Tác động của sáng kiến “Vành đai, Con đường” tới địa chính trị Trung Quốc từ năm 2013-2023 | Tiểu luận địa chính trị thế giới

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA QUAN HỆ QUỐC TẾ *** TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: ĐỊA CHÍNH TRỊ THẾ GIỚI
Tác động của sáng kiến “Vành đai, Con đường”
tới địa chính trị Trung Quốc từ năm 2013-2023
Sinh viên thực hiện: Dương Minh Uyên
Giảng viên hướng dẫn: Ngô Thị Thúy Hiền Mã sinh viên: 2351070053
Lớp hành chính: Truyền thông quốc tế K43 1 | 2 3
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA QUAN HỆ QUỐC TẾ *** TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: ĐỊA CHÍNH TRỊ THẾ GIỚI
Tác động của sáng kiến “Vành đai, Con đường”
tới địa chính trị Trung Quốc từ năm 2013-2023
Sinh viên thực hiện: Dương Minh Uyên
Giảng viên hướng dẫn: Ngô Thị Thúy Hiền Mã sinh viên: 2351070053
Lớp hành chính: Truyền thông quốc tế K43 MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...............................................................................................................5
DANH MỤC HÌNH ẢNH............................................................................................6
MỞ ĐẦU.......................................................................................................................7
1. Lý do lựa chọn vấn đề nghiên cứu.................................................................7
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................7
3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu....................................................................8
4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................8
5. Đóng góp của đề tài.........................................................................................8
6. Kết cấu nội dung..............................................................................................8
NỘI DUNG...................................................................................................................9
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ SÁNG KIẾN VÀNH
ĐAI VÀ CON ĐƯỜNG................................................................................................9
1.1 Khái niệm Địa chính trị................................................................................9
1.2 Khái quát về sáng kiến vành đai và con đường..........................................9
1.2.1 Lịch sử ra đời và bối cảnh........................................................................9
1.2.2 Nội dung sáng kiến “Vành đai, Con đường”.........................................9
1.2.3 Mục tiêu của Trung Quốc khi triển khai Sáng kiến Vành đai, Con
đường................................................................................................................10
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI SÁNG KIẾN VÀNH ĐIA VÀ
CON ĐƯỜNG THUỘC LÃNH THỔ TRUNG QUỐC..........................................13
2.1 Các dự án đã hoàn thành và hoàn thành một phần.................................13
2.1.1 Các tuyến đường bộ................................................................................13
2.1.2 Các công trình đường biển.....................................................................13
2.2 Các dự án chậm trễ....................................................................................14
2.2.1 Các tuyến đường bộ................................................................................14
2.2.2 Các công trình đường biển.....................................................................14 3 | 2 3
CHƯƠNG 3. TÁC ĐỘNG SÁNG KIẾN VÀNH ĐAI, CON ĐƯỜNG TỚI ĐỊA
CHÍNH TRỊ TRUNG QUỐC....................................................................................16
3.1. Quan hệ ngoại giao và chính trị quốc tế..................................................16
3.1.1 Quan hệ ngoại giao.................................................................................16
3.1.2 Chính trị quốc tế......................................................................................16
3.2 Kinh tế và các tuyến đường thương mại...................................................17
3.2.1 Các tuyến đường thương mại.................................................................17
3.2.2. Nền kinh tế Trung Quốc........................................................................17
3.3 Sự kiểm soát và thay đổi cấu trúc quyền lực............................................18
3.3.1 Sự kiểm soát về quyền lực.......................................................................19
3.3.2 Sự thay đổi cấu trúc quyền lực...............................................................19
KẾT LUẬN.................................................................................................................21
DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................22 LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tiểu luận “Tác động của sáng kiến “Vành đai, Con đường”
tới địa chính trị Trung Quốc từ năm 2013-2023” em xin được bày tỏ lòng biết
ơn đến giảng viên Ngô Thị Thúy Hiền đã truyền đạt cho em những nền tảng kiến
thức, kỹ năng cần thiết cũng như đã chỉ dạy, quan tâm và cho em bài học kinh
nghiệm hữu ích giúp em hoàn thành bài tiểu luận.
Em xin chúc quý thầy cô sức khỏe, hạnh phúc, thành công trong công việc và cuộc sống.
Mặc dù đã rất cố gắng nhưng do trình độ chuyên môn còn hạn chế, kiến thức
thực tế và kinh nghiệm sống chưa nhiều, trong quá trình nghiên cứu, em còn gặp
nhiều khó khăn và không tránh khỏi những sai sót. Vì vậy, em rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp phản hồi từ phía thầy, cô để bài tiểu luận của em được hoàn thiện hơn.
Em xin trân trọng cảm ơn! 5 | 2 3 DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Bản đồ dự án Vành đai, Con đường của Trung Quốc……….10
Hình 3.1. Biểu đồ sự tăng trưởng tổng sản phẩm nội địa của Trung Quốc từ
năm 2013 tới năm 2023…………………………………………………….....18 MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn vấn đề nghiên cứu
Vành đai, Con đường là một sáng kiến do Chủ tịch Tập Cận Bình đưa ra, kể
từ đó, đây được coi là trọng điểm phát triển của Trung Quốc nhằm thúc đẩy phát
triển kinh tế là mục tiêu chủ yếu. Trung Quốc mong muốn được “Toàn cầu hóa”
sáng kiến này với mạng lưới giao thông xuyên lục địa, kết nối Châu Á, Châu Âu và
Châu Phi. Trong khoảng 10 năm tính từ thời điểm sáng kiến này được chính thức
công bố, dự án này được Trung Quốc đầu tư hàng nghìn tỉ đô la, đồng thời thu hút
nhiều quốc gia cùng tham gia hợp tác với tham vọng thu về lợi ích.
