bắc), đồng bằng sông Tibrơ (miền Trung), các đồng bằng trên đảo Xixin. Ở miền
Nam còn có nhiều đồng cỏ rộng lớn thuận tiện cho việc phát triển nghề nông và
chăn nuôi gia súc. Ở phía Tây và Nam, bờ biển có nhiều cảng, tàu bè ra vào dễ
dàng, thuận lợi cho giao thông và buôn bán. Tóm lại about:blank 5/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
Văn minh phương Tây cổ đại mà nền tảng là 2 nền văn minh của Hi Lạp và La Mã
đã hình thành và phát triển trên cơ sở điều kiện tự nhiên của những cư dân gốc du
mục. Khác với các quốc gia cổ đại phương Đông, nền văn minh chủ yếu được hình
thành trên những khu vực gần các con sông lớn, thuận lợi cho sự phát triển nông
nghiệp, văn minh phương Tây cổ đại hình thành và phát triển trên những khu vực
điều kiện tự nhiên tương đối khắc nghiệt và phức tạp hơn. Điều kiện tự nhiên đó
tuy khó khăn cho sự phát triển của nông nghiệp, nhưng bù lại nền văn minh
phương Tây có được sự trợ giúp tuyệt vời của biển đảo. Những con đường giao
thương trên biển, hải cảng, tàu bè không chỉ tạo điều kiện phát triển trong mối
quốc gia mà còn thúc đẩy sự giao lưu, buôn bán giữa các nước, mang những thành
tựu văn hóa, văn minh phương Tây truyền bá khắp nơi trên thế giới. Sự phát triển
về kinh tế, đặc biệt là kinh tế thương nghiệp hàng hải đã tạo ra một nền kinh tế
giàu mạnh cho các quốc gia phương Tây cổ đại, đặc biệt là sự phát triển cực thịnh
của chế độ chiếm nô. Phương thức sản xuất chiếm nô thời bấy giờ đạt đến mức
hoàn chỉnh và cao nhất của nó trong xã hội phương Tây cổ đại. Chính sự phát triển
của chế độ chiếm nô đã tạo điều kiện cho sự sáng tạo ra những giá trị vật chất và
tinh thần của nền văn minh phương Tây. Sự giàu mạnh về kinh tế cùng với những
con đường giao thông trên biển là những nguyên nhân quan trọng đã thúc đẩy quá
trình bành trướng của các quốc gia được mệnh danh là đế quốc cổ đại: Hi Lạp và La Mã.
Như vậy, điều kiện tự nhiên của Hi Lạp và La Mã không chỉ là nền tảng, cơ sở tạo
ra nền văn minh phương Tây cổ đại với nhiều thành tựu rực rỡ mà điều kiện tự
nhiên cũng là một yếu tố cực kỳ quan trọng đã mang nền văn minh phương Tây cổ
đại truyền bá khắp thế giới dù bằng nhiều con đường khác nhau: hòa bình hoặc chiến tranh.
2. So sánh nền văn minh phương đông cổ đại và phương tây cổ đại về kinh tế
Các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây có sự giống và khác nhau về các about:blank 6/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại đặc điểm kinh tế.
- Kinh tế của họ phát triển đến thời cổ đại đều đã kinh qua nền sản xuất nguyên
thuỷ, công xã thị tộc. Hay nói cách khác sự tan rã của nền kinh tế nguyên thuỷ là
tiền đề để hình thành nền kinh tế cổ đại ở cả các quốc gia phương đông và phương
tây.Vì đều trải qua nền sản xuất nguyên thuỷ nên họ đều có những điểm giống
nhau, đều trải qua mô hình sản xuất công xã thị tộc, công xã nông thôn, đều có nền
kinh tế đi lên từ nông nghiệp
-Kinh tế của họ phát triển đều dựa vào điều kiện tự nhiên, phát huy thế mạnh mà tự
nhiên ban tặng cũng như hạn chế đến mức tối đa các khó khăn từ điều kiện tự
nhiên gây ra với kinh tế: ở phương đông là tận dụng lương mưa và đất phù sa để
phát triển nông nghiệp, hạn chế hậu quả do lũ lụt gây ra, ở phương tây là phát huy
thế mạnh về hàng hải và thủ công nghiệp, hạn chế khó khăn do thiếu hụt lương
thực gây ra(ở phương tây, đất đai không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp nên
phải dựa vào thương nghiệp để mua lương thực cho những năm mất mùa)
- Ở cả các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây các ngành kinh tế nông
nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp đều đã có đủ sự khác nhau chỉ ở chỗ họ
lấy nghành kinh tế nào là mũi nhọn để phát triển mà thôi.
