32 trang 268 lượt tải

Tư tưởng triết học của triết học nho giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của người Việt | Tiểu luận môn triết học Mác – Lênin

535

Văn minh Trung Hoa là một trong những nền văn minh xuất hiện sớm trên thế giới, với nhiều phát minh vĩ đại trong lịch sử trên nhiều lĩnh vực khoa học. Có thể nói văn minh Trung Hoa là một trong những cái nôi của văn minh nhân loại. Bên cạnh những phát minh về khoa học, văn minh Trung Hoa còn là nơi sản sinh ra nhiều học thuyết triết học, có ảnh hưởng lớn đến nền văn minh châu Á và thế giới. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!

Môn: Triết học Mác - Lenin (LLCT130105) 646 tài liệu

Trường: Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 3.9 K tài liệu

Tác giả:

Profile

Lê Kim Dung

10 tháng trước
Danh sách Quiz
/32
BỘ GIÁO VÀ DỤC ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA CƠ KHÍ CHẾ TẠO MÁY
********
BÁO MÔN CÁO TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC
ĐỀ TÀI:
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC NHO GIÁO CỦA VÀ SỰ ẢNH
HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT
HVTH:
LÊ QUỐC KHÁNH
NHÓM: 5
L : CKM23B ỚP
GVHD:
TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
TP. Chí Minh - Tháng 8 2024 Hồ năm
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
1
MỤC LỤC
Trang
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO .................................................................................................. 1
MỤC LỤC .............................................................................................................................. 1
MỞ ĐẦU................................................................................................................................. 2
Lý do chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo .......................................................................... 2
Mục tiêu và nhiệm vụ của tiểu luận triết học Nho giáo ........................................................... 4
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của tiểu luận triết học Nho giáo ....................................... 5
Phương pháp thực hiện tiểu luận triết học Nho giáo ............................................................... 6
Kết cấu đề tài tiểu luận triết học Nho giáo ............................................................................... 7
I. HÌNH THÀNH SỰ VÀ PHÁT NHO GIÁO ............................................ 9TRIỂN CỦA
1. Sự hình thành và phát triển của Nho giáo Trung Quốc .................................................... 9
2. Sự hình thành và phát Nho giáo Nam ...................................................... 12triển của Việt
2.2 Nho giáo Nam Việt từ thế kỷ XV- đến đầu thế kỷ XX ................................................. 14
II. TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA NHO GIÁO ............................................................. 16
1. Các tác kinh Nho giáo ............................................................................ 16phẩm điển của
1.1 Tứ Thư ............................................................................................................................. 16
1.2 Ngũ Kinh ......................................................................................................................... 18
2. Nội dung cơ bản của Nho giáo ........................................................................................ 19
2.1 Tu thân ............................................................................................................................. 19
Người phải quân tử đạt điều ba trong quá trình thân: ....................................................... 20tu
2.2 Hành đạo ......................................................................................................................... 21
III. ẢNH HƯỞNG CỦA NHO ĐỜI SỐNG VĂN HOÁ TINH THẦN GIÁO ĐẾN
CỦA NGƯỜI VIỆT......................................................................................................... 21
1. Nho giáo xã Nam Ảnh hưởng của đến hội Việt thời kỳ trước mạng cách ..................... 21
1.1 tích Ảnh hưởng cực ......................................................................................................... 24
1.2 tiêu Ảnh hưởng cực .......................................................................................................... 25
2. Nho giáo trong cách dân Nam .......................... 26 Ảnh hưởng của thời kỳ mạng tộc Việt
3. Ảnh hưởng của Nho giáo trong ngày nay thời đại ở Việt Nam...................................... 27
KẾT LUẬN .......................................................................................................................... 29
TÀI LIỆU KHẢO THAM .................................................................................................. 31
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
2
MỞ ĐẦU
Văn minh Trung Hoa là một nền văn minh xuất hiện sớm trên trong những
thế giới, với nhiều phát minh vĩ đại trong lịch sử trên nhiều lĩnh vực khoa học.
Có thể nói văn trong những cái nôi của văn minh nhân minh Trung Hoa là một
loại. Bên những phát minh về cạnh khoa học, văn minh Trung Hoa còn là nơi sản
sinh ra nhiều học thuyết triết học, có ảnh hưởng lớn đến nền văn minh châu Á và
thế giới
Trong số các học thuyết triết học đó phải kể đến trường phái triết học Nho
giáo. Nho giáo xuất hiện rất sớm, lúc đầu nó chỉ là những tư tưởng hoặc trí thức
chuyên học văn chương và lục nghệ góp phần trị nước. Đến thời Khổng Tử đã hệ
thống hoá những tư tưởng và tri thức trước đây thành học thuyết, gọi là Nho học -
Nho giáo nó. hay “ Khổng học” - gắn với tên người sáng lập ra
Kể từ lúc xuất hiện từ vài thế kỷ trước công nguyên cho đến thời nhà Hán
(Hán Vũ bỏ hàng trăm trường phái triết khác để ủng hộ Khổng Đế đã loại học
Tử), thực chất biến là nước Trung Hoa thành nhà một nước Khổng giáo, Nho
giáo thành tôn và đã chính thức trở hệ tư tưởng độc luôn giữ vị trí đó cho đến
ngày cuối cùng của chế độ phong kiến. Nho giáo rất phát triển ở các nước châu Á
đó là Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Nét đặc thù của triết học Nho giáo là đi
sâu giải quyết vấn đề thực tiễn chính trị những - đạo đức của xã hội với nội dung
bao trùm xây con là vấn đề con người, dựng con người, xã hội lý tưởng và
đường trị nước, thông qua đức trị. vào Việt Ngay từ khi Nho giáo xâm nhập
Nam, nó thích nghi và phát đã triển mạnh mẽ và tầm có ảnh hưởng rất lớn đến
xã Nam, tài: hội Việt đề “Tư tưởng giáo và sự ảnh hưởng triết học của Nho
của nó đến đời sống văn hoá tinh thần của người Việt ” , được thực hiện nhằm
hiểu hưởng rõ hơn những ảnh sâu sắc của nó đến xã hội Việt Nam xưa và nay.
Lý do chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo
1. Cơ sở lý luận:
• Tính phổ quát và giá trị nhân văn của Nho giáo: Nho giáo là một hệ tư tưởng
triết học lớn, có ảnh hưởng sâu rộng không chỉ ở Trung Quốc mà còn lan tỏa khắp
Đông Á, trong đó có Việt Nam. Những giá trị cốt lõi của Nho giáo như nhân,
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
3
nghĩa, lễ, trí, tín vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại, góp phần xây dựng
một xã hội hài hòa, ổn định và phát triển.
• Sự cần thiết phải nghiên cứu và phát huy Nho giáo trong bối cảnh hiện nay:
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc nghiên cứu và phát huy
những giá trị truyền thống như Nho giáo càng trở nên cấp thiết. Nho giáo có thể
cung cấp những giải pháp cho các vấn đề đạo đức, xã hội và văn hóa mà xã hội
hiện đại đang phải đối mặt.
• Tính cấp thiết của việc nghiên cứu Nho giáo trong giáo dục: Nho giáo đề cao
việc học và tu dưỡng đạo đức, coi đó là nền tảng để xây dựng con người toàn diện.
Việc nghiên cứu Nho giáo có thể góp phần đổi mới và nâng cao chất lượng giáo
dục, đặc biệt là giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ.
2. Cơ sở thực tiễn:
• Ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo đến văn hóa và tư tưởng người Việt: Nho
giáo đã ăn sâu vào đời sống văn hóa, tư tưởng và lối sống của người Việt Nam qua
hàng ngàn năm lịch sử. Nghiên cứu Nho giáo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản sắc
văn hóa dân tộc, từ đó có ý thức bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống tốt
đẹp.
• Những vấn đề đạo đức xã hội hiện nay: Xã hội hiện đại đang phải đối mặt với
nhiều vấn đề đạo đức như sự xuống cấp về đạo đức, lối sống thực dụng, sự thiếu
tôn trọng các giá trị truyền thống... Nghiên cứu Nho giáo có thể cung cấp những
giải pháp để giải quyết những vấn đề này, góp phần xây dựng một xã hội lành
mạnh và văn minh hơn.
• Nhu cầu tìm kiếm những giá trị tinh thần vững chắc: Trong cuộc sống hiện đại
đầy biến động, con người càng có nhu cầu tìm kiếm những giá trị tinh thần vững
chắc để làm chỗ dựa. Nho giáo với những giá trị nhân văn cao đẹp có thể đáp ứng
nhu cầu này, giúp con người tìm thấy ý nghĩa và mục đích sống.
Việc chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo xuất phát từ cả cơ sở lý luận và
cơ sở thực tiễn. Nghiên cứu Nho giáo không chỉ có ý nghĩa về mặt lý thuyết mà
còn có ý nghĩa thực tiễn to lớn, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn và phát
triển con người toàn diện.
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
4
Mục tiêu và nhiệm vụ của tiểu luận triết học Nho giáo
1. Mục tiêu:
• Làm sáng tỏ một hoặc nhiều khía cạnh của triết học Nho giáo: Tùy vào đề tài
cụ thể, tiểu luận có thể tập trung vào các khía cạnh khác nhau như tư tưởng cốt lõi,
các giá trị đạo đức, quan niệm về con người, xã hội, giáo dục, hay sự vận dụng của
Nho giáo trong bối cảnh hiện đại.
• Đánh giá vai trò và ý nghĩa của Nho giáo: Tiểu luận không chỉ trình bày kiến
thức mà còn phải phân tích, đánh giá vai trò và ý nghĩa của Nho giáo trong lịch sử,
văn hóa và xã hội.
• Đưa ra những nhận định, kiến giải mới: Dựa trên quá trình nghiên cứu, tiểu luận
cần đưa ra những nhận định, kiến giải mới về triết học Nho giáo, góp phần làm
phong phú thêm hiểu biết về hệ tư tưởng này.
• Góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của Nho giáo: Thông qua việc
nghiên cứu và trình bày, tiểu luận góp phần vào việc bảo tồn và phát huy những
giá trị tốt đẹp của Nho giáo, làm cho chúng sống động và có ý nghĩa trong đời
sống hiện đại.
2. Nhiệm vụ:
• Nghiên cứu tài liệu: Tiểu luận cần dựa trên việc nghiên cứu kỹ lưỡng các tài liệu
liên quan đến triết học Nho giáo, bao gồm các kinh điển Nho giáo, các công trình
nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước.
• Phân tích và tổng hợp: Tiểu luận cần phân tích, tổng hợp thông tin từ các tài liệu
nghiên cứu để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu.
• Đánh giá và phê phán: Tiểu luận cần có thái độ khách quan, đánh giá và phê
phán một cách khoa học những mặt mạnh và hạn chế của triết học Nho giáo.
• Trình bày rõ ràng, mạch lạc: Tiểu luận cần được trình bày một cách rõ ràng,
mạch lạc, có hệ thống logic và sử dụng ngôn ngữ chính xác, khoa học.
• Đưa ra kết luận: Tiểu luận cần có kết luận tổng kết những nội dung chính đã trình
bày và đưa ra những kiến nghị, đề xuất nếu có.
Mục tiêu của tiểu luận triết học Nho giáo là làm sáng tỏ một khía cạnh của
Nho giáo, đánh giá vai trò và ý nghĩa của nó, đồng thời đưa ra những nhận định
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
5
mới. Để đạt được mục tiêu này, tiểu luận cần hoàn thành các nhiệm vụ như nghiên
cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, đánh giá, phê phán và trình bày một cách khoa
học.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của tiểu luận triết học Nho giáo
1. Đối tượng nghiên cứu:
• Triết học Nho giáo nói chung hoặc một khía cạnh cụ thể của nó (tùy theo đề tài cụ
thể).
• Các tư tưởng, quan niệm, giá trị cốt lõi của Nho giáo.
• Sự vận dụng, ảnh hưởng của Nho giáo trong lịch sử, văn hóa và xã hội.
2. Phạm vi nghiên cứu:
• Về thời gian:
o Có thể tập trung vào một giai đoạn lịch sử cụ thể (ví dụ: Nho giáo thời kỳ
phong kiến, Nho giáo hiện đại...)
o Hoặc bao quát toàn bộ quá trình phát triển của Nho giáo từ khi hình thành
đến nay.
