Thông tin
Hỏi đáp

Tuyến điểm Sài Gòn - Tuyến điểm du lịch | Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh

Tuyến điểm Sài Gòn - Tuyến điểm du lịch | Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

Môn:

Tuyến điểm du lịch 16 tài liệu

Trường:

Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh 174 tài liệu

Thông tin:

48 trang 6 tháng trước

Tác giả:

Mai Nguyệt

docx.com.vn

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Tuyến điểm Sài Gòn - Tuyến điểm du lịch | Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh

39 20 lượt tải Tải xuống

TUYẾN ĐIỂM SÀI GÒN - PHAN THIẾT

SÀI GÒN – THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH :

ThànhphốHồChíMinhởvàovịtrí10 22'13"-11 22'17"vĩđộBắcvà

o o

106 01'25"-107 01'10"kinhđộĐông.Thànhphốcódiệntíchhơn2093,7km ,

o o 2

dânsốkhoản5.479.000người(2002).TrungtâmthànhphốcáchthủđôHàNội

1.730kmđườngbộ,cáchbờbiểnĐông50kmđườngchimbay.Toànthànhphốcó

15kmbờbiển.ThànhphốHồChíMinhhiệnnaylàthànhphốlớnvàđôngdân

nhấtnướcta.Thànhphốcónănglựclớnvềsảnxuất,kinhdoanh,làđầumốigiao

thôngquantrọngnhấtmiềnNamvàlàmộttrongnhữngthànhphốđangpháttriển

khásầmuấtcủakhuvựcĐôngNamÁ.

ThànhphốHồChíMinhlàmộtvùngđấtmới.TínhtừkhiđịadanhSàiGòn

đượcghivàosửsáchnăm1698thìđếnnaythànhphốHồChíMinhđãthànhlập

đượchơn300năm.Vào đầu năm Mậu Dần (1698), Chưởng Cơ Nguyễn Hữu

Cảnh vâng lệnh chúa Nguyễn vào Nam kinh lược. Ông đã thành lập phủ Gia

Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên; lập xứ

Sài Gòn làm huyện Tân Bình, dựng dinh Phiên Trấn. Vùng đất Nam Bộ lúc đó

còn hoang sơ, dinh Phiên Trấn có huyện Tân Bình, còn dinh Trấn Biên có

huyện Phước Long.

Năm1772,lũyBánBíchđượcxâydựng.Năm1790,thànhBátQuáirađời.

ĐólàmộtthànhlũylớnnhấtởphíaNamvàothờibấygiờ.

Năm1859,thựcdânPhápđánhchiếmNamBộ,thànhGiaĐịnhthấtthủ.Từ

năm1862,mộtphươngánquihoạchthànhphốvớihơn500.000dânđượcphê

duyệt.ThốngđốcquânsựngườiPháplàBonardchiatỉnhGiaĐịnhthành3phủ,

mỗiphủcó3huyện,dướihuyệncótổng,dướitổngcóxã.SàiGònlúcbấygiờvừa

làtỉnhlỵcủatỉnhGiaĐịnh,vừalàphủlỵcủaphủTânBình,vừalàhuyệnlỵcủa

huyệnBìnhDương;cònChợLớnlàhuyệnlỵcủahuyệnTânLong,cùngphủTân

Bình.

Năm1864,đứngtrướcđàpháttriểndữdộicủangườiHoa,vùngChợLớn

đượctáchkhỏiSàiGòn.Từđây,SàiGònbắtđầupháttriểntheomôhìnhcủamột

đôthịkiểuTâyphươngthếkỷ19.Nhữngtrụcđườnglớnđượchìnhthành,những

ngôinhàcaotầngđồsộ,nhữngbếncảng,côngviên…lầnlượtrađời.

CảngSàiGònthànhlậptừ1862.CáctàubuôncủangườiphươngTâyvàcác

nướclâncậnbắtđầutấpnậpởcảngSàiGòn,biếnSàiGònthànhmộttrungtâm

thươngmạilớncủacảvùngViễnĐông.Ngày15/03/1874,TổngthốngCộngHòa

PhápkýsắclệnhthànhlậpthànhphốSàiGòn.SàiGònlúcnàythựcsựtrởthành

mộtđôthịvớihàngloạtcôngtrìnhlớnđượcxâydựngtheokiểuphươngTây,

nhữngcôngsở,trungtâmthươngmại,dịchvụ,giaothông.Đếnđầuthếkỷ20,Chợ

LớnlạisátnhậpvàoSàiGòn.ThànhphốtrởthànhđôthịlớnnhấtĐôngDươngvà

đượcbanchomỹhiệulà“HònNgọcViễnĐông”.

ThànhphốSàiGòncũngtừngchứngkiếnnhiềusựkiệnlịchsửquantrọng.

ThànhphốlànơimởđầuchocuộckhángchiếnchốngthựcdânPhápxâmlược

(23/09/1945),cũnglànơikếtthúcthắnglợiquátrìnhđấutranhgiànhđộclậpdân

tộccủanhândântavớichiếndịchHồChíMinhlịchsử30/04/1945.

Vàongày02/07/1976trongcuộchọpquốchộikhoáVInướcCộngHoàXã

HộiChủNghĩaViệtNamđãquyếtđịnhđổitênthànhphốSàiGòn–GiaĐịnhlà

ThànhPhốHồChíMinh,địagiớibaogồmthànhphốSàiGòn,tỉnhGiaĐịnhvà

mộtphầncáctỉnhBìnhDương,HậuNghĩa,ĐồngNaitrướcđâyhợpthành.

Năm2004,TP.HCMquyếtđịnhquyhoạchlạiranhgiớihànhchínhcủathành

phốgồm19quậnnộithànhvà5huyệnngoạithành.Nộithànhgồmquận1,2,3,4,

5,6,7,8,9,10,11,12,TânBình,TânPhú,BìnhThạnh,BìnhTân,PhúNhuận,Gò

VấpvàThủĐức.NgoạithànhgồmhuyệnNhàBè,CầnGiờ,HócMôn,CủChivà

BìnhChánh.TP.HCMlàthànhphốtrựcthuộcTWcũngnhư4thànhphốHàNội,

HảiPhòng,ĐàNẵng,CầnThơ.TP.HCMhiệnnayvẫnlàcơsởcôngnghiệplớn

nhấtđấtnướcchiếm30%tổngsảnlượngcôngnghiệp,30%tổngnộpngânsách

nhànước,ngoàiracònlàtrungtâmdulịchlớnnhấtnướcthuhúthàngnăm70%

lượngkháchdulịchquốctếđếnViệtNam.

CẦU SÀI GÒN

CầubắcquasôngSàiGònxâydựngnăm1959–1960docôngtyCEC

(CapitalEngineeringCorporation)thiếtkếvàthicông,chiềudàicủacầu987,431

mét,32nhịp.Năm1998cầuđượcsửachữanângcấpphầnchịulựcvàmởrộng

chiềungangtừ19.8mđến24mnhưhiệnnay.Trongtươnglaisẽcómộtcâycầu

nữađượcbắcsongsongvớicâycầuhiệntạinhằmgiảmáplựcchocầuSàiGòn,

hiệnđạihoácữangõvàothànhphố.

BêntayphảiởchâncầulàkhuvựcTânCảng(QuânCảng)trướcđâykhuvực

nàylàhảicảngquânsựlớncủaMỹ–Ngụy.SaugiảiphóngđâylàkhuvựcHải

QuânViệtNam.Trongthờikỳkinhtếthịtrường(1990)khuvựcTânCảngđược

chialàm2khu:KhuQuânSựvàkhuKinhTế,chotàuxuấtnhậphànghoávàkho

đểcácContainer.TừcầuSàiGòntanhìnxuốngcóthểthấyrấtnhiềuContainer

xếpchồnglênnhautrongmộtkhuvựcrộnglớn.



SÔNG SÀI GÒN

SôngSàiGòndàitrên230kmbắtnguồntừCaoNguyênHớnQuảng(Lộc

Ninh–BìnhPhước),mộtđoạnsônglàranhgiớitựnhiêngiữaTâyNinhvàBình

Phước,đọanchảyngangquathànhphốcóchiềudàilà106km.Mộtphầnnước

sôngSàiGònđổvàokhuvựclònghồDầuTiếngTâyNinh.Sauđóchảyquakhu

vựcBếnCátđếnThủDầumộtvàoTP.HCMvàhợpvớisôngĐồngNaiđổracửa

CầnGiờvịnhGànhRái.

SôngSàiGònlàconsôngcógiátrịkinhtếlớnvềgiaothôngđặcbiệtcó

nhiềuhệthốngCảngquantrọng:CảngSàiGòn–CảngCátLái–TânCảng.

Theoquyhoạchđịagiớihànhchínhmới,đoạntừchâncầuSàiGònđếncầu

RạchChiếcthuộcranhgiớiQuận2.ĐoạntừcầuRạchChiếcđếnnghĩatrangLiệt

SĩThànhPhốHồChíMinhthìphíaphảilàQuận9cònlạiphíatráilàQuậnThủ

Đức.

CẦU RẠCH CHIẾC

CầuxâydựngcùngthờivớicầuSàiGònvàxalộBiênHoà(1959–1961)dài

148.9m.

CầuRạchChiếctuynhỏnhưnglạilànhânchứngchomộtsựkiệnlịchsử

quan  trọng  góp  phần  làm  rạng  rỡ  cho  chiến  dịch  Hồ  Chí  Minh.

Ngày27/04/1975tạichâncầuđãxảyraliêntục5trậnđánhgiữaquângiảiphóng

vàquânlínhchếđộSàiGònbảovệcầuvìđâylàđiểmyếunhấttrênxalộBiên

Hoà.CuốicùngquângiảiphóngđãchiếmđượccầuRạchChiếcnhưng59chiếnsĩ

cáchmạngđãhisinhtạiđâyđểdànhđườnglưuthôngantoànchoquângiảiphóng

tiếnvàoSàiGòn.Hiệnnaynhànướcđãcókếhoạchxâydựngtạichâncầumộtđài

tưởngniệmnhữngchiếnsỹcáchmạnghysinhngày27/04/1975.

PhíabênphảilàsântậpgolfRạchChiếc.Đượckhaitrương06/08/1994do

côngtyliêndoanhViệtHoađầutư,nơiđâylàsântậpchonhữngngườimớiđánh

golf.

ĐỊA DANH THỦ ĐỨC

Vàotháng3–1995,tạixãLinhĐông(ThủĐức),khikhaiquậtngôimộcổở

TrungTâmHướngNghiệpThủĐức,cácnhàkhảocổhọcđãpháthiệngầnđócòn

cómộtngôimộcổkhác.NhàkhảocổhọcĐỗĐìnhTruậtvàchuyênviênHánhọc

NguyễnHảiĐườngđãbắttayvàonghiêncứungôimộ.Bướcđầuhọđãcóthểlàm

sángtỏthânthế,sựnghiệpcủavịchủnhânngôimộcũngnhưgiảithíchđượcđịa

danhThủĐức.BáoSàiGònGiảiPhóngsốrangày24–06–1995cóđăngchitiết

kếtquảbanđầucủacuộcnghiêncứu.Cácnhàkhảocổhọcpháthiệntạingôimộ

cótấmbiađákhắcbằngHántự,biacao0,24m,rộng0,32mvàdày0,04m.Tạm

dịchnộidungtrênbianhưsau:“Ông Tạ Huy, hiệu Thủ Đức, tiền hiền thôn Linh

Chiểu Đông, nước Đại Nam. Ông chết ngày 19 – 06. Hương chức dựng bia vào

ngày lành thánh 2 năm Canh Dần 1890”.

Tuykếtquảcuộcnghiêncứuvẫnchưahoànthiệnnhưngchúngtađãcóthể

giảithíchđượctênThủĐứcnhưsau:ThủĐứclàhiệucủaôngTạHuy,làTiền

Hiềncócôngkhaikhẩnnơiđây.Nhớ tới công lao khai phá của ông nên về sau

dân gian đã lấy hiệu của ông đặt cho vùng này, gọi là Thủ Đức.



XA LỘ HÀ NỘI (XA LỘ BIÊN HOÀ)

Trướcđây,xalộnàymangtênlàxalộBiênHoà.XalộBiênHoàđượcxây

dựngtừ1959–1961doMỹđầutưvàcôngtyCECthiếtkếvàthicông.Xalộrộng

21mdài31kmtừcầuĐiệnBiênPhủđếnngãtưTamHiệpBiênHoà.Doxalộ

nàydẫnchúngtađếnThànhPhốBiênHòanênthờibấygiờđượcđặttênlàxalộ

BiênHoà.Trướcnăm1975MỹvàchínhquyềnSàiGònsửdụngconđườngnày

nhưmộtđườngbăngquânsựdãchiếnphòngkhisânbayTânSânNhấtbịsựcố.

Đếnnăm1971,họchorằngxalộthuậnlợichoquâncáchmạngđổbộtấncôngSài

Gònnênđãchoxâydựngvạchngăncáchgiữatimđường.Năm 1984 nhân kỷ

niệm 30 năm giải phóng Hà Nội, xa lộ Biên Hòa được đổi tên thành xa lộ Hà

Nội.

Năm1998cùngvớidựánkhôiphụcquốclộ1A,xalộHàNộicũngđược

khôiphụcvàmởrộngbàngiaochochínhphủViệtNamngày20/01/1998.Ngày

nayhaibênxalộđãmọclêncáckhudâncưsầmuất,khuvuichơigiảitríthểthao,

làngđạihọcvàđặcbiệtcáckhucôngnghiệprấthiệnđại.

QUỐC LỘ 1A – ĐƯỜNG XUYÊN Á (XA LỘ ĐẠI HÀN)

ĐườngXuyênÁtrướcđâyđượcmangtênlàXaLộĐạiHàn.XalộĐạiHàn

dài40kmkéodàitừngãbaTrạm2đếnvòngxoayAnLạcBìnhChánh,đượcxây

dựngnăm1969–1970doMỹthiếtkếvàcôngbinhĐạiHànthicôngnêngọilàxa

lộĐạiHàn.

SaucuộctổngtiếncôngvànổidậytếtMậuThânnăm1968củaquânvàdân

ta,Mỹđãhoảngsợvàlậptứcchoxâydựngconđườngnày,xemnónhưmộtvành

đaibảovệsânbayTânSơnNhấtvàSàiGònđểngăncáchgiữaSàiGònvàcáinôi

cáchmạngởHócMôn–CủChi.

Ngàyhômnay,dựáncảitạovànângcấpđườngXuyênÁđãhoànchỉnh,góp

phầnlàmnângcaovaitròvàtầmvóccủatuyếnđườngquantrọngnày.Conđường

nàygiúpnốiliềnvựalúađồngbằngsôngCửuLongvàĐôngNamBộmàkhông

phảiđivàotrungtâmthànhphốHồChíMinh.Trongtươnglaidựánđườngxuyên

ÁtừBăngCốc–PhnôngPênh–MộcBài–Quốclộ22–XalộĐạiHàn–Quốclộ

51–VũngTàusẽđượcthựchiện.



NGHĨA TRANG LIỆT SỸ TP.HCM

NghĩatrangliệtsỹTp.HCMrộng3halànơiyênnghĩcủacácchiếnsỹđãhi

sinhtrong haicuộckhángchiếnchốngPháp, chốngMỹvàtrên chiếntrường

Campuchia.Nghĩatrangđượcxâydựngtừnăm1984đếnnăm1987thìhoàntất

vớihìnhảnhngườimẹViệtNamcaosừngsữngômtrọnlấygần10.000đứacon

thânyêungãxuốngbảovệtổquốc.ĐiêukhắcgiaNguyễnHảilàtácgiảcủabức

tượng“NgườimẹViệtNamAnhHùng”,đãgửitặngbứctượngchongườidân

TP.HCMmộtthànhphốnăngđộngnhưnghàohùng.

QuakhỏiNghĩaTrangLiệtsĩTPchúngtađếnvớiHuyệnDĩAn,tỉnhBình

Dương.ĐịagiớitỉnhBìnhDươngtrênXaLộHàNộiđượctínhtừNghĩaTrang

LiệtSĩTPđếnchâncầuĐồngNai.TừcầuĐồngNai,chúngtađãvàođếntỉnh

ĐồngNai.

TỈNH ĐỒNG NAI

TỉnhĐồngNaithuộcmiềnĐôngNamBộnướcta.Tỉnhcódiệntích5864

km ,dânsố1.989.541người.TỉnhlỵlàthànhphốBiênHoànằmbêndòngsông

ĐồngNai.ĐấtđaicủatỉnhthuộcloạiphùsacổdosôngĐồngNaibồiđắp.Nhiệt

độtrungbìnhhàngnăm27 C.CácđơnvịhànhchánhcủatỉnhgồmThànhphố

BiênHoà,ThịxãLongKhánhvàcáchuyện:LongThành,TrảnhBom,Thống

Nhất,ĐịnhQuán,TânPhú,VĩnhCửu,NhơnTrạch,CẩmMỹ,XuânLộc.

Tên gọi Đồng Nai xuất phát do đọc trại từ tên “Nông Nại Đại Phố”, có ý

kiến khác cho rằng xưa kia vùng này có nhiều đồng cỏ, nai kéo về đây sinh

sống rất đông nên gọi là Đồng Nai.VìđấtđaimàumỡnênĐồngNairấtthích

hợpvớinhiềuloạicâyhoamàu,lươngthực,câycôngnghiệpngắnngàynhưđậu

nành,thuốclá,câycôngnghiệpdàingàynhưcâycaosu,câyđiều.Ngàynay,tỉnh

ĐồngNainằmtrongvùngkinhtếquantrọngởphíaNam,vẫnmởlòngchàođón

mọingười:

“Đến đây thì ở lại đây,

Bao giờ bén rễ xanh cây rồi về”.



CẦU ĐỒNG NAI

CầuĐồngNaidài453,9mrộng25mđượcxâydựngcùngthờivớicầuSài

GònvàxalộBiênHoà.SôngĐồngNaidài586kmđượcbắtnguồntừCaoNguyên

LâmViênchảyquađịaphậntỉnhĐồngNaisauđóhợpvớisôngSàiGòntạikhu

vựcNhàBè–Tp.HCMrồiđổravịnhGànhRái.Bởithếnênmớicócâu:

Nhà Bè nước chảy chia hai

Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về.

Làm trai biết đủ trăm bề

Phú Xuân cũng rõ, Đồng Nai cũng tường”.

SôngĐồngNaicógiátrịvềđờisốngkinhtếlớnnhưnướcsinhhoạt,giao

thông,nôngnghiệpvàđặcbiệtlàthủyđiện.Đượcbiết,nguồnnướcsinhhoạthằng

ngàytạiTp.HCMcủachúngtađượclấytừsôngĐồngNai.

SÔNG ĐỒNG NAI

HệthốngsôngĐồngNai,VàmCỏlàmộthệthốngkép,vìhaiconsôngĐồng

NaivàVàmCỏchỉcógặpnhauởcửaSoàiRạpvàđượcnốivớinhaubằngnhững

conkênhnhântạo.Đây là hệ thống sông lớn thứ ba trong nước sau hệ thống

sông Hồng và sông Cửu Long, chiều dài dòng chính Đồng Nai 635kmvàdiện

tíchtoànlưuvựclà44100km pháttriểnchủyếuởNamTâyNguyênvàĐông

NamBộ,ngoàiracòncómộtphầnnằmtrênđấtCampuchiaởthượnglưucách

sôngVàmCỏĐôngvàSàiGòn,rộngkhoảng6700km .Nhìnchung,sôngĐồng

NailàmộtlưuvựckháhấpdẫnđốivớiđờisốngkinhtếcủatoànmiềnĐôngNam

Bộ.



CÙ LAO PHỐ

Ngượcdònglịchsửnăm1679khitriềuMinhởTrungHoabịnhàThanhlật

đổcókhoảng3000binhsĩvàgiađìnhtrongnhómBàiThanhPhụcMinhđãđếnvà

xinchúaNguyễncholàmdânViệt.ChúaNguyễnđãthuậntìnhvàchophépnhóm

ngườiHoanàycùngvớimộtsốlưudânngườiViệtvàkhaiphávùngđấthoangở

phương nam. Trongsốnhữngnhómđikhaihoang đócó mộtnhómdoTrần

ThượngXuyênlàmthủlĩnhđãđếncưtrútạikhuvựcCùLaoPhốnàyvàlậpnên

mộtcảngcóhoạtđộngthươngmạisầmuấtđượcgọilàNôngNạiĐạiPhố.Năm

1698thừalệnhchúaNguyễnChưởngCơNguyễnHữuCảnhvàoNamkinhlý,ông

thấyvùngđấtnàytrùphúvàyênbìnhnênđãdừngchântạiđây.Ôngđãchiađặt

cácđơnvịhànhchínhvàthànhlậpnhữngcơsởchínhquyềnđầutiêntạiNamBộ.

NguyễnHữuCảnh“lấy đất Nông Nại đặt làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai là

huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên; lập xứ Sài Gòn làm huyện Tân Bình,

dựng dinh Phiên Trấn”. Nông Nại Đại Phố tức là Chợ Lớn của xứ Đồng Nai.

Đồng Nai âm theo tiếng Quảng Đông, viết chữ Nông Nại.

MôtảvềCảngvàchợCùLaoPhốthìítthấytưliệunàođềcậpđến,cơbản

chỉđượcbiếtđếntrong“GiaĐịnhThànhThôngChí”củaTrịnhHoàiĐức.Sửcũ

ghichéplạivềthânthếcủaTrịnhHoàiĐứcnhưsau:“Ông chào đời vào khoảng

1765, khi được 10 tuổi thì gặp buổi nhiễu nhương nên theo mẹ rời đến Phiên Trấn

và được mẹ cho theo học với Võ Trường Toản. Trịnh Hoài Đức gốc là người Trung

Hoa, cha ông từng làm quan cho Võ vương Nguyễn Phúc Khoát. Về sau, Trịnh

Hoài Đức theo phò Trần Thượng Xuyên là một trong những người có công lập nên

và phát triển Cù Lao Phố.”ThànhtựulớnnhấtcủaTrịnhHoàiĐứcđượcbiếtđến

ngàyhômnàylàcuốnGiaĐịnhThànhThôngChí,đượcxemnhưcuốntưliệugốc

đángtincậynhấtmiêutảvềvùngđấtGiaĐịnh–ĐồngNai.TheoTrịnhHoàiĐức

ghilại:Nông Nại Đại Phố lúc đầu do Trần Thượng Xuyên khai thác. Trần

Thượng Xuyên cho chiêu tập người ở nước tàu đến kiến thiết phố xá, mái ngói

tường voi, lầu cao, quán rộng dọc theo bờ sông liên tục dài 5 dặm chia và vạch

làm 3 đường phố, đường phố lớn lót đá trắng, đường phố ngang lót đá ong,

đường phố nhỏ lót đá gạch xanh, đường rộng bằng phẳng kẻ buôn tụ tập, ghe

thuyền lớn ở biển và ở sông đến đậu.

Saukhiquakhỏigiaiđoạnpháttriểncựcthịnhcủamình,CùLaoPhốbị

vướngvàovòngvâycủachiếntranhcủathờicuộcnhiễunhươngnêntrởnênđiêu

tàn,tanghoang.LưudânngườiHoasốngởkhuvựcnàyphầnlớnđãdicưvào

vùngChợLớntiếptụcsinhsốngvàpháttriểnchođếntậnngàynay.Tuyvậy,kíức

vềmộtvùngđấttrùphúđịnhcưđầutiênluônkhôngphaimờtrongtâmtríhọ,cho

nêncómộtbộphậnngườiHoaởTp.HCMluônxemCùLaoPhốlàquêhươngthứ

haicủamình.



ĐẠI SIÊU THỊ BIG C

PhíatrướcchúngtalàNgãTưVũngTàu.Rẽphảitheoquốclộ51làđườngđi

VũngTàu.PhíabênphảilàsiêuthịBigC.SiêuthịnàytrướcđâymangtênCora,

đượckhánhthànhlầnđầuvàongày18/8/1998dotậpđoànBourboncủaPhápđầu

tưvớitổngsốvốn54triệuUSDdiệntích20.000m .Nhưngdolàmănthualỗ,vào

tháng10/2003,tậpđoànBourbon-PhápđãbánhệthốngsiêuthịCoralạichotập

đoànCasinô–Pháp.DovậyhiệnnaytậpđoànCasinôcó3siêuthịtạiViệtNam:

siêuthịBigCAnLạcrộng120.000m tạiAnLạc;SiêuthịBigCmiềnĐông

10.000m ;SiêuthịBigCHàNộirộng42.000m .

2 2

TỔNG KHO LONG BÌNH

Nằmởbênphải,gócĐôngBắcngãtưVũngTàuchínhlàkhuvựccũcủaCăn

CứLongBình.CăncứLongBìnhđượcxâydựngnăm1964vớidiệntíchbanđầu

là6km ,đượcdùnglàmkhochứađạnvàdụngcụchiếntranhchoMỹvàquânchư

hầu.

Tháng4–1965,saukhikiểmtratìnhhìnhmiềnnamViệtNam,pháiđoàn

quânsựdoMacNamaravàTaylorcầmđầuđãquyếtđịnhxâydựnglạicăncứ

LongBìnhthànhTổngKhoLongBình.Năm1966,TổngKhođượcmởrộnggấp4

lầnsovớitrướctứclàkhoảng24km .Tổngkhotrởthànhtrungtâmcungcấpvũ

khíchoquânđộiMỹvàchưhầu.Toànbộtổngkhocó6hầmngầmchứatrên

150.000tấnvũkhíđạndược.Khuvựcnàyđượcbảovệcẩnmậtvới6hàngrào

thépgaikiêncố,72thápcanhvà3tiểuđoàntúctrựcbảovệ.



THÀNH PHỐ BIÊN HÒA - KHU CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA I – KHU

CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA II

QuakhỏisiêuthịBigC,chúngtasẽvàotrungtâmthànhphốBiênHoà–tỉnh

ĐồngNai.BêntráiQuýkháchcóthểnhìnthấyKhuCôngNghiệpBiênHòaI.Khu

CôngNghiệpBiênHòaIđượcthànhlậptừ1963vớidiệntích335ha,kếtcấuhạ

tầntươngđốihoànchỉnh.NằmđốidiệnvớiKhuCôngNghiệpBiênHòaIlàKhu

CôngNghiệpBiênHòaII.KhuCôngNghiệpBiênHòaIIđượcxâydựngmuộn

hơntừnằm1993diệntíchkhoảng396ha.Đâylàhaitrongsốnhữngkhucông

nghiệpđầutiêncủathànhphốBiênHoà.



GỐM BIÊN HOÀ - LÀNG BƯỞI BIÊN HOÀ.

MộttrongnhữngtiềmnăngkinhtếcủaBiênHoàđãvàđangpháttriểntốtlà

ngànhnghềtruyềnthốngsảnxuấtgốm.Từnăm1920gốmBiênHoàđãcónhững

sảnphẩmnổitiếnglàđẹp,bền,duyêndáng.Năm1945gốmBiênHoàđãthuhút

thịtrườngChâuÂu.Hiệnnay,côngtyDONACOlàđơnvịkinhdoanh,xuấtkhẩu

gốmđạtđượcgiátrịxuấtkhẩuhàngnămtrên1,5triệuUSD.VùngTânVạn-Biên

Hoàlàvùnglàmgốmtruyềnthống,theothờigiannghềgốmtiếptụcpháttriển

hiệnnayởBiênHoàcóhơn500thợlànhnghề.

ĐếnBiênHoàchúngtacòncóthểthămnhữngvườnbưởiđãtừngđivàovăn

thơ:

“Ai qua Phú Hội, Phước Thiên,

Bâng khuâng nhớ mãi sầu riêng Long Thành

Ngọt hơn quýt mận cam sành

Biên Hoà có bưởi trứ danh tiếng đồn.”

Dướibóngmátcủanhữngvườncây,quýkháchcóthểthấyđượcnhữngquả

bưởinặngtrĩucành,mỗicâytrungbìnhchotừ200-300tráivàngoàirachúngta

còncóthểthưởngthứcnhiềuloạibưởivớinhữnghươngvịkhácnhaunhư:bưởi

ThanhTràngọtdịuvàhơichua,bưởiĐườngngọtlịm,bưởiXiêmruộthồngvàvị

mátngọtdịu,đặcbiệtởđâycómộtloạibưởiđểcànglâuthìcàngngọtđólàbưởi

Ổi.ỞTânTriềunhànàocũngtrồngbưởi,bưởiởđâytrồngphủkíncảcùlaoTân

Triềuvìvậynơiđâycótênlà“LàngbưởiTânTriều”.

TrướcmắtchúngtahiệnnaylàNgãTưTamHiệp.Phíataytráilàđườngvào

trungtâmthànhphốBiênHòa,phíabênphảilàđườngđiQuốcLộ51đếnVũng

Tàu.ỞgiữaNgãTưTamHiệp,chúngtathấymộttượngđàicaosừngsững,đó

chínhlàtượngđài“ChiếnThắngLongBình”.



KHU THIÊN CHÚA GIÁO HỐ NAI

KhuThiênChúaGiáoHốNainằmcặptheoQuốcLộ1A,cáchthànhphố

BiênHòa3kmvềphíaĐôngBắcvànằmtrảidàitrên12km.

Trước1954,khuđấtnàylàrừnghoangthuộcxãBìnhTrước,huyệnĐứcTu,

tỉnhBiênHòa.NgườidângọilàkhuHốNaivìnaithườngvềđâyuốngnướcrất

nhiều.

Vàonăm1954,khuHốNaicókhoảng40.000đồngbàotheođạoThiênchúa

thuộc29xứđạotừcáctỉnhphíaBắcdicưvào,đặcbiệtlàtỉnhHàNamNinhcũ,

theosựbốtrícủachínhquyềnNgôĐìnhDiệm.Tháng8năm1956,NgôĐình

DiệmthànhlậpcácxãHốNainhưvànhđaibảovệSàiGòn.Đasốdânởđâylà

ngườiKinh,mộtsốlàngườiNùng,họcónghềtruyềnthốnglàkhaitháclâmsản

vàmộc.Saunăm1975,HốNaicókhoảng700.000ngườiđượcchiathành4khu.



THỦY ĐIỆN TRỊ AN

Thưaquýkhách,trướcmắtchúngtalàmộtNgãBa.NếurẽtráitheoNgãBa

nàychúngsẽđếnkhuvựchồTrịAn–ThuỷĐiệnTrịAn.Đượcbiết,thácTrịAnlà

bậchạcuốicùngcủadòngsôngĐồngNaitrướckhichảyvàođồngbằng.Năm

1983,vớisựgiúpđỡcủaLiênXôcũ,ChínhPhủđãkhởicôngxâydựngcôngtrình

thuỷdiệnTrịAnvớitổngkinhphílà150triệuRúpvà51tỷđồngViệtNam.HồTrị

Anrộng232km vớisứcchứa2,7tỉm ,côngsuấtnhàmáylà400MW,sảnlượng

2 3

điện1,7tỉKwh/năm.Đếntháng9/1988đãvậnhànhđưavàotiêudùng.Đâylà

côngtrìnhthuỷđiệnlớnnhấtmiềnNam,giảiquyếtcấpbáchnhucầuvềđiệncho

cácngànhcôngnghiệpvàsinhhoạt.TừlònghồTrịAnhằngnămthuvềtrên10

ngàntấncá,làmthayđổicảnhquanphụcvụchodulịch.

