Tiểu luận môn Đại cương văn hóa - Trường Đại học lao động -  xã hội.

BÀI TẬP
Học phần : Văn hóa học đại cương
Giảng viên: Nghiêm Xuân Mừng
Họ và tên : Đỗ Thị Ngân
Mã sinh viên : 2205VTTA049
Lớp : Văn hóa truyền thông 22A
Đề: Bằng những kiến thức đã học về bản chất nhân văn
của văn hóa, anh/chị hãy nêu những hiện tượng “phản
văn hóa” được báo chí và các phương tiện thông tin đại
chúng phản ánh gần đây; hoặc những hiện tượng “phản
văn hóa” mà anh chị đã từng chứng kiến, bắt gặp. Trình
bày quan điểm của anh/chị về những hiện tượng này. Bài làm
“Văn hóa” chính là hoạt động với mục tiêu sản xuất, sáng tạo ra các sản phẩm văn
hóa hữu hình cũng như vô hình. Bản chất của văn hóa là tổng thể của vô vàn hoạt
động và tất cả hành động ấy đều hướng đến cái Chân – Thiện – Mỹ. “Văn hóa” có
đời sống của riêng mình, cũng như vận hành quy luật hoạt động riêng. Mục tiêu
cao cả nhất của hoạt động văn hóa cần đạt được chính là con người và sự phát triển
– hoàn thiện con người.
Ở nước ta, nhiều năm gần đây cùng với sự xuất hiện các giá trị văn hóa mới, những
hiện tượng “phản văn hóa” ngày một gia tăng. Sự quan tâm của hệ thống thông tin
đại chúng tới các sự kiện thường được gọi là "phản văn hóa" đã gây nên sự chú ý
của dư luận. Và thực tế cho thấy, "phản văn hóa" được sử dụng trên ý nghĩa rất
rộng, từ một chương trình nghệ thuật, một tác phẩm điện ảnh chất lượng cao, một
cuốn sách hay... tới mấy trò diễn lố lăng, rồi tệ bạo hành trẻ em, tình trạng bạo lực
học đường, tội phạm gia tăng trong giới trẻ,vv...
Thời gian qua có một số sự kiện gây tranh cãi, làm cho dư luận phải phản ứng gay
gắt, thậm chí là căm phẫn, vì chúng không giúp làm cho con người đẹp hơn, lương
thiện hơn. Ðó là những cuốn sách dành cho trẻ em nhưng chứa đựng các hình ảnh
bạo lực,nhiều hành vi gợi dục do Nhà xuất bản Thanh Hóa và Nhà xuất bản Văn
hóa - Thông tin phát hành. Không có lý do gì để bao biện cho sự vô trách nhiệm
của một số người đã xuất bản các cuốn sách này. Ðây thật sự là đầu độc lớp trẻ,
khuyến khích cái xấu, tác động tiêu cực tới thế giới tâm hồn của trẻ em.
Phải kể tới một số sự kiện gần đây có người đang tâm bỏ người bệnh từ trên xe cứu
thương xuống lề đường rồi bỏ đi; rồi "clip nhạy cảm" của một nữ diễn viên phát
tán trên internet; rồi "đạo văn" để ngang nhiên trưng bày giữa Quốc Tử Giám; rồi
có những câu văn vần tục tĩu lại được gọi là thơ; rồi một số tác phẩm văn xuôi với
chuyện tình ái trần trụi, những câu chửi bậy, lời văng tục... Các hiện tượng trên rất
thiếu tính văn hóa, nếu con người thiếu khả năng chọn lọc, để bị tiêm nhiễm và
thực hành, thì sự lây lan sẽ đưa tới các tác động làm tha hóa chính bản thân con người.
Trong các giai đoạn lịch sử trước, sự bình ổn của các giá trị văn hóa truyền thống,
xu hướng củng cố sự bình ổn cùng khả năng hạn chế của phương tiện truyền tải...
hầu như rất khó tạo ra hiện tượng “phản văn hóa” đối với xã hội. Ngày nay thì
khác, một mặt xã hội đã có quan niệm đúng đắn về vai trò của văn hóa với tư cách
là động lực tinh thần của sự phát triển, một mặt hệ thống giá trị văn hóa được mở
rộng, nâng cấp, và quan trọng hơn là con người đã được khuyến khích, tạo điều
kiện tham gia sản xuất các giá trị văn hóa, để làm phong phú thế giới văn hóa của
chính mình và cộng đồng. Tuy nhiên, các thuận lợi ấy lại vận hành trong bối cảnh
mở cửa giao lưu, hợp tác kinh tế - văn hóa với thế giới hết sức đa dạng và phức
tạp, một số giá trị văn hóa đã lỗi thời vẫn tồn tại dai dẳng, rồi sự chi phối của tính
tự phát trong quá trình sản xuất đã đưa tới một số hạn chế trong khi phân biệt sự
khác nhau giữa sản phẩm có tính văn hóa và sản phẩm có tính "phản văn hóa"...