Trung Quốc với vị thế nền kinh tế đứng thứ hai thế giới, có ảnh hưởng lớn
trong nhiều lĩnh vực, khi chính thức triển khai Sáng kiến Vành đai, Con đường gặp
phải nhiều luồng ý kiến trái chiều. Dư luận đặt ra câu hỏi về mục đích và ý đồ của
Trung Quốc cũng như hiệu quả về mặt hợp tác của dự án. Sáng kiến Vành đai, Con
đường nếu diễn ra theo đúng mong muốn của Trung Quốc chắc chắn sẽ đem lại lợi
ích lớn cho nước này; ngoài thúc đẩy thương mại, đầu tư, còn giúp mở rộng tầm
ảnh hưởng địa chính trị của Trung Quốc trên bản đồ thế giới, nâng tầm vị thế quốc
tế và cạnh tranh vị trí đứng đầu với Hoa Kì.
Sáng kiến Vành đai, Con đường chắc chắn có những ảnh hưởng to lớn trên
nhiều mặt trọng yếu của các khu vực mà dự án này đi qua. Việc nghiên cứu tác
động của sáng kiến này đối với địa chính trị Trung Quốc có thể giúp làm rõ các lợi
ích hay mặt trái mà Trung Quốc nhận được từ việc triển khai dự án, từ đó cân nhắc
lợi ích và rủi ro khi tham gia sáng kiến. Việc nghiên cứu tác động này có giá trị
tham khảo đối với những nước có liên quan để có các giải pháp ứng phó phù hợp,
đặc biệt là Việt Nam, trong bối cảnh Việt Nam là cầu nối của Trung Quốc với khu
vực Đông Nam Á trong dự án.
Vì vậy, nghiên cứu "Tác động của sáng kiến Vành đai, Con đường tới địa
chính trị Trung Quốc" là vô cùng quan trọng và cấp thiết bởi sự tác động này
không chỉ ảnh hưởng tới Trung Quốc mà còn là một yếu tố quan trọng về mặt địa
chính trị đối với cả khu vực và thế giới. Cho đến nay đã có rất nhiều nghiên cứu về
sáng kiến sáng kiến Vành đai, Con đường, tuy nhiên, chưa có nhiều công trình
nghiên cứu về tác động của sáng kiến Vành đai, Con đường tới chính địa chính trị
của Trung Quốc. Do đó, để góp phần nghiên cứu của vấn đề này, với những kiến
thức được học từ môn Địa chính trị thế giới, tác giả quyết định nghiên cứu đề tài:
“Tác động của sáng kiến Vành đai, Con đường tới địa chính trị Trung Quốc từ năm 2013 tới nay”.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu:
Làm rõ ảnh hưởng của sáng kiến Vành đai, Con đường lên địa- chính trị Trung Quốc. Nhiệm vụ: 7 | 2 3
(1) Làm rõ mục tiêu, phạm vi, quy mô, nội dung của Trung Quốc khi thực
hiện sáng kiến Vành đai, Con đường.
(2) Làm rõ thực trạng của sáng kiến Vành đai, Con đường.
(3) Đánh giá những tác động của việc triển khai sáng kiến Vành đai, Con
đường đối với địa chính trị Trung Quốc.
3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
Phạm vi thời gian: từ năm 2013 đến năm 2023.
Phạm vi không gian: Trung Quốc và các khu vực khác trong khuôn khổ sáng
kiến Vành đai, Con đường.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp định tính Sử dụng các tài liệu văn bản, báo cáo, bài viết học
thuật để thu thập thông tin. Ví dụ: phân tích các báo cáo của chính phủ, các bài báo
quốc tế về sáng kiến Vành đai, Con đường và các tác động địa chính trị. : Phương
pháp định tính giúp hiểu sâu sắc các khía cạnh văn hóa, xã hội, và chính trị của
sáng kiến Vành đai, Con đường, cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về tác động của sáng kiến này.
- Phương pháp liên ngành: Kết hợp kiến thức từ các lĩnh vực kinh tế, chính
trị, xã hội để nghiên cứu tác động của sáng kiến. Phương pháp liên ngành cung cấp
một bức tranh toàn diện và phức tạp hơn về tác động của sáng kiến Vành đai, Con
đường, giúp hiểu rõ hơn các mối quan hệ và tương tác giữa các yếu tố khác nhau.
-Phương pháp suy luận logic: Xác định mối quan hệ giữa sáng kiến Vành
đai, Con đường và các biến số địa chính trị của Trung Quốc. Sử dụng các luận
điểm và dữ liệu hiện có để phát triển các giả thuyết và kết luận.
5. Đóng góp của đề tài
Đề tài góp phần phân tích sự ảnh hưởng thực tế của sáng kiến Vành đai,
Con đường tới địa chính trị Trung Quốc, từ đó có giá trị với quá trình học tập và
nghiên cứu các công trình có liên quan. 6. Kết cấu nội dung
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của bài
tiểu luận gồm 3 phần chính:
Chương 1: Cơ sở lí luận
Chương 2: Thực trạng triển khai Sáng kiến Vành đai, Con đường
Chương 3:Tác động của sáng kiến Vành đai, Con đường tới địa chính trị Trung Quốc NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ SÁNG KIẾN VÀNH ĐAI VÀ CON ĐƯỜNG
1.1 Khái niệm Địa chính trị
Theo từ điển Cambridge: “Geopolitics is political activity as influenced by
the physical features of a country or area of the .”
world Tạm dịch: Địa chính trị là
hoạt động chính trị bị ảnh hưởng bởi các đặc điểm vật lý của một đất nước hoặc
một khu vực trên thế giới”
Địa chính trị là khoa học chính trị nghiên cứu các mối quan hệ tương tác giữa
chính trị và đặc điểm địa lý (không gian và thời gian) nhằm đạt được lợi ích quốc
gia hay nhóm quốc gia trong trật tự chính trị quốc tế. (Lương Văn Kế, 2013)
Qua các định nghĩa, tác giả có thể hiểu rằng địa chính trị là một lĩnh vực khoa
học nghiên cứu mối quan hệ giữa các đặc điểm địa lý và các hoạt động chính trị
của các quốc gia trên thế giới.