Ở phương Đông đặc trưng kinh tế của họ là nền kinh tế nông nghiệp mang tính
chất tự cấp,tự túc.Kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp có tồn tại nhưng
không có điều kiện phát triển, được coi như nghề phụ trong những lúc nông
nhàn.Trái lại các quốc gia cổ đại phương tây nền kinh tế chủ yếu của họ là thủ
công nghiệp và thương nghiệp.Đây là nơi hình thành và phát triển nền kinh tế hàng
hoá cổ đại.Sau đây ta sẽ đi rõ vào chi tiết từng ngành sản xuất để thấy rõ hơn sự khác biệt trên 2.1.Trong nông nghiệp:
2.1.1.Ở các quốc gia cổ đại phương đông: nông nghiệp trồng lúa nước là ngành
kinh tế chủ yếu, là cơ sở kinh tế của tất cả các quốc gia cổ đại phương đông. Bên about:blank 7/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
cạnh việc lấy nghề nông làm gốc, cư dân phương đông thời cổ đã biết chăn nuôi
gia súc như: bò, cừu, lợn , và biết trồng các loại ngũ cốc khác nhau như: ngô, lúa
mạch, kê, vừng và các loại cây ăn quả khác. Chính vì các nghành nông nghiệp phát
triển theo hướng tự túc, tự cấp như vậy nên kinh tế hàng hoá không phát triển, nhu
cầu trao đổi buôn bán hàng hoá ít. Lối sản xuất này của họ đã gần như bóp nghẹt
kinh tế công thương nghiệp và tạo ra sự trì trệ tương đối nhưng vì 3 trong 4 quốc
gia cổ đại phương đông nằm biệt lập với thế giới bên ngoài nên nền kinh tế tự túc,
tự cấp là phù hợp với điều kiện phát triển của họ. Chỉ có Lưỡng Hà nằm ở nơi địa
hình bằng phẳng nên phát triển hơi khác về kinh tế họ phát triển công thương
nghiệp và là một trung tâm thương nghiệp lớn trong thế giới cổ đại họ có nhiều nét
giống các quốc gia cổ đại phương tây nhưng về bản chất họ vẫn lấy nghề nông làm
gốc điều này thể hiện rất rõ qua bộ luật Hammurabi bộ luật thành văn đầu tiên của
thế giới bộ luật này chủ yếu bảo vệ nông nghiệp và quan hệ sản xuất nông nghiệp.
1.2:Ở các quốc gia cổ đại phương tây nền kinh tế nông nghiệp không phát triển
như các quốc gia cổ đaị phương đông. Nền nông nghiệp của họ chủ yếu gắn với thị
trường và phục vụ nhu cầu của thị trường. Cây trồng chính của họ không phải là
cây lúa nước họ chủ yếu trồng lúa mì và các cây công nghiệp lâu năm như nho, ô
liu Như vậy ta có thể thấy nền nông nghiệp của họ không chỉ để phục vụ nhu cầu
cá nhân mà còn phục vụ nhu cầu của thị trường. Từ đó ta có thể thấy rõ sự phát
triển của yếu tố thị trường trong sản xuất nông nghiệp. Đây cũng là sự khác nhau
cơ bản của sản xuất nông nghiệp phương đông và phương tây.
