18 trang 1 lượt tải

Tiểu luận môn Đại cương văn hóa - Trường Đại học lao động - xã hội.

TRÌNHBÀYVÀMÔTẢSỰHÌNHTHÀNHVÀPHÁTTRIỂNCỦA VÙNG VĂN HOÁ CHÂU THỔ BẮC BỘ.

Tiểu luận môn Đại cương văn hóa - Trường Đại học lao động - xã hội. Tài liệu được sưu tầm gồm 18 trang giúp bạn tham khảo , ôn tập và đạt kết quả cao

Môn: Đại cương văn hóa(DCVH) 149 tài liệu

Trường: Đại học Lao động - Xã hội 1.9 K tài liệu

Tác giả:

thu huyen

3 ngày trước

Danh sách Quiz

TIỂU LUẬN

HỌC PHẦN ĐẠI CƯƠNG VĂN HOÁ VIỆT NAM

ĐỀ TÀI:

TRÌNH BÀY VÀ MÔ TẢ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA

VÙNG VĂN HOÁ CHÂU THỔ BẮC BỘ.

Họ và tên sinh viên : TRỊNH THỊ THANH MAI

Mã SV : 1117072751

Ngày, tháng, năm sinh : 26/03/2003

Lớp niên chế : D17TL02

Họ và tên giảng viên : CHU THỊ HUYỀN YẾN

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1

Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................. 2

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 2

Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 2

Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn đề tài .............................................. 2

Một số khái niệm ....................................................................................... 3

NỘI DUNG ....................................................................................................... 3

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ PHÂN VÙNG VĂN HOÁ ............................... 3

1.1 Tìm hiểu về vùng văn hoá ................................................................ 3

1.2 Phân vùng văn hoá ........................................................................... 4

Chương 2: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA VÙNG VĂN HOÁ

CHÂU THỔ BẮC BỘ ...................................................................................... 5

I. ĐẶC ĐIỂM MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN XÃ HỘI ......................................... 5

1.1 Vị trí địa lý ....................................................................................... 5

1.2 Khí hậu ............................................................................................ 5

1.3 Lịch sử hình thành............................................................................ 6

1.4 Môi trường nước .............................................................................. 6

1.5 Môi trường xã hội ............................................................................ 6

1.6 Kinh tế nông nghiệp ......................................................................... 7

1.7 Nghề thủ công .................................................................................. 7

II . ĐẶC ĐIỂM VĂN HOÁ ............................................................................... 7

1. Văn hoá tinh thần ................................................................................... 7

1.1 Ứng xử với thiên nhiên .................................................................... 7

1.2 Tín ngưỡng ...................................................................................... 8

1.3 Phong tục tập quán ........................................................................... 8

1.4 Lễ hội ............................................................................................... 9

2. Văn hoá nghệ thuật ................................................................................. 9

3. Văn hoá vật chất ................................................................................... 10

3.1 Văn hoá ẩm thực ............................................................................ 10

3.2 Văn hoá ăn mặc .............................................................................. 10

3.3 Văn hoá nhà ở ................................................................................ 11

III . DI SẢN VĂN HOÁ VÀ THIÊN NHIÊN ....................................................... 11

1.1 Di sản văn hoá ................................................................................ 11

1.2 Di sản thiên nhiên .......................................................................... 12

IV . ĐỊA ĐIỂM DU LỊCH .............................................................................. 13

Chương 3: PHƯƠNG ÁN BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN ............................ 13

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 15

MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài

Nét đẹp văn hóa truyền thống Việt Nam có từ ngàn đời xưa. Đất nước ta là một

quốc gia có 54 thành phần dân tộc không giống nhau, được phân ra các vùng

miền khác nhau, và mỗi một dân tộc ở mỗi miền đều mang một những nét văn

hóa, bản sắc rất riêng và ấn tượng.

Chính sự khác biệt về thành phần dân tộc này đã góp phần tạo nên nét đẹp rất đa

dạng, phong phú và đặc sắc cho nền văn hóa của đất nước ta mà không một

quốc

gia nào có thể thay thế được Nền văn hóa ở nước ta có truyền thống lâu đời trải

qua hàng nghìn năm nay, nó đã trở thành luật tục, sâu đậm và gắn chặt trong

lòng của mỗi người dân nước ta. Theo sự thăng trầm của lịch sử dân tộc, nền

văn hóa của người Việt cũng không ngừng được đổi mới theo trào lưu của xã

hội.

