Bài giảng Chương 3 - Môi trường kinh doanh - Quản trị kinh doanh | Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế

Chương 3 MÔI TRƯỜNG KINH DOANH QUỐC TẾ NỘI DUNG CHƯƠNG 1
Môi trường văn hoá 2
Môi trường chính trị, pháp lý 3
Môi trường kinh tế 1 LỢI ÍCH Sức hấp dẫn tổng thể của CHI PHÍ một quốc gia RỦI RO
1. MÔI TRƯỜNG VĂN HOÁ 2
1.1. Khái niệm về văn hoá
1.2. Các yếu tố thuộc môi trường văn hoá
1.3. Một số nghiên cứu tiêu biểu về văn hoá 1.4. Ý nghĩa quản trị
1.1. Khái niệm văn hoá
Văn hoá là sự lập trình tâm trí tập thể, giúp phân biệt
các thành viên của nhóm người này với thành viên của
nhóm người khác. Theo nghĩa này, văn hoá bao gồm
“hệ thống giá trị và các chuẩn mực, và các giá trị, chuẩn
mực là một trong những yếu tố nền tảng của văn hoá” - Geert Hofstede. 3
1.2. Các yếu tố thuộc môi trường văn hoá Cấu trúc Triết lý xã hội chính trị Hệ thống giá trị và Triết lý Ngôn ngữ các chuẩn kinh tế mực văn hóa Tôn giáo, Giáo dục đạo đức 1.2.1. Cấu trúc xã hội
v Cấu trúc xã hội là cách thức tổ chức cơ bản của một xã hội
v Hai chiều hướng phân biệt các cơ cấu xã hội khác nhau:
(a) Mức độ coi trọng tính cá nhân (đối lập với tập thể) của từng xã hội. Chủ nghĩa cá nhân Chủ nghĩa tập thể
− Coi trọng thành tích cá nhân.
− Đề cao tư cách thành viên
− Thiếu sự trung thành và cam
nhóm và thành tích tập thể.
kết lâu dài với một công ty.
− Khuyến khích teamwork và
− Thiếu tinh thần hợp tác giữa
công việc ổn định trọn đời.
các cá nhân và nhóm lợi ích.
− Hạn chế sáng tạo cá nhân. 4
(b) Mức độ mà một xã hội phân tầng thành các tầng lớp khác nhau.
vCác xã hội có ý thức giai
vCác xã hội có ý thức giai
cấp mạnh được đặt trưng
cấp thấp được đặc trưng
bởi tính dịch chuyển xã
bởi tính dịch chuyển xã hội
hội thấp và mức độ cao
cao và mức độ thấp của của phân tầng xã hội. sự phân tầng xã hội.
Hệ thống đẳng cấp tại Ấn Độ cổ đại
Hệ thống giai cấp ở Anh
1.2.2. Tôn giáo và hệ thống đạo đức v Tôn giáo
Hệ thống các nghi lễ và niềm tin chung có liên quan tới phạm trù linh thiêng. v Hệ thống đạo đức
Một tập hợp các niềm tin được trình bày khúc chiết về cách hành
xử đúng đắn trong một xã hội. 5 1.2.3. Ngôn ngữ Ngôn ngữ nói Giao tiếp phi ngôn ngữ 6 1.2.4. Giáo dục
v Khái niệm: Giáo dục chính quy là phương tiện mà thông qua
đó các cá nhân có thể học được rất nhiều kỹ năng cần thiết
trong xã hội hiện đại về ngôn ngữ, nhận thức hay toán học.
v Những nền tảng kiến thức và cơ hội đào tạo và giáo dục
dành cho công dân của một quốc gia cũng có thể mang lại lợi
thế cạnh tranh trên thị trường và làm cho quốc gia đó trở nên
kém hoặc hấp dẫn hơn để mở rộng kinh doanh.
v Trình độ hoc_ vấn chung của một quốc gia là một chỉ dẫn tốt
về các loại sản phẩm có thể bán hoặc các tài liệu quảng cáo có thể thành công.
