lOMoARcPSD|472 054 11 Đề cương
Trình bày nội dung và ý nghĩa phương pháp
luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng. Nhóm thực hiện: Nhóm 5
Giảng viên hướng dẫn: ThS. Trịnh Thị Thanh
Học phần: 233.PO1111.A11- Triết học Mác - Lênin
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2024 lOMoARcPSD|472 054 11 Mục lục
Mục lục ............................................................................................................... i
1. Mở đầu ...................................................................................................... 1
Giới thiệu đề tài ................................................................................... 1
Lý do chọn đề tài ................................................................................. 1
Tóm tắt các mục sẽ trình bày ............................................................... 2
2. Nội dung .................................................................................................... 2
Khái niệm cặp phạm trù bản chất - hiện tượng ..................................... 2
Bản chất của phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng. ... 4
Bản chất và hiện tượng khách quan của phương pháp luận cặp phạm
trù bản chất – hiện tượng. ............................................................................... 4
Bản chất và hiện tượng mâu thuẫn của phương pháp luận cặp phạm
trù bản chất – hiện tượng. ............................................................................... 5
Ý nghĩa phương pháp luận của phạm trù bản chất - hiện tượng ............ 6
3. Kết luận ..................................................................................................... 7 Tài liệu tham khảo 1 1. Mở đầu
Giới thiệu đề tài
Phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng là một trong những khía
cạnh quan trọng của triết học, đặc biệt là trong triết học Mác. Nó giúp chúng ta khám
phá sâu hơn về mối liên hệ phức tạp giữa bản chất và hiện tượng, từ đó có thể phân tích
và giải thích các hiện tượng tự nhiên và xã hội một cách toàn vẹn và sâu sắc.
Trong triết học, các phạm trù "bản chất" và "hiện tượng" đóng vai trò then chốt,
thường được dùng để mô tả các mặt khác nhau của thực tại. Bản chất đại diện cho những
đặc điểm cốt lõi và thuộc tính bên trong của sự vật hay hiện tượng, trong khi hiện tượng
là các biểu hiện bên ngoài có thể quan sát và cảm nhận được. Việc phân biệt và nghiên
cứu mối quan hệ giữa bản chất và hiện tượng không chỉ giúp ta hiểu rõ hơn về sự tồn
tại, mà còn giúp áp dụng những kiến thức này vào thực tiễn.
Phương pháp này có nguồn gốc từ triết học cổ điển Đức, đặc biệt là triết học của
Hegel, nơi mà mối quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng được đặc biệt nhấn
mạnh. Triết học Mác tiếp tục phát triển và thừa nhận phương pháp này, nhấn mạnh rằng
bản chất và hiện tượng không phải là hai mặt đối lập mà là hai phần của một thực tại
duy nhất, tồn tại và phát triển qua mối quan hệ tương tác phức tạp với nhau.
Ngoài ra phương pháp này không chỉ có ý nghĩa lý thuyết mà còn có vai trò quan
trọng trong đời sống con người. Bằng cách phân tích sâu hơn về bản chất và hiện tượng,
chúng ta có thể hiểu rõ hơn về các nguyên nhân và hậu quả của các sự kiện xảy ra trong
xã hội và tự nhiên. Điều này giúp chúng ta không chỉ dự đoán được các biến đổi và
phản ứng của thực tế mà còn có thể đưa ra các giải pháp và chiến lược phát triển bền vững hơn.