Mỗi một vùng đều có những sự khác biệt về văn hóa, lối sống, phong tục, con

người khác nhau, mang một bản sắc và dấu ấn riêng biệt. Từ Bắc Bộ, văn hóa

Việt lan truyền vào Trung Bộ rồi đến Nam Bộ. Sự lan truyền ấy vừa chứng tỏ

sức sống mãnh liệt của nền văn hóa Việt, vừa chứng tỏ sự sáng tạo của người

Việt. Với tư cách ấy, văn hóa châu thổ Bắc Bộ mang những nét đặc trưng của

nền văn hóa Việt, nhưng lại cũng có những nét riêng của vùng miền.

Nhận thấy được sự ảnh hưởng và tầm quan trọng của văn hoá Bắc Bộ nói chung

đến văn hoá châu thổ Bắc Bộ nói riêng, cùng với sự tìm tòi học hỏi về văn hoá

châu thổ Bắc Bộ trong quá trình học, em quyết định chọn đề tài: “ trình bày và

mô tả sự hình thành và phát triển của vùng văn hoá châu thổ Bắc Bộ ” làm đề tài

tiểu luận cuối kì này.

Mặc dù đã cố gắng hết khả năng của mình nhưng do trình độ kiến thức và kinh

nghiệm còn hạn chế, nên không tránh khỏi có những sơ sót. Em rất mong được

sự nhận xét, đánh giá, đóng góp ý kiến của các thầy/cô để bài tiểu luận được

hoàn thiện hơn.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích nhìn nhận xu hướng vận động và biến đổi của hiện tượng văn hóa tín

ngưỡng này trong đời sống văn hóa đương đại; trên cơ sở đó đặt ra những vấn

đề nhằm giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử văn hóa của vùng văn hoá châu thổ

Bắc Bộ trong bối cảnh xã hội hiện nay. Nhằm tìm hiểu, khám phá, hiểu sâu sắc

hơn về tiểu vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ, những giá trị mà vùng văn hoá này

đem lại và trên cơ sở đó tìm ra các biện pháp bảo tồn văn hóa của vùng này -

một trong những cái nôi của nền văn hoá Việt Nam.

Nhiệm vụ của nghiên cứu là phân tích, làm rõ vị trí, vai trò và sự ảnh hưởng của

văn hoá vùng châu thổ Bắc Bộ trong đời sống văn hóa hiện nay. Hiểu được lịch

sự hình thành nền văn hoá và tiến trình phát triển của nền văn hoá.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng của nghiên cứu là sự hình thành và phát triển của vùng văn hoá

châu thổ Bắc Bộ. Chủ yếu là các nét văn hoá đặc trưng, tiểu biểu, nổi trội hơn

cả.

Phạm vi nghiên cứu là khu vực châu thổ Bắc Bộ địa phận dọc các con sông

thuộc hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình.

Phương pháp nghiên cứu

Tổng hợp và phân tích các tài liệu, tư liệu tham khảo được trên internet, sách

báo, tài liệu chuyên ngành, … liên quan đến đề tài văn hoá châu thổ Bắc Bộ.

Bên cạnh đó sử dụng phối hợp phương pháp diễn giải, so sánh trên cơ sở

những nguồn thông tin thu thập được từ nghiên cứu.

Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

Trên cơ sở phân tích những biến đổi trong đời sống văn hóa đương đại, nhu

cầu văn hóa của cộng đồng luận án khẳng định văn hoá châu thổ Bắc Bộ đã,

đang tồn tại và vận động trong xã hội Việt Nam đương đại và chắc chắn vẫn

còn cơ sở để bảo tồn trong tương lai. Trong quá trình đó, cộng đồng đóng vai

trò chủ đạo, do vậy, cần nâng cao nhận thức, vai trò của cộng đồng phối kết

hợp với Nhà nước, Chính quyền địa phương trong công cuộc bảo tồn và phát

huy văn hoá châu thổ Bắc Bộ.