• Về không gian:
o Có thể tập trung vào một khu vực địa lý cụ thể (ví dụ: Nho giáo ở Trung
Quốc, Nho giáo ở Việt Nam...)
o Hoặc nghiên cứu Nho giáo trên phạm vi toàn cầu, xem xét sự lan tỏa và
ảnh hưởng của nó ở các quốc gia khác nhau.
• Về nội dung:
o Có thể tập trung vào một nội dung cụ thể của Nho giáo (ví dụ: tư tưởng
nhân nghĩa, quan niệm về giáo dục, tư tưởng chính trị...)
o Hoặc nghiên cứu một vấn đề cụ thể liên quan đến Nho giáo (ví dụ: sự xung
đột giữa Nho giáo và các hệ tư tưởng khác, sự vận dụng Nho giáo trong
giáo dục hiện đại...)
Ví dụ cụ thể:
• Đề tài: "Ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hóa Việt Nam thời kỳ phong kiến"
o Đối tượng: Nho giáo và văn hóa Việt Nam
o Phạm vi:
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
6
▪ Thời gian: Thời kỳ phong kiến Việt Nam
▪ Không gian: Việt Nam
▪ Nội dung: Ảnh hưởng của Nho giáo đến các khía cạnh văn hóa như
văn học, nghệ thuật, giáo dục, lối sống...
• Đề tài: "Tư tưởng nhân nghĩa trong triết học Nho giáo và ứng dụng trong xã hội
hiện đại"
o Đối tượng: Tư tưởng nhân nghĩa trong Nho giáo
o Phạm vi:
▪ Thời gian: Từ thời cổ đại đến hiện đại
▪ Không gian: Không giới hạn
▪ Nội dung: Giải thích khái niệm nhân nghĩa, phân tích vai trò của nó
trong Nho giáo và đề xuất cách ứng dụng trong xã hội hiện đại.
Phương pháp thực hiện tiểu luận triết học Nho giáo
Để thực hiện một tiểu luận triết học Nho giáo chất lượng, bạn có thể sử dụng kết
hợp các phương pháp sau đây:
1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu:
• Thu thập tài liệu: Tìm kiếm và thu thập các tài liệu liên quan đến đề tài, bao gồm
các kinh điển Nho giáo, các công trình nghiên cứu của các học giả, các bài báo,
luận văn...
• Đọc và phân tích tài liệu: Đọc kỹ các tài liệu đã thu thập, phân tích nội dung,
đánh giá tính chính xác và độ tin cậy của thông tin.
• Tổng hợp và hệ thống hóa: Tổng hợp thông tin từ các tài liệu, hệ thống hóa theo
một bố cục logic, phục vụ cho việc triển khai luận điểm của tiểu luận.
2. Phương pháp phân tích và tổng hợp:
• Phân tích các khái niệm, tư tưởng: Phân tích các khái niệm, tư tưởng chủ chốt
trong triết học Nho giáo để hiểu rõ bản chất và ý nghĩa của chúng.
• Phân tích các mối quan hệ: Phân tích mối quan hệ giữa các khái niệm, tư tưởng
trong Nho giáo, cũng như mối quan hệ giữa Nho giáo với các hệ tư tưởng khác.
• Tổng hợp và khái quát: Tổng hợp các phân tích để đưa ra những nhận định, đánh
giá tổng quát về vấn đề nghiên cứu.
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
7
3. Phương pháp so sánh:
• So sánh các quan điểm khác nhau: So sánh các quan điểm khác nhau về cùng
một vấn đề trong Nho giáo, hoặc so sánh quan điểm của Nho giáo với các hệ tư
tưởng khác.
• Tìm ra điểm tương đồng và khác biệt: Qua so sánh, tìm ra những điểm tương
đồng và khác biệt giữa các quan điểm, từ đó làm rõ hơn bản chất của vấn đề
nghiên cứu.
4. Phương pháp lịch sử:
• Nghiên cứu Nho giáo trong bối cảnh lịch sử: Xem xét sự hình thành và phát
triển của Nho giáo trong các giai đoạn lịch sử khác nhau.
• Phân tích sự ảnh hưởng của bối cảnh lịch sử: Phân tích sự ảnh hưởng của bối
cảnh lịch sử đến sự hình thành và phát triển của các tư tưởng, quan niệm trong Nho
giáo.
5. Phương pháp biện chứng:
• Xem xét sự vận động, phát triển: Xem xét Nho giáo như một hệ tư tưởng không
ngừng vận động và phát triển.
• Phân tích các mâu thuẫn: Phân tích các mâu thuẫn trong nội bộ Nho giáo, cũng
như mâu thuẫn giữa Nho giáo với các hệ tư tưởng khác.
• Tìm ra sự thống nhất trong mâu thuẫn: Tìm ra sự thống nhất trong các mâu
thuẫn để hiểu rõ hơn bản chất của Nho giáo.
Kết cấu đề tài tiểu luận triết học Nho giáo
Một tiểu luận triết học Nho giáo thường có kết cấu gồm 3 phần chính:
1. Mở đầu
• Lý do chọn đề tài: Giải thích tại sao bạn chọn đề tài này, có thể dựa trên cơ sở lý
luận (ý nghĩa khoa học, tính thời sự của đề tài) và cơ sở thực tiễn (vấn đề xã hội
cần giải quyết, nhu cầu nghiên cứu).
• Mục tiêu nghiên cứu: Nêu rõ mục tiêu bạn muốn đạt được thông qua tiểu luận (ví
dụ: làm sáng tỏ một khía cạnh của Nho giáo, đánh giá vai trò của Nho giáo, đề
xuất giải pháp...).
• Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Xác định rõ đối tượng nghiên cứu (triết học
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
8
Nho giáo nói chung hay một khía cạnh cụ thể) và phạm vi nghiên cứu về thời gian,
không gian, nội dung.
• Phương pháp nghiên cứu: Nêu các phương pháp bạn sẽ sử dụng để thực hiện
nghiên cứu (ví dụ: nghiên cứu tài liệu, phân tích, so sánh, lịch sử...).
2. Nội dung
Đây là phần quan trọng nhất của tiểu luận, bao gồm các chương trình bày nội dung
nghiên cứu. Tùy theo đề tài cụ thể, nội dung có thể được chia thành nhiều chương, mỗi
chương tập trung vào một khía cạnh của vấn đề.
• Chương 1: Thường trình bày tổng quan về triết học Nho giáo, bao gồm nguồn
gốc, quá trình hình thành và phát triển, các tư tưởng, quan niệm cốt lõi.
• Các chương tiếp theo: Triển khai nội dung nghiên cứu cụ thể, phân tích, đánh giá,
so sánh, đưa ra các luận điểm, luận cứ để làm sáng tỏ vấn đề.
• Chương cuối: Có thể là một chương tổng kết, đánh giá lại toàn bộ nội dung
nghiên cứu, đưa ra kết luận và đề xuất (nếu có).
3. Kết luận
• Tóm tắt những nội dung chính: Tóm tắt những nội dung quan trọng đã được
trình bày trong tiểu luận.
• Khẳng định lại mục tiêu nghiên cứu: Nhắc lại mục tiêu nghiên cứu và đánh giá
mức độ hoàn thành mục tiêu.
• Đề xuất, kiến nghị (nếu có): Đưa ra những đề xuất, kiến nghị liên quan đến vấn
đề nghiên cứu, có thể là những hướng nghiên cứu tiếp theo hoặc những giải pháp
cho các vấn đề thực tiễn.
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
9
I. HÌNH THÀNH SỰ VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NHO GIÁO
1. Sự hình thành và phát triển của Nho giáo Trung Quốc
Khổng Tử là người sáng lập học thuyết Nho giáo ở Trung Quốc. Hơn hai
2000 năm qua, tư tưởng Nho giáo ảnh hưởng đối với Trung Quốc không chỉ về
chính còn trong duy trị, xã hội, văn hóa…mà thể hiện hành vi và phương thức tư
của mỗi Trung Quốc, được xem tưởng tôn giáo của người dân như tư Trung
Quốc, tư thống trong xã hội phong kiến ở Trung tưởng chính hơn hai nghìn năm
Quốc và tới một số nước châu Á đó có Việt Nam” có sự ảnh hưởng “trong và
đến nay sự ra toàn thế giới ảnh hưởng này đã l a n .
Khổng Tử sống trong thời xuân thu, thời thể chế quốc gia thống kỳ này
nhất bị phá vỡ, sản sinh ra nhiều nước Chư hầu lớn nhỏ. Khổng Tử sinh sống
trong nước Lỗ là nước có nền văn hóa tương đối phát triển lúc đó. Tại sao học
thuyết của Khổng Tử lại chiếm vị thế thống trị trong thời đại phong kiến Trung
Quốc? Đây là vấn không dễ giải thích trong một cách đơn đề vài câu. Nói một
giản là tư tưởng đẳng cấp ngặt và tư tưởng chính trị của ông rất phù hợp nghiêm
với lợi ích thống trị, cho ổn định xã hội giờ, xúc tiến của giai cấp có lợi lúc bấy
xã hội phát triển. Vì thế Khổng Tử nhấn mạnh qui phạm và trật tự luân lý nghiêm
ngặt, cho rằng nếu với cấp trên hoặc trái với cha mẹ đều là tội nghiêm làm trái
trọng. Theo lý luận này, vương quân phải quản lý thường dân phải tốt đất nước,
trung thân con, thành với vương quân. Mỗi người đều có nhiều phận, có thể là có
thể là cha,...nhưng đều cần phải duy trì ranh giới nghiêm khắc . Như vậy và rõ ràng
nhà nước mới thái bình, mới có cuộc sống yên ổn và phát triển nhân dân .
Thời Xuân Thu, Khổng Tử đã san định, hiệu đính và giải thích bộ Lục kinh
gồm có , , , , và . Kinh Thi Kinh Thư Kinh Lễ Kinh Dịch Kinh Xuân Thu Kinh Nhạc
Về sau Kinh Nhạc bị thất lạc nên chỉ còn năm bộ kinh thường được gọi là Ngũ
kinh. Sau khi Khổng Tử mất, học trò của ông tập hợp các lời dạy để soạn ra cuốn
Luận ngữ. Học trò xuất sắc nhất của Khổng Tử là Tăng Sâm, còn gọi là Tăng Tử,
dựa vào lời mà soạn ra sách . Sau đó, cháu nội của Khổng Tử là thầy Đại học
Khổng Cấp, còn gọi là Tử Tư viết ra cuốn . Đến thời Chiến Quốc, Trung Dung
Mạnh tưởng Tử đưa ra các tư mà sau này trò ông chép thành sách học của Mạnh
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
10
Tử. Thời kỳ này Nho giáo bị chia thành 8 phái, trong đó có phái của Tuân Tử và
phái của mạnh nhất. Tuân 230 TCN) phát triển Nho giáo Mạnh Tử là Tử (315-
theo xu hướng duy vật, còn Mạnh Tử (372 298 TCN) phát triển Nho giáo theo -
hướng duy tâm. Họ đồng nhau trong việc lý giải bản tính con người. Tuy bất
nhiên, Mạnh Tử đã có nhiều đóng góp đáng kể cho sự phát triển của Nho giáo
nguyên thuỷ. Từ Khổng Tử đến Mạnh Tử hình thành nên Nho giáo nguyên thủy,
còn gọi là (trước đờiNho giáo Tiên Tần Tần).
Đến triều Hán Vũ Đế (140 – được đưa lên ngôi vị "độc 87 TCN), Nho giáo
tôn". không còn là Tiên mà Nhưng về thực chất, đây thứ Nho giáo thời Tần nữa,
là một thứ "N ho giáo cải biên" Đổng Trọng Thư (179 – 104 TCN) thiết kế, do
nhằm lấy đó làm chỗ dựa để thống nhất tưởng hiện đang năm phái của tư bè bảy
người Trung Quốc hồi bấy giờ. Trên đại thể, thứ Nho giáo mới bao gồm ba này
thành tố : "âm dương ngũ hành", "vương quyền thần thụ" và "tam cương ngũ
thường".