Lý do chọn đề tài
Trong cuộc sống, trải qua hàng vạn năm hình thành, tồn tại và phát triển, con người
vẫn chưa bao giờ thôi băn khoăn và đủ khả năng giải thích hết được thế giới. Đứng
trước thế giới rộng lớn, bao la, trước các sự vật, hiện tượng muôn hình, muôn vẻ, con
người luôn có nhu cầu nhận thức thế giới bằng một loạt các câu hỏi cần giải đáp: thế
giới từ đâu mà ra? Nó tồn tại và phát triển như thế nào? Các sự vật ra đời, tồn tại và mất 2
đi có tuân theo quy luật nào không?... Đi sâu trả lời các câu hỏi ấy chính là bản chất,
nhiệm vụ của triết học. Vì vậy, có thể khẳng định, triết học có vai trò đặc biệt quan trọng
trong việc giải thích và cải tạo thế giới. Bàn về chủ nghĩa Mác -
Lênin, ta có thể hiểu, đây là học thuyết về những quy luật chung nhất của sự phát
triển trong tự nhiên và xã hội, lí luận cách mạng của quần chúng nhân dân lao động
trong cuộc đấu tranh tự giải phóng khỏi áp bức bóc lột, công cuộc xây dựng khoa học
Chủ nghĩa xã hội và Chủ nghĩa Cộng sản. Nó là những quan điểm triết học, khoa học
và các quan điểm chính trị, xã hội.
Trong khuôn khổ phạm vi bài luận, ta đi sâu vào nghiên cứu về vấn đề bản chất,
hiện tượng. Bản chất và hiện tượng là một trong sáu cặp phạm trù cơ bản của phép duy
vật biện chứng, nó giúp mỗi chúng ta có cái nhìn vừa tổng quát, vừa cụ thể và sâu sắc
hơn về những sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh.
Qua đó, mỗi chúng ta có thể vận dụng giá trị của phương pháp luận để phân tích,
xem xét các vấn đề trong quá trình nhận thức cũng như ứng dụng trong cuộc sống thực tiễn.
Tóm tắt các mục sẽ trình bày
Phần 1. Khái niệm cặp phạm trù bản chất - hiện tượng
Phần 2: Bản chất của phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng
Phần 3: Ý nghĩa phương pháp luận của phạm trù bản chất - hiện tượng 2. Nội dung
Khái niệm cặp phạm trù bản chất - hiện tượng
 Hiện tượng và bản chất là hai khía cạnh quan trọng trong việc hiểu về sự
vật và quá trình trong tự nhiên và xã hội. Đây là những phạm trù cơ bản
trong triết học, đặc biệt là trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lenin.
 Hiện tượng là những biểu hiện bên ngoài mà chúng ta có thể nhận thức
được qua giác quan. Đây là những đặc điểm, hành động, và trạng thái mà
một đối tượng hoặc sự việc có thể trình bày ra ngoài. Ví dụ, chúng ta có thể 3
nhìn thấy, nghe thấy, hoặc chạm vào các hiện tượng. Hiện tượng thường dễ
nhận biết và quan sát nhưng có thể dẫn đến sự hiểu lầm nếu chỉ dựa vào
chúng mà không đi sâu vào bản chất.
 Bản chất là các mối quan hệ và quy luật bên trong của sự vật, bị che khuất
và chỉ có thể hiểu được bằng tư duy trừu tượng và phân tích lý luận. Bản
chất là nền tảng quy định sự vận động và phát triển của đối tượng. Nó là
cốt lõi, là những gì tạo nên tính chất và bản chất thực sự của sự vật. Hiểu
bản chất đòi hỏi chúng ta phải vượt qua những biểu hiện bên ngoài và
nghiên cứu sâu vào mối quan hệ bên trong và các quy luật chi phối chúng.
 Trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lenin, mối quan hệ
giữa hiện tượng và bản chất là một mối quan hệ biện chứng. Điều này có
nghĩa là hiện tượng và bản chất không tách rời nhau mà có mối quan hệ
tương hỗ. Hiện tượng là hình thức thể hiện ra bên ngoài của bản chất, và
thông qua việc nghiên cứu hiện tượng, chúng ta có thể dần dần khám phá
và hiểu được bản chất của sự vật.
Ví dụ, khi nói về con người, chúng ta thấy rằng mỗi người đều có chân, tay, mắt,
mũi, những đặc điểm chung này là các hiện tượng bên ngoài. Tuy nhiên, những yếu tố
này không tạo nên bản chất thực sự của một con người, đó chỉ là các đặc điểm hình thể.
