Họ tên: Nguyễn Minh Hiếu
Lớp: Quản lý hành chính nhà nước K39 Môn: Chính trị học
Vấn đề tiểu luận: Tư tưởng chính trị Nho gia, sự du nhập và tác động đến đời sống chính trị Việt Nam
Tên tiểu luận: Khổng tử và sự phát triển của chính trị Nho
gia, sự du nhập và tác động đến đời sống chính trị Việt Nam
Lời mở đầu: Khổng Tử (551-479 TCN) là một triết gia nổi tiếng của Trung Quốc
cổ đại, người sáng lập và phát triển hệ tư tưởng Nho giáo. Ông sống vào thời kỳ
Xuân Thu, một giai đoạn đầy biến động chính trị và xã hội ở Trung Quốc, và các tư
tưởng của ông chủ yếu phản ứng lại với những vấn đề của thời kỳ này, đồng thời
đề xuất những giải pháp nhằm duy trì trật tự xã hội và đạo đức.
Phần 1: Giới thiệu về Khổng Tử
Cuộc Đời và Tầm Ảnh Hưởng
Khổng Tử sinh ra ở nước Lỗ (nay thuộc tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc) trong một gia
đình quý tộc nhưng không còn quyền lực. Dù xuất thân không phải là cao quý,
Khổng Tử có học vấn uyên bác và đã trở thành một nhà giáo dục, triết gia và chính
trị gia nổi bật. Ông du hành nhiều nơi để truyền bá học thuyết của mình và tìm
kiếm một vị trí trong chính quyền để thực hiện lý tưởng của mình. Tuy nhiên, mặc
dù Khổng Tử không bao giờ đạt được những vị trí quyền lực quan trọng trong đời
sống chính trị, tư tưởng của ông đã có ảnh hưởng sâu rộng và lâu dài.
Tư Tưởng Chính Trị Nho Gia 1. Nhân (仁): o
Định nghĩa: Nhân là khái niệm cốt lõi trong Nho giáo, thường được
dịch là "lòng nhân ái" hoặc "từ bi." Đây là phẩm chất mà mọi người
nên hướng đến và là nền tảng của tất cả các mối quan hệ xã hội. o
Ứng dụng: Khổng Tử cho rằng người lãnh đạo phải có đức hạnh và
lòng nhân ái để có thể dẫn dắt xã hội một cách công bằng và hiệu quả.
Đối với ông, một chính trị gia hay nhà lãnh đạo chân chính cần phải
đặt lợi ích của dân tộc lên trên lợi ích cá nhân và phải chăm sóc cho
phúc lợi của người dân. 2. Lễ (礼): o
Định nghĩa: Lễ không chỉ là các nghi thức và phong tục tập quán mà
còn bao gồm các quy tắc ứng xử và chuẩn mực đạo đức. Khổng Tử
coi lễ là một phần quan trọng trong việc duy trì trật tự xã hội và xây
dựng các mối quan hệ hòa hợp giữa các cá nhân. o
Ứng dụng: Theo Khổng Tử, lễ giúp định hình hành vi của con người,
đảm bảo rằng mỗi cá nhân đều biết rõ vị trí của mình trong xã hội và
thực hiện đúng vai trò của mình. Lễ cũng giúp duy trì sự tôn trọng và
sự công bằng giữa các tầng lớp xã hội. 3. Hiếu (孝): o
Định nghĩa: Hiếu kính cha mẹ và tổ tiên là một trong những nguyên
tắc đạo đức quan trọng trong tư tưởng của Khổng Tử. Đây là nền tảng
của tất cả các mối quan hệ và sự tôn trọng trong xã hội. o
Ứng dụng: Khổng Tử tin rằng lòng hiếu kính không chỉ là nghĩa vụ
cá nhân mà còn là nền tảng của trật tự xã hội và chính trị. Một người
có hiếu sẽ tự động tôn trọng và phục tùng các quy tắc xã hội và chính trị.
4. Chính Danh (正名): o
Định nghĩa: Chính danh có nghĩa là việc mọi người và mọi sự vật cần
được gọi đúng tên và thực hiện đúng chức năng của mình. Khổng Tử
cho rằng sự gọi tên chính xác và thực hiện đúng chức năng giúp duy trì trật tự xã hội. o
Ứng dụng: Trong chính trị, chính danh có nghĩa là các chức vụ và vai
trò phải được thực hiện đúng theo các quy định và chức năng của
chúng. Điều này giúp đảm bảo rằng mọi người và mọi việc đều được
tổ chức và điều hành một cách hợp lý và hiệu quả.
5. Quân Tử và Tiểu Nhân (君子 và 小人): o
Định nghĩa: Khổng Tử phân biệt giữa quân tử (người quân tử) và tiểu
nhân (người tiểu nhân). Quân tử là người có đức hạnh, trí thức, và
hành động đúng đắn, trong khi tiểu nhân là người chỉ quan tâm đến lợi
ích cá nhân và không có đức hạnh. o
Ứng dụng: Trong chính trị và xã hội, Khổng Tử nhấn mạnh rằng các
vị trí lãnh đạo và các vai trò quan trọng nên được giao cho các quân
tử, những người sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung. Các
tiểu nhân, những người chỉ quan tâm đến quyền lực và lợi ích cá nhân,
nên được tránh xa khỏi các vị trí lãnh đạo.
Ảnh Hưởng và Di Sản
Tư tưởng của Khổng Tử đã hình thành nền tảng cho nhiều giá trị và quy tắc trong
xã hội Đông Á. Nho giáo đã ảnh hưởng lớn đến hệ thống giáo dục, quản lý, và các
nguyên tắc đạo đức ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, và Việt Nam. 
Hệ Thống Giáo Dục: Nho giáo đã định hình hệ thống giáo dục truyền thống
ở các quốc gia Đông Á, nhấn mạnh việc học tập về đạo đức và tri thức. 
Chính Trị và Quản Lý: Các nguyên tắc của Khổng Tử đã ảnh hưởng đến
chính trị và quản lý công quyền, đặc biệt là trong các triều đại phong kiến
Trung Quốc và các nước láng giềng. 
Văn Hóa và Xã Hội: Tư tưởng của Khổng Tử về đạo đức, lễ nghi và các
mối quan hệ xã hội đã ảnh hưởng đến các phong tục tập quán và giá trị văn
hóa ở các nước Đông Á.
Mục đích của bài tiểu luận
Bài tiểu luận này nhằm mục đích phân tích sâu rộng các tư tưởng chính trị của
Khổng Tử và đánh giá ảnh hưởng của chúng đối với hệ thống chính trị và xã hội
không chỉ trong thời đại của ông mà còn trong bối cảnh hiện đại. Cụ thể, bài tiểu
luận sẽ tập trung vào những điểm sau: 
Khám phá các nguyên tắc chính trị chính của Khổng Tử, bao gồm khái
niệm về nhân đức, lễ nghĩa và lãnh đạo bằng gương mẫu. 
Phân tích cách tư tưởng của Khổng Tử đã được áp dụng trong hệ thống
quản lý và chính trị của Trung Quốc qua các triều đại khác nhau. 
Đánh giá ảnh hưởng của tư tưởng Khổng Tử đối với các nền văn hóa và
hệ thống chính trị ở Đông Á, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. 
Xem xét sự thích ứng và ứng dụng của tư tưởng Khổng Tử trong thế
giới hiện đại, bao gồm những thách thức và cơ hội trong việc áp dụng các
nguyên tắc của ông vào các vấn đề chính trị và xã hội toàn cầu.