Một số khái niệm

Khái niệm vùng văn hoá:

Vùng văn hóa là một không gian văn hóa nhất định, được tạo thành bởi các

đơn vị dân cư trên một phạm vi địa lý của một hay nhiều tộc người, sáng tạo ra

một hệ thống các dạng thức văn hóa mang đậm sắc thái tâm lý cộng đồng, thể

hiện trong môi trường xã hội nhân văn thông qua các hình thức ứng xử của con

người với tự nhiên, xã hội và ứng xử với nhau trên một tiến trình lịch sử phát

triển lâu dài.

Có hai yếu tố tạo bản sắc văn hóa vùng:

Thứ nhất, yếu tố về môi trường sinh thái - tự nhiên mà từ đó sinh ra/quy định

cách thức cư trú, canh tác, đấu tranh sinh tồn và phát triển.

Thứ hai, yếu tố chứa đựng các hình thức biểu hiện văn hóa của con người, tạo ra

cung cách nhận thức - hoạt động riêng, tạo ra nếp sống, phong tục tập quán, văn

học nghệ thuật, ngôn ngữ và các quan hệ giao lưu kinh tế - văn hóa,… giữa nội

bộ cộng đồng hay với cư dân của các vùng đất/ địa phương khác.

Các vùng văn hoá đặc trưng:

Gồm 6 vùng văn hoá chính đó là: vùng văn hóa Tây Bắc, vùng văn hóa Việt

Bắc, vùng văn hóa đồng bằng Bắc Bộ, vùng văn hóa Trường Sơn- Tây Nguyên,

vùng văn hóa Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung, vùng văn hóa Nam Bộ.

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ PHÂN VÙNG VĂN HOÁ

1.1 Tìm hiểu về vùng văn hoá

Có thể nói người ở vùng văn hóa nào thì giữ nét văn hóa của vùng đó qua

giọng nói, cách nghĩ, cách làm việc, cách ăn uống, cách giao tiếp, cách bày tỏ

thái độ . Trang phục thì có thể giống nhau, nhưng cái chất vùng miền thì khó có

thể thay đổi được. Mỗi vùng đều có nét đặc sắc riêng, để ý một chút chúng ta sẽ

thấy rõ sự khác biệt này, rất thú vị .

1.2 Phân vùng văn hoá

Một số nhà khoa học ở Việt Nam hoặc một số các tác giả văn học thì có

những nhận định, cách chia các vùng văn hoá khác nhau. Song chung quy lại thì

ta thấy cách chia thành 6 vùng văn hoá đặc trưng như đã nói ở trên là hợp lý hơn

cả. Đó là 6 vùng văn hoá: vùng văn hóa Tây Bắc, vùng văn hóa Việt Bắc, vùng

văn hóa đồng bằng Bắc Bộ, vùng văn hóa Trường Sơn- Tây Nguyên, vùng văn

hóa Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung, vùng văn hóa Nam Bộ. Quan niệm

“vùng văn hóa” là một thực thể văn hóa, bao gồm những đặc điểm về cảnh quan

- lãnh thổ, trình độ và cách thức hoạt động kinh tế, và các đặc điểm về văn hóa

vật thể (nhà cửa, y phục, ăn uống...), về văn hóa phi vật thể (phong tục, tậpquán,

lối sống, tín ngưỡng - tôn giáo...); trong đó có một số đặc trưng điển hình so với

các vùng khác.

Các vùng văn hóa dẫu sao cũng không phải là những “ốc đảo”. Các đặc

điểm, kể cả những đặc trưng điển hình của vùng, như thực tế trong và ngoài

nước đều cho thấy, chủ yếu là kết quả tiếp biến từ hai, ba vùng khác nhau liền kề

vùng đó. Trong quá trình phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa

với sự tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập

kinh tế quốc tế, những đặc điểm, kể cả những đặc trưng điển hình, có thể đã và

sẽ mai một ở mức độ nào đó. Tính thống nhất của các vùng văn hóa đã và sẽ

được tăng cường, đồng thời ngày càng bộc lộ rõ trên nhiều phương diện.

Vì thế, vấn đề đặt ra hiện nay là phải chú trọng bảo tồn, phát triển những

đặc điểm, đặc trưng điển hình với tính cách là những lợi thế so sánh, nhằm thúc

đẩy các vùng văn hóa phát triển nhanh, ổn định trong nền văn hóa Việt Nam

thống nhất mà đa dạng.

