Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội - Luật quốc tế | Học viện Ngoại giao Việt Nam
Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội - Luật quốc tế | Học viện Ngoại giao Việt Nam được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!
Preview text:
23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
TIỂU LUẬN CUỐI KỲ
MÔN: PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
PHÂN TÍCH VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
Sinh viên thực hiện : Vũ Tiến Thắng Mã sinh viên : KTQT48A5-0302 Lớp : KT48TC
Giảng viên hướng dẫn : Phạm Thanh Tùng about:blank 1/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
MỞ ĐẦU
Để tồn tại và phát triển trong xã hội, các cá nhân buộc phải liên kết với nhau
thành những cộng đồng lớn nhỏ khác nhau. Đời sống cộng động đòi hỏi phải phối
hợp, quy tụ hoạt động của những cá nhân riêng rẽ trong xã hội theo những hướng
nhất định.1 Vì vậy cần có một sự điều chỉnh nhất định đối với các quan hệ xã hội,
quan hệ giữa người với người trên các lĩnh vực.2 Rất nhiều công cụ điều chỉnh
khác nhau đã được loài người sử dụng, trong số đó có pháp luật .Pháp luật được
hình thành và nảy sinh trong đời sống xã hội, là kết quả của sự biến đổi xã hội từ
xã hội không có giai cấp sang xã hội có giai cấp.3 Đồng thời, pháp luật cũng chính
là một công cụ gắn liền với sự phát triển của xã hội, pháp luật vừa mang tính chủ
quan, vừa mang tính khách quan.4
Trong đời sống xã hội, pháp luật có vai trò vô cùng quan trọng. Nó là công
cụ không thể thiếu, bảo đảm cho sự tồn tại, vận hành bình thường của xã hội nói
chung và của nền đạo đức nói riêng.5 Nhưng điều đó không đồng nghĩa rằng pháp
luật là một công cụ vạn năng trong việc quản lý xã hội, bởi lẽ pháp luật không thể
điều chỉnh được mọi quan hệ xã hội. Đạo đức, tôn giáo, tập quán… cũng là các
công cụ góp phần trong việc quản lý xã hội, giữa chúng và pháp luật luôn tồn tại
sự liên hệ mật thiết với nhau. Do vậy, việc làm rõ vai trò của pháp luật trong đời
sống xã hội là một điều hết sức cấn thiết, nhất là trong quá trình phát triển và hội
nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay.
Từ những thực tế trên, nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết của
vấn đề, tôi đã quyết định chọn chủ đề “Phân tích vai trò của pháp luật trong đời
sống xã hội” làm đề tài nghiên cứu cho bài luận cuối kỳ.
1 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
2 Bộ Nội Vụ. Tài liệu đào tạo bồi dưỡng ngạch cán sự, Chuyên đề 2: Pháp luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa
, truy cập ngày 28/12/2021.
3 Hoàng Thị Ngọc Anh (2021). Bài giảng “Lý luận chung về pháp luật”, buổi 1, ngày 5/10/2021.
4 Học Luật. Phân tích tính chủ quan và khách quan của pháp luật, va-khach-quan-cua-phap-luat/>, truy cập ngày 29/12/2021.
5 Báo Đắk Nông. Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, cua-phap-luat-trong-doi-song-xa-hoi-8928.html>, truy cập ngày 1/1/2022. 1 about:blank 2/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
PHẦN MỘT
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁP LUẬT
1.1. Khái niệm pháp luật
Nhằm mục đích quản lý xã hội, mỗi nhà nước cần phải xây dựng và ban
hành hệ thống quy tắc xử sự chung áp dụng cho mọi cá nhân, tổ chức khi tham
gia vào các quan hệ xã hội. Điều đó giúp cho mọi hoạt động của các cá nhân, tổ
chức diễn ra trong phạm vi trật tự và ổn định. Hệ thống quy tắc xử sự chung đó
được gọi là pháp luật.6
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung do Nhà nước
ban hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống
trị và nhu cầu tồn tại của xã hội nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội, tạo lập trật
tự, ổn định cho sự phát triển xã hội.7
1.2. Các đặc trưng của pháp luật
1.2.1. Pháp luật có tính quy phạm phổ biến
Pháp luật có tính quy phạm phổ biến, bởi lẽ pháp luật là những quy tặc xử
sự chung, là một khuôn mẫu chung, được áp dụng nhiều lần, ở nhiều nơi, đối với
tất cả mọi người, trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.8
1.2.2. Pháp luật có tính quyền lực, bắt buộc chung
Pháp luật có tính quyền lực, bắt buộc chung, vì pháp luật là do Nhà nước
ban hành và bảo đảm thực hiện. Với tư cách của mình, Nhà nước là một tổ chức
hợp pháp, công khai và có quyền lực bao trùm toàn xã hội. Vì vậy, khi pháp luật
được nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, nó sẽ có sức mạnh của quyền lực
Nhà nước và có thể tác động đến tất cả mọi người.9 Bất cứ ai cũng phải xử sự theo pháp luật.