Phần 2: Khổng Tử: Cuộc đời và Bối cảnh lịch sử
2.1. Cuộc đời của Khổng Tử
Khổng Tử (Confucius), tên thật là Khổng Phu Tử (Kong Fuzi), sinh năm 551 trước
Công Nguyên tại làng Qufu, thuộc nước Lỗ (nay thuộc tỉnh Sơn Đông, Trung
Quốc). Ông là một trong những triết gia vĩ đại nhất trong lịch sử triết học và tư
tưởng của Trung Quốc. Cuộc đời và sự nghiệp của ông đã để lại một di sản lâu dài
ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, đặc biệt là triết học, chính trị, và giáo dục.
Thời kỳ ấu thơ và giáo dục
Khổng Tử sinh ra trong một gia đình thuộc tầng lớp thấp kém, cha mẹ ông qua đời
khi ông còn nhỏ. Tuy nhiên, ông sớm bộc lộ tài năng và khát vọng học hỏi. Ông tự
học để phát triển trí thức của mình, mặc dù gia đình không có điều kiện tài chính
để hỗ trợ giáo dục chính quy. Khổng Tử rất chăm chỉ và say mê học tập, đặc biệt là
các lĩnh vực như lịch sử, văn hóa, và các học thuyết cổ điển của Trung Quốc.
Sự nghiệp chính trị và giáo dục
Khi trưởng thành, Khổng Tử đã đảm nhận nhiều chức vụ khác nhau trong chính
quyền địa phương, bao gồm vai trò là quan chức trong nước Lỗ. Tuy nhiên, ông
gặp khó khăn trong việc thực hiện các cải cách chính trị và quản lý vì sự bất đồng
và cản trở từ các quan chức khác. Sau nhiều thất bại trong sự nghiệp chính trị, ông
quyết định từ bỏ chính trị và tập trung vào việc giảng dạy và truyền bá tư tưởng của mình.
Khổng Tử mở trường học và thu hút nhiều học trò, những người sau này trở thành
các học giả nổi tiếng. Ông dạy các môn học như đạo đức, chính trị, và văn học, và
truyền đạt những nguyên lý của Nho gia qua các buổi giảng dạy và các cuộc thảo
luận. Mặc dù ông không thu được nhiều thành công về mặt chính trị, di sản của
ông trong lĩnh vực giáo dục và triết học đã được ghi nhận và tiếp tục phát triển sau khi ông qua đời.
2.2. Bối cảnh lịch sử
Khổng Tử sống vào thời kỳ Xuân Thu và Chiến Quốc, hai thời kỳ lịch sử đầy biến
động và xung đột của Trung Quốc cổ đại. Thời kỳ này được đặc trưng bởi sự phân
rã của triều đại Zhou (Chu) và sự hình thành của nhiều quốc gia nhỏ lẻ cạnh tranh
lẫn nhau. Sự phân chia này dẫn đến tình trạng bất ổn chính trị và xã hội, ảnh hưởng
sâu rộng đến đời sống của người dân và cả các trí thức như Khổng Tử.
Xã hội và Chính trị của thời kỳ Xuân Thu
Thời kỳ Xuân Thu (770-476 trước Công Nguyên) là giai đoạn đầu của sự phân chia
và xung đột chính trị ở Trung Quốc. Trong thời kỳ này, quyền lực của triều đại
Zhou đã suy yếu, và các quốc gia nhỏ lẻ đã trở nên độc lập và bắt đầu cạnh tranh
lẫn nhau. Xã hội bị chia rẽ, và các tầng lớp quý tộc cùng với các quan lại đang tìm
kiếm quyền lực và ảnh hưởng.
Khổng Tử đã chứng kiến sự suy thoái của các giá trị truyền thống và sự thiếu hụt
đạo đức trong xã hội. Ông phản ứng với tình trạng này bằng cách phát triển một hệ
thống tư tưởng nhằm khôi phục các giá trị đạo đức và xã hội. Ông tin rằng nếu các
nhà lãnh đạo và công dân đều sống theo các nguyên lý đạo đức và nhân nghĩa, xã
hội sẽ trở nên hài hòa hơn.
Thời kỳ Chiến Quốc
Thời kỳ Chiến Quốc (475-221 trước Công Nguyên) tiếp nối thời kỳ Xuân Thu và
đặc trưng bởi sự gia tăng xung đột quân sự giữa các quốc gia. Các quốc gia lớn
như Qin (Tần), Chu (Chu), và Yan (Yên) thường xuyên tham gia vào các cuộc
chiến tranh để mở rộng lãnh thổ và quyền lực. Mặc dù thời kỳ này có sự phát triển
về quân sự và kinh tế, nhưng nó cũng gây ra sự bất ổn và khổ đau cho người dân.
Khổng Tử, cùng với các học trò của ông, đã cố gắng ảnh hưởng đến các nhà lãnh
đạo và tầng lớp cai trị để cải thiện tình trạng xã hội thông qua giáo dục và tư tưởng
đạo đức. Tuy nhiên, mặc dù ông không thể thay đổi tình hình chính trị hiện tại, tư
tưởng của ông đã bắt đầu ảnh hưởng đến nhiều tầng lớp trong xã hội và tiếp tục
phát triển trong các thế kỷ sau.
2.3. Di sản và ảnh hưởng
Khổng Tử qua đời năm 479 trước Công Nguyên, nhưng tư tưởng của ông đã tiếp
tục tồn tại và phát triển qua các thế hệ. Các học trò của ông và các học giả sau này
đã biên soạn các tác phẩm về tư tưởng của ông, chẳng hạn như "Luận Ngữ"
(Lunyu), một tập hợp các câu nói và đối thoại của Khổng Tử. Những tư tưởng này
đã được truyền bá rộng rãi và đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hệ thống tư tưởng Nho gia.
Khổng Tử không chỉ là một triết gia mà còn là một giáo viên và một nhà lãnh đạo
tư tưởng. Di sản của ông trong việc đề cao các giá trị như nhân nghĩa, lễ nghĩa, và
trí tuệ đã góp phần quan trọng trong việc xây dựng nền tảng đạo đức và chính trị
của xã hội Trung Quốc trong suốt lịch sử và đến ngày nay.
Tóm lại, cuộc đời và bối cảnh lịch sử của Khổng Tử là nền tảng quan trọng giúp
hiểu rõ hơn về tư tưởng của ông và ảnh hưởng của nó đến triết học và chính trị.
Những thách thức và khó khăn mà ông phải đối mặt đã tạo điều kiện cho sự phát
triển của các nguyên lý Nho gia, ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội và văn hóa Trung Quốc.
2.4. Tư tưởng và Đạo đức của Khổng Tử trong Bối cảnh Lịch sử
Khổng Tử không chỉ phản ánh mà còn cố gắng điều chỉnh các giá trị đạo đức trong
bối cảnh xã hội của ông. Thời kỳ Xuân Thu và Chiến Quốc chứng kiến sự suy yếu
của triều đại Zhou, sự phân hóa xã hội và sự bất ổn chính trị. Trong bối cảnh đó,
Khổng Tử phát triển một hệ thống tư tưởng không chỉ để đáp ứng các vấn đề hiện
tại mà còn để phục hồi và củng cố các giá trị truyền thống.