CHƯƠNG 2: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA VÙNG VĂN

HOÁ CHÂU THỔ BẮC BỘ

II.ĐẶC ĐIỂM MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN XÃ HỘI

1.1 Vị trí địa lí

Về mặt vị trí địa lí: vùng châu thổ Bắc Bộ là tâm điểm của con đường

giao lưu quốc tế theo hai trục chính: Tây – Đông và Bắc – Nam. Vị trí này

khiến cho nơi đây trở thành vị trí để tiến tới các vùng khác trong nước và

trong khu vực Đông Nam Á; đây là mục tiêu xâm lược đầu tiên của tất cả bọn

xâm lược muốn bành trướng thế lực vào lãnh thổ Đông Nam Á. Nhưng cũng

chính vị trí địa lí này đã tạo điều kiện cho dân cư có thuận lợi về giao lưu và

tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.

Về mặt địa hình: Châu thổ Bắc Bộ là địa hình núi xem kẽ đồng bằng

hoặc thung lũng, địa hình thấp và bằng phẳng; dốc thoải từ Tây Bắc xuống

Đông Nam; từ độ cao 10 – 15m giảm dần đến độ cao mặt biển. Toàn vùng

cũng như trong mỗi vùng; địa hình cao thấp không đều; tại vùng có địa hình

cao vẫn có nơi thấp úng như Gia Lương (Bắc Ninh); có núi Thiên Thai nhưng

vẫn là vùng trũng như Hà Nam; Nam Định; là vùng thấp nhưng vẫn có núi

như Chương Sơn; núi Đọi…

1.2 Khí hậu

Khí hậu vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ vô cùng độc đáo. Đây là vùng

duy nhất ở Việt Nam có một mùa đông thực sự với ba tháng có nhiệt độ trung

bình dưới 18 độ C, do đó khu vực này có khí hậu bốn mùa với mỗi mùa tương

đối rõ nét, nhưng cũng vì lý do này mà khu vực châu thổ Bắc Bộ cấy được vụ

lúa ít hơn các vùng khác. Khí hậu khu vực này tương đối thất thường, gió

mùa Đông Bắc vừa lạnh vừa ẩm gây cảm giác khó chịu, gió mùa hè nóng và

ẩm.

1.3 Lịch sử hình thành

Về lịch sử Vùng văn hóa Bắc Bộ là vùng đất lịch sử lâu đời nhất của

người Việt, nơi khai sinh của vương triều Đại Việt, đồng thời cũng là quê hương

của các nền văn hóa Đông Sơn, Thăng Long- Hà Nội. Vùng cũng là nơi bắt

nguồn của văn hóa Trung Bộ và Nam Bộ. Trong quá trình nguyên thủy phát

triển, dân cư trên các nhóm Việt Mường sống vùng đồng băng phát triển mạnh

nhóm kia và trở thành chủ thể văn hóa đương thời đều thuộc chính chủng của

vùng, các tộc Nam Á (Việt - Mường, Môn Khơ me, Hán – Thái). Những giá trị

văn hóa của vùng là những sản phẩm từ sự sáng cân của nhóm Việt Mường,

trong dó dân tộc Kinh đóng vai trò cốt lõi.

1.4 Môi trường nước

Vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ có hệ thống sông ngòi khá dày đặc. Có

các dòng sông lớn như sông Hồng; sông Thái Bình; sông Mã cùng các mương

máng tưới tiêu dày đặc. Do ảnh hưởng của khí hậu gió mùa với hai mùa khô và

mưa, thủy chế của các dòng sông và nhất là sông Hồng cũng có hai mùa rõ rệt:

Mùa cạn dòng chảy nhỏ, nước trong và mùa lũ dòng chảy lớn, nước đục.

Ngoài khơi, thủy triều vịnh Bắc Bộ cũng theo chế độ nhật triều, mỗi ngày có

một lần nước lên và một lần nước xuống.

1.5 Môi trường xã hội

Dân cư ở vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ khá đông đúc, cư dân ở đồng

bằng Bắc Bộ là cư dân sống với nghề trồng lúa nước, làm nông nghiệp một cách

thuần túy.Nghề khai thác hải sản ở vùng châu thổ Bắc Bộ không mấy phát triển.