1.2.3. Pháp luật có tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức
Pháp luật có tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức, bởi vì hình thức thể
hiện của pháp luật là các văn bản có chứa quy phạm pháp luật do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền ban hành. Các văn bản này được gọi là văn bản quy phạm
6 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
7 Hoàng Thị Ngọc Anh (2021). Bài giảng “Lý luận chung về pháp luật”, buổi 1, ngày 5/10/2021.
8 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
9 Huỳnh Thu Hương (2020). Bản chất và những đặc trưng cơ bản của pháp luật, nhung-dac-trung-c -
o ban-cua-phap-luat/n20170524045758411.html>, truy cập ngày 1/1/2022. 2 about:blank 3/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
pháp luật.10 Các văn bản này yêu cầu sự chính xác và dễ hiểu trong cách diễn đạt,
để bất cứ người dân nào cũng có thể đọc, hiểu và thực hiện đúng những quy định của pháp luật. PHẦN HAI
VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI
Trong xã hội hiện nay, pháp luật là một phương tiện, công cụ thiết yếu để
duy trì, bảo vệ trật tự x
ã hội, tạo điều kiện và định hướng cho sự phát triển xã
hội.11 Do đó, pháp luật có vị trí và tầm quan trọng hết sức lớn đối với đời sống xã hội.
2.1. Pháp luật là công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội mang tính quy phạm và
tính bắt buộc chung, để tổ chức, quản lý các mặt khác nhau của đời sống xã hội
Để quản lý xã hội, cùng với các phương tiện khác, nhà nước sử dụng pháp
luật như một phương tiện hữu hiệu nhất mà không một phương tiện nào có thể
thay thế được.12 Xã hội sẽ không ổn định, không có trật tự và khó có thể tồn tại
được nếu thiếu pháp luật.
Việc quản lý xã hội sẽ đạt được mục đích và có tính hiệu quả cao khi và chỉ
khi xã hội được quản lý bằng pháp luật. Do vậy, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 quy định rõ: “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp
luật, không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa”.13
Phương pháp quản lý xã hội hiệu quả và dân chủ nhất chính là quản lý bằng
pháp luật, bởi lẽ pháp luật có tính bắt buộc chung và là một khuôn mẫu nên sẽ
đảm bảo được tính công bằng trong xã hội. Đồng thời, quản lý bằng pháp luật tạo
nên sự đồng thuận giữa các tầng lớp và giai cấp khác nhau đối với việc thực hiện
pháp luật. Mặt khác, pháp luật do nhà nước ban hành để điều chỉnh các quan hệ
xã hội một cách thống nhất trong toàn quốc và đảm bảo bằng sức mạnh của quyền
lực nhà nước nên hiệu lực thi hành cao.14
10 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
11 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
12 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
13 Điều 12 Hiến pháp Việt Nam (1992), 1992-cong-hoa-xa-hoi-chu-nghia-Viet-nam-38238.aspx>, truy cập ngày 3/1/2022.
14 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 3 about:blank 4/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
2.1.1. Pháp luật quy định cơ cấu tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước,
làm cho bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động khoa học
Pháp luật làm cho bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động khoa học
hơn, vì vậy đòi hỏi mỗi cơ quan nhà nước, cũng như cả bộ máy nhà nước đều phải
được tổ chức và hoạt động trên cơ sở các quy định của pháp luật (pháp luật về tổ
chức bộ máy nhà nước). Thông qua pháp luật, nhà nước chế định hóa các quan hệ
quyền lực, quy định thẩm quyền của mỗi thiết chế quyền lực nhà nước. Quyền lực
nhà nước phải được tổ chức trên cơ sở pháp luật, thực hiện thông qua pháp luật.