Nhân và Nghĩa (Ren và Yi) 
Nhân (Ren): Là khái niệm cốt lõi trong tư tưởng của Khổng Tử. Nhân đại
diện cho lòng nhân ái, sự đồng cảm và lòng từ bi đối với người khác. Khổng
Tử coi Nhân là đức tính quan trọng nhất mà mọi người nên phấn đấu đạt
được. Trong bối cảnh xã hội phân hóa và đầy rẫy sự xung đột, Nhân được
coi là cách để kết nối và cải thiện các mối quan hệ xã hội, từ gia đình đến cộng đồng lớn hơn. 
Nghĩa (Yi): Nghĩa là sự chính trực và đạo đức trong hành động. Nó liên
quan đến việc làm điều đúng đắn dù không có lợi cho bản thân. Trong một
thời kỳ mà sự tham nhũng và đạo đức giả đang lan rộng, Nghĩa trở thành
một khái niệm quan trọng trong việc kêu gọi mọi người hành động theo
nguyên tắc đạo đức và trách nhiệm.
Lễ và Trí (Li và Zhi) 
Lễ (Li): Lễ đại diện cho các quy tắc và nghi lễ xã hội, đặc biệt là các quy tắc
về cách hành xử và các nghi thức. Khổng Tử cho rằng việc tuân thủ lễ nghĩa
không chỉ là vấn đề về bề ngoài mà còn là cách thể hiện sự tôn trọng và duy
trì trật tự xã hội. Trong thời kỳ mà truyền thống và quy tắc xã hội đang bị
phá vỡ, Lễ giúp duy trì sự ổn định và hòa hợp trong cộng đồng. 
Trí (Zhi): Trí là khả năng nhận thức và đánh giá tình huống một cách thông
thái. Khổng Tử nhấn mạnh rằng trí tuệ không chỉ là việc có kiến thức mà
còn là khả năng áp dụng kiến thức đó một cách phù hợp với các nguyên lý
đạo đức. Trong bối cảnh chính trị phức tạp và đầy rẫy xung đột, trí tuệ được
coi là một công cụ cần thiết để đưa ra các quyết định đúng đắn và hợp lý.
2.5. Tầm ảnh hưởng và Di sản
Khổng Tử qua đời vào năm 479 trước Công Nguyên, nhưng ảnh hưởng của ông đã
lan rộng và tiếp tục phát triển qua các thế kỷ. Sau khi ông qua đời, tư tưởng của
Khổng Tử đã được các học trò và thế hệ sau ghi chép và phát triển. Những tác
phẩm quan trọng như "Luận Ngữ" (Lunyu), "Đại Học" (Daxue), và "Trung Dung"
(Zhongyong) đã trở thành các tài liệu cốt lõi trong hệ thống triết học Nho gia.
Tư tưởng Nho gia trong các triều đại phong kiến Trung Quốc 
Triều đại Hán: Vào thời kỳ Nhà Hán (206 trước Công Nguyên – 220 sau
Công Nguyên), Nho gia trở thành hệ thống tư tưởng chính thức của triều đại.
Hoàng đế Hán Vũ Đế đã thực hiện các chính sách khuyến khích Nho gia, coi
nó là nền tảng cho việc quản lý và tổ chức chính trị. Nho gia đã đóng góp
vào việc xây dựng một hệ thống giáo dục quốc gia và các chính sách quản lý
nhà nước dựa trên các nguyên lý đạo đức. 
Triều đại Tống: Trong thời kỳ Nhà Tống (960–1279), Nho gia tiếp tục phát
triển với sự xuất hiện của các triết gia nổi tiếng như Chu Hi. Chu Hi đã phát
triển các khái niệm của Khổng Tử và đưa ra những phân tích sâu sắc về triết
lý của Nho gia, bao gồm việc nhấn mạnh sự quan trọng của việc tu dưỡng cá
nhân và các khái niệm về thiên lý và nhân đạo. 
Triều đại Minh và Thanh: Trong các triều đại Minh (1368–1644) và Thanh
(1644–1912), Nho gia vẫn duy trì ảnh hưởng lớn trong các chính sách và
quản lý hành chính. Tuy nhiên, các tư tưởng phê phán và các trường phái
khác cũng xuất hiện và có ảnh hưởng đến việc diễn giải và áp dụng các
nguyên lý của Khổng Tử.
Tầm ảnh hưởng toàn cầu
Vào thế kỷ 19 và 20, tư tưởng của Khổng Tử đã được giới học giả phương Tây chú
ý và nghiên cứu. Những nghiên cứu này đã giúp giới thiệu các khái niệm của Nho
gia ra ngoài Trung Quốc và tạo ra các cuộc thảo luận về ảnh hưởng của nó trong
bối cảnh toàn cầu. Trong thế kỷ 21, các nguyên lý của Khổng Tử vẫn tiếp tục được
nghiên cứu và áp dụng, đặc biệt là trong các lĩnh vực giáo dục, lãnh đạo và quản lý.
Tóm lại, bối cảnh lịch sử của Khổng Tử và cuộc đời của ông đã tạo điều kiện cho
sự phát triển của tư tưởng Nho gia. Những giá trị và nguyên lý mà Khổng Tử đề
cao đã trở thành nền tảng cho việc xây dựng xã hội đạo đức và quản lý chính trị.
Tư tưởng của ông không chỉ ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử Trung Quốc mà còn
có tầm ảnh hưởng toàn cầu, làm phong phú thêm các cuộc thảo luận về đạo đức,
chính trị và giáo dục trong thế giới hiện đại.
Phần 3. Sự du nhập của Nho gia vào Việt Nam
Tư tưởng Nho gia, xuất phát từ Trung Quốc, đã có sự ảnh hưởng sâu rộng và lâu
dài đối với nhiều quốc gia Đông Á, trong đó có Việt Nam. Quá trình du nhập của
Nho gia vào Việt Nam không chỉ là một sự truyền bá về tư tưởng mà còn là một sự
chuyển đổi sâu sắc về văn hóa, xã hội, và chính trị. Phần này sẽ phân tích lịch sử
du nhập của Nho gia vào Việt Nam, sự phát triển của Nho gia trong thời kỳ phong
kiến, và ảnh hưởng của Nho gia đến hệ thống giáo dục và đời sống xã hội.
1. Lịch sử du nhập
Quá trình tiếp xúc ban đầu với Nho gia: 
Thời kỳ Bắc thuộc: Tư tưởng Nho gia bắt đầu du nhập vào Việt Nam từ
thời kỳ Bắc thuộc, khi Việt Nam nằm dưới sự thống trị của các triều đại
phong kiến Trung Quốc. Qua các cuộc xâm lược và sự đô hộ, những tư
tưởng Nho giáo đã dần dần thâm nhập vào xã hội Việt Nam, đặc biệt là qua
tầng lớp quan lại và học giả. 
Vai trò của các triều đại Trung Quốc: Các triều đại Trung Quốc như Hán,
Đường, Tống đã sử dụng Nho giáo như một công cụ để cai trị và quản lý các
vùng đất bị chiếm đóng, bao gồm cả Việt Nam. Việc du nhập Nho giáo vào
Việt Nam không chỉ là một sự truyền bá văn hóa mà còn là một phần của
chính sách đồng hóa và kiểm soát.