Tư tưởng như "âm hành" dương ngũ ta biết, vốn rất thịnh hành vào thời
Hán. Lợi dụng tình hình này, Đổng Trọng Thư đã đem tư tưởng "thiên mệnh", tư
tưởng ứng", "thiên nhân cảm cùng tư tưởng "tông pháp" của Nho giáo nguyên
thuỷ để nhào hành" nặn với tư tưỏng "âm dương ngũ làm nên thuyết "vương
quyền thần (quyền lực ở đây được Đổng Trọng thụ". "Vương quyền" nhà vua)
Thư luận chứng như là do "Trời" (thần) ban cấp. Trời là chủ tể của muôn loài, mà
vua (Hoàng đế) là con của Trời (Thiên tử), người thể hiện quyền lực và chí của ý
Trời, mặt Trời để trị Quyền lực của thay cai nhân gian. nhà vua do vậy cũng
được xem như tối thượng phạm. và bất khả xâm
Mặt khác, Khổng Tử từng nói "quân quân, thần thần,….". Đổng Trọng Thư
đã đem nguyên tắc ứng xử này lồng ghép với quan niệm thần học "dương tôn, âm
ti" để thành "tam "Tam thuyết cương ngũ thường". cương" là phỏng theo mối
quan hệ và dương, trong đó bề tôi, con cái, thê thiếp giữa trời và đất, âm đều
thuộc"âm"; còn vua, cha, chồng đều "âm" tất yếu phải thuộc "dương"; theo
"dương".
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
11
"Ngũ thường" (nhân, nghĩa, lễ, trí, tín) là năm chuẩn mực về đạo đức tương ứng
với "ngũ hành", lấy "tam cương" làm nền tảng. Đổng Trọng Thư coi "tam cương
ngũ thường" trời" (thiên ý), và cho rằng "Trời không thay đổi, đạo cũng là "ý
không thay (Thiên sau, "tam đổi" bất biến, đạo diệc bất biến). Từ đó về cương
ngũ thường" đã trở thành quy tắc hay quy định về mặt tinh thần đối với người dân
Trung Quốc.
Nho giáo thời kỳ này được gọi là Hán Nho.
Thời kỳ, Tống Nho Chu Đôn Di do (1017 – 1073), Thiệu Ung (1011 –
1077), Trình 1085), Trình Di (1033 Hiệu (1032 – – 1107), Trương Tải (1020 –
1077) đều là người Bắc Tống khai sáng, và tiếp đó được Chu Hy (1130 – 1200)
người thuỷ Nam Tống tập đại So với thành. Nho giáo nguyên thời Tiên Tần và
Nho giáo hoá thì thần thời Lưỡng Hán Lý học đời Tống có thể gọi là một thứ
Nho giáo phát triển, mang đậm tính tư biện và triết lý. Khi luận chứng về tính tất
yếu của cương thường Tống Nho vất bỏ lập luận "vương danh giáo, các nhà đã
đạo thông tam" có phần đơn giản thiển của Đổng và thô Trọng Thư. Thay vào đó,
họ đưa ra khái niệm "thiên lý" siêu hình để nói về tính thống nhất của thế giới tự
nhiên và xã các hiện tượng hội. Họ nhấn mạnh thế giới hiện tượng có một
nguyên nhân "thiên lý". cuối cùng là Phạm trù cốt lõi này là một sáng tạo của
Tống Nho, như chính một nhân vật quan trọng trong số họ đã tự nhận : "Cái học
của ta có chỗ tiếp thu từ nơi này nơi khác, nhưng riêng hai chữ "thiên lý" thì tuy
thực do tự ta thể nhận ra" ( , Q.12)Trình Hạo ngữ. Nhị Trình ngoại thư .
Sang đời Minh, Vương Thủ 1529) xuất hiện với tư cách một Nhân (1472 –
nhà triết học "đi ngược lại truyền thống" (phản truyền thống). Khác với Tống
Nho, ông cho rằng cái "lý" của muôn sự muôn vật đều ở trong tâm ta. Và cũng
không giống với các nhà Lý học Trình Chu, ông chủ trương : "hiểu biết và hành
động gắn với nhau làm một". Dù vậy, Vương Thủ Nhân vẫn đứng hàng ngũ trong
những học" nổi triết thuyết của đã phần nhà "Lý tiếng đương thời, các ông góp
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
12
làm cho Nho Minh thành chính giáo thời kỳ Tống trở hệ tư tưởng thống của xã
hội Trung Quốc kể từ đầu đời Minh cho Thanh. đến cuối đời
2. Sự hình thành và phát Nho giáo Nam triển của Việt
2.1 Nho giáo Nam Việt từ buổi đầu nhập đến hết thế du - kỷ XIV
Vào cuối thời Tây Hán và đầu thời Đông Hán, cùng với chính sách cai trị
và "Hán hóa" Nam vùng đất nước cổ Việt thời đó gọi là Giao Chỉ, Cửu Chân, văn
hóa Hán bắt đầu được truyền bá vào Việt Nam, với tên tuổi hai viên quan mà sử
sách Việt Nam cũng như sử sách Trung Quốc đều ca ngợi họ có công lao trong
việc nghĩa, mới...là "khai hóa" lễ mở mang phong tục Tích Quang Nhâm và
Diên. Nho giáo thành hóa H án, nhiên là một phần của văn tất cũng sớm có mặt
tại Việt như Nam là một công cụ Hán hóa nước Việt. Nhưng sự hiện diện tương
đối rõ của Nho ở nước ta có lẽ chỉ thật đầu vào đời Đông nét giáo sự bắt cuối
Hán với vai trò tích cực của Sĩ Nhiếp (187 226 Cn) trong việc làm cho nước ta -
"thông thi thư, tập lễ nhạc" như sử thần Ngô Sĩ Liên (thế kỷ X V) từng bình luận
trong sách Đại Việt sử ký toàn thư.
Ở Trung Quốc từ sau loạn Vương Mãng trở đi tới cuối đời Đông Hán, rất
đông sĩ phu nhà Hán liên tục tránh nội nạn chạy sang cư trú ở Việt Nam. Thí dụ
vào thời Sĩ Nhiếp có hàng trăm danh sĩ nhà Hán bỏ sang Việt Nam nương nhờ Sĩ
Nhiếp. Những sĩ phu trí thức này trở thành lực lượng quan trọng trong quá trình
truyền bá Nho giáo ở Việt Nam.
Từ thời Tích Quang - Nhâm Diên rồi Sĩ Nhiếp đến trước đời Đường (618-
907), Nho giáo Nam là Hán nho. được truyền bá sang Việt
Từ thời Tùy - Đường thống trị Việt Nam đến khi Ngô Quyền giành lại được
quyền độc lập năm 938, Nho giáo cùng văn hóa Hán vẫn tiếp tục được truyền bá
sang Nam, Việt nhưng trong mấy trăm năm này, diện mạo Nho giáo như thế nào
sử sách không ghi chép. Trong khi đó ở Giao Châu (tức là ở Việt Nam) mà nhà
Đường đổi làm đô hộ phủ, Phật triển mạnh mẽ, kết hợp với An Nam giáo phát
Đạo giáo thủy phổ biến phù tràn lan.
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
13
Trong hàng nghìn năm bị lệ thuộc phong kiến phương Bắc, Nho giáo được
đưa Việt chủ yếu vào Nam với tư cụ phục vụ cho cai trị cách là công chính sách
và đồng hóa Việt Nam về văn hóa .
Nho giáo chỉ được người Việt Nam chủ động thừa nhận như là một văn hóa
chủ thể và xác lập của nó khi nền độc dân tộc được hoàn toàn ổn địa vị cao lập
định đi vững chắc và vào phục hưng dân tộc ở vương triều Lý bắt đầu từ năm
1010 - ngày nay). năm triều Lý dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long (Hà Nội
Năm dưới thời triều đình miếu 1070, Lý Thánh Tông (1054-1072), cho xây
thờ tức đắp phụ Khổng Tử, Văn miếu, tượng Khổng Tử, thờ Nhan Uyên, Tăng
Tử, Tử Mạnh Tử là 4 học trò nổi tiếng của Khổng Tử cùng 72 người học trò Tư,
giỏi của định bốn cạnh khác Khổng Tử, ra nghi lễ mùa Bên cúng tế. đó là Quốc
tử giám, thái tử đến học tập và nghiên cứu nơi các hoàng .
Năm dưới thời 1075, vua Lý
Nhân Tông (1072-1128) cho triều đình mở
khoa thi Minh kinh bác và thi Nho tam sĩ học trường.
Hai sự việc này trở thành cái mốc quan trọng đánh dấu một bước phát triển
có ý vai trò Nho giáo Nam. nghĩa lịch sử đối với của ở Việt
Khổng miếu và Quốc tử giám được xây dựng chính thức mở đầu cho nền
giáo dục và khoa cử Nho học ở Việt Nam, nhưng dưới triều Lý (1010-1225) và
triều Trần (1225 1400), Phật giáo giữ vai Quốc giáo. Bộ mặt văn hóa Việt - trò
Nam thời Lý Trần là văn Phật giáo. - hóa
Nho giáo ở Việt Nam giai đoạn cuối triều Trần và triều Hồ (1400-1407) là
Tống Nho.
Tóm lại, Nho giáo được truyền bá vào Việt Nam trong hàng ngàn năm Bắc
thuộc, thế kỷ chủ yếu là Hán nho. Từ XIII chi đến đầu thế kỷ XV, Tống Nho
phối ảnh hưởng Việt suốt ở Nam. Nho giáo Nhìn chung về ở Việt Nam trong
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
14
thời kỳ hơn cũng dài 1000 năm đó, Hán Nho như Tống diện mạo tưởng Nho, tư
đều chưa được thể hiện một cách rõ nét . và đậm dấu ấn
2.2 Nho giáo Nam Việt từ thế đến đầu thế kỷ - XV kỷ XX
Năm 1406, đế quốc Minh đem quân xâm lược Việt Nam. Năm 1407, cuộc
kháng chiến của triều Hồ thất bại. Nhà Minh đổi nước Việt thành quận Giao Chỉ,
rồi phủ, vệ, thiết lập bộ trị tiến chia ra máy cai và hành đồng hóa mạnh mẽ.
Nhằm Hán hóa Việt Nam về văn hóa, tư tưởng, nhà Minh cho lập Văn miếu thờ
Khổng ở phủ, Tử các châu, trên toàn và huyện quốc bắt các địa phương xây
nhiều đền miếu thờ cúng, cầu đạo theo nghi lễ Trung Quốc. Đạo sĩ thầy cúng
được khuyến nghề khắp nơi. khích hành Để đào tạo ra những người biết chữ
phục vụ trường am, nhàM inh cho bộ máy thống trị của nhà Minh tại Việt N mở ở
các phủ, trường dạy nhưng không có cử. Hàng năm, châu, huyện. Mở học thi
quan lại đô hộ nhà chọn lấy một số học sinh đủ tiêu chuẩn rồi sử Minh chỉ lựa
dụng.
Nội dung chương trình dạy và học hoàn toàn theo sách giáo khoa của nhà
Minh, kinh (Kinh gồm có Tứ thư (Luận ngữ, Mạnh tử, Đại học,…), Ngũ
Dịch, Kinh Thi, Kinh Thư,…..) và Tính lý đại toàn, tức là bộ sách do nhóm Hồ
Quảng theo lệnh vua Minh soạn, gồm 70 quyển, thâu thái thuyết Tống Nho bàn về
hơn 100 nhà, chia thành môn loại như lý khí, quỷ thần, tính lý, thánh hiền...
Những sách vở này được chở từ uốc sang Việt cấp phát Trung Q Nam cho
các thôn, . huyện,… Giảng dạy tại các trường học ở phủ, châu, huyện, chủ yếu
là thầy cúng, thầy bói, đạo sĩ được nhà Minh tuyển dụng, phong làm Giáo quan.
Sau khi đánh đuổi hết
quân Minh, phóng giải đất nước, vương triều Lê
chính thức được thiết lập (1428) và bắt đầu công việc xây dựng, phát triển nền
văn hóa độc lập dân tộc.
Việc đầu quan đi tế các thần tiên Thái Tổ Lê Lợi (1428-1433) làm sai là
linh núi sông, trong và ở đền miếu ở các xứ nước lăng tẩm của các triều đại
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
15
trước. Lê Thái Tổ đặc biệt quan tâm đến việc phong thần, muốn mượn uy danh
thần linh bảo vệ triều và đất nước được bình vương yên.