Quá trình sản xuất văn hóa, trên phương diện nào cũng là quá trình sản xuất các giá
trị nhằm phát triển và hoàn thiện con người. Quá trình đó gắn liền với khả năng
nhận thức ngày càng sâu sắc hơn, ngày càng bản chất hơn về tự nhiên, xã hội và
con người. Kết quả của quá trình nhận thức, sản xuất đã đưa tới sự ra đời, hình
thành, phát triển của hệ thống các giá trị chân - thiện - mỹ, đồng thời đặt con người
vào xu thế tất yếu là phải "văn hóa", phải làm cho bản thân trở thành con người
văn hóa, phải tham gia xây dựng xã hội trở thành xã hội văn hóa.
Tuy nhiên, do yêu cầu riêng của lịch sử và do một số giới hạn của nhận thức, trong
tiến trình văn hóa, dù có những “đặc điểm chung”và luôn nằm trong xu hướng phát
triển và đi lên, thì mỗi thời kỳ lại có tiêu chí văn hóa riêng và điều này, một mặt
làm nên tính liên tục lịch sử của văn hóa, mặt khác lại đòi hỏi con người cần tuân
thủ một số chuẩn mực riêng của mỗi giai đoạn.
Như với đạo đức chẳng hạn, nếu đạo hiếu là "đặc điểm chung" của quan hệ giữa
con cái với cha mẹ thì so sánh sự thực hành của quan hệ này giữa thời trung đại với
thời hiện đại ở Việt Nam đã có một số điểm khác nhau. Ngày nay, nếu câu tục ngữ
"Công cha như núi Thái Sơn - Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra" vẫn giữ
nguyên giá trị thì các câu tục ngữ "Mẹ già ở tấm lều tranh - Sớm thăm, tối viếng
mới đành dạ con", "Con gái thì gả chồng gần - Có bát canh cần nó cũng đưa sang"
đã ít nhiều chuyển dịch ý nghĩa khi con người tỏ ra không còn bằng lòng với giới
hạn tù túng của lũy tre làng, mà ngày càng mở rộng phạm vi sinh sống của mình.
Tình huống mới về cư trú đã làm cho việc "sớm thăm, tối viếng" dù có muốn cũng
trở nên khó khăn, từ đó, cả cha mẹ và con cái đều chấp nhận việc thực hành đạo
hiếu qua thư từ, điện thoại, về thăm cha mẹ vào ngày nghỉ cuối tuần hoặc về phép;
và đồng quà tấm bánh hay chiếc áo mới nhiều khi lại được thay thế bằng chiếc
"phong bì" để cha mẹ mua sắm tùy ý. Như vậy là, việc thực hành đạo hiếu đã có
chuyển dịch để thích ứng với tình huống mới của cuộc sống, và dường như điều
này đã được số đông dân chúng chấp nhận.
Trong vai trò, tư cách là chủ thể sản xuất văn hóa, con người luôn luôn có khát
vọng phải làm thế nào để sản phẩm do mình làm ra có tính hữu dụng ngày càng
cao, ngày càng đẹp, ý nghĩa nhân văn ngày càng phong phú, sâu sắc. Ðó nguyên
nhân lý giải vì sao tính thẩm mỹ lại tham gia vào việc làm đẹp ngôi nhà, chiếc xe,
thậm chí đến chiếc áo - vật dụng mà chức năng trước hết là để "che nửa trên của cơ
thể". Ngay cả khi sản xuất các sản phẩm của nền khoa học, kỹ thuật, công nghệ
hiện đại cũng vậy, từ máy bay, tàu hỏa cao tốc, ô-tô, máy tính... tới điện thoại di
động, xe máy,... con người vẫn chú ý đến vai trò của tính thẩm mỹ để sản phẩm
vừa hữu dụng vừa phù hợp thị hiếu của người sử dụng.