1.2 Khái quát về sáng kiến vành đai và con đường
1.2.1 Lịch sử ra đời và bối cảnh
Sáng kiến Vành đai, Con đường có tên gọi ban đầu là “Một vành đai, một
con đường”, là ý tưởng đầy tham vọng của Chủ tịch Tập Cận Bình. Sáng kiến
"Vành đai kinh tế và Con đường tơ lụa" lần đầu tiên được đề cập tới trong chuyến
thăm tới Kazakhstan (7-9-2013). Vào tháng 10 năm 2013: Chủ tịch Trung Quốc
Tập Cận Bình đề xuất sáng kiến "Con đường tơ lụa trên biển" trong chuyến thăm tới Indonesia.
Vào tháng 3 năm 2015, Chính phủ Trung Quốc đã công bố Văn kiện "Cùng
xây dựng vành đai kinh tế Con đường tơ lụa và Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ
21: Tầm nhìn và hành động" .Đây là văn kiện chính thức đầu tiên vạch ra lộ trình
cho sáng kiến "Vành đai, Con đường" (sáng kiến Vành đai, Con đường), một sáng
kiến tham vọng nhằm thúc đẩy đầu tư và hợp tác cơ sở hạ tầng trên quy mô toàn cầu.
1.2.2 Nội dung sáng kiến “Vành đai, Con đường”
Sáng kiến Vành đai, Con đường bao gồm: Con đường tơ lụa trên đất liền và
Con đường tơ lụa trên biển, Con đường tơ lụa kỹ thuật số (DSR).
Ba "hành lang kinh tế biển" gồm: Hành lang Kinh tế Biển xanh Trung Quốc-
Ấn Độ Dương-Châu Phi-Địa Trung Hải sẽ đi về phía tây qua Biển Đông đến Ấn
Độ Dương và nối với Hành lang Kinh tế Bán đảo Trung Quốc-Indochina và kết nối
với các hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan và Bangladesh-Trung Quốc-Ấn
Độ-Myanmar; Hành lang Trung Quốc-Đại dương-Nam Thái Bình Dương sẽ đi về
phía nam qua Biển Đông vào Thái Bình Dương; Hành lang Kinh tế Biển xanh 9 | 2 3
Trung Quốc-Bắc Băng Dương-Châu Âu nối liền với Châu Âu qua Bắc Băng Dương.
Con đường tơ lụa trên đất liền bao gồm sáu hành lang kinh tế chính thường
được gọi là Cầu lục địa Á-Âu mới, Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Mông Cổ-Nga
(CMREC), Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (Hành lang Kinh tế Trung
Quốc-Pakistan ), Hành lang Kinh tế Trung Á và Tây Á, Hành lang Kinh tế Bán đảo
Trung Quốc-Indochina, Hành lang Kinh tế Bangladesh-Trung Quốc-Ấn Độ- Myanmar (BCIMEC).
Hai con đường được tập trung chính để phát triển và xây dựng là “Con đường
tơ lụa trên đất liền” và “Con đường tơ lụa trên biển”. Dọc các hành lang kinh tế
này, Trung Quốc cho xây dựng hệ thống đường sắt, đường bộ, ống dẫn dầu và các
cảng biển để kết nối Trung Quốc với các nền kinh tế.
Con đường Tơ lụa kỹ thuật số là tham vọng kết nối và mặt thông tin với các
châu lục khác được công bố lần đầu trong diễn đàn sáng kiến “Vành đai và con
đường” tháng 5-2017, trong đó đưa ra việc lắp đặt tuyến cáp quang dưới biển,
đồng thời cung cấp “cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tiên tiến cho các quốc gia
tham gia “Vành đai và con đường”.
Hình 1. 1: Bản đồ dự án Vành đai, Con đường của Trung Quốc
(Nguồn: Mercator Institute for China Studies)
1.2.3 Mục tiêu của Trung Quốc khi triển khai Sáng kiến Vành đai, Con đường
Theo “What BRI?” của Xinhua Silk Road Information Service (2020) “The
Belt and Road Initiative (Sáng kiến Vành đai, Con đường) defines five major
priorities: Policy coordination; Infrastructure connectivity; Unimpeded trade;
Financial integration; Connecting people.” tạm dịch “Sáng kiến Vành đai, Con
đường có năm ưu tiên chính, bao gồm: Sự phối hợp về các chính sách; Kết nối về
cơ sở hạ tầng; Thương mại không rào cản; Hội nhập tài chính; Tăng cường giao
lưu nhân dân.” Các mục tiêu đều có mức độ liên hệ nhất định tới địa-chính trị, tuy
nhiên Phối hợp chính sách và Kết nối cơ sở hạ tầng là hai mục tiêu liên quan mật
thiết tới địa- chính trị của Trung Quốc khi tiến hành Sáng kiến.