Năm Đinh Tỵ 1442) tiến hành gia phong các (1437), Lê Thái Tông (1434-
thần linh nước và long trọng. Đến thời Lê Nhân trong tổ chức tế lễ, khấn cáo
Tông (1443- (1449), 1459) năm Kỷ Tỵ triều Lê cho lập các đàn thờ Đại thành
hoàng ở kinh thành Thăng Long, thờ thần Gió, thần Mây, thần Mưa, thần Sấm để
bảo vệ kinh thành.
Một mặt tôn thờ thần linh, mặt khác để thống nhất tư tưởng xã hội, thống
nhất văn hóa, củng cố đời sống tinh thần, nhà Lê đã chủ động chọn Nho giáo làm
ngọn cờ tư tưởng của vương triều phục vụ cho công cuộc xây dựng chế độ phong
kiến.
Lê Thái Tông lên ngôi năm Giáp Dần (1434). Thái Tông đã họp triều đình
bàn thi và cùng phép định việc mở khoa Tiến sĩ đưa ra điều lệ thi Hương, thi Hội
thi 3 Tông, ở các kỳ. Nhưng phải tới tháng năm Nhâm Tuất (1442), thời Lê Nhân
triều Lê mới chính thức cho thi đối sách ở sân điện để lấy Tiến sĩ và cũng đầu bắt
cho dựng bia khắc văn nói về việc mở khoa thi Tiến sĩ, khắc tên những người đỗ
Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ năm Nhâm Tuất là cái mốc quan trọng xác lập vị trí độc
tôn của Nho ở Việt hồi thế XV. Để giáo Nam kỷ tỏ rõ lòng tôn sùng Nho giáo,
vào tháng 2 mùa xuân năm Ất Mão (1435), vua Lê Thái Tông cho chọn ngày
Thượng đinh, Thiếu bảo Quốc Khổng Văn sai Lê Hưng làm lễ cúng Tử ở miếu,
vị đấy tổ khai sáng ra Nho giáo, từ về sau định làm thường lệ. Văn miếu thờ
Khổng được Tử tại các lộ Nhà nước cấp phu trông nom quét dọn. Nho giáo ở
thời Lê thế kỷ đến triều Thánh Tông Thuần Hoàng đế (1460 thì đạt tới XV - 1497)
đỉnh cao thịnh vượng.
Đến đời Lê Thánh Tông, diện mạo của Nho giáo đã rõ ràng với những đặc
điểm khá thể, dễ nhận biết. Người xưa học Nho giáo có hai phép: học nghĩa cụ lý
và học từ chương. Học từ chương là học kinh nghĩa, thơ phú, văn sách, cốt để đi
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
16
thi làm quan. Cũng gọi là học khoa cử. Còn học nghĩa lý là học chuyên sâu vào
huấn hỗ học, lý học, Hán học,...với mục đích dò tới nguồn gốc của Nho giáo.
Để tôn vinh Nho tôn vinh lòng quý học, người đỗ đạt và để biểu thị trọng kẻ
sĩ chân Nho Thánh Tông của triều đình, Lê cho dựng bia khắc tên họ những
người đỗ Tiến sĩ từ khoa thi năm Nhâm Tuất (1442) đời Thái Tông trở đi đặt tại
nhà Quốc học.
Có thể thấy từ nửa sau thế kỷ XV, dưới sự bảo trợ của triều đình, hệ tư
tưởng Nho giáo ngày càng phát tác dụng và trở thành hệ tư tưởng chủ đạo huy
trong xã kéo hội. Phật giáo,... cũng từ đó bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Và được
dài mãi ở Việt đến tận XIX đầu thế Nam cho cuối thế kỷ kỷ XX.
Như vậy truyền nhập Việt khoảng năm, nhưng Nho giáo vào Nam 2000 có
vị trí chi phối và phát triển cao nhất từ thế kỷ 15 đến đầu kỷ thứ 20 được thứ thế
xem giáo . như là quốc ở Việt Nam
II. TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA NHO GIÁO
1. Các tác kinh Nho giáo phẩm điển của
Các sách kinh điển của Nho giáo đều hình thành từ thời kỳ Nho giáo
nguyên thủy. : Ngũ Kinh và Tứ Sách kinh điển gồm 2 bộ Thư.
1.1 Tứ Thư
Là bốn quyển sách kinh điển của văn học Hoa được thời Trung Chu Hy
nhà Tống lựa chọn làm nền tảng cho triết học Trung Hoa và Khổng giáo. Chúng
bao gồm : Đại học, Luận Trung Dung, Ngữ, Mạnh Tử.
• Đại học: Sách Đại học dùng để dạy cho học trò từ 15 tuổi trở lên, khi bước vào
bậc đại học, cho biết xử sự ở dạy cách đời để lớn lên ra gánh vác việc nước.
Sách Đại Học do Tăng Tử làm ra để diễn giải lời của Khổng Tử. các nói
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
17
• Trung Dung: sách Trung Dung do Tử Tư làm ra. Tử Tư là học trò của Tăng
Tử, cháu nội của Khổng Tử, thọ được cái học tâm truyền của Tăng Tử.
Trong sách Trung Dung, Không nói Tử Tư dẫn những lời của Tử về đạo
“trung dung”, việc làm luôn luôn ở mức tức là nói về cách giữ cho ý nghĩ và
trung hòa, không thái quá, không bất cập và phải cố gắng ở đời theo nhân, nghĩa,
lễ, trí, quân tín, cho thành người tử, để cuối cùng thành thánh nhân.
Cả hai quyển sách Đại Học và Trung Dung trước đây là những thiên trong
Kinh Lễ, sau các Nho gia đời Tống tách riêng ra làm hai quyển để hợp với sách
Luận Ngữ và M ạnh Tử thành bộ Tứ Thư.
• Luận Ngữ: là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Không Tử và những
lời nói của người đương thời, cách đây hơn 2500 năm, các học trò của nhà tư tưởng
và triết học Khổng Tử đã cố gắng tìm tòi ghi lại từng mảnh rời rạc và từng câu
chuyện rời rạc về cuộc đời và những lời dạy của ông.
Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của
Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
• Mạnh Tử: sách Mạnh Tử là bộ sách làm ra bởi Mạnh Tử và các môn đệ của ông
như: Nhạc Chính Khắc, Công Tôn Sửu, Vạn Chương… ghi chép lại những điều đối
đáp của Mạnh Tử với các vua chư hầu, giữa Mạnh Tử và các học trò cùng với
những lời phê bình của Mạnh Tử về các học thuyết khác như: học thuyết của Mặc
Tử, Dương Chu. Sách Mạnh Tử gồm 7 thiên, chia làm 2 phần: Tâm học và Chính
trị học.
- Tâm học: Mạnh Tử cho rằng mỗi người đều có tính thiện do Trời phú cho. Sự giáo
dục phải lấy thiện đó bản, tính làm cơ giữ cho nó không mờ tối, dồi nó để trau
phát triển thành người lương thiện. Tâm là cái thần minh của Trời ban cho người.
Như vậy, tâm của ta với tâm của Trời đều cùng một thể. Học là để giữ cái Tâm,
nuôi và cái Tính, biết rõ lẽ Trời mà theo chính mệnh. Nhân nghĩa vốn có sẵn
trong tâm vì nên lương của người. Chỉ ta đắm đuối vào vòng vật dục lương tâm
bị thành ra bỏ mất nhân nghĩa. MạnhTử đề cập đến khí Hạo nhiên, cho mờ tối,
rằng với Trời. nó là cái tinh thần của người đã hợp nhất
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
18
- Chính trị học: Mạnh Tử chủ trương: Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh.
Đây là một tư tưởng rất mới và rất táo bạo trong thời quân chủ chuyên chế đang
thịnh hành. Mạnh Tử nhìn nhận chế độ quân chủ, nhưng vua không có quyền lấy
dân làm riêng cho mình. duy dân và vì dân. của Phải Muốn vậy, phải có luật
pháp vua quan ngoài pháp công bằng, dẫu cũng không được vượt ra luật đó.
Người trị trị nước phải chăm dân, lo việc dân việc nước, đời sống của làm cho
dân được phải lo giáo dục dân để hiểu rõ luật lấy sung túc, pháp mà tuân theo,
nhân thi hành. chính vô nghĩa làm cơ bản để Chủ trương về trị của Mạnh Tử
cùng quân mới mẻ và táo bạo, nhưng rất hợp lý, làm cho những người chủ trương
chủ thời đó không thể nào bắt bẻ được.
1.2 Ngũ Kinh
• Kinh Thi: sưu tập các bài thơ dân gian có từ trước Khổng Tử, nói nhiều về tình
yêu nam nữ. Khổng Tử san định thành nhằm giáo dục mọi người tình 300 thiên
cảm trong sáng lành và ràng và trong sáng. M mạnh cách thức diễn đạt rõ ột lần,
khổng Tử chưa?", người con trả lời "chưa". Khổng hỏi con trai "học Kinh Thi
Tử nói "Không học Kinh Thi thì không biết nói năng ra sao".
• lại truyền thuyết, biến đời Kinh Thư: ghi các cố về các vua cổ có trước Khổng
Tử.
• Kinh Lễ: ghi chép các lễ nghi thời trước.
• Kinh Dịch: nói về các tư tưởng triết học của người Trung Hoa cổ đại dựa trên
các khái Chu, Chu niệm âm dương, bát quái,... Đời Văn Vương đặt tên và giải
thích các quẻ của bát quái gọi là Thoán từ. Chu Công Đán giải thích chi tiết nghĩa
của từng hào trong mỗi quẻ gọi là Hào từ. Kinh Dịch thời Chu gọi là Chu Dịch.
Khổng Tử giảng giải rộng thêm Thoán từ và Hào từ cho dễ hiểu hơn và gọi là
Thoán truyện và Hào truyện.
• lại biến xảy nước Lỗ, của Khổng Tử. Kinh Xuân Thu: ghi các cố ra ở quê
Khổng Tử không chỉ ghi chép như một sử gia mà theo đuổi mục đích trị nước
nên ghi kèm sáng tác thêm ông chọn lọc các sự kiện, các lời bình, lời thoại để
giáo dục bậc vua chúa. Ông nói, "Thiên hạ biết đến ta bởi kinh Xuân Thu, các
thiên hạ trách ta cũng sẽ ở kinh Xuân Thu này". Đây là cuốn kinh Khổng Tử tâm
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
19
đắc nhất.
• Kinh Nhạc: do Khổng tử hiệu đính nhưng về sau bị thất lạc, chỉ còn lại một ít
làm thành một gọi là Nhạc ký. Như vậy lục kinh chỉ còn lại thiên trong Kinh Lễ
ngũ kinh.
2. Nội dung cơ Nho giáo bản của
Nho giáo chính là một học thuyết trị nhằm tổ chức xã hội. Để tổ chức xã
hội có hiệu quả, điều quan trọng nhất là phải đào tạo cho được người cai trị kiểu
mẫu người tưởng gọi tử. trở - lý này là quân Để thành người quân tử, con người
ta trước hết phải "tự đào tạo", phải "tu thân". Sau khi tu thân xong, người quân tử
phải có bổn phận phải "hành đạo".
2.1 Tu thân
Khổng Tử Thường, Tam Tứ đặt ra một loạt Tam Cương, Ngũ Tòng,
Đức... để làm chuẩn mực cho mọi sinh hoạt an sinh xã hội. Tam chính trị và
Cương và Thường là đức mà nam giới phải Tứ Ngũ lẽ đạo theo. Tam Tòng và
Đức là lẽ đạo giới phải Khổng Tử cho rằng người trong xã hội đức mà nữ theo.
giữ được Ngũ Thường, Tam Cương, Tam Tòng, Tứ Đức thì bình xã hội được an
và an nhiên.
• Tam Cương: Tam là ba; Cương là giềng mối; Tam Cương là ba mối quan hệ:
Quân thần (vua tôi), Phụ tử (cha Phu thê (chồng con), vợ).
Quân thần: Trong quan hệ vua tôi, vua thưởng phạt công minh, tôi trung thành
một dạ.
