Soạn bài Đất nước - Cánh diều 10

Soạn văn 10: Đất nước 1. Chuẩn bị
- Nhân vật trữ tình là: “tôi”, bộc lộ tình yêu dành cho đất nước.
- Những hình ảnh đặc sắc: hương cốm mới, những phố dài xao xác hơi may, rừng tre phấp phới…
- Cảm hứng chủ đạo: Tình yêu và lòng tự hào dành cho đất nước.
- Chủ đề: Hình ảnh đất nước được cảm nhận qua vẻ đẹp của mùa thu Hà Nội,
những năm tháng chiến đấu gian khổ, mà hào hùng.
- Tác giả Nguyễn Đình Thi (1924 - 2003) sinh tại Luông Pha-bang (Lào):
• Quê gốc của ông ở làng Vũ Thạch (nay là phố Bà Triệu, Hà Nội).
• Thuở nhỏ, Nguyễn Đình Thi sống cùng với gia đình ở Lào.
• Năm 1931, ông theo gia đình về nước, tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1941.
• Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Nguyễn Đình Thi tham gia Hội
Văn hóa cứu quốc và Hội Văn nghệ Việt Nam.
• Từ 1958 đến năm 1989, ông là Chủ tịch Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các
Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam.
• Nguyễn Đình Thi là một nhà văn hóa, một nghệ sĩ đa tài: viết văn, làm
thơ, sáng tác nhạc, soạn kịch, viết lý luận phê bình văn nghệ, biên khảo triết học…
• Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
• Một số tác phẩm chính: Các tiểu thuyết như Xung kích (1951), Vào lửa
(1966); các tập thơ như Người chiến sĩ (1956), Bài thơ Hắc Hải (1958);
các vở kịch như Con nai đen (1961), Rừng trúc (1978); các tập tiểu luận
như Mấy vấn đề về văn học (1956)...
- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ có những đoạn lấy từ hai bài thơ “Sáng mát trong
như sáng năm xưa” (1948) và “Đêm mít tinh” (1949). Bài thơ được hoàn thành
vào năm 1955, in trong tập Người chiến sĩ (1956).
- Một số bài thơ về Đất nước: Việt Nam quê hương ta (Nguyễn Đình Thi), Bài
học đầu cho con (Đỗ Trung Quân)... Những bài thơ đã bộc lộ tình yêu, niềm tự
hào dành cho đất nước. 2. Đọc hiểu
Câu 1. Khổ 1, 2: Nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ nào? Hãy hình
dung về Hà Nội và “người ra đi” trong hoài niệm của nhân vật trữ tình.
• Nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ: “Tôi nhớ những ngày thu đã xa”.
• Hình dung: Khung cảnh Hà Nội vào mùa thu đầy thơ mộng, còn hình ảnh
“người ra đi” đầy quyết tâm, không chút lưu luyến.
Câu 2. Từ khổ 5 - 10: Những dòng thơ nào chủ yếu thể hiện cảm nhận về: Đất
nước đau thương, căm hờn? Đất nước quật cường, anh dũng?
- Đất nước đau thương, căm hờn:
Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta
Thằng giặc Tây, thằng chúa đất
Ðứa đè cổ, đứa lột da…
- Đất nước quật cường, anh dũng:
Ôm đất nước những người áo vải
Ðã đứng lên thành những anh hùng. *
Súng nổ rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà.
3. Trả lời câu hỏi
Câu 1. Bài thơ Đất nước có thể được chia làm mấy phần? Cảm xúc của nhân
vật trữ tình có sự thay đổi như thế nào qua các phần này? Từ đó, hãy nêu cảm
hứng chủ đạo của bài thơ.
- Bài thơ Đất nước có thể được chia làm 3 phần:
• Phần 1. Từ đầu đến “Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”: Mùa thu của quá khứ.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về”: Mùa thu của hiện tại.
• Phần 3. Còn lại: Niềm suy tư về đất nước.
- Cảm xúc của nhân vật trữ tình: Từ nuối tiếc đến vui sướng, tự hào và căm hờn, quyết tâm.
- Cảm hứng chủ đạo: Tình yêu và lòng tự hào dành cho đất nước.
Câu 2. Mùa thu Hà Nội trong quá khứ hiện lên như thế nào trong 7 dòng đầu
của bài thơ? Hình ảnh nào em thấy ấn tượng nhất? Vì sao?
- Mùa thu Hà Nội trong quá khứ:
• Tín hiệu của mùa thu Hà Nội “sáng mát trong” và “gió thổi mùa thu
hương cốm mới”: Đây là những nét đặc trưng quen thuộc của mùa thu
Bắc Bộ, mùa thu Hà Nội.
• Bức tranh thiên nhiên mùa thu thi vị, mang đậm đặc trưng mùa thu Hà
Nội nhưng thoáng buồn: Những con phố dài chìm trong làn sương sớm, gió heo may khẽ thổi.
