Soạn bài Thời gian Chân trời sáng tạo Trước khi đọc
Câu hỏi: Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến ngôn từ nào? Bài làm
- Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ như: năm,
tháng, ngày, giờ, phút, giây, mùa, kỳ nghỉ, thời gian trôi qua, lịch, lịch sử, tuổi đời,
tuổi trẻ, tuổi già, đồng hồ, v.v….
- Những từ ngữ này thường được sử dụng để miêu tả, đánh giá, so sánh hoặc diễn tả
một khoảng thời gian, một sự kiện nào đó trong quá khứ, hiện tại hoặc tương lai;
được xem như một mối liên kết quan trọng giữa các sự kiện và hoạt động trong cuộc
sống con người. Do đó, từ ngữ về thời gian có vai trò rất quan trọng trong văn học,
nghệ thuật, khoa học và cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Đọc văn bản
Câu 1 trang 63 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ này? Bài làm
- Hai dòng thơ được đề cập tới: “Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá”
- Hai dòng thơ trên là cách nhìn nhận, miêu tả sự thay đổi của cuộc sống theo thời
gian dưới cái nhìn sâu sắc, khác biệt của một người thi sĩ. Thời gian là thứ vô hình
nhưng lại được hữu hình hóa qua hình ảnh "kẽ tay" - một hình ảnh tượng trưng cho
sự nhỏ bé, thoáng qua, tạm thời, đồng thời tạo ra ấn tượng về sự phù vân của thời
gian. Cùng với hình ảnh “chiếc lá” được miêu tả là bị "khô" - một hình ảnh tượng
trưng cho sự lão hóa và mất đi sự tươi tắn.
→ Như vậy, hai dòng thơ này thể hiện sự nuối tiếc của Văn Cao khi chứng kiến
cuộc sống chợt thay đổi nhanh chóng, dẫu tưởng như mới chỉ xảy ra đây thôi. Đồng
thời tác giả cũng muốn nhấn mạnh rằng thời gian là điều không thể ngăn cản và
đem lại những sự thay đổi không thể tránh khỏi. Qua đó, tác giả cũng muốn nhắc
nhở về sự quý giá của thời gian và tầm quan trọng của việc tận dụng từng khoảnh khắc trong cuộc sống. Sau khi đọc
Câu 1 trang 63 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung như thế nào về thời gian và về quan
hệ giữa thời gian với con người? Bài làm
Dòng thơ đầu tiên cho người đọc thấy được nhà thơ có những liên tưởng, hình dung
về thời gian vô cùng sâu sắc. Văn Cao cảm thấy thời gian trôi qua thật nhanh, mong
manh và ngắn ngủi vô cùng. Thời gian là kẻ tàn nhẫn, vội vàng tới, vội vàng đi, tàn
nhẫn để lại những dấu vết nhuốm màu thời gian lên cuộc sống.
→ Thông qua những hình dung về thời gian của tác giả ở câu thơ đầu tiên, người
đọc còn cảm nhận được những suy tưởng sâu sắc của nhà thơ về mối quan hệ giữa con người và thời gian.
Như một quy luật hiện sinh, thời gian qua đi là vĩnh viễn không bao giờ trở lại. Sự
nghiệt ngã ấy chính là bi kịch của phận người, con người không thể nào nắm giữ,
níu kéo được được thời gian. Chúng ta phải làm thế nào để mỗi phút giây hiện hữu
của đời người là mỗi phút giây sống chứ không phải là tồn tại.
Câu 2 trang 63 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Hình ảnh "chiếc lá khô" và "tiếng sỏi trong lòng giếng cạn" gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian? Bài làm
- Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho em những liên
tưởng về sự thoáng qua, nhanh chóng và vội vàng của thời gian.
+ Chiếc lá khô: trước đó còn xanh tươi, đầy sức sống, mà giờ đã khô héo và phai
nhạt. → Đó là hình ảnh của một sự chuyển biến đầy tàn phai của thời gian, làm cho
mọi thứ dần dần phai nhạt và mất đi sự tươi mới.
+ Hình ảnh “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn”: là hình ảnh của sự cô đơn, vắng vẻ và
đau khổ. Tiếng sỏi reo rắt và cộng với cảnh giếng cạn, tạo ra một hình ảnh đầy sầu
thương. Nó như muốn truyền tải đến ta thông điệp rằng, sự thoáng qua của thời gian
cũng đồng nghĩa với sự đau khổ và sự cô đơn trong cuộc sống.