Phụ tử: Trong quan cha con, cha nuôi con cái, kính vâng hệ dạy con cái hiếu
phục cha và khi thì phải phụng dưỡng. cha già
Phu thê: Trong quan hệ chồng vợ, chồng yêu thương vợ và công bình với vợ,
vâng chung phục và thủy giữ tiết với chồng.
• năm; Thường năm điều Ngũ Thường: Ngũ là là hằng có; Ngũ Thường là phải
hằng Nghĩa, có Nhân, trong khi ở đời, gồm: Lễ, Trí, Tín.

Tài liệu khác của Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

Preview text:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA CƠ KHÍ CHẾ TẠO MÁ Y ******** BÁO CÁO
TIỂU LUẬN MÔN TRIẾT HỌC ĐỀ TÀI:
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA NHO GIÁO VÀ SỰ ẢNH
HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT
HVTH: LÊ QUỐC KHÁNH NHÓM: 5 LỚ : P CKM23B GVHD:
TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN TP. H
ồ Chí Minh - Tháng 8 nă m 2024
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN MỤC LỤC Trang
BỘ GIÁO DỤ
C VÀ ĐÀO TẠO .................................................................................................. 1
MỤC LỤC .............................................................................................................................. 1
MỞ ĐẦU................................................................................................................................. 2
Lý do chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo .......................................................................... 2
Mục tiêu và nhiệm vụ của tiểu luận triết học Nho giáo ........................................................... 4
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của tiểu luận triết học Nho giáo ....................................... 5
Phương pháp thực hiện tiểu luận triết học Nho giáo ............................................................... 6
Kết cấu đề tài tiểu luận triết học Nho giáo ............................................................................... 7 I. S
Ự HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦ
A NHO GIÁO ............................................ 9
1. Sự hình thành và phát triển của Nho giáo Trung Quốc .................................................... 9
2. Sự hình thành và phát triển của Nho giáo Việt Nam ...................................................... 12
2.2 Nho giáo Việt Nam từ thế kỷ XV- đến đầu thế kỷ XX ................................................. 14 II. T
Ư TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA NHO GIÁO ............................................................. 16
1. Các tác phẩm kinh điển của Nho giáo ............................................................................ 16
1.1 Tứ Thư ............................................................................................................................. 16
1.2 Ngũ Kinh ......................................................................................................................... 18 2. Nội dung c
ơ bản của Nho giáo ........................................................................................ 19
2.1 Tu thân ............................................................................................................................. 19
Người quân tử phải đạt ba điều trong quá trình tu thân: ....................................................... 20
2.2 Hành đạo ......................................................................................................................... 21 III. ẢN
H HƯỞNG CỦA NHO GIÁO ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HOÁ TINH THẦN
CỦA NGƯỜI VIỆT......................................................................................................... 21
1. Ảnh hưởng của Nho giáo đến xã hội Việt Nam thời kỳ trước cách mạng ..................... 21
1.1 Ảnh hưởng tích cực ......................................................................................................... 24
1.2 Ảnh hưởng tiêu cực .......................................................................................................... 25
2. Ảnh hưởng của Nho giáo trong thời kỳ cách mạng dân tộc Việt Nam .......................... 26
3. Ảnh hưởng của Nho giáo trong thời đại ngày nay ở Việt Nam...................................... 27
KẾT LUẬN .......................................................................................................................... 29
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................. 31
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 1
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN MỞ ĐẦU
Văn minh Trung Hoa là một trong những nền văn minh xuất hiện sớm trên
thế giới, với nhiều phát minh vĩ đại trong lịch sử trên nhiều lĩnh vực khoa học.
Có thể nói văn minh Trung Hoa là một trong những cái nôi của văn minh nhân
loại. Bên cạnh những phát minh về khoa học, văn minh Trung Hoa còn là nơi sản
sinh ra nhiều học thuyết triết học, có ảnh hưởng lớn đến nền văn minh châu Á và thế giới
Trong số các học thuyết triết học đó phải kể đến trường phái triết học Nho
giáo. Nho giáo xuất hiện rất sớm, lúc đầu nó chỉ là những tư tưởng hoặc trí thức
chuyên học văn chương và lục nghệ góp phần trị nước. Đến thời Khổng Tử đã hệ
thống hoá những tư tưởng và tri thức trước đây thành học thuyết, gọi là Nho học -
Nho giáo hay “ Khổng học” - gắn với tên người sáng lập ra nó.
Kể từ lúc xuất hiện từ vài thế kỷ trước công nguyên cho đến thời nhà Hán
(Hán Vũ Đế đã loại bỏ hàng trăm trường phái triết học khác để ủng hộ Khổng
Tử), thực chất là biến nước Trung Hoa thành một nhà nước Khổng giáo, Nho giáo đã chính thức
trở thành hệ tư tưởng độc tôn và luôn giữ vị trí đó cho đến
ngày cuối cùng của chế độ phong kiến. Nho giáo rất phát triển ở các nước châu Á
đó là Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Nét đặc thù của triết học Nho giáo là đi
sâu giải quyết những vấn đề thực tiễn chính trị - đạo đức của xã hội với nội dung
bao trùm là vấn đề con người, xây dựng con người, xã hội lý tưởng và con
đường trị nước, thông qua đức trị. Ngay từ khi Nho giáo xâm nhập vào Việt
Nam, nó đã thích nghi và phát triển mạnh mẽ và tầm có ảnh hưởng rất lớn đến xã hội
Việt Nam, đề tài: “Tư tưởng triết học của Nho giáo và sự ảnh hưởng
của nó đến đời sống văn hoá tinh thần của người Việt ”, được thực hiện nhằm
hiểu rõ hơn những ảnh hưởng sâu sắc của nó đến xã hội Việt Nam xưa và nay.
Lý do chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo
1. Cơ sở lý luận: •
Tính phổ quát và giá trị nhân văn của Nho giáo: Nho giáo là một hệ tư tưởng
triết học lớn, có ảnh hưởng sâu rộng không chỉ ở Trung Quốc mà còn lan tỏa khắp
Đông Á, trong đó có Việt Nam. Những giá trị cốt lõi của Nho giáo như nhân,
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 2
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
nghĩa, lễ, trí, tín vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại, góp phần xây dựng
một xã hội hài hòa, ổn định và phát triển. •
Sự cần thiết phải nghiên cứu và phát huy Nho giáo trong bối cảnh hiện nay:
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc nghiên cứu và phát huy
những giá trị truyền thống như Nho giáo càng trở nên cấp thiết. Nho giáo có thể
cung cấp những giải pháp cho các vấn đề đạo đức, xã hội và văn hóa mà xã hội
hiện đại đang phải đối mặt. •
Tính cấp thiết của việc nghiên cứu Nho giáo trong giáo dục: Nho giáo đề cao
việc học và tu dưỡng đạo đức, coi đó là nền tảng để xây dựng con người toàn diện.
Việc nghiên cứu Nho giáo có thể góp phần đổi mới và nâng cao chất lượng giáo
dục, đặc biệt là giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ.
2. Cơ sở thực tiễn: •
Ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo đến văn hóa và tư tưởng người Việt: Nho
giáo đã ăn sâu vào đời sống văn hóa, tư tưởng và lối sống của người Việt Nam qua
hàng ngàn năm lịch sử. Nghiên cứu Nho giáo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản sắc
văn hóa dân tộc, từ đó có ý thức bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp. •
Những vấn đề đạo đức xã hội hiện nay: Xã hội hiện đại đang phải đối mặt với
nhiều vấn đề đạo đức như sự xuống cấp về đạo đức, lối sống thực dụng, sự thiếu
tôn trọng các giá trị truyền thống... Nghiên cứu Nho giáo có thể cung cấp những
giải pháp để giải quyết những vấn đề này, góp phần xây dựng một xã hội lành mạnh và văn minh hơn. •
Nhu cầu tìm kiếm những giá trị tinh thần vững chắc: Trong cuộc sống hiện đại
đầy biến động, con người càng có nhu cầu tìm kiếm những giá trị tinh thần vững
chắc để làm chỗ dựa. Nho giáo với những giá trị nhân văn cao đẹp có thể đáp ứng
nhu cầu này, giúp con người tìm thấy ý nghĩa và mục đích sống.
Việc chọn đề tài tiểu luận triết học Nho giáo xuất phát từ cả cơ sở lý luận và
cơ sở thực tiễn. Nghiên cứu Nho giáo không chỉ có ý nghĩa về mặt lý thuyết mà
còn có ý nghĩa thực tiễn to lớn, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn và phát
triển con người toàn diện.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 3
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
Mục tiêu và nhiệm vụ của tiểu luận triết học Nho giáo 1. Mục tiêu: •
Làm sáng tỏ một hoặc nhiều khía cạnh của triết học Nho giáo: Tùy vào đề tài
cụ thể, tiểu luận có thể tập trung vào các khía cạnh khác nhau như tư tưởng cốt lõi,
các giá trị đạo đức, quan niệm về con người, xã hội, giáo dục, hay sự vận dụng của
Nho giáo trong bối cảnh hiện đại. •
Đánh giá vai trò và ý nghĩa của Nho giáo: Tiểu luận không chỉ trình bày kiến
thức mà còn phải phân tích, đánh giá vai trò và ý nghĩa của Nho giáo trong lịch sử, văn hóa và xã hội. •
Đưa ra những nhận định, kiến giải mới: Dựa trên quá trình nghiên cứu, tiểu luận
cần đưa ra những nhận định, kiến giải mới về triết học Nho giáo, góp phần làm
phong phú thêm hiểu biết về hệ tư tưởng này. •
Góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của Nho giáo: Thông qua việc
nghiên cứu và trình bày, tiểu luận góp phần vào việc bảo tồn và phát huy những
giá trị tốt đẹp của Nho giáo, làm cho chúng sống động và có ý nghĩa trong đời sống hiện đại. 2. Nhiệm vụ: •
Nghiên cứu tài liệu: Tiểu luận cần dựa trên việc nghiên cứu kỹ lưỡng các tài liệu
liên quan đến triết học Nho giáo, bao gồm các kinh điển Nho giáo, các công trình
nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước. •
Phân tích và tổng hợp: Tiểu luận cần phân tích, tổng hợp thông tin từ các tài liệu
nghiên cứu để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. •
Đánh giá và phê phán: Tiểu luận cần có thái độ khách quan, đánh giá và phê
phán một cách khoa học những mặt mạnh và hạn chế của triết học Nho giáo. •
Trình bày rõ ràng, mạch lạc: Tiểu luận cần được trình bày một cách rõ ràng,
mạch lạc, có hệ thống logic và sử dụng ngôn ngữ chính xác, khoa học. •
Đưa ra kết luận: Tiểu luận cần có kết luận tổng kết những nội dung chính đã trình
bày và đưa ra những kiến nghị, đề xuất nếu có.
Mục tiêu của tiểu luận triết học Nho giáo là làm sáng tỏ một khía cạnh của
Nho giáo, đánh giá vai trò và ý nghĩa của nó, đồng thời đưa ra những nhận định
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 4
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
mới. Để đạt được mục tiêu này, tiểu luận cần hoàn thành các nhiệm vụ như nghiên
cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, đánh giá, phê phán và trình bày một cách khoa học.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của tiểu luận triết học Nho giáo
1. Đối tượng nghiên cứu: •
Triết học Nho giáo nói chung hoặc một khía cạnh cụ thể của nó (tùy theo đề tài cụ thể). •
Các tư tưởng, quan niệm, giá trị cốt lõi của Nho giáo. •
Sự vận dụng, ảnh hưởng của Nho giáo trong lịch sử, văn hóa và xã hội.