Phối hợp chính sách là quá trình tìm kiếm sự đồng thuận và thống nhất trong
việc điều chỉnh chính sách của mỗi bên để đạt được mục tiêu chung. Các bên liên
quan điều chỉnh về mặt luật pháp, quy định, chính sách, hướng dẫn trong các lĩnh
vực như thương mại, đầu tư, an ninh, môi trường nhằm đảm bảo tính thống nhất
cho các quốc gia cùng tham gia Sáng kiến Vành đai, Con đường, tăng cường sự kết
nối và lợi ích chung, đồng thời giảm thiểu các tranh chấp trong quá trình thực hiện.
Kết nối cơ sở hạ tầng bao gồm phát triển các hệ thống giao thông, năng lượng
và viễn thông giữa các quốc gia tham gia. Về giao thông, Trung Quốc xây dựng và
nâng cấp đường cao tốc, đường sắt, và cảng biển để tăng cường giao thương.
Trong lĩnh vực năng lượng, các dự án xây dựng đường ống dẫn dầu, khí đốt và nhà
máy điện giúp đảm bảo cung cấp năng lượng xuyên biên giới. Về viễn thông, mạng
lưới cáp quang được phát triển để cải thiện kết nối internet và thông tin liên lạc.
Những nỗ lực này thúc đẩy liên kết kinh tế và phát triển bền vững giữa các quốc
gia trong khuôn khổ sáng kiến Vành đai, Con đường
Ví dụ, trong dự án Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan, hai nước đã hợp
tác chặt chẽ để thúc đẩy phát triển các dự án năng lượng đa dạng bao gồm nhiệt
điện than, thủy điện và điện mặt trời. Hai nước đã đồng thuận về các khung pháp
lý, phê duyệt đầu tư và đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan chính
phủ và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Hành lang này không chỉ tập trung vào năng
lượng mà còn đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng giao thông, bao gồm đường cao tốc,
đường sắt và cảng biển. Điển hình là việc xây dựng và mở rộng Cảng Gwadar, một
cảng biển chiến lược, đã nâng cao năng lực vận chuyển hàng hóa và kết nối thương
mại của Trung Quốc và Pakistan với các khu vực Trung Đông và châu Âu.
Thương mại không rào cản bao gồm việc giảm thiểu hoặc loại bỏ các rào cản
thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia tham gia sáng kiến. Các biện pháp cụ
thể bao gồm: giảm thuế quan, thông qua việc đàm phán và ký kết các hiệp định
thương mại tự do (FTA) để giảm hoặc loại bỏ thuế quan đối với hàng hóa và dịch
vụ giữa Trung Quốc và các đối tác Sáng kiến Vành đai, Con đường; đơn giản hóa
thủ tục hải quan, và thúc đẩy hợp tác tài chính.
Hội nhập tài chính đóng vai trò quan trọng trong chính sách "Vành đai, Con
đường" (Sáng kiến Vành đai, Con đường) của Trung Quốc, nhằm thúc đẩy sự liên
kết kinh tế và tài chính giữa Trung Quốc và các quốc gia tham gia. Điều này được
thực hiện thông qua việc tăng cường hợp tác tài chính, bao gồm thành lập các ngân
hàng phát triển khu vực như Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) và
Quỹ Con đường tơ lụa. Sử dụng đồng Nhân dân tệ (RMB) trong các giao dịch
thương mại quốc tế và ký kết các thỏa thuận hoán đổi tiền tệ cũng là những biện
pháp nhằm giảm thiểu rủi ro tỷ giá hối đoái và tăng cường sự ổn định tài chính khu
vực. Qua đó, Sáng kiến Vành đai, Con đường không chỉ mở rộng phạm vi thương
mại mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững và thúc đẩy hội nhập kinh tế toàn cầu. 11 | 2 3
Tăng cường giao lưu nhân dân là một phần quan trọng của Chiến lược Vành
đai và Con đường (Sáng kiến Vành đai, Con đường), do Trung Quốc đề xuất nhằm
thúc đẩy hợp tác và hiểu biết giữa các quốc gia tham gia. Sáng kiến Vành đai, Con
đường đã xây dựng nền tảng cho việc mở rộng giao lưu qua các hoạt động văn hóa,
giáo dục và du lịch. Các sự kiện như hội thảo, triển lãm nghệ thuật và văn hóa,
cùng các chương trình học bổng và trao đổi sinh viên đã thúc đẩy sự hiểu biết và
trao đổi văn hóa giữa các dân tộc. Sáng kiến Vành đai, Con đường còn khuyến
khích du lịch và trao đổi người dân, từ đó mở rộng cơ hội cho người dân khắp nơi
khám phá và tìm hiểu về văn hóa, lịch sử của các quốc gia trên thế giới. Việc xây
dựng và cải thiện hạ tầng giao thông cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc
đẩy sự phát triển bền vững cho ngành du lịch. Sáng kiến Vành đai, Con đường
cũng hỗ trợ các hoạt động xã hội như chăm sóc sức khỏe, giáo dục cơ bản và phát
triển nông thôn. Qua đó, việc hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực không chỉ
giải quyết các vấn đề xã hội mà còn nâng cao sự phát triển toàn diện và bền vững.
Các mục tiêu của Trung Quốc khi thực hiện sáng kiến đều có mối quan hệ
chặt chẽ và có tác động qua lại với nhau. Mỗi mục tiêu là nền tảng cho mục tiêu
khác, bảo đảm sự thành công của Sáng kiến, mang lại lợi ích to lớn cho sự hợp tác
và phát triển chung giữa các quốc gia tham gia. Các mục tiêu đều có sức tác động
nhất định tới địa-chính trị Trung Quốc khi nâng cao vị thế quốc tế của Trung Quốc
và tăng cường giao lưu, hợp tác giữa các quốc gia đối với nước này.