1.3. Một số nghiên cứu tiêu biểu về văn hoá
1.3.1. Quan điểm văn hoá nghèo ngữ cảnh (low-context)
và giàu ngữ cảnh (high-context) của Hall
1.3.2. Nghiên cứu về văn hoá quốc gia của Hofstede 7
1.3.1. Low-context vs High-context (Hall) XYZ $%^ ABC *@# Nghèo ngữ cảnh Giàu ngữ cảnh (Low context culture) (High context culture)
§ Ưu tiên việc kinh doanh.
§ Ưu tiên xây dựng lòng tin với mọi
§ Tài chuyên môn và cách trình người. bày được đánh giá cao.
§ Những mối quan hệ cá nhân và
§ Hợp đồng chi tiết, hợp pháp là
sự tín nhiệm được đánh giá cao.
yếu tố tiên quyết để đạt đến
§ Lòng tin là yếu tố t ê i n quyết để thoả thuận. đạt ế đ n thoả thuận. § Quá trình đàm p á h n có hiệu
§ Đàm phán chậm và đầy đủ nghi suất cao nhất có thể. thức. High context Low context 8
1.3.2. Nghiên cứu về văn hoá quốc gia của Hofstede
1. PDI = Khoảng cách quyền lực 4. UAI = Né tránh rủi ro
2. INV = Chủ nghĩa cá nhân trong tương quan so với tập thể
5. LTO = Định hướng dài hạn / ngắn hạn
3. MAS = Nam tính trong tương quan với nữ tính
6. IND = Sự tự thỏa mãn / kiềm chế
Khác biệt văn hoá quốc gia theo mô hình Hofstede Công cụ so sánh:
https://www.hofstede-insights.com/product/compare-countries/
https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/ 9
(1) Khoảng cách quyền lực (Power Distance – PDI)
Khoảng cách quyền lực là cách mà một xã hội ứng xử với
sự bất bình đẳng về quyền lực giữa những con người trong xã hội.
Câu hỏi: Xếp hạng các quốc gia sau từ thấp đến cao về sự phân cấp thứ bậc?
(1) Khoảng cách quyền lực (Power Distance – PDI) PDI lớn PDI lớn PDI nhỏ PDI nhỏ Cơ cấu tổ chức Cơ cấu tổ chức Cơ cấu tổ chức Cơ cấu tổ chức phẳng, bình đẳng dốc, thứ bậc phẳng, bình đẳng dốc, thứ bậc 10
(2) Chủ nghĩa tập thể (Collectivism)
vs Chủ nghĩa cá nhân (Individualism)
Tập trung vào mối quan hệ giữa một cá nhân và những
người trong cộng đồng, xã hội mà cá nhân đó thuộc về.
(3) Nam tính (Masculinity) vs Nữ tính (Femininity)
v Định hướng của xã hội dựa trên giá trị của nam tính và nữ tính. v Văn hoá nữ tính
− Ít phân biệt vai trò giới tính.
− Chú trọng vào việc duy trì vai trò, sự phụ thuộc lẫn nhau và quan
tâm đến đến chất lượng của cuộc sống.
− Hệ thống phúc lợi p á
h t triển cao; thường có chế độ trợ cấp cho giáo dục. − Ví dụ: Thuỵ Điể ,
n Na Uy, Hà Lan, Đan Mạch, Phần Lan. v Văn hoá nam tính
− Vai trò và giá trị hai giới được phân biệt sâu sắc.
− Coi trọng cạnh tranh, sự quyết đoán, tham vọng, và sự tích luỹ của cải.
− Thể hiện ở sự thích hành động, tự tin, năng động trong kinh doanh
− Ví dụ: Úc, Nhật Bản, Mỹ, Tây Ban Nha, Venezuela. 11 (4) Né tránh rủi ro
Mức độ xã hội khiến các thành viên thích nghi với
những tình huống không rõ ràng và chấp nhận các yếu tố bất ổn định.