Bản chất của con người liên quan đến các mối quan hệ xã hội, ý thức, và các quy luật
vận hành trong xã hội mà họ sống.
Một ví dụ khác là trong xã hội tư bản, bản chất của giai cấp tư sản là sự bóc lột
giai cấp công nhân và người lao động. Sự bóc lột này là hiện tượng có thể quan sát thấy
qua các điều kiện làm việc, tiền lương thấp, và lợi nhuận của tư bản. Tuy nhiên, để hiểu
bản chất của sự bóc lột này, cần phải nghiên cứu sâu vào các quy luật kinh tế và xã hội
chi phối hệ thống tư bản chủ nghĩa, như quy luật giá trị thặng dư và sự tích lũy tư bản.
Qua việc phân tích hiện tượng và bản chất, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về sự vật
và quá trình trong tự nhiên và xã hội, từ đó có thể đưa ra những giải pháp và hành động
phù hợp để thay đổi và phát triển xã hội theo hướng tiến bộ.
Nguồn: (Nguyễn Thị Ngọc Minh) 4
Bản chất của phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng.
Bản chất và hiện tượng khách quan của phương pháp luận cặp phạm trù
bản chất – hiện tượng.
Bản chất và hiện tượng luôn tồn tại song song và không thể tách rời nhau. Bản
chất luôn bộc lộ qua các hiện tượng, và ngược lại, hiện tượng luôn là biểu hiện của một
bản chất nào đó. Mối quan hệ này là cơ sở để chúng ta có thể hiểu và phân tích sâu về sự vật và quá trình.
Bản chất của một đối tượng hoặc sự việc quyết định các hiện tượng mà nó biểu
hiện ra bên ngoài. Khi bản chất của một sự vật bị thay đổi hoặc tiêu diệt, các hiện tượng
tương ứng do bản chất đó sinh ra cũng sẽ biến mất theo thời gian. Ngược lại, khi một
bản chất mới xuất hiện, các hiện tượng mới phù hợp với bản chất đó cũng sẽ dần dần
xuất hiện và thay thế các hiện tượng cũ.
Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng là yếu tố quan trọng giúp con người có
thể thông qua các hiện tượng để nhận biết và hiểu rõ về bản chất. Bằng cách quan sát,
phân tích và tổng hợp các hiện tượng, chúng ta có thể phát hiện ra các quy luật và
nguyên lý chi phối sự vận động và phát triển của sự vật.
Ví dụ, trong xã hội, sự xuất hiện của các hiện tượng xã hội như tỉ lệ thất nghiệp,
mức độ nghèo đói, hoặc sự phân hoá giàu nghèo không chỉ là những con số và biểu hiện
bề ngoài. Chúng phản ánh bản chất của các quan hệ sản xuất và phân phối trong nền
kinh tế. Khi các quan hệ này thay đổi, ví dụ như khi có một cuộc cải cách kinh tế hoặc
cách mạng xã hội, các hiện tượng tương ứng cũng sẽ thay đổi theo.
Tóm lại, mối quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng là một trong những
nguyên lý cơ bản giúp chúng ta hiểu và khám phá thế giới. Chính nhờ sự thống nhất
này mà con người có thể nhận biết và tìm ra những quy luật phát triển của sự vật, từ đó
có thể tác động và thay đổi hiện thực một cách có hiệu quả.
Nguồn: (Luật sư Lê Minh Trường , 2023) 5
Bản chất và hiện tượng mâu thuẫn của phương pháp luận cặp phạm trù
bản chất – hiện tượng.
Bản chất: Đây là những đặc điểm cố định, bền vững của một sự vật, tồn tại độc
lập với sự nhận thức của con người. Ví dụ, bản chất của một cây là sự sống, tồn tại của
nó nhờ quá trình hô hấp và quang hợp.
Hiện tượng: Đây là những biểu hiện cụ thể, có thể quan sát được bằng các giác
quan hoặc dụng cụ đo lường. Ví dụ, hiện tượng của cây là sự sinh trưởng, ra hoa, ra trái và thay đổi theo mùa.
Mối quan hệ giữa bản chất và hiện tượng:
 Bản chất phản ánh cái chung, cái tất yếu, quyết định sự tồn tại và phát triển
của sự vật. Hiện tượng phản ánh cái riêng, cá biệt của sự vật.
 Bản chất là mặt bên trong ẩn giấu sâu xa của hiện thực khách quan, còn
hiện tượng là mặt bên ngoài của hiện thực khách quan.
 Không có bản chất nào tồn tại thuần túy ngoài hiện tượng, và không có hiện
tượng nào hoàn toàn không biểu hiện bản chất.
 Mối liên hệ giữa bản chất và hiện tượng thống nhất với nhau, cho phép
chúng ta tìm ra quy luật trong vô vàn các hiện tượng bên ngoài.
Tóm lại, mối quan hệ giữa bản chất và hiện tượng là một vấn đề phức tạp trong
triết học, thể hiện sự mâu thuẫn giữa tính tương đối và tạm thời của hiện tượng và tính
tuyệt đối, vĩnh cửu của bản chất. Các tranh luận và quan điểm khác nhau về mối quan
hệ này đã đóng góp vào sự phát triển của triết học như một ngành nghệ thuật của sự suy
ngẫm về thế giới và sự tồn tại.
Ví dụ: Bản chất của hệ thống kinh tế tư bản ở Hoa Kỳ là sự bóc lột lao động của
giai cấp công nhân để tạo ra giá trị thặng dư cho giai cấp tư sản. Tuy nhiên, hiện tượng
bên ngoài mà chúng ta có thể thấy là mức sống của công nhân có thể được cải thiện,
lương tăng, và các phúc lợi xã hội được cung cấp. Điều này dẫn đến một mâu thuẫn: sự
cải thiện này có thể che giấu bản chất bóc lột, làm cho mọi người lầm tưởng rằng công
nhân đang được hưởng lợi nhiều hơn so với thực tế. Trong thực chất, việc cải thiện mức
sống chỉ là một biện pháp để duy trì sự ổn định và kiểm soát xã hội, đồng thời tiếp tục 6
tối đa hóa lợi nhuận cho giai cấp tư sản. (Wikipedia) (Giáo trình Kinh tế chính trị Mác Lênin, 2021)
Ý nghĩa phương pháp luận của phạm trù bản chất - hiện tượng
Để nhận thức đúng sự thật, chúng ta không thể dừng lại ở việc quan sát các hiện
tượng bên ngoài mà cần đi sâu vào bản chất của sự vật. Chỉ thông qua việc nghiên cứu
nhiều hiện tượng khác nhau, chúng ta mới có thể hiểu đúng và đầy đủ về bản chất. V.I.
Lênin đã từng nói: “Tư tưởng của người ta đi sâu một cách vô hạn, từ hiện tượng đến
bản chất, từ bản chất cấp một đến bản chất cấp hai…”.
Nhận thức, đặc biệt là khoa học nhận thức, đòi hỏi phải vạch ra được bản chất
của sự vật. Trong hoạt động thực tiễn, chúng ta cần dựa vào bản chất chứ không chỉ
dựa vào hiện tượng vì:
 Bản chất không tồn tại dưới dạng thuần túy mà luôn bộc lộ ra bên ngoài thông
qua các hiện tượng tương ứng. Do đó, chỉ có thể tìm ra bản chất thông qua
nghiên cứu các hiện tượng.
 Bản chất tồn tại khách quan bên trong sự vật, vì thế chúng ta phải tìm hiểu bản
chất từ chính sự vật đó.