NGÃ BA DẦU GIÂY

Ngã3DầuGiâycáchTP.HCM67km(tínhkmtừmốcngã3DầuGiây).Giả

thuyếtchorằngtêngọiDầuGiâycóđượclàdotrướckiavùngnàycótrồngnhiều

câydầuvàcódâyleo.CòncómộtcáchgiảithíchkhácvềđịadanhDầuGiâynhư

sau.Chúngtabiếtrằngsaunăm1954mộtsốgiáodântheo2giáophậnBùiChuvà

PhátDiệmdicưvàokhuvựcmiềnNamvàđịnhcưởđây.Họđemtheophongtục,

thóiquentrồngTrầuvenkhuvựcmìnhsinhsống.Tạikhungãbanàyhọtrồngrất

nhiềuTrầuDâynhưngdongườimiềnBắckhôngđọcđượcchữ“Tr”nênnóitrại

thànhDầuGiây.

TừđâyquẹotráitheoQuốclộ20đikhoảng232kmchúngtasẽđếnĐàLạt,

cònđithẳnglàtheoquốclộ1A.



QUỐC LỘ 1A – ĐƯỜNG THIÊN LÝ BẮC NAM

Quốclộ1Alàconđườnggiaothôngchínhcủanướcta,xuyênsuốttừBắc

xuốngNamđiểmkhởiđầulàcửakhẩuHữuNghịQuan-ĐồngVăn(LạngSơn)và

kếtthúclàRạchTàu,XómMũi-NămCăn(CàMau).Quốclộ1Angàynayđược

xâydựngtrêncơsởlàconđườngthiênlýBắc–namđãcótừthờinhàNguyễn.

ĐườngThiênlýBắc–NamdướithờinhàNguyễndùngđểliênlạcgiữabaxứ

Nam–Trung–Bắc.Đườngđượcchialàmnhiềutrạm,ởmỗitrạmcóphutrạmlo

việctruyềncôngvăn,khiêngcánkệ,đồđạccủacácquan.ThờiGiaLongmỗitrạm

đặtmộtcaiđộivàphócai.TừQuảngNamđếnGiaĐịnhmỗitrạmcó50phutrạm.

TừHuếraQuảngBìnhmỗitrạmcó80người.TừQuảngBìnhđếnHàNộimỗi

trạmcó100phutrạm.Đểphụcvụchoviệcliênlạcnhanhchóng,vuaMinhMạng

chocấpmỗitrạm3conngựa.Việcphátđệ(côngvăn)đượcxếphạngnhưsau:1/

Phiđệ,2/Tốikhẩn,3/Thứkhẩn,4/Thườnghành.

ChuyểnđệcôngvăntừGiaĐịnhđếnKinhThànhmấtkhoảng13ngày,từBắc

vàoKinhlà5ngày.Nếuđúnghạn,phutrạmđượcthưởng3–5quan.Nếuchậm1

–3ngày,hìnhphạtlàmộtngàykhôngthưởng,nếuchậm3–4ngày,phạt30roi.

Côngvănchuyểnđiđượcniêmphongrấtkĩcàng.ThờiTựĐứcquiđịnhdùngống

trekhô,chặtmộtcáilớn,mộtcáinhỏ,côngvănđượccuốnlạibỏvàoốngtrenhỏ,

dánmiệngốnglạirồicắtgiấyniêmphongống2–3lầnđóngdấuvàochỗmiệng

ốnggiápnhau,buộtdâydánlại,đóngdấurồicuốicùngbỏvàoốngtrelớn,dánlại

vàđóngdấumộtlầnnữa,trướckhibuộcchặtđểchuyểnđikhôngsợbịhưhạihay

bịướt.Nhữngchiếuchỉsắcdụcủanhàvuađưađếntrạmnàothìtrạmấyphảicó

ngườiđưađingaybấtkểngàyđêm,mưanắng.Nhữngcôngvănghichữ Phi

Đệcáctrạmphảidùngngựađểđichokịp.NhờthếmànhữngcôngvănPhiĐệ

chuyểntừHuếđếnGiaĐịnhchỉmất6ngày,hayraHàNộichỉcó3ngày.Nhờ

đườnggiaothôngthôngsuốt,tổchứctrạmchặtchẽ,sựlãnhđạocủatriềuđìnhHuế

đãđếnmọimiềnđấtnướcđượckịpthời.Đólàmộtyếutốquantrọnggiúpchonhà

Nguyễntồntạigần1,5thếkỷ.

CÂY CAO SU

VàokhoảngcuốithếkỷXVđầuthếkỷXVInhàthámhiểmChristopher

ColumbotrongcuộcthámhiểmvùngđấtChâuMỹ,đingangqualưuvựcsông

Amazôn.TạiđâyôngpháthiệnnhữngngườithổdânChâuMỹdùngmủcủa1loại

câycómàutrắngbôilênquầnáođểchốngẩmvàcácemnhỏthìvòmủđóthành

nhữngtráibanhđểchơi.Lúcbấygiờôngmớihỏicâyđólàcâygì?Nhữngthổdân

trảlờilà“Caoutchouk”(theotiếngthổdâncónghĩalà“Nướcmắtcủacây”).

NgườiPhápphiênâmlạitêngọiđó,sauđóđếnlượtngườiViệtthìđọcthành“Cao

Su”.Đóchínhlànguồngốcvàcáchgiảithíchtêngọicủacâycaosu.

MãiđếnthếkỷXIX,khicácnhàkhoahọctìmrađượcphươngthứclưuhóa

caosuthìcâycaosubắtđầupháttriểnvàđượctrồngrộngrãikhắpnơi.

Caosuxuấthiệnởnướctanăm1897dodượcsĩRaoultngườiPhápđưahạt

giốngtừJava,MalaysiavềgieotrồngtạivườnôngYêm-ThủDầuMột,ngoàira

ôngcòntrồngthíđiểmtạiPhúNhuậnvớidiệntíchkhoảng45ha.Cùngthờiđiểm

vớidượcsĩRaoult,bácsĩYersincũngtrồngthửnghiệmcâycaosutạisuốiDầu

cáchTP.NhaTrang23km.Vớikếtquảkhảquantừhaicuộcthửnghiệmtrên,

chínhphủPhápchonhậpgiốngcaosutừColumbiavàBraziltiếptụcpháttriển

câycaosu.Năm1904câycaosubấtđầuđượclậpthànhđồnđiền,vớiđồnđiền

caosutênSuzanal,diệntích3.400hatrồngđầutiênởngã3DầuGiây.

Cáchtrồngcaosu:

Bâygiờchúngtahãythửtìmhiểuvềcáchthứctrồngcâycaosu.Đầutiêncao

suđượcươmtrồngtrongvườncâygiống.Đếnkhicâycaođếnkhoảng0,8mà

1,0mngườitađemtrồngtheohàng,mỗicâycáchnhautừ4–5m.Mụcđíchcủa

việctrồngthànhhànglàđểchoxelớncóthểthuậntiệnvàorừnglấymủvàthứhai

làđểdễdàngchocôngnhânkhaithácmủ.

Saukhitrồngcaosuđược5năm,ngườitabắtđầukhaithácmủ.Tuỳtheo

mứcchămsócchúngtacóthểkhaitháccaosutừ25–30năm.

Kỹthuậtkhaithác:

Ngườitadùngdaocómóccongtrênđầu,cạolớpvỏlụabênngoài,tránhcạo

sâuvàobêntrongvìnhưvậycâysẽbịtổnthươngvàlàmảnhhưởngđếnnăng

suất.Trungbìnhmộtnămngườitakhaitháckhoảng300ngày.Haithángmưahay

khôngườitakhôngkhaithác,trongthờigiannàyngườitasẽchămsóc,bónphân

chocây.Trungbìnhmộtcâycaosuchođượckhoảng60lítmủtươngđương23kg.

Mủtươisaukhisấykhôsẽcòn1/3trọnglượng.Giátrungbình1tấnmủkhôlà

1.600USD.Hiệnnaycảnướccóhơn250.000hacaosu.

Gỗcaosu:

Cáchđâygần2thậpniênnhữngngườitrồngcaosukhôngngờloạigỗmà

trướcđâyngườitachỉlàmcủichụm,sauvòngđờikhaitháctừ25–30năm,giờ

đâyđượccảthịtrườngChâuÂuưachuộng.Nhữngsảnphẩmtừgỗcaosuhàng

nămthuvềcógiátrịtínhbằnghàngtriệuđôla.

Cácnhàkhoahọcthườngkhuyếncáo:“Rừng có trước con người nhưng sa

mạc đang theo chân con người”.Ngườitiêudùngởcácquốcgiavănminhđãkiên

quyếtkhôngsửdụnggỗrừng,nhưvậymộtvấnđềđặtralàcầnmộtloạigỗkhác

đểthaythếmàvẫnđápứngnhucầukhắckhecủaconngườihiệnđại.Loạigỗđó

phảiphùhợpthờitrang,màusắctựnhiênvânđẹp,dễgiacông,sảnphẩmnhẹđộ

bềncaothânthiệnvớimôitrường.ThịtrườngChâuÂuđãchọnloạigỗcaosuvì

gỗcaosusaukhingâmhoáchấtđãđápứngđượcnhucầukhắckhecủathịtrường.

Gỗcaosuđượcxửlýđưavàosảnxuấtcácmặthànggỗtrangtrítrongnhànhư:

Bàn,ghế,tủgiường.v.v.Ngườitaướctính1hacaosusauvòngkhaitháctừ25–

30nămđemthanhlýcâygiàchotừ40–60triệuđồng.

Câycaosucógiátrịrấtlớntrongđờisốngcũngnhưtrongnềnkinhtế.Từthế

kỷXIXchođếnđầuthếkỷXX,cácnướcđếquốcpháttriển,trongđócóthựcdân

Phápbiếtrấtrõđiềunày,tuynhiêntạichínhquốchọkhôngthểtrồngcaosuvìkhí

hậukhôngthíchhợp,đóchínhlàlýdotạisaokhixâmlượcViệtNam,Pháplạicho

pháttriểnhàngloạtđồnđiềncaosu,bóclộtcôngsứclaođộngcủahàngngàncông

nhânViệtNam.NhữngngườiphulàmđồnđiềncaosuchoPháprấtcựckhổ,sống

trongnhữngđiềukiệnthiếuthốn,phảiởtrongnhữngvùngrừngthiênnướcđộcdễ

bệnhhoạn.

Xinkếtthúcbàithuyếtminhvềcâycaosubằngnhữngcâucadaonóivềthân

phậnbấpbêncủanhữngngườiphuđồndiềncaosu.

“Cao su đi dễ khó về

Khi đi trai tráng khi về bủng beo”

Hay: “Bán thân đổi mấy đồng xu

Thịt xương vùi xác cao su mấy tầng”



DỐC MẸ BỒNG CON

Đoạnđườngphíatrướcchúngtathấycó2dốc,mộtdốclớnvàmộtdốcnhỏ

ngườitavínhưdốcmẹvàdốcconnênđãgọinơinàylàDốcmẹbồngcon.

QuakhỏicondốcphíabêntaytráichúngtalàkhudulịchSuốiTrenằmcách

TP.HCM74km.Chúngtarẽtráivàokhoảng300msẽđếnkhudulịchSuốiTre

nằmtrongkhuvựcrừngcaosu.ThựcrađâylàkhunhàởcủangườiPháp,chủ

quảnlýđồnđiềncaosu.SauđócôngtycaosuĐồngNaixâydựngthànhmộtđiểm

dulịchnghĩngơichodânđịaphương.Ởđâycòncónhữngvườnhoabãicỏxanh

rộng,cóthểtổchứcvuichơicắmtrạivàonhữngngàynghỉcuốituần.

Đitiếpmộtđoạnđếnđầucondốc,bêntaytráilàTrụsởcôngđoàncaosu

ĐồngNai,bêntayphảilàTổngcôngtycaosuĐồngNai.

Từngãbađivàophíaphảikhoảng3kmlàkhudâncưrấtlớn,đasốlàdândi

cưtừnăm1954,ởđâycómộtnhàthờlớnđượcxâydựngnăm1984màngườidân

quanhvùngvẫnquengọilànhàthờSắtSuốiTrevìnhàthờnàyđượcxâydựng

bằngsắtvàlạinằmgầnSuốiTre.



NGÃ BA LONG KHÁNH

( )cách Dầu Giây 12km, cách Tp.HCM 79km

NgãbaLongKhánhnằmcáchDầuGiây12km.TừngãbaLongKhánhđivề

phíatráilàChợLongKhánh,bếnxeLongKhánhthịxãLongKhánh.Đặcbiệtở

trungtâmthịxãmộtcónhàhátrấtlớnxâydựngnăm1983vớisứcchứa1250

người,phíatrướcnhàháttrưngbàymộtchiếcxetăng.TrướcđâyLongKhánh–

XuânLộclàcửangõphíaBắccủaSàiGòn,nơiđặttổnghànhdinhsưđoàn18

Ngụy.Tượngđàinằmởmũitàucủangãbalàtượngđài“ChiếnThắngLong

Khánh”,từđâynhìnphíabênphảilàNghĩatrangliệtsỹLongKhánhxâydựng

năm1983.



TRẠI K4

Trướcđâylàtrạigiamgiữtùchínhtrị,hiệnnaylàtrạigiamgiữcáctộiphạm

hìnhsựcủaLongKhánh.

CôngviênHoàbìnhbênphảicòngọilàkhuK4.Ởđâycókhudulịchkhá

đẹpđượcxâydựngkhoảngnăm1980docôngsứccủacácphạmnhânchínhtrịở

trạiK4,chiếmmộtdiệntíchkhoảng955.000m .Khuônviênkhudulịchcó4hồ

lớndướilótđávàkèđáxungquanhhồ.Trênhồxâydựngnhữngnhàsànlàmnhà

hàngănuống,đitheonhữngđườnglótđávàobêntronglàvườncâycảnh.



NGÃ BA TÂN PHONG

Nếurẽtráiđikhoảng5kmsẽđếnnôngtrườngcaosuHàngGòn.Ởđâycó

ngôimộcổHàngGòncóniênđại2500năm.Đitiếpkhoảng54kmlàđếnBàRịa.



MỘ CỔ HÀNG GÒN

MộcổHàngGònđượcpháthiệnbởimộtkỹsưcầuđườngngườiPháptên

Bouchotvàonăm1927khimởđườngliêntỉnhsố2nốiliềngiữaLongKhánhvà

BàRịa.Mộcổcókiếntrúcgồm2hàngtrụbaoquanhmộthầmmộ.Tổngsốtrụlà

10,làmbằngđágranithaybazan,cóchiềucao2,5–3m,đặcbiệtcó2trụlànhững

tấmđanbằnggranitvớikíchthướclớn7,2x1mvà1x0,35m.Phầnhầmmộcó

dạnghìnhhộp,đượcghépbằng6tấmđanbằngđágranitkíchthước4,2x2,7và

cao1,6m.  .Theo các nhà nghiên cứu di tích này có niên đại cách đây 3.950 năm

Từnăm1992mộcổHàngGònđãđượctrùngtu,xâydựngtườngbảovệ,látgạch

quanhhầmmộđểchốngsóimònvàtrồngcâykiểngxungquanh.

Đâylàđiểmthamquankháhấpdẫnvìlàngôimộcổnhấtvàquymônhấttại

ViệtNamcònđượcbảotồnchođếnngàynay



NÚI CHỨA CHAN

NúiChứaChanhaycòngọilàNúiSótcao843m,trênnúicóchùaGiaLào,

vàonhữngngàyrằmngườidâncácnơitụhộivềđâyhànhhươngrấtđông.Tênnúi

gắnliềnvớimộttruyềnthuyết:Vào thế kỷ thứ 17 có một viên tướng người Việt

tên là Việt Hùng trong lúc giao chiến với quân Khơme ông và vợ đã bị bắt.

Sau đó ông bị giam lỏng ở núi này. Còn vợ ông vì có nhan sắc nên đã bị vua

Khơme ép làm vợ lẻ mặc dầu biết bà đang mang thai. Bà sinh được một người

con gái. Khi lớn lên biết được sự thật người con đã cùng mẹ bỏ trốn lên núi

tìm cha, nhưng hai mẹ con bị quân lính đuổi theo ráo riết. Trong lúc hỗn loạn

cả gia đình họ đã gieo mình xuống vực sâu tự vẫn. Chính vì câu chuyện

thương tâm đó người ta đã đặt tên cho ngọn núi này là núi Chứa Chan để nói

lên tình cảm chứa chan của gia đình họ. Hiện nay trong chùa Gia Lào ở trên

núi còn có ba pho tương được mọi người gọi là Ông Vàng, bà Bạc và cô Chì,

tương truyền đây là ba pho tượng tạc về ba nhân vật trong truyền thuyết kể

trên.



NGÃ BA ÔNG ĐỒN – NÚI LE – RỪNG LÁ BUÔNG

NgãbaÔngĐồncách TP.HCM 120 kmthuộchuyệnXuânLộc,tỉnhĐồng

Nai.TừngãbanàyrẽtráichúngtasẽvàođếnthịtrấnGiaRaylàtrungtâmcủa

huyệnXuânLộc.Tháng7/1991huyệnXuânLộccũđượctáchthànhhuyệnLong

KhánhvàhuyệnXuânLộc.Sangnăm2004,huyệnLongKhánhđượcnângcấp

thànhThịXãLongKhánh,cònhuyệnXuânLộcthìlạiđượctáchthànhhuyện

CẩmMỹvàhuyệnXuânLộc.

ĐiquakhuvựcnàychúngtasẽgặpnúiLe.NúiLecao293m,làđầunguồn

củaconsôngLe.Đitiếpkhoảng5kmtừkhuvựcnúiLe,chúngtathấyhaibên

đườngphơirấtnhiềulábuông,lánàyđượccắtởtrongrừngđemvềphơikhô

thườngsửdụngđanlàmphên,vách,mộtsốđồvậtdụngthủcôngxuấtkhẩurất

đượcngườidânưachuộng.

Quakhỏikhuvựcrừnglábuôngmộtđoạnkháxa,chúngtasẽgặpTrại Giam

Z30D Thủ Đức(naylàtrạigiam )nằmphíatayphảiquốclộ.TrạigiamThủĐức

chínhlà củahaitỉnhranh giới trên đường quốc lộ Đồng Nai – Bình Thuận.



NGÃ BA TÂN MINH

QuakhỏiCầuSôngDinh,bắtquaSôngDinhlàconsônglớnnhấttỉnhBình

Thuận,đikhoảng1kmchúngtasẽtớiNgãBaTânMinh.Từđây,nếurẽtráiđi

khoảng30kmchúngtađếnhồBiểnLạcvàkhuthuỷđiệnĐaMithuộchuyện

TánhLinh.Huyệncódiệntích1.175km ,dânsố85577người.HuyệnTánhLinh

bắtđầuđượcnhiềungườibiếtđếnsausựkiện“VoiTánhLinh”.

NếutiếptụcđithẳngtừngãbaTânMinhchúngtasẽđiquanúiLồỒnằm

bêntráiđường,cầusôngHoayvàđếnNgãBaHàmTân.



NGÃ BA HÀM TÂN

NgãBaHàmTâncònđượcgọilà vìtừđâycònNgã Ba 46 cách thành phố

Phan Thiết 46km rẽ phải 22km thị trấn Lagi.TừngãbaHàmTân sẽvào là

trungtâmcủaHuyệnHàmTân,tỉnhBìnhThuận.

TừNgãBaHàmTântiếptụcđithẳngsẽvàokhuvựcLòGạch.Tạiđâyta

thấyrấtnhiềulàgạchtheokiểutruyềnthốngnằmrãiráchaibênđường,quakhỏi

khuvựclògạchlàvàođịaphậncủahuyệnHàmThuậnNam.

DINH THẦY THÍM

TừngãbaHàmTân,rẽtráitheođườngvàothịtrấnLagi, làđi khoảng 18km

đếnDinhThầyThím.DinhThầyThímtoạlạctạigiữakhurừnggiàcótênlàrừng

dầuBàuCáithuộcxãTânHải,huyệnHàmTâncáchthànhphốPhanThiếtkhoảng

65kmvềphíaĐôngNam.

Truyền thuyết dân gian kể lại rằng : Dưới triều vua Tự Đức, ở làng La

Qua, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, có hai vợ chồng đạo sĩ, người giàu có,

tài phép hơn người, sống đức hạnh, hay giúp đỡ người nghèo khó, nên được

làng xóm quý mến. Năm nọ, trời giáng thiên tai, dân làng gặp phải dịch bệnh

lạ. Vợ chồng đạo sĩ vào rừng hái thuốc chữa bệnh lạ cho mọi người. Bọn quan

lại vô ơn, vu cho vợ chồng ông tội gây rối, mưu toan bạo loạn bằng phép

thuật. Vua ghép vợ chồng ông vào hình phạt “Tam ban Triều Điển”. Trước lúc

bị hành hình, đạo sĩ xin được cho một tấm vải điều đỏ. Ông cầm bút vẽ vào

tấm vải hình một con rồng uy nghi lẫm liệt. Sau nét bút cuối cùng chấm vào

mắt rồng, con rồng trong tấm vải biến thành rồng thật, chở vợ chồng đạo sĩ

bay về phương Nam.

Đến phương Nam, hai vợ chồng dừng chân tại khu vực Hàm Tân hiện

nay và ở trọ nhà ông Hộ Hai. Vợ chồng đạo sĩ hái thuốc ngày ngày chữa bệnh

cho dân làng. Tài đức của đạo sĩ nổi tiếng cả vùng, từ đó dân làng gọi hai vợ

chồng đạo sĩ với cái tên thân mật là “Thầy và Thím”. Đến lúc hai vợ chồng

Thầy Thím mất năm 77 tuổi, dân làng cho xây Dinh để tưởng nhớ họ và mai

táng họ gần đó. Theo truyền thuyết khi mới xây dựng Dinh quay mặt về

hướng Đông, nhưng qua một đêm thì thấy quay mặt về hướng Nam, người

làng cho là ý thầy nên để vậy luôn cho đến hôm nay. Hàng năm vào ngày 5

tháng giêng Âm Lịch người ta còn thấy một đôi hổ thường đến viếng mộ Thầy.

Đến năm Thành Thái thứ 18, nhà vua xét thấy công đức Thầy Thím nên

xoá án và ban sắc phong “Chi đức tiên sinh, chi đức nương nương tôn thần”.

Dinh Thầy Thím được xây dựng lại từ năm 1879. Nhân dân quanh vùng coi

Thầy Thím như vị Thành Hoàng biểu hiện cho nhiều tính cách đáng quý đó

là: tài đức, tính cần cù, miệt mài lao động, lòng nhân ái với người nghèo khổ.



NÚI TÀ CÚ

QuakhỏiCầuSôngPhanmộtđoạn,nhìnphíabênphảiđườngquốclộchúng

tanhìnthấymộtngọnnúicaosừngsững,đóchínhlànúiTàCú.

NúiTàCúcao580m,nằmcáchquốclộ2km.Trênnúicómộtngôichùanổi

tiếngtêngọilàchùaLinh Sơn Trường Thọ.VìchùatoạlạctrênđỉnhnúiTàCú

nênngườidâncòngọilàchùanúiTàCúđểphânbiệtvớimộtsốngôichùatrên

cácnúikhácởBìnhThuận.Chùanúixâydựngtừnăm1879nhưngtrướcđónhiều

nămđãcóchùathờPhậtbằngmáitranhváchđất.ChùathuộcđịaphậnxãTân

Lập,  huyện  Hàm  ThuậnNamcách TP.Phan Thiết khoảng 30 kmvề  hướng

ĐôngNam.ChùanúilúcmớixâydựngdosưTrầnHữuĐứctrụtrì.Nơixâydựng

chùadonhàsưchọnhiệnởđỉnhcao475m,ởđóquanhnămcócâyxanh,suối

chảy,chimvượnởngaycạnhchùa.Vềsauvìnhiềulýdokhácnhau,chùatách

thànhhai,chùacũvẫnởchổcũgọilàchùatrênvớitêngọilàLinhSơnTrường

ThọvàchùadướicótênlàLinhSơnLongĐoàn,gọichunglàchùanúi.

Năm1872nhàsưTrầnHữuĐức(1812–1887)phápdanhThôngÂm,pháp

hiệuHữuĐứctừmiềnTrungmộtmìnhvượtnúi,xuyênrừngrậm,thúdữ,đường

đikhókhănhiểmtrởlênđỉnhnúiTàCútìmnơiantịnhđểtuhành.Nơituhành

củanhàsưbanđầulàmộthangđávềsaugọilàHangTổ.Mãi7nămsaunhững

ngườiđirừngmớipháthiệnrahangđánơituhànhcủanhàsưvàgópcôngcủađể

xâydựngthảoamchonhàsưtuhành.Vừatuvừabốcthuốcchữabệnhchonhân

dânđược16nămthìsưTrầnHữuĐứcviêntịchngày5tháng10năm1887.

Lúc còn sống sư Trần Hữu Đức là một thầy thuốc nổi tiếng. Tương

truyền “Vào năm Tự Đức thứ 33 Canh Thìn (1880), Hoàng Thái Hậu Từ Dụ

lâm bệnh nặng. Các ngự y trong triều đều bó tay bất lực. Nghe đồn trên núi

Tà Cú có một vị chân tu được cho là “chữa bệnh như thần”, vua bèn sai sứ

đích thân tìm gặp và cầu ngài ra tay cứu nhân độ thế. Nhưng nhà sư thoái

thác việc hạ sơn vì trái với tâm nguyện của ngài là lánh xa chốn phồn hoa đô

hội. Tuy nhiên ngài vẫn đưa cho sứ giả một số lá thuốc và chỉ rõ bài thuốc để

sứ giả mang về triều. Nhờ vậy mà chẳng bao lâu sau, Hoàng Thái Hậu thoát

khỏi bệnh hiểm nghèo. Vua Tự Đức hết sức vui mừng đã ban sắc, đặt tên cho

chùa là “Linh Sơn Trường Thọ” và phong nhà sư Trần Hữu Đức là “Đại Lão

Hoà Thượng”. Cũng từ đó chùa có tên là Linh Sơn Trường Thọ. Ngôi chùa

dưới Linh Sơn Long Đoàn được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX theo ý nguyện

của nhà sư trước lúc viên tịch.

ChùaNúiTàCúkếthợpxenkẽvớinúirừnglàmnênmộtkhuditíchdanh

thắnghoànhtráng.Toànthểcảnhchùalà1tổngthểkiếntrúcbaogồm:cổngtam

quan,điệnthờ,tượngphật,thápmộ,hangtổ…ẩnmìnhdướirừngcâycổthụxanh

tươibốnmùa.Từdướichânnúi,leokhoảngtừ2đến3tiếngtheohàngtrămbậc

tamcấpbằngnhữngconđườngngoằnngoèogiữarừnggiàthìsẽđếnchùa.Ởđây

khôngkhílạnh,mátmẻquanhnăm.DanhlamthắngcảnhchùaNúinổitiếngcũng

nhờphongcảnhhùngvĩnênthơcủanúirừng.Mặtkhácbàntayconngườiqua

nhiềuthếhệthaynhaubồiđắpnênnhữngcôngtrìnhkiếntrúcnghệthuậtđồsộcó

mộtkhônghai.Đólàphotượngkhổnglồ“PhậtThíchCanhậpniếtbàn”dài49m

nằmởvịtrícaonhất,cáchchùakhoảng100m.Bằngtàinghệđiêukhắcvàlòng

sùngkính,cácnghệnhânđãtạonênmộtphotượnghiếmcótronglịchsửPhậtgiáo

ViệtNam.TácphẩmdokiếntrúcsưTrươngĐìnhÝchủtrìvàonăm1962.Cách

photượngPhậtnằmchừng50mlànhómtượngTamTôngồm:ADiĐà,QuanÂm

Bồtát,ĐạiThếChíBồtát.Cảbaphotượngcóchiềucaokhoảng7m,vớinétmặt

hiềnhoàđangnhìnbaoquátthếgiannhưđểsẵnsàngcứunhânđộthế.

VàocácmùatrongnămlúcnàocũngcókháchthậpphươngđếnviếngPhật

ngắmcảnhchùavàrừngnúi,nhấtlàdịpxuânsangtếtđếncóhàngvạnngườikéo

đếnchùa,rồngrắnnốinhauleonúi.Nhữngnămgầnđâynămnàocũngtổchứchội

thileonúithuhútnhiềuthanhniêntừcáctỉnhmiềnĐôngthamgia.ChùaNúiTà

Cúcùngvớinhữngcánhrừngtrongkhubảotồnthiênnhiênđãđượcnhànướcxếp

hạngthắngcảnhquốcgianăm1993.

Cáp  treo  núi Tà  Cú:  Hệ  thống  cáp  treo  núi Tà  Cú  khánh  thành  ngày

02/09/2003.CáptreođượcxâydựngbằngcôngnghệcủaAonhưngcabinlàcủa

ThụySĩ.Mỗicabinchứađượckhoảng6người.Tổngchiềudàihệthốngtừchân

núiđếnchùadàikhoảng1500m.Nếuđicáptreo,chúngtachỉmấtkhoảng20phút

ngồicabinvà500mđườngđilàđếnđượcchùanúiTàCú.



MŨI ĐIỆN - HẢI ĐĂNG KHE GÀ

( )Từ núi Tà Cú đi vào khoảng 25 km

HảiĐăngKheGàđượcxâydựngtrênđỉnhđảoKheGà.Đảocódiệntích5ha

ởvùngbiểnthuộcxãTânThành,trướcthuộchuyệnHàmTân,naythuộchuyện

HàmThuậnNam,cáchPhanThiếtkhoảng50kmvềphíaTâyNam.

HảiĐăngKheGàdomộtkỹsưngườiPháptênlàCHNAVATthiếtkế,xây

dựngđểhướngdẫntàuthuyềnqualại.Côngtrìnhkhởicôngtừtháng2năm1897,

đếncuốinăm1898mớikhánhthành,nayvẫncònmộttấmđáhoacươnglớnđặt

ngaytrướccửavàoHảiĐăngkhắcsố1899.HảiĐăngKheGàchínhthứchoạt

độngtừnăm1900.NhânviênđiềuhànhlúcbấygiờgồmcómộtngườiPháp(trạm

trưởng)và8ngườiViệtcanhgiữđèn.

Tronglịchsửhànghảiởkhuvựcnày,cácthếhệtrướccórấtnhiềuthuyền

buônqualạibịđắmdokhôngxácđịnhđượctoạđộ,vịtrí.BởimũiKheGàđược

coilàmộtvịtrícựckỳhiểmyếucủavùngbiểntừPhanRangđiVũngTàu.