Nếu không sẽ dẫn đến sự chồng chéo, không thống nhất, không khoa học và khó
phát huy được được sức mạnh của mỗi cơ quan, cũng như sức mạnh tổng hợp của bộ máy nhà nước.15
Hiến pháp Việt Nam 2013, tại khoản 1 Điều 8 đã quy định rõ: “Nhà nước
được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến
pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ”.16
2.1.2. Pháp luật là một phương tiện để nhà nước quản lý kinh tế, thực hiện
các chính sách kinh tế và các mục tiêu kinh tế
Pháp luật có vai trò vô cùng quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Pháp
luật chính là một công cụ để nhà nước quản lý kinh tế, nhà nước không thể quản
lý được nền kinh tế phức tạp nếu không dựa vào pháp luật.17
2.1.2.1. Pháp luật tạo ra các khung pháp lý để cho các cơ quan quản lý nhà
nước về kinh tế tiến hành hoạt động quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh,
quản lý vĩ mô nền kinh tế
Thông qua pháp luật, nhà nước hoạch định các chính sách kinh tế, trật tự
hoá các hoạt động sản xuất kinh doanh của các tổ chức và cá nhân, định hướng
cho các quan hệ kinh tế phát triển theo những mục đích mong muốn.18
Chẳng hạn, tại Việt Nam, chính sách kinh tế của nước ta hiện nay được Điều
50 Hiến pháp năm 2013 xác định r :
õ “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội nhập, hợp tác quốc tế”.19
15 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
16 Điều 8 Hiến pháp Việt Nam (2013), 2013-215627.aspx>, truy cập ngày 8/1/2022.
17 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
18 Vai trò của pháp luật đối với nền kinh tế (2013), doi-voi-nen-kinh-te.htm>, truy cập ngày 8/1/2022.
19 Điều 50 Hiến pháp Việt Nam (2013), nam-2013-215627.aspx>, truy cập ngày 8/1/2022. 4 about:blank 5/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
Chính sách quản lý vĩ mô, theo nghĩa hẹp, bao gồm các chính sách thuế và
chi tiêu ngân sách của Nhà nước nhằm điều tiết chu kỳ kinh tế, đảm bảo công ăn
việc làm, ổn định giá cả và tăng trưởng liên tục của nền kinh tế. Để đạt được hiệu
quả quản lý vĩ mô nền kinh tế, nhà nước tạo ra một cơ chế ổn định bằng hệ thống
pháp luật thống nhất, chặt chẽ và phù hợp với nền kinh tế của nước ta hiện nay.20
Ví dụ, các quy định của Hiến pháp năm 1992, Luật Doanh nghiệp và Luật
Đầu tư năm 2005 được ban hành phản ánh đúng đắn nhu cầu khách quan và lợi
ích đa dạng của các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở n ớ
ư c ta, đã tạo cơ sở pháp lí cho sự ra đời và hoạt động của
hàng chục ngàn doanh nghiệp vừa và nhỏ, góp phần phát triển kinh tế đất nước.21
2.1.2.2. Pháp luật có thể kìm hãm sự phát triển kinh tế và mang lại một số
tác hại cho nền kinh tế
Khi pháp luật có nội dung lạc hậu, không phản ánh đúng các quan hệ kinh
tế hiện hành, pháp luật được xây dựng không phù hợp với các điều kiện, yêu cầu
của nền kinh tế, chúng sẽ kìm hãm sự phát triển kinh tế, thậm chí còn có thể mang
lại những tác hại nhất định cho nền kinh tế. Chẳng hạn, nhìn lại một số quy định
của Hiến pháp Việt Nam 1980 cùng một số văn bản pháp luật được ban hành trong
thời kỳ này là quá cao so với điều kiện kinh tế - xã hội ở nước ta lúc đó. Do đó,
chúng đã làm cho nền kinh tế nước ta phát triển chậm, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn.22
2.1.3. Pháp luật góp phần giữ gìn những quan niệm đạo đức tiến bộ và hạn
chế, loại trừ những quy tắc đạo đức cũ lạc hậu, không lành mạnh.