Sự chuyển biến từ tiếp thu sang ứng dụng: 
Sự tiếp nhận và ứng dụng: Dù ban đầu Nho giáo được du nhập vào Việt
Nam như một phần của chính sách cai trị, nhưng qua thời gian, tầng lớp trí
thức và quan lại Việt Nam đã tiếp thu và ứng dụng tư tưởng này vào việc
xây dựng và quản lý đất nước. Nho giáo dần trở thành một phần không thể
tách rời của nền văn hóa và chính trị Việt Nam. 
Tích hợp với văn hóa bản địa: Nho giáo không chỉ được chấp nhận mà còn
được tích hợp vào các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng bản địa của Việt Nam.
Điều này tạo nên một phiên bản Nho giáo mang đậm bản sắc Việt, phù hợp
với điều kiện và nhu cầu của xã hội Việt Nam.
2. Nho gia trong thời kỳ phong kiến Việt Nam
Thời kỳ Lý - Trần (thế kỷ XI - XIV): 
Sự phát triển ban đầu: Dưới các triều đại Lý và Trần, Nho giáo đã bắt đầu
có ảnh hưởng lớn đến chính trị và xã hội. Tuy nhiên, trong giai đoạn này,
Nho giáo vẫn phải cạnh tranh với các tôn giáo và triết lý khác như Phật giáo
và Đạo giáo. Triều đình chủ yếu sử dụng Nho giáo như một công cụ bổ trợ
cho việc cai trị, hơn là một hệ tư tưởng chủ đạo. 
Chính sách giáo dục và khoa bảng: Các triều đại Lý - Trần đã bắt đầu tổ
chức các kỳ thi tuyển chọn quan lại dựa trên kiến thức Nho giáo, đặt nền
móng cho hệ thống khoa bảng sau này. Tuy nhiên, do sự phát triển mạnh mẽ
của Phật giáo, Nho giáo trong thời kỳ này chưa thể chiếm vị trí độc tôn trong đời sống chính trị.
Thời kỳ Hậu Lê (thế kỷ XV - XVIII): 
Sự hưng thịnh của Nho giáo: Dưới triều đại nhà Lê, đặc biệt là thời Lê
Thánh Tông, Nho giáo đã trở thành hệ tư tưởng chính trị chủ đạo của nhà
nước phong kiến Việt Nam. Triều đình nhà Lê đã thực hiện nhiều cải cách
dựa trên nguyên tắc của Nho giáo, bao gồm việc tổ chức hệ thống giáo dục
và khoa bảng, xây dựng bộ máy quan lại dựa trên sự học vấn và đạo đức Nho giáo. 
Vai trò của Lê Thánh Tông: Lê Thánh Tông đã thực hiện nhiều biện pháp
để củng cố và phát triển Nho giáo, trong đó có việc biên soạn và ban hành
Bộ luật Hồng Đức, xây dựng hệ thống giáo dục khoa cử, và tạo dựng hình
mẫu của một vị vua Quân tử theo tinh thần Nho giáo. 
Ứng dụng của Nho giáo trong quản lý xã hội: Nho giáo dưới triều Lê
không chỉ được sử dụng trong quản lý nhà nước mà còn được áp dụng rộng
rãi trong đời sống xã hội. Các nguyên tắc của Nho giáo như Nhân, Lễ, Chính
danh, Đức trị đã được tích hợp vào quy tắc ứng xử và pháp luật, từ đó định
hình cách hành xử và mối quan hệ giữa các thành viên trong xã hội.
Thời kỳ Nguyễn (thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX): 
Sự tiếp nối và phát triển: Nhà Nguyễn tiếp tục duy trì và phát triển Nho
giáo như một công cụ cai trị và quản lý xã hội. Triều đình Nguyễn tiếp tục tổ
chức các kỳ thi khoa bảng, duy trì hệ thống giáo dục Nho giáo, và sử dụng
Nho giáo làm nền tảng tư tưởng chính trị. 
Sự bảo thủ và thách thức: Tuy nhiên, dưới áp lực của các cuộc xâm lược từ
phương Tây và sự phát triển của các tư tưởng mới, Nho giáo dần trở nên bảo
thủ và lạc hậu. Triều đình Nguyễn đã gặp khó khăn trong việc thích ứng với
những thay đổi của thời đại, dẫn đến sự suy yếu của Nho giáo và hệ thống phong kiến. 
Sự suy thoái: Cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, Nho giáo bắt đầu suy
thoái trước sự trỗi dậy của các tư tưởng cách mạng và hiện đại hóa. Hệ
thống khoa bảng và giáo dục Nho giáo dần bị thay thế bởi các hệ thống giáo
dục mới, và Nho giáo không còn giữ được vị trí độc tôn trong đời sống chính trị và xã hội.
3. Sự phát triển của hệ thống giáo dục Nho học
Hệ thống khoa bảng và giáo dục Nho học: 
Khái niệm khoa bảng: Hệ thống khoa bảng là một trong những đóng góp
quan trọng nhất của Nho giáo đối với xã hội Việt Nam. Đây là hệ thống
tuyển chọn quan lại dựa trên sự học vấn và hiểu biết về Nho giáo, được tổ
chức qua các kỳ thi từ cấp địa phương đến cấp quốc gia. 
Quá trình phát triển: Hệ thống khoa bảng bắt đầu được triển khai mạnh mẽ
từ thời Lý và Trần, nhưng phát triển rực rỡ nhất dưới triều Lê và Nguyễn.
Các kỳ thi Nho học không chỉ là phương tiện tuyển chọn nhân tài cho bộ
máy nhà nước mà còn là cách thức để phổ biến và củng cố tư tưởng Nho giáo trong xã hội. 
Ảnh hưởng đến tầng lớp trí thức: Hệ thống khoa bảng đã tạo ra một tầng
lớp trí thức Nho học, những người không chỉ đóng vai trò quan trọng trong
việc điều hành đất nước mà còn là những người truyền bá và bảo vệ giá trị
Nho giáo. Tầng lớp này đã có ảnh hưởng lớn đến đời sống văn hóa và xã hội
Việt Nam, định hình các chuẩn mực đạo đức và lối sống của xã hội.
Vai trò của giáo dục Nho học trong xã hội: 
Tầm quan trọng của giáo dục: Giáo dục Nho học không chỉ là công cụ để
đào tạo quan lại mà còn là phương tiện để phổ biến các giá trị đạo đức và
triết lý Nho giáo trong xã hội. Từ thời Lý - Trần đến thời Nguyễn, giáo dục
Nho học đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và xã hội Việt Nam. 
Trường học và học viện: Hệ thống trường học và học viện Nho giáo, từ các
trường làng cho đến Quốc Tử Giám, đã đóng vai trò quan trọng trong việc
phổ biến tư tưởng Nho giáo. Đây là nơi đào tạo các thế hệ quan lại, học giả,
và trí thức có đóng góp lớn cho sự phát triển của đất nước.
Ảnh hưởng của Nho học đến văn hóa và tư tưởng: 
Định hình tư tưởng và lối sống: Nho giáo, thông qua hệ thống giáo dục
Nho học, đã định hình sâu sắc tư tưởng và lối sống của người Việt Nam. Các
giá trị như hiếu thảo, trung thành, tôn trọng người trên, và sự liêm chính đã
trở thành những chuẩn mực đạo đức quan trọng trong xã hội Việt Nam. 
Ảnh hưởng đến văn chương và nghệ thuật: Nho giáo cũng có ảnh hưởng
lớn đến văn chương và nghệ thuật Việt Nam. Nhiều tác phẩm văn học, thơ
ca, và nghệ thuật trong lịch sử Việt Nam mang đậm dấu ấn của Nho giáo,
với những tư tưởng về đạo đức, gia đình, và quốc gia.