Các làng ven biển thực chất chỉ là các làng làm nông nghiệp, có đánh cá và làm

muối. Ngược lại, Bắc Bộ là châu thổ có nhiều sông ngòi, mương máng, nên

người dân chài trọng về khai thác thủy sản, người nông dân tận dụng ao, hồ,

đầm để khai thác thủy sản. Những người nông dân vùng châu thổ Bắc Bộ sống

quần tụ thành làng. Làng là đơn vị xã hội cơ sở của nông thôn Bắc Bộ, tế bào

sống của xã hội Việt. Nó là kết quả của các công xã thị tộc nguyên thủy sang

công xã nông thôn. Các vương triều phong kiến đã chụp xuống các công xã

nông thôn ấy tổ chức hành chính của mình và nó trở thành các làng xã. Tiến

trình lịch sử đã khiến cho làng Việt Bắc Bộ là một tiểu xã hội trồng lúa nước,

một xã hội của các tiểu nông. Con người nơi đây sống gắn bó với nhau, sự gắn

bó giữa con người và con người trong cộng đồng làng quê nơi đây không chỉ là

quan hệ sở hữu trên đất làng, trên những di sản hữu thể chung như đình làng,

chùa làng… mà còn là sự gắn bó các quan hệ về tâm linh, về chuẩn mực xã hội,

đạo đức.Đảm bảo cho các quan hệ này là các hương ước và khoán ước của làng

xã.

1.6 Kinh tế nông nghiệp

Về kinh tế Nông nghiệp lúa nước trên vùng châu thổ các con sông lớn

(Hồng, Mã, Cả, Chu) đã trở thành ngành kinh tế chủ yếu. Người nông Người

nông dân Việt Bắc dân Việt Bắc Bộ Nghề khai thác Bộ là những là người dân

hải sản không Các làng ven cư dân “xa đồng bằng đắp mấy phát triển. biển thực

ra chỉ đê lấn biển rừng nhạt là các làng làm trồng lúa. nông nghiệp, có biển”.

đánh cá và làm muối.

1.7 Nghề thủ công

Để tận dụng thời gian nhàn rỗi của vòng quay mùa vụ, người nông dân đã

làm thêm nghề thủ công. Hàng trăm nghề thủ công, các làng phát triển thành

chuyên nghiệp với những người thợ có tay nghề cao. Ở vùng Bắc Bộ người ta đã

từng đếm được hàng trăm nghề thủ công, một số nghề đã rất phát triển, có lịch

sử phát triển lâu đời như nghề gốm, nghề dệt, luyện kim, đúc đồng,…

II. ĐẶC ĐIỂM VĂN HOÁ

Văn hoá tinh thần

1.1 Sự ứng xử với thiên nhiên

Trước hết là sự ứng xử với thiên nhiên. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử,

người Việt chinh phục thiên nhiên, góp phần tạo nên diện mạo, đồng bằng

như ngày nay thông qua việc đào mương, đắp bờ, đắp đê. Dọc các con sông

thuộc hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình, biết bao cây số đê đã được tạo

dựng nên. Nói cách khác, vùng châu thổ Bắc Bộ là kết quả của quá trình

chinh phục thiên nhiên của người Việt. Đối với văn hóa đời thường, chính sự

thích nghi với thiên nhiên này đã tạo ra sự khác biệt giữa văn hóa châu thổ

Bắc Bộ với các vùng miền khác trong cả nước.

1.2 Tín ngưỡng

Những năm đầu Công nguyên, Phật giáo theo nhịp bước của các vị du

tăng trên con đường tơ lụa mà du nhập tới Giao Châu. Trải qua bao thăng

trầm của con Lạc cháu Hồng, Phật giáo vừa phổ độ giáo lí chân, thiện, mỹ,

vừa nương theo văn hóa bản địa, dung hòa với khát vọng của thế gian để

hoằng truyền khá thành công của Phật pháp và trở thành một thành tố không

tách rời của văn hóa Việt. Tín ngưỡng thờ tổ tiên là một phong tục lâu đời của

người Việt. Gia đình nào dù nghèo hay giàu cũng đều có bàn thờ tổ tiên và

hàng năm cúng giỗ cha mẹ,…Bên cạnh đó không thể không kể đến tín

ngưỡng thờ Đức Thánh Trần, thờ Chử Đồng Tử, và đặc biệt là tín ngưỡng

Phồn Thực. Ngoài ra mọi tín ngưỡng lớn của cư dân trồng lúa nước như thờ

Thành Hoàng, thờ Mẫu, thờ các ông tổ nghề,…có mặt trên hầu hết các làng

quê Bắc Bộ. Nổi trội hơn cả là tín ngưỡng thờ Mẫu-di sản “Thực hành Tín

ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” tại 21 tỉnh đã chính thức được

UNESCO ghi danh tại danh sách di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân

loại.