Ngoài quy phạm pháp luật
, tại mỗi nước trên thế giới có thể tồn tại những
loại quy phạm xã hội khác, và trong đó có quy phạm đạo đức. Quy phạm pháp
luật và quy phạm đạo đức có mối quan hệ vô cùng chặt chẽ với nhau.
Đạo đức là những quy tắc xử sự của con người, của tập thể và của cộng đồng,
được hình thành trên cơ sở quan niệm về cái thiện, cái ác, sự công bằng, về nghĩa
vụ, lương tâm, danh dự, nhân phẩm và về những phạm trù khác thuộc đời sống
tinh thần của xã hội. Đạo đức, một khi đã trở thành niềm tin nội tâm thì sẽ được
các cá nhân, các nhóm xã hội tuân theo một cách tự giác.23
20 Vai trò của pháp luật đối với nền kinh tế (2013), doi-voi-nen-kinh-te.htm>, truy cập ngày 8/1/2022.
21 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
22 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
23 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 5 about:blank 6/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
2.1.3.1. Pháp luật góp phần giữ gìn và phát huy những quan niệm, quy tắc
đạo đức tiến bộ, tốt đẹp của dân tộc, ngăn chặn sự thoái hóa, xuống cấp của đạo đức
Hiện nay, nhiều quy tắc đạo đức đã được luật hóa để bảo vệ và giữ gìn truyền
thống, tránh sự xuống cấp về đạo đức như các quy tắc ứng xử về nghĩa vụ giữa
cha mẹ về con cái, giữa vợ và chồng, giữa các thành viên trong gia đình.24
Bởi lẽ, trong quá trình xây dựng pháp luật, nhà nước luôn cố gắng đưa những
quy phạm pháp luật có tính phổ biến, phù hợp với sự phát triển và tiến bộ xã hội
vào trong các quy phạm pháp luật. Do đó, trong hàng loạt quy phạm pháp luật
luôn thể hiện các quan niệm về đạo đức, nhất là pháp luật trong các lĩnh vực dân
sự, hôn nhân và gia đình, văn hóa, xã hội, giáo dục. Khi đã trở thành nội dung của
quy phạm pháp luật thì các giá trị đạo đức không chỉ được tuân thủ bằng niềm tin,
lương tâm hay sức ép của dư luận xã hội mà còn được nhà nước đảm bảo thực
hiện bằng sức mạnh quyền lực nhà nước. Vì thế, có thể nói, pháp luật là một
phương tiện đặc thù để thể hiện và bảo vệ các giá trị đạo đức.25
Ví dụ, căn cứ theo Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, tại khoản 2 Điều
71 quy định rõ: “Con có nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc
biệt khi cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, ốm đau, già yếu, khuyết tật; trường
hợp gia đình có nhiều con thì các con phải cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng cha
mẹ”.26 Thực tế, trong xã hôi hiện đại ngày nay, có một bộ phận người trẻ bỏ rơi,
không chăm sóc, thậm chí có những hành vi ngược đãi đối với cha mẹ. Đây được
đánh giá là một hành vi vi phạm nghiêm trọng về đạo đức con người.
2.1.3.2. Pháp luật góp phần hạn chế, loại trừ dần những quan quan niệm, quy
tắc đạo đức không lành mạnh, hoặc những quan niệm cũ lạc hậu, trái với sự
tiến bộ của xã hội văn minh.
Tiến trình đổi mới, mở của, hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước ta ngoài
những mặt tích cực thì một số yếu tố văn hóa, đạo đức trái với thuần phong mỹ
tục của dân tộc cũng đang có xu hướng hình thành và phát triển tại Việt Nam.
Pháp luật Việt Nam đã có những biện pháp ngăn chặn như cấm mại dâm, cấm
đánh bạc dưới mọi hình thức.27
Mặt khác, một số quan niệm, quy tắc đạo đức được truyền lại từ thời xa xưa
cho đến nay. Trong số những quan niệm đó, có những quan niệm đạo đức rất đáng
được gìn giữ và tôn trọng, những vẫn tồn tại một số quan niệm đạo đức hoàn toàn
24 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
25 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
26 Điều 71, Luật Hôn nhân và Gia đình (2014), nhan-va-gia-dinh-2014-238640.aspx>, truy cập ngày 9/1/2022.