Ở Đức mọi thứ đều bị cấm, trừ khi được cho phép.
Ở Anh mọi thứ đều được cho phép, trừ khi nó bị cấm.
Ở Pháp mọi thứ đều được cho phép, ngay cả khi nó bị cấm.
Ở Hà Lan, mọi thứ đều được dung thứ, ngay cả khi nó bị cấm.
(5) Định hướng ngắn hạn và dài hạn
(Long-term vs Short-term orientation)
§ Bổ sung bởi Hofstede và Michael H. Bond vào 1988.
§ Đây là mức độ ở đó con người à v các tổ chức trì hoãn
sự thoả mãn để đạt được thành công trong dài hạn.
(6) Sự tự thỏa mãn vs sự tự kiềm chế (Indulgence vs Restraint)
§ Bổ sung bởi Hofstede và Michael Minkov vào 2010.
§ Đây là mức độ mà các thành viên trong xã hội cố gắng
kiểm soát những mong muốn và sự bốc đồng của mình. 12
Ý NGHĨA CỦA MÔ HÌNH VĂN HOÁ HOFSTEDE Chỉ dẫn khái quát
Mối liên kết giữa văn hóa và giá trị tại nơi làm việc Nhận thức về Nhận thức hệ quả Hỗ trợ tối ưu giao thoa văn đối với quản trị hóa lợi thế hóa doanh nghiệp cạnh tranh
HẠN CHẾ CỦA MÔ HÌNH VĂN HOÁ HOFSTEDE
§ Bỏ qua yếu tố đa văn hóa, đa sắc tộc của một quốc gia.
§ Phương pháp thu thập dữ liệu không hiệu quả, ảnh
hưởng tới độ tin cậy và chính xác của nghiên cứu.
§ Phát hiện về Định hướng dài hạn (LTO) chỉ dựa trên dữ
liều thu thập từ thực tập sinh IBM.
§ Nghiên cứu này đã bắt đầu lỗi thời. 13 1.4. Ý nghĩa quản trị
Tầm quan trọng của văn hoá trong kinh doanh quốc tế: v Giảm rủi ro văn hóa v Giảm chi phí kinh doanh
v Tối ưu hóa lợi thế cạnh tranh Làm việc với ai? Làm như thế nào?
Một số chỉ dẫn vượt qua khác biệt văn hoá
v Nắm được những kiến thức chung nhất, liên
quan đến lĩnh vực kinh doanh tại nền văn hóa
khác, và học ngôn ngữ của đối tác.
v Tránh những sai lệch về văn hóa, không sử
dụng tiêu chuẩn tự định – xu hướng nhìn các
nền văn hóa dưới lăng kính của văn hóa bản xứ.
v Phát triển kỹ năng đa văn hóa:
§ Chấp nhận sự nhập nhằng; § Khả năng quan sát;
§ Đánh giá các mối quan hệ cá nhân;
§ Linh hoạt và thích ứng. 14 2. MÔI TRƯỜNG CHÍNH TRỊ PHÁP LÝ 2.1. Hệ thống chính trị
2.2. Ảnh hưởng của hệ thống chính trị đến hệ thống kinh tế 2.3. Hệ thống luật pháp
2.4. Các loại rủi ro quốc gia
2.5. Quản lý rủi ro quốc gia
2.6. Ý nghĩa quản trị - Môi trường pháp luật, chính trị 15 2.1. Hệ thống chính trị
v Hệ thống chính trị là một tập hợp những tổ chức chính thức tạo nên một chính phủ.