2.2. Trong thủ công nghiệp
2.1.2:Ở các quốc gia phương đông họ đã biết làm nhiều nghề thủ công với những
dấu ấn riêng ở mỗi quốc gia như: đồ gốm sứ ở Trung Quốc, Lưỡng Hà, dệt ở Trung
Quốc, làm giấy ở Ai Cập nhưng kinh tế thủ công nghiệp ở đây vẫn bị cho là nền
kinh tế bổ trợ cho nông nghiệp. Vì vậy độ chuyên môn hoá trong sản xuất thủ công
nghiệp chưa cao. Ở nhiều nơi nghề thủ công chỉ được coi như “nghề phụ” là việc about:blank 8/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
làm thêm trong lúc nông nhàn. Điều này càng cho thấy rõ tính chất tự cấp, tự túc
trong nền nông nghiệp của các quốc gia cổ đại phương đông.
2.1.2. Trong khi đó các quốc gia cổ đại phương tây lại có nền sản xuất thủ công
nghiệp hoàn toàn khác các mặt hàng thủ công nổi tiếng của họ là rượu nho dầu ô
liu và các sản phẩm như vũ khí và đồ gỗ. Nền thủ công nghiệp của họ cũng gắn
liền với nhu cầu của thị trường. Nhưng cái khác biệt lớn nhất của họ so với các
quốc gia phương đông là thủ công nghiệp của họ đã tách rời khỏi nông nghiệp để
trở thành một nền sản xuất độc lập. Đây là bước tiến lớn của họ, nhờ vậy mà năng
xuất lao động tăng lên không ngừng và cũng thể hiện nền thủ công nghiệp đã được
chuyên môn hoá, đem lại năng xuất cao hơn 2.3. Trong thương nghiệp
2.3.1:Ở các quốc gia cổ đại phương đông nền kinh tế của họ mang tính tự cấp, tự
túc là chủ yếu nên nền thương nghiệp chưa phát triển, buôn bán trao đổi chủ yếu
dưới hình thức vật đổi lấy vật, tiền tệ đã xuất hiện nhưng chưa phổ biến. Nước có
nền kinh tế thương nghiệp phát triển nhất phương đông là Lưỡng Hà cổ đại.
2.3.2:Trong khi nền kinh tế thủ công nghiệp ở phương đông không phát triển được
do nền kinh tế mang chất tự cấp, tự túc thì nền thương nghiệp ở phương tây đã có
sự phát triển mạnh mẽ đặc biệt là giao thương bằng đường biển. Các thuyền buôn
của họ đã nối liền 3 châu lục Á, Phi, Âu và đem về vô số tài sản cho lái buôn. Tóm lại
Vậy tại sao lại có sự khác nhau về kinh tế giữa các quốc gia phương đông và
phương tây như vậy? đó là do giữa phương đông và phương tây có sự khác nhau về
điều kiện tự nhiên. Ở buổi đầu của văn minh nhân loại con người phải sống phụ
thuộc vào tự nhiên chứ chưa có ý muốn cũng như khả năng để chinh phục nó. Lao
động là quá trình thúc đẩy sự tiến hoá của con người. Ở thời cổ đại con người còn
ở một trình độ sản xuất chưa cao. Nền kinh tế nông nghiệp phương đông phát triển
trên cơ sở trị thuỷ các dòng sông lớn, đất đai ở đây được phù sa các sông lớn như about:blank 9/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
sông Nin ở Ai Cập, Sông Tigơrơ và Ơphơrát ở Lưỡng Hà, Sông Ấn và sông Hằng
ở Ấn Độ, Sông Hoàng Hà và Trường Giang ở Trung Quốc. Chính các con sông này
đã tạo nên các đồng bằng phì nhiêu, các vụ mùa bội thu và quan trọng nhất là tạo
ra các nhà nước cổ đại phương đông. Không một quốc gia phương đông cổ đại nào
mà lại không có một dòng sông lớn chảy qua. Nhờ lớp đất phù sa có nơi dày tới vài
mét nên nông nghiệp phương đông vẫn phát triển dù thời kì đó công cụ lao động
của họ chủ yếu là gỗ, đá và đồng đỏ họ có thể canh tác mà không cần công cụ bằng