2. Phạm vi nghiên cứu: • Về thời gian: o
Có thể tập trung vào một giai đoạn lịch sử cụ thể (ví dụ: Nho giáo thời kỳ
phong kiến, Nho giáo hiện đại...) o
Hoặc bao quát toàn bộ quá trình phát triển của Nho giáo từ khi hình thành đến nay. • Về không gian: o
Có thể tập trung vào một khu vực địa lý cụ thể (ví dụ: Nho giáo ở Trung
Quốc, Nho giáo ở Việt Nam...) o
Hoặc nghiên cứu Nho giáo trên phạm vi toàn cầu, xem xét sự lan tỏa và
ảnh hưởng của nó ở các quốc gia khác nhau. • Về nội dung: o
Có thể tập trung vào một nội dung cụ thể của Nho giáo (ví dụ: tư tưởng
nhân nghĩa, quan niệm về giáo dục, tư tưởng chính trị...) o
Hoặc nghiên cứu một vấn đề cụ thể liên quan đến Nho giáo (ví dụ: sự xung
đột giữa Nho giáo và các hệ tư tưởng khác, sự vận dụng Nho giáo trong giáo dục hiện đại...) Ví dụ cụ thể: •
Đề tài: "Ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hóa Việt Nam thời kỳ phong kiến" o
Đối tượng: Nho giáo và văn hóa Việt Nam o Phạm vi:
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 5
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN ▪
Thời gian: Thời kỳ phong kiến Việt Nam ▪ Không gian: Việt Nam ▪
Nội dung: Ảnh hưởng của Nho giáo đến các khía cạnh văn hóa như
văn học, nghệ thuật, giáo dục, lối sống... •
Đề tài: "Tư tưởng nhân nghĩa trong triết học Nho giáo và ứng dụng trong xã hội hiện đại" o
Đối tượng: Tư tưởng nhân nghĩa trong Nho giáo o Phạm vi: ▪
Thời gian: Từ thời cổ đại đến hiện đại ▪
Không gian: Không giới hạn ▪
Nội dung: Giải thích khái niệm nhân nghĩa, phân tích vai trò của nó
trong Nho giáo và đề xuất cách ứng dụng trong xã hội hiện đại.
Phương pháp thực hiện tiểu luận triết học Nho giáo
Để thực hiện một tiểu luận triết học Nho giáo chất lượng, bạn có thể sử dụng kết
hợp các phương pháp sau đây:
1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: •
Thu thập tài liệu: Tìm kiếm và thu thập các tài liệu liên quan đến đề tài, bao gồm
các kinh điển Nho giáo, các công trình nghiên cứu của các học giả, các bài báo, luận văn... •
Đọc và phân tích tài liệu: Đọc kỹ các tài liệu đã thu thập, phân tích nội dung,
đánh giá tính chính xác và độ tin cậy của thông tin. •
Tổng hợp và hệ thống hóa: Tổng hợp thông tin từ các tài liệu, hệ thống hóa theo
một bố cục logic, phục vụ cho việc triển khai luận điểm của tiểu luận.
2. Phương pháp phân tích và tổng hợp: •
Phân tích các khái niệm, tư tưởng: Phân tích các khái niệm, tư tưởng chủ chốt
trong triết học Nho giáo để hiểu rõ bản chất và ý nghĩa của chúng. •
Phân tích các mối quan hệ: Phân tích mối quan hệ giữa các khái niệm, tư tưởng
trong Nho giáo, cũng như mối quan hệ giữa Nho giáo với các hệ tư tưởng khác. •
Tổng hợp và khái quát: Tổng hợp các phân tích để đưa ra những nhận định, đánh
giá tổng quát về vấn đề nghiên cứu.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 6
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
3. Phương pháp so sánh: •
So sánh các quan điểm khác nhau: So sánh các quan điểm khác nhau về cùng
một vấn đề trong Nho giáo, hoặc so sánh quan điểm của Nho giáo với các hệ tư tưởng khác. •
Tìm ra điểm tương đồng và khác biệt: Qua so sánh, tìm ra những điểm tương
đồng và khác biệt giữa các quan điểm, từ đó làm rõ hơn bản chất của vấn đề nghiên cứu.
4. Phương pháp lịch sử: •
Nghiên cứu Nho giáo trong bối cảnh lịch sử: Xem xét sự hình thành và phát
triển của Nho giáo trong các giai đoạn lịch sử khác nhau. •
Phân tích sự ảnh hưởng của bối cảnh lịch sử: Phân tích sự ảnh hưởng của bối
cảnh lịch sử đến sự hình thành và phát triển của các tư tưởng, quan niệm trong Nho giáo.
5. Phương pháp biện chứng: •
Xem xét sự vận động, phát triển: Xem xét Nho giáo như một hệ tư tưởng không
ngừng vận động và phát triển. •
Phân tích các mâu thuẫn: Phân tích các mâu thuẫn trong nội bộ Nho giáo, cũng
như mâu thuẫn giữa Nho giáo với các hệ tư tưởng khác. •
Tìm ra sự thống nhất trong mâu thuẫn: Tìm ra sự thống nhất trong các mâu
thuẫn để hiểu rõ hơn bản chất của Nho giáo.
Kết cấu đề tài tiểu luận triết học Nho giáo
Một tiểu luận triết học Nho giáo thường có kết cấu gồm 3 phần chính: 1. Mở đầu •
Lý do chọn đề tài: Giải thích tại sao bạn chọn đề tài này, có thể dựa trên cơ sở lý
luận (ý nghĩa khoa học, tính thời sự của đề tài) và cơ sở thực tiễn (vấn đề xã hội
cần giải quyết, nhu cầu nghiên cứu). •
Mục tiêu nghiên cứu: Nêu rõ mục tiêu bạn muốn đạt được thông qua tiểu luận (ví
dụ: làm sáng tỏ một khía cạnh của Nho giáo, đánh giá vai trò của Nho giáo, đề xuất giải pháp...). •
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Xác định rõ đối tượng nghiên cứu (triết học
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 7
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
Nho giáo nói chung hay một khía cạnh cụ thể) và phạm vi nghiên cứu về thời gian, không gian, nội dung. •
Phương pháp nghiên cứu: Nêu các phương pháp bạn sẽ sử dụng để thực hiện
nghiên cứu (ví dụ: nghiên cứu tài liệu, phân tích, so sánh, lịch sử...). 2. Nội dung
Đây là phần quan trọng nhất của tiểu luận, bao gồm các chương trình bày nội dung
nghiên cứu. Tùy theo đề tài cụ thể, nội dung có thể được chia thành nhiều chương, mỗi
chương tập trung vào một khía cạnh của vấn đề. •
Chương 1: Thường trình bày tổng quan về triết học Nho giáo, bao gồm nguồn
gốc, quá trình hình thành và phát triển, các tư tưởng, quan niệm cốt lõi. •
Các chương tiếp theo: Triển khai nội dung nghiên cứu cụ thể, phân tích, đánh giá,
so sánh, đưa ra các luận điểm, luận cứ để làm sáng tỏ vấn đề. •
Chương cuối: Có thể là một chương tổng kết, đánh giá lại toàn bộ nội dung
nghiên cứu, đưa ra kết luận và đề xuất (nếu có). 3. Kết luận •
Tóm tắt những nội dung chính: Tóm tắt những nội dung quan trọng đã được
trình bày trong tiểu luận. •
Khẳng định lại mục tiêu nghiên cứu: Nhắc lại mục tiêu nghiên cứu và đánh giá
mức độ hoàn thành mục tiêu. •
Đề xuất, kiến nghị (nếu có): Đưa ra những đề xuất, kiến nghị liên quan đến vấn
đề nghiên cứu, có thể là những hướng nghiên cứu tiếp theo hoặc những giải pháp
cho các vấn đề thực tiễn.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 8
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
I. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NHO GIÁO
1. Sự hình thành và phát
triển của Nho giáo Trung Quốc
Khổng Tử là người sáng lập học thuyết Nho giáo ở Trung Quốc. Hơn hai
2000 năm qua, tư tưởng Nho giáo ảnh hưởng đối với Trung Quốc không chỉ về chính trị,
xã hội, văn hóa…mà còn thể
hiện trong hành vi và phương thức tư duy
của mỗi người dân Trung Quốc, được xem như tư tưởng tôn giáo của Trung
Quốc, tư tưởng chính thống trong xã hội phong kiến hơn hai nghìn năm ở Trung
Quốc và có sự ảnh hưởng tới một số nước châu Á “trong đó có Việt Nam” và
đến nay sự ảnh hưởng này đã l a n ra toàn thế giới.
Khổng Tử sống trong thời xuân thu, thời kỳ này thể chế quốc gia thống
nhất bị phá vỡ, sản sinh r
a nhiều nước Chư hầu lớn nhỏ. Khổng Tử sinh sống
trong nước Lỗ là nước có nền văn hóa tương đối phát triển lúc đó. Tại sao học
thuyết của Khổng Tử lại chiếm vị thế thống trị trong thời đại phong kiến Trung
Quốc? Đây là vấn đề không dễ giải thích trong một vài câu. Nói một cách đơn
giản là tư tưởng đẳng cấp nghiêm ngặt và tư tưởng chính trị của ông rất phù hợp
với lợi ích của giai cấp thống trị, có lợi cho ổn định xã hội lúc bấy giờ, xúc tiến
xã hội phát triển. Vì thế Khổng Tử nhấn mạnh qui phạm và trật tự luân lý nghiêm
ngặt, cho rằng nếu làm trái với cấp trên hoặc trái với cha mẹ đều là tội nghiêm
trọng. Theo lý luận này, vương quân phải quản lý tốt đất nước, thường dân phải
trung thành với vương quân. Mỗi người đều có n
hiều thân phận, có thể là con, có
thể là cha,...nhưng đều cần phải duy trì ranh giới nghiêm khắc và rõ ràng. Như vậy
nhà nước mới thái bình, nhân dân mới có cuộc sống yên ổn và phát triển.
Thời Xuân Thu, Khổng Tử đã san định, hiệu đính và giải thích bộ Lục kinh
gồm có Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu và Kinh Nhạc.
Về sau Kinh Nhạc bị thất lạc nên chỉ còn năm bộ kinh thường được gọi là Ngũ
kinh. Sau khi Khổng Tử mất, học trò của ông tập hợp các lời dạy để soạn ra cuốn
Luận ngữ. Học trò xuất sắc nhất của Khổng Tử là Tăng Sâm, còn gọi là Tăng Tử,
dựa vào lời thầy mà soạn ra sách Đại học. Sau đó, cháu nội của Khổng Tử là
Khổng Cấp, còn gọi là Tử Tư viết ra cuốn Trung Dung. Đến thời Chiến Quốc,
Mạnh Tử đưa ra các tư tưởng mà sau này học trò
của ông chép thành sách Mạnh
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 9
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
Tử. Thời kỳ này Nho giáo bị chia thành 8 phái, trong đó có phái của Tuân Tử và
phái của Mạnh Tử là mạnh nhất. Tuân Tử (315- 230 TCN) phát triển Nho giáo
theo xu hướng duy vật, còn Mạnh Tử (372-298 TCN) phát triển Nho giáo theo
hướng duy tâm. Họ bất đồng nhau trong việc lý giải bản tính con người. Tuy
nhiên, Mạnh Tử đã có nhiều đóng góp đáng kể cho sự phát triển của Nho giáo
nguyên thuỷ. Từ Khổng Tử đến Mạnh Tử hình thành nên Nho giáo nguyên thủy,
còn gọi là Nho giáo Tiên Tần (trước đời Tần).
Đến triều Hán Vũ Đế (140 – 87 TCN), Nho giáo được đưa lên ngôi vị "độc
tôn". Nhưng về thực chất, đây không còn là thứ Nho giáo thời Tiên Tần nữa, mà
là một thứ "N ho giáo cải biên" do Đổng Trọng Thư (179 – 104 TCN) thiết kế,
nhằm lấy đó làm chỗ dựa để thống nhất tư tưởng hiện đang năm bè bảy phái của
người Trung Quốc hồi bấy giờ. Trên đại thể, thứ Nho giáo mới này bao gồm ba
thành tố : "âm dương ngũ hành", "vương quyền thần thụ" và "tam cương ngũ thường". Tư tưởng "âm dương ngũ hành" như ta biết, vốn
rất thịnh hành vào thời
Hán. Lợi dụng tình hình này, Đổng Trọng Thư đã đem tư tưởng "thiên mệnh", tư
tưởng "thiên nhân cảm ứng", cùng tư tưởng "tông pháp" của Nho giáo nguyên
thuỷ nhào nặn với tư tưỏng "âm dương
ngũ hành" để làm nên thuyết "vương
quyền thần thụ". "Vương quyền" (quyền lực nhà vua) ở đây được Đổng Trọng
Thư luận chứng như là do "Trời" (thần) ban cấp. Trời là chủ tể của muôn loài, mà
vua (Hoàng đế) là con của Trời (Thiên tử), người thể hiện quyền lực và ý chí của
Trời, thay mặt Trời để cai trị nhân gian. Quyền lực của nhà vua do vậy cũng
được xem như tối thượng và bất khả xâm phạm.