Dovịtríhiểmyếucủavùngbiểnnày,vàđểđápứngnhucầuvậntảingày

càngtăngcủaquânđộiPhápcũngnhưtàubuôncủanướcngoàiquađây,người

PhápđãnghiêncứuchoxâydựngngọnHảiĐăngKheGà.Trongthờigianxây

dựngthìcórấtnhiềungườichếtdotainạn,hiệnnayởđâyvẫncònnghĩađịachôn

nhữngngườichếtvìcôngtrìnhnày. Theo sách Đại Nam Nhất Thống Chí, thì “Ở

phía Tây huyện Tuy Lý cách 52 dặm sát với biển có những hòn đá lớn ngang

ra bờ biển. Ở ngoài có hòn đảo tên Kê – Dữ (Đảo gà).

ĐảoKhegàcáchbờbiển500m,nhữngngàynướcròng,từbờbiểncóthểlội

rađảođượcnhưngvàolúctriềucườngvàcógióđilạirấtvấtvả.Đểrađượcđảo,

bạncóthểđibằnghaicách:dùngthuyềnthúnghoặcthuêghecủangưdân.Nếuđã

thuêđượcghenênyêucầuchoghechạymộtvòngquanhđảođểxemđượctoàn

cảnhcủahònđảonhỏbénàytrướckhilênđảothìrấttuyệt.

TrênđảoKhêGàlàngọnHảiĐăngtươngđốiđồsộ,xâybằngđáhoacương,

hìnhbátgiác.ĐáhoacươngxâyởHảiĐăngKheGà,chưabiếtngườiPhápđưatừ

đâuđếnvìtrongkhuvựcxungquanhđâykhôngcóloạiđánày.Tấtcảnhữngkhối

đáhoacươngdùngxâyHảiĐăngđềuđãđượcchạmkhắcthànhtừngô,từnghình

cạnhcụthể,khớpvớinhau,nghĩalàgầnnhưcósẵnmộtngọnthápbằngđáđã

đượclàmsẵn,khixâydựngchỉcầnlắpđặtvàođúngthứtự,góccạnhtừdướilên

trên,vàchỉcầnđưavữavàolàkếtdínhlại,khôngcầnphảitô,trétsửachữa.Tháp

HảiĐăngbằngđácao35m,độcaotoànbộtừmặtđấtđếnchópđènlà41,5m.Độ

caotừhầmngọnđènđếnmặtbiểnlà65m,kíchthướccạnhcủatháp(chântháp)là

2,60m.Bềdàytườngtháptừchânthápđếnđộcao6mlà1,6m,cànglêncaođộdày

cànggiảmtừ1,50mvàmỏngnhấtlàđỉnhtháp1m.Trênngọnthápcóbóngđèn

lớn2000Wlàmtínhiệuhướngdẫntàubèqualại.

NgoàingọnHảiĐăng,còncómộtcănnhàlớnhìnhvuôngmỗicạnh40m,

dướinhàlàmộthầmchứanướcsâu3m,trướcnhàcómộtgiếnggọilàgiếngTiên.

TừdướimépnướcbiểnđếnchânHảiĐănglàhaihànghoasứđượctrồngdọctheo

lốiđi.HaihànghoasứnàyđượcngườiPháptrồngngaytừnhữngngàyđầuxây

dựngHảiĐăng,chođếnnayvẫncòntỏamát.184bậcthangxoáyốcbằngthép

dẫnđếnđỉnhHảiĐăngcùnghàngchụcbậctamcấpdẫnlênđếnđỉnhđèn,tấtcả

đềuđượcđưatừPhápsang,kểcảngọnđèntrênđỉnh,máyphátđiện.Hiệnnayhòn

đảoKheGàvàngọnHảiđăngđãvàđangtrởthànhđiểmdulịchhấpdẫnđốivới

dukháchbởiphongcảnhhữutìnhvànétkiếntrúcđộcđáo.

TỈNH BÌNH THUẬN

1. Lịch Sử :

Trướcnăm  1693, vùng  đất BìnhThuận thuộc cựcNamcủa VươngQuốc

Chămpa.

Năm1693,chúaNguyễnchiếmđượcmảnhđấtcuốicùngnàycủangười

Chăm,sauđóđặtlàTrấn Thuận Thành.

Năm1697,chúaNguyễnchođặtphủBìnhThuậngồm2huyệnAnPhướcvà

HoàĐa,dựngDinhBìnhThuận.

Năm1832,vuaMinhMạngchođổithànhtỉnhBìnhThuận.

Năm1883,NhàNguyễnkýhiệpướcHarmandcắtBìnhThuậnnhậpvào

thuộcđịaNamKỳcủaPháp.

Đếnnăm1884BìnhThuậnlạiđượctrảvềTrungKỳcủanướcta.

Năm1976,chínhphủxácnhậpcáctỉnhBìnhThuận,BìnhTuyvàNinhThuận

thànhtỉnhThuậnHải.

Cuốinăm1991,chínhphủtáchtỉnhThuậnHảithànhhaitỉnhBìnhThuậnvà

NinhThuận.TỉnhBìnhThuậntồntạitừđóchođếnngàynay.

2.Tổng Quan :

TỉnhBìnhThuậncódiệntíchtựnhiênlà7.849km ,dânsốtrênmộttriệu

người.TỉnhlỵcủatỉnhlàThànhPhốPhanThiết,cácđơnvịhànhchínhgồmcác

huyện:HàmTân,HàmThuậnNam,HàmThuậnBắc,BắcBình,TuyPhong,Đức

Linh,TánhLinhvàhuyệnđảoPhúQuý.

BìnhThuậnnằmởvịtrícựcNamcủakhuvựcNamTrungBộnướcta,phía

ĐôngBắcgiápNinhThuận,phíaBắcgiápLâmĐồng,phíaTâygiápĐồngNai,

phíaTâyNamgiápBàRịa–VũngTàu,phíaĐônggiápBiểnĐông.

Địahìnhcủatỉnhkháđadạng,cóthểchiathànhbavùng:Vùngrừngnúi,

vùngđồngbằng,vùngvenbiển.Bờbiểndàihơn192kmkéodàitừbãibiểnCàNá

đếnbãibồiởkhuvựcBìnhChâuthuộcBR–VT.Tỉnhcónhiềunhánhnúiđâmra

biểntạothànhcácmũibiểnnhư:mũiLaGan,mũiHònRơm,mũiNé,mũiKhe

Gà…chiabờbiểnthànhnhữngđoạnlõmtạothànhnhữngbãibiểnđẹp,kíngió.

NgoàikhơicủatỉnhcóđảoPhúQuýrộng23km làcầunốiđấtliềnvớiquầnđảo

TrườngSa.

ỞBìnhThuậncónhiềusôngnhỏvàngắnchủyếubắtnguồntừcaonguyên

DiLinhvàLâmViên.SôngDinhbắtnguồntừnúiLốpđổracửabiểnHàmTân.

SôngQuaovàsôngMườngMánđổraVỉnhHảo.SôngDinhlàsônglớncungcấp

nướcchovùngNamBìnhThuận,sôngbắtnguồntừnúiLốpđổracửabiểnHàm

Tân.

BìnhThuậncókhíhậukhắcnghiệt.Tỉnhnằmtrongkhuvựccólượngmưaít

nhấttrongcảnước,lượngmưatrungbìnhcảnướclà1600–1800mm/nămthìtại

tỉnhlà1200mm/năm.NhiệtđộcaovàkhắcnghiệtnhưvậynênđấtđaiBìnhThuận

bị“samạchóa”khánhiềugâytổnhạikhôngítchongànhnôngnghiệp.Ngượclại,

nhờnhiệtđộcaonêntỉnhcũngrấtnổitiếngvớinghềlàmmuối.

ĐượcthiênnhiênưuđãichomộtdãibờbiểndàinênkinhtếBìnhThuậnchủ

yếumạnhvềnghềbiểnvớicácnghềnổitiếngnhư:đánhbắtcá,làmmuối,làm

nướcmắm.Ngưnghiệpchiếmvịtríhàngđầu,sảnlượngđánhbắthàngnămđạt

trên100.000tấn.Trongđócócácloạihảisảncógiátrịnhư:cáThu,cáNục,cá

NgừĐạiDương,cáCơm,mực,sòđiệp…NgưdânBìnhThuậnđánhbắtcáquanh

nămtrừtháng10thìchỉđánhbắtvenbờvìthườngcóbão.Nhờthếmạnhcủangư

nghiệp,BìnhThuậnnổitiếngvớinghềchếbiếncácloạihảisảnkhônhư:mựckhô,

cákhô…đặcbiệtnhấtvẫnlànướcmắm.

Ngành du lịch ở Bình Thuận:

Năm1995,tạiBìnhThuậnxảyraNhậtThựcToànPhần.Sựkiệnnàynhưlà

mộtnguồnđộnglựclớngiúppháttriểnmạnhngànhdulịchcủatỉnh.Vẻđẹptrinh

nguyêncủanhữngbãibiểnhãycònnguyênsơchưacódấuchânngười,nhữngđồi

cácmịtmùtrongnắnggiódầndầnđượcpháthiệnra.Liêntụccácnguồnđầutư

chodulịchđượcđổvề,giúpchotỉnhpháttriểncácdulịch,cáckhunghĩmát.Vẻ

đẹptựnhiêncộngthêmvớinhữngnétđẹpnhânvăncủanềnvănhóaChămtấtcả

đãgópphầnlàmnângcaovịtrícủadulịchBìnhThuậntronghiệntạivàtươnglai.



THÀNH PHỐ PHAN THIẾT.

CáchTP.HCM198km,PhanThiếtlàmộtthànhphốbiểnhiềnhòavàđang

dầntrởthànhmộttrungtâmdulịchmớicủacảmiềnNam.

PhanThiếtđượcthànhlậptừngày20/10/1898,nằmdọchaibênbờsông

MườngMánghaycòngọilàsôngCàTy.PhanThiếtđượcnângcấptừthịxãlên

thànhphốtrựcthuộctỉnhvàongày25/08/1999vớidiệntíchlà20.586ha,dânsố

khoảngtrên186.500người(1999).

SựkiệnđượcđánhgiálàrấtquantrọngvớisựpháttriểncủaPhanThiếtngày

naychínhlàhiệntượngNhậtThựcToànPhần100%cómộtkhônghaixảyravào

ngày24/10/1995.ChínhnhờdịpnàymàPhanThiếtđãđượcđôngđảodukhách

biếtđếnvàxemnơiđâynhưlàmộtđiểmdulịchlýtưởngsaumộttuầnlàmviệc

mệtnhọc.

CảnhquanPhanThiếtrấtthơmộngvàtrữtình.Nếucómộtgócthíchhợp,ta

cóthểnhìnrõquancảnhtừmũiKheGàgiápHàmThuậnNamđếnHònRơm–

MũiNé.Haimàuxanhcủanướcbiểnvàlácâyxemkẽnhaugiữanhữngđụncát

trắngphau,váchđồithìđỏrựcthayđổiđộđậmnhạtdoánhnắngtheotừnggiờ.

Khinướctriềulên,sốngvỗrìrầmvờntrênghềnhđánhấpnhônhữngrặngdừanhư

trườnrangoàibãibiển.Ngoáinhìnlạitheomộthướngkhác,tasẽthấycụmtháp

ChàmPôShaNưhùngdũng,đốichọivớithờigian,thấpthoángđâuđólàbóng

hìnhcònlạicủaLầuÔngHoànglộnggió.Cảnhsắcthiênnhiênvớinhữngcông

trìnhcủaconngườinhưcùnghòavàonhaukhôngthểtáchrời.



ĐÀI NƯỚC PHAN THIẾT – BIỂU TƯỢNG CỦA TP.PHAN THIẾT.

Tuy chưa có cuộc hội thảo nào, cũng như chưa có quyết định nào của nhà

nước coi đài nước là biểu tượng của quê hương Phan Thiết, nhưng sau ngày

Phan Thiết được giải phóng (19/04/75), khi hình ảnh đài nước xuất hiện trên

các báo, trên đài truyền hình.... Mặc nhiên người ta coi nó là biểu tượng của

Phan Thiết.

Đàidượcxâydựng vàhoànthành dohoàngthâncủavươngquốc1928 1934

LàoSuphanouvong,lúcbấygiờđanglàkỹsưtrưởngkhucôngchánhNhaTrang.

Côngtrìnhđượcđưara đấu thầu,cácnhàthầugồmngườiPhápGeoreMotte,

LangletvàngườiViệtcóƯngDu,HuỳnhVănDậu,cuốicùngƯngDutrúngthầu.

Đàinướcchiềucaotừsânlênđếnđỉnhlà32m.Cóhaiphần:phầntrênlàbầu

đài(bồnnước)hìnhbátgiácchiềucao5mđườngkínhdướichânđàilà10m.Thân

đàihìnhtrụbátgiácdướitotrênnhỏ,mỗicạnhdướichânđài4,5m,chuvichân

đàilà32,40m.Dướichânđàicósânchungquanh,đườngkínhsânlà26m.

Trênnócđàicónướcmáichebầuđài,lợpbằngngóimóc.Máichecóbatầng

cáchnhau0,50m,bềrộng10m.Mỗitầnglợpphủra0,50m,váchgiữacókhoảng

trốngđểnướcchứakhỏihấphôimùikhóuống.Xungquanhbầuđàicó8hìnhtròn

đượclắpnổibằngcácmảnhchénsứxanh,theokiểuchữTriệnvới4chữQuốc

Ngữ:UEPT,là4chữđầucủachữPháp“UsinedesEauxdePhanThiet”(nhàmáy

nướcPhanThiết).

Vềthânđàicó8cạnhmỗicạnhphânlàm5ô,mỗiôđúcmộthoavăntheo

kiểuchữTriệnđọctừtrênxuốngcó5chữ:Hỷ,Phúc,Thọ,Kiết,Lọc,phíatâychỉ

có4chữ:Hỷ,Phúc,Thọ,Kiết,thaychochữLộclàcửaravàođàinước.

Đàiđượcxâydựngrấtcôngphuvàđúngtiêuchuẩnkỹthuậtlúcbấygiờsỏi

đúcbêtôngtoànbằngsỏitrắng,rửanămlầnchosạchcátbụidínhvào,cátphải

ngâmrửa3lầnchosạchchấtbẩn,sắpphảidùnggiấynhámchàsátthậpkỷcho

sạchrỉsét.Tỷlệvậtliệuđểđúcbêtônglà:0,8m ,cát0,3m cimentvàPulo(bột

3 3

chấtdẻo)500kg,vánlàmcốt–phađượcbàoláng(gầnnhưvánnằm)đểđúcxong

21ngày,tháoracoinhưxongkhôngtôtrátgìnữa.

Tuyđượcxâydựngcáchnayđãgần100năm,cùngvớisựtànphácủakhí

hậumiềnbiểncũngnhưcáctrậnbãolũnhưngchođếnhômnayđàinướcvẫnđứng

vữngbênbờsôngCàTyvàchấtlượngthìvẫncònrấttốt.

Các điểm tham quan:

1. DI TÍCH LỊCH SỬ TRƯỜNG DỤC THANH.

TrườngDụcThanhxâydựngnăm1907toạlạctrênđịabànlàngThànhĐức

naylàsố39đườngTrưngNhị,phườngĐứcNghĩa,TP.PhanThiết,đểhưởngứng

phongtràoDuyTândocụPhanChuTrinh,TrầnQuýCápvàHuỳnhThúcKháng

khởixướng.TrườngdocáccụNguyễnTrọngLội,NguyễnQuýAnh,concủanhà

thơyêunướcNguyễnThôngthànhlập.MụctiêucủaphongtràoDuyTânvàcủa

trườnglàmởmangdântrí,vựcdậyýthứcdântộc,nòigiống.Đây là trường tư

thục có nội dung giảng dạy tiến bộ nhất ở Bình Thuận lúc bấy giờ.

Năm1910trênđườngđitìmđườngcứunước,thầygiáoNguyễnTấtThành

đượccụnghèTrươngGiaMôgiớithiệuđãđếnPhanThiếtvàdừngchândạyhọcở

trườngDụcThanh.Họcsinhcủatrườngcókhoảng60ngườicùng7thầygiáo

giảngdạycácbộmôn:HánVăn,PhápVăn,thểdụcthểthao…ThầyThànhdạy

lớpnhì,chủyếudạyquốcngữ,Hánvăn.TrongthờigiandạyhọcởtrườngDục

ThanhngoàinhữngnộidungđượcphâncônggiảngdạythầyThànhcònbằngtình

cảmcủangườithầyngườianhđãtruyềnbálòngyêuquêhươngđấtnước,nòi

giốngtổtiênchohọcsinh.

Vàokhoảngtháng2–19911thầyThànhrờitrườngDụcThanhvàoSàiGòn

vượtđạidươngđitìmconđườngcứunướcgiảiphóngdântộc.Mộtvàinămsau,

ôngNguyễnTrọngLộiquađời,ôngNguyễnQuýAnhchuyểnvàoSàiGòn,không

cònngườiphụtráchvànhiềulýdokháchquankháctrườngDụcThanhđóngcửa

vàonăm1912.

Ngôitrườngxưađãbịhưhỏngvàdởbỏtừlâu.Nhưngtrongsốnhữnghọctrò

thầyThànhdạynămxưavẫncònvàingườicònsống.Saungàyquêhươngđược

giảiphóng,nguyệnvọngcủanhândânlàmuốnphụcchếlạingôitrườngDục

ThanhxưađểtỏlòngbiếtơnBácHồkínhyêuvàgiáodụctruyềnthốngyêunước

chocácthếhệhiệnnayvàmaisau.Nhờnhữngkýức,kỉniệmcủacáccụ,vịtrí

ngôitrườngvànhữngthànhphầnkiếntrúcnội,ngoạithấtđượchìnhthànhquacác

bảnvẽvàđượcdựnglạitừnhữngnăm1978–1980.Nhàngưđượcxâydựngnăm

1906vàtừnăm1908trởđidùnglàmnơinộitrúcủahọcsinhcũngđượckhôiphục

lại.DitíchTrườngDụcThanhđượcnhànướcxếphạngDitíchlịchsửquốcgia

năm1986.



2. THÁP CHÀM PÔSHANƯ.

NhómđềnthápChămPôshanưtọalạctrênđồiPhúHài,thuộcxãPhúHải,

cáchtrungtâmTpPhanThiếtchừng7km.Theocácnhàkhoahọcdựđoán,Tháp

Chàm Phoshanư được người Chăm xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ VIII đầu

thế kỷ IX, theo phong cách kiến trúc nghệ thuật Hoà Lai – một trong những

phong cách kiến trúc cổ của Vương Quốc Chăm pa -màhiệnnaynhữngngôi

thápnàycònlạirấtítnhưlàmộtsốphếtíchởkhuThánhđịaMỹSơn,cònlại

nhómHoàLai(PhanRang)nhómPôDam(TuyPhong-BìnhThuận)vàtươngđối

nguyênvẹnlàThápPôshanư.

NhómthápPhoshanưgồmcó3tháp:thápchínhAhơinhíchvềphíaNam,hai

thápphụBhơinhíchvềphíaBắcvàCnhếchvềphíaĐông,cạnhthápA.Nộidung

củaviệcxâydựngnhómtháptronggiaiđoạnlịchsửnàylàđểthờthầnSHIVA

(một trong những vị thần được người Chăm sùng bái, tôn kính)biểuhiệnbằngbệ

thờLinga–Yônibằngđáhiệncònlưugiữtạithápchính.

ĐếnthếkỷXV,ngườiChămtiếptụcxâydựngtrongkhuônviênnhómđền

Tháp  này  một  số  đền  thờ  dạng  kiến  trúc  đơn  giản  để  thờ  công  chúa

Pôshanư.Pôshanư theo tiếng Chăm có nghĩa là “Nàng tiên chuột nhỏ bé”,

tương truyền bà là con của vua ParaChanh. Bà được nhân dân yêu quý về tài

đức và phép ứng xử của bà đối với người Chăm đương thời.Vềsau,dothời

gianvùidậpnênmộtsốtháptrongkhuvựcđềnThápPôshanưbịsụpđổkhôngcòn

đểlạidấutích.Dotrongkhuvựckhôngđểlạimộtbiakýnàonêncácnhàkhoa

họckhôngtìmrađượcthờigianchínhthứcxâydựngthápmàchỉphỏngđoán

thôngquacáckiểukiếntrúcthápcònlại.

Nhữngcuộckhaiquậtkhảocổhọctừnăm1992–1995đãpháthiệnnhiều

nềnmóngcủanhữngngôiđềnbịsụpđỗvàbịvùilấphàngtrămnămnay,cùngvới

gạch,ngóivà1sốhiệnvậttrongcácđềnthápcóniênđạitừthếkỷXV.Từđây

thápcótêngọilàPoshanư.

PoshanưlànhómđềnthápChămcóvaitròquantrọngtrongsốcácditích

kiếntrúcChămởBìnhThuận,từhìnhdạngkiếntrúcđếnkỹthuậtxâydựngvà

trangtrínghệthuậttrênthântháp,cácvòmuốn,cáccửachính,cửagiả,tronglòng

vàlênđếnđỉnhtháp.Riêngkỹthuậtxâydựngvàtrangtrínghệthuậtcònlạiởthân

thápđủgợilênyếutốthẩmmỹkháriêngbiệtcủaphongcáchHoàLai.

ThápchínhAtừtronglòngtháplênđếnđỉnhcao15m,cạnhđáymỗibềgần

10m,  một  cửa  chính  dài,  hướng  về phía  Đông  mà theo  truyền  thuyết  Chăm

hướngĐông  là  nơi  cư  ngụ  của  thần  linh.  Có  3  cửa  giả  ở  những  hướng

Bắc,Tây,Nam.TrênvòmcuốnởhướngTâycónhữngdãychạmkhắcdàyđặcvới

nhữngbônghoavàhìnhtượngkỳlạ.Thápcó4tầng,cànglêncaocàngthunhỏlại

vàbớtđicácyếutốkiếntrúcởtầngdưới.Trênđỉnhthápcó4cửasổhìnhtamgiác

hướngvề4phía,bênngoàixâybítkín,dướimỗicửasổgạchcó4lỗlớnđểthông

giórangoài.

ThápBnằmriêngnhíchvềhướngBắccaokhoảng12m,vềcơbảnhìnhdáng

kiếntrúcgiốngthápAnhưngđơngiảnhơn.Trướcđâytrongthápcóthờconbò

thầnNandinnhưngsauđókhôngthấynữa.Năm1995lúckhaiquậtdướilòngđất

đãtìmthấymộtbànchânvàmộttaibòthầnbằngđá.

ThápChiệnchỉcònlạivớichiềucaohơn4m,duynhấtcửatrổvềhương

Đông,nhữngkiếntrúcvàtrangtrínghệthuậtbênngoàiđãbịthờigianbàomòn

chỉcònlạimộtsốđườngnétgốc.

SovớinhữngthápChămkhác,đếnnayditíchnàyhàngnămvẫncóđôngđảo

ngườiChămtừcácvùnglâncậnđếnlàmlễcầumưavànhữngnghilễkhácliên

quanđếnphongtụctậpquáncủahọ.Mộtđiềukhálýthúnữalàđốivớingưdânở

nhữngvùnglâncậntrướckhirabiển,họcũngđếnđâycầuxinchonhữngchuyến

đibiểnđượcbìnhyên,maymắn.Ngoàiranơiđâycònthuhútrấtnhiềunhàthơ,

thisĩbởinétđẹphoànchỉnhvànhữngthiêntìnhsửlâmlynhưnhàthơXuânThủy

viết:

“Đây có bàn tay tự thửơ nào,

Tháp Chàm tô điểm ngọn non cao

Có thiên tình sử ngàn năm trước

Mà vẫn lâm ly, vẫn dạt dào.”

HaybàithơcủathisĩHànMạcTử:

“Ta mới thấy xuân vờn trong ánh nắng

Muôn sắc xuân hình múa rỡn dưới ao khuya

Đôi tháp cao hãnh với hàng bia

Với lau lách ngã mình trong cảnh vắng

Sợ chùng như tiếng rụng của sao băng

Mà vì đâu hỡi tháp hời kiêu ngạo

Hàng muôn năm sống mãi dưới đêm sương

Mà vì đâu nghe tiếng bật giữa im lìm”.

NhómđềnthápChămPôshanưđãđượctubổtôntạotừnăm1990–2000và

hiệnnayđãhoànchỉnhviệctubổditích.DitíchnàyđãđượcNhànướcxếphạng

ditíchkiếntrúcnghệthuậtquốcgianăm1991.



3. PHẾ TÍCH LẦU ÔNG HOÀNG.

LầuÔngHoàngbaogồmmộtquầnthểđồinúi,sông,biển,chùatháptạo

thànhkhudanhlamthắngcảnhnổilênvớingọnnúiCốtươngđốicaovà4ngọn

đồinhấpnhôsátbiển,đẹpnhấtlànúiCố,đồiBàNài,cửasôngPhúHàivàbờbiển

cùngnhữnglàngchàixưa.

ĐầuthếkỷXX,CôngtướcDeMontpensiertừPhápsangdulịchtrêncửa

sôngPhúHải–PhanThiết,sănbắnvàđãsaymêphongcảnh“sơnthuỷhữutình”

củavùngnày.Năm1911,ôngđãchoxâydựngmộtbiệtthự13phòng,vớidiện

tích536m vàmộthệthốnghầmngầmchứanướcmưa(vìvùngnàythờiđókhan

2

hiếmnướcngọt).Biệtthựđượcxâydựngxong,đêmđêmrựcánhđèn.Côngtước

DeMontpensierđặttênchobiệtthựlàTổChimƯngvìđâylànơitựtìnhcủaông

vàcôngườiyêuởPhanThiết.Riêngdânchàikhitừbiểnnhìnvào,từcáclàng

nhìnlênthấykhuđồirựcsángquáđẹp,họgọinômnalà“LầuÔngHoàng”cáitên

ấycòntậnchođếnbâygiờ.

Tháng7năm1917,toànhànàyđượcbánlạichochủkháchsạnngườiPháp

Prasetts…SaukhicóLầuÔngHoàngmộtngườiPháptênlàBellđãxâydựng

HotelNgọcLâmởquảđồibêncạnhđểphụcvụngườiPháp,biếnkhuvựcnày

thànhmộtthắngcảnhmàhễaiđếnPhanThiếtcũngmuốnghéthăm.

+ Nơi chứng kiến mối tình nên thơ giữa Mộng Cầm – Hàn Mạc Tử.

HànMạcTửtênthậtlàNguyễnTrọngTrí(1912–1940).ÔngsinhraởQuy

Nhơnvàsớmđãnổidanhtrênvănđànvớinhữngdòngthơtuyệttác.Khoảngnăm

1934,HànMạcTửtừQuyNhơnvàoSàiGònlàmbáo.KhiấycônữsinhHuỳnh

ThịNghệchỉmới16tuổi,đanghọctạiE’coledespleinsD’exerciesPhanThiếtvà

thườnggởithơvàoSàiGònđăngbáovớibútdanhMộngCầm.HànMạcTửvốn

phụtráchtrangvănthơchotờbáo,pháthiệnthơMộngCầmhaynênviếtthưlàm

quen.Từđóhọquennhau,yêunhau.Haitâmhồnấyđãgặpvàyêunhauquavăn

thơ.Cứchiềuthứ7HànMạcTửđixelửaraPhanThiếtgặpMộngCầm.Họtừng

đưanhauđếnngoạncảnhởLầuÔngHoàng,nóinhữnglờithềhẹntrăngsao.

MốitìnhnênthơgiữaHànvàMộngCầmkéodàitrongsuốt2năm,lúcnày,

Mộngcầmchínhlànàngthơ,giúpHàndệtnênnhữngdòngchâungọc.Đếncuối

năm1936,HànMạcTửnhậnramìnhmắcbệnhphong.Tuycóbànghoàngđau

đớnnhưngđểtránhliênlụyđếnngườiyêu,HànMạcTửviếtthưgiảibàyvới

MộngCầmvàkhuyênnànghãyquênđihếtnhữnglờihẹnước.MộngCầmkhông

tinvàcứchorằngHàntànnhẫnvàcoithườngnàng.Mốitìnhcủahọtừđótanvỡ.

Sáuthángsau,MộngCầmlênxehoa,kếtthúccâuchuyệntìnhnênthơlãngmạn.

Nhậnđượctinhgiữalúcbệnhtìnhnguycấp,HànMạcTửchếtlặngđitrongđau

đớn.Vềsau,HànMạcTửđểlạibàithơ“ ”trongđócóPhan Thiết! Phan Thiết!

nhữngcâunhắclạikỷniệmvớiMộngCầmởLầuÔngHoàngnhư:

“… Ta lang thang tìm tới chốn Lầu trang

Lầu Ông Hoàng người thiên hạ đồn vang

Nơi đã khóc, đã yêu thương da diết

Ôi trời ơi ! Là Phan Thiết! Phan Thiết!

Mà tang thương còn lại mảnh trăng rơi….”

Trảiquacácbiếncố,chiếntranhđếnnayLầuÔngHoàngchỉcònlạilàmột

phầncôngtrình,trôngxanhưmộtlôcốtphủrêuphonggiữakhuđồiumtùmcỏ

dại.Hệthốnghầmngầmcònkhánguyênvẹncùngvớidấutíchcủanhữngbaolơn

hónggió,nhưngtấtcảđãhoangphế.Dùvậykhileotớiđỉnhđồi,dukháchvẫn

choángngợp,mêmẩntrướccảnhquanquáđẹp,khôngkhítronglànhlồnglộnggió

biển.Nhữngngườiyêuvănchươngthìcóthêmnhữnggiâyphúthoàiniệm,nhớvề

tìnhyêu,sựnghiệpcủaHànMạcTử–thisĩtàihoabạcmệnh.Nếuđượcxâydựng,

phụchồi,lầuôngHoàngchắcchắnsẽlàmộtđịadanhdulịchthuhútnhiềuhơn

nữadukháchđếnvớiPhanThiết,BìnhThuận.



4.KHU LĂNG MỘ NGUYỄN THÔNG.

DanhsĩĐạiThầnNguyễnThôngtựlàHiPhần,hiệuKìXuyên,biệthiệuĐộn

Am,thuởnhỏcótênlàThiệu,conôngNguyễnHạnhvàbàTrịnhThịMầu.Quê

củaôngởGiaĐịnh,naythuộcđịaphậntỉnhLongAn.

Năm1849,ôngđỗCửNhânđồngkhoavớiPhanVănTrị.Năm1851,ôngtiếp

tụcđithithìlạitrượt,vìnhànghèonênphảinhậmchứcHuấnĐạotạiAnGiang.

Năm1856,NộiCácđềcửôngvàoHànLâmViện,tạiđây,ôngthamgiabiên

soạnbộKhâmĐịnhNhânSựKimGiám(1857).

Năm1859,PhápchiếmGiaĐịnh,ôngvềNamtòngquânđánhgiặcdướisự

chỉhuycủaThốngĐốcQuânVụTônThấtHiệp.

Năm1861,ôngtrởvềTânAn,cùngvớiPhanVănĐạt,TrịnhQuangNghi

thamgiachốngPháptạiđịaphương.

Năm1862,saukhiPhápchiếm3tỉnhmiềnĐôngNamBộ,ôngraTịĐịatại

BìnhThuậnrồinhậmchứcĐốcHọcởVĩnhLong.Thờigiannày,NguyễnThông

cócôngtrongcôngcuộcgiáodụctạiVĩnhLong.Năm1866,khixâyxongVăn

Miếu,ôngviếtbàikýtạiVănXươngCác.