27 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội. 6 about:blank 7/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
không phù hợp với sự phát triển của xã hội hiện đại. Khi này, pháp luật sẽ can
thiệp và góp phần hạn chế, loại trừ dần những quan điểm, quan niệm, quy tắc đạo đức như vậy.
Tư tưởng trọng nam, khinh nữa là một quan niệm lạc hậu, đi ngược lại với
sự tiến bộ của xã hội loài người hiện đại. Vì vậy, pháp luật đã xuất hiện để góp
phần hạn chế và loại trừ quan niệm này ra khỏi xã hội. Ví dụ, căn cứ theo khoản
1 Điều 18 Luật Bình đẳng giới 2006: “Vợ, chồng bình đẳng với nhau trong quan
hệ dân sự và các quan hệ khác liên quan đến hôn nhân và gia đình”.28
Như vậy, thông qua những quy định pháp luật về quyền bình đẳng giới giữa
nam và nữ, giữa vợ và chồng, giữa con cái, pháp luật đã góp phần xóa bỏ tư tưởng
trọng nam, khinh nữ, tư tưởng đề cao người chồng, hạ thấp vai trò người vợ, xóa
bỏ sự bất bình đẳng giữa vợ và chồng, giữa các thành viên trong gia đình.29
2.1.4. Pháp luật góp phần ngăn cấm, loại bỏ những tập tục trái pháp luật, có
hại cho xã hội, không phù hợp với tiến bộ xã hội
Tập tục là thói quen được tôn trọng, được tuân theo và được giữ gìn chung
trong cuộc sống của mỗi cộng đồng nhất định.30 Vì được truyền lại giữa các thế
hệ, nên việc tồn tại những tập tục không phù hợp với tiến bộ xã hội là điều không
thể tránh khỏi. Khi đó, vai trò của pháp luật chính là loại trừ và ngăn cấm những
tập tục không phù hợp này.
Chẳng hạn, những tập tục có thể gây mất vệ sinh như tập tục chôn chung
(chôn chung trong một hòm những người sống trong cùng một nhà, dù không chết
trong cùng một thời gian), tập tục nối dây (anh chết thì em trai phải lấy chị dâu).
Đối với những tập tục có hại cho sự tiến bộ của xã hội hay đạo đức, trái với văn
hóa tốt đẹp của dân tộc thì sẽ bị pháp luật kìm hãm, cấm đoán hoặc loại trừ.31
2.1.5. Pháp luật tác động lên ý thức của con người và điều chỉnh hành vi của
họ qua việc giáo dục pháp luật
Pháp luật đưa ra nhận thức, tư tưởng để người dân có thể học và noi theo,
đồng thời việc giáo dục giúp nâng cao nhận thức, định hướng tư tưởng và làm
thay đổi hành vi trong xã hội. Pháp luật là cơ sở hình thành ý thức tuân thủ pháp
luật, thái độ tôn trọng pháp luật, sống và làm việc theo pháp luật, tạo nên những
thói quen suy nghĩ và hành động tốt, hợp pháp. Pháp luật giáo dục ý thức công
28 Điều 18 Luật Bình đẳng giới (2006), 2006-73-2006-QH11-15866.aspx>, truy cập ngày 9/1/2022.
29 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
30 Dương Lê (2021). Phong hóa, phong tục, tập tục là gì?, , truy cập ngày 9/1/2022
31 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội. 7 about:blank 8/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