Mặt khác, Khổng Tử từng nói "quân quân, thần thần,….". Đổng Trọng Thư
đã đem nguyên tắc ứng xử này lồng ghép với quan niệm thần học "dương tôn, âm
ti" để thành thuyết "tam cương ngũ
thường". "Tam cương" là phỏng theo mối
quan hệ giữa trời và đất, â
m và dương, trong đó bề tôi, con cái, thê thiếp đều
thuộc"âm"; còn vua, cha, chồng đều thuộc "dương"; "âm" tất yếu phải theo "dương".
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 10
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
"Ngũ thường" (nhân, nghĩa, lễ, trí, tín) là năm chuẩn mực về đạo đức tương ứng
với "ngũ hành", lấy "tam cương" làm nền tảng. Đổng Trọng Thư coi "tam cương
ngũ thường" là "ý trời" (thiên ý), và cho rằng "Trời không thay đổi, đạo cũng
không thay đổi" (Thiên bất biến, đạo diệc bất biến). Từ đó về sau, "tam cương
ngũ thường" đã trở thành quy tắc hay quy định về mặt tinh thần đối với người dân Trung Quốc.
Nho giáo thời kỳ này được gọi là Hán Nho.
Thời kỳ, Tống Nho do Chu Đôn Di (1017 – 1073), Thiệu Ung (1011 – 1077), Trình Hiệu (1032
– 1085), Trình Di (1033 – 1107), Trương Tải (1020 –
1077) đều là người Bắc Tống khai sáng, và tiếp đó được Chu Hy (1130 – 1200)
người Nam Tống tập đại thành. So với Nho giáo nguyên thuỷ thời Tiên Tần và Nho giáo thần hoá thời Lưỡng
Hán thì Lý học đời Tống có thể gọi là một thứ
Nho giáo phát triển, mang đậm tính tư biện và triết lý. Khi luận chứng về tính tất
yếu của cương thường danh giáo, các nhà Tống Nho đã vất bỏ lập luận "vương
đạo thông tam" có phần đơn giản và thô thiển của Đổng Trọng Thư. Thay vào đó,
họ đưa ra khái niệm "thiên lý" siêu hình để nói về tính thống nhất của thế giới tự nhiên và các hiện
tượng xã hội. Họ nhấn mạnh thế giới hiện tượng có một
nguyên nhân cuối cùng là "thiên lý". Phạm trù cốt lõi này là một sáng tạo của
Tống Nho, như chính một nhân vật quan trọng trong số họ đã tự nhận : "Cái học
của ta tuy có chỗ tiếp thu từ nơi này nơi khác, nhưng riêng hai chữ "thiên lý" thì
thực do tự ta thể nhận ra" (Trình Hạo ngữ. Nhị Trình ngoại thư, Q.12).
Sang đời Minh, Vương Thủ Nhân (1472 – 1529) xuất hiện với tư cách một
nhà triết học "đi ngược lại truyền thống" (phản truyền thống). Khác với Tống
Nho, ông cho rằng cái "lý" của muôn sự muôn vật đều ở trong tâm ta. Và cũng
không giống với các nhà Lý học Trình Chu, ông chủ trương : "hiểu biết và hành
động gắn với nhau làm một". Dù vậy, Vương Thủ Nhân vẫn đứng trong hàng ngũ
những nhà "Lý học" nổi tiếng đương thời, cá
c triết thuyết của ông đã góp phần
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 11
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
làm cho Nho giáo thời kỳ Tống Minh trở thành hệ tư chính tưởng thống của xã
hội Trung Quốc kể từ đầu đời Minh cho đến cuối đời Thanh.
2. Sự hình thành và phát triển
của Nho giáo Việt Nam
2.1 Nho giáo Việt Nam từ buổi đầu du nhập - đến hết thế kỷ XIV
Vào cuối thời Tây Hán và đầu thời Đông Hán, cùng với chính sách cai trị
và "Hán hóa" vùng đất nước cổ
Việt Nam thời đó gọi là Giao Chỉ, Cửu Chân, văn
hóa Hán bắt đầu được truyền bá vào Việt Nam, với tên tuổi hai viên quan mà sử
sách Việt Nam cũng như sử sách Trung Quốc đều ca ngợi họ có công lao trong
việc "khai hóa" lễ nghĩa, mở mang phong tục mới...là Tích Quang và Nhâm
Diên. Nho giáo là một thành phần của văn hóa H án, tất nhiên cũng sớm có mặt
tại Việt Nam như là một công cụ Hán hóa nước Việt. Nhưng sự hiện diện tương
đối rõ nét của Nho giáo ở nước ta có lẽ chỉ thật sự bắt đầu vào cuối đời Đông
Hán với vai trò tích cực của Sĩ Nhiếp (187 226 -
Cn) trong việc làm cho nước ta
"thông thi thư, tập lễ nhạc" như sử thần Ngô Sĩ Liên (thế kỷ X V) từng bình luận
trong sách Đại Việt sử ký toàn thư.
Ở Trung Quốc từ sau loạn Vương Mãng trở đi tới cuối đời Đông Hán, rất
đông sĩ phu nhà Hán liên tục tránh nội nạn chạy sang cư trú ở Việt Nam. Thí dụ
vào thời Sĩ Nhiếp có hàng trăm danh sĩ nhà Hán bỏ sang Việt Nam nương nhờ Sĩ
Nhiếp. Những sĩ phu trí thức này trở thành lực lượng quan trọng trong quá trình
truyền bá Nho giáo ở Việt Nam.
Từ thời Tích Quang - Nhâm Diên rồi Sĩ Nhiếp đến trước đời Đường (618-
907), Nho giáo được truyền bá sang Việt Nam là Hán nho.
Từ thời Tùy - Đường thống trị Việt Nam đến khi Ngô Quyền giành lại được
quyền độc lập năm 938, Nho giáo cùng văn hóa Hán vẫn tiếp tục được truyền bá sang
Việt Nam, nhưng trong mấy trăm năm này, diện mạo Nho giáo như thế nào
sử sách không ghi chép. Trong khi đó ở Giao Châu (tức là ở Việt Nam) mà nhà
Đường đổi làm An Nam đô hộ phủ, Phật giáo phát triển mạnh mẽ, kết hợp với Đạo giáo thủy phổ biến phù tràn lan.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 12
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
Trong hàng nghìn năm bị lệ thuộc phong kiến phương Bắc, Nho giáo được
đưa vào Việt Nam chủ yếu với tư cách là cụ phục công
vụ cho chính sách cai trị
và đồng hóa Việt Nam về văn hóa.
Nho giáo chỉ được người Việt Nam chủ động thừa nhận như là một văn hóa
chủ thể và xác lập địa vị ca
o của nó khi nền độc lập dân tộc được hoàn toàn ổn
định vững chắc và đi vào phục hưng dân tộc ở vương triều L ý bắt đầu từ năm
1010 - năm triều Lý dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long (Hà Nội ngày nay).
Năm 1070, dưới thời Lý Thánh Tông (1054-1072), triều đình cho xây miếu
thờ Khổng Tử, tức Văn miếu, đắp tượng Khổng Tử, phụ thờ Nhan Uyên, Tăng
Tử, Tử Tư, Mạnh Tử là 4 học trò nổi tiếng của Khổng Tử cùng 72 người học trò
giỏi khác của Khổng Tử, định ra nghi lễ bốn mùa cúng tế. Bên cạnh đó là Quốc
tử giám, nơi các hoàng thái tử đến học tập và nghiên cứu.
Năm 1075, dưới thời vua Lý Nhân Tông (1072-1128) triều đình cho m ở
khoa thi Minh kinh bác sĩ và thi Nho học tam trường.
Hai sự việc này trở thành cái mốc quan trọng đánh dấu một bước phát triển
có ý nghĩa lịch sử đối với vai trò
của Nho giáo ở Việt Nam.
Khổng miếu và Quốc tử giám được xây dựng chính thức mở đầu cho nền
giáo dục và khoa cử Nho học ở Việt Nam, nhưng dưới triều Lý (1010-1225) và
triều Trần (1225-1400), Phật giáo giữ vai trò Quốc giáo. Bộ mặt văn hóa Việt
Nam thời Lý - Trần là văn hóa Phật giáo.
Nho giáo ở Việt Nam giai đoạn cuối triều Trần và triều Hồ (1400-1407) là Tống Nho.
Tóm lại, Nho giáo được truyền bá vào Việt Nam trong hàng ngàn năm Bắc
thuộc, chủ yếu là Hán nho. Từ thế kỷ XIII đến đầu thế kỷ XV, Tống Nho chi
phối ảnh hưởng ở Việt Nam. Nhìn chung về Nho giáo ở Việt Nam trong suốt
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 13
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
thời kỳ dài hơn 1000 năm đó, Hán Nho cũng như Tống Nho, diện mạo tư tưởng
đều chưa được thể hiện một cách rõ nét và đậm dấu ấn.
2.2 Nho giáo Việt Nam từ thế kỷ X -
V đến đầu thế kỷ XX
Năm 1406, đế quốc Minh đem quân xâm lược Việt Nam. Năm 1407, cuộc
kháng chiến của triều Hồ thất bại. Nhà Minh đổi nước Việt thành quận Giao Chỉ,
rồi chia ra phủ, vệ, thiết lập bộ máy cai trị v
à tiến hành đồng hóa mạnh mẽ.
Nhằm Hán hóa Việt Nam về văn hóa, tư tưởng, nhà Minh cho lập Văn miếu thờ
Khổng Tử ở các phủ, châu, huyện trên toàn quốc và bắt các địa phương xây
nhiều đền miếu thờ cúng, cầu đạo theo nghi lễ Trung Quốc. Đạo sĩ thầy cúng
được khuyến khích hành nghề khắp nơi. Để đào tạo ra những người biết chữ
phục vụ bộ máy thống trị của nhà Minh tại Việt N am, nhàM inh cho mở trường ở
các phủ, châu, huyện. Mở trường dạy học nhưng không có thi cử. Hàng năm,
quan lại đô hộ nhà Minh chỉ lựa chọn lấy một số học sinh đủ tiêu chuẩn rồi sử dụng.
Nội dung chương trình dạy và học hoàn toàn theo sách giáo khoa của nhà Minh, gồm c
ó Tứ thư (Luận ngữ, Mạnh tử, Đại học,…), Ngũ kinh (Kinh
Dịch, Kinh Thi, Kinh Thư,…..) và Tính lý đại toàn, tức là bộ sách do nhóm Hồ
Quảng theo lệnh vua Minh soạn, gồm 70 quyển, thâu thái thuyết Tống Nho bàn về
hơn 100 nhà, chia thành môn loại như lý khí, quỷ thần, tính lý, thánh hiền...
Những sách vở này được chở từ Trung Q uốc sang Việt Nam cấp phát cho
các thôn, huyện,…. Giảng dạy tại cá
c trường học ở phủ, châu, huyện, chủ yếu
là thầy cúng, thầy bói, đạo sĩ được nhà Minh tuyển dụng, phong làm Giáo quan.
Sau khi đánh đuổi hết quân Minh, giải phóng đất nước, vương triều L ê
chính thức được thiết lập (1428) và bắt đầu công việc xây dựng, phát triển nền
văn hóa độc lập dân tộc.
Việc đầu tiên Thái Tổ Lê Lợi (1428-1433) làm là sai quan đi tế các thần
linh ở núi sông, đền miếu ở các xứ trong
nước và lăng tẩm của các triều đại
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 14
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
trước. Lê Thái Tổ đặc biệt quan tâm đến việc phong thần, muốn mượn uy danh
thần linh bảo vệ vương triều và đất nước được bình yên.
Năm Đinh Tỵ (1437), Lê Thái Tông (1434-1442) tiến hành gia phong các
thần linh trong nước và tổ chức tế lễ, khấn cáo long trọng. Đến thời Lê Nhân Tông (1443-1459) năm Kỷ T
ỵ (1449), triều Lê cho lập các đàn thờ Đại thành
hoàng ở kinh thành Thăng Long, thờ thần Gió, thần Mây, thần Mưa, thần Sấm để bảo vệ kinh thành.