Phần 4. Tác động của Nho gia đến đời sống chính trị Việt Nam
Tư tưởng Nho giáo không chỉ là một triết lý đạo đức mà còn là một hệ thống tư
tưởng chính trị có ảnh hưởng sâu rộng đến cách thức quản lý nhà nước và tổ chức
xã hội Việt Nam. Qua nhiều thế kỷ, Nho giáo đã góp phần định hình cấu trúc
quyền lực, phương thức quản lý xã hội, cũng như mối quan hệ giữa các tầng lớp
trong xã hội. Tư tưởng này đã để lại dấu ấn sâu đậm trong các triều đại phong kiến
Việt Nam, đồng thời cũng mang lại những thách thức và giới hạn nhất định trong
bối cảnh hiện đại hóa. Phần này sẽ phân tích tác động của Nho giáo đến đời sống
chính trị Việt Nam qua các khía cạnh cụ thể.
1. Ảnh hưởng đến tổ chức bộ máy nhà nước
Cấu trúc quyền lực và sự tập trung quyền lực: 
Nguyên tắc chính danh: Theo Nho giáo, quyền lực chính trị phải dựa trên
nguyên tắc "Chính danh", tức là mỗi người trong xã hội phải hành xử đúng
với vai trò và vị trí của mình. Đối với vua chúa, điều này có nghĩa là nhà vua
phải thực hiện trách nhiệm của mình một cách đúng đắn, giữ gìn đạo đức và
thực thi công lý. Quyền lực của vua không phải là sự thống trị độc tài mà là
một trách nhiệm đạo đức lớn lao, phải phù hợp với ý Trời và lòng dân. 
Sự tập trung quyền lực: Tư tưởng "Thiên tử" của Nho giáo đã làm nền tảng
cho sự tập trung quyền lực vào tay nhà vua, người được coi là con của trời,
đại diện cho quyền lực tối cao trên trần thế. Tất cả các quyết định lớn của
quốc gia đều nằm trong tay vua, nhưng quyền lực này phải được thực thi
đúng đắn để duy trì trật tự xã hội và đảm bảo hạnh phúc cho nhân dân. 
Hạn chế quyền lực: Tuy nhiên, Nho giáo cũng đặt ra các nguyên tắc đạo
đức để hạn chế quyền lực của vua. Nếu vua hành xử bất chính, các quan lại
có trách nhiệm khuyên can, và trong trường hợp cực đoan, có thể phản đối
hoặc từ chức để bảo vệ đạo lý và công lý. Đây là một cách thức kiểm soát
quyền lực, mặc dù trong thực tế, việc thực hiện đôi khi gặp nhiều khó khăn.
Chế độ quan lại và hệ thống khoa bảng: 
Chế độ quan lại: Dưới ảnh hưởng của Nho giáo, các triều đại phong kiến
Việt Nam đã thiết lập chế độ quan lại dựa trên sự học vấn và hiểu biết về
kinh điển Nho giáo. Hệ thống này đảm bảo rằng những người được chọn vào
các vị trí quyền lực đều là những người có tài năng và đạo đức, được đào tạo
bài bản về các giá trị Nho giáo. 
Hệ thống khoa bảng: Hệ thống khoa bảng được thiết lập để tuyển chọn
quan lại dựa trên thi cử, với nội dung chủ yếu là các kinh điển Nho giáo. Hệ
thống này giúp đảm bảo rằng chỉ những người có học vấn và đạo đức mới có
thể tham gia quản lý đất nước. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra một tầng lớp trí
thức Nho học với quyền lực và ảnh hưởng lớn, nhưng đồng thời cũng có
nguy cơ tạo ra sự cứng nhắc và bảo thủ trong tư duy. 
Tầng lớp quan lại và sự ổn định chính trị: Tầng lớp quan lại trong xã hội
Nho giáo được đào tạo để trở thành những nhà quản lý giỏi, những người
không chỉ hiểu biết về chính trị mà còn phải giữ gìn đạo đức và hành xử theo
các nguyên tắc đạo lý của Nho giáo. Điều này góp phần tạo nên sự ổn định
chính trị, khi các quyết định của nhà nước được dựa trên sự cân nhắc kỹ
lưỡng về cả pháp lý và đạo đức.
Quan hệ giữa vua và quan: 
Tính trung quân: Nho giáo đặt ra nguyên tắc trung quân, tức là các quan lại
phải tuyệt đối trung thành với nhà vua, coi việc phục vụ vua như một nghĩa
vụ thiêng liêng. Tuy nhiên, sự trung quân này không phải là mù quáng mà
phải dựa trên sự cân nhắc về đạo đức và lợi ích của quốc gia. Nếu nhà vua đi
ngược lại đạo lý, các quan lại có trách nhiệm can gián, hoặc thậm chí từ chức để phản đối. 
Trách nhiệm của quan lại: Các quan lại trong hệ thống chính trị Nho giáo
không chỉ có trách nhiệm thực hiện mệnh lệnh của vua mà còn phải đảm bảo
rằng các quyết định của nhà vua phù hợp với đạo lý và công lý. Họ phải là
những người trung gian giữa vua và dân, đảm bảo rằng quyền lực được thực
thi một cách đúng đắn và nhân từ. 
Sự tương hỗ giữa vua và quan: Quan hệ giữa vua và quan trong hệ thống
chính trị Nho giáo là một mối quan hệ tương hỗ, nơi mà cả hai bên đều có
trách nhiệm đối với nhau và đối với quốc gia. Nhà vua cần sự hỗ trợ và trung
thành từ quan lại, trong khi quan lại cần sự chỉ đạo và bảo vệ từ nhà vua.
Đây là một mối quan hệ phức tạp, đòi hỏi sự cân bằng giữa quyền lực và trách nhiệm.
2. Ảnh hưởng đến hệ thống pháp luật và quản lý xã hội
Pháp luật theo tinh thần Nho giáo: 
Kết hợp Đức trị và Pháp trị: Nho giáo chủ trương kết hợp Đức trị (quản lý
xã hội dựa trên đạo đức) với Pháp trị (quản lý xã hội dựa trên pháp luật).
Pháp luật phải phản ánh các giá trị đạo đức của Nho giáo, và việc thực thi
pháp luật phải kết hợp với sự nhân từ và giáo dục. Điều này tạo nên một hệ
thống pháp luật mang tính nhân văn, nhưng đôi khi cũng có thể dẫn đến sự
chủ quan trong việc áp dụng pháp luật. 
Bộ luật Hồng Đức: Bộ luật Hồng Đức, được ban hành dưới triều Lê Thánh
Tông, là một minh chứng rõ ràng cho sự kết hợp giữa Đức trị và Pháp trị. Bộ
luật này không chỉ đặt ra các quy định pháp lý mà còn nhấn mạnh các giá trị
đạo đức Nho giáo, như lòng hiếu thảo, trung thành, và sự tôn trọng các mối
quan hệ xã hội. Nó được xem là một trong những bộ luật tiên tiến nhất của
thời kỳ phong kiến Việt Nam, thể hiện sự kết hợp giữa pháp lý và đạo đức trong quản lý xã hội. 