dân, làm hình thành ở mỗi người ý thức về trách nhiệm, bổn phận của cá nhân đối
với cộng đồng, công dân đối với đất nước.32
2.2. Pháp luật công cụ để bảo vệ công lý, thực hiện công bằng xã hội.
Trong đời sống xã hội, khi xem xét vai trò của pháp luật dưới góc nhìn của
công dân, pháp luật chính là một công cụ giúp họ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Quyền con người là những quyền tự nhiên, vốn có và khách quan của con
người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp
lý quốc tế. Ở Việt Nam, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
luôn được tôn trọng và bảo đảm.33 Theo khoản 1 Điều 14 Hiến pháp năm 2013
quy định: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người,
quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn
trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”.34
2.2.1. Pháp luật là phương tiện để công dân thực hiện quyền và lợi ích hợp pháp của mình
Hiến pháp quy định về các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; các luật
về dân sự, hôn nhân và gia đình, thương mại, thuế, đất đai, giáo dục… cụ thể hóa
nội dung, cách thức thực hiện các quyền của công dân trong từng lĩnh vực cụ thể.35
Do vậy, công dân được pháp luật xác lập quyền của mình trong các lĩnh vực
của đời sống xã hội thông qua các quy định trong các luật. Từ đó, công dân thực
hiện quyền của mình.
Ví dụ về một điều luật để minh chứng cho sự công bằng trong xã hội, theo
Điều 54 Hiến pháp năm 1992: “Công dân, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành
phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hoá, nghề nghiệp, thời hạn cư trú,
đủ mười tám tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên đều
có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân theo quy định của pháp luật”.36
2.2.2. Pháp luật là phương tiện để công dân bảo vệ quyền, cũng như lợi ích
hợp pháp của mình
32 Nguyễn Văn Phi (2021). Vai trò của pháp luật đối với xã hội, doi-voi-xa-hoi/>, truy cập ngày 6/1/2022.
33 Lê Trang Hùng (2013). Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong Hiến pháp 2013, , truy cập ngày 6/1/2022.
34 Điều 14 Hiến pháp Việt Nam (2013). nam-2013-215627.aspx>, truy cập ngày 6/1/2022.
35 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
36 Điều 54 Hiến pháp Việt Nam (1992), h nh/Hien-phap-
1992-cong-hoa-xa-hoi-chu-nghia-Viet-nam-38238.aspx>, truy cập 6/1/2022. 8 about:blank 9/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
Pháp luật là phương tiện để công dân bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp
của mình thông qua các luật về hành chính, hình sự, tố tụng, trong đó quy định
thẩm quyền, nội dung, hình thức, thủ tục giải quyết các tranh chấp, khiếu nại và
xử lí các vi phạm pháp luật xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.37
Ví dụ, theo khoản 1 Điều 7 Luật khiếu nại 2011: “Khi có căn cứ cho rằng
quyết định hành chính, hành vi hành chính là trái pháp luật, xâm phạm trực tiếp
đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình thì người khiếu nại khiếu nại lần đầu đến
người đã ra quyết định hành chính hoặc cơ quan có người có hành vi hành chính
hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án theo quy định của Luật tố tụng hành chính”.38
Như vậy, pháp luật không không những quy định quyền của công dân trong
cuộc sống mà còn quy định rõ cách thức để công dân thực hiện các quyền đó cũng
như trình tự, thủ tục pháp lí để công dân yêu cầu nhà nước bảo vệ các quyền, lợi
ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.39
Ngoài ra, pháp luật chính là công cụ duy nhất giúp cho nhóm người yếu thế
trong xã hội bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Nhóm người yếu thế là nhóm những người mà họ tự cảm thấy mình lâm vào
hoàn cảnh khó khăn, ở đó họ bị từ chối việc tiếp cận và sử dụng các phương tiện
được cho là hữu ích với đa số các nhóm xã hội tương tự khác. Chúng bao gồm
quyền tự chủ, trách nhiệm, lòng tự trọng, quyền được sự hỗ trợ của cộng đồng, y
tế, giáo dục, thông tin, việc làm, vốn và hệ thống hỗ trợ khác. Đó là nhóm người
luôn luôn có sự hiện diện của "rào cản" đối với khả năng tự túc của họ.40 Một số
đối tượng điển hình nhóm người yếu thế là người nghèo, người dân tộc thiểu số,
trẻ em, người khuyết tật…
Căn cứ theo Điều 27 Luật trẻ em 2016: “Trẻ em có quyền được bảo vệ dưới
mọi hình thức để không bị bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc làm tổn hại đến sự phat triên
toàn diện của trẻ em”.41 Tuy nhiên, xét ở một khía cạnh khác, vào khoảng cuối
năm 2021, tại Việt Nam, vụ việc bé V.A (8 tuổi) bị đối tượng N.V.Q.T (26 tuổi)
bạo hành và đánh đập trong một thời gian dài dẫn đến tử vong đã dấy lên một lo
ngại đối với tính thực thi của pháp luật trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho trẻ.