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI SÁNG KIẾN VÀNH ĐIA VÀ
CON ĐƯỜNG THUỘC LÃNH THỔ TRUNG QUỐC
2.1 Các dự án đã hoàn thành và hoàn thành một phần
Vì sáng kiến Vành đai, Con đường được trải rộng trên thế giới nên ở đây tác
giả chỉ đưa ra một số các dự án trọng yếu tới lợi ích của Trung Quốc và việc thực
hiện sáng kiến Vành đai, Con đường.
2.1.1 Các tuyến đường bộ
- Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (Hành lang Kinh tế Trung
Quốc-Pakistan ): Hành lang kinh tế Trung Quốc- Pakistan được triển khai dựa
trên mục tiêu cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng cường kết nối và giao lưu kinh tế giữa 2
nước; nhằm kết nối các vùng miền Tây của Trung Quốc với cảng Gwadar ở Biển Ả
Rập. Đây là một trong những mục tiêu quan trọng của dự án, nhằm mở rộng lối đi
thương mại và cung cấp đường nối cho Trung Quốc đến vùng biển nước ngoài
thông qua cảng Gwadar, giúp thúc đẩy hoạt động thương mại và tăng cường liên
kết kinh tế giữa các quốc gia trong khu vực. Dự án này được chia làm 3 giai đoạn
và đã có nhiều sự chẫm trễ so với kế hoạch dự tính. Cho tới cuối 2023, có tổng
cộng 6 dự án lớn đã hoàn thành thi công, bao gồm các tuyến đường bộ và cao tốc
quan trọng. Các dự án đang trong quá trình thi công có tổng cộng 5 dự án với các
tiến độ khác nhau và có 13 dự án vẫn chưa được triển khai.
- Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Mông Cổ-Nga: Hội nghị thượng đỉnh Tổ
chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) vào năm 2014. Hành lang này nhằm kết nối
tuyến đường sắt và đường bộ quan trọng giữa 3 nước Trung Quốc-Mông Cổ - Nga.
Dự án này hiện chưa hoàn thành nhưng đã đạt được một số mục tiêu nhất định
như: Nâng cấp tuyến đường sắt Ulaanbaatar, phát triển khu công nghiệp Erenhot.
Ngoài ra, có một dự án quan trọng, đó là xây dựng đường ống dẫn khí lớn để đảm
bảo được nguồn năng lượng của cả 3 quốc gia. Ông Tập Cận Bình đã bày tỏ hy
vọng vào việc xây dựng một đường ống dẫn khí lớn nối Trung Quốc với Nga qua Mông Cổ (Quỳnh Chi, 2023)
- Đường sắt Trung Quốc-Lào: Dự án này là đường sắt kết nối từ từ Viêng
Chăn-Lào sang Côn Minh-Trung Quốc, được khánh thành vào tháng 12 năm 2021.
Trước dự án này, hệ thống đường sắt của Lào chỉ vỏn vẹn 4km, vì vậy đây là sự án
mang lại nhiều sự thay đổi cho Lào. Lượng khách du lịch tới đây tăng lên đáng kể,
đóng góp không nhỏ cho nền kinh tế của đất nước này. Đồng thời, đường sắt Trung
Quốc-Lào cũng là một công cụ nhằm mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc tới khu vựng Đông Nam Á.
2.1.2 Các công trình đường biển
- Cảng Gwadar: Cảng Gwadar đã hoàn thành giai đoạn đầu vào năm 2016.
Nằm ở phía Tây Nam Pakistan, cảng này đóng vai trò quan trọng trong Hành lang
Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan ). Gwadar
không chỉ là một điểm trung chuyển chiến lược cho thương mại hàng hải mà còn 13 | 2 3
giúp Trung Quốc có được một lối ra trực tiếp đến Biển Ả Rập, tăng lợi ích kinh tế
vì giảm được thời gian và chi phí vận chuyển; đồng thời đảm bảo an ninh cho khu
vực Tân Cương (ông Nguyễn Vinh Quang – Nguyên Vụ trưởng Vụ Trung Quốc,
Đông Bắc Á, Ban Đối ngoại TW Đảng, 2016) . Việc phát triển cảng Gwadar bao
gồm các cơ sở hạ tầng quan trọng như bến tàu, khu vực lưu trữ hàng hóa và các
dịch vụ hậu cần, tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa quốc tế.
- Cảng Djibouti (Djibouti): Nâng cấp và mở rộng cảng Djibouti đã hoàn
thành vào năm 2017. Nằm ở vùng Sừng châu Phi, cảng Djibouti là một điểm trung
chuyển chiến lược quan trọng cho thương mại hàng hải tại khu vực Biển Đỏ và Ấn
Độ Dương. Djibouti giữ vai trò chiến lược quan trọng quan trọng đối với lợi ích
kinh tế của Trung Quốc khi nằm ở ngã tư của một trong những tuyến đường vận
chuyển nhộn nhịp nhất thế giới. Sự nâng cấp của cảng Djibouti đã tăng cường khả
năng vận tải và tiếp nhận hàng hóa, giúp giảm thời gian và chi phí vận chuyển,
đồng thời tăng cường an ninh hàng hải trong khu vực.