Quản lý xã hội dựa trên đạo đức: Tư tưởng Nho giáo không chỉ ảnh hưởng
đến pháp luật mà còn ảnh hưởng đến cách thức quản lý xã hội. Nhà nước
phong kiến Việt Nam đã sử dụng các giá trị Nho giáo như một công cụ để
duy trì trật tự xã hội, khuyến khích mọi người hành xử theo các nguyên tắc
đạo đức. Điều này giúp duy trì sự ổn định xã hội, nhưng cũng có thể dẫn đến
sự bảo thủ và hạn chế sự thay đổi.
Nguyên tắc xử lý vi phạm: 
Sự nhân từ trong xử phạt: Theo tinh thần Nho giáo, việc xử phạt không
chỉ nhằm trừng phạt mà còn để giáo dục và cải tạo người vi phạm. Pháp luật
phải được áp dụng với sự nhân từ, đặc biệt là trong những trường hợp người
vi phạm không có ý định xấu hoặc vi phạm do hoàn cảnh khó khăn. Điều
này thể hiện tính nhân văn của Nho giáo, nhưng đôi khi cũng có thể bị lạm
dụng để biện minh cho sự mềm yếu trong thực thi pháp luật. 
Giáo dục và cải tạo: Nho giáo xem việc giáo dục và cải tạo người vi phạm
là một phần quan trọng của hệ thống pháp luật. Thay vì chỉ tập trung vào
việc trừng phạt, hệ thống pháp luật Nho giáo khuyến khích việc sửa chữa
hành vi và khôi phục đạo đức cho người vi phạm, giúp họ tái hòa nhập xã
hội. Điều này thể hiện một cách tiếp cận toàn diện đối với việc quản lý xã
hội, nơi mà pháp luật và đạo đức đi đôi với nhau. 
Vai trò của cộng đồng: Nho giáo nhấn mạnh trách nhiệm của cộng đồng
trong việc giám sát và giáo dục các thành viên của mình. Mỗi người đều có
trách nhiệm đối với hành vi của người khác trong cộng đồng, và cộng đồng
có vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự và đạo đức xã hội. Điều này
giúp tạo ra một xã hội có tính liên kết cao, nơi mà mọi người đều hỗ trợ lẫn
nhau trong việc duy trì các giá trị chung.
Vai trò của quan lại trong thực thi pháp luật: 
Quản lý công bằng: Quan lại trong hệ thống Nho giáo không chỉ là những
người thực thi pháp luật mà còn là những người bảo vệ công lý và đạo đức.
Họ phải hành xử công bằng, không thiên vị, và luôn đặt lợi ích của nhân dân
lên hàng đầu. Đây là một nguyên tắc quan trọng để đảm bảo rằng quyền lực
được thực thi một cách đúng đắn và hợp lý. 
Kiểm soát quyền lực và chống tham nhũng: Nho giáo đặt ra các nguyên
tắc đạo đức để kiểm soát quyền lực và chống tham nhũng trong bộ máy nhà
nước. Quan lại phải giữ gìn sự chính trực và tránh xa các hành vi tham
nhũng. Nếu bị phát hiện có hành vi sai trái, họ phải chịu trách nhiệm trước
pháp luật và đạo đức. Điều này giúp duy trì sự liêm chính trong quản lý nhà
nước, nhưng cũng đòi hỏi một hệ thống kiểm soát chặt chẽ và sự giám sát liên tục. 
Vai trò của sự giám sát: Hệ thống Nho giáo khuyến khích việc giám sát lẫn
nhau giữa các quan lại và giữa quan lại với nhân dân. Sự giám sát này không
chỉ nhằm phát hiện và ngăn chặn các hành vi sai trái mà còn giúp duy trì các
giá trị đạo đức trong quản lý nhà nước. Điều này tạo ra một môi trường
chính trị nơi mà quyền lực được thực thi một cách có trách nhiệm và minh bạch.
3. Ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các tầng lớp xã hội
Sự phân chia đẳng cấp xã hội: 
Tầng lớp xã hội theo Nho giáo: Nho giáo duy trì một hệ thống đẳng cấp rõ
ràng trong xã hội, với tầng lớp quan lại, nông dân, thợ thủ công, và thương
nhân. Mỗi tầng lớp có vai trò và trách nhiệm riêng trong xã hội, được quy
định bởi các giá trị đạo đức và luật pháp. Tầng lớp quan lại, được chọn qua
hệ thống khoa bảng, là những người nắm giữ quyền lực và có trách nhiệm
quản lý xã hội. Trong khi đó, nông dân, thợ thủ công, và thương nhân được
coi là những người sản xuất và cung cấp dịch vụ cho xã hội, nhưng ít có quyền lực chính trị. 
Sự tôn trọng và phục tùng: Nho giáo yêu cầu sự tôn trọng và phục tùng từ
các tầng lớp dưới đối với tầng lớp trên, từ con cái đối với cha mẹ, từ dân
chúng đối với quan lại, và từ quan lại đối với nhà vua. Điều này tạo nên một
trật tự xã hội ổn định, nơi mà mỗi người biết rõ vị trí của mình và hành xử
phù hợp với nó. Tuy nhiên, sự phân chia đẳng cấp này cũng hạn chế sự di
chuyển xã hội và có thể dẫn đến sự bất bình đẳng về cơ hội. 
Hệ thống phân chia quyền lực và trách nhiệm: Nho giáo quy định rõ ràng
trách nhiệm của mỗi tầng lớp xã hội trong việc duy trì trật tự và đạo đức.
Quan lại có trách nhiệm quản lý và bảo vệ nhân dân, trong khi nhân dân có
trách nhiệm tuân thủ pháp luật và tôn trọng các giá trị đạo đức. Sự phân chia
này giúp duy trì sự ổn định xã hội, nhưng cũng có thể dẫn đến sự cứng nhắc
và bảo thủ trong việc thay đổi các giá trị và cấu trúc xã hội.
Quan hệ gia đình và đạo đức xã hội: 
Gia đình là nền tảng của xã hội: Nho giáo coi gia đình là nền tảng của xã
hội và là nơi đầu tiên mà các giá trị đạo đức được truyền đạt và thực hành.
Trong một xã hội Nho giáo, gia đình không chỉ là đơn vị kinh tế mà còn là
đơn vị giáo dục và quản lý xã hội. Các giá trị như hiếu thảo, trung thành,
kính trên nhường dưới đều được coi trọng và phải được thực hiện trong mọi
mối quan hệ xã hội. Điều này giúp tạo nên một xã hội có tính liên kết mạnh
mẽ, nhưng cũng có thể dẫn đến sự bảo thủ và hạn chế sự thay đổi. 
Trách nhiệm của cá nhân đối với cộng đồng: Nho giáo nhấn mạnh rằng
mỗi cá nhân không chỉ có trách nhiệm đối với gia đình mà còn đối với cộng
đồng và quốc gia. Mỗi người đều phải hành xử theo các nguyên tắc đạo đức
và góp phần vào sự ổn định và phát triển của xã hội. Điều này tạo ra một
tinh thần trách nhiệm cao trong xã hội, nhưng cũng có thể dẫn đến áp lực lớn
đối với cá nhân trong việc tuân thủ các giá trị truyền thống. 
Sự tương tác giữa gia đình và xã hội: Nho giáo xem gia đình như một mô
hình thu nhỏ của xã hội, nơi mà các nguyên tắc đạo đức và trật tự xã hội
được học hỏi và thực hành. Gia đình không chỉ là nơi duy trì các giá trị
truyền thống mà còn là nơi chuẩn bị cho cá nhân tham gia vào các hoạt động
xã hội và chính trị. Sự tương tác này giúp duy trì sự liên kết giữa các giá trị
gia đình và xã hội, nhưng cũng có thể làm hạn chế sự phát triển cá nhân
trong việc theo đuổi các giá trị mới hoặc khác biệt.