→ Với những hình ảnh tàn phai và đầy xót xa đó, đây chắc chắn là lời nhắc nhở về
giá trị của cuộc sống, cũng như giá trị của thời gian. Chúng ta cần phải biết trân
trọng mọi thứ xung quanh, trân trọng từng khoảnh khắc và từng giây phút của cuộc
sống, để không phải hối tiếc khi mọi thứ đã trôi qua mà không cách nào quay lại được.
Câu 3 trang 63 SGK Ngữ văn 11 Chân trời Hãy chỉ ra:
a. Điểm tương đồng giữa các hình ảnh "những câu thơ", "những bài hát" và "đôi mắt
em" ở sáu dòng thơ cuối.
b. Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) và hình ảnh
"những chiếc lá" (ở sáu dòng thơ đầu). Bài làm
a. Điểm tương đồng giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi
mắt em” ở sáu dòng thơ cuối:
- Những hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” đều là những
giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Thông qua ba hình ảnh này, tác giả muốn nói:
Trong dòng chảy nghiệt ngã của thời gian, mọi sự vật, hiện tượng có thể lụi tàn và
tan biến vào hư không. Nhưng có những giá trị không thể mất mà mãi mãi “còn xanh”.
b. Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) với hình ảnh
“những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu):
- Nếu mở đầu bài thơ, tác giả chọn hình ảnh “những chiếc lá” khô héo, thiếu đi sức
sống, nhuốm màu thời gian để nêu lên mạch cảm xúc tiếc nuối, buồn bã trước khi sự
biến chuyển nhanh chóng của thời gian lên cuộc sống thì sang tới sáu câu thơ cuối,
âm hưởng bài thơ đã được chuyển đổi bất ngờ: từ trầm buồn, u uẩn sang thanh thoát,
thổn thức, mơ màng; hình ảnh thơ “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt
em” mang ý nghĩa biểu tượng cao.
→ Sự tương phản về hình ảnh thơ cũng như âm hưởng, nhịp điệu, mạch cảm xúc
bài thơ đã tạo nên một đòn bẩy thú vị cho nội dung bài thơ. Thời gian làm khô
những chiếc lá đời người nhưng lại làm xanh chiếc lá của thơ ca nhạc họa. Thời
gian làm rơi những kỷ niệm trong lòng giếng cạn nhưng không thể làm khô đôi mắt
của tình yêu như hai giếng nước ngọt lành.
Câu 4 trang 63 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc trong bảng sau: Sáu dòng thơ đầu Sáu dòng thơ cuối Những chiếc lá khô Những bài hát còn xanh Những câu thơ còn xanh
Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn Hai giếng nước Bài làm
- Các hình ảnh thơ theo cột dọc đều là những hình ảnh có sự tương đồng về mặt ý
nghĩa biểu tượng, cùng đều là những hình ảnh gợi tâm trạng, cảm xúc của con người
khi đứng trước những biến chuyển của thời gian. Một bên là những hình ảnh gợi sự
khô cằn, cô đơn và mất mát của thời gian và một bên là những hình ảnh thể hiện sự
sống động, tươi trẻ và hy vọng.
- Trong khi đó, các hình ảnh thơ theo cột ngang lại là những hình ảnh thơ mang
những nét tương phản nhau về ý nghĩa biểu đạt nội dung. Những hình ảnh ở sáu
dòng thơ đầu biểu đạt cho sự tiếc nuối, buồn bã, ảm đạm, nhuốm màu thời gian thì
ngược lại, những hình ảnh ở sáu dòng thơ cuối lại mang một màu sắc tươi mới, trẻ
trung, đâm chồi nảy nở, phát triển.
→ Sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối tạo ra một sự phân chia rõ ràng giữa quá
khứ và hiện tại. Các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc tạo thành một hình ảnh
đan xen, tương phản giữa sự sống động và sự tàn lụi, giữa quá khứ và tương lai, tạo
nên một khung cảnh phong phú, tươi đẹp và phức tạp của thời gian.
Câu 5 trang 64 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp...) của bài thơ "Thời gian". Bài làm
- Nhạc điệu của câu thơ cũng lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra
một nhạc điệu đặc biệt. Đồng thời, số câu trong mỗi đoạn không ổn định, đoạn đầu
bốn câu và đoạn cuối ba câu. Số câu trong mỗi đoạn theo hướng giảm dần. Đó là cái
lạ của bài thơ, xét về cấu trúc đoạn và văn bản.