Một mặt tôn thờ thần linh, mặt khác để thống nhất tư tưởng xã hội, thống
nhất văn hóa, củng cố đời sống tinh thần, nhà Lê đã chủ động chọn Nho giáo làm
ngọn cờ tư tưởng của vương triều phục vụ cho công cuộc xây dựng chế độ phong kiến.
Lê Thái Tông lên ngôi năm Giáp Dần (1434). Thái Tông đã họp triều đình
bàn định việc mở khoa thi Tiến sĩ và đưa ra điều lệ thi Hương, thi Hội cùng phép
thi ở các kỳ. Nhưng phải tới tháng 3 năm Nhâm Tuất (1442), thời Lê Nhân Tông,
triều Lê mới chính thức cho thi đối sách ở sân điện để lấy Tiến sĩ và cũng bắt đầu
cho dựng bia khắc văn nói về việc mở khoa thi Tiến sĩ, khắc tên những người đỗ
Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ năm Nhâm Tuất là cái mốc quan trọng xác lập vị trí độc
tôn của Nho giáo ở Việt Nam hồi thế kỷ XV. Để tỏ rõ lòng tôn sùng Nho giáo,
vào tháng 2 mùa xuân năm Ất Mão (1435), vua Lê Thái Tông cho chọn ngày
Thượng đinh, sai Thiếu bảo Lê Quốc Hưng làm lễ cúng Khổng Tử ở Văn miếu,
vị tổ khai sáng ra Nho giáo, từ đấy về sau định làm thường lệ. Văn miếu thờ
Khổng Tử tại các lộ được Nhà nước cấp phu trông nom quét dọn. Nho giáo ở
thời Lê thế kỷ XV đến triều Thánh Tông Thuần Hoàng đế (1460- 1497) thì đạt tới đỉnh cao thịnh vượng.
Đến đời Lê Thánh Tông, diện mạo của Nho giáo đã rõ ràng với những đặc
điểm khá cụ thể, dễ nhận biết. Người xưa học Nho giáo có hai phép: học nghĩa lý
và học từ chương. Học từ chương là học kinh nghĩa, thơ phú, văn sách, cốt để đi
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 15
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
thi làm quan. Cũng gọi là học khoa cử. Còn học nghĩa lý là học chuyên sâu vào
huấn hỗ học, lý học, Hán học,...với mục đích dò tới nguồn gốc của Nho giáo.
Để tôn vinh Nho học, tôn vinh người đỗ đạt
và để biểu thị lòng quý trọng kẻ
sĩ chân Nho của triều đình, L
ê Thánh Tông cho dựng bia khắc tên họ những
người đỗ Tiến sĩ từ khoa thi năm Nhâm Tuất (1442) đời Thái Tông trở đi đặt tại nhà Quốc học.
Có thể thấy từ nửa sau thế kỷ XV , dưới sự bảo trợ của triều đình, hệ tư
tưởng Nho giáo ngày càng phát huy tác dụng và trở thành hệ tư tưởng chủ đạo
trong xã hội. Phật giáo,... cũng từ đó bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Và đ ược kéo
dài mãi ở Việt Nam cho đến tận cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Như vậy Nho giáo truyền nhập vào Việt Nam khoảng 2000 năm, nhưng có
vị trí chi phối và phát triển cao nhất từ thế kỷ thứ 15 đến đầu thế kỷ thứ 20 được
xem như là quốc giáo ở Việt Nam.
II. TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA NHO GIÁO
1. Các tác phẩm kinh điển của Nho giáo
Các sách kinh điển của Nho giáo đều hình thành từ thời kỳ Nho giáo
nguyên thủy. Sách kinh điển gồm 2 bộ : Ngũ Kinh và Tứ Thư. 1.1 Tứ Thư
Là bốn quyển sách kinh điển của văn học Trung Hoa được Chu Hy thời
nhà Tống lựa chọn làm nền tảng cho triết học Trung Hoa và Khổng giáo. Chúng
bao gồm : Đại học, Trung Dung, Luận Ngữ, Mạnh Tử.
• Đại học: Sách Đại học dùng để dạy cho học trò từ 15 tuổi trở lên, khi bước vào
bậc đại học, dạy cho biết cách xử sự ở đời để lớn lên ra gánh vác việc nước.
Sách Đại Học do Tăng Tử làm r
a để diễn giải các lời nói của Khổng Tử.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 16
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN
• Trung Dung: sách Trung Dung do Tử Tư làm ra. Tử Tư là học trò của Tăng
Tử, cháu nội của Khổng Tử, thọ được cái học tâm truyền của Tăng Tử.
Trong sách Trung Dung, Tử Tư dẫn những lời của Không T ử nói về đạo
“trung dung”, tức là nói về các
h giữ cho ý nghĩ và việc làm luôn luôn ở mức
trung hòa, không thái quá, không bất cập và phải cố gắng ở đời theo nhân, nghĩa,
lễ, trí, tín, cho thành người quân
tử, để cuối cùng thành thánh nhân.
Cả hai quyển sách Đại Học và Trung Dung trước đây là những thiên trong
Kinh Lễ, sau các Nho gia đời Tống tách riêng ra làm hai quyển để hợp với sách
Luận Ngữ và M ạnh Tử thành bộ Tứ Thư.
• Luận Ngữ: là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Không Tử và những
lời nói của người đương thời, cách đây hơn 2500 năm, các học trò của nhà tư tưởng
và triết học Khổng Tử đã cố gắng tìm tòi ghi lại từng mảnh rời rạc và từng câu
chuyện rời rạc về cuộc đời và những lời dạy của ông.
Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của
Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
• Mạnh Tử: sách Mạnh Tử là bộ sách làm ra bởi Mạnh Tử và các môn đệ của ông
như: Nhạc Chính Khắc, Công Tôn Sửu, Vạn Chương… ghi chép lại những điều đối
đáp của Mạnh Tử với các vua chư hầu, giữa Mạnh Tử và các học trò cùng với
những lời phê bình của Mạnh Tử về các học thuyết khác như: học thuyết của Mặc
Tử, Dương Chu. Sách Mạnh Tử gồm 7 thiên, chia làm 2 phần: Tâm học và Chính trị học.
- Tâm học: Mạnh Tử cho rằng mỗi người đều có tính thiện do Trời phú cho. Sự giáo
dục phải lấy tính thiện đó làm cơ bản, giữ cho nó không mờ tối, trau dồi nó để
phát triển thành người lương thiện. Tâm là cái thần minh của Trời ban cho người.
Như vậy, tâm của ta với tâm của Trời đều cùng một thể. Học là để giữ cái Tâm,
nuôi cái Tính, biết rõ lẽ Trời mà theo chính mệnh.
Nhân và nghĩa vốn có sẵn
trong lương tâm của người. Chỉ vì ta đắm đuối vào vòng vật dục nên lương tâm
bị mờ tối, thành ra bỏ mất nhân nghĩa. MạnhTử đề cập đến khí Hạo nhiên, cho
rằng nó là cái tinh thần của người đã hợp nhất với Trời.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 17
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN - Chính trị
học: Mạnh Tử chủ trương: Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh.
Đây là một tư tưởng rất mới và rất táo bạo trong thời quân chủ chuyên chế đang
thịnh hành. Mạnh Tử nhìn nhận chế độ quân chủ, nhưng vua không có quyền lấy dân làm
của riêng cho mình. Phải duy dân và vì dân. Muốn vậy, phải có luật
pháp công bằng, dẫu vua quan cũng không được vượt r a ngoài pháp luật đó.
Người trị dân, trị nước phải chăm lo việc dân việc nước, làm cho đời sống của
dân được sung túc, phải lo giáo dục dân để hiểu rõ luật pháp mà tuân theo, lấy nhân nghĩa làm c
ơ bản để thi hành. Chủ trương về chính trị của Mạnh T ử vô
cùng mới mẻ và táo bạo, nhưng rất hợp lý, làm cho những người chủ trương quân
chủ thời đó không thể nào bắt bẻ được. 1.2 Ngũ Kinh
• Kinh Thi: sưu tập các bài thơ dân gian có từ trước Khổng Tử, nói nhiều về tình
yêu nam nữ. Khổng Tử san định thành 300 thiên nhằm giáo dục mọi người tình cảm trong sáng lành
mạnh và cách thức diễn đạt r
õ ràng và trong sáng. M ột lần,
khổng Tử hỏi con trai "học Kinh Thi chưa?", người con trả lời "chưa". Khổng
Tử nói "Không học Kinh Thi thì không biết nói năng ra sao".
• Kinh Thư: ghi lại các truyền thuyết, biến cố về các đời vua cổ c ó trước Khổng Tử.
• Kinh Lễ: ghi chép các lễ nghi thời trước.
• Kinh Dịch: nói về các tư tưởng triết học của người Trung Hoa cổ đại dựa trên
các khái niệm âm dương, bát quái,... Đời Chu, Chu Văn Vương đặt tên và giải
thích các quẻ của bát quái gọi là Thoán từ. Chu Công Đán giải thích chi tiết nghĩa
của từng hào trong mỗi quẻ gọi là Hào từ. Kinh Dịch thời Chu gọi là Chu Dịch.
Khổng Tử giảng giải rộng thêm Thoán từ và Hào từ cho dễ hiểu hơn và gọi là
Thoán truyện và Hào truyện.
• Kinh Xuân Thu: ghi lại các biến cố xảy ra ở nước Lỗ, quê của Khổng Tử.
Khổng Tử không chỉ ghi chép như một sử gia mà theo đuổi mục đích trị nước nên ông chọn lọc cá
c sự kiện, ghi kèm các lời bình, sáng tác thêm lời thoại để
giáo dục các bậc vua chúa. Ông nói, "Thiên hạ biết đến ta bởi kinh Xuân Thu,
thiên hạ trách ta cũng sẽ ở kinh Xuân Thu này". Đây là cuốn kinh Khổng Tử tâm
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 18
Tiểu luận triết học
GVHD: TS. ĐẶNG THỊ MINH TUẤN đắc nhất.
• Kinh Nhạc: do Khổng tử hiệu đính nhưng về sau bị thất lạc, chỉ còn lại một ít
làm thành một thiên trong Kinh Lễ gọi là Nhạc ký. Như vậy lục kinh chỉ còn lại ngũ kinh.
2. Nội dung cơ bản của Nho giáo
Nho giáo là một học thuyết chính trị nhằm tổ chức xã hội. Để tổ chức xã
hội có hiệu quả, điều quan trọng nhất là phải đào tạo cho được người cai trị kiểu
mẫu - người lý tưởng này gọi là quân tử. Để trở thành người quân tử, con người
ta trước hết phải "tự đào tạo", phải "tu thân". Sau khi tu thân xong, người quân tử
phải có bổn phận phải "hành đạo". 2.1 Tu thân Khổng Tử đặt r
a một loạt Tam Cương, Ngũ Thường, Tam Tòng, Tứ
Đức... để làm chuẩn mực cho mọi sinh hoạt chính trị và an sinh xã hội. Tam
Cương và Ngũ Thường là lẽ đạo đức mà nam giới phải theo. Tam Tòng và Tứ
Đức là lẽ đạo đức mà nữ giới phải theo. Khổng Tử cho rằng người trong xã hội
giữ được Tam Cương, Ngũ Thường, Tam Tòng, Tứ Đức thì xã hội được an bình và an nhiên.
• Tam Cương: Tam là ba; Cương là giềng mối; Tam Cương là ba mối quan hệ:
Quân thần (vua tôi), Phụ tử (cha con), Phu thê (chồng vợ).
Quân thần: Trong quan hệ vua tôi, vua thưởng phạt công minh, tôi trung thành một dạ.
Phụ tử: Trong quan hệ cha con, cha nuôi dạy con cái, con cái hiếu kính vâng
phục cha và khi cha già thì phải phụng dưỡng.
Phu thê: Trong quan hệ chồng
vợ, chồng yêu thương và công bình với vợ, vợ vâng chung phục và thủ y giữ tiết với chồng.
• Ngũ Thường: Ngũ là năm; Thường là hằng có; Ngũ Thường là năm điều phải
hằng có trong khi ở đời, gồm: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín.
Học viên thực hiện: Lê Quốc Khánh - Lớp CKM23B – Khoá 2023-202 19

Tài liệu liên quan: