Chủ đề 7. Từ nguyên lý tồn tại xã
hội quyết định ý thức xã hội, bàn
về triết lý dân gian: "Phú quý
sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh đạo tặc”
I. Khái lược về nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý
thức xã hội của triết học Mác – Lênin 1. Khái niệm
- Tồn tại xã hội là khái niệm của triết học Mác-
Lênin dùng để chỉ phương thức và điều kiện sinh
hoạt vật chất của xã hội trong một giai đoạn lịch sử nhất định
 Ví dụ: Môi trường tự nhiên là tiền đề vật chất
đầu tiên của sự tồn tại xã hội. Môi trường tự
nhiên tác động đến sự phát triển của xã hội
cả về mặt tích cực và tiêu cực. Ví dụ, khí
hậu, đất đai, nguồn tài nguyên thiên
nhiên,... có tác động đến sự phát triển kinh
tế, xã hội của một quốc gia.
- Ý thức xã hội bao gồm toàn bộ đời sống tinh thần
của xã hội như tâm lý, tình cảm, tập quán ,
truyền thống và hệ thống các quan điểm tư
tưởng được đúc kết trong các hình thái ý thức xã
hội như: chính trị, Pháp luật, Khoa học, Đạo đức,
Tôn giáo, Văn hóa, Triết học,...
 Ví dụ: Quan điểm là cách nhìn nhận, cách
đánh giá của con người về một vấn đề nào
đó. Quan điểm có thể là đúng hoặc sai, tích cực hoặc tiêu cực.
2. Nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội
- Tồn tại xã hội là nguồn gốc, cơ sở, điều kiện và
động lực cho sự hình thành phát triển của ý thức
xã hội, còn ý thức xã hội chỉ là sự phản ánh của
tồn tại xã hội, phát triển phụ thuộc vào tồn tại xã hội
- Khi tồn tại xã hội thay đổi thì ý thức xã hội sớm
muộn cũng phải thay đổi theo
- Để minh họa cho vấn đề này, Mác viết: “Trước
hết con người ăn, uống, ở và mặc, nghĩa là phải
lao động, trước khi có thể đấu tranh để giành
quyền thống trị, trước khi có thể hoạt động chính
trị, tôn giáo, triết học” (22, tr.116)
- Do tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội nên khi
muốn thẩm định, đánh giá một hình thái ý thức
xã hội, phải xuất phát từ những điều kiện vật
chất phát sinh ra hình thái đó. Nếu không sẽ rơi
vào tình trạng quy kết một cách chủ quan, võ đoán
- Vì tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, nên
mọi mong ước, dự định của con người phải dựa
trên tiền đề vật chất, cơ sở thực tiễn, tránh tư
tưởng chủ quan duy ý chí
- Ý thức xã hội cũng có thể phản ánh xuyên tạc,
sai lệch, có hiện tượng này là do: Nhu cầu của
thực tiễn, quyền lợi, mục đích giai cấp, trình độ
nhận thức của con người, tính tồn tại độc lập
tương đối của ý thức xã hội
 Ví dụ về sự tác động của văn hóa đến ý thức
xã hộiVăn hóa là tổng thể những giá trị vật
chất và tinh thần của một xã hội. Văn hóa có
vai trò quan trọng trong việc hình thành
nhân cách con người, thúc đẩy sự phát triển
của ý thức xã hội. Ví dụ, trong một xã hội có
nền văn hóa tiên tiến, người dân sẽ có tư
tưởng tiến bộ, tích cực. Ngược lại, trong một
xã hội có nền văn hóa lạc hậu, người dân sẽ
có tư tưởng tiêu cực, lạc hậu.
II. Nội dung câu : "Phú quý sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh đạo tặc”
- Phú quý: có nghĩa là giàu sang, sung túc, đầy đủ về vật chất.
- Lễ nghĩa: có nghĩa là những quy tắc, chuẩn mực
về cách cư xử, ứng xử trong xã hội.
- Bần hàn: có nghĩa là nghèo khó, thiếu thốn về vật chất.
- Đạo tặc: có nghĩa là người cướp của, giết người,
làm những việc trái đạo đức.
 Câu "Phú quý sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh đạo tặc"
là một câu tục ngữ của người Việt Nam, được lưu
truyền từ lâu đời. Câu tục ngữ này có nghĩa là khi
con người có cuộc sống giàu sang, sung túc thì sẽ
có xu hướng cư xử lễ phép, lịch sự, tôn trọng người
khác. Ngược lại, khi con người sống trong cảnh
nghèo khó, bần hàn thì sẽ có xu hướng phạm pháp,
làm những việc trái đạo đức.