2.2 Các dự án chậm trễ
2.2.1 Các tuyến đường bộ
- Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (Hành lang Kinh tế Trung Quốc-
Pakistan ) đang đối mặt với nhiều trì hoãn. Dự án Đường sắt ML-1, nhằm nâng cấp
và mở rộng tuyến đường sắt từ Karachi đến Peshawar, bị chậm trễ do vấn đề tài
chính, thương lượng vay vốn và tình hình chính trị bất ổn tại Pakistan. Cảng
Gwadar, dù giai đoạn đầu đã hoàn thành, nhưng việc phát triển toàn bộ khu phức
hợp cảng và khu kinh tế đặc biệt gặp khó khăn vì các vấn đề tài chính, cơ sở hạ tầng và an ninh.
- Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Myanmar (CMEC) đang đối mặt với nhiều
thách thức và trì hoãn. Các dự án chính như đường sắt Muse-Mandalay, đường cao
tốc Muse-Mandalay vẫn chưa hoàn thành và đang trong các giai đoạn triển khai
khác nhau, chủ yếu do tình hình chính trị bất ổn tại Myanmar. Cảng Kyaukphyu
đang được xây dựng nhưng chưa hoàn tất, với nhiều vấn đề về tài chính và đầu tư.
Ngoài ra, các khu công nghiệp và khu kinh tế đặc biệt trong khuôn khổ CMEC
cũng đang trong giai đoạn phát triển cơ sở hạ tầng. Nguyên nhân chính của sự trì
hoãn bao gồm bất ổn chính trị, khó khăn trong huy động vốn và các vấn đề pháp
lý. Tuy nhiên, nếu các thách thức này được giải quyết, CMEC sẽ mang lại lợi ích
kinh tế lớn cho cả Trung Quốc và Myanmar, đồng thời tăng cường quan hệ song
phương giữa hai quốc gia.
2.2.2 Các công trình đường biển
- Cảng Hambantota (Sri Lanka): thuộc phía Nam Sri Lanka. Cảng
Hambantota đã chính thức chuyển giao cho Trung Quốc dưới hình thức thuê 99
năm từ năm 2017, sau khi Sri Lanka không thể trả nợ. Tuy nhiên, đến năm 2023,
dự án này vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Mặc dù cơ sở hạ tầng chính của cảng
đã được hoàn thiện nhưng các hoạt động thương mại tại đây vẫn chưa đạt được kỳ
vọng ban đầu. Nguyên nhân chủ yếu là do vấn đề tài chính kéo dài, sự thiếu hụt về
lưu lượng tàu hàng và tranh cãi chính trị nội bộ tại Sri Lanka. Những vấn đề này đã
khiến cho sự phát triển của cảng bị chậm lại và chưa thể đạt được tiềm năng tối đa.
- Cảng Gwadar (Pakistan): hiện đang đối mặt với nhiều thách thức, đến năm
2023, mặc dù Trung Quốc và Pakistan đã đầu tư đáng kể vào cơ sở hạ tầng của
cảng nhưng dự án này tiếp tục bị chậm tiến độ do bất ổn an ninh trong khu vực và
sự phản đối từ cộng đồng địa phương. Các cơ sở hạ tầng phụ trợ như đường bộ và
đường sắt kết nối cũng gặp nhiều khó khăn trong quá trình xây dựng. Sự bất ổn về
an ninh và môi trường kinh doanh khó khăn tại Balochistan đã làm giảm tốc độ
triển khai và hiệu quả của các hoạt động tại cảng Gwadar, khiến dự án không thể
hoàn thiện như dự kiến. 15 | 2 3
CHƯƠNG 3. TÁC ĐỘNG SÁNG KIẾN VÀNH ĐAI, CON ĐƯỜNG TỚI ĐỊA CHÍNH TRỊ TRUNG QUỐC
Cho tới nay, Sáng kiến Vành đai, Con đường vẫn là trọng tâm phát triển của
Trung Quốc và đã đạt được một số thành tựu đáng chú ý. Tuy nhiên, cũng có
những hạn chế khi tiến trình thi công của các dự án không đồng đều trong khi một
số dự án đã đi vào hoạt động theo đúng dự kiến thì một số dự án lại bị chậm tiến
độ. Dù là tích cực hay tiêu cực thì địa- chính trị Trung Quốc cũng chịu ảnh hưởng
đáng kể bởi những tác động thực tế mà dự án đem lại trong suốt quá trình triển khai.
3.1. Quan hệ ngoại giao và chính trị quốc tế
3.1.1 Quan hệ ngoại giao
Theo số liệu từ cổng thông tin chính thức của sáng kiến Vành đai và Con
đường, tính tới tháng 6/2023, có đến 150 quốc gia và 32 tổ chức quốc tế ký kết hơn
200 văn kiện hợp tác. Sáng kiến Trung Quốc đưa ra làm tăng cường quan hệ song
phương và đa phương giữa các nước với Trung Quốc, đặc biệt là các quốc gia
thuộc khu vực Châu Á, Châu Âu và Châu Phi từ đó tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau.
Sáng kiến Vành đai, Con đường còn giúp mở rộng hợp tác giữa các nước, mở ra
các cơ hội hợp tác trên nhiều lĩnh vực, không chỉ là kinh tế mà còn cả về văn hóa- giáo dục.
Trung Quốc đã sử dụng sáng kiến này như một công cụ để củng cố và mở
rộng ảnh hưởng về mặt ngoại giao. Sự tham ra sâu rộng của nhiều nước trên thế
giới tạo ra mạng lưới ngoại giao thân thiện hữu nghị với Trung Quốc. Tuy đây là
sáng kiến có lợi cho tất cả các bên tham gia nhưng lợi ích của Trung Quốc sẽ luôn
được ưu tiên hàng đầu. 3.1.2 Chính trị quốc tế
Việc đạt được các thành tựu trong việc phát triển cơ sở hạ tầng toàn cầu, từ
các tuyến đường sắt cao tốc, cảng biển, đến các dự án năng lượng và viễn thông
cho Trung Quốc cơ hội được thể hiện mình xứng đáng với vai trò lãnh đạo và
thống trị. Những dự án này không chỉ cải thiện kết nối và thương mại quốc tế mà
còn đóng góp vào phát triển kinh tế của các quốc gia tham gia. Đặc biệt với các
nước được Trung Quốc cho vay, vị thế của cường quốc này tại đó lại càng được củng cố và nâng cao.