- Toàn bài thơ có 12 dòng nhưng không hẳn là 12 câu vì nó có những câu vắt qua
nhiều dòng. Cũng có thể hiểu 12 dòng ấy chỉ có một câu vì toàn bộ bài thơ không có
dấu chấm cuối câu. Đó là một cấu trúc mơ hồ khó hiểu.
- Ngoài ra Văn Cao còn dùng thủ pháp “lạ hóa” từ ngữ, cú pháp. Cấu trúc của thơ
không chỉ thể hiện ở bề mặt văn bản mà còn thể hiện ở tầng sâu ngữ nghĩa của nó.
Bài thơ “Thời gian” cũng vậy, điều tác giả muốn nói đều nằm ở bên ngoài con chữ,
phía sau những hình ảnh do con chữ tạo ra.
→ Văn Cao dùng các hình thức ngôn từ mang nhiều tầng nghĩa tượng trưng kết hợp
với các biện pháp tu từ và đặc biệt là cách ngắt dòng, ngắt nhịp sáng tạo mới lạ để
nêu lên vấn đề về thời gian trong cuộc sống của con người. Đây cũng chính là điều
làm nên chất riêng trong thơ của Văn Cao.
Câu 6 trang 64 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Đọc lại bài thơ Độc "Tiểu Thanh kí" (Nguyễn Du) mà bạn đã học trong Bài 7.
Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt
trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao. Bài làm
- Điểm tương đồng trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn
Cao trong hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian: cả hai tác phẩm đều tạo
nên một tâm trạng u uất, những suy tư về sự trôi qua của thời gian và đánh giá giá trị cuộc sống.
- Điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn
Cao trong hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian:
+Trong Độc “Tiểu Thanh kí” của Nguyễn Du, tác giả tập trung khai thác thời gian
thông qua nội tâm nhân vật chính, miêu tả sự chán nản, u sầu và những trăn trở
trong tâm hồn của một người trẻ tuổi.
+ Trong khi đó, trong bài thơ Thời gian của Văn Cao, lại mang màu sắc, tính chất
trữ tình, tác giả dùng các hình ảnh của thiên nhiên để tả sự thay đổi của cuộc đời
như một cách để khuyên người đọc giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống.
Đồng thời, khi nhìn nhận sự thay đổi của thời gian, tác giả không chìm đắm trong sự
bi quan, tiếc nuối mà biết đứng lên, mang tâm trạng hào hứng, tươi mới, bắt đầu
sống trân trọng thời gian và sống đẹp, sống vui, sống có ý nghĩa hơn.
Câu 7 trang 64 SGK Ngữ văn 11 Chân trời
Tìm nghe một bài hát của Văn Cao và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày
cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó. Bài làm
Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” của nhạc sĩ Văn Cao mang đến cho em cảm giác một
mùa xuân mới đang đến, với những điều mới mẻ và tươi vui. Khi nghe những nốt
nhạc đầu tiên, em cảm nhận được sự nhẹ nhàng, mát mẻ của một mùa xuân mới.
Tiếng đàn guitar và đàn piano cùng hòa quyện với nhau tạo nên giai điệu êm dịu,
nhẹ nhàng đến lạ kỳ. Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” là một sự kết hợp hoàn hảo giữa
giai điệu dịu dàng, nghệ thuật và những lời ca tình cảm. Những lời ca trong bài hát
này đầy mĩ miều, tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp về một mùa xuân lãng mạn, tươi
trẻ, và đầy hy vọng. Em cảm nhận được sự dịu nhẹ, sự tràn đầy tình yêu và niềm hy
vọng về một tương lai tươi sáng, cũng như sự trầm lắng khi bài hát dần dần kết thúc.
Lời bài hát cũng rất tuyệt vời, nó tả lại cảm giác của một người yêu đất nước đang
rộn ràng chào đón mùa xuân đầu tiên sau bao ngày chiến tranh. Em cảm nhận được
sự đau khổ của những năm chiến tranh, nhưng đồng thời cũng cảm thấy niềm tin và
hy vọng rực rỡ khi mùa xuân trở lại. “Mùa Xuân đầu tiên” là một bài hát tuyệt vời,
không chỉ bởi âm nhạc và lời bài hát, mà còn bởi thông điệp sâu sắc về tình yêu đất
nước và hy vọng vào một tương lai tươi đẹp hơn. Khi nghe bài hát, em cảm thấy
bình yên và được khơi gợi niềm tin vào sự sống và hy vọng trong tương lai.