Quá trình nhận thức bản chất đòi hỏi phải xem xét rất nhiều hiện tượng từ nhiều
góc độ khác nhau. Tuy nhiên, trong một hoàn cảnh nhất định, chúng ta không thể xem
xét hết tất cả các hiện tượng biểu hiện bản chất của sự vật. Do vậy, cần ưu tiên xem
xét các hiện tượng điển hình trong những hoàn cảnh điển hình.
Dĩ nhiên, kết quả của việc xem xét này chưa thể phản ánh đầy đủ bản chất của sự
vật, mà chỉ phản ánh một cấp độ nhất định. Quá trình nắm bắt các cấp độ tiếp theo
ngày càng sâu sắc hơn trong bản chất của sự vật là một quá trình khó khăn, lâu dài và
không có điểm dừng. Vì vậy, khi kết luận về bản chất của sự vật, chúng ta cần hết sức thận trọng.
Nhận thức đúng đắn là một hành trình không ngừng nghỉ, đòi hỏi sự kiên trì và
cẩn trọng trong từng bước đi, từ việc quan sát hiện tượng đến việc khám phá bản chất
sâu xa của sự vật. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể hiểu và tác động một cách chính
xác và hiệu quả lên thế giới xung quanh. lOMoARcPSD|472 054 11 7
Nguồn: (Luật sư Lê Minh Trường , 2023) 3. Kết luận
Phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng là một công cụ triết học
quan trọng, đặc biệt trong triết học Mác, giúp chúng ta hiểu rõ mối quan hệ phức tạp
giữa bản chất và hiện tượng. Bản chất là những đặc điểm cố định, bền vững của sự vật,
còn hiện tượng là những biểu hiện cụ thể có thể quan sát được. Bản chất và hiện tượng
luôn tồn tại song song và biểu hiện qua nhau. Để hiểu đúng bản chất của sự vật, cần
phải xem xét nhiều hiện tượng khác nhau từ nhiều góc độ. Phương pháp này không chỉ
giúp chúng ta nhận thức sâu sắc về thế giới mà còn hỗ trợ nghiên cứu khoa học và thực
tiễn, giúp hiểu rõ sự vận động và phát triển của sự vật và hiện tượng, từ đó đưa ra các
giải pháp và chiến lược phát triển bền vững hơn. lOMoARcPSD|472 054 11
Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình Kinh tế chính trị Mác Lênin. (2021, 06 22). Lytuong.net. Được truy lục từ
Chủ nghĩa tư bản độc quyền: Nguyên nhân, bản chất, đặc điểm:
https://lytuong.net/chu-nghia-tu-ban-doc-quyen/
2. Luật sư Lê Minh Trường . (2023, 08 26). Luật Minh Khuê. Được truy lục từ Cặp
phạm trù bản chất và hiện tượng phân tích, vận dụng và ví dụ:
https://luatminhkhue.vn/cap-pham-tru-ban-chat-va-hien-tuong.aspx
3. Nguyễn Thị Ngọc Minh. (không ngày tháng). Studocu. Được truy lục từ Tiểu luận
triết - Nội dung cặp phạm trù bản chất - hiện tượng và liên hệ ý nghĩa phương pháp luận:
https://www.studocu.com/vn/document/dai-hoc-kinh-te-quoc-dan/business-
law/tieu-luan-triet-noi-dung-cap-pham-tru-ban-chat-hien-tuong-va-lien-he-y-nghia- phuong-phap-luan/38792558
4. Wikipedia. (không ngày tháng). Wikipedia. Được truy lục từ Chủ nghĩa tư bản:
https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_t%C6%B0_b%E1 %BA%A3n
Document Outline

• Mục lục
  • 1. Mở đầu
    • Giới thiệu đề tài
    • Lý do chọn đề tài
    • Tóm tắt các mục sẽ trình bày
  • 2. Nội dung
    • Khái niệm cặp phạm trù bản chất - hiện tượng
    • Bản chất của phương pháp luận cặp phạm trù bản chất – hiện tượng.
    • Ý nghĩa phương pháp luận của phạm trù bản chất - hiện tượng
  • 3. Kết luận
• Tài liệu tham khảo