Cơ hội và thách thức của sự di chuyển xã hội: 
Cơ hội qua hệ thống khoa bảng: Hệ thống khoa bảng, một đặc điểm nổi
bật của xã hội Nho giáo, mang lại cơ hội cho cá nhân thuộc mọi tầng lớp xã
hội vươn lên bằng học vấn và thi cử. Điều này tạo nên một con đường di
chuyển xã hội dựa trên tài năng và sự nỗ lực cá nhân, đặc biệt là trong các
triều đại phong kiến. Tuy nhiên, việc thi cử đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và
nguồn lực, do đó, chỉ những người có điều kiện thuận lợi mới có thể thực sự
tận dụng cơ hội này. Điều này dẫn đến một sự phân chia giữa những người
có cơ hội thăng tiến và những người bị bỏ lại phía sau. 
Thách thức từ sự bảo thủ: Mặc dù hệ thống khoa bảng mang lại cơ hội cho
sự di chuyển xã hội, Nho giáo cũng tạo ra những thách thức lớn từ sự bảo
thủ và tôn trọng quá mức đối với các giá trị truyền thống. Sự bảo thủ này có
thể làm hạn chế khả năng sáng tạo và thay đổi, đặc biệt là trong bối cảnh xã
hội và kinh tế đang thay đổi nhanh chóng. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt
trong việc áp dụng các giá trị Nho giáo để phù hợp với bối cảnh mới. 
Hạn chế của sự di chuyển xã hội: Mặc dù hệ thống khoa bảng mang lại cơ
hội thăng tiến, nhưng sự phân chia đẳng cấp xã hội và sự tôn trọng truyền
thống vẫn là những rào cản lớn đối với sự di chuyển xã hội. Nho giáo, với sự
nhấn mạnh vào trật tự xã hội và đạo đức, có xu hướng duy trì sự ổn định hơn
là khuyến khích sự thay đổi và phát triển cá nhân. Điều này có thể dẫn đến
sự bảo thủ và trì trệ trong xã hội, hạn chế khả năng phát triển và đổi mới.
Phần 5. Sự du nhập và phát triển của Nho giáo tại Việt Nam
Nho giáo đã có một ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội Việt Nam từ rất sớm, và quá
trình này kéo dài qua nhiều thời kỳ lịch sử, từ thời kỳ Bắc thuộc đến thời kỳ hiện
đại. Trong phần này, chúng ta sẽ xem xét một cách chi tiết sự du nhập và phát triển
của Nho giáo tại Việt Nam, cũng như những ảnh hưởng và thay đổi nó gây ra trong
từng giai đoạn lịch sử.
1. Giai đoạn đầu tiên: Nho giáo trong thời kỳ Bắc thuộc (111 TCN - 938)
Du nhập ban đầu qua các cuộc xâm lược của Trung Quốc: 
Những ảnh hưởng đầu tiên: Nho giáo bắt đầu du nhập vào Việt Nam từ
thời kỳ Bắc thuộc, khi vùng đất này nằm dưới sự cai trị của các triều đại
phong kiến Trung Quốc. Các quan lại và học giả người Hán mang theo tư
tưởng và kinh điển Nho giáo để cai trị và quản lý dân chúng Việt Nam.
Trong bối cảnh này, Nho giáo không chỉ là một hệ tư tưởng chính trị mà còn
là một phương pháp quản lý xã hội và giáo dục. 
Sự tiếp nhận ban đầu: Mặc dù Nho giáo được giới thiệu sớm, nhưng ảnh
hưởng của nó trong giai đoạn này còn hạn chế. Đối với đa số người dân,
những nguyên tắc Nho giáo chủ yếu được thực hiện qua các hoạt động của
chính quyền Bắc thuộc và chưa thực sự thấm nhuần vào đời sống xã hội.
Sự đối kháng và kết hợp với các yếu tố văn hóa bản địa: 
Đối kháng văn hóa: Người Việt trong thời kỳ Bắc thuộc vẫn duy trì và bảo
vệ các giá trị văn hóa và tín ngưỡng bản địa của mình. Nho giáo, mặc dù
được áp dụng bởi chính quyền, nhưng không hoàn toàn thay thế các phong
tục tập quán và giá trị truyền thống của người Việt. Sự tiếp nhận Nho giáo bị
giới hạn và thường chỉ gắn liền với những tầng lớp có liên quan đến chính quyền. 
Sự kết hợp với tín ngưỡng bản địa: Để tồn tại và phát triển, Nho giáo đã
phải kết hợp với các yếu tố văn hóa bản địa của Việt Nam. Những giá trị của
Nho giáo về gia đình, đạo hiếu, và lễ nghĩa dễ dàng hòa nhập với các tập
quán tương tự trong xã hội Việt Nam. Sự kết hợp này đã tạo ra một hình
thức Nho giáo đặc trưng Việt Nam, nơi mà các yếu tố bản địa được hòa
quyện với tư tưởng Nho giáo.
Vai trò của các nhà nho Việt Nam trong thời kỳ này: 
Những nhà nho tiên phong: Trong giai đoạn Bắc thuộc, một số nhà nho
người Việt đã bắt đầu học hỏi và tiếp thu tư tưởng Nho giáo từ Trung Quốc.
Những cá nhân này, mặc dù vẫn dưới sự kiểm soát của chính quyền Bắc
thuộc, đã đóng góp vào việc truyền bá và thích ứng Nho giáo với bối cảnh
Việt Nam. Họ thường là những trí thức và quan lại được đào tạo về Nho
giáo, và có ảnh hưởng trong việc định hình sự tiếp nhận và thực hành các giá trị này. 
Sự sáng tạo và điều chỉnh tư tưởng: Các nhà nho Việt Nam không chỉ học
hỏi mà còn điều chỉnh và sáng tạo dựa trên bối cảnh văn hóa địa phương. Họ
đã góp phần vào việc phát triển một phiên bản Nho giáo phù hợp hơn với xã
hội Việt Nam, kết hợp các yếu tố bản địa với những nguyên tắc cơ bản của Nho giáo.
2. Nho giáo trong thời kỳ tự chủ và phát triển đỉnh cao (thế kỷ 10 - 15)
Sự phát triển của Nho giáo dưới các triều đại phong kiến tự chủ: 
Triều đại Đinh, Lê và Lý (thế kỷ 10-12): Sau khi giành lại độc lập từ
Trung Quốc, các triều đại Đinh, Lê, và Lý đã bắt đầu xây dựng nền tảng cho
một nhà nước phong kiến độc lập. Dưới triều đại Đinh và Lê, mặc dù Phật
giáo vẫn là tôn giáo chủ đạo, nhưng Nho giáo đã bắt đầu được chú trọng
trong việc quản lý nhà nước và giáo dục. Các vua đã khuyến khích học hành
và thi cử theo Nho giáo, đặt nền móng cho hệ thống khoa bảng. 