37 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
38 Khoản 1 Điều 7 Luật khiếu nại (2011), 2011-132446.aspx>, truy cập ngày 6/1/2022.
39 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
40 Phạm Văn Quyết (2016). Công tác hỗ trợ nhóm yếu thế ở Việt Nam, tro-nhom-yeu-o-viet-nam/>, truy cập ngày 8/1/2022.
41 Điều 27 Luật trẻ em (2016), , truy cập ngày 8/1/2022. 9 about:blank 10/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
2.3. Pháp luật là vũ khí chính trị giai cấp, là phương tiện để bảo vệ lợi ích cho
giai cấp thống trị, lực lượng cầm quyền, thực hiện những mục đích mà Nhà
nước, lực lượng cầm quyền đặt ra
Pháp luật quy định địa vị thống trị của lực lượng cầm quyền trong xã hội,
đồng thời pháp luật là phương tiện để hiện thực hóa mực tiêu, chính sách của lực
lượng cầm quyền (đảng phái, nhà nước, giai cấp…). Các đảng phái chính trị luôn
mong muốn đường lối, chính sách của mình được nhà nước thể chế hóa thành
pháp luật. Dưới hình thức pháp luật, đường lối chính sách của các lực lượng chính
trị được nâng lên thành cái phổ biến, có tính bắt buộc chung và được bảo đảm
thực hiện bằng các biện pháp nhà nước.42 PHẦN BA
MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN TĂNG CƯỜNG TÍNH HIỆU QUẢ
CỦA PHÁP LUẬT
Trong một số trường hợp, pháp luật vẫn chưa phát huy được hết vai trò của
mình. Sau đây là một số giải pháp để phát huy vị trí và vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội:
Tập trung xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam. “Đẩy nhanh công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa trên các mặt: hệ thống thể chế, chức năng, nhiệm vụ; tổ chức bộ
máy; cán bộ, công chức; phương thức hoạt động. Định rõ những việc Nhà
nước phải làm và bảo đảm đủ các điều kiện để làm tốt…”.43
Đẩy mạnh việc giáo dục pháp luật trên quy mô toàn xã hội. Tăng cường
công tác giảng dạy các môn học về pháp luật, giúp cho người học ý thức
được vai trò to lớn của pháp luật trong đời sống.
Không ngừng xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và các chuẩn mực
đạo đức trong điều kiện mới hiện nay.44
Nâng cao hiệu quả của công tác giám sát và kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật.
42 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
43 Đảng Cộng sản Việt Nam (2006). Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
44 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội. 10 about:blank 11/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
Cần có cơ chế xây dựng chính sách, pháp luật phù hợp vì lợi ích chung của
cả xã hội, cả dân tộc Việt Nam, không vì những lợi ích cục bộ, trước mắt
mà đánh mất cái toàn cục, sự phát triển chung của đất nước.45
KẾT LUẬN
Việc tìm hiểu các vấn đề thuộc nội dung của chủ đề nhằm thực hiện y êu cầu
của đề tài về cơ bản đã đạt được. Kết quả của vấn đề trên các phương diện lý luận
và thực tiễn đời sống pháp lý đã được thể hiện ở phần hai và qua đó đã làm sáng
tỏ được vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội.
Tóm lại, pháp luật đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống xã hội.
Muốn thực hành tốt sự quản lý quốc gia, đẩy nhanh sự phát triển của xã hội, mở
rộng quan hệ và cộng tác với các nước thì phải chú trọng phát huy vai trò của luật
pháp, phải mau chóng xây dựng một hệ thống pháp luật toàn diện, đầy đủ và đồng
bộ, thích hợp với những điều kiện và cảnh ngộ trong nước, đồng thời hợp với
thiên hướng phát triển chung với tình hình quốc tế và khu vực.46 Sự hoàn thiện hệ
thống pháp luật, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật có ý nghĩa quan trọng trong
sự nghiệp xây dựng và đổi mới đất nước, đồng thời góp phần tạo ra một x ã hội ổn
định và ngày càng phát triển.