sắt. Một yếu tố tự nhiên khác làm cho sự phân hoá đông – tây là khí hậu và địa
hình. Như ta đã biết một quốc gia muốn phát triển kinh tế thì phải dựa vào điều
kiện khí hậu và địa hình. Ví dụ ở nước ta cũng như đa số các quốc gia phương
đông nền kinh tế nông nghiệp lúa nước phát triển do nó hình thành trên cơ sở các
đồng bằng rộng lớn có khí hậu nhiệt đới gió mùa. Sở dĩ 2 yếu tố này đi với nhau vì
nó bổ xung lẫn nhau vì có những nơi như ở La Mã cổ đại có các đồng bằng khá lớn
như đồng bằng Pô và đồng bằng Tibrơ nhưng nền kinh tế nông nghiệp không dữ
vai trò chủ đạo vì khí hậu ở đây là khí hậu Địa Trung Hải tuy có nhiều nét giống
với khí hậu nhiệt đới nhưng lượng mưa hàng năm ít hơn nhiều, còn ở một số vùng
như ở Trung Phi và một số vùng núi cao ở nước ta lượng mưa trong năm khá cao
nhưng do địa hình gồ ghề không có các đồng bằng châu thổ rộng lớn nên không có
điều kiện phát triển nhà nước.
Theo như những gì nãy giờ ta phân tích về sự quan trọng của sông ngòi, địa hình,
khí hậu làm nền tảng cho nền nông nghiệp phương đông thì những điều kiện đó
không có đủ như ở các quốc gia phương tây. Vậy cơ sở tự nhiên để hình thành các
quốc gia cổ đại phương tây là gì? Như đã nói từ đầu nền kinh tế các quốc gia cổ đại
phương tây là nền kinh tế dựa trên sản xuất thủ công nghiệp và thương nghiệp,
nông nghiệp chỉ là thứ yếu, là nguyên liệu cho thủ công nghiệp và thương nghiệp
vì thế các quốc gia cổ đại phương tây không cần các điều kiện như ở phương đông.
Nhưng họ cũng là con người, cũng phải tuân theo các quy luật nhất định nhà nước about:blank 10/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
chỉ hình thành khi kinh tế đạt đến một mức nào đó khi mà quan hệ công xã thị tộc
bị giải thể vì sự tư hữu trong tư liệu sản xuất. Các quốc gia phương tây không cần
các điêu kiện như phương đông vì họ dựa trên thủ công nghiệp và thương nghiệp.
Hi Lạp và La Mã đều là các quốc gia nằm trên các bán đảo lớn ăn ra biển, có nhiều
vũng, vịnh kín gió thuận lợi cho phát triển hàng hải. Hơn nữa 2 bán đảo Bancăng
và Italia đều nằm trong vùng biển Địa Trung Hải vùng biển này 3 mặt là 3 châu lục
Á, Phi, Âu bao bọc nên tương đối yên bình, ít bão lớn. Vì thế từ thời cổ đại khi kĩ
thuật đóng tàu chưa phát triển hoàn thiện người ta vẫn có thể vượt biển để buôn
bán. Đất đai và khí hậu ở đây tuy không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp lúa
nước nhưng bù lại khí hậu và đất đai ở đây lại thuận lợi cho việc trồng một số cây
công nghiệp lâu năm như nho, ôliu. Đây là nguyên liệu để sản xuất rượu nho và
dầu ôliu 2 mặt hàng có thể cho là “đặc sản” của các quốc gia cổ đại phương tây.
Hơn nữa đất đai của họ không thích hợp với sản xuất nông nghiệp nên để có nguồn
lương thực đáp ứng nhu cầu họ phải tiến hành trao đổi, buôn bán với các quốc gia
dồi dào lương thực ở phương đông như Ai Cập, Lưỡng Hà đây cũng là những thị
trường tiêu thụ rộng lớn của họ.
3. So sánh nền văn minh phương đông cổ đại và phương tây cổ đại về chính trị - xã hội
Cũng giống như về kinh tế, về chính trị - xã hội cổ đại phương đông và xã hội cổ
đại phương tây có những nét giống và khác nhau nhất định.