Năm1867,ôngcùngPhanThanhGiảncảitángXửSỉVõTrườngToảntừ

HoàHưngvềBaTritheotinhthầnTịĐịa.

Sauđó,ôngraTịĐịatạiBìnhThuậnlầnthứhairồilãnhchứcÁnSátKhánh

Hòa.Năm1868,ôngđượcđiềuvềkinhgiữchứcBiệnLíBộHình,đếncuốinăm

thìđượccửlàmBốChínhtỉnhQuảngNgãi.Năm1871,ôngbịLêDoãnvucáonên

bịmấtchức,nhưngnhờbạnbèxingiảmtộinênôngtiếptụcđượclàmviệctạiSở

KiểmBiên,lầutàngthưHuế.

Năm1873,ôngcáoquanvềởtạiNúiCốBìnhThuận,ônglậpthixã,mở

trườnghọc.Năm1876,ôngđượcthăngHànLâmViệnTrứtác,lãnhchứcTư

NghiệpQuốcTửGiám.ÔngthamgiakiểmduyệtbộKhâmĐịnhViệtSửThông

GiámCươngMục.Đếncuốinăm,ônglãnhchứcBốChánhtỉnhBìnhThuận.

Bấygiờôngtrởbệnh,cólúcthổhuyếtnhưngvẫntậntụyphụcvụđấtnước.

Năm1878,ôngxinvềhưuvàvềnghỉởNúiCốtỉnhBìnhThuận.Trongthờigian

này,NguyễnThôngvẫnthamgiacùngquanchứcđịaphươnggiảiquyếtnhữngvấn

đềgiữangườiViệtvàngườiThượng.Ônglạirasứcgiúpđỡnhữngđồngbàotừ

NamraBìnhThuậnđểTịĐịa,ônglâpnhàhọccótênNgọaDuSào.

Năm1881,triềuđìnhsungônglàmĐốcHọcBìnhThuận.Đếnnăm1884,ông

mấthưởngdương57tuổi.

KhulăngmộNguyễnThônglàmộtthắngtíchquantrọngtrongtuyếndulịch

dọcbờbiểnĐôngBắcthànhphốPhanThiết.QuakhỏikhuvựcLầuÔngHoàng

chừng1kmlàđếnthắngcảnhNúiCố,nơicómộphầnNguyễnThông.Đếnviếng

lăngmộNguyễnThông,chúngtacódịphồitưởngvềmộtdanhnhânnổitiếngđã

cónhữngđónggóprấtlớnchonềngiáodụccủađấtnướctrongthếkỷXIX.



5. DINH VẠN THỦY TÚ.

Dinh Vạn Thủy Tú được ngư dân Vạn Thủy Tú thiết lập bắt đầu vào

năm Nhâm Ngọ 1762 để thờ Ông (cá voi) vớinhữngcôngtrìnhnhư:chínhđiện,

nhàthờtiềnhiền,võcabốtrítheohìnhchữTam(=)mặtchínhquayrahướng

Đông.LúcmớixâydựngxongcửaVạnsátngaybờbiển,ngàynaybờbiểnđãdời

xarangoàihơn100m.HiệnnayDinhVạnThuỷTútoạlạctrênđườngNgưÔng,

thuộcphườngĐứcThắng,TPPhanThiết,tỉnhBìnhThuận.

Khácvớinhững“ĐìnhLàng”thườngxâydựngđểthờThànhHoànglàngvà

“ĐìnhLàng”thườngđiliềnvớicáclàngmạcnôngnghiệp,còn“DinhVạn”lạithờ

CáÔng(cávoi)vàthườngđượcxâydựngngaysátbờbiểncủacácVạnChài(làng

củanhữngngườidânchài).Ngưdâncủacáclànglàmnghềbiểnđasốđềucó

“DinhVạn”đểthờcáÔng,màtheohọđólàvịthầncứugiúpngưdânmỗikhigặp

tainạntrênbiểnnênđượcngưdânkínhyêuvàtôntrọng.Tínngưỡngdângiangắn

vớitínngưỡngnghềnghiệptừđờinàyquađờikháctheophongtụcvàtruyền

thốngcủangưdân.

DinhVạnThuỷTútừngàyxâydựngxongđếnnaychứagần100bộxươngcá

voivànhiềuloàikháccùnghọ,quánửacóniênđạitrên100–150năm,trongđó

cónhữngbộxươngtolớnđượcthờphụngtônnghiêm.

TrongkhuônviêncủaVạncómộtdoiđấtrộng,dùngđểmaitángcáÔngmỗi

khiÔng“lụy”(chết)vàdạttừbiểnvào.Mỗilầnmaitángxong,sau3nămmới

đượcthươngcốtnhậptẩmtheophongtục.Trongsốngưdânhễngườinàotrông

thấyÔng“lụy”trướcthìngườiđóđượcphonglàcontrưởngcủangàivàphảilo

làmđámtangchuđáo,đểtangngàinhưđểtangchamẹ,sau3nămmớihếthạn.

Điềuđóchothấynhữngphongtục,cửchỉcủangưdânđốivớiCáÔngtheotín

ngưỡnggầnnhưquanhệgiữangườivớingười.

Vàotháng10–2002,tạiVạnThủyTú,ViệnHảiDươngHọcNhaTrangđã

tiếnhànhráplạimộtbộcốtÔngNamHải(bộxươngcávoi)đãtồntạihơn200

nămvàđượcđánhgiálàlớnnhấtởkhuvựcĐôngNamÁ.Bộxươngcóchiềudài

hơn22métvànặngtrên5tấnnàyđượcnhândânbảoquảntốtnêndườngnhưvẫn

cònnguyênvẹn.Côngcuộclắpráptiếnhànhđếntháng5–2003thìhoànchỉnhvà

hiệnnayđãđưavàotrưngbàyđónkháchthamquan.Đâylàmộtđiểmnhấthếtsức

quantrọngmàdukháchkhiđếnthamquanVạnThủyTúđềumuốnmộtlầnchiêm

ngưỡng.

DinhVạnThuỷTúlàmộttrongnhững“DinhVạn”cổxưanhấtcủanghểbiển

ởBìnhThuận,đượcngưdânlàmnghềbiểncoinhưthuỷtổcủanghề.TrongVạn

chứanhiềudisảnvănhoáHán–Nômliênquanđếnnghềbiển,thểhiệntrongnội

dungthờphụngởcáckhámthờ,tượngthờ,hoànhphi,liễnđối,trênvănchuông

củaĐạiHồngChum.DinhVạnThuỷTúlàmộttrongnhữngditíchcổcósốlượng

lớnsắcphongcủacácvịvuatriềuNguyễnbantặngđểthờcáÔngvàcácvịHải

Thần,vìtrướcđâytrongchiếntranhphongkiếnvớinghĩaquânTâySơncáctướng

nhàNguyễnđãnhiềulầnđượccáVoicứunạntrênbiển.Có24sắcphongcủacác

đờivua:ThiệuTrị,TựĐức,ĐồngKhánh,DuyTân,KhảiĐịnh,riêngvuaThiệuTrị

(1841–1847)đãbantặng10sắcthầnlàđiềuhiếmthấysovớicácditíchkhác.

DinhVạnThuỷTúđãđượcNhànướcxếphạngditíchlịchsửcấpquốcgianăm

1996.



6. LỄ HỘI NGHINH ÔNG.

Vềnguồngốc,tụcthờcáÔngvốnlàmộttínngưỡngcủangườiChămmà

nhữnglưudânngườiViệtđãtiếpthutrongquátrìnhgiaolưuvănhoá,quathời

giantínngưỡngnàyđãănsâuvàonếpsốngcủangưdân.Đólàlýdogiảithích

vì sao tục thờ cá Ông và việc tổ chức lễ cúng bái hàng năm chỉ diễn ra từ mạn

đèo Ngang trở vào Nam mà khôngởphíaBắc.Đươngnhiêntrongquátrìnhtiếp

thu,giaolưuvănhoá,ngườiViệtđãcónhữngthayđổibiếncảirấtcơbản,từnghi

thứctổchứcđámtanglấycốtcáÔngđếnviệcthờphụng,cúngtếhàngnăm.Ởđây

cóhiệntượng“hoàđồng”vớimộtsốtínngưỡngkhácnhaucủangườiViệtnhưtục

thờôngbà,thờtiềnhiền,hậuhiền,hoặckếthợpvớimộtsốlễnghinôngnghiệp

nhưlễcầumùa,cầuan…Đặcbiệt,việcrướcsắcphongthìhoàntoàntheolễnghi

Việt,từtrangphụcđếncờ,lọng,kiệu,phướn,đếnnhữngđộngtáchànhlễ.

VềnghithứcthìLễHộiNghinhÔnggồmcóhaiphầnlàPhầnLễvàPhần

Hội.

PHẦN LỄ :

VềthờigianmởlễcáÔngthìkhôngcóngàythốngnhấtchung,màmỗinơi

tuỳthuộcvàongàycócáÔnglụyđầutiên,hoặcngàynhậnsắcphongđểtiếnhành

lễ,coinhưlàmộthìnhthức“ngàygiỗÔng”vậy.

NgàythángtổchứcLễNginhÔngcóthểxêxíchnhaunhưngnóichung

thườngdiễnravàonhữngngàythángbiểnđộng,cógióbãonhiều–thờiđiểmÔng

haylâmnạn,xáctrôidạtvàobờ.

Có điều gần như trở thành quy tắc là vật phẩm dâng cúng Ông thường

không hoặc rất ít dùng hải sản.Quymôtổchứclễhộitohaynhỏthườngtuỳ

thuộcvàotìnhhìnhthunhậpkinhtếởnơiđó,bởivìmọichiphíđềudựavàosự

đónggóptựnguyệncủachủghenghềlàchính.

Trongngàylễ,lăngthờđượctranghoànghếtsứcrựcrỡ,trangnghiêm,có

chăngđèn,kếthoa.Cácnhàtrongvạnghenghềđềuđặthươngán,trêncónhang

đèn,bánhtrái,mâmxôi…banđêmcótreođènlồng.Cáctàuthuyềncủangưphủ

đềuđậuởbến,mỗichiếcđềutreođèngiấynhiềumàu,kếthoatừmũiđếnlái,kể

cảcộtbuồm.

VềnghithứclễNghinhÔnggầngiốngnhưlễcúngđình,cólễnghinhrước,

dânghương,tếtiềnhiền,hậuhiềncónơithêmgiàncúngcôhồn,cũngcónơimời

cảsưsãiđếntụngkinhgõmõ.Nhưvậytuỳtheotậptụccủađịaphươngmànghi

thứclễcómộtvàithayđổitănghoặcgiảm.Nghithứclễgồmcónhữngphầnsau:

+ Lễ rước cốt cá Ông.Lễnàythườngtiếnhànhvàobuổisáng.Mởđầulàlễ

rướcÔng,cókiệu,trongđặtbàivị,cócờ,lọng,tán,gươmgiáohộtốngđitừlăng

ramébờbiển,rồiquaytrởvề.

+ Lễ chánh tế.Tạiđâytrongkhóihươngtrầmnghingút,vịchủtếtổchức

dângđồcúng,đọcvăntếnóilênlòngbiếtơncủadânlàngđốivớicáÔng,đồng

thờibàytỏnguyệnvọngcầumongnhữngngàymùasắpđếntômcásẽđầykhoang,

thuyềnbèđikhơivềlộngantoàn.Đêmđếnbiểudiễnmúabôngvàtiếtmụchò

khoan–chèocân.

+ Chánh lễ.Giàtrẻ,lớnbétronglàngcùngthamgiatếlễ,ănuốngvuichơi,

bànchuyệnlàmăn,traođổikinhnghiệm.

+ Lễ “xuống biển” cũng là lễ kết thúc hội Cầu Ngư.Lễdiễnravàongày

thứ3.Từsángsớm,dânchúngtậptrungrabãibiểnđểlàmlễ.Mộtchiếcghetượng

trưngbằngkhungtrebồigiấy,bêntrênđặtmôhìnhmộtconcábiểncũngbằng

giấy.Khimặttrờivừalên,ngườitađẩythuyềnrakhơigiữasựhòreohoanhỉcủa

mọingười,nhưmộicuộctiễnđưalớn.Chiếcthuyềntheoconsóng,bịtrôiraxavà

chìmdần.Ngườidânởđâyquanniệmhễnămnàochiếcthuyềntượngtrưnggiữ

đượccânbằnglâutrênsóngnướckhôngbịnghiêngúp,từtừchìmxuốngthìnăm

đólễ“xuốngbiển“gặphên,cũngcónghĩalàngưdânsẽgặpnhiềumaymắn.

PHẦN HỘI :

Phầnhộivuichơitiếptheophầnlễdiễnracũngrấtđadạngvàphongphú.

NếunhưởvùngBình–Trị–Thiênlànhữngđêmvănnghệvớitiếtmụchòkhoan

–chèocạnvàtròmúabôngthìởcáctỉnhNam–Ngãibìnhthườngcóhátbảtrạo

vàcảhátbội.ỞPhúYên–KhánhHoàtrongdịplễcúngcáÔngthườngmởhội

vuichơi,tổchứcđuaghe,đuathuyềnthúngvàhátbội.

LễnghinhÔngởcáctỉnhvenbiểnNamBộthườngcótổchứchátbội,xây

chầutừmộtđếnnhiềuđêmtrước,trongnhữngngàynàyngưdânđềunghỉngơi,để

dựlễvuichơi.Cờbạcđánhcôngkhai,khôngaingăncấm.

7. BÃI ĐÁ ÔNG ĐỊA – RỪNG DỪA HÀM TIẾN.

BãiĐáÔngĐịalàmộtbãibiểntrongxanhvớinhiềugềnhđánổitrênmặt

biển.NơiđâyngườidângọilàBãiĐáÔngĐịavìngàyxưathiênnhiênđãtạora

mộttảngđánằmnganggiữabãibiểnmonhìnhdunggiốngnhưôngĐịa.Cưdân

quanhvùngtinrằngÔngĐịakialàdotrờipháixuốngphùhộchodânnêntừđóhọ

rataysơnphếtlạitảngđáthànhhìnhÔngĐịahoànchỉnhvàdựngmộtmiếunhỏ

đểthờ.

TừBãiĐáÔngĐịađếncầuSuốiTiênlàkhuvựctrồngrấtnhiềudừa,người

dângọilàrừngdừaHàmTiến,nhìnđườngđichúngtathấyrấtđẹpnhờhaihàng

dừabênđườngchebóng.



8.MŨI NÉ.

MũiNénằmcáchtrungtâmtpPhanThiết22kmvềphíaĐôngBắc.Đâylà

mộtmũiđấtnhôrangoàibiển.NguồngốctêngọiMũiNécónhiềugiảthuyếtcho

rằng:

Giảthuyếtmột:NgườitachorằngvàomùagióTâyNamthìgiósẽthổimạnh

ởkhuvựcbãitrướcnênnhữngchiếctàuđánhcáphảiđậuởbãisauđểtránhgió.

NgượclạimùagióĐôngBắctàuphảiđậuởbãitrướcđểtránhgió.Mũiđấtchotàu

bètránhgióngườitagọilàMũiNé.

Giảthuyếthai:NơiđâylàmảnhđấtcuốicùngcủangườiChămPa,ngườitakể

rằngvàonhữngngàycuốiđờicủamìnhcôngchúaChămtênlàNàNéđãdựng

mộtcáiamnhỏđểsốnghếtnhữngngàycònlạitạinơiđây.Mũiđấtcócôngchúa

NàNésốngnênngườidângọilàMũiNé.Cáiamnàyhiệnnayvẫncòn,ngườidân

gọilàamBàGiàng(BàTrời).



9. SUỐI HỒNG - ĐỒI CÁT DI ĐỘNG.

Đâylàmộtmạchsuốinhỏ,dosuốichảytrêncátmàuđỏhồngnênngườita

đặttênlàSuốiHồng.ĐầuSuốiHồnglàcảmộtkhuvựcdonhiềudòngnướcchảy

xóimòntạorađịahìnhlỏmchỏmnhamnhởvànhiềuhìnhdángkỳlạrấtđẹpnhư

NgũHànhSơn.

PhíatráicủaSuốiHồnglàkhuvựcđồicátrộnglớn.Cátởđâyhìnhthànhtừ

rấtlâuđờidohiệntượng“SaMạcHóa”liêntục.Toànkhuvựccónhiềuđồicát

nằmnốitiếpnhau.Nếucódịpđilênđếnđỉnhđồicátởđộcaokhoảng40m,chúng

tamớithấyhếtđượcvẻđẹptuyệtvờicủanó.Đồicátgiốngnhưmộthoangmạc

thunhỏvớinhiềuhìnhdạngkhácnhau.Thêmmộtđiềulýthúnữalàhìnhdạng

ĐồiCátluônthayđổi.Saumộtđêmgióthổiđồicátđãxoásạchdấuchânngười,

cảnhvậthoàntoànđổikhácsaumỗilầndukháchghéthăm.Dukháchđếntham

quanthườngcóthúthíchlêntrênđỉnhđồicátvàosángsớmkhichưacódấuchân

ai.Từđó,tacóthểngắmnhìncảnhmặttrờimọcnơixứbiển.



10. HÒN RƠM.

HònRơmnằmcáchMũiNé4km.ChúngtagọilàHònRơmnhưngđây

khôngphảilàđảovìHònRơmvốndĩchỉlàmộtmũiđất.Ngườidânkểrằnghàng

nămvàomùamưa,điềukiệnkhíhậuthuậnlợinêncỏdạimọctrênhònrấtnhiều.

Khimùakhôđến,dướicáinắngchóichang,cỏdạitrởnênvàngúa,nhìntừxathì

giốngnhưnhữngđốngrơmkhổnglồnênngườitagọilàHònRơm.

Năm1995,tạiPhanThiếtxảyranhậtthựctoànphầnthìHònRơmchínhlàvị

tríquansátnhậtthựctốtnhất.



11. BÀU TRẮNG (BÀU SEN) – ĐỒI TRINH NỮ.

BàuTrắnglàmộthồnướcngọtkhálớnthuộchuyệnBắcBìnhcáchPhan

Thiếtkhoảng65kmvềhướngĐôngBắc.

BàuTrắnghìnhthànhtừlâuđời,nằmởgiữavùngđồicátTrinhNữrộng

mênhmôngxenlẫnnhiềunhómcâyrừngthấp.Nướctronghồngọtvàtrong.Bàu

Trắngchialàm2phầnbởimộtđồicátvắtngang.Nhândângọiphầnnhỏhơnlà

BàuÔngvàphầnlớnhơnlàBàuBà.

NgườiViệtxưađãbiếtđếnsựtồntạicủaBàuTrắng.Cácsáchsửcũviết:

“Bạch Hồ có hai hồ, hồ trên và hồ dưới, ở phía Tây Nam huyện Hòa Đa, phía Tây

Ba Động. Hồ trên chu vi 8 dặm lịch, hồ dưới chu vi 22 dặm lịch, nước trong, ngọt,

bốn mùa không tăng, không giảm. Phía Tây Bắc là động cát, phía Tây Nam là

chân rừng, trên bờ phía Nam có đền thờ chúa động.”

NơisâunhấtcóthểướclượngđượccủaBàuTrắnglà19mvàcạndầnvềphía

bờ.Quanhbờhồcónhiềubôngsen,vàomùahạsennởrộkhắphồ,quancảnhđẹp

tuyệtnênhồcòncótêngọilàBàuSen.

BàuTrắnglànơicónguồnnướcngọtduynhấtxungquanhvùngcáttrắng

mênhmôngnàynêntừxưavốnđãtrởthànhđiểmtựachokhucăncứcáchmạng

LêHồngPhong.BàuTrắngnhưlàbầusữanuôilớnbộđộivànhândânBắcBình

trongsuốthaithờikỳkhángchiến.GầnBàuTrắngcácnhàkhoahọctìmthấyđược

dấutíchcủađềnthờnữthầnThiênYana,chứngtỏtừlâuđờixungquanhBàu

TrắngcòncórấtnhiềulàngmạccủangườiChăm.

Năm1867,cụNguyễnThôngđingangquađây,thấycảnhđẹpcủaBàuTrắng,

màcụgọilàBạchHồ,đãlàmnhiềubàithơcangợicảnhđẹpcủahồnhưbài:Quá

Bình Nhơn sa mạc Bạch Hồ nhành hành(QuabãicátBìnhNhơn), (DạochơiBàu

Trắng).

BàuTrắngkhôngchỉlànguồncungcấpnướcngọtmàcònlàthắngcảnhđẹp

vàoloạibậcnhấtcủaBìnhThuận.BàuTrắngngàycàngthuhúttrítòmòcủa

kháchdulịchvìvẻđẹpnguyênsơvàtrinhtrắngcủanó.



ĐẶC SẢN BÌNH THUẬN.

+ Nước mắm Phan Thiết.

TạiBìnhThuậnnướcmắmđượcchếbiếnởkhắpcácvùngvenbiển,nhưng

ngườitiêuthụcảnướcchỉquengọichunglàNướcMắmPhanThiết.Điềunày

khôngcógìlạcảvìtừlâuPhanThiếtđãcótiếnglàsảnxuấtranhiềunướcmắmvà

đặcbiệtlàrấtngon.NếuchỉtínhtừkhicôngtyLiênThànhrađờivàchỉtínhthời

điểmmàcôngtythamgiahộichợHàNộinăm1918đểgiớithiệunướcmắmPhan

Thiếttớinayđãhơn80nămtrôiqua,giờđâynướcmắmPhanThiếtđãcómặtở

nhiềunướctrênthếgiới.

Quanhnămsuốttháng,biểnBìnhThuậndângtặngchonhândântrongvùng

mộtlượngcámàítvùngbiểnnàosánhkịp.Cáđượcđưavàobờ,chuyểnđikhắp

nơivàmộtphầnlớnnguồncáấyđãđượcchovàocác“mái”sànhđểủnướcmắm.

“Mái”làtiếngmàngườidânđịaphươngdùngđểgọinhữnglusànhủnướcmắm.

Mộtmáinhưvậycaokhoảnghơn1mvàthườngđượcđậybằngnhữngnắplàm

bằngrơmkhálớn.Nhànàocótiềnthìdùngnhữngthùnggỗto,caotrêncỡ3mđể

ủnướcmắm,đasốcònlạithườngdùngnhữngmáinhưvậy.

CôngđoạnsảnxuấtnướcmắmPhanThiếttruyềnthốngkháphứctạp,khálâu

vàtrảiquanhiềucôngđoạn.Nguyênliệutốtnhấtlàmnướcmắmlàcácơm,ngày

nay,dođápứngyêucầutiêudùngcómộtsốnơicòndùngthêmcátạp.Cáđược

lấyvàrửabằngnướcbiểnởbãicá,sauđóđemđổvàothùngủvớitỷlệ3cá–1

muối,mộtlớpcá,1lớpmuối.Ủđầythùngxongthìdùngtrevàđáxanhđậylên

trênđểcákhôngbịsìnhvàtránhruồi,muỗi.Saukhoảng100ngàyxáccátrong

thùngsẽbịrã,khiđóngườitamởlỗlùchonướccáchảyra.Họhứnglấynướcđó

rồiđổngượclạivàothùng,đợiítlâusaulạitháonước……vàlàmnhưvậycho

đếnkhinướckhôngcònđụcnữathìdùngđược.Đểsảnxuấtranướcmắmtheo

côngnghệtruyềnthốngkểtrên,thôngthườngsẽmấtthờigiantừ5đến7tháng,

tùytheokinhnghiệmvàbíquyếtgiatruyềncủangườiủ.

ThànhphẩmđầutiênủtừthùngragọilàNướcMắmNhấthaycònthường

đượcđọctrạithànhNướcMắmNhĩ.Loạinàyđặcbiệtquývàthơmngon,được

xemnhưlàtinhtúycủacảmộtquátrìnhủròngrã.Saukhilấyhếtnướcmắmnhất

từthùngủra,nhàthùngđổthêmmộtlượngnướcmuốivànướcluộccávàothùng

đểlấythêmnướcmắm,vớiloạinàyngườitagọilà“nướcbổi”.Saukhilấyhết

nướcmắmngườitaxúcthùng,xácmắmđượcdùnglàmphânbón.

Đểphụcvụđạitràchonhucầucủangườitiêudùng,ngàynaycònrấtítnhà

sảnxuấtlàmtheoquytrìnhtruyềnthốngtrênvìtốnnhiềuthờigianvàlượngthành

phẩmkháít.Họnghiêncứuvàứngdụngnhữngthànhtựukhoahọcđểrútngắn

thờigiansảnxuấtbằngcácphảnứnghóahọcđểsảnxuấtranướcmắmnhanhhơn.

Loạinướcmắmlàmratheocôngnghệnàytuybềngoàichẳngkhácgìnướcmắm

truyềnthốngnhưngthờigianphânrãrấtmau.Vảlại,kháchdulịchhiệnnayđang

muốntìmvềloạinướcmắmcổtruyềndocôngsứccựckhổcủaconngườitrảibao

nắnggiólàmra,thấmtrongtừngvịmặncủanướcmắmcòncóvịmặncủanhững

giọtmồhôi,đómớilàloạinướcmắmngonnhất.



+ Cây Thanh Long.

Thanh  Long  là  cây  thuộc  họ  Xương  Rồng  có  nguồn  gốc  từ

Mehico,ColumbiađượctrồngnhiềuởNicaragua.ĐặcđiểmcủacâyThanhLong

thíchhợpvớikhíhậunhiệtđới,chịuhạntốt,chịuđượccườngđộánhsángcao,

thíchhợpnhiềuloạiđất.

CâyThanhLongcómặtởBìnhThuậntừrấtlâuđời,nhưngchỉđượcđem

trồnglàmhàngrào.Đầunăm1980,câyThanhLongbắtđầuđượcchúýnhưngmãi

đếnnăm1990câyThanhLongmớiđượctrồngrộngrãiởxãHàmHiệp(Hàm

ThuậnBắc),PhongMẫn(PhanThiết),HàmMỹ,HàmThanh,HàmThuậnNamrồi

đếnBắcBình,TuyPhong.MãiđếnnaycâyThanhLongđãtrởthànhcâycógiátrị

kinhtếvàoloạinhấtởBìnhThuận.DiệntíchThanhLongtoàntỉnhtrên2000ha,

tậptrungcaoởHàmThuậnBắc,HàmThuậnNam,TP.PhanThiết,trongđódiện

tíchđangthuhoạch1290havớisảnlượngtừ15000–20000tấn/năm.

CâyThanhLongđượctrồngbằngtrụgỗ,ngườitađóngmộtkhungcâyđểcho

ThanhLongbámvào.Sauđó,họchặtthànhhomngắncắmxuốngđất,saukhoảng

3–4homthìlấydâybuộclại…ThanhLongtrồngmộtnămthìcótráibói,năm

thứ3–4–5ThanhLongmớichonăngsuấtcao.Đếnnămthứ6năngsuấtgiảm

dần.MùaThanhLongkéodàitừtháng4đếntháng11.

Năm1995,mộtngườinuôivịttìnhcờvâymànhquanhcáctrụThanhLong

banđêmđểđềphòngkẻgian,khôngngờcáctrụThanhLongnàychotráisớmhơn

hẵncáctrụkhác.Từsausựkiệnnàyngườidânbắtđầumắccácbóngđèntrong

cácvườncâyThanhLongvàchorakếtquảrấttốt.NgườitagọilàThanhLong

TráiVụ.Đếntháng12năm1997,phươngpháptrồngThanhLongTráiVụđượcáp

dụngrộngrãi.NhiềungườilàmgiàuđộtngộtdothuhoạchThanhLongTráiVụ.

ThanhLongTráiVụtráitovỏlángcógiátrịxuấtkhẩucao.Nếutreotừ15–20

ngàythìThanhLong nứtnụ,5–7ngàynữarahoa vàsau đó kếttrái.Tên

xuấtkhẩu của cây là RED DRAGON.

+ Con Dông Bình Thuận.

Dônglàloàiđộngvậtthuộchọbòsát.Dôngthườngsốngdướihang,hìnhthù

thìrấtgiốngvớirắnmốinhưngmàusắcthìđẹphơn.SovớiconcáithìconDông

trốngthườngnhỏhơnnhưngtrênmìnhnhiềubôngvàcómàusắcsặcsỡhơn.Loài

Dôngthườngthíchsốngởcácvùngđấtcátvenbiển,nhấtlàvùngBìnhThuận,

chínhvìlýdođóDôngđãtrởthànhmóndặcsảnnổitiếngcủacảvùng.

Khoảngtháng4,5,6âmlịchhằngnămlàthờiđiểmDôngbéonhất.Nguyên

dolàvìđâylàthờiđiểmđầumùamưa,cácloàicôntrùngsinhsôinảynở,con

Dôngrờikhỏihanglênmặtđấtăncácloạicôntrùngnàyvớicỏnon.Cũngtrong

thờigiannày,Dôngbắtđầubắtcặp,đếncuốitháng6âmlịch,Dôngbắtđầusinh

sản.MỗiconDôngmẹđẻtừ6trứngtrởlên.TrứngDônghìnhthùgiốnghộtmít,

khiluộclênănrấtngon.Những tháng còn lại trong năm Dông nằm ẩn dưới

đất, nếu không ăn được gì thì nó gặm nhấm đuôi của nó để sống qua ngày.

ThịtDôngănrấtngonvàđãtrởthànhmónđặcsảncủacácnhàhàngởBình

Thuận.ThịtDôngcóthểđượcchếbiếnthànhnhiềumónănngonnhư:

 Dông nướng chấm mắm me . Trướckhinướng,ngườitađemDôngtrụng

trongnướcsôirồicạolớpvảytrêndanó.ĐểnướngDông,ngườitachặtđầuvà

cácchi,sauđórạchmộtđườngtrênsốnglưng.Dôngđượcmổbụng,bỏhếttấtcả

chỉchừalạitrứngmàthôi.LớpđenbêntrongbụngDôngphảiđượccạohết,nếu

khôngthịtsẽbịtanhvàhôimùicỏ.

 Nem Dông . Dôngđượclộtda,bămthịtthậtnhuyễn,chogiavịvào vo

thànhviên.ThưởngthứcmónnemDông,tacòncảmnhậnnguyênmùivịtươi

ngontuyệthảocủathịtDông.

 Lẩu Dông lá me . Dôngđemchặtbỏđầu,dùngdaorạchnhẹmộtđường

chạydàitừcổxuốngđuôi.Cạosạchlớpdatoànthânxongthìmổbụngmoiruột,

cắtbỏbốnchânvàchópđuôi.ThịDôngbămnhỏ,chiênsơquadầuchohơivàng.

Lámẹchuavòdậpchovàonướclẩucùngcácgiavị:tỏi,hànhlá,muốitiêu,bột

ngọt,chothêmnữatráinướcdừanấuchung.NấusôinướcthìbỏthịtDôngvào.

Mónnàyănvớibúnkèmítrausống.LẩuDônglámelàmóncómộtkhônghaiở

PhanThiết.

ThườngthìaiănthịtDôngcũngkhenngonnhưngnếucódịpxemngườita

làmthịtDôngthìkhôngítngườirùngmình,ghêsợmàkhôngdámthưởngthức.