v Một hệ thống chính quyền sẽ bao gồm các cơ quan luật pháp, các
đảng phái chính trị, các nhóm vận động hành lang, và các công đoàn. v Hai chiều tiếp cận:
(1) Mức độ nổi bật của chủ nghĩa tập thể so với chủ nghĩa cá nhân;
(2) Mức độ dân chủ hay chuyên chế;
(*) Hai chiều này liên kết với nhau và tồn tại vùng xám giữa chúng. v Ba chế độ chính trị:
(1) Hệ thống chủ nghĩa xã hội
(2) Hệ thống chính trị dân chủ (3) Hệ thống chuyên chế
(1) Chủ nghĩa tập thể vs Chủ nghĩa cá nhân Chủ nghĩa tập thể Chủ nghĩa xã hội
Một hệ thống chính trị chú
Triết lý biện hộ cho sự tham
trọng vào tính ưu việt của các
gia của cộng đồng qua việc
mục tiêu chúng chứ không
sở hữu của Nhà nước thông
phải các mục tiêu cá nhân.
qua việc sản xuất và phân phối. Chủ nghĩa cá nhân
Hệ thống chính trị dân chủ
Nhấn mạnh rằng một cá nhân Nhà nước cho phép cá
phải được tự do trong việc
nhân theo đuổi tư lợi về kinh
theo đuổi chính kiến về kinh
tế, ủng hộ kinh tế thị trường
tế và chính trị của mình. tự do. 16 9/10/21
(2) Độc tài vs Dân chủ - hai kết cục của một xu hướng chính trị
§ Những hệ thống theo chủ nghĩa tập Độc tài
thể có xu hướng chuyên chế.
Chính phủ trong đó một các § Các hình thức:
nhân hoặc đảng chính trị kiểm
− Theo kiểu chính trị thần quyền
soát toàn bộ cuộc sống của (Iran);
mội người và năng ngừa các
− Theo kiểu bộ tộc (Kenya, đảng đối lập. Zimbabwe);
− Độc tài cánh hữu (Bắc Triều Tiên). Dân chủ
§ Những hệ thống theo chủ nghĩa
Hệ thống chính trị theo đó
cá nhân có xu hướng dân chủ.
chính phủ được người dân lựa
§ Vẫn tồn tại những khu vực trung
chọn trực tiếp hoặc qua các
gian (dân chủ đề cao chủ nghĩa đại diện họ bầu ra.
tập thể hoặc chuyên chế không
theo chủ nghĩa tập thể).
2.2. Ảnh hưởng của hệ thống chính trị lên hệ thống kinh tế
§ Hệ thống kinh tế trong đó chính phủ sẽ lên KINH TẾ CHỈ HUY
kế hoạch những hàng hoá và dịch vụ mà
quốc gia sẽ sản xuất cũng như số lượng và Command economy
giá bán của các sản phẩm, dịch vụ đó.
§ Ảnh hưởng bởi chế độ chuyên quyền.
§ Hệ thống kinh tế trong đó mọi quyết định về KINH TẾ THỊ
phân bổ nguồn lực được dựa trên sản TRƯỜNG
lượng, sức tiêu thụ, ầ đ u tư, và tiết kiệm,
dựa trên sự tương tác giữa cung và cầu, Market economy
đó là quy luật của thị trường.
§ Ảnh hưởng bởi chế độ dân chủ.
§ Hệ thống kinh tế thể hiện sự kết hợp sự tác KINH TẾ HỖN HỢP
động của chính phủ và của cơ chế thị Mixed economy
trường trong việc sản xuất và phân phối hàng hóa. 17 2.3. Hệ thống luật pháp v Hệ thống luật pháp:
§ Cung cấp một khung pháp chế các quy định và quy tắc chỉ thị;
§ Cho phép hoặc hạn chế các mối quan hệ cụ thể giữa con người à v các tổ chức;
§ Đưa ra các hình phạt cho những hành vi vi phạm các quy định và quy tắc kể trên.
v Sự khác biệt trong hệ thống luật pháp:
(1) Thông luật (Luật về các tập quán – Common law);
(2) Dân luật ((Luật dân sự – Civil law);
(3) Luật thần quyền (Luật tôn giáo – Theocratic law);
(4) Luật Xã hội chủ nghĩa (Socialist/ Bureaucractic Law);
(5) Luật quốc tế (International Law) vs Luật quốc gia (National Law). (1) Thông luật (Common Law)
v Hệ thống luật dựa trên các truyền thống, tiền lệ và phong tục tập quán.