3.1. Giống nhau: Do cùng trải qua xã hội nguyên thuỷ trước khi hình thành các
quốc gia cổ đại của mình nên giữa các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây
cũng có những nét giống nhau.
- Cơ sở của việc hình thành nhà nước là sự phân chia giai cấp và sự tư hữu về tư
liệu sản xuất nên xã hội cổ đại phương đông và phương tây đều chia làm 2 tầng lớp
là tầng lớp thống trị bao gồm tăng lữ, quý tộc ở phương đông và chủ nô ở phương
tây, tầng lớp bị trị là những nông dân công xã, dân tự do và nô lệ. about:blank 11/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
- Sự hình thành và phát triển của các quốc gia cổ đại dựa trên cơ sở sự bóc lột của
tầng lớp thống trị với tầng lớp bị trị
- Kế tiếp xã hội cổ đại là xã hội chiếm nô, cả các quốc gia phương đông và phương
tây đều như vậy nhưng do điều kiện tự nhiên và hoàn cảnh kinh tế mà các quốc gia
cổ đại phương đông không phát triển chế độ chiếm nô đến điển hình và thành thục
như ở các quốc gia cổ đại phương tây. 3.2. Khác nhau: 3.2.1: Về chính trị
- Sự khác nhau đầu tiên và rất rõ ràng giữa các quốc gia cổ đại phương đông và các
quốc gia cổ đại phương tây là ở thể chế nhà nước, trong khi các quốc gia cổ đại
phương đông theo chế độ tập quyền chuyên chế thì ở phương tây thể chế nhà nước
của họ là chế độ dân chủ chủ nô. Đây là 2 hình thức nhà nước cơ bản mà dựa vào
nó các quốc gia phong kiến, hiện đại dùng để tổ chức bộ máy nhà nước. Ở các
quốc gia phương đông “vua có quyền lực tuyệt đối. Tên của các ông vua được gọi
theo cá cách khác nhau ở Ai Cập gọi vua là Pharaông, ở Lưỡng Hà gọi là Patêxi
hay Enxi Vua được coi là con của thần hay thượng đế” nói chung vua các quốc gia
phương đông có quyền lực vô hạn. Trái với các quốc gia phương đông các quốc gia
phương tây cổ đại theo chế độ dân chủ chủ nô. Hội đồng nhân dân giữ vai trò quyết
định, vua được chọn chỉ nhằm tổ chức nhà nước quyền lực của vua bị giới hạn bởi
các cơ quan như “viện nguyên lão”, “đại hội công dân” hay thậm chí bởi một ông
vua khác(chế độ của thành bang Xpác)
- Sự khác nhau giữa các quốc gia phương đông và phương tây còn ở thời điểm ra
đời của nhà nước cổ đại các quốc gia cổ đại phương đông là những nhà nước đầu
tiên của nhân loại theo một số tài liệu như “Lịch sử thế giới cổ trung đại” do
Nghiêm Đình Vỳ chủ biên hay “Lịch sử thế giới cổ đại” của Chiêm Tế thì các quốc
gia cổ đại phương đông hình thành từ khoảng thiên niên kỉ IV – III TCN, tức là khi
nhà nước của họ thành lập thì con người còn đang ở thời kì đá- đồng và dĩ nhiên about:blank 12/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
chưa có sự xuất hiện của công cụ bằng sắt. “Thậm chí người Ai Cập mới chỉ biết
đến công cụ bằng đá và gỗ”(Lịch sử thế giới cổ trung đại). Trong khi đó các quốc
gia cổ đại phương tây bước vào quá trình hình thành nhà nước muộn hơn nhiều
theo một số tài liệu thì đó là vào khoảng thế kỉ VIII- VII TCN. Đây cũng là sự khác
nhau về chính trị giữa các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây.