Con Dông khi cắn sẽ không nhả ra cho đến khi nó bị cạy miệng rất mạnh, vì

thế nên dân Bình Thuận mới có câu “Trời Gầm Dông Mới Nhả”



Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/48

| | Tải xuống

Preview text:

TUYẾN ĐIỂM SÀI GÒN - PHAN THIẾT
SÀI GÒN – THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH :
ThànhphốHồChíMinhởvàovịtrí10o22'13"-11o22'17"vĩđộBắcvà
106o01'25"-107o01'10"kinhđộĐông.Thànhphốcódiệntíchhơn2093,7km2,
dânsốkhoản5.479.000người(2002).TrungtâmthànhphốcáchthủđôHàNội
1.730kmđườngbộ,cáchbờbiểnĐông50kmđườngchimbay.Toànthànhphốcó
15kmbờbiển.ThànhphốHồChíMinhhiệnnaylàthànhphốlớnvàđôngdân
nhấtnướcta.Thànhphốcónănglựclớnvềsảnxuất,kinhdoanh,làđầumốigiao
thôngquantrọngnhấtmiềnNamvàlàmộttrongnhữngthànhphốđangpháttriển
khásầmuấtcủakhuvựcĐôngNamÁ.
ThànhphốHồChíMinhlàmộtvùngđấtmới.TínhtừkhiđịadanhSàiGòn
đượcghivàosửsáchnăm1698thìđếnnaythànhphốHồChíMinhđãthànhlập
đượchơn300năm.Vào đầu năm Mậu Dần (1698), Chưởng Cơ Nguyễn Hữu
Cảnh vâng lệnh chúa Nguyễn vào Nam kinh lược. Ông đã thành lập phủ Gia
Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên; lập xứ
Sài Gòn làm huyện Tân Bình, dựng dinh Phiên Trấn. Vùng đất Nam Bộ lúc đó
còn hoang sơ, dinh Phiên Trấn có huyện Tân Bình, còn dinh Trấn Biên có huyện Phước Long.
Năm1772,lũyBánBíchđượcxâydựng.Năm1790,thànhBátQuáirađời.
ĐólàmộtthànhlũylớnnhấtởphíaNamvàothờibấygiờ.
Năm1859,thựcdânPhápđánhchiếmNamBộ,thànhGiaĐịnhthấtthủ.Từ
năm1862,mộtphươngánquihoạchthànhphốvớihơn500.000dânđượcphê
duyệt.ThốngđốcquânsựngườiPháplàBonardchiatỉnhGiaĐịnhthành3phủ,
mỗiphủcó3huyện,dướihuyệncótổng,dướitổngcóxã.SàiGònlúcbấygiờvừa
làtỉnhlỵcủatỉnhGiaĐịnh,vừalàphủlỵcủaphủTânBình,vừalàhuyệnlỵcủa
huyệnBìnhDương;cònChợLớnlàhuyệnlỵcủahuyệnTânLong,cùngphủTân Bình.
Năm1864,đứngtrướcđàpháttriểndữdộicủangườiHoa,vùngChợLớn
đượctáchkhỏiSàiGòn.Từđây,SàiGònbắtđầupháttriểntheomôhìnhcủamột
đôthịkiểuTâyphươngthếkỷ19.Nhữngtrụcđườnglớnđượchìnhthành,những
ngôinhàcaotầngđồsộ,nhữngbếncảng,côngviên…lầnlượtrađời.
CảngSàiGònthànhlậptừ1862.CáctàubuôncủangườiphươngTâyvàcác
nướclâncậnbắtđầutấpnậpởcảngSàiGòn,biếnSàiGònthànhmộttrungtâm
thươngmạilớncủacảvùngViễnĐông.Ngày15/03/1874,TổngthốngCộngHòa
PhápkýsắclệnhthànhlậpthànhphốSàiGòn.SàiGònlúcnàythựcsựtrởthành
mộtđôthịvớihàngloạtcôngtrìnhlớnđượcxâydựngtheokiểuphươngTây,
nhữngcôngsở,trungtâmthươngmại,dịchvụ,giaothông.Đếnđầuthếkỷ20,Chợ
LớnlạisátnhậpvàoSàiGòn.ThànhphốtrởthànhđôthịlớnnhấtĐôngDươngvà
đượcbanchomỹhiệulà“HònNgọcViễnĐông”.
ThànhphốSàiGòncũngtừngchứngkiếnnhiềusựkiệnlịchsửquantrọng.
ThànhphốlànơimởđầuchocuộckhángchiếnchốngthựcdânPhápxâmlược
(23/09/1945),cũnglànơikếtthúcthắnglợiquátrìnhđấutranhgiànhđộclậpdân
tộccủanhândântavớichiếndịchHồChíMinhlịchsử30/04/1945.
Vàongày02/07/1976trongcuộchọpquốchộikhoáVInướcCộngHoàXã
HộiChủNghĩaViệtNamđãquyếtđịnhđổitênthànhphốSàiGòn–GiaĐịnhlà
ThànhPhốHồChíMinh,địagiớibaogồmthànhphốSàiGòn,tỉnhGiaĐịnhvà
mộtphầncáctỉnhBìnhDương,HậuNghĩa,ĐồngNaitrướcđâyhợpthành.
Năm2004,TP.HCMquyếtđịnhquyhoạchlạiranhgiớihànhchínhcủathành
phốgồm19quậnnộithànhvà5huyệnngoạithành.Nộithànhgồmquận1,2,3,4,
5,6,7,8,9,10,11,12,TânBình,TânPhú,BìnhThạnh,BìnhTân,PhúNhuận,Gò
VấpvàThủĐức.NgoạithànhgồmhuyệnNhàBè,CầnGiờ,HócMôn,CủChivà
BìnhChánh.TP.HCMlàthànhphốtrựcthuộcTWcũngnhư4thànhphốHàNội,
HảiPhòng,ĐàNẵng,CầnThơ.TP.HCMhiệnnayvẫnlàcơsởcôngnghiệplớn
nhấtđấtnướcchiếm30%tổngsảnlượngcôngnghiệp,30%tổngnộpngânsách
nhànước,ngoàiracònlàtrungtâmdulịchlớnnhấtnướcthuhúthàngnăm70%
lượngkháchdulịchquốctếđếnViệtNam. CẦU SÀI GÒN
CầubắcquasôngSàiGònxâydựngnăm1959–1960docôngtyCEC
(CapitalEngineeringCorporation)thiếtkếvàthicông,chiềudàicủacầu987,431
mét,32nhịp.Năm1998cầuđượcsửachữanângcấpphầnchịulựcvàmởrộng
chiềungangtừ19.8mđến24mnhưhiệnnay.Trongtươnglaisẽcómộtcâycầu
nữađượcbắcsongsongvớicâycầuhiệntạinhằmgiảmáplựcchocầuSàiGòn,
hiệnđạihoácữangõvàothànhphố.
BêntayphảiởchâncầulàkhuvựcTânCảng(QuânCảng)trướcđâykhuvực
nàylàhảicảngquânsựlớncủaMỹ–Ngụy.SaugiảiphóngđâylàkhuvựcHải
QuânViệtNam.Trongthờikỳkinhtếthịtrường(1990)khuvựcTânCảngđược
chialàm2khu:KhuQuânSựvàkhuKinhTế,chotàuxuấtnhậphànghoávàkho
đểcácContainer.TừcầuSàiGòntanhìnxuốngcóthểthấyrấtnhiềuContainer
xếpchồnglênnhautrongmộtkhuvựcrộnglớn.  SÔNG SÀI GÒN
SôngSàiGòndàitrên230kmbắtnguồntừCaoNguyênHớnQuảng(Lộc
Ninh–BìnhPhước),mộtđoạnsônglàranhgiớitựnhiêngiữaTâyNinhvàBình
Phước,đọanchảyngangquathànhphốcóchiềudàilà106km.Mộtphầnnước
sôngSàiGònđổvàokhuvựclònghồDầuTiếngTâyNinh.Sauđóchảyquakhu
vựcBếnCátđếnThủDầumộtvàoTP.HCMvàhợpvớisôngĐồngNaiđổracửa
CầnGiờvịnhGànhRái.
SôngSàiGònlàconsôngcógiátrịkinhtếlớnvềgiaothôngđặcbiệtcó
nhiềuhệthốngCảngquantrọng:CảngSàiGòn–CảngCátLái–TânCảng.
Theoquyhoạchđịagiớihànhchínhmới,đoạntừchâncầuSàiGònđếncầu
RạchChiếcthuộcranhgiớiQuận2.ĐoạntừcầuRạchChiếcđếnnghĩatrangLiệt
SĩThànhPhốHồChíMinhthìphíaphảilàQuận9cònlạiphíatráilàQuậnThủ Đức. CẦU RẠCH CHIẾC
CầuxâydựngcùngthờivớicầuSàiGònvàxalộBiênHoà(1959–1961)dài 148.9m.
CầuRạchChiếctuynhỏnhưnglạilànhânchứngchomộtsựkiệnlịchsử
quan  trọng  góp  phần  làm  rạng  rỡ  cho  chiến  dịch  Hồ  Chí  Minh.
Ngày27/04/1975tạichâncầuđãxảyraliêntục5trậnđánhgiữaquângiảiphóng
vàquânlínhchếđộSàiGònbảovệcầuvìđâylàđiểmyếunhấttrênxalộBiên
Hoà.CuốicùngquângiảiphóngđãchiếmđượccầuRạchChiếcnhưng59chiếnsĩ
cáchmạngđãhisinhtạiđâyđểdànhđườnglưuthôngantoànchoquângiảiphóng
tiếnvàoSàiGòn.Hiệnnaynhànướcđãcókếhoạchxâydựngtạichâncầumộtđài
tưởngniệmnhữngchiếnsỹcáchmạnghysinhngày27/04/1975.
PhíabênphảilàsântậpgolfRạchChiếc.Đượckhaitrương06/08/1994do
côngtyliêndoanhViệtHoađầutư,nơiđâylàsântậpchonhữngngườimớiđánh golf.
ĐỊA DANH THỦ ĐỨC
Vàotháng3–1995,tạixãLinhĐông(ThủĐức),khikhaiquậtngôimộcổở
TrungTâmHướngNghiệpThủĐức,cácnhàkhảocổhọcđãpháthiệngầnđócòn
cómộtngôimộcổkhác.NhàkhảocổhọcĐỗĐìnhTruậtvàchuyênviênHánhọc
NguyễnHảiĐườngđãbắttayvàonghiêncứungôimộ.Bướcđầuhọđãcóthểlàm
sángtỏthânthế,sựnghiệpcủavịchủnhânngôimộcũngnhưgiảithíchđượcđịa
danhThủĐức.BáoSàiGònGiảiPhóngsốrangày24–06–1995cóđăngchitiết
kếtquảbanđầucủacuộcnghiêncứu.Cácnhàkhảocổhọcpháthiệntạingôimộ
cótấmbiađákhắcbằngHántự,biacao0,24m,rộng0,32mvàdày0,04m.Tạm
dịchnộidungtrênbianhưsau:“Ông Tạ Huy, hiệu Thủ Đức, tiền hiền thôn Linh
Chiểu Đông, nước Đại Nam. Ông chết ngày 19 – 06. Hương chức dựng bia vào
ngày lành thánh 2 năm Canh Dần 1890”.
Tuykếtquảcuộcnghiêncứuvẫnchưahoànthiệnnhưngchúngtađãcóthể
giảithíchđượctênThủĐứcnhưsau:ThủĐứclàhiệucủaôngTạHuy,làTiền
Hiềncócôngkhaikhẩnnơiđây.Nhớ tới công lao khai phá của ông nên về sau
dân gian đã lấy hiệu của ông đặt cho vùng này, gọi là Thủ Đức. 
XA LỘ HÀ NỘI (XA LỘ BIÊN HOÀ)
Trướcđây,xalộnàymangtênlàxalộBiênHoà.XalộBiênHoàđượcxây
dựngtừ1959–1961doMỹđầutưvàcôngtyCECthiếtkếvàthicông.Xalộrộng
21mdài31kmtừcầuĐiệnBiênPhủđếnngãtưTamHiệpBiênHoà.Doxalộ
nàydẫnchúngtađếnThànhPhốBiênHòanênthờibấygiờđượcđặttênlàxalộ
BiênHoà.Trướcnăm1975MỹvàchínhquyềnSàiGònsửdụngconđườngnày
nhưmộtđườngbăngquânsựdãchiếnphòngkhisânbayTânSânNhấtbịsựcố.
Đếnnăm1971,họchorằngxalộthuậnlợichoquâncáchmạngđổbộtấncôngSài
Gònnênđãchoxâydựngvạchngăncáchgiữatimđường.Năm 1984 nhân kỷ
niệm 30 năm giải phóng Hà Nội, xa lộ Biên Hòa được đổi tên thành xa lộ Hà Nội.
Năm1998cùngvớidựánkhôiphụcquốclộ1A,xalộHàNộicũngđược
khôiphụcvàmởrộngbàngiaochochínhphủViệtNamngày20/01/1998.Ngày
nayhaibênxalộđãmọclêncáckhudâncưsầmuất,khuvuichơigiảitríthểthao,
làngđạihọcvàđặcbiệtcáckhucôngnghiệprấthiệnđại.
QUỐC LỘ 1A – ĐƯỜNG XUYÊN Á (XA LỘ ĐẠI HÀN)
ĐườngXuyênÁtrướcđâyđượcmangtênlàXaLộĐạiHàn.XalộĐạiHàn
dài40kmkéodàitừngãbaTrạm2đếnvòngxoayAnLạcBìnhChánh,đượcxây
dựngnăm1969–1970doMỹthiếtkếvàcôngbinhĐạiHànthicôngnêngọilàxa lộĐạiHàn.
SaucuộctổngtiếncôngvànổidậytếtMậuThânnăm1968củaquânvàdân
ta,Mỹđãhoảngsợvàlậptứcchoxâydựngconđườngnày,xemnónhưmộtvành
đaibảovệsânbayTânSơnNhấtvàSàiGònđểngăncáchgiữaSàiGònvàcáinôi
cáchmạngởHócMôn–CủChi.
Ngàyhômnay,dựáncảitạovànângcấpđườngXuyênÁđãhoànchỉnh,góp
phầnlàmnângcaovaitròvàtầmvóccủatuyếnđườngquantrọngnày.Conđường
nàygiúpnốiliềnvựalúađồngbằngsôngCửuLongvàĐôngNamBộmàkhông
phảiđivàotrungtâmthànhphốHồChíMinh.Trongtươnglaidựánđườngxuyên
ÁtừBăngCốc–PhnôngPênh–MộcBài–Quốclộ22–XalộĐạiHàn–Quốclộ
51–VũngTàusẽđượcthựchiện. 
NGHĨA TRANG LIỆT SỸ TP.HCM
NghĩatrangliệtsỹTp.HCMrộng3halànơiyênnghĩcủacácchiếnsỹđãhi
sinhtrong haicuộc khángchiến chốngPháp, chốngMỹ vàtrên chiếntrường
Campuchia.Nghĩatrangđượcxâydựngtừnăm1984đếnnăm1987thìhoàntất
vớihìnhảnhngườimẹViệtNamcaosừngsữngômtrọnlấygần10.000đứacon
thânyêungãxuốngbảovệtổquốc.ĐiêukhắcgiaNguyễnHảilàtácgiảcủabức
tượng“NgườimẹViệtNamAnhHùng”,đãgửitặngbứctượngchongườidân
TP.HCMmộtthànhphốnăngđộngnhưnghàohùng.
QuakhỏiNghĩaTrangLiệtsĩTPchúngtađếnvớiHuyệnDĩAn,tỉnhBình
Dương.ĐịagiớitỉnhBìnhDươngtrênXaLộHàNộiđượctínhtừNghĩaTrang
LiệtSĩTPđếnchâncầuĐồngNai.TừcầuĐồngNai,chúngtađãvàođếntỉnh ĐồngNai. TỈNH ĐỒNG NAI
TỉnhĐồngNaithuộcmiềnĐôngNamBộnướcta.Tỉnhcódiệntích5864
km2,dânsố1.989.541người.TỉnhlỵlàthànhphốBiênHoànằmbêndòngsông
ĐồngNai.ĐấtđaicủatỉnhthuộcloạiphùsacổdosôngĐồngNaibồiđắp.Nhiệt
độtrungbìnhhàngnăm270C.CácđơnvịhànhchánhcủatỉnhgồmThànhphố
BiênHoà,ThịxãLongKhánhvàcáchuyện:LongThành,TrảnhBom,Thống
Nhất,ĐịnhQuán,TânPhú,VĩnhCửu,NhơnTrạch,CẩmMỹ,XuânLộc.
Tên gọi Đồng Nai xuất phát do đọc trại từ tên “Nông Nại Đại Phố”, có ý
kiến khác cho rằng xưa kia vùng này có nhiều đồng cỏ, nai kéo về đây sinh
sống rất đông nên gọi là Đồng Nai.VìđấtđaimàumỡnênĐồngNairấtthích
hợpvớinhiềuloạicâyhoamàu,lươngthực,câycôngnghiệpngắnngàynhưđậu
nành,thuốclá,câycôngnghiệpdàingàynhưcâycaosu,câyđiều.Ngàynay,tỉnh
ĐồngNainằmtrongvùngkinhtếquantrọngởphíaNam,vẫnmởlòngchàođón mọingười:
“Đến đây thì ở lại đây,
Bao giờ bén rễ xanh cây rồi về”.  CẦU ĐỒNG NAI
CầuĐồngNaidài453,9mrộng25mđượcxâydựngcùngthờivớicầuSài
GònvàxalộBiênHoà.SôngĐồngNaidài586kmđượcbắtnguồntừCaoNguyên
LâmViênchảyquađịaphậntỉnhĐồngNaisauđóhợpvớisôngSàiGòntạikhu
vựcNhàBè–Tp.HCMrồiđổravịnhGànhRái.Bởithếnênmớicócâu:
Nhà Bè nước chảy chia hai
Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về.
Làm trai biết đủ trăm bề
Phú Xuân cũng rõ, Đồng Nai cũng tường”.
SôngĐồngNaicógiátrịvềđờisốngkinhtếlớnnhưnướcsinhhoạt,giao
thông,nôngnghiệpvàđặcbiệtlàthủyđiện.Đượcbiết,nguồnnướcsinhhoạthằng
ngàytạiTp.HCMcủachúngtađượclấytừsôngĐồngNai. SÔNG ĐỒNG NAI
HệthốngsôngĐồngNai,VàmCỏlàmộthệthốngkép,vìhaiconsôngĐồng
NaivàVàmCỏchỉcógặpnhauởcửaSoàiRạpvàđượcnốivớinhaubằngnhững
conkênhnhântạo.Đây là hệ thống sông lớn thứ ba trong nước sau hệ thống
sông Hồng và sông Cửu Long, chiều dài dòng chính Đồng Nai 635kmvàdiện
tíchtoànlưuvựclà44100km2pháttriểnchủyếuởNamTâyNguyênvàĐông
NamBộ,ngoàiracòncómộtphầnnằmtrênđấtCampuchiaởthượnglưucách
sôngVàmCỏĐôngvàSàiGòn,rộngkhoảng6700km2.Nhìnchung,sôngĐồng
NailàmộtlưuvựckháhấpdẫnđốivớiđờisốngkinhtếcủatoànmiềnĐôngNam Bộ.  CÙ LAO PHỐ
Ngượcdònglịchsửnăm1679khitriềuMinhởTrungHoabịnhàThanhlật
đổcókhoảng3000binhsĩvàgiađìnhtrongnhómBàiThanhPhụcMinhđãđếnvà
xinchúaNguyễncholàmdânViệt.ChúaNguyễnđãthuậntìnhvàchophépnhóm
ngườiHoanàycùngvớimộtsốlưudânngườiViệtvàkhaiphávùngđấthoangở
phương nam. Trong số những nhóm đi khai hoang đó có một  nhóm doTrần
ThượngXuyênlàmthủlĩnhđãđếncưtrútạikhuvựcCùLaoPhốnàyvàlậpnên
mộtcảngcóhoạtđộngthươngmạisầmuấtđượcgọilàNôngNạiĐạiPhố.Năm
1698thừalệnhchúaNguyễnChưởngCơNguyễnHữuCảnhvàoNamkinhlý,ông
thấyvùngđấtnàytrùphúvàyênbìnhnênđãdừngchântạiđây.Ôngđãchiađặt
cácđơnvịhànhchínhvàthànhlậpnhữngcơsởchínhquyềnđầutiêntạiNamBộ.
NguyễnHữuCảnh“lấy đất Nông Nại đặt làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai là
huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên; lập xứ Sài Gòn làm huyện Tân Bình,
dựng dinh Phiên Trấn”. Nông Nại Đại Phố tức là Chợ Lớn của xứ Đồng Nai.
Đồng Nai âm theo tiếng Quảng Đông, viết chữ Nông Nại.
MôtảvềCảngvàchợCùLaoPhốthìítthấytưliệunàođềcậpđến,cơbản
chỉđượcbiếtđếntrong“GiaĐịnhThànhThôngChí”củaTrịnhHoàiĐức.Sửcũ
ghichéplạivềthânthếcủaTrịnhHoàiĐứcnhưsau:“Ông chào đời vào khoảng
1765, khi được 10 tuổi thì gặp buổi nhiễu nhương nên theo mẹ rời đến Phiên Trấn
và được mẹ cho theo học với Võ Trường Toản. Trịnh Hoài Đức gốc là người Trung
Hoa, cha ông từng làm quan cho Võ vương Nguyễn Phúc Khoát. Về sau, Trịnh
Hoài Đức theo phò Trần Thượng Xuyên là một trong những người có công lập nên
và phát triển Cù Lao Phố.”ThànhtựulớnnhấtcủaTrịnhHoàiĐứcđượcbiếtđến
ngàyhômnàylàcuốnGiaĐịnhThànhThôngChí,đượcxemnhưcuốntưliệugốc
đángtincậynhấtmiêutảvềvùngđấtGiaĐịnh–ĐồngNai.TheoTrịnhHoàiĐức
ghilại:Nông Nại Đại Phố lúc đầu do Trần Thượng Xuyên khai thác. Trần
Thượng Xuyên cho chiêu tập người ở nước tàu đến kiến thiết phố xá, mái ngói
tường voi, lầu cao, quán rộng dọc theo bờ sông liên tục dài 5 dặm chia và vạch
làm 3 đường phố, đường phố lớn lót đá trắng, đường phố ngang lót đá ong,
đường phố nhỏ lót đá gạch xanh, đường rộng bằng phẳng kẻ buôn tụ tập, ghe
thuyền lớn ở biển và ở sông đến đậu.
Saukhiquakhỏigiaiđoạnpháttriểncựcthịnhcủamình,CùLaoPhốbị
vướngvàovòngvâycủachiếntranhcủathờicuộcnhiễunhươngnêntrởnênđiêu
tàn,tanghoang.LưudânngườiHoasốngởkhuvựcnàyphầnlớnđãdicưvào
vùngChợLớntiếptụcsinhsốngvàpháttriểnchođếntậnngàynay.Tuyvậy,kíức
vềmộtvùngđấttrùphúđịnhcưđầutiênluônkhôngphaimờtrongtâmtríhọ,cho
nêncómộtbộphậnngườiHoaởTp.HCMluônxemCùLaoPhốlàquêhươngthứ haicủamình. 
ĐẠI SIÊU THỊ BIG C
PhíatrướcchúngtalàNgãTưVũngTàu.Rẽphảitheoquốclộ51làđườngđi
VũngTàu.PhíabênphảilàsiêuthịBigC.SiêuthịnàytrướcđâymangtênCora,
đượckhánhthànhlầnđầuvàongày18/8/1998dotậpđoànBourboncủaPhápđầu
tưvớitổngsốvốn54triệuUSDdiệntích20.000m2.Nhưngdolàmănthualỗ,vào
tháng10/2003,tậpđoànBourbon-PhápđãbánhệthốngsiêuthịCoralạichotập
đoànCasinô–Pháp.DovậyhiệnnaytậpđoànCasinôcó3siêuthịtạiViệtNam:
siêuthịBigCAnLạcrộng120.000m2tạiAnLạc;SiêuthịBigCmiềnĐông
10.000m2;SiêuthịBigCHàNộirộng42.000m2. TỔNG KHO LONG BÌNH
Nằmởbênphải,gócĐôngBắcngãtưVũngTàuchínhlàkhuvựccũcủaCăn
CứLongBình.CăncứLongBìnhđượcxâydựngnăm1964vớidiệntíchbanđầu
là6km2,đượcdùnglàmkhochứađạnvàdụngcụchiếntranhchoMỹvàquânchư hầu.
Tháng4–1965,saukhikiểmtratìnhhìnhmiềnnamViệtNam,pháiđoàn
quânsựdoMacNamaravàTaylorcầmđầuđãquyếtđịnhxâydựnglạicăncứ
LongBìnhthànhTổngKhoLongBình.Năm1966,TổngKhođượcmởrộnggấp4
lầnsovớitrướctứclàkhoảng24km2.Tổngkhotrởthànhtrungtâmcungcấpvũ
khíchoquânđộiMỹvàchưhầu.Toànbộtổngkhocó6hầmngầmchứatrên
150.000tấnvũkhíđạndược.Khuvựcnàyđượcbảovệcẩnmậtvới6hàngrào
thépgaikiêncố,72thápcanhvà3tiểuđoàntúctrựcbảovệ. 
THÀNH PHỐ BIÊN HÒA - KHU CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA I – KHU
CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA II
QuakhỏisiêuthịBigC,chúngtasẽvàotrungtâmthànhphốBiênHoà–tỉnh
ĐồngNai.BêntráiQuýkháchcóthểnhìnthấyKhuCôngNghiệpBiênHòaI.Khu
CôngNghiệpBiênHòaIđượcthànhlậptừ1963vớidiệntích335ha,kếtcấuhạ
tầntươngđốihoànchỉnh.NằmđốidiệnvớiKhuCôngNghiệpBiênHòaIlàKhu
CôngNghiệpBiênHòaII.KhuCôngNghiệpBiênHòaIIđượcxâydựngmuộn
hơntừnằm1993diệntíchkhoảng396ha.Đâylàhaitrongsốnhữngkhucông
nghiệpđầutiêncủathànhphốBiênHoà. 
GỐM BIÊN HOÀ - LÀNG BƯỞI BIÊN HOÀ.
MộttrongnhữngtiềmnăngkinhtếcủaBiênHoàđãvàđangpháttriểntốtlà
ngànhnghềtruyềnthốngsảnxuấtgốm.Từnăm1920gốmBiênHoàđãcónhững
sảnphẩmnổitiếnglàđẹp,bền,duyêndáng.Năm1945gốmBiênHoàđãthuhút
thịtrườngChâuÂu.Hiệnnay,côngtyDONACOlàđơnvịkinhdoanh,xuấtkhẩu
gốmđạtđượcgiátrịxuấtkhẩuhàngnămtrên1,5triệuUSD.VùngTânVạn-Biên
Hoàlàvùnglàmgốmtruyềnthống,theothờigiannghềgốmtiếptụcpháttriển
hiệnnayởBiênHoàcóhơn500thợlànhnghề.
ĐếnBiênHoàchúngtacòncóthểthămnhữngvườnbưởiđãtừngđivàovăn thơ:
“Ai qua Phú Hội, Phước Thiên,
Bâng khuâng nhớ mãi sầu riêng Long Thành
Ngọt hơn quýt mận cam sành
Biên Hoà có bưởi trứ danh tiếng đồn.”
Dướibóngmátcủanhữngvườncây,quýkháchcóthểthấyđượcnhữngquả
bưởinặngtrĩucành,mỗicâytrungbìnhchotừ200-300tráivàngoàirachúngta
còncóthểthưởngthứcnhiềuloạibưởivớinhữnghươngvịkhácnhaunhư:bưởi
ThanhTràngọtdịuvàhơichua,bưởiĐườngngọtlịm,bưởiXiêmruộthồngvàvị
mátngọtdịu,đặcbiệtởđâycómộtloạibưởiđểcànglâuthìcàngngọtđólàbưởi
Ổi.ỞTânTriềunhànàocũngtrồngbưởi,bưởiởđâytrồngphủkíncảcùlaoTân
Triềuvìvậynơiđâycótênlà“LàngbưởiTânTriều”.
TrướcmắtchúngtahiệnnaylàNgãTưTamHiệp.Phíataytráilàđườngvào
trungtâmthànhphốBiênHòa,phíabênphảilàđườngđiQuốcLộ51đếnVũng
Tàu.ỞgiữaNgãTưTamHiệp,chúngtathấymộttượngđàicaosừngsững,đó
chínhlàtượngđài“ChiếnThắngLongBình”. 
KHU THIÊN CHÚA GIÁO HỐ NAI
KhuThiênChúaGiáoHốNainằmcặptheoQuốcLộ1A,cáchthànhphố
BiênHòa3kmvềphíaĐôngBắcvànằmtrảidàitrên12km.
Trước1954,khuđấtnàylàrừnghoangthuộcxãBìnhTrước,huyệnĐứcTu,
tỉnhBiênHòa.NgườidângọilàkhuHốNaivìnaithườngvềđâyuốngnướcrất nhiều.
Vàonăm1954,khuHốNaicókhoảng40.000đồngbàotheođạoThiênchúa
thuộc29xứđạotừcáctỉnhphíaBắcdicưvào,đặcbiệtlàtỉnhHàNamNinhcũ,
theosựbốtrícủachínhquyềnNgôĐìnhDiệm.Tháng8năm1956,NgôĐình
DiệmthànhlậpcácxãHốNainhưvànhđaibảovệSàiGòn.Đasốdânởđâylà
ngườiKinh,mộtsốlàngườiNùng,họcónghềtruyềnthốnglàkhaitháclâmsản
vàmộc.Saunăm1975,HốNaicókhoảng700.000ngườiđượcchiathành4khu.  THỦY ĐIỆN TRỊ AN
Thưaquýkhách,trướcmắtchúngtalàmộtNgãBa.NếurẽtráitheoNgãBa
nàychúngsẽđếnkhuvựchồTrịAn–ThuỷĐiệnTrịAn.Đượcbiết,thácTrịAnlà
bậchạcuốicùngcủadòngsôngĐồngNaitrướckhichảyvàođồngbằng.Năm
1983,vớisựgiúpđỡcủaLiênXôcũ,ChínhPhủđãkhởicôngxâydựngcôngtrình
thuỷdiệnTrịAnvớitổngkinhphílà150triệuRúpvà51tỷđồngViệtNam.HồTrị
Anrộng232km2vớisứcchứa2,7tỉm3,côngsuấtnhàmáylà400MW,sảnlượng
điện1,7tỉKwh/năm.Đếntháng9/1988đãvậnhànhđưavàotiêudùng.Đâylà
côngtrìnhthuỷđiệnlớnnhấtmiềnNam,giảiquyếtcấpbáchnhucầuvềđiệncho