1.3 Phong tục tập quán

Hàng năm cứ mỗi độ Tết đến xuân về, người Kinh Bắc lại bắt đầu mở

hội hát Quan họ. Làng Đào mở hội sớm nhất, bắt đầu từ mùng 4 Tết, tiếp sau

đó là hội làng Đoài, rồi đến hội Đống Cao, Xuân Ổ. Cứ thế, các làng lần lượt

mở hội, kéo dài đến tận tháng 4 dương lịch. Ngoài ra còn có các hoạt động

phong phú như: Múa hát Dậm Quyển Sơn, Múa hát Lải Lèn, Hội vật võ Liễu

Đôi, Làng trống Đọi Tam, dệt lụa Nha Xá, sừng mỹ nghệ Đô Hai, Hát Trống

quân, nghề Đan Cót, Vật Cầu An Mông, nghề gốm Quyết Thành. Và nhiều

trò chơi dân gian, các làn điệu dân ca đặc trưng, các làng nghề truyền thống,

như: Hát Chèo (Kiện Khê, Thanh Liêm), hát múa Lải Lèn làng Nội Chuối (xã

Bắc Lý, Lý Nhân), chiếu chèo làng Ngò (xã Đức Lý, Lý Nhân), múa rối nước

của thôn Nội Rối, múa rối cạn của thôn Chương Lương, (xã Bắc Lý, huyện

Lý Nhân)…

1.4 Lễ hội

Lễ hội là một hình thức thể hiện tín ngưỡng của văn hóa Bắc Bộ góp

phần tạo dựng nên nền văn hóa tiến bộ, hiện đại, đậm đà bản sắc dân tộc. Các

tín ngưỡng của cư dân trồng lúa nước như tục thờ Thành hoàng, thờ mẫu, thờ

ông tổ nghề đều tổ chức hàng năm ở hầu hết các làng quê Bắc Bộ. Các lễ hội

truyền thống của miền Bắc như hội chùa Hương (Hà Tây), hội Đền Hùng

(Phú Thọ), hội Gióng ( Hà Tây), hội Lim (Bắc Ninh) là kết quả của những

tinh hoa văn hóa dân tộc được kế thừa chọn lọc qua các thời kỳ lịch sử.

Những lễ hội ấy đã mang lại một nét tiêu biểu trong văn hóa của vùng châu

thổ Bắc Bộ. Bắc Bộ là vùng đất có bề dày lịch với những giá trị văn hóa,

phong tục truyền thống độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc. Văn hóa Bắc Bộ

là sự giao hòa giữa tự nhiên và con người, phát triển dựa trên sự kế thừa và

phát huy bản sắc dân tộc và kết hợp có chọn lọc tinh hoa văn hóa của nhân

loại.

Văn hoá nghệ thuật

Hát Then loại hình nghệ thuật dân gian thẩm thấu đời sống tín ngưỡng của

đồng bào Tày, Nùng, Thái ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, được ví là

điệu hát của “thần tiên”. Nghệ thuật diễn xướng dân gian này ẩn chứa, phô diễn

những giá trị lịch sử, văn hóa lâu đời, một cầu nối giữa con người với trời đất và

thế giới thần linh. Hát Then không chỉ giải quyết vấn đề tín ngưỡng, mà còn răn

dạy con người; ngợi ca đạo đức; chê bai thói hư tật xấu; thể hiện tình yêu nam

nữ hay ngợi ca tình yêu thiên nhiên, đất nước… Bên cây đàn tính, những câu ca

được xuất phát từ cuộc sống lao động, mang những giá trị văn hóa đặc sắc,

những lời ngợi ca đạo đức, phê phán thói xấu gửi gắm đến người xem. Hát Then

thường diễn ra vào các dịp lễ quan trọng như: Lễ cầu mùa, cầu yên, cấp sắc.