v Được sử dụng ở hầu hết ở các thuộc địa cũ của
Anh (Úc, Ireland, New Zealand, Anh, Canada, Mỹ, Ấn Độ, Malaysia).
v Thẩm phán có quyền diễn giải dựa trên tiền lệ. Khi
có thêm những tiền lệ mới, luật sẽ có thể phải sửa
đổi, làm rõ hay thay đổi để thích ứng với những tình huống mới.
v Các doanh nghiệp trong các nền văn hóa Common
Law thường soạn thảo hợp đồng rất cẩn thận nhằm
đảm bảo theo sát truyền thống và tiền lệ. 18 (2) Dân luật (Civil Law)
v Hệ thống luật dựa trên một bộ các luật chi tiết được
lập thành tập hợp các chuẩn mức đạo đức mà một xã
hội mặc một cộng đồng chấp nhận (không nên nhầm
lẫn với thuật ngữ phân biệt án dân dự và hình sự).
v Được sử dụng ở hơn 80 quốc gia bao gồm Đức, Pháp, Nhật Bản, Nga.
v Thẩm phán chỉ có quyền áp dụng luật, không có quyền diễn giải.
v Các điều luật linh doanh được quy định rất chi tiết.
(3) Luật thần quyền (Theocratic Law)
v Hệ thống luật dựa trên những giáo huấn về tôn giáo.
v Ví dụ: Luật Talmudic (Do Thái); Luật Hindu (Ấn Độ); Luật Hồi giáo.
v Luật Hồi giáo chủ yếu liên quan đến khía cạnh đạo đức
nhằm kiểm soát mọi phương diện cuộc sống nhưng đã
được mở rộng để bao gồm cả các hoạt động thương mại.
v Doanh nghiệp hoạt động tại các quốc gia Hồi giáo cần
tìm hiểu những vấn đề kinh doanh quan trọng liên quan đến Shari’ah Law. 19
(4) Luật Xã hội chủ nghĩa (Socialist / Bureaucratic Law)
v Hệ thống luật dựa trên Luật â
D n sự, kết hợp với các
yếu tố của nguyên tắc xã hội chủ ngh n ĩa và nhấ mạnh
quyền sở hữu tài sản của Nhà nước. v Chủ yếu ở u
các nước cự thành viên của Liên Bang Xô
Viết, Trung Quốc và một số ít ước châ n u Phi.
v Có áp dụng một số nguyên tắc thị trường tự do.
2.4. Các loại rủi ro quốc gia
v Rủi ro quốc gia là nguy cơ đối mặt với thiệt hại
hoặc những chống đối đối với hoạt động kinh
doanh và lợi nhuận của một doanh nghiệp bắt
nguồn từ hệ thống chính trị và/hoặc môi t ư r ờng
pháp lý của một quốc gia.
v Mức độ rủi ro quốc gia có xu hướng thấp hơn ở các
nước có hệ thống chính trị ổn định và hệ thống pháp lý ưu đãi.