Trung Quốc là nước được hưởng lợi lớn nhất từ sáng kiến Vành đai và Con
đường vì đất nước này dần thiết lập được một mạng lưới kinh tế chính trị xoay quanh chính mình.
Trung Quốc cũng tận dụng sáng kiến Vành đai và Con đường để củng cố vị
thế chính trị của mình trên trường quốc tế. Bằng cách tài trợ và đầu tư vào các dự
án cơ sở hạ tầng quy mô lớn, Trung Quốc đã tạo ra một mạng lưới quan hệ kinh tế
và chính trị mạnh mẽ với nhiều quốc gia. Đặc biệt, đối với các nước được Trung
Quốc cho vay, vị thế của cường quốc này tại đó lại càng được củng cố và nâng
cao. Điều này không chỉ giúp Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng mà còn giảm thiểu
sự phụ thuộc vào các nước phát triển phương Tây. Việc tham gia và triển khai sáng
kiến Vành đai, Con đường đã biến Trung Quốc thành một trung tâm quyền lực
mới, đối trọng với các cường quốc truyền thống như Hoa Kỳ và các nước châu Âu.
Ngoài ra, việc kiểm soát các điểm nút chiến lược trong mạng lưới cơ sở hạ
tầng toàn cầu giúp Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến các quyết định chính trị và
kinh tế của nhiều quốc gia. Điều này không chỉ củng cố vai trò lãnh đạo của Trung
Quốc mà còn tạo ra một hệ thống quan hệ quốc tế mới, nơi Trung Quốc đóng vai
trò trung tâm và các quốc gia khác phải cân nhắc lợi ích của mình trong mối quan
hệ với cường quốc này. Với việc mở rộng và tăng cường ảnh hưởng thông qua
sáng kiến Vành đai, Con đường, Trung Quốc không chỉ đặt nền móng cho sự phát
triển bền vững của mình mà còn thiết lập một trật tự quốc tế mới.
3.2 Kinh tế và các tuyến đường thương mại
3.2.1 Các tuyến đường thương mại
Một trong những yếu tố quan trọng giúp sáng kiến Vành đai, Con đường
(BRI) thành công là việc thiết lập và cải thiện các tuyến đường thương mại mới.
Các tuyến đường bộ, đường sắt, đường biển và đường hàng không tạo nên một
mạng lưới kết nối từ châu Á, châu Âu đến châu Phi, giúp giảm chi phí vận chuyển
và thời gian giao hàng, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
- Tuyến đường bộ và đường sắt: Các tuyến đường bộ và đường sắt đóng vai
trò then chốt trong việc kết nối Trung Quốc với các quốc gia khác. Tuyến đường
sắt từ Trung Quốc sang châu Âu, gọi là "Con đường Tơ lụa hiện đại", giúp giảm
thời gian vận chuyển hàng hóa từ 30-45 ngày xuống còn 15-18 ngày, tạo động lực
mạnh mẽ cho thương mại song phương và giúp doanh nghiệp giảm chi phí
logistics (China Railway express, 2023).
-Tuyến đường biển: Đường biển cũng là một phần quan trọng trong BRI. Các
cảng biển như Hambantota ở Sri Lanka và Gwadar ở Pakistan, mặc dù gặp khó
khăn, vẫn đóng vai trò kết nối Trung Quốc với các tuyến đường biển quốc tế. Cảng
Gwadar giúp Trung Quốc có lối ra biển Ấn Độ Dương, thuận lợi cho việc vận
chuyển hàng hóa và năng lượng từ Trung Đông và châu Phi, đảm bảo an ninh năng lượng cho Trung Quốc.
3.2.2. Nền kinh tế Trung Quốc
Theo biểu đồ, kể từ khi triển khai sáng kiến Vành đai, Con đường vào năm
2013 với mức tổng sản phẩm nội địa là khoảng 600.000 Nhân dân tệ, tổng sản
phẩm nội địa của Trung Quốc về cơ bản luôn trong trạng thái tăng trưởng và chỉ có
dấu hiệu giảm nhẹ vào thời gian diễn ra Covid-19 (2019-2021). Phục hồi lại sau
đại dịch, đến cuối năm 2023, tổng sản phẩm nội địa của Trung Quốc đạt khoảng
1.260.000 Nhân dân tệ, tức tăng hơn gấp đôi so với thời điểm 2013. 17 | 2 3
Hình 3.1 : Biểu đồ sự tăng trưởng tổng sản phẩm nội địa của Trung Quốc
từ năm 2013 tới năm 2023
(Nguồn: Belt and Road Portal)
Không thể phủ nhận được Trung Quốc đã và đang trên đà đạt được mục tiêu
tối thượng của sáng kiến Vành đai, Con đường là lợi ích về mặt kinh tế. Sự phát
triển này có thể lí giải bởi các lí do:
Tăng cường xây dựng các cơ sở hạ tầng bao gồm các cảng biển, đường sắt,
tăng cường sự kết nối của Trung Quốc với các thị trường, làm giảm phí vận chuyển
và thời gian; đồng thời sự kết nối đó còn đem lại cơ hội tiếp cận đối với các nguồn
năng lượng như dầu mỏ và khí đốt - nhân tố quan trọng đối với nền công nghiệp Trung Quốc.