• Hình ảnh con người “Người ra đi đầu không ngoảnh lại/Sau lưng thềm
nắng lá rơi đầy”: ra đi đầy buồn bã, lưu luyến nhưng cũng đầy cương quyết.
=> Mùa thu Hà Nội đẹp nhưng buồn thấm thía bởi nhân vật trữ tình phải ly biệt
Hà Nội để đi tìm con đường thoát vòng nô lệ đau thương, tủi nhục.
- Hình ảnh ấn tượng nhất: “Người ra đi đầu không ngoảnh lại/Sau lưng thềm
nắng lá rơi đầy”. Vì hình ảnh này đã thể hiện sự quyết tâm của con người muốn
ra đi tìm con đường thoát vòng nô lệ đau thương, tủi nhục.
Câu 3. Hãy phân tích cảm xúc của nhân vật trữ tình trong “mùa thu nay”. Tại
sao có sự khác nhau khi cảm nhận về mùa thu giữa hai khổ thơ đầu và khổ thơ thứ ba?
- Tiếng reo vui trước mùa thu hiện tại độc lập, hạnh phúc: “Tôi đứng reo vui giữa núi đồi”.
- Mùa thu cách mạng tươi đẹp, sôi nổi: không gian nghệ thuật dịch chuyển từ
những phố dài xao xác buồn bã sang không gian núi rừng tươi mới, tràn đầy sức
sống (rừng tre phấp phới, trời thu thay áo mới) với những âm thanh ngân nga,
vang vọng; trạng thái nhân vật trữ tình vui vẻ, hạnh phúc hòa trong sự phấn
chấn của tạo vật (phấp phới, thiết tha).
- Mùa thu của độc lập, tự chủ: “Trời xanh đây là của chúng ta… Những dòng
sông đỏ nặng phù sa”.
=> Đoạn thơ thể hiện tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương đã được độc
lập, có truyền thống anh hùng, bất khuất.
- Sự khác nhau là do hoàn cảnh lịch sử thay đổi: Sau chiến thắng Việt Bắc thu -
đông năm 1947, một vùng đất rộng lớn thuộc sáu tỉnh biên giới phía Bắc được
giải phóng. Điều này đem lại cảm hứng tin tưởng, tự hào của các nhà thơ đi theo kháng chiến.
Câu 4. Những dòng thơ nào thể hiện sâu sắc, ấn tượng nhất về đất nước đau
thương, quật cường trong chiến tranh? Cách diễn tả, thể hiện của nhà thơ có gì độc đáo?
- Đất nước chìm trong máu và nước mắt: “Ôi những cánh đồng quê chảy
máu/Dây thép gai đâm nát trời chiều”, “Bát cơm chan đầy nước mắt/Bay còn giằng khỏi miệng ta”.
- Đất nước từ những năm tháng đau thương để tạo thành nỗi căm hờn: “Từ
những năm đau thương chiến đấu/Ðã ngời lên nét mặt quê hương/Từ gốc lúa bờ
tre hồn hậu/Ðã bật lên những tiếng căm hờn”
=> Nhà thơ đã sử dụng những hình ảnh giàu tính biểu tượng.
Câu 5. Trình bày cảm nhận của em về hình tượng đất nước được khắc họa trong khổ thơ cuối.
- Vượt lên đau thương để lao động và chiến đấu, chống lại kẻ thù: Những đêm
dài hành quân nung nấu/Xiềng xích chúng bay không khóa được…./Lòng dân ta
yêu nước thương nhà”.
- Hình ảnh đất nước kì vĩ, chói lọi, quật khởi bừng dậy giữa hiện thực rung trời
chuyển đất: “Ôm đất nước những người áo vải/Đã đứng lên thành những anh
hùng, Nước Việt Nam từ máu lửa/Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”.
- Nghệ thuật đặc sắc trong đoạn thơ: Hình ảnh sáng tạo đầy sức gợi hình gợi
cảm, thủ pháp đối lập, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn đậm nét.
=> Bức tranh đất nước được tạo nên bằng chất liệu hiện thực (đường nét tương
phản đối lập). Hình tượng giàu tính sử thi, là cao trào của cảm xúc, thâu tóm
được tư tưởng toàn bài.
Câu 6. Trong bài thơ, nhân vật trữ tình xưng “tôi”, sau đó chuyển sang xưng
“ta” (“chúng ta”). Theo em, việc thay đổi hai đại từ này có ý nghĩa gì?
Việc thay đổi từ “tôi” sang “ta” là một dụng ý nghệ thuật. Chữ “tôi” được sử
dụng ở khổ thơ đầu nhằm thể hiện cảm xúc cá nhân của tác giả trước cảnh trời
mùa thu Hà Nội trong quá khứ. Đây là cái tôi yêu thiên nhiên, xao xuyến, bâng
khuâng và rung động trước cái đẹp của đất trời. Còn đến những khổ thơ sau,
chữ “tôi” được tác giả thay bằng chữ “ta” (chúng ta) để bày tỏ niềm tự hào, sự
vui sướng vào chung với không khí độc lập tự do của dân tộc.