Triều đại Lý (thế kỷ 11-12): Dưới triều đại Lý, Nho giáo bắt đầu có ảnh
hưởng mạnh mẽ hơn trong quản lý nhà nước. Triều đại này đã thiết lập một
số cơ sở giáo dục và văn hóa theo nguyên tắc Nho giáo, mặc dù vẫn duy trì
sự tôn trọng đối với Phật giáo. Các vua Lý cũng đã tạo điều kiện cho việc thi
cử và đào tạo quan lại theo các giá trị Nho giáo, góp phần hình thành một hệ
thống quản lý nhà nước có tính chất Nho giáo. 
Triều đại Trần (thế kỷ 13-14): Dưới triều đại Trần, Nho giáo tiếp tục phát
triển và trở thành một yếu tố quan trọng trong việc củng cố quyền lực và ổn
định xã hội. Tuy nhiên, các vua Trần cũng duy trì chính sách Tam giáo đồng
nguyên, kết hợp Nho giáo, Phật giáo, và Đạo giáo. Điều này giúp Nho giáo
phát triển một cách hài hòa trong bối cảnh đa tôn giáo và đa văn hóa của xã hội Việt Nam. 
Triều đại Lê sơ (thế kỷ 15): Đây là thời kỳ hoàng kim của Nho giáo tại Việt
Nam. Dưới triều đại Lê sơ, đặc biệt là dưới thời vua Lê Thánh Tông, Nho
giáo được coi là nền tảng của chính quyền phong kiến. Vua Lê Thánh Tông
đã hoàn thiện hệ thống khoa bảng, củng cố chế độ quan lại, và ban hành Bộ
luật Hồng Đức, một bộ luật dựa trên các nguyên tắc của Nho giáo. Trong
giai đoạn này, Nho giáo không chỉ là hệ tư tưởng chính trị mà còn là tiêu
chuẩn đạo đức và văn hóa chính trong xã hội.
Hệ thống khoa bảng và chế độ quan lại: 
Hệ thống thi cử: Dưới triều đại Lê sơ, hệ thống thi cử dựa trên Nho giáo
được hoàn thiện và trở thành công cụ chính để lựa chọn quan lại. Các kỳ thi
Hương, Hội, và Đình đã được tổ chức định kỳ, giúp chọn ra những người có
học vấn và đạo đức tốt nhất để phục vụ trong bộ máy nhà nước. Hệ thống
khoa bảng đã đóng góp quan trọng vào việc xây dựng một đội ngũ quan lại
có trình độ và phù hợp với các nguyên tắc Nho giáo. 
Chế độ quan lại: Các quan lại trong xã hội phong kiến Việt Nam được
tuyển chọn qua hệ thống khoa bảng, đảm bảo rằng họ có học vấn và đạo đức
theo tiêu chuẩn Nho giáo. Hệ thống này giúp duy trì một bộ máy nhà nước
có tính ổn định và trật tự, với sự kiểm soát chặt chẽ về đạo đức và năng lực
của quan lại. Tuy nhiên, việc này cũng dẫn đến sự cứng nhắc và thiếu linh
hoạt trong quản lý, khi mà các quyết định chính trị thường bị ảnh hưởng bởi các nguyên tắc Nho giáo.
Sự mở rộng và ảnh hưởng của Nho giáo trong xã hội: 
Nho giáo trong đời sống xã hội: Nho giáo đã mở rộng ảnh hưởng của mình
ra khắp đời sống xã hội Việt Nam trong thời kỳ này. Các giá trị của Nho giáo
về gia đình, đạo hiếu, và lễ nghĩa đã trở thành những nguyên tắc cơ bản
trong hành xử hàng ngày của người dân Việt Nam. Các nghi lễ và phong tục
tập quán liên quan đến gia đình, giáo dục, và lễ nghi đều bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Nho giáo. 
Giáo dục và văn hóa: Nho giáo có ảnh hưởng lớn đến hệ thống giáo dục và
văn hóa Việt Nam. Các trường học, từ cấp làng xã đến cấp triều đình, đều
giảng dạy các kinh điển Nho giáo, chuẩn bị cho học sinh tham gia các kỳ thi
khoa bảng. Văn hóa Nho giáo, với sự nhấn mạnh vào văn chương, lễ nghĩa,
và đạo đức, cũng ảnh hưởng sâu rộng đến các hoạt động văn hóa, nghệ thuật,
và phong tục tập quán của người Việt.
3. Sự suy thoái và thử thách trong thời kỳ hiện đại (thế kỷ 19 - 20)
Sự suy yếu của Nho giáo dưới thời kỳ thuộc địa: 
Thời kỳ thuộc địa và sự khủng hoảng của Nho giáo: Khi Việt Nam trở
thành thuộc địa của Pháp vào cuối thế kỷ 19, Nho giáo phải đối mặt với
nhiều thách thức. Hệ thống phong kiến và tư tưởng Nho giáo bị lật đổ, thay
thế bằng các giá trị và hệ thống pháp luật của phương Tây. Các kỳ thi khoa
bảng bị bãi bỏ, chế độ quan lại truyền thống bị thay thế bởi bộ máy cai trị
thuộc địa, và Nho giáo dần mất đi vị thế chủ đạo trong xã hội. 
Khủng hoảng về tư tưởng: Sự tấn công của các giá trị phương Tây đã
khiến Nho giáo trở nên lỗi thời và không còn phù hợp với bối cảnh xã hội
mới. Các nguyên tắc và giá trị của Nho giáo không còn đáp ứng được nhu
cầu và thách thức của thời kỳ hiện đại, dẫn đến sự suy thoái và giảm sút ảnh
hưởng của Nho giáo trong đời sống xã hội và chính trị Việt Nam.
Các phong trào cải cách và phê phán Nho giáo: 
Phong trào Duy Tân và Đông Kinh Nghĩa Thục: Đầu thế kỷ 20, các
phong trào cải cách như Duy Tân và Đông Kinh Nghĩa Thục đã kêu gọi từ
bỏ các giá trị cũ của Nho giáo và tiếp thu các tư tưởng mới từ phương Tây.
Các nhà cải cách như Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh đã chỉ trích Nho
giáo là nguyên nhân của sự trì trệ và yếu kém của xã hội Việt Nam, đồng
thời kêu gọi người dân Việt Nam học tập các giá trị tiến bộ của phương Tây
để phát triển đất nước. 
Phê phán từ các nhà cách mạng: Các nhà cách mạng Việt Nam, đặc biệt là
những người theo chủ nghĩa Marx-Lenin, đã phê phán Nho giáo như một
công cụ của giai cấp thống trị và coi nó là nguyên nhân của sự trì trệ xã hội.
Họ đã kêu gọi loại bỏ các giá trị Nho giáo để xây dựng một xã hội mới, công
bằng và tiến bộ hơn, đồng thời thúc đẩy các giá trị và tư tưởng cách mạng.
Sự hồi sinh và vai trò của Nho giáo trong thời kỳ hiện đại: 
Sự hồi sinh trong văn hóa và đạo đức: Mặc dù Nho giáo đã suy yếu trong
thời kỳ thuộc địa và bị phê phán trong các phong trào cách mạng, nhưng nó
vẫn tiếp tục tồn tại và hồi sinh dưới nhiều hình thức khác nhau trong xã hội
hiện đại Việt Nam. Các giá trị Nho giáo về gia đình, đạo hiếu, và lễ nghĩa
vẫn có sức sống mạnh mẽ và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. 
Nho giáo trong giáo dục và quản lý xã hội: Trong thời kỳ hiện đại, mặc dù
Nho giáo không còn giữ vị thế chủ đạo như trước, nhưng các giá trị và tư