cácngànhcôngnghiệpvàsinhhoạt.TừlònghồTrịAnhằngnămthuvềtrên10
ngàntấncá,làmthayđổicảnhquanphụcvụchodulịch. NGÃ BA DẦU GIÂY
Ngã3DầuGiâycáchTP.HCM67km(tínhkmtừmốcngã3DầuGiây).Giả
thuyếtchorằngtêngọiDầuGiâycóđượclàdotrướckiavùngnàycótrồngnhiều
câydầuvàcódâyleo.CòncómộtcáchgiảithíchkhácvềđịadanhDầuGiâynhư
sau.Chúngtabiếtrằngsaunăm1954mộtsốgiáodântheo2giáophậnBùiChuvà
PhátDiệmdicưvàokhuvựcmiềnNamvàđịnhcưởđây.Họđemtheophongtục,
thóiquentrồngTrầuvenkhuvựcmìnhsinhsống.Tạikhungãbanàyhọtrồngrất
nhiềuTrầuDâynhưngdongườimiềnBắckhôngđọcđượcchữ“Tr”nênnóitrại thànhDầuGiây.
TừđâyquẹotráitheoQuốclộ20đikhoảng232kmchúngtasẽđếnĐàLạt,
cònđithẳnglàtheoquốclộ1A. 
QUỐC LỘ 1A – ĐƯỜNG THIÊN LÝ BẮC NAM
Quốclộ1Alàconđườnggiaothôngchínhcủanướcta,xuyênsuốttừBắc
xuốngNamđiểmkhởiđầulàcửakhẩuHữuNghịQuan-ĐồngVăn(LạngSơn)và
kếtthúclàRạchTàu,XómMũi-NămCăn(CàMau).Quốclộ1Angàynayđược
xâydựngtrêncơsởlàconđườngthiênlýBắc–namđãcótừthờinhàNguyễn.
ĐườngThiênlýBắc–NamdướithờinhàNguyễndùngđểliênlạcgiữabaxứ
Nam–Trung–Bắc.Đườngđượcchialàmnhiềutrạm,ởmỗitrạmcóphutrạmlo
việctruyềncôngvăn,khiêngcánkệ,đồđạccủacácquan.ThờiGiaLongmỗitrạm
đặtmộtcaiđộivàphócai.TừQuảngNamđếnGiaĐịnhmỗitrạmcó50phutrạm.
TừHuếraQuảngBìnhmỗitrạmcó80người.TừQuảngBìnhđếnHàNộimỗi
trạmcó100phutrạm.Đểphụcvụchoviệcliênlạcnhanhchóng,vuaMinhMạng
chocấpmỗitrạm3conngựa.Việcphátđệ(côngvăn)đượcxếphạngnhưsau:1/
Phiđệ,2/Tốikhẩn,3/Thứkhẩn,4/Thườnghành.
ChuyểnđệcôngvăntừGiaĐịnhđếnKinhThànhmấtkhoảng13ngày,từBắc
vàoKinhlà5ngày.Nếuđúnghạn,phutrạmđượcthưởng3–5quan.Nếuchậm1
–3ngày,hìnhphạtlàmộtngàykhôngthưởng,nếuchậm3–4ngày,phạt30roi.
Côngvănchuyểnđiđượcniêmphongrấtkĩcàng.ThờiTựĐứcquiđịnhdùngống
trekhô,chặtmộtcáilớn,mộtcáinhỏ,côngvănđượccuốnlạibỏvàoốngtrenhỏ,
dánmiệngốnglạirồicắtgiấyniêmphongống2–3lầnđóngdấuvàochỗmiệng
ốnggiápnhau,buộtdâydánlại,đóngdấurồicuốicùngbỏvàoốngtrelớn,dánlại
vàđóngdấumộtlầnnữa,trướckhibuộcchặtđểchuyểnđikhôngsợbịhưhạihay
bịướt.Nhữngchiếuchỉsắcdụcủanhàvuađưađếntrạmnàothìtrạmấyphảicó
ngườiđưađingaybấtkểngàyđêm,mưanắng.Nhữngcôngvănghichữ Phi
Đệcáctrạmphảidùngngựađểđichokịp.NhờthếmànhữngcôngvănPhiĐệ
chuyểntừHuếđếnGiaĐịnhchỉmất6ngày,hayraHàNộichỉcó3ngày.Nhờ
đườnggiaothôngthôngsuốt,tổchứctrạmchặtchẽ,sựlãnhđạocủatriềuđìnhHuế
đãđếnmọimiềnđấtnướcđượckịpthời.Đólàmộtyếutốquantrọnggiúpchonhà
Nguyễntồntạigần1,5thếkỷ. CÂY CAO SU
VàokhoảngcuốithếkỷXVđầuthếkỷXVInhàthámhiểmChristopher
ColumbotrongcuộcthámhiểmvùngđấtChâuMỹ,đingangqualưuvựcsông
Amazôn.TạiđâyôngpháthiệnnhữngngườithổdânChâuMỹdùngmủcủa1loại
câycómàutrắngbôilênquầnáođểchốngẩmvàcácemnhỏthìvòmủđóthành
nhữngtráibanhđểchơi.Lúcbấygiờôngmớihỏicâyđólàcâygì?Nhữngthổdân
trảlờilà“Caoutchouk”(theotiếngthổdâncónghĩalà“Nướcmắtcủacây”).
NgườiPhápphiênâmlạitêngọiđó,sauđóđếnlượtngườiViệtthìđọcthành“Cao
Su”.Đóchínhlànguồngốcvàcáchgiảithíchtêngọicủacâycaosu.
MãiđếnthếkỷXIX,khicácnhàkhoahọctìmrađượcphươngthứclưuhóa
caosuthìcâycaosubắtđầupháttriểnvàđượctrồngrộngrãikhắpnơi.
Caosuxuấthiệnởnướctanăm1897dodượcsĩRaoultngườiPhápđưahạt
giốngtừJava,MalaysiavềgieotrồngtạivườnôngYêm-ThủDầuMột,ngoàira
ôngcòntrồngthíđiểmtạiPhúNhuậnvớidiệntíchkhoảng45ha.Cùngthờiđiểm
vớidượcsĩRaoult,bácsĩYersincũngtrồngthửnghiệmcâycaosutạisuốiDầu
cáchTP.NhaTrang23km.Vớikếtquảkhảquantừhaicuộcthửnghiệmtrên,
chínhphủPhápchonhậpgiốngcaosutừColumbiavàBraziltiếptụcpháttriển
câycaosu.Năm1904câycaosubấtđầuđượclậpthànhđồnđiền,vớiđồnđiền
caosutênSuzanal,diệntích3.400hatrồngđầutiênởngã3DầuGiây. Cáchtrồngcaosu:
Bâygiờchúngtahãythửtìmhiểuvềcáchthứctrồngcâycaosu.Đầutiêncao
suđượcươmtrồngtrongvườncâygiống.Đếnkhicâycaođếnkhoảng0,8mà
1,0mngườitađemtrồngtheohàng,mỗicâycáchnhautừ4–5m.Mụcđíchcủa
việctrồngthànhhànglàđểchoxelớncóthểthuậntiệnvàorừnglấymủvàthứhai
làđểdễdàngchocôngnhânkhaithácmủ.
Saukhitrồngcaosuđược5năm,ngườitabắtđầukhaithácmủ.Tuỳtheo
mứcchămsócchúngtacóthểkhaitháccaosutừ25–30năm. Kỹthuậtkhaithác:
Ngườitadùngdaocómóccongtrênđầu,cạolớpvỏlụabênngoài,tránhcạo
sâuvàobêntrongvìnhưvậycâysẽbịtổnthươngvàlàmảnhhưởngđếnnăng
suất.Trungbìnhmộtnămngườitakhaitháckhoảng300ngày.Haithángmưahay
khôngườitakhôngkhaithác,trongthờigiannàyngườitasẽchămsóc,bónphân
chocây.Trungbìnhmộtcâycaosuchođượckhoảng60lítmủtươngđương23kg.
Mủtươisaukhisấykhôsẽcòn1/3trọnglượng.Giátrungbình1tấnmủkhôlà
1.600USD.Hiệnnaycảnướccóhơn250.000hacaosu. Gỗcaosu:
Cáchđâygần2thậpniênnhữngngườitrồngcaosukhôngngờloạigỗmà
trướcđâyngườitachỉlàmcủichụm,sauvòngđờikhaitháctừ25–30năm,giờ
đâyđượccảthịtrườngChâuÂuưachuộng.Nhữngsảnphẩmtừgỗcaosuhàng
nămthuvềcógiátrịtínhbằnghàngtriệuđôla.
Cácnhàkhoahọcthườngkhuyếncáo:“Rừng có trước con người nhưng sa
mạc đang theo chân con người”.Ngườitiêudùngởcácquốcgiavănminhđãkiên
quyếtkhôngsửdụnggỗrừng,nhưvậymộtvấnđềđặtralàcầnmộtloạigỗkhác
đểthaythếmàvẫnđápứngnhucầukhắckhecủaconngườihiệnđại.Loạigỗđó
phảiphùhợpthờitrang,màusắctựnhiênvânđẹp,dễgiacông,sảnphẩmnhẹđộ
bềncaothânthiệnvớimôitrường.ThịtrườngChâuÂuđãchọnloạigỗcaosuvì
gỗcaosusaukhingâmhoáchấtđãđápứngđượcnhucầukhắckhecủathịtrường.
Gỗcaosuđượcxửlýđưavàosảnxuấtcácmặthànggỗtrangtrítrongnhànhư:
Bàn,ghế,tủgiường.v.v.Ngườitaướctính1hacaosusauvòngkhaitháctừ25–
30nămđemthanhlýcâygiàchotừ40–60triệuđồng.
Câycaosucógiátrịrấtlớntrongđờisốngcũngnhưtrongnềnkinhtế.Từthế
kỷXIXchođếnđầuthếkỷXX,cácnướcđếquốcpháttriển,trongđócóthựcdân
Phápbiếtrấtrõđiềunày,tuynhiêntạichínhquốchọkhôngthểtrồngcaosuvìkhí
hậukhôngthíchhợp,đóchínhlàlýdotạisaokhixâmlượcViệtNam,Pháplạicho
pháttriểnhàngloạtđồnđiềncaosu,bóclộtcôngsứclaođộngcủahàngngàncông
nhânViệtNam.NhữngngườiphulàmđồnđiềncaosuchoPháprấtcựckhổ,sống
trongnhữngđiềukiệnthiếuthốn,phảiởtrongnhữngvùngrừngthiênnướcđộcdễ bệnhhoạn.
Xinkếtthúcbàithuyếtminhvềcâycaosubằngnhữngcâucadaonóivềthân
phậnbấpbêncủanhữngngườiphuđồndiềncaosu.
“Cao su đi dễ khó về
Khi đi trai tráng khi về bủng beo”
Hay: “Bán thân đổi mấy đồng xu
Thịt xương vùi xác cao su mấy tầng”  DỐC MẸ BỒNG CON
Đoạnđườngphíatrướcchúngtathấycó2dốc,mộtdốclớnvàmộtdốcnhỏ
ngườitavínhưdốcmẹvàdốcconnênđãgọinơinàylàDốcmẹbồngcon.
QuakhỏicondốcphíabêntaytráichúngtalàkhudulịchSuốiTrenằmcách
TP.HCM74km.Chúngtarẽtráivàokhoảng300msẽđếnkhudulịchSuốiTre
nằmtrongkhuvựcrừngcaosu.ThựcrađâylàkhunhàởcủangườiPháp,chủ
quảnlýđồnđiềncaosu.SauđócôngtycaosuĐồngNaixâydựngthànhmộtđiểm
dulịchnghĩngơichodânđịaphương.Ởđâycòncónhữngvườnhoabãicỏxanh
rộng,cóthểtổchứcvuichơicắmtrạivàonhữngngàynghỉcuốituần.
Đitiếpmộtđoạnđếnđầucondốc,bêntaytráilàTrụsởcôngđoàncaosu
ĐồngNai,bêntayphảilàTổngcôngtycaosuĐồngNai.
Từngãbađivàophíaphảikhoảng3kmlàkhudâncưrấtlớn,đasốlàdândi
cưtừnăm1954,ởđâycómộtnhàthờlớnđượcxâydựngnăm1984màngườidân
quanhvùngvẫnquengọilànhàthờSắtSuốiTrevìnhàthờnàyđượcxâydựng
bằngsắtvàlạinằmgầnSuốiTre.  NGÃ BA LONG KHÁNH
(cách Dầu Giây 12km, cách Tp.HCM 79km)
NgãbaLongKhánhnằmcáchDầuGiây12km.TừngãbaLongKhánhđivề
phíatráilàChợLongKhánh,bếnxeLongKhánhthịxãLongKhánh.Đặcbiệtở
trungtâmthịxãmộtcónhàhátrấtlớnxâydựngnăm1983vớisứcchứa1250
người,phíatrướcnhàháttrưngbàymộtchiếcxetăng.TrướcđâyLongKhánh–
XuânLộclàcửangõphíaBắccủaSàiGòn,nơiđặttổnghànhdinhsưđoàn18
Ngụy.Tượngđàinằmởmũitàucủangãbalàtượngđài“ChiếnThắngLong
Khánh”,từđâynhìnphíabênphảilàNghĩatrangliệtsỹLongKhánhxâydựng năm1983.  TRẠI K4
Trướcđâylàtrạigiamgiữtùchínhtrị,hiệnnaylàtrạigiamgiữcáctộiphạm
hìnhsựcủaLongKhánh.
CôngviênHoàbìnhbênphảicòngọilàkhuK4.Ởđâycókhudulịchkhá
đẹpđượcxâydựngkhoảngnăm1980docôngsứccủacácphạmnhânchínhtrịở
trạiK4,chiếmmộtdiệntíchkhoảng955.000m2.Khuônviênkhudulịchcó4hồ
lớndướilótđávàkèđáxungquanhhồ.Trênhồxâydựngnhữngnhàsànlàmnhà
hàngănuống,đitheonhữngđườnglótđávàobêntronglàvườncâycảnh.  NGÃ BA TÂN PHONG
Nếurẽtráiđikhoảng5kmsẽđếnnôngtrườngcaosuHàngGòn.Ởđâycó
ngôimộcổHàngGòncóniênđại2500năm.Đitiếpkhoảng54kmlàđếnBàRịa.  MỘ CỔ HÀNG GÒN
MộcổHàngGònđượcpháthiệnbởimộtkỹsưcầuđườngngườiPháptên
Bouchotvàonăm1927khimởđườngliêntỉnhsố2nốiliềngiữaLongKhánhvà
BàRịa.Mộcổcókiếntrúcgồm2hàngtrụbaoquanhmộthầmmộ.Tổngsốtrụlà
10,làmbằngđágranithaybazan,cóchiềucao2,5–3m,đặcbiệtcó2trụlànhững
tấmđanbằnggranitvớikíchthướclớn7,2x1mvà1x0,35m.Phầnhầmmộcó
dạnghìnhhộp,đượcghépbằng6tấmđanbằngđágranitkíchthước4,2x2,7và
cao1,6m.Theo các nhà nghiên cứu di tích này có niên đại cách đây3.950 năm.
Từnăm1992mộcổHàngGònđãđượctrùngtu,xâydựngtườngbảovệ,látgạch
quanhhầmmộđểchốngsóimònvàtrồngcâykiểngxungquanh.
Đâylàđiểmthamquankháhấpdẫnvìlàngôimộcổnhấtvàquymônhấttại
ViệtNamcònđượcbảotồnchođếnngàynay  NÚI CHỨA CHAN
NúiChứaChanhaycòngọilàNúiSótcao843m,trênnúicóchùaGiaLào,
vàonhữngngàyrằmngườidâncácnơitụhộivềđâyhànhhươngrấtđông.Tênnúi
gắnliềnvớimộttruyềnthuyết:Vào thế kỷ thứ 17 có một viên tướng người Việt
tên là Việt Hùng trong lúc giao chiến với quân Khơme ông và vợ đã bị bắt.
Sau đó ông bị giam lỏng ở núi này. Còn vợ ông vì có nhan sắc nên đã bị vua
Khơme ép làm vợ lẻ mặc dầu biết bà đang mang thai. Bà sinh được một người
con gái. Khi lớn lên biết được sự thật người con đã cùng mẹ bỏ trốn lên núi
tìm cha, nhưng hai mẹ con bị quân lính đuổi theo ráo riết. Trong lúc hỗn loạn
cả gia đình họ đã gieo mình xuống vực sâu tự vẫn. Chính vì câu chuyện
thương tâm đó người ta đã đặt tên cho ngọn núi này là núi Chứa Chan để nói
lên tình cảm chứa chan của gia đình họ. Hiện nay trong chùa Gia Lào ở trên
núi còn có ba pho tương được mọi người gọi là Ông Vàng, bà Bạc và cô Chì,
tương truyền đây là ba pho tượng tạc về ba nhân vật trong truyền thuyết kể trên. 
NGÃ BA ÔNG ĐỒN – NÚI LE – RỪNG LÁ BUÔNG
NgãbaÔngĐồncách TP.HCM 120 kmthuộchuyệnXuânLộc,tỉnhĐồng
Nai.TừngãbanàyrẽtráichúngtasẽvàođếnthịtrấnGiaRaylàtrungtâmcủa
huyệnXuânLộc.Tháng7/1991huyệnXuânLộccũđượctáchthànhhuyệnLong
KhánhvàhuyệnXuânLộc.Sangnăm2004,huyệnLongKhánhđượcnângcấp
thànhThịXãLongKhánh,cònhuyệnXuânLộcthìlạiđượctáchthànhhuyện
CẩmMỹvàhuyệnXuânLộc.
ĐiquakhuvựcnàychúngtasẽgặpnúiLe.NúiLecao293m,làđầunguồn
củaconsôngLe.Đitiếpkhoảng5kmtừkhuvựcnúiLe,chúngtathấyhaibên
đườngphơirấtnhiềulábuông,lánàyđượccắtởtrongrừngđemvềphơikhô
thườngsửdụngđanlàmphên,vách,mộtsốđồvậtdụngthủcôngxuấtkhẩurất
đượcngườidânưachuộng.
Quakhỏikhuvựcrừnglábuôngmộtđoạnkháxa,chúngtasẽgặpTrại Giam
Z30D (naylàtrạigiamThủ Đức)nằmphíatayphảiquốclộ.TrạigiamThủĐức
chínhlàranh giới trên đường quốc lộcủahaitỉnhĐồng Nai – Bình Thuận.  NGÃ BA TÂN MINH
QuakhỏiCầuSôngDinh,bắtquaSôngDinhlàconsônglớnnhấttỉnhBình
Thuận,đikhoảng1kmchúngtasẽtớiNgãBaTânMinh.Từđây,nếurẽtráiđi
khoảng30kmchúngtađếnhồBiểnLạcvàkhuthuỷđiệnĐaMithuộchuyện
TánhLinh.Huyệncódiệntích1.175km2,dânsố85577người.HuyệnTánhLinh
bắtđầuđượcnhiềungườibiếtđếnsausựkiện“VoiTánhLinh”.
NếutiếptụcđithẳngtừngãbaTânMinhchúngtasẽđiquanúiLồỒnằm
bêntráiđường,cầusôngHoayvàđếnNgãBaHàmTân.  NGÃ BA HÀM TÂN
NgãBaHàmTâncònđượcgọilàNgã Ba vì
46 từđâycòncách thành phố
Phan Thiết 46km.TừngãbaHàmTân rẽ
 phải 22kmsẽvàothị trấn Lagilà
trungtâmcủaHuyệnHàmTân,tỉnhBìnhThuận.
TừNgãBaHàmTântiếptụcđithẳngsẽvàokhuvựcLòGạch.Tạiđâyta
thấyrấtnhiềulàgạchtheokiểutruyềnthốngnằmrãiráchaibênđường,quakhỏi
khuvựclògạchlàvàođịaphậncủahuyệnHàmThuậnNam. DINH THẦY THÍM
TừngãbaHàmTân,rẽtráitheođườngvàothịtrấnLagi,đi khoảng 18kmlà
đếnDinhThầyThím.DinhThầyThímtoạlạctạigiữakhurừnggiàcótênlàrừng
dầuBàuCáithuộcxãTânHải,huyệnHàmTâncáchthànhphốPhanThiếtkhoảng
65kmvềphíaĐôngNam. T
ruyền thuyết dân gian kể lại rằng : Dưới 
triều vua Tự Đức, ở làng La
Qua, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, có hai vợ chồng đạo sĩ, người giàu có,
tài phép hơn người, sống đức hạnh, hay giúp đỡ người nghèo khó, nên được
làng xóm quý mến. Năm nọ, trời giáng thiên tai, dân làng gặp phải dịch bệnh
lạ. Vợ chồng đạo sĩ vào rừng hái thuốc chữa bệnh lạ cho mọi người. Bọn quan
lại vô ơn, vu cho vợ chồng ông tội gây rối, mưu toan bạo loạn bằng phép
thuật. Vua ghép vợ chồng ông vào hình phạt “Tam ban Triều Điển”. Trước lúc
bị hành hình, đạo sĩ xin được cho một tấm vải điều đỏ. Ông cầm bút vẽ vào
tấm vải hình một con rồng uy nghi lẫm liệt. Sau nét bút cuối cùng chấm vào
mắt rồng, con rồng trong tấm vải biến thành rồng thật, chở vợ chồng đạo sĩ bay về phương Nam.
Đến phương Nam, hai vợ chồng dừng chân tại khu vực Hàm Tân hiện
nay và ở trọ nhà ông Hộ Hai. Vợ chồng đạo sĩ hái thuốc ngày ngày chữa bệnh
cho dân làng. Tài đức của đạo sĩ nổi tiếng cả vùng, từ đó dân làng gọi hai vợ
chồng đạo sĩ với cái tên thân mật là “Thầy và Thím”. Đến lúc hai vợ chồng
Thầy Thím mất năm 77 tuổi, dân làng cho xây Dinh để tưởng nhớ họ và mai
táng họ gần đó. Theo truyền thuyết khi mới xây dựng Dinh quay mặt về
hướng Đông, nhưng qua một đêm thì thấy quay mặt về hướng Nam, người
làng cho là ý thầy nên để vậy luôn cho đến hôm nay. Hàng năm vào ngày 5
tháng giêng Âm Lịch người ta còn thấy một đôi hổ thường đến viếng mộ Thầy.
Đến năm Thành Thái thứ 18, nhà vua xét thấy công đức Thầy Thím nên
xoá án và ban sắc phong “Chi đức tiên sinh, chi đức nương nương tôn thần”.
Dinh Thầy Thím được xây dựng lại từ năm 1879. Nhân dân quanh vùng coi
Thầy Thím như vị Thành Hoàng biểu hiện cho nhiều tính cách đáng quý đó
là: tài đức, tính cần cù, miệt mài lao động, lòng nhân ái với người nghèo khổ.  NÚI TÀ CÚ
QuakhỏiCầuSôngPhanmộtđoạn,nhìnphíabênphảiđườngquốclộchúng
tanhìnthấymộtngọnnúicaosừngsững,đóchínhlànúiTàCú.
NúiTàCúcao580m,nằmcáchquốclộ2km.Trênnúicómộtngôichùanổi
tiếngtêngọilàchùaLinh Sơn Trường Thọ.VìchùatoạlạctrênđỉnhnúiTàCú
nênngườidâncòngọilàchùanúiTàCúđểphânbiệtvớimộtsốngôichùatrên
cácnúikhácởBìnhThuận.Chùanúixâydựngtừnăm1879nhưngtrướcđónhiều
nămđãcóchùathờPhậtbằngmáitranhváchđất.ChùathuộcđịaphậnxãTân
Lập,  huyện  Hàm  ThuậnNamcách TP.Phan Thiết khoảng 30 kmvề  hướng
ĐôngNam.ChùanúilúcmớixâydựngdosưTrầnHữuĐứctrụtrì.Nơixâydựng
chùadonhàsưchọnhiệnởđỉnhcao475m,ởđóquanhnămcócâyxanh,suối
chảy,chimvượnởngaycạnhchùa.Vềsauvìnhiềulýdokhácnhau,chùatách
thànhhai,chùacũvẫnởchổcũgọilàchùatrênvớitêngọilàLinhSơnTrường
ThọvàchùadướicótênlàLinhSơnLongĐoàn,gọichunglàchùanúi.
Năm1872nhàsưTrầnHữuĐức(1812–1887)phápdanhThôngÂm,pháp
hiệuHữuĐứctừmiềnTrungmộtmìnhvượtnúi,xuyênrừngrậm,thúdữ,đường
đikhókhănhiểmtrởlênđỉnhnúiTàCútìmnơiantịnhđểtuhành.Nơituhành
củanhàsưbanđầulàmộthangđávềsaugọilàHangTổ.Mãi7nămsaunhững
ngườiđirừngmớipháthiệnrahangđánơituhànhcủanhàsưvàgópcôngcủađể
xâydựngthảoamchonhàsưtuhành.Vừatuvừabốcthuốcchữabệnhchonhân
dânđược16nămthìsưTrầnHữuĐứcviêntịchngày5tháng10năm1887.
Lúc còn sống sư Trần Hữu Đức là một thầy thuốc nổi tiếng. Tương
truyền “Vào năm Tự Đức thứ 33 Canh Thìn (1880), Hoàng Thái Hậu Từ Dụ
lâm bệnh nặng. Các ngự y trong triều đều bó tay bất lực. Nghe đồn trên núi
Tà Cú có một vị chân tu được cho là “chữa bệnh như thần”, vua bèn sai sứ
đích thân tìm gặp và cầu ngài ra tay cứu nhân độ thế. Nhưng nhà sư thoái
thác việc hạ sơn vì trái với tâm nguyện của ngài là lánh xa chốn phồn hoa đô
hội. Tuy nhiên ngài vẫn đưa cho sứ giả một số lá thuốc và chỉ rõ bài thuốc để
sứ giả mang về triều. Nhờ vậy mà chẳng bao lâu sau, Hoàng Thái Hậu thoát
khỏi bệnh hiểm nghèo. Vua Tự Đức hết sức vui mừng đã ban sắc, đặt tên cho
chùa là “Linh Sơn Trường Thọ” và phong nhà sư Trần Hữu Đức là “Đại Lão
Hoà Thượng”. Cũng từ đó chùa có tên là Linh Sơn Trường Thọ. Ngôi chùa
dưới Linh Sơn Long Đoàn được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX theo ý nguyện
của nhà sư trước lúc viên tịch.
ChùaNúiTàCúkếthợpxenkẽvớinúirừnglàmnênmộtkhuditíchdanh
thắnghoànhtráng.Toànthểcảnhchùalà1tổngthểkiếntrúcbaogồm:cổngtam
quan,điệnthờ,tượngphật,thápmộ,hangtổ…ẩnmìnhdướirừngcâycổthụxanh
tươibốnmùa.Từdướichânnúi,leokhoảngtừ2đến3tiếngtheohàngtrămbậc
tamcấpbằngnhữngconđườngngoằnngoèogiữarừnggiàthìsẽđếnchùa.Ởđây
khôngkhílạnh,mátmẻquanhnăm.DanhlamthắngcảnhchùaNúinổitiếngcũng
nhờphongcảnhhùngvĩnênthơcủanúirừng.Mặtkhácbàntayconngườiqua
nhiềuthếhệthaynhaubồiđắpnênnhữngcôngtrìnhkiếntrúcnghệthuậtđồsộcó
mộtkhônghai.Đólàphotượngkhổnglồ“PhậtThíchCanhậpniếtbàn”dài49m
nằmởvịtrícaonhất,cáchchùakhoảng100m.Bằngtàinghệđiêukhắcvàlòng
sùngkính,cácnghệnhânđãtạonênmộtphotượnghiếmcótronglịchsửPhậtgiáo
ViệtNam.TácphẩmdokiếntrúcsưTrươngĐìnhÝchủtrìvàonăm1962.Cách
photượngPhậtnằmchừng50mlànhómtượngTamTôngồm:ADiĐà,QuanÂm
Bồtát,ĐạiThếChíBồtát.Cảbaphotượngcóchiềucaokhoảng7m,vớinétmặt
hiềnhoàđangnhìnbaoquátthếgiannhưđểsẵnsàngcứunhânđộthế.
VàocácmùatrongnămlúcnàocũngcókháchthậpphươngđếnviếngPhật
ngắmcảnhchùavàrừngnúi,nhấtlàdịpxuânsangtếtđếncóhàngvạnngườikéo
đếnchùa,rồngrắnnốinhauleonúi.Nhữngnămgầnđâynămnàocũngtổchứchội
thileonúithuhútnhiềuthanhniêntừcáctỉnhmiềnĐôngthamgia.ChùaNúiTà
Cúcùngvớinhữngcánhrừngtrongkhubảotồnthiênnhiênđãđượcnhànướcxếp
hạngthắngcảnhquốcgianăm1993.
Cáp  treo  núi  Tà  Cú:  Hệ  thống  cáp  treo  núi  Tà  Cú  khánh  thành  ngày
02/09/2003.CáptreođượcxâydựngbằngcôngnghệcủaAonhưngcabinlàcủa
ThụySĩ.Mỗicabinchứađượckhoảng6người.Tổngchiềudàihệthốngtừchân
núiđếnchùadàikhoảng1500m.Nếuđicáptreo,chúngtachỉmấtkhoảng20phút
ngồicabinvà500mđườngđilàđếnđượcchùanúiTàCú. 
MŨI ĐIỆN - HẢI ĐĂNG KHE GÀ
(Từ núi Tà Cú đi vào khoảng 25 km)
HảiĐăngKheGàđượcxâydựngtrênđỉnhđảoKheGà.Đảocódiệntích5ha
ởvùngbiểnthuộcxãTânThành,trướcthuộchuyệnHàmTân,naythuộchuyện
HàmThuậnNam,cáchPhanThiếtkhoảng50kmvềphíaTâyNam.
HảiĐăngKheGàdomộtkỹsưngườiPháptênlàCHNAVATthiếtkế,xây
dựngđểhướngdẫntàuthuyềnqualại.Côngtrìnhkhởicôngtừtháng2năm1897,
đếncuốinăm1898mớikhánhthành,nayvẫncònmộttấmđáhoacươnglớnđặt
ngaytrướccửavàoHảiĐăngkhắcsố1899.HảiĐăngKheGàchínhthứchoạt
độngtừnăm1900.NhânviênđiềuhànhlúcbấygiờgồmcómộtngườiPháp(trạm
trưởng)và8ngườiViệtcanhgiữđèn.