Sự mở rộng về mặt thị trường cũng là kết quả của việc tăng cường xây dựng
cơ sở hạ tầng. Điều này tạo nên kết quả là sự phát triển về mặt xuất khẩu của Trung
Quốc. Đây là một yếu tố quan trọng vì Trung Quốc là một đất nước phụ thuộc
nhiều vào nguồn tiền từ hàng xuất khẩu. Ngoài ra, Trung Quốc còn cho các nước
tham gia vào sáng kiến Vành đai, Con đường vay và có các điều khoản trả lại có
lợi để Trung Quốc có thể tái đầu tư vào chính thị trường của mình và tăng cường phát triển.
Trung Quốc là một đất nước đông dân, vì vậy, sáng kiến Vành đai-Con đường
đã tạo ra nhiều việc làm cho người dân trong nước, kích thích hoạt động kinh tế và
giảm thiểu tỉ lệ thất nghiệp.
3.3 Sự kiểm soát và thay đổi cấu trúc quyền lực
3.3.1 Sự kiểm soát về quyền lực
Việc xây dựng cơ sở hạ tầng và mở rộng các tuyến đường thương mại là một
trong những vấn đề tối quan trọng khi triển khai sáng kiến Vành đai, Con đường vì
nó gia tăng sự kiểm soát và ảnh hưởng của Trung Quốc tới khu vực chiến lược.
Một ví dụ cho việc này là thế tiến thoái lưỡng nan ở Malacca. Đây là thuật
ngữ được đưa ra bởi nhà cầm quyền Trung Quốc - Ông Hồ Cẩm Đào từ năm 2003.
Malacca là eo biển quan trọng chiến lược dài 800 km, ngăn cách Malaysia và
Singapore với Indonesia, có vị trí quan trọng trong việc vận chuyển hàng hóa của
thế giới và đặc biệt là Trung Quốc khi nước này vận chuyển khoảng 80% nửa
lượng hàng hóa của mình qua đây. Tuy nhiên vấn đề là đoạn eo biển này rất hẹp và
có thể đối mặt với nguy cơ bị chặn lại bởi các nước đối thủ (Navya Mundunuri,
2020), gây ảnh hưởng và thiệt hại lớn.
Việc đầu tư vào ECRL và cảng Kuantan ngoài nhằm mục đích đa dạng hóa
các tuyến đường thương mại, giảm thời gian vận chuyển, đây còn là giải pháp thay
thế để Trung Quốc có thể giảm sự phụ thuộc vào eo biển Malacca. Ngoài ra, còn có
các cảng biển thay thế Malacca khác như xây dựng cảng biển Gwardar ở Pakistan
và cảng Hambantota ở Sri Lanka.
3.3.2 Sự thay đổi cấu trúc quyền lực
Cho tới thời điểm cuối năm 2023, vị trí thống trị của Mỹ trên thế giới vẫn
đang được duy trì. Điều này đến từ nhiều yếu tố, từ sức mạnh khổng lồ trong nền
kinh tế thế giới, đầu tư mạnh vào an ninh quân sự cho tới việc có vai trò lớn trong
các tổ chức quốc tế như NATO, UN. Thêm vào đó, Mỹ đóng vai trò chủ chốt trong
việc thiết lập hệ thống Bretton Woods, tạo ra các tổ chức tài chính quốc tế như
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới. Đồng đô la Mỹ là đồng tiền dự
trữ quốc tế cũng là một khía cạnh quan trọng giúp Mỹ duy trì ưu thế trong thương mại.
Sáng kiến Vành đai, Con đường được coi là tham vọng để Trung Quốc vươn
lên làm lu mờ vai trò của Mỹ. Các cơ sở hạ tầng thuộc sáng kiến Vành đai, Con
đường đều ít nhiều đóng góp vào sự vươn dài về mặt địa chính trị của Trung Quốc,
đồng thời góp phần thúc đẩy giao thương giữa Trung Quốc và các khu vực khác
bằng cách giảm chi phí và thời gian vận chuyển hàng hóa. Với việc xây dựng các
cảng biển, tuyến đường sắt và các hành lang kinh tế, Trung Quốc đang dần tạo nên
mạng lưới cùng phụ thuộc về mặt chính trị, kinh tế và lấy Trung Quốc làm trung
tâm của mạng lưới ấy.
Đối với quan hệ ngoại giao, Trung Quốc có được vai trò quyền lực lớn hơn
khi cung cấp tài chính và khoản cho vay cho các nước để xây dựng dự án liên quan
tới sáng kiến Vành đai, Con đường, tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau. đồng thời việc
cùng tham gia vào Sáng kiến cũng là một lí do cho sự hợp tác song phương và đa
phương của Trung Quốc, dẫn tới sự phát triển liên minh và sự giảm phụ thuộc vào
các cấu trúc quyền lực của Phương Tây. 19 | 2 3
Sự tăng cường hiện diện của Trung Quốc tại các vùng lãnh thổ cũng như sự
kiểm soát của đất nước này tại các vị trí chiến lược như cảng biển Gwadar.
Tuy sự thay đổi về cán cân quyền lực này chưa diễn ra và Mỹ vẫn là nước có
vai trò thống trị trên thế giới nhưng các tác động tích cực mà Trung Quốc nhận
được từ sáng kiến Vành đai, Con đường là không thể phủ nhận và có thể đóng vai
trò quan trọng trong việc xoay chuyển vị trí của hai cường quốc này trên trường quốc tế.