- Điểm khác nhau tiếp theo về chính trị giữa các quốc gia cổ đại phương đông và
phương tây là: các quốc gia cổ đại phương đông tồn tại một cách khá cách biệt với
thế giới bên ngoài nên họ tồn tại và phát triển một cách khá độc lập liên tục mà
không chịu ảnh hưởng của nền văn minh nào khác từ bên ngoài nếu bị xâm lược
thì thường giành lại độc lập sau đó. Trong khi đó chính trị, xã hội của các quốc gia
cổ đại phương tây chịu ảnh hưởng khá lớn từ các lực lượng bên ngoài. Họ thường
phải chịu những cuộc xâm lược của các bộ tộc khác tiêu biểu là cuộc xâm lược của
người Giecmanh cuộc xâm lược này đã làm sụp đổ đế chế La Mã đồng thời cũng
chấm dứt lịch sử cổ đại châu Âu mở ra thời kì phong kiến.
- Về mặt tổ chức nhà nước thì các quốc gia cổ đại phương đông lãnh thổ của họ
thường khá rộng lớn và là một nhà nước thống nhất ví dụ như Ai Cập, Trung Quốc,
Lưỡng Hà. Lịch sử Ấn Độ, Ai Cập, Trung Quốc cũng có một số thời kì bị chia cắt
nhưng các vùng chia cắt thường không khác nhau lắm về chính trị, xã hội, hơn nữa
thì chúng thường được nhanh chóng thống nhất trở lại. Nhưng ở các quốc gia cổ
đại phương tây đặc biệt là ở Hi Lạp cổ đại, nhà nước của họ tồn tại dưới hình thức
thành bang tức là trên lãnh thổ đó tồn tại nhiều tiểu quốc nhỏ với chế độ tổ chức
nhà nước khác nhau giữa các thành bang không có sự giống nhau ví dụ: thành bang
Aten là thành bang có hình thức hội đồng 500 và hội đồng công dân đứng đầu là 10
nhà chiến lược kiệt xuất được bầu chọn, ở Xpác cũng có hội đồng nhân dân nhưng
chủ chốt lại là ở 2 vua và 5 quan giám sát. Ở Rôma thời kì đế chế tuy lãnh thổ mở
rộng nhưng về bản chất vẫn không có sự quản lý chặt chẽ thành một khối như ở
các quốc gia cổ đại phương đông. about:blank 13/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
3.2.2: Sự khác nhau về xã hội:
- Theo quy luật khách quan của lịch sử thì tiếp theo xã hội cổ đại sẽ là xã hội chiếm
nô nhưng do một số nguyên nhân về điều kiện tự nhiên và xã hội nên ở phương
đông tồn tại một cách dai dẳng chế độ công xã nông thôn 1 hình thức tổ chức xã
hội mà trong đó duy trì nền kinh tế tự nhiên và nhiều tàn dư của công xã nguyên
thuỷ. Vì vậy nên xã hội chiếm nô ở phương đông không phát triển đến mức thành
thục, điển hình như ở các quốc gia phương tây nơi số lượng nô lệ đông gấp hàng
chục lần chủ nô và bình dân.
- Điều khác nhau tiếp theo giữa các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây là
về lực lượng chính lao động để làm ra của cải vật chất. Ở các quốc gia phương tây
với nền kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp phát triển, lực lượng chính làm
ra của cải vật chất là những người nô lệ, một thứ “công cụ biết nói”, còn ở các
quốc gia cổ đại phương đông với nền kinh tế nông nghiệp phát triển thì vai trò này
thuộc về những nông dân công xã. Lực lượng lao động chính khác nhau cũng cho
thấy sự khác nhau về bản chất xã hội giữa các quốc gia cổ đại phương đông và các
quốc gia cổ đại phương tây.
