Theo quan điểm của triết học Mác – Lenin, bản chất của nhận thức là:

Quy luật là những mối liên hệ khách quan, bản chất tất yếu giữa các đối tượng và luôn tác động khi đã hội đủ các điều kiện.

Quy luật tự nhiên diễn ra tự phát thông qua sự tác động tự phát của các lực lượng tự nhiên.

Quy luật xã hội hình thành và tác động thông qua hoạt động của con người nhưng lại không phụ thuộc vào ý thức con người.

Nước chảy đá mòn.

Xanh vỏ đỏ lòng.

Ở đâu thì tràn ở ống thì dài.

Ngẫu nhiên mang tính xác suất, chỉ có tất nhiên có tính quy luật.

Mọi thứ đều là tất nhiên, ngẫu nhiên là cái tất nhiên không có quy luật

Tất nhiên và ngẫu nhiên đều không có tính quy luật.

Bản chất.

Hiện tượng.

Nội dung.

Chỉ có cái chung tồn tại thực còn cái riêng không tồn tại.

Chỉ có cái riêng tồn tại thực còn cái chung chỉ là tên gọi trống rỗng.

Cái chung là cái bao trùm toàn bộ cái riêng.

Đấu tranh giữa các mặt đối lập là tạm thời.

Đấu tranh giữa các mặt đối lập là tương đối.

Đấu tranh giữa các mặt đối lập vừa tuyệt đối vừa tương đối.

Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.

Quy luật phủ định của phủ định.

Mọi sự vật, hiện tượng đều là sự thống nhất biện chứng giữa hai mặt chất và lượng.

Sự phân biệt giữa chất và lượng chỉ là tương đối, giữa chúng không ranh giới tuyệt đối.

Mỗi chất của sự vật có những lượng tương ứng với nó.

Sự phân biệt giữa chất và lượng chỉ là tương đối.

Mọi sự vật, hiện tượng đều là sự thống nhất giữa chất và lượng.

Sự thay đổi về lượng của sự vật có ảnh hưởng đến sự thay đổi về chất của nó và ngược lại, sự thay đổi về chất của sự vật cũng làm thay đổi về lượng tương ứng.

Hoạt động phát minh khoa học.

Hoạt động sáng tạo nghệ thuật.

Hoạt động giải trí tinh thần.

Đão cày giữa đường.

Trí khôn của ta đây

Cóc kiện trời

Sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong cùng một sự vật.

Sự tác động lẫn nhau giữa các sự vật.

Một hiện tượng có trước kết quả.

Bản chất và hiện tượng đối lập nhau, tách rời nhau.

Bản chất và hiện tượng là sản phẩm của tư duy trừu tượng.

Bản chất và hiện tượng là sản phẩm của ý niệm.

Độ là phạm trù triết học chỉ khoảng giới hạn trong đó sự thay đổi về lượng có thể làm biến đổi về chất.

Độ là phạm trù triết học chỉ sự biến đổi về chất và lượng.

Độ là giới hạn trong đó sự thay đổi về lượng bất kỳ cũng làm biến đổi về chất.

Những mặt khác nhau đều coi là mặt đối lập.

Những mặt nằm chung trong cùng một sự vật đều coi là mặt đối lập.

Mọi sự vật, hiện tượng đều được hình thành bởi sự thống nhất của mặt đối lập, không hề có sự bài trừ lẫn nhau.