Tronglịchsửhànghảiởkhuvựcnày,cácthếhệtrướccórấtnhiềuthuyền
buônqualạibịđắmdokhôngxácđịnhđượctoạđộ,vịtrí.BởimũiKheGàđược
coilàmộtvịtrícựckỳhiểmyếucủavùngbiểntừPhanRangđiVũngTàu.
Dovịtríhiểmyếucủavùngbiểnnày,vàđểđápứngnhucầuvậntảingày
càngtăngcủaquânđộiPhápcũngnhưtàubuôncủanướcngoàiquađây,người
PhápđãnghiêncứuchoxâydựngngọnHảiĐăngKheGà.Trongthờigianxây
dựngthìcórấtnhiềungườichếtdotainạn,hiệnnayởđâyvẫncònnghĩađịachôn
nhữngngườichếtvìcôngtrìnhnày. Theo sách Đại Nam Nhất Thống Chí, thì “Ở
phía Tây huyện Tuy Lý cách 52 dặm sát với biển có những hòn đá lớn ngang
ra bờ biển. Ở ngoài có hòn đảo tên Kê – Dữ (Đảo gà).
ĐảoKhegàcáchbờbiển500m,nhữngngàynướcròng,từbờbiểncóthểlội
rađảođượcnhưngvàolúctriềucườngvàcógióđilạirấtvấtvả.Đểrađượcđảo,
bạncóthểđibằnghaicách:dùngthuyềnthúnghoặcthuêghecủangưdân.Nếuđã
thuêđượcghenênyêucầuchoghechạymộtvòngquanhđảođểxemđượctoàn
cảnhcủahònđảonhỏbénàytrướckhilênđảothìrấttuyệt.
TrênđảoKhêGàlàngọnHảiĐăngtươngđốiđồsộ,xâybằngđáhoacương,
hìnhbátgiác.ĐáhoacươngxâyởHảiĐăngKheGà,chưabiếtngườiPhápđưatừ
đâuđếnvìtrongkhuvựcxungquanhđâykhôngcóloạiđánày.Tấtcảnhữngkhối
đáhoacươngdùngxâyHảiĐăngđềuđãđượcchạmkhắcthànhtừngô,từnghình
cạnhcụthể,khớpvớinhau,nghĩalàgầnnhưcósẵnmộtngọnthápbằngđáđã
đượclàmsẵn,khixâydựngchỉcầnlắpđặtvàođúngthứtự,góccạnhtừdướilên
trên,vàchỉcầnđưavữavàolàkếtdínhlại,khôngcầnphảitô,trétsửachữa.Tháp
HảiĐăngbằngđácao35m,độcaotoànbộtừmặtđấtđếnchópđènlà41,5m.Độ
caotừhầmngọnđènđếnmặtbiểnlà65m,kíchthướccạnhcủatháp(chântháp)là
2,60m.Bềdàytườngtháptừchânthápđếnđộcao6mlà1,6m,cànglêncaođộdày
cànggiảmtừ1,50mvàmỏngnhấtlàđỉnhtháp1m.Trênngọnthápcóbóngđèn
lớn2000Wlàmtínhiệuhướngdẫntàubèqualại.
NgoàingọnHảiĐăng,còncómộtcănnhàlớnhìnhvuôngmỗicạnh40m,
dướinhàlàmộthầmchứanướcsâu3m,trướcnhàcómộtgiếnggọilàgiếngTiên.
TừdướimépnướcbiểnđếnchânHảiĐănglàhaihànghoasứđượctrồngdọctheo
lốiđi.HaihànghoasứnàyđượcngườiPháptrồngngaytừnhữngngàyđầuxây
dựngHảiĐăng,chođếnnayvẫncòntỏamát.184bậcthangxoáyốcbằngthép
dẫnđếnđỉnhHảiĐăngcùnghàngchụcbậctamcấpdẫnlênđếnđỉnhđèn,tấtcả
đềuđượcđưatừPhápsang,kểcảngọnđèntrênđỉnh,máyphátđiện.Hiệnnayhòn
đảoKheGàvàngọnHảiđăngđãvàđangtrởthànhđiểmdulịchhấpdẫnđốivới
dukháchbởiphongcảnhhữutìnhvànétkiếntrúcđộcđáo. TỈNH BÌNH THUẬN 1. Lịch Sử :
Trước năm  1693, vùng  đất Bình Thuận  thuộc cựcNamcủa Vương Quốc Chămpa.
Năm1693,chúaNguyễnchiếmđượcmảnhđấtcuốicùngnàycủangười
Chăm,sauđóđặtlàTrấn Thuận Thành.
Năm1697,chúaNguyễnchođặtphủBìnhThuậngồm2huyệnAnPhướcvà
HoàĐa,dựngDinhBìnhThuận.
Năm1832,vuaMinhMạngchođổithànhtỉnhBìnhThuận.
Năm1883,NhàNguyễnkýhiệpướcHarmandcắtBìnhThuậnnhậpvào
thuộcđịaNamKỳcủaPháp.
Đếnnăm1884BìnhThuậnlạiđượctrảvềTrungKỳcủanướcta.
Năm1976,chínhphủxácnhậpcáctỉnhBìnhThuận,BìnhTuyvàNinhThuận
thànhtỉnhThuậnHải.
Cuốinăm1991,chínhphủtáchtỉnhThuậnHảithànhhaitỉnhBìnhThuậnvà
NinhThuận.TỉnhBìnhThuậntồntạitừđóchođếnngàynay. 2.Tổng Quan :
TỉnhBìnhThuậncódiệntíchtựnhiênlà7.849km2,dânsốtrênmộttriệu
người.TỉnhlỵcủatỉnhlàThànhPhốPhanThiết,cácđơnvịhànhchínhgồmcác
huyện:HàmTân,HàmThuậnNam,HàmThuậnBắc,BắcBình,TuyPhong,Đức
Linh,TánhLinhvàhuyệnđảoPhúQuý.
BìnhThuậnnằmởvịtrícựcNamcủakhuvựcNamTrungBộnướcta,phía
ĐôngBắcgiápNinhThuận,phíaBắcgiápLâmĐồng,phíaTâygiápĐồngNai,
phíaTâyNamgiápBàRịa–VũngTàu,phíaĐônggiápBiểnĐông.
Địahìnhcủatỉnhkháđadạng,cóthểchiathànhbavùng:Vùngrừngnúi,
vùngđồngbằng,vùngvenbiển.Bờbiểndàihơn192kmkéodàitừbãibiểnCàNá
đếnbãibồiởkhuvựcBìnhChâuthuộcBR–VT.Tỉnhcónhiềunhánhnúiđâmra
biểntạothànhcácmũibiểnnhư:mũiLaGan,mũiHònRơm,mũiNé,mũiKhe
Gà…chiabờbiểnthànhnhữngđoạnlõmtạothànhnhữngbãibiểnđẹp,kíngió.
NgoàikhơicủatỉnhcóđảoPhúQuýrộng23km2làcầunốiđấtliềnvớiquầnđảo TrườngSa.
ỞBìnhThuậncónhiềusôngnhỏvàngắnchủyếubắtnguồntừcaonguyên
DiLinhvàLâmViên.SôngDinhbắtnguồntừnúiLốpđổracửabiểnHàmTân.
SôngQuaovàsôngMườngMánđổraVỉnhHảo.SôngDinhlàsônglớncungcấp
nướcchovùngNamBìnhThuận,sôngbắtnguồntừnúiLốpđổracửabiểnHàm Tân.
BìnhThuậncókhíhậukhắcnghiệt.Tỉnhnằmtrongkhuvựccólượngmưaít
nhấttrongcảnước,lượngmưatrungbìnhcảnướclà1600–1800mm/nămthìtại
tỉnhlà1200mm/năm.NhiệtđộcaovàkhắcnghiệtnhưvậynênđấtđaiBìnhThuận
bị“samạchóa”khánhiềugâytổnhạikhôngítchongànhnôngnghiệp.Ngượclại,
nhờnhiệtđộcaonêntỉnhcũngrấtnổitiếngvớinghềlàmmuối.
ĐượcthiênnhiênưuđãichomộtdãibờbiểndàinênkinhtếBìnhThuậnchủ
yếumạnhvềnghềbiểnvớicácnghềnổitiếngnhư:đánhbắtcá,làmmuối,làm
nướcmắm.Ngưnghiệpchiếmvịtríhàngđầu,sảnlượngđánhbắthàngnămđạt
trên100.000tấn.Trongđócócácloạihảisảncógiátrịnhư:cáThu,cáNục,cá
NgừĐạiDương,cáCơm,mực,sòđiệp…NgưdânBìnhThuậnđánhbắtcáquanh
nămtrừtháng10thìchỉđánhbắtvenbờvìthườngcóbão.Nhờthếmạnhcủangư
nghiệp,BìnhThuậnnổitiếngvớinghềchếbiếncácloạihảisảnkhônhư:mựckhô,
cákhô…đặcbiệtnhấtvẫnlànướcmắm.
Ngành du lịch ở Bình Thuận:
Năm1995,tạiBìnhThuậnxảyraNhậtThựcToànPhần.Sựkiệnnàynhưlà
mộtnguồnđộnglựclớngiúppháttriểnmạnhngànhdulịchcủatỉnh.Vẻđẹptrinh
nguyêncủanhữngbãibiểnhãycònnguyênsơchưacódấuchânngười,nhữngđồi
cácmịtmùtrongnắnggiódầndầnđượcpháthiệnra.Liêntụccácnguồnđầutư
chodulịchđượcđổvề,giúpchotỉnhpháttriểncácdulịch,cáckhunghĩmát.Vẻ
đẹptựnhiêncộngthêmvớinhữngnétđẹpnhânvăncủanềnvănhóaChămtấtcả
đãgópphầnlàmnângcaovịtrícủadulịchBìnhThuậntronghiệntạivàtươnglai.  THÀNH PHỐ PHAN THIẾT.
CáchTP.HCM198km,PhanThiếtlàmộtthànhphốbiểnhiềnhòavàđang
dầntrởthànhmộttrungtâmdulịchmớicủacảmiềnNam.
PhanThiếtđượcthànhlậptừngày20/10/1898,nằmdọchaibênbờsông
MườngMánghaycòngọilàsôngCàTy.PhanThiếtđượcnângcấptừthịxãlên
thànhphốtrựcthuộctỉnhvàongày25/08/1999vớidiệntíchlà20.586ha,dânsố
khoảngtrên186.500người(1999).
SựkiệnđượcđánhgiálàrấtquantrọngvớisựpháttriểncủaPhanThiếtngày
naychínhlàhiệntượngNhậtThựcToànPhần100%cómộtkhônghaixảyravào
ngày24/10/1995.ChínhnhờdịpnàymàPhanThiếtđãđượcđôngđảodukhách
biếtđếnvàxemnơiđâynhưlàmộtđiểmdulịchlýtưởngsaumộttuầnlàmviệc mệtnhọc.
CảnhquanPhanThiếtrấtthơmộngvàtrữtình.Nếucómộtgócthíchhợp,ta
cóthểnhìnrõquancảnhtừmũiKheGàgiápHàmThuậnNamđếnHònRơm–
MũiNé.Haimàuxanhcủanướcbiểnvàlácâyxemkẽnhaugiữanhữngđụncát
trắngphau,váchđồithìđỏrựcthayđổiđộđậmnhạtdoánhnắngtheotừnggiờ.
Khinướctriềulên,sốngvỗrìrầmvờntrênghềnhđánhấpnhônhữngrặngdừanhư
trườnrangoàibãibiển.Ngoáinhìnlạitheomộthướngkhác,tasẽthấycụmtháp
ChàmPôShaNưhùngdũng,đốichọivớithờigian,thấpthoángđâuđólàbóng
hìnhcònlạicủaLầuÔngHoànglộnggió.Cảnhsắcthiênnhiênvớinhữngcông
trìnhcủaconngườinhưcùnghòavàonhaukhôngthểtáchrời. 
ĐÀI NƯỚC PHAN THIẾT – BIỂU TƯỢNG CỦA TP.PHAN THIẾT.
Tuy chưa có cuộc hội thảo nào, cũng như chưa có quyết định nào của nhà
nước coi đài nước là biểu tượng của quê hương Phan Thiết, nhưng sau ngày
Phan Thiết được giải phóng (19/04/75), khi hình ảnh đài nước xuất hiện trên
các báo, trên đài truyền hình.... Mặc nhiên người ta coi nó là biểu tượng của Phan Thiết.
Đàidượcxâydựng 
1928 vàhoànthành 
1934 dohoàngthâncủavươngquốc
LàoSuphanouvong,lúcbấygiờđanglàkỹsưtrưởngkhucôngchánhNhaTrang.
Côngtrìnhđượcđưara đấu thầu, cácnhàthầugồmngười Pháp GeoreMotte,
LangletvàngườiViệtcóƯngDu,HuỳnhVănDậu,cuốicùngƯngDutrúngthầu.
Đàinướcchiềucaotừsânlênđếnđỉnhlà32m.Cóhaiphần:phầntrênlàbầu
đài(bồnnước)hìnhbátgiácchiềucao5mđườngkínhdướichânđàilà10m.Thân
đàihìnhtrụbátgiácdướitotrênnhỏ,mỗicạnhdướichânđài4,5m,chuvichân
đàilà32,40m.Dướichânđàicósânchungquanh,đườngkínhsânlà26m.
Trênnócđàicónướcmáichebầuđài,lợpbằngngóimóc.Máichecóbatầng
cáchnhau0,50m,bềrộng10m.Mỗitầnglợpphủra0,50m,váchgiữacókhoảng
trốngđểnướcchứakhỏihấphôimùikhóuống.Xungquanhbầuđàicó8hìnhtròn
đượclắpnổibằngcácmảnhchénsứxanh,theokiểuchữTriệnvới4chữQuốc
Ngữ:UEPT,là4chữđầucủachữPháp“UsinedesEauxdePhanThiet”(nhàmáy nướcPhanThiết).
Vềthânđàicó8cạnhmỗicạnhphânlàm5ô,mỗiôđúcmộthoavăntheo
kiểuchữTriệnđọctừtrênxuốngcó5chữ:Hỷ,Phúc,Thọ,Kiết,Lọc,phíatâychỉ
có4chữ:Hỷ,Phúc,Thọ,Kiết,thaychochữLộclàcửaravàođàinước.
Đàiđượcxâydựngrấtcôngphuvàđúngtiêuchuẩnkỹthuậtlúcbấygiờsỏi
đúcbêtôngtoànbằngsỏitrắng,rửanămlầnchosạchcátbụidínhvào,cátphải
ngâmrửa3lầnchosạchchấtbẩn,sắpphảidùnggiấynhámchàsátthậpkỷcho
sạchrỉsét.Tỷlệvậtliệuđểđúcbêtônglà:0,8m3,cát0,3m3cimentvàPulo(bột
chấtdẻo)500kg,vánlàmcốt–phađượcbàoláng(gầnnhưvánnằm)đểđúcxong
21ngày,tháoracoinhưxongkhôngtôtrátgìnữa.
Tuyđượcxâydựngcáchnayđãgần100năm,cùngvớisựtànphácủakhí
hậumiềnbiểncũngnhưcáctrậnbãolũnhưngchođếnhômnayđàinướcvẫnđứng
vữngbênbờsôngCàTyvàchấtlượngthìvẫncònrấttốt. Các điểm tham quan:
1. DI TÍCH LỊCH SỬ TRƯỜNG DỤC THANH.
TrườngDụcThanhxâydựngnăm1907toạlạctrênđịabànlàngThànhĐức
naylàsố39đườngTrưngNhị,phườngĐứcNghĩa,TP.PhanThiết,đểhưởngứng
phongtràoDuyTândocụPhanChuTrinh,TrầnQuýCápvàHuỳnhThúcKháng
khởixướng.TrườngdocáccụNguyễnTrọngLội,NguyễnQuýAnh,concủanhà
thơyêunướcNguyễnThôngthànhlập.MụctiêucủaphongtràoDuyTânvàcủa
trườnglàmởmangdântrí,vựcdậyýthứcdântộc,nòigiống.Đây là trường tư
thục có nội dung giảng dạy tiến bộ nhất ở Bình Thuận lúc bấy giờ.
Năm1910trênđườngđitìmđườngcứunước,thầygiáoNguyễnTấtThành
đượccụnghèTrươngGiaMôgiớithiệuđãđếnPhanThiếtvàdừngchândạyhọcở
trườngDụcThanh.Họcsinhcủatrườngcókhoảng60ngườicùng7thầygiáo
giảngdạycácbộmôn:HánVăn,PhápVăn,thểdụcthểthao…ThầyThànhdạy
lớpnhì,chủyếudạyquốcngữ,Hánvăn.TrongthờigiandạyhọcởtrườngDục
ThanhngoàinhữngnộidungđượcphâncônggiảngdạythầyThànhcònbằngtình
cảmcủangườithầyngườianhđãtruyềnbálòngyêuquêhươngđấtnước,nòi
giốngtổtiênchohọcsinh.
Vàokhoảngtháng2–19911thầyThànhrờitrườngDụcThanhvàoSàiGòn
vượtđạidươngđitìmconđườngcứunướcgiảiphóngdântộc.Mộtvàinămsau,
ôngNguyễnTrọngLộiquađời,ôngNguyễnQuýAnhchuyểnvàoSàiGòn,không
cònngườiphụtráchvànhiềulýdokháchquankháctrườngDụcThanhđóngcửa vàonăm1912.
Ngôitrườngxưađãbịhưhỏngvàdởbỏtừlâu.Nhưngtrongsốnhữnghọctrò
thầyThànhdạynămxưavẫncònvàingườicònsống.Saungàyquêhươngđược
giảiphóng,nguyệnvọngcủanhândânlàmuốnphụcchếlạingôitrườngDục
ThanhxưađểtỏlòngbiếtơnBácHồkínhyêuvàgiáodụctruyềnthốngyêunước
chocácthếhệhiệnnayvàmaisau.Nhờnhữngkýức,kỉniệmcủacáccụ,vịtrí
ngôitrườngvànhữngthànhphầnkiếntrúcnội,ngoạithấtđượchìnhthànhquacác
bảnvẽvàđượcdựnglạitừnhữngnăm1978–1980.Nhàngưđượcxâydựngnăm
1906vàtừnăm1908trởđidùnglàmnơinộitrúcủahọcsinhcũngđượckhôiphục
lại.DitíchTrườngDụcThanhđượcnhànướcxếphạngDitíchlịchsửquốcgia năm1986.  2. THÁP CHÀM PÔSHANƯ.
NhómđềnthápChămPôshanưtọalạctrênđồiPhúHài,thuộcxãPhúHải,
cáchtrungtâmTpPhanThiếtchừng7km.Theocácnhàkhoahọcdựđoán,Tháp
Chàm Phoshanư được người Chăm xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ VIII đầu
thế kỷ IX, theo phong cách kiến trúc nghệ thuật Hoà Lai – một trong những
phong cách kiến trúc cổ của Vương Quốc Chăm pa -màhiệnnaynhữngngôi
thápnàycònlạirấtítnhưlàmộtsốphếtíchởkhuThánhđịaMỹSơn,cònlại
nhómHoàLai(PhanRang)nhómPôDam(TuyPhong-BìnhThuận)vàtươngđối
nguyênvẹnlàThápPôshanư.
NhómthápPhoshanưgồmcó3tháp:thápchínhAhơinhíchvềphíaNam,hai
thápphụBhơinhíchvềphíaBắcvàCnhếchvềphíaĐông,cạnhthápA.Nộidung
củaviệcxâydựngnhómtháptronggiaiđoạnlịchsửnàylàđểthờthầnSHIVA
(một trong những vị thần được người Chăm sùng bái, tôn kính)biểuhiệnbằngbệ
thờLinga–Yônibằngđáhiệncònlưugiữtạithápchính.
ĐếnthếkỷXV,ngườiChămtiếptụcxâydựngtrongkhuônviênnhómđền
Tháp  này  một  số  đền  thờ  dạng  kiến  trúc  đơn  giản  để  thờ  công  chúa
Pôshanư.Pôshanư theo tiếng Chăm có nghĩa là “Nàng tiên chuột nhỏ bé”,
tương truyền bà là con của vua ParaChanh. Bà được nhân dân yêu quý về tài
đức và phép ứng xử của bà đối với người Chăm đương thời.Vềsau,dothời
gianvùidậpnênmộtsốtháptrongkhuvựcđềnThápPôshanưbịsụpđổkhôngcòn
đểlạidấutích.Dotrongkhuvựckhôngđểlạimộtbiakýnàonêncácnhàkhoa
họckhôngtìmrađượcthờigianchínhthứcxâydựngthápmàchỉphỏngđoán
thôngquacáckiểukiếntrúcthápcònlại.
Nhữngcuộckhaiquậtkhảocổhọctừnăm1992–1995đãpháthiệnnhiều
nềnmóngcủanhữngngôiđềnbịsụpđỗvàbịvùilấphàngtrămnămnay,cùngvới
gạch,ngóivà1sốhiệnvậttrongcácđềnthápcóniênđạitừthếkỷXV.Từđây
thápcótêngọilàPoshanư.
PoshanưlànhómđềnthápChămcóvaitròquantrọngtrongsốcácditích
kiếntrúcChămởBìnhThuận,từhìnhdạngkiếntrúcđếnkỹthuậtxâydựngvà
trangtrínghệthuậttrênthântháp,cácvòmuốn,cáccửachính,cửagiả,tronglòng
vàlênđếnđỉnhtháp.Riêngkỹthuậtxâydựngvàtrangtrínghệthuậtcònlạiởthân
thápđủgợilênyếutốthẩmmỹkháriêngbiệtcủaphongcáchHoàLai.
ThápchínhAtừtronglòngtháplênđếnđỉnhcao15m,cạnhđáymỗibềgần
10m,  một  cửa  chính  dài,  hướng  về  phía  Đông  mà  theo  truyền  thuyết  Chăm
hướngĐông  là  nơi  cư  ngụ  của  thần  linh.  Có  3  cửa  giả  ở  những  hướng
Bắc,Tây,Nam.TrênvòmcuốnởhướngTâycónhữngdãychạmkhắcdàyđặcvới
nhữngbônghoavàhìnhtượngkỳlạ.Thápcó4tầng,cànglêncaocàngthunhỏlại
vàbớtđicácyếutốkiếntrúcởtầngdưới.Trênđỉnhthápcó4cửasổhìnhtamgiác
hướngvề4phía,bênngoàixâybítkín,dướimỗicửasổgạchcó4lỗlớnđểthông giórangoài.
ThápBnằmriêngnhíchvềhướngBắccaokhoảng12m,vềcơbảnhìnhdáng
kiếntrúcgiốngthápAnhưngđơngiảnhơn.Trướcđâytrongthápcóthờconbò
thầnNandinnhưngsauđókhôngthấynữa.Năm1995lúckhaiquậtdướilòngđất
đãtìmthấymộtbànchânvàmộttaibòthầnbằngđá.
ThápChiệnchỉcònlạivớichiềucaohơn4m,duynhấtcửatrổvềhương
Đông,nhữngkiếntrúcvàtrangtrínghệthuậtbênngoàiđãbịthờigianbàomòn
chỉcònlạimộtsốđườngnétgốc.
SovớinhữngthápChămkhác,đếnnayditíchnàyhàngnămvẫncóđôngđảo
ngườiChămtừcácvùnglâncậnđếnlàmlễcầumưavànhữngnghilễkhácliên
quanđếnphongtụctậpquáncủahọ.Mộtđiềukhálýthúnữalàđốivớingưdânở
nhữngvùnglâncậntrướckhirabiển,họcũngđếnđâycầuxinchonhữngchuyến
đibiểnđượcbìnhyên,maymắn.Ngoàiranơiđâycònthuhútrấtnhiềunhàthơ,
thisĩbởinétđẹphoànchỉnhvànhữngthiêntìnhsửlâmlynhưnhàthơXuânThủy viết:
“Đây có bàn tay tự thửơ nào,
Tháp Chàm tô điểm ngọn non cao
Có thiên tình sử ngàn năm trước
Mà vẫn lâm ly, vẫn dạt dào.”
HaybàithơcủathisĩHànMạcTử:
“Ta mới thấy xuân vờn trong ánh nắng
Muôn sắc xuân hình múa rỡn dưới ao khuya
Đôi tháp cao hãnh với hàng bia
Với lau lách ngã mình trong cảnh vắng
Sợ chùng như tiếng rụng của sao băng
Mà vì đâu hỡi tháp hời kiêu ngạo
Hàng muôn năm sống mãi dưới đêm sương
Mà vì đâu nghe tiếng bật giữa im lìm”.
NhómđềnthápChămPôshanưđãđượctubổtôntạotừnăm1990–2000và
hiệnnayđãhoànchỉnhviệctubổditích.DitíchnàyđãđượcNhànướcxếphạng
ditíchkiếntrúcnghệthuậtquốcgianăm1991. 
3. PHẾ TÍCH LẦU ÔNG HOÀNG.
LầuÔngHoàngbaogồmmộtquầnthểđồinúi,sông,biển,chùatháptạo
thànhkhudanhlamthắngcảnhnổilênvớingọnnúiCốtươngđốicaovà4ngọn
đồinhấpnhôsátbiển,đẹpnhấtlànúiCố,đồiBàNài,cửasôngPhúHàivàbờbiển
cùngnhữnglàngchàixưa.
ĐầuthếkỷXX,CôngtướcDeMontpensiertừPhápsangdulịchtrêncửa
sôngPhúHải–PhanThiết,sănbắnvàđãsaymêphongcảnh“sơnthuỷhữutình”
củavùngnày.Năm1911,ôngđãchoxâydựngmộtbiệtthự13phòng,vớidiện
tích536m2vàmộthệthốnghầmngầmchứanướcmưa(vìvùngnàythờiđókhan
hiếmnướcngọt).Biệtthựđượcxâydựngxong,đêmđêmrựcánhđèn.Côngtước
DeMontpensierđặttênchobiệtthựlàTổChimƯngvìđâylànơitựtìnhcủaông
vàcôngườiyêuởPhanThiết.Riêngdânchàikhitừbiểnnhìnvào,từcáclàng
nhìnlênthấykhuđồirựcsángquáđẹp,họgọinômnalà“LầuÔngHoàng”cáitên
ấycòntậnchođếnbâygiờ.
Tháng7năm1917,toànhànàyđượcbánlạichochủkháchsạnngườiPháp
Prasetts…SaukhicóLầuÔngHoàngmộtngườiPháptênlàBellđãxâydựng
HotelNgọcLâmởquảđồibêncạnhđểphụcvụngườiPháp,biếnkhuvựcnày
thànhmộtthắngcảnhmàhễaiđếnPhanThiếtcũngmuốnghéthăm.
+ Nơi chứng kiến mối tình nên thơ giữa Mộng Cầm – Hàn Mạc Tử.
HànMạcTửtênthậtlàNguyễnTrọngTrí(1912–1940).ÔngsinhraởQuy
Nhơnvàsớmđãnổidanhtrênvănđànvớinhữngdòngthơtuyệttác.Khoảngnăm
1934,HànMạcTửtừQuyNhơnvàoSàiGònlàmbáo.KhiấycônữsinhHuỳnh
ThịNghệchỉmới16tuổi,đanghọctạiE’coledespleinsD’exerciesPhanThiếtvà
thườnggởithơvàoSàiGònđăngbáovớibútdanhMộngCầm.HànMạcTửvốn
phụtráchtrangvănthơchotờbáo,pháthiệnthơMộngCầmhaynênviếtthưlàm
quen.Từđóhọquennhau,yêunhau.Haitâmhồnấyđãgặpvàyêunhauquavăn
thơ.Cứchiềuthứ7HànMạcTửđixelửaraPhanThiếtgặpMộngCầm.Họtừng
đưanhauđếnngoạncảnhởLầuÔngHoàng,nóinhữnglờithềhẹntrăngsao.
MốitìnhnênthơgiữaHànvàMộngCầmkéodàitrongsuốt2năm,lúcnày,
Mộngcầmchínhlànàngthơ,giúpHàndệtnênnhữngdòngchâungọc.Đếncuối
năm1936,HànMạcTửnhậnramìnhmắcbệnhphong.Tuycóbànghoàngđau
đớnnhưngđểtránhliênlụyđếnngườiyêu,HànMạcTửviếtthưgiảibàyvới
MộngCầmvàkhuyênnànghãyquênđihếtnhữnglờihẹnước.MộngCầmkhông
tinvàcứchorằngHàntànnhẫnvàcoithườngnàng.Mốitìnhcủahọtừđótanvỡ.
Sáuthángsau,MộngCầmlênxehoa,kếtthúccâuchuyệntìnhnênthơlãngmạn.
Nhậnđượctinhgiữalúcbệnhtìnhnguycấp,HànMạcTửchếtlặngđitrongđau
đớn.Vềsau,HànMạcTửđểlạibàithơ“Phan Thiết! Phan Thiết!”trongđócó
nhữngcâunhắclạikỷniệmvớiMộngCầmởLầuÔngHoàngnhư:
“… Ta lang thang tìm tới chốn Lầu trang
Lầu Ông Hoàng người thiên hạ đồn vang
Nơi đã khóc, đã yêu thương da diết
Ôi trời ơi ! Là Phan Thiết! Phan Thiết!
Mà tang thương còn lại mảnh trăng rơi….”
Trảiquacácbiếncố,chiếntranhđếnnayLầuÔngHoàngchỉcònlạilàmột
phầncôngtrình,trôngxanhưmộtlôcốtphủrêuphonggiữakhuđồiumtùmcỏ
dại.Hệthốnghầmngầmcònkhánguyênvẹncùngvớidấutíchcủanhữngbaolơn
hónggió,nhưngtấtcảđãhoangphế.Dùvậykhileotớiđỉnhđồi,dukháchvẫn
choángngợp,mêmẩntrướccảnhquanquáđẹp,khôngkhítronglànhlồnglộnggió
biển.Nhữngngườiyêuvănchươngthìcóthêmnhữnggiâyphúthoàiniệm,nhớvề
tìnhyêu,sựnghiệpcủaHànMạcTử–thisĩtàihoabạcmệnh.Nếuđượcxâydựng,
phụchồi,lầuôngHoàngchắcchắnsẽlàmộtđịadanhdulịchthuhútnhiềuhơn
nữadukháchđếnvớiPhanThiết,BìnhThuận. 
4.KHU LĂNG MỘ NGUYỄN THÔNG.
DanhsĩĐạiThầnNguyễnThôngtựlàHiPhần,hiệuKìXuyên,biệthiệuĐộn
Am,thuởnhỏcótênlàThiệu,conôngNguyễnHạnhvàbàTrịnhThịMầu.Quê
củaôngởGiaĐịnh,naythuộcđịaphậntỉnhLongAn.
Năm1849,ôngđỗCửNhânđồngkhoavớiPhanVănTrị.Năm1851,ôngtiếp
tụcđithithìlạitrượt,vìnhànghèonênphảinhậmchứcHuấnĐạotạiAnGiang.
Năm1856,NộiCácđềcửôngvàoHànLâmViện,tạiđây,ôngthamgiabiên
soạnbộKhâmĐịnhNhânSựKimGiám(1857).
Năm1859,PhápchiếmGiaĐịnh,ôngvềNamtòngquânđánhgiặcdướisự
chỉhuycủaThốngĐốcQuânVụTônThấtHiệp.
Năm1861,ôngtrởvềTânAn,cùngvớiPhanVănĐạt,TrịnhQuangNghi