Ngày 12/12/2019, di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt

Nam đã được tổ chức UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản Văn hóa phi vật

thể đại diện của nhân loại.

Văn hoá vật chất

3.1 Văn hoá ẩm thực

Mô hình bữa ăn: sử dụng rất nhiều món rau được canh tác như rau

muống bầu và các loại rau cải..., các loại thủy sản thông thường là ở vùng

nước ngọt và thực phẩm chính trong bữa ăn vẫn là lúa gạo. Món ăn miền Bắc

có vị thanh không nồng không gắt luôn tôn trọng tính tự nhiên của thực phẩm

như: tía tô thì là mùi tàu.. các gia vị như : ớt xả hạt tiêu ...Cư dân đô thị là Hà

Nội ít dung đồ biển hơn các đô thị phía nam như Sài Gòn.Tăng thành phần

thịt và mỡ , nhất là mùa đông lạnh. Ít sử dụng các gia vị cay, chua ,đắng. Âm

thực Bắc Bộ cũng giống như các nền ẩm thực khác ít nhiều cũng chịu ảnh

hưởng nguyên tắc âm dương ngũ hành ví dụ như mâm ngũ quả ngày tết được

bày trí gồm 5 thứ quả với 5 màu sắc khác nhau với cách sắp xếp thể hiện ý

nghĩa tâm linh và những điều mong muốn trong cuộc sống.Hay trong cưới hỏi

như bánh phu thê có hình tròn bọc trong khuôn hình vuông thể hiện sự vẹn

toàn, hòa hợp giữa trời đất.Tóm lại, nền văn hóa ẩm thực của châu thổ Bắc Bộ

rất phong phú, đa dạng không chỉ để lấp đầy dạ dày mà còn để tỏa mãn giác

quan của người thưởng thức như vị giác, thị giác và khứu giác.

3.2 Văn hoá ăn mặc

Cách ăn mặc của người châu thổ Bắc Bộ cũng thể hiện sự thích ứng với

thiên nhiên, đó là màu nâu. Đàn ông đi làm với y phục là chiếc quần lá tọa,

chiếu áo cánh màu nâu sống. Đàn bà thì chiếc váy thâm, chiếc áo nâu. Vào

dịp lễ tết, hội hè thì trang phục có phần khác hơn: đàn bà áo dài mớ ba mớ

bảy, đàn ông thì quần trắng, áo dài the, chít khăn đen. Đến ngày nay trang

phục của người Bắc Bộ đã có sự thay đổi khá nhiều.

3.3 Văn hoá nhà ở

Văn hóa nhà ở châu thổ Bắc Bộ là một đặc trưng trong nề văn hóa Bắc

Bộ. Nhà thường được xây bằng vật liệu nhẹ, bền. Người nông dân Bắc Bộ

thường muốn xây nhà theo kiểu bền,chắc,to,đẹp tuy nhiên vẫn hòa hợp với

cảnh quan. Vì đối với họ ngôi nhà là một trong những yếu tố quan trọng nhất

để đảm bảo cuộc sống ổn định. Về hình dáng nhà,của người dâu châu thổ bắc

bộ thường có mái cong truyền thống. Sau này,mái nhà bình thường được làm

thằng cho giản tiện . hỉ có nhưng công trình kiến trúc lớn mới làm mái cong

cầu kì. Ngoài ra,các cầu đạo ở bốn góc đình chùa cũng được làm cong vút

như con thuyền rẽ sóng lướt tới,tạo nên dáng vẻ thanh thoát và gợi cảm giác

bay bổng cho ngôi nhà vốn được trải rộng trên mặt bằng để hòa mình vào

thiên nhiên.

III. DI SẢN VĂN HOÁ VÀ THIÊN NHIÊN

1.1 Di sản văn hoá

Nói đến văn hóa vùng châu thổ Bắc Bộ là nói tới mật độ dày đặc của

các di tích văn hóa: đền, đình, chùa, miếu…tồn tại ở hầu hết khắp địa phương.