- Do sự khác biệt trong lực lượng sản xuất chính giữa xã hội cổ đại phương đông
và xã hội cổ đại phương tây nên mâu thuẫn xã hội giữa các quốc gia cổ đại phương
đông và phương tây cũng khác nhau. Ở xã hội cổ đại phương đông dó là mâu thuẫn
giữa 2 giai tầng chính là giai cấp thống trị( vua, quan, quý tộc) và giai cấp bị
trị( nông dân công xã, nô và thợ thủ công). Ở các quốc gia cổ đại phương tây thì có
vẻ phức tạp hơn vì ngoài 2 giai cấp đối kháng là chủ nô và nô lệ thì lại có thêm
một tầng lớp không bóc lột ai nhưng cũng không bị ai bóc lột, họ là những người
dân tự do nghèo, Mác đã gọi họ là tầng lớp “vô sản ăn bám” họ sống nhờ vào phúc
lợi xã hội mà không cần phải lao động gì. Đó cũng là sự khác biệt giữa các quốc
gia cổ đại phương đông và các quốc gia đại phương tây.
- Trong cơ cấu xã hội của các quốc gia cổ đại phương đông và phương tây cũng có about:blank 14/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại about:blank 15/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại about:blank 16/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại about:blank 17/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại about:blank 18/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại about:blank 19/33 21:45 5/8/24
So sánh nền văn minh phương Đông và phương Tây cổ đại
huyền thoại của người Ai Cập, thể hiện sức sáng tạo kỳ diệu của người dân Ai cập cổ xưa.
Ngoài những công trình lớn nêu trên, mỹ thuật Ai Cập Cổ đại còn đạt tới trình độ
hoàn hảo, trong các tranh tượng vừa và nhỏ, theo phong cách tả thực rất tinh vi và
đặc sắc trong đó kết hợp chặt chẽ giữa điêu khắc và hội họa . Các tác phẩm tiêu
biểu như : Tượng đá vôi màu ; Viên thư lại ngồi ,tượng gỗ Cheikh e Beled là tượng
gỗ vào loai đẹp và cổ nhất Ai Cập còn lưu lại đến ngày nay. Phù điêu đá vôi
Tigrane Pacha . tượng đồng Reine Karomama . Đặc biệt bức phù điêu tuyệt đẹp
trên đá tô màu Seti I và Nữ Thần Hathor
Nằm ở khu vực Tây Á, Lưỡng Hà cổ đại thuộc vùng đất nằm trong lãnh thổ hai
nước Irắc vàCoóet ngàynay.Đất đai Lưỡng Hà được hai con sông Tigre và
Euphrate bồi đắp phù sa màu mỡ . Ở đây đã có một nền nghệ thuật phát triển rất
cao, nhưng do điều kiện địa lý, họ đã phải dùng nhiều vật liệu không bền như gạch
không nung trong kiến trúc, nên nhiều công trình bị động đất và thời gian tàn phá.
Thời cổ đại, các công trình kiến trúc chủ yếu là tháp, cung điện, đền miếu, thành,
vườn hoa, . Nổi lên trên quần thể kiến trúc: thành, cung điện là vườn treo
Babilon.Toàn bộ vườn treo thực chất là một vườn hoa được tạo dựng trên không,
được xây dựng vào cuối thế kỷ VII, đầu thế kỷ VI (TCN). Đây là công trình kiến
trúc, là chứng tích cho một huyền thoại về tình yêu cuồng nhiệt của những vị vua,
hoàng hậu, và công chúa xinh đẹp xứ Mađi.
Nghệ thuật điêu khắc gồm tượng và phù điêu . Những tác phẩm tương đối tiêu biểu
là “ bia diều hâu” (2800 Tr.CN) được tạc để kỷ niệm chiến thắng của Vua thành
Lagash , bia Naram Sin ( khoảng 2700 Tr.CN , Bảo tàng Louwre) bia này làm bằng
sa thạch đỏ cao 2 mét nay còn nguyên vẹn , vốn là để kỉ niệm chiến thắng của vua
Naram Sin . các tượng Vua Goudea (2400Tr.CN) là đỉnh cao của nghệ thuật Sumer
và Akkad với phong cách dứt khoát và mạnh mẽ . Ngoài ra ta còn biết tài hoa của
các nghệ sỹ qua Con dấu trục , “Cột đá naramxin”, “bia điều luật Hamourabi”, phù about:blank 20/33