- Câu tục ngữ "Phú quý sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh
đạo tặc" thể hiện một quan điểm mang tính chất
quy luật của xã hội. Theo quan điểm này, cuộc
sống vật chất của con người có ảnh hưởng đến
tư tưởng, đạo đức của con người. Khi con người
có cuộc sống giàu sang, sung túc thì sẽ có điều
kiện để học tập, nâng cao trình độ, tiếp thu
những giá trị văn hóa tốt đẹp của xã hội. Từ đó,
con người sẽ có xu hướng cư xử lễ phép, lịch sự,
tôn trọng người khác. Ngược lại, khi con người
sống trong cảnh nghèo khó, bần hàn thì sẽ có
tâm lý bất an, lo lắng, dễ dẫn đến những hành vi
trái đạo đức, phạm pháp.
- Tuy nhiên, cần lưu ý rằng câu tục ngữ này chỉ
mang tính chất tương đối, không phải tuyệt đối.
Thực tế, có rất nhiều người giàu có nhưng không
có đạo đức, ngược lại, cũng có nhiều người
nghèo khó nhưng vẫn sống lương thiện, có đạo
đức. Nguyên nhân của sự khác biệt này là do
nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như gia đình,
môi trường sống, giáo dục,...
- Câu tục ngữ "Phú quý sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh
đạo tặc" là một lời nhắc nhở chúng ta về tầm
quan trọng của việc giáo dục đạo đức cho con
người, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện nay
đang có nhiều biến động. Chúng ta cần tạo điều
kiện để mọi người, đặc biệt là những người
nghèo khó, có cơ hội học tập, nâng cao trình độ,
tiếp thu những giá trị văn hóa tốt đẹp của xã hội.
Từ đó, góp phần xây dựng một xã hội giàu đẹp, văn minh.
III. Ý nghĩa câu triết lý dân gian: "Phú quý sinh lễ
nghĩa, bần hàn sinh đạo tặc” đối với nhận thức và
đời sống ở việt nam hiện nay. Liên hệ bản thân 1. Ý nghĩa
- Đối với nhận thức, câu tục ngữ này cho chúng
ta thấy rằng cuộc sống vật chất của con người
có ảnh hưởng đến tư tưởng, đạo đức của con
người. Khi con người có cuộc sống sung túc,
đầy đủ thì sẽ có điều kiện để học tập, nâng
cao trình độ, tiếp thu những giá trị văn hóa tốt
đẹp của xã hội. Từ đó, con người sẽ có xu
hướng cư xử lễ phép, lịch sự, tôn trọng người
khác. Ngược lại, khi con người sống trong cảnh
nghèo khó, thiếu thốn thì sẽ có tâm lý bất an,
lo lắng, dễ dẫn đến những hành vi trái đạo đức, phạm pháp.
- Đối với đời sống, câu tục ngữ này có ý nghĩa
nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc
giáo dục đạo đức cho con người, đặc biệt là
trong bối cảnh xã hội hiện nay đang có nhiều
biến động. Chúng ta cần tạo điều kiện để mọi
người, đặc biệt là những người nghèo khó, có
cơ hội học tập, nâng cao trình độ, tiếp thu
những giá trị văn hóa tốt đẹp của xã hội. Từ
đó, góp phần xây dựng một xã hội giàu đẹp, văn minh. 2. Liên hệ bản thân
- Là một thanh niên đang sống trong thời đại hội
nhập, em nhận thức được rằng câu tục ngữ
"Phú quý sinh lễ nghĩa, bần hàn sinh đạo tặc"
vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện nay.
Em luôn ý thức được rằng bản thân cần phải
nỗ lực học tập, rèn luyện đạo đức để trở thành
một người có ích cho xã hội.
- Em sẽ cố gắng học tập thật tốt, nâng cao trình
độ hiểu biết của mình về mọi mặt. Đồng thời,
em sẽ tích cực tham gia các hoạt động xã hội,
giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.
Em tin rằng, bằng những hành động cụ thể
của mình, tôi sẽ góp phần xây dựng một xã hội văn minh, giàu đẹp.
- Học tập và rèn luyện đạo đức: Em sẽ cố gắng
học tập thật tốt, nâng cao trình độ hiểu biết
của mình về mọi mặt. Em sẽ học tập những
tấm gương đạo đức tốt đẹp trong xã hội, từ đó
rèn luyện cho mình những đức tính tốt như lễ
phép, lịch sự, tôn trọng người khác,...
- Tích cực tham gia các hoạt động xã hội: Em sẽ
tích cực tham gia các hoạt động xã hội, giúp
đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Em sẽ
tham gia các chương trình thiện nguyện, tình
nguyện để giúp đỡ những người kém may mắn hơn mình.