Nhiều di tích nổi tiếng trong nước và cả ngoài nước như đền Hùng, khu vực

Hoa Lư, Cổ Loa, chùa Hương, chùa Dâu, chùa Tây Phương, đình Tây Đằng,

phố Hiến…Bên cạnh đó, Bắc Bộ còn có cả một kho tàng văn học dân gian

phong phú với các thể loại như thần thoại, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ,

truyện cười, truyện trạng… Ca dao miền Bắc có phần trau chuốt hơn ca dao

miền Nam. Các loại hình nghệ thuật biểu diễn dân gian cũng đậm đà sắc thái

vùng, gồm có: hát quan họ, hát xoan, hát chầu văn, hát trống quân, hát chèo,

múa rối…

Nói đến văn hoá bác học-văn hoá dân gian; không thể không kể đến

văn học nghệ thuật. Những tác giả như Nguyễn Trãi; Nguyễn Du; Hồ Xuân

Hương…đều trưởng thành và gắn bó với vùng văn hoá này.

Hơn nữa; nói đến vùng văn hoá châu thổ Bắc Bộ là nói tới một vùng văn

hoá mà cả quá trình tiếp biến văn hoá “lâu dài hơn cả và với nội dung phong phú

hơn cả”(Đinh Gia Khánh; Cù Huy Cận. Các vùng văn hoá Việt Nam; Nhà xuất

bản Văn học; Hà Nội; 1995). Thực ra; quá trình tiếp biến văn hoá là đặc điểm

chung của văn hoá Việt Nam; hay nói như J. Feray là sự không chối từ; nhưng ở

châu thổ Bắc Bộ; nhận xét của giáo sư Đinh Gia Khánh là nhận xét đúng. Thời

tiền sử và sơ sử; thời tự chủ; việc tiếp thu văn hoá Trung Hoa; Ấn Độ trên địa

bàn Bắc Bộ có những nét riêng do vị thế địa – văn hoá; địa – chính trị của nó

quyết định. Thời thuộc Pháp đồng bằng Bắc Bộ cũng là một trong những vùng

chịu ảnh hưởng văn hoá phương Tây đậm nét hơn cả. Có thể đơn cử sự tiếp nhận

Phật giáo của cư dân Việt Bắc Bộ. Là một tôn giáo sinh ra ở Ấn Độ vào Bắc Bộ;

Phật giáo đã chịu ảnh hưởng của các tín ngưỡng dân gian bản địa; đã bản địa

hoá thành Phật giáo dân gian. Sự phát triển Phật giáo ở Bắc Bộ; vì thế sẽ khác

với Phật giáo ở Nam Bộ.

1.2 Di sản thiên nhiên

Căn cứ vào các tiêu chí theo Công ước di sản thế giới thì ở châu

thổ Bắc Bộ có nhiều di sản thiên nhiên, như: Thác Xao Va; Hang Thẩm

Ồm; Rừng Pù Mát; Pù Huống; danh thắng Côn Sơn; động

Kính

Chủ;…Những di sản thiên nhiên ở châu thổ Bắc Bộ nhìn chung được giữ

gìn và

phát huy bước đầu có hiệu quả. Nhận thức của các cấp uỷ, chính quyền

địa

phương tuy có nhiều tiến bộ, nhưng chưa ngang tầm với tiềm năng để khai

thác,

sử dụng. Hàng năm có nhiều lễ hội thu hút khách du lịch đến ngày một đông

hơn, nhưng hiệu quả chưa cao…

Tuy nhiên, trong thực tế, các di sản thiên nhiên ở châu thổ Bắc Bộ vẫn

đang bị đe dọa bởi sự tàn phá của con người, như nạn chặt phá rừng, khai thác

bừa bãi tài nguyên… làm thay đổi cấu trúc sinh thái và biến đổi môi trường,

nguy hại đến cuộc sống con người.

12Khe Kèm; Mường Lống; núi Pù Lai Xeng; Khu dự trữ sinh quyển và

các hang động ở Anh Sơn (hang Đồng Trương ở xã Hội Sơn; Hang Bò

ở xã Hoa Sơn là những nơi có dấu tích của người Việt cổ thuộc tầng

lớp văn hoá Sơn Vi cách đây 10

–

12 ngàn năm; Núi Kim Nhan…);

Bãi tắm biển Cửa Lò

những nơi có dấu tích của người Việt cổ thuộc tầng lớp văn hoá Sơn

Vi cách đây 10

–