45 Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
46 Lê Minh Trường (2021). Vai trò của pháp luật đối với nhà nước và xã hội, ve-vai-tro-cua-phap-luat-doi-vo - i nha-nuoc-v -
a xa-hoi-.aspx>, truy cập ngày 10/1/2022. 11 about:blank 12/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Minh Đoan (2008). Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nhà
xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội .
2. Bộ Nội Vụ. Tài liệu đào tạo bồi dưỡng ngạch cán sự, Chuyên đề 2: Pháp
luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa
nde2.pdf>, truy cập ngày 28/12/2021.
3. Hoàng Thị Ngọc Anh (2021). Bài giảng “Lý luận chung về pháp luật”, buổi 1, ngày 5/10/2021.
4. Học Luật. Phân tích tính chủ quan và khách quan của pháp luật, , truy cập ngày 29/12/2021.
5. Báo Đắk Nông. Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội,
song-xa-hoi-8928.html>, truy cập ngày 1/1/2022.
6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008). Giáo dục công dân 12, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
7. Huỳnh Thu Hương (2020). Bản chất và những đặc trưng cơ bản của pháp luật,
luat/n20170524045758411.html>, truy cập ngày 1/1/2022.
8. Điều 12 Hiến pháp Việt Nam (1992), ban/Bo-may-hanh-chinh/Hien-phap-1992-cong-hoa-xa-hoi-chu-nghia-Viet-
nam-38238.aspx>, truy cập ngày 3/1/2022.
9. Điều 8 Hiến pháp Việt Nam (2013), may-hanh-chinh/Hien-phap-nam-2013-215627.aspx>, truy cập ngày 8/1/2022.
10. Vai trò của pháp luật đối với nền kinh tế (2013),
kinh-te.htm>, truy cập ngày 8/1/2022.
11. Điều 50 Hiến pháp Việt Nam (2013), ban/Bo-may-hanh-chinh/Hien-phap-nam-2013-215627.aspx>, truy cập ngày 8/1/2022.
12. Điều 71, Luật Hôn nhân và Gia đình (2014),
dinh-2014-238640.aspx>, truy cập ngày 9/1/2022. 12 about:blank 13/14 23:48 2/8/24
Vũ Tiến Thắng - Đề bài: vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Điểm bài luậ…
13. Điều 18 Luật Bình đẳng giới (2006), ban/Quyen-dan-su/Luat-Binh-dang-gioi-2006-73-2006-QH11-15866.aspx>, truy cập ngày 9/1/2022.
14. Dương Lê (2021). Phong hóa, phong tục, tập tục là gì?, , truy cập ngày 9/1/2022
15. Nguyễn Văn Phi (2021). Vai trò của pháp luật đối với xã hội, , truy cập ngày 6/1/2022.
16. Lê Trang Hùng (2013). Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân trong Hiến pháp 2013, ban-moi.aspx?ItemID=212#>, truy cập ngày 6/1/2022.
17. Điều 14 Hiến pháp Việt Nam (2013). ban/Bo-may-hanh-chinh/Hien-phap-nam-2013-215627.aspx>, truy cập ngày 6/1/2022.
18. Điều 54 Hiến pháp Việt Nam (1992), ban/Bo-may-hanh-chinh/Hien-phap-1992-cong-hoa-xa-hoi-chu-nghia-Viet-
nam-38238.aspx>, truy cập 6/1/2022.
19. Khoản 1 Điều 7 Luật khiếu nại (2011), ban/Thu-tuc-To-tung/Luat-khieu-nai-2011-132446.aspx>, truy cập ngày 6/1/2022.
20. Phạm Văn Quyết (2016). Công tác hỗ trợ nhóm yếu thế ở Việt Nam, , truy cập ngày 8/1/2022.
21. Điều 27 Luật trẻ em (2016), duc/Luat-tre-em-2016-303313.aspx>, truy cập ngày 8/1/2022.
22. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006). Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
X, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội.
23. Lê Minh Trường (2021). Vai trò của pháp luật đối với nhà nước và xã hội,
nuoc-va-xa-hoi-.aspx>, truy cập ngày 10/1/2022. 13 about:blank 14/14