v Mức độ rủi ro quốc gia rất cao ở các nước có nền
chính trị không ổn định và hệ thống pháp lý quá cồng kềnh. 20
Nguồn gốc rủi ro quốc gia Hệ thống chính trị Hệ thống pháp luật § Chính phủ;
Luật, quy định, và điều lệ
§ Các đảng phái chính trị; nhắm đến: § Cơ quan hành pháp;
§ Đảm bảo trình tự hoạt § Các nhóm vận động động thương mại; hành lang nghị viện; § Hoà giải tranh chấp; § Các liên minh thương
§ Bảo hộ tài sản trí tuệ; mại; § Hệ thống thuế. § Các cơ quan chính trị khác;
2.4. Các loại rủi ro quốc gia
* Rủi ro xuất phát từ chế độ chính trị
v Sự chiếm hữu tài sản doanh nghiệp của chính phủ các nước;
v Cấm vận và trừng phạt t ươ h ng mại (Embargo and Sanction);
v Tẩy chay kinh tế (boycotts) đối với một số quốc gia hay một số doanh nghiệp;
v Chiến tranh, đảo chính, và cách mạng; v Nạn khủng bố. 21
* Rủi ro xuất phát từ hệ thống pháp luật
v Rủi ro quốc gia nảy sinh từ môi trường pháp lý ở nước ngoài: − Pháp luật ầ
đ u tư nước ngoài (giới hạn về FDI);
− Kiểm soát cơ cấu tổ chức và hoạt động kinh doanh;
− Quy định về Marketing và phân phối;
− Quy định về chuyển lợi nhuận về nước mẹ;
− Quy định về bảo vệ môi trường;
− Pháp luật hợp đồng;
− Pháp luật về Internet và thương mại điện tử.
* Rủi ro xuất phát từ hệ thống pháp luật (tiếp)
v Rủi ro quốc gia nảy sinh từ môi trường pháp lý trong nước:
− Đặc quyền ngoại giao – Việc áp dụng luật ủ c a nước có
công ty mẹ đối với cá nhân, tổ chức hoặc hoạt ộng kinh đ
doanh bên ngoài lãnh thổ đất nước đó;
− Đạo luật chống tham nhũng ở nước ngoài;
− Các nguyên tắc chống tẩy chay trong thương mại;
− Các nguyên tắc trong báo cáo và kế toán;
− Tính minh bạch trong báo cáo t n ài chí h;
− Các tiêu chuẩn đạo đức và việc thực hiện trong doanh nghiệp. 22
2.5. Quản lý rủi ro quốc gia
v Tích cực rà soát môi trường kinh doanh.
v Đặt các tiêu chuẩn đạo đức làm tôn chỉ trong kinh doanh
− Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR – Corporate
Social Responsibility) – việc vận hành hoạt động kinh
doanh sao cho đáp ứng được kỳ n vọ g của các bên liên
quan- stakeholders (như khách hàng, cổ đông, nhân viên,
và cộng đồng) về các khía cạnh đạo đức, pháp luật,
thương mại, và kỳ vọng của cộng đồng.
v Liên kết với bạn hàng có uy tín.
v Bảo vệ thông qua hợp đồng hợp.
v Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ - quyền lợi hợp pháp trong đó
cho phép tài sản trí tuệ của các doanh nghiệp hoặc cá nhân
được bảo vệ khỏi việc bị người khác lạm dụng. 2.6. Ý nghĩa quản trị
Môi trường chính trị, pháp luật
Doanh nghiệp cần lưu ý những nội dung sau: − Tình hình chính trị;
− Bộ máy nhà nước, hoạt động của các bộ, tính
hiệu lực của bộ máy chính quyền, các tổ chức hải quan;
− Thái độ của nhà nước đối với nhà đầu tư; − Thủ tục hành chính; − Luật thương mại: o Thuế quan; o Hàng rào phi thuế quan;
o Cấm vận và trừng phạt – hạn chế thương
mại với một số quốc gia. 23
Công cụ phân tích môi trường chính trị
World Bank– World Governance Indicators:
http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#faq
World Bank - Doing Business World Report:
http://www.doingbusiness.org/reports/global-reports/doing-business- 2019
Vision of Humanity – Global Peace Index:
http://www.visionofhumanity.org/#/page/indexes/global-peace-index
Bertlesmann Stiftung Transformation Index (BTI):
http://www.bti-project.org/index/
Freedom House – Freedom of the Press Index:
https://freedomhouse.org/report-types/freedom- press#.VZC_9PmqpBc
Transparency International – Corruption perception Index: http://www.transparency.org/ 3. MÔI TRƯỜNG KINH TẾ 24
3.1. Các chỉ số đánh giá môi trường kinh tế
3.2. Các yếu tố phân tích kinh tế tổng hợp
3.3. Các cơ sở dữ liệu về thị trường
Những yếu tố kinh tế ảnh hưởng đến hoạt động thương mại quốc tế TÁC ĐỘNG BÊN NGOÀI
− Các phân tích kinh tế;
− Các yếu tố tự nhiên và xã HOẠT ĐỘNG − Các chỉ số kinh tế; hội: DOANH NGHIỆP
− Các hệ thống kinh tế; o Chính sách chính trị, − Tự do hoá kinh tế; MỤC TIÊU quy định của pháp luật − Chuyển dịch sang CHIẾN LƯỢC o Các yếu tố văn hoá;
nền kinh tế thị trường. CÁCH THỨC o Các yếu tố kinh tế; o Các ảnh hưởng địa
− Môi trường cạnh tranh Quy mô thị trường:
§ Đo lường trực tiếp: QMTT = Sản xuất nước – (Xuất khẩu + Nhập khẩu)
§ Đo lường gián tiếp: Tổng thu nhập quốc gia (GNI), quy mô dân số, tốc độ tẳng trưởng GNI.