thamgiachốngPháptạiđịaphương.
Năm1862,saukhiPhápchiếm3tỉnhmiềnĐôngNamBộ,ôngraTịĐịatại
BìnhThuậnrồinhậmchứcĐốcHọcởVĩnhLong.Thờigiannày,NguyễnThông
cócôngtrongcôngcuộcgiáodụctạiVĩnhLong.Năm1866,khixâyxongVăn
Miếu,ôngviếtbàikýtạiVănXươngCác.
Năm1867,ôngcùngPhanThanhGiảncảitángXửSỉVõTrườngToảntừ
HoàHưngvềBaTritheotinhthầnTịĐịa.
Sauđó,ôngraTịĐịatạiBìnhThuậnlầnthứhairồilãnhchứcÁnSátKhánh
Hòa.Năm1868,ôngđượcđiềuvềkinhgiữchứcBiệnLíBộHình,đếncuốinăm
thìđượccửlàmBốChínhtỉnhQuảngNgãi.Năm1871,ôngbịLêDoãnvucáonên
bịmấtchức,nhưngnhờbạnbèxingiảmtộinênôngtiếptụcđượclàmviệctạiSở
KiểmBiên,lầutàngthưHuế.
Năm1873,ôngcáoquanvềởtạiNúiCốBìnhThuận,ônglậpthixã,mở
trườnghọc.Năm1876,ôngđượcthăngHànLâmViệnTrứtác,lãnhchứcTư
NghiệpQuốcTửGiám.ÔngthamgiakiểmduyệtbộKhâmĐịnhViệtSửThông
GiámCươngMục.Đếncuốinăm,ônglãnhchứcBốChánhtỉnhBìnhThuận.
Bấygiờôngtrởbệnh,cólúcthổhuyếtnhưngvẫntậntụyphụcvụđấtnước.
Năm1878,ôngxinvềhưuvàvềnghỉởNúiCốtỉnhBìnhThuận.Trongthờigian
này,NguyễnThôngvẫnthamgiacùngquanchứcđịaphươnggiảiquyếtnhữngvấn
đềgiữangườiViệtvàngườiThượng.Ônglạirasứcgiúpđỡnhữngđồngbàotừ
NamraBìnhThuậnđểTịĐịa,ônglâpnhàhọccótênNgọaDuSào.
Năm1881,triềuđìnhsungônglàmĐốcHọcBìnhThuận.Đếnnăm1884,ông
mấthưởngdương57tuổi.
KhulăngmộNguyễnThônglàmộtthắngtíchquantrọngtrongtuyếndulịch
dọcbờbiểnĐôngBắcthànhphốPhanThiết.QuakhỏikhuvựcLầuÔngHoàng
chừng1kmlàđếnthắngcảnhNúiCố,nơicómộphầnNguyễnThông.Đếnviếng
lăngmộNguyễnThông,chúngtacódịphồitưởngvềmộtdanhnhânnổitiếngđã
cónhữngđónggóprấtlớnchonềngiáodụccủađấtnướctrongthếkỷXIX.  5. DINH VẠN THỦY TÚ.
Dinh Vạn Thủy Tú được ngư dân Vạn Thủy Tú thiết lập bắt đầu vào năm Nhâm Ngọ 1762 
để thờ Ông (cá voi)vớinhữngcôngtrìnhnhư:chínhđiện,
nhàthờtiềnhiền,võcabốtrítheohìnhchữTam(=)mặtchínhquayrahướng
Đông.LúcmớixâydựngxongcửaVạnsátngaybờbiển,ngàynaybờbiểnđãdời
xarangoàihơn100m.HiệnnayDinhVạnThuỷTútoạlạctrênđườngNgưÔng,
thuộcphườngĐứcThắng,TPPhanThiết,tỉnhBìnhThuận.
Khácvớinhững“ĐìnhLàng”thườngxâydựngđểthờThànhHoànglàngvà
“ĐìnhLàng”thườngđiliềnvớicáclàngmạcnôngnghiệp,còn“DinhVạn”lạithờ
CáÔng(cávoi)vàthườngđượcxâydựngngaysátbờbiểncủacácVạnChài(làng
củanhữngngườidânchài).Ngưdâncủacáclànglàmnghềbiểnđasốđềucó
“DinhVạn”đểthờcáÔng,màtheohọđólàvịthầncứugiúpngưdânmỗikhigặp
tainạntrênbiểnnênđượcngưdânkínhyêuvàtôntrọng.Tínngưỡngdângiangắn
vớitínngưỡngnghềnghiệptừđờinàyquađờikháctheophongtụcvàtruyền thốngcủangưdân.
DinhVạnThuỷTútừngàyxâydựngxongđếnnaychứagần100bộxươngcá
voivànhiềuloàikháccùnghọ,quánửacóniênđạitrên100–150năm,trongđó
cónhữngbộxươngtolớnđượcthờphụngtônnghiêm.
TrongkhuônviêncủaVạncómộtdoiđấtrộng,dùngđểmaitángcáÔngmỗi
khiÔng“lụy”(chết)vàdạttừbiểnvào.Mỗilầnmaitángxong,sau3nămmới
đượcthươngcốtnhậptẩmtheophongtục.Trongsốngưdânhễngườinàotrông
thấyÔng“lụy”trướcthìngườiđóđượcphonglàcontrưởngcủangàivàphảilo
làmđámtangchuđáo,đểtangngàinhưđểtangchamẹ,sau3nămmớihếthạn.
Điềuđóchothấynhữngphongtục,cửchỉcủangưdânđốivớiCáÔngtheotín
ngưỡnggầnnhưquanhệgiữangườivớingười.
Vàotháng10–2002,tạiVạnThủyTú,ViệnHảiDươngHọcNhaTrangđã
tiếnhànhráplạimộtbộcốtÔngNamHải(bộxươngcávoi)đãtồntạihơn200
nămvàđượcđánhgiálàlớnnhấtởkhuvựcĐôngNamÁ.Bộxươngcóchiềudài
hơn22métvànặngtrên5tấnnàyđượcnhândânbảoquảntốtnêndườngnhưvẫn
cònnguyênvẹn.Côngcuộclắpráptiếnhànhđếntháng5–2003thìhoànchỉnhvà
hiệnnayđãđưavàotrưngbàyđónkháchthamquan.Đâylàmộtđiểmnhấthếtsức
quantrọngmàdukháchkhiđếnthamquanVạnThủyTúđềumuốnmộtlầnchiêm ngưỡng.
DinhVạnThuỷTúlàmộttrongnhững“DinhVạn”cổxưanhấtcủanghểbiển
ởBìnhThuận,đượcngưdânlàmnghềbiểncoinhưthuỷtổcủanghề.TrongVạn
chứanhiềudisảnvănhoáHán–Nômliênquanđếnnghềbiển,thểhiệntrongnội
dungthờphụngởcáckhámthờ,tượngthờ,hoànhphi,liễnđối,trênvănchuông
củaĐạiHồngChum.DinhVạnThuỷTúlàmộttrongnhữngditíchcổcósốlượng
lớnsắcphongcủacácvịvuatriềuNguyễnbantặngđểthờcáÔngvàcácvịHải
Thần,vìtrướcđâytrongchiếntranhphongkiếnvớinghĩaquânTâySơncáctướng
nhàNguyễnđãnhiềulầnđượccáVoicứunạntrênbiển.Có24sắcphongcủacác
đờivua:ThiệuTrị,TựĐức,ĐồngKhánh,DuyTân,KhảiĐịnh,riêngvuaThiệuTrị
(1841–1847)đãbantặng10sắcthầnlàđiềuhiếmthấysovớicácditíchkhác.
DinhVạnThuỷTúđãđượcNhànướcxếphạngditíchlịchsửcấpquốcgianăm 1996.   6. LỄ HỘI NGHINH ÔNG.
Vềnguồngốc,tụcthờcáÔngvốnlàmộttínngưỡngcủangườiChămmà
nhữnglưudânngườiViệtđãtiếpthutrongquátrìnhgiaolưuvănhoá,quathời
giantínngưỡngnàyđãănsâuvàonếpsốngcủangưdân.Đólàlýdogiảithích
vìsao tục thờ cá Ông và việc tổ chức lễcúng bái hàng năm chỉ diễn ra từ mạn
đèo Ngang trở vào Nam mà khôngởphíaBắc.Đươngnhiêntrongquátrìnhtiếp
thu,giaolưuvănhoá,ngườiViệtđãcónhữngthayđổibiếncảirấtcơbản,từnghi
thứctổchứcđámtanglấycốtcáÔngđếnviệcthờphụng,cúngtếhàngnăm.Ởđây
cóhiệntượng“hoàđồng”vớimộtsốtínngưỡngkhácnhaucủangườiViệtnhưtục
thờôngbà,thờtiềnhiền,hậuhiền,hoặckếthợpvớimộtsốlễnghinôngnghiệp
nhưlễcầumùa,cầuan…Đặcbiệt,việcrướcsắcphongthìhoàntoàntheolễnghi
Việt,từtrangphụcđếncờ,lọng,kiệu,phướn,đếnnhữngđộngtáchànhlễ.
VềnghithứcthìLễHộiNghinhÔnggồmcóhaiphầnlàPhầnLễvàPhần Hội. PHẦN LỄ :
VềthờigianmởlễcáÔngthìkhôngcóngàythốngnhấtchung,màmỗinơi
tuỳthuộcvàongàycócáÔnglụyđầutiên,hoặcngàynhậnsắcphongđểtiếnhành
lễ,coinhưlàmộthìnhthức“ngàygiỗÔng”vậy.
NgàythángtổchứcLễNginhÔngcóthểxêxíchnhaunhưngnóichung
thườngdiễnravàonhữngngàythángbiểnđộng,cógióbãonhiều–thờiđiểmÔng
haylâmnạn,xáctrôidạtvàobờ.
Có điều gần như trở thành quy tắc là vật phẩm dâng cúng Ông thường
không hoặc rất ít dùng hải sản.Quymôtổchứclễhộitohaynhỏthườngtuỳ
thuộcvàotìnhhìnhthunhậpkinhtếởnơiđó,bởivìmọichiphíđềudựavàosự
đónggóptựnguyệncủachủghenghềlàchính.
Trongngàylễ,lăngthờđượctranghoànghếtsứcrựcrỡ,trangnghiêm,có
chăngđèn,kếthoa.Cácnhàtrongvạnghenghềđềuđặthươngán,trêncónhang
đèn,bánhtrái,mâmxôi…banđêmcótreođènlồng.Cáctàuthuyềncủangưphủ
đềuđậuởbến,mỗichiếcđềutreođèngiấynhiềumàu,kếthoatừmũiđếnlái,kể cảcộtbuồm.
VềnghithứclễNghinhÔnggầngiốngnhưlễcúngđình,cólễnghinhrước,
dânghương,tếtiềnhiền,hậuhiềncónơithêmgiàncúngcôhồn,cũngcónơimời
cảsưsãiđếntụngkinhgõmõ.Nhưvậytuỳtheotậptụccủađịaphươngmànghi
thứclễcómộtvàithayđổitănghoặcgiảm.Nghithứclễgồmcónhữngphầnsau:
+ Lễ rước cốt cá Ông.Lễnàythườngtiếnhànhvàobuổisáng.Mởđầulàlễ
rướcÔng,cókiệu,trongđặtbàivị,cócờ,lọng,tán,gươmgiáohộtốngđitừlăng
ramébờbiển,rồiquaytrởvề.
+ Lễ chánh tế.Tạiđâytrongkhóihươngtrầmnghingút,vịchủtếtổchức
dângđồcúng,đọcvăntếnóilênlòngbiếtơncủadânlàngđốivớicáÔng,đồng
thờibàytỏnguyệnvọngcầumongnhữngngàymùasắpđếntômcásẽđầykhoang,
thuyềnbèđikhơivềlộngantoàn.Đêmđếnbiểudiễnmúabôngvàtiếtmụchò khoan–chèocân.
+ Chánh lễ.Giàtrẻ,lớnbétronglàngcùngthamgiatếlễ,ănuốngvuichơi,
bànchuyệnlàmăn,traođổikinhnghiệm.
+ Lễ “xuống biển” cũng là lễ kết thúc hội Cầu Ngư.Lễdiễnravàongày
thứ3.Từsángsớm,dânchúngtậptrungrabãibiểnđểlàmlễ.Mộtchiếcghetượng
trưngbằngkhungtrebồigiấy,bêntrênđặtmôhìnhmộtconcábiểncũngbằng
giấy.Khimặttrờivừalên,ngườitađẩythuyềnrakhơigiữasựhòreohoanhỉcủa
mọingười,nhưmộicuộctiễnđưalớn.Chiếcthuyềntheoconsóng,bịtrôiraxavà
chìmdần.Ngườidânởđâyquanniệmhễnămnàochiếcthuyềntượngtrưnggiữ
đượccânbằnglâutrênsóngnướckhôngbịnghiêngúp,từtừchìmxuốngthìnăm
đólễ“xuốngbiển“gặphên,cũngcónghĩalàngưdânsẽgặpnhiềumaymắn. PHẦN HỘI :
Phầnhộivuichơitiếptheophầnlễdiễnracũngrấtđadạngvàphongphú.
NếunhưởvùngBình–Trị–Thiênlànhữngđêmvănnghệvớitiếtmụchòkhoan
–chèocạnvàtròmúabôngthìởcáctỉnhNam–Ngãibìnhthườngcóhátbảtrạo
vàcảhátbội.ỞPhúYên–KhánhHoàtrongdịplễcúngcáÔngthườngmởhội
vuichơi,tổchứcđuaghe,đuathuyềnthúngvàhátbội.
LễnghinhÔngởcáctỉnhvenbiểnNamBộthườngcótổchứchátbội,xây
chầutừmộtđếnnhiềuđêmtrước,trongnhữngngàynàyngưdânđềunghỉngơi,để
dựlễvuichơi.Cờbạcđánhcôngkhai,khôngaingăncấm.
7. BÃI ĐÁ ÔNG ĐỊA – RỪNG DỪA HÀM TIẾN.
BãiĐáÔngĐịalàmộtbãibiểntrongxanhvớinhiềugềnhđánổitrênmặt
biển.NơiđâyngườidângọilàBãiĐáÔngĐịavìngàyxưathiênnhiênđãtạora
mộttảngđánằmnganggiữabãibiểnmonhìnhdunggiốngnhưôngĐịa.Cưdân
quanhvùngtinrằngÔngĐịakialàdotrờipháixuốngphùhộchodânnêntừđóhọ
rataysơnphếtlạitảngđáthànhhìnhÔngĐịahoànchỉnhvàdựngmộtmiếunhỏ đểthờ.
TừBãiĐáÔngĐịađếncầuSuốiTiênlàkhuvựctrồngrấtnhiềudừa,người
dângọilàrừngdừaHàmTiến,nhìnđườngđichúngtathấyrấtđẹpnhờhaihàng
dừabênđườngchebóng.  8.MŨI NÉ.
MũiNénằmcáchtrungtâmtpPhanThiết22kmvềphíaĐôngBắc.Đâylà
mộtmũiđấtnhôrangoàibiển.NguồngốctêngọiMũiNécónhiềugiảthuyếtcho rằng:
Giảthuyếtmột:NgườitachorằngvàomùagióTâyNamthìgiósẽthổimạnh
ởkhuvựcbãitrướcnênnhữngchiếctàuđánhcáphảiđậuởbãisauđểtránhgió.
NgượclạimùagióĐôngBắctàuphảiđậuởbãitrướcđểtránhgió.Mũiđấtchotàu
bètránhgióngườitagọilàMũiNé.
Giảthuyếthai:NơiđâylàmảnhđấtcuốicùngcủangườiChămPa,ngườitakể
rằngvàonhữngngàycuốiđờicủamìnhcôngchúaChămtênlàNàNéđãdựng
mộtcáiamnhỏđểsốnghếtnhữngngàycònlạitạinơiđây.Mũiđấtcócôngchúa
NàNésốngnênngườidângọilàMũiNé.Cáiamnàyhiệnnayvẫncòn,ngườidân
gọilàamBàGiàng(BàTrời). 
9. SUỐI HỒNG - ĐỒI CÁT DI ĐỘNG.
Đâylàmộtmạchsuốinhỏ,dosuốichảytrêncátmàuđỏhồngnênngườita
đặttênlàSuốiHồng.ĐầuSuốiHồnglàcảmộtkhuvựcdonhiềudòngnướcchảy
xóimòntạorađịahìnhlỏmchỏmnhamnhởvànhiềuhìnhdángkỳlạrấtđẹpnhư NgũHànhSơn.
PhíatráicủaSuốiHồnglàkhuvựcđồicátrộnglớn.Cátởđâyhìnhthànhtừ
rấtlâuđờidohiệntượng“SaMạcHóa”liêntục.Toànkhuvựccónhiềuđồicát
nằmnốitiếpnhau.Nếucódịpđilênđếnđỉnhđồicátởđộcaokhoảng40m,chúng
tamớithấyhếtđượcvẻđẹptuyệtvờicủanó.Đồicátgiốngnhưmộthoangmạc
thunhỏvớinhiềuhìnhdạngkhácnhau.Thêmmộtđiềulýthúnữalàhìnhdạng
ĐồiCátluônthayđổi.Saumộtđêmgióthổiđồicátđãxoásạchdấuchânngười,
cảnhvậthoàntoànđổikhácsaumỗilầndukháchghéthăm.Dukháchđếntham
quanthườngcóthúthíchlêntrênđỉnhđồicátvàosángsớmkhichưacódấuchân
ai.Từđó,tacóthểngắmnhìncảnhmặttrờimọcnơixứbiển.  10. HÒN RƠM.
HònRơmnằmcáchMũiNé4km.ChúngtagọilàHònRơmnhưngđây
khôngphảilàđảovìHònRơmvốndĩchỉlàmộtmũiđất.Ngườidânkểrằnghàng
nămvàomùamưa,điềukiệnkhíhậuthuậnlợinêncỏdạimọctrênhònrấtnhiều.
Khimùakhôđến,dướicáinắngchóichang,cỏdạitrởnênvàngúa,nhìntừxathì
giốngnhưnhữngđốngrơmkhổnglồnênngườitagọilàHònRơm.
Năm1995,tạiPhanThiếtxảyranhậtthựctoànphầnthìHònRơmchínhlàvị
tríquansátnhậtthựctốtnhất. 
11. BÀU TRẮNG (BÀU SEN) – ĐỒI TRINH NỮ.
BàuTrắnglàmộthồnướcngọtkhálớnthuộchuyệnBắcBìnhcáchPhan
Thiếtkhoảng65kmvềhướngĐôngBắc.
BàuTrắnghìnhthànhtừlâuđời,nằmởgiữavùngđồicátTrinhNữrộng
mênhmôngxenlẫnnhiềunhómcâyrừngthấp.Nướctronghồngọtvàtrong.Bàu
Trắngchialàm2phầnbởimộtđồicátvắtngang.Nhândângọiphầnnhỏhơnlà
BàuÔngvàphầnlớnhơnlàBàuBà.
NgườiViệtxưađãbiếtđếnsựtồntạicủaBàuTrắng.Cácsáchsửcũviết:
“Bạch Hồ có hai hồ, hồ trên và hồ dưới, ở phía Tây Nam huyện Hòa Đa, phía Tây
Ba Động. Hồ trên chu vi 8 dặm lịch, hồ dưới chu vi 22 dặm lịch, nước trong, ngọt,
bốn mùa không tăng, không giảm. Phía Tây Bắc là động cát, phía Tây Nam là
chân rừng, trên bờ phía Nam có đền thờ chúa động.”
NơisâunhấtcóthểướclượngđượccủaBàuTrắnglà19mvàcạndầnvềphía
bờ.Quanhbờhồcónhiềubôngsen,vàomùahạsennởrộkhắphồ,quancảnhđẹp
tuyệtnênhồcòncótêngọilàBàuSen.
BàuTrắnglànơicónguồnnướcngọtduynhấtxungquanhvùngcáttrắng
mênhmôngnàynêntừxưavốnđãtrởthànhđiểmtựachokhucăncứcáchmạng
LêHồngPhong.BàuTrắngnhưlàbầusữanuôilớnbộđộivànhândânBắcBình
trongsuốthaithờikỳkhángchiến.GầnBàuTrắngcácnhàkhoahọctìmthấyđược
dấutíchcủađềnthờnữthầnThiênYana,chứngtỏtừlâuđờixungquanhBàu
TrắngcòncórấtnhiềulàngmạccủangườiChăm.
Năm1867,cụNguyễnThôngđingangquađây,thấycảnhđẹpcủaBàuTrắng,
màcụgọilàBạchHồ,đãlàmnhiềubàithơcangợicảnhđẹpcủahồnhưbài:Quá
Bình Nhơn sa mạc(QuabãicátBìnhNhơn),Bạch Hồ nhành hành(DạochơiBàu Trắng).
BàuTrắngkhôngchỉlànguồncungcấpnướcngọtmàcònlàthắngcảnhđẹp
vàoloạibậcnhấtcủaBìnhThuận.BàuTrắngngàycàngthuhúttrítòmòcủa
kháchdulịchvìvẻđẹpnguyênsơvàtrinhtrắngcủanó.  ĐẶC SẢN BÌNH THUẬN.
+ Nước mắm Phan Thiết.
TạiBìnhThuậnnướcmắmđượcchếbiếnởkhắpcácvùngvenbiển,nhưng
ngườitiêuthụcảnướcchỉquengọichunglàNướcMắmPhanThiết.Điềunày
khôngcógìlạcảvìtừlâuPhanThiếtđãcótiếnglàsảnxuấtranhiềunướcmắmvà
đặcbiệtlàrấtngon.NếuchỉtínhtừkhicôngtyLiênThànhrađờivàchỉtínhthời
điểmmàcôngtythamgiahộichợHàNộinăm1918đểgiớithiệunướcmắmPhan
Thiếttớinayđãhơn80nămtrôiqua,giờđâynướcmắmPhanThiếtđãcómặtở
nhiềunướctrênthếgiới.
Quanhnămsuốttháng,biểnBìnhThuậndângtặngchonhândântrongvùng
mộtlượngcámàítvùngbiểnnàosánhkịp.Cáđượcđưavàobờ,chuyểnđikhắp
nơivàmộtphầnlớnnguồncáấyđãđượcchovàocác“mái”sànhđểủnướcmắm.
“Mái”làtiếngmàngườidânđịaphươngdùngđểgọinhữnglusànhủnướcmắm.
Mộtmáinhưvậycaokhoảnghơn1mvàthườngđượcđậybằngnhữngnắplàm
bằngrơmkhálớn.Nhànàocótiềnthìdùngnhữngthùnggỗto,caotrêncỡ3mđể
ủnướcmắm,đasốcònlạithườngdùngnhữngmáinhưvậy.
CôngđoạnsảnxuấtnướcmắmPhanThiếttruyềnthốngkháphứctạp,khálâu
vàtrảiquanhiềucôngđoạn.Nguyênliệutốtnhấtlàmnướcmắmlàcácơm,ngày
nay,dođápứngyêucầutiêudùngcómộtsốnơicòndùngthêmcátạp.Cáđược
lấyvàrửabằngnướcbiểnởbãicá,sauđóđemđổvàothùngủvớitỷlệ3cá–1
muối,mộtlớpcá,1lớpmuối.Ủđầythùngxongthìdùngtrevàđáxanhđậylên
trênđểcákhôngbịsìnhvàtránhruồi,muỗi.Saukhoảng100ngàyxáccátrong
thùngsẽbịrã,khiđóngườitamởlỗlùchonướccáchảyra.Họhứnglấynướcđó
rồiđổngượclạivàothùng,đợiítlâusaulạitháonước……vàlàmnhưvậycho
đếnkhinướckhôngcònđụcnữathìdùngđược.Đểsảnxuấtranướcmắmtheo
côngnghệtruyềnthốngkểtrên,thôngthườngsẽmấtthờigiantừ5đến7tháng,
tùytheokinhnghiệmvàbíquyếtgiatruyềncủangườiủ.
ThànhphẩmđầutiênủtừthùngragọilàNướcMắmNhấthaycònthường
đượcđọctrạithànhNướcMắmNhĩ.Loạinàyđặcbiệtquývàthơmngon,được
xemnhưlàtinhtúycủacảmộtquátrìnhủròngrã.Saukhilấyhếtnướcmắmnhất
từthùngủra,nhàthùngđổthêmmộtlượngnướcmuốivànướcluộccávàothùng
đểlấythêmnướcmắm,vớiloạinàyngườitagọilà“nướcbổi”.Saukhilấyhết
nướcmắmngườitaxúcthùng,xácmắmđượcdùnglàmphânbón.
Đểphụcvụđạitràchonhucầucủangườitiêudùng,ngàynaycònrấtítnhà
sảnxuấtlàmtheoquytrìnhtruyềnthốngtrênvìtốnnhiềuthờigianvàlượngthành
phẩmkháít.Họnghiêncứuvàứngdụngnhữngthànhtựukhoahọcđểrútngắn
thờigiansảnxuấtbằngcácphảnứnghóahọcđểsảnxuấtranướcmắmnhanhhơn.
Loạinướcmắmlàmratheocôngnghệnàytuybềngoàichẳngkhácgìnướcmắm
truyềnthốngnhưngthờigianphânrãrấtmau.Vảlại,kháchdulịchhiệnnayđang
muốntìmvềloạinướcmắmcổtruyềndocôngsứccựckhổcủaconngườitrảibao
nắnggiólàmra,thấmtrongtừngvịmặncủanướcmắmcòncóvịmặncủanhững
giọtmồhôi,đómớilàloạinướcmắmngonnhất.  + Cây Thanh Long.
Thanh  Long  là  cây  thuộc  họ  Xương  Rồng  có  nguồn  gốc  từ
Mehico,ColumbiađượctrồngnhiềuởNicaragua.ĐặcđiểmcủacâyThanhLong
thíchhợpvớikhíhậunhiệtđới,chịuhạntốt,chịuđượccườngđộánhsángcao,
thíchhợpnhiềuloạiđất.
CâyThanhLongcómặtởBìnhThuậntừrấtlâuđời,nhưngchỉđượcđem
trồnglàmhàngrào.Đầunăm1980,câyThanhLongbắtđầuđượcchúýnhưngmãi
đếnnăm1990câyThanhLongmớiđượctrồngrộngrãiởxãHàmHiệp(Hàm
ThuậnBắc),PhongMẫn(PhanThiết),HàmMỹ,HàmThanh,HàmThuậnNamrồi
đếnBắcBình,TuyPhong.MãiđếnnaycâyThanhLongđãtrởthànhcâycógiátrị
kinhtếvàoloạinhấtởBìnhThuận.DiệntíchThanhLongtoàntỉnhtrên2000ha,
tậptrungcaoởHàmThuậnBắc,HàmThuậnNam,TP.PhanThiết,trongđódiện
tíchđangthuhoạch1290havớisảnlượngtừ15000–20000tấn/năm.
CâyThanhLongđượctrồngbằngtrụgỗ,ngườitađóngmộtkhungcâyđểcho
ThanhLongbámvào.Sauđó,họchặtthànhhomngắncắmxuốngđất,saukhoảng
3–4homthìlấydâybuộclại…ThanhLongtrồngmộtnămthìcótráibói,năm
thứ3–4–5ThanhLongmớichonăngsuấtcao.Đếnnămthứ6năngsuấtgiảm
dần.MùaThanhLongkéodàitừtháng4đếntháng11.
Năm1995,mộtngườinuôivịttìnhcờvâymànhquanhcáctrụThanhLong
banđêmđểđềphòngkẻgian,khôngngờcáctrụThanhLongnàychotráisớmhơn
hẵncáctrụkhác.Từsausựkiệnnàyngườidânbắtđầumắccácbóngđèntrong
cácvườncâyThanhLongvàchorakếtquảrấttốt.NgườitagọilàThanhLong
TráiVụ.Đếntháng12năm1997,phươngpháptrồngThanhLongTráiVụđượcáp
dụngrộngrãi.NhiềungườilàmgiàuđộtngộtdothuhoạchThanhLongTráiVụ.
ThanhLongTráiVụtráitovỏlángcógiátrịxuấtkhẩucao.Nếutreotừ15–20
ngàythì Thanh Long nứt nụ, 5– 7 ngày nữa rahoa và sau đó kết trái.Tên
xuấtkhẩu của cây là RED DRAGON.
+ Con Dông Bình Thuận.
Dônglàloàiđộngvậtthuộchọbòsát.Dôngthườngsốngdướihang,hìnhthù
thìrấtgiốngvớirắnmốinhưngmàusắcthìđẹphơn.SovớiconcáithìconDông
trốngthườngnhỏhơnnhưngtrênmìnhnhiềubôngvàcómàusắcsặcsỡhơn.Loài
Dôngthườngthíchsốngởcácvùngđấtcátvenbiển,nhấtlàvùngBìnhThuận,
chínhvìlýdođóDôngđãtrởthànhmóndặcsảnnổitiếngcủacảvùng.
Khoảngtháng4,5,6âmlịchhằngnămlàthờiđiểmDôngbéonhất.Nguyên
dolàvìđâylàthờiđiểmđầumùamưa,cácloàicôntrùngsinhsôinảynở,con
Dôngrờikhỏihanglênmặtđấtăncácloạicôntrùngnàyvớicỏnon.Cũngtrong
thờigiannày,Dôngbắtđầubắtcặp,đếncuốitháng6âmlịch,Dôngbắtđầusinh
sản.MỗiconDôngmẹđẻtừ6trứngtrởlên.TrứngDônghìnhthùgiốnghộtmít,
khiluộclênănrấtngon.Những tháng còn lại trong năm Dông nằm ẩn dưới
đất, nếu không ăn được gì thì nó gặm nhấm đuôi của nó để sống qua ngày.
ThịtDôngănrấtngonvàđãtrởthànhmónđặcsảncủacácnhàhàngởBình
Thuận.ThịtDôngcóthểđượcchếbiếnthànhnhiềumónănngonnhư: Dông
nướng chấm mắm me . Trướckhinướng,ngườitađemDôngtrụng
trongnướcsôirồicạolớpvảytrêndanó.ĐểnướngDông,ngườitachặtđầuvà
cácchi,sauđórạchmộtđườngtrênsốnglưng.Dôngđượcmổbụng,bỏhếttấtcả
chỉchừalạitrứngmàthôi.LớpđenbêntrongbụngDôngphảiđượccạohết,nếu
khôngthịtsẽbịtanhvàhôimùicỏ. Nem
Dông . Dôngđượclộtda,bămthịtthậtnhuyễn,chogiavịvào vo
thànhviên.ThưởngthứcmónnemDông,tacòncảmnhậnnguyênmùivịtươi
ngontuyệthảocủathịtDông. Lẩu
Dông lá me . Dôngđemchặtbỏđầu,dùngdaorạchnhẹmộtđường
chạydàitừcổxuốngđuôi.Cạosạchlớpdatoànthânxongthìmổbụngmoiruột,
cắtbỏbốnchânvàchópđuôi.ThịDôngbămnhỏ,chiênsơquadầuchohơivàng.
Lámẹchuavòdậpchovàonướclẩucùngcácgiavị:tỏi,hànhlá,muốitiêu,bột
ngọt,chothêmnữatráinướcdừanấuchung.NấusôinướcthìbỏthịtDôngvào.
Mónnàyănvớibúnkèmítrausống.LẩuDônglámelàmóncómộtkhônghaiở PhanThiết.
ThườngthìaiănthịtDôngcũngkhenngonnhưngnếucódịpxemngườita
làmthịtDôngthìkhôngítngườirùngmình,ghêsợmàkhôngdámthưởngthức.
Con Dông khi cắn sẽ không nhả ra cho đến khi nó bị cạy miệng rất mạnh, vì
thế nên dân Bình Thuận mới có câu “Trời Gầm Dông Mới Nhả” 