Với các sản phẩm tinh thần, từ lý tưởng mà xã hội đang hướng tới đến các bài hát,
bản nhạc, cuốn truyện, bức tranh, vở kịch, bộ phim... thì yêu cầu về tính nhân văn
còn cao hơn rất nhiều. Bởi những tác phẩm này tác động trực tiếp tới sự hoàn thiện
thế giới tinh thần bên trong của mỗi người, làm cho thế giới ấy trở nên phong phú
hay đơn điệu, nghèo nàn, sinh động hay cằn cỗi, giàu khát vọng sáng tạo hay thụ
động, lười nhác... Ðiều đó cho thấy, việc sản xuất sản phẩm văn hóa trước hết phụ
thuộc vào quan niệm, mục đích của người sản xuất, vào cách thức họ đưa sản phẩm
đến với người sử dụng như thế nào. Và nếu khi trong xã hội xuất hiện các sản
phẩm "phản văn hóa" thì người sản xuất phải là người chịu trách nhiệm duy nhất,
cuối cùng. Không ai khác, chính họ là chủ nhân của sản phẩm, họ phải chịu trách
nhiệm trước xã hội. Vì lẽ, sự ra đời của sự vật - hiện tượng "phản văn hóa" có thể
gây tác hại không lường đối với tiến trình phát triển xã hội, đẩy tới sự tha hóa con
người, và việc phê phán các sự vật - hiện tượng "phản văn hóa" trong thời gian gần
đây một mặt cho thấy các tiêu chí, chuẩn mực văn hóa lành mạnh vẫn giữ vai trò
chủ động trong sinh hoạt xã hội, mặt khác cho thấy dư luận nghiêm túc không bao
giờ đồng tình với các sản phẩm "phản văn hóa".
Với sự phát triển của con người như ngày nay, không thể coi việc sản xuất ra các
sản phẩm "phản văn hóa" là hành vi tự phát mà phải coi đây là hành vi có ý thức,
nhưng là ý thức vô trách nhiệm đối với cộng đồng. Tuy nhiên vấn đề không chỉ là
sự nhận thức, bởi trừ một số cá nhân (như văn nghệ sĩ trẻ ít nhiều còn nông nổi,
chưa đủ chín chắn để phân biệt lợi - hại, hay - dở khi công bố tác phẩm trước công
chúng) chắc chắn số người còn lại đều nắm bắt được tác động nguy hại của sản
phẩm do họ sản xuất và họ đã cố tình tảng lờ sự nguy hại ấy. Hoàn toàn có thể nói
rằng hiện tượng trên đây có nguyên nhân từ sự thiếu hụt trong hiểu biết về tác động
ngược chiều của sản phẩm đối với xã hội - con người và mục đích vì lợi nhuận.
Một số người, trong khi chạy theo lợi ích kinh tế hẹp hòi của cá nhân, đã buông
lơi, hạ thấp ý nghĩa văn hóa của sản phẩm do họ làm ra, các sản phẩm đó đã có tác
động xấu tới sự phát triển đời sống tinh thần của xã hội.
Vài năm gần đây, đã xuất hiện một nghịch lý thật rất đáng lo ngại là trong khi mức
sống, thu nhập quốc dân tăng lên thì các tệ nạn xã hội nảy sinh, đạo đức xã hội có
những mặt xuống cấp, tự nhiên bị khai thác bừa bãi, lối sống thực dụng cực đoan
đã chi phối hoạt động của không ít cá nhân... Trong thực tế, đã xuất hiện dấu hiệu
đầu tiên của tình trạng mất cân đối giữa văn hóa và phát triển. Nếu nghịch lý này
không được giải quyết, sẽ không chỉ gây tác hại đối với xã hội - con người hôm
nay, mà còn có tác hại đối với xã hội - con người tương lai. Do đó, vì tương lai của
văn hóa dân tộc, vì sự toàn vẹn của một đời sống đạo đức lành mạnh, yêu cầu “tinh
thần văn hóa” tự giác phải trở thành phẩm chất bên trong của mỗi người, phải được
kết hợp các biện pháp chế tài dựa trên cơ sở luật pháp để xử lý sản phẩm "phản văn hóa”.
Document Outline

• Họ và tên : Đỗ Thị Ngân
• Lớp : Văn hóa truyền thông 22A