Tốc độ tăng trưởng của thị trường.
Sức mua của thị trường. 25
3.1. Các chỉ số đánh giá môi trường kinh tế
Tổng thu nhập quốc gia (Gross National Income – GNI)
v Tổng sản phẩm nội địa (Gross Domestic Product – GDP);
v Các chỉ số GNI/GDP trên đầu người;
v Sức mua tương đương (Purchasing Power Parity – PPP).
Mức độ phát triển con người (Human Development Index – HDI)
Các chỉ số kinh tế khác:
v HDI theo tuổi thọ / kiến thức / mức sống theo các chỉ tiêu: v Lạm phát;
− Chỉ số phát triển giới (Gender – Related Development); v Thất nghiệp;
− Chỉ số bình đẳng giới (Gender Empowerment); v Nợ;
− Chỉ số nghèo đói (Human Poverty). v Phân phối thu nhập;
v Chỉ số đo lường Xanh (Green Measures) của GNP; v Đói nghèo; v Tổng ả
s n phẩm xanh quốc gia (Green Net National Product); v Chi phí lao động;
v Chỉ số tiến bộ thực tế (Genuine Progress Indicator); v Năng suất lao động; v Tổng ạ
h nh phúc quốc gia (Gross National Happiness); v Cán cân thanh toán.
v Chỉ số hạnh phúc hành tinh (Happy Planet Index).
a) Tổng thu nhập quốc gia (Gross National Income – GNI) vTổng thu nhập q ố
u c gia (Gross National Income – GNI) là
thu nhập tạo bởi tất cả t
các hoạ động sản xuất trong nước
và quốc tế của các công ty một q ốc gia: u
GNI = Giá trị của mọi hoạt động sản xuất của nền kinh tế nội địa
+ thu nhập ròng (như tiền thuê, lợi nhuận, thu nhập nhân
công) từ nước ngoài / 1 năm.
vTổng sản phẩm nội địa (Gross Domestic Product – GDP)
tổng giá trị của mọi hàng hóa dịch vụ được sản xuất trong
biên giới của một quốc gia trong vòng 1 n n ăm, khô g phân
biệt các chủ thể kinh tế nội địa hay nước ngoài. 26
v Tính toán các chỉ số trên đầu người: GNI per capita =
!"á $%ị !'( đã +,-.ể0 đổ" 2304 đồ04 $"ề0 $"ê- +,-ẩ0 (:;< $,=> $ỷ 4"á ,ố" đ>á" A,ổ B"ếD <â0 2ố
ÞTỉ lệ tăng trưởng GNI/ GDP phản ánh tiềm năng của nền kinh tế.
vSức mua tương đương (Purchasing Power Parity (PPP) –
là số đơn vị tiền tệ của một quốc gia cần thiết để mua cùng
một khối lượng hàng hóa dịch vụ trong thị trường nội