Vai trò của tất nhiên và ngẫu nhiên đối với quá trình phát triển của sự vật là:

Là điểm khởi đầu của nhận thức.

Tồn tại song hành, hỗ trợ quá trình nhận thức.

Là đích đến của nhận thức.

Quan điểm phát triển.

Quan điểm lịch sử - cụ thể.

Quan điểm toàn diện.

Tồn tại cô lập, tĩnh tại không vận động, phát triển, hoặc nếu có vận động thì chỉ là sự dịch chuyển vị trí trong không gian và thời gian do những nguyên nhân bên ngoài.

Là những gì bí ẩn, ngẫu nhiên, hỗn độn, không tuân theo một quy luật nào, và con người không thể nào biết được mọi sự tồn tại và vận động của chúng.

Là sự ảo giả nên mối liên hệ và tính quy luật mà chúng thể hiện và được con người nhận thức cũng không chân thực

Quy luật là những mối liên hệ khách quan, bản chất tất yếu giữa các đối tượng và luôn tác động khi đã hội đủ các điều kiện.

Quy luật tự nhiên diễn ra tự phát thông qua sự tác động tự phát của các lực lượng tự nhiên.

Quy luật xã hội hình thành và tác động thông qua hoạt động của con người nhưng lại không phụ thuộc vào ý thức con người.

Phương thức tồn tại.

Cách thức phản ánh hiện thực.

Khả năng áp dụng.

Nước chảy đá mòn.

Xanh vỏ đỏ lòng.

Ở đâu thì tràn ở ống thì dài.

Ngẫu nhiên mang tính xác suất, chỉ có tất nhiên có tính quy luật.

Mọi thứ đều là tất nhiên, ngẫu nhiên là cái tất nhiên không có quy luật

Tất nhiên và ngẫu nhiên đều không có tính quy luật.

Đão cày giữa đường.

Trí khôn của ta đây

Cóc kiện trời

Bản chất.

Hiện tượng.

Nội dung.

Là cái toàn thể được tập hợp từ những bộ phận hợp thành tính khách quan, phổ biến.

Là những sự vật liên quan đến tất cả mọi người.

Là cái chứa đựng cái riêng, tất cả những cái riêng đều phụ thuộc vào nó.

Cái chung nằm ngoài cái riêng, bao trùm toàn bộ cái riêng.

Cái chung có những đặc điểm giống với cái riêng.

Cái chung quyết định sự tồn tại của cái riêng.

Chỉ có cái chung tồn tại thực còn cái riêng không tồn tại.

Chỉ có cái riêng tồn tại thực còn cái chung chỉ là tên gọi trống rỗng.

Cái chung là cái bao trùm toàn bộ cái riêng.

Sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong cùng một sự vật.

Sự tác động lẫn nhau giữa các sự vật.

Một hiện tượng có trước kết quả.

Bản chất và hiện tượng đối lập nhau, tách rời nhau.

Bản chất và hiện tượng là sản phẩm của tư duy trừu tượng.

Bản chất và hiện tượng là sản phẩm của ý niệm.

Quan hệ được sắp xếp theo trình tự trước sau.

Quan hệ một chiều.

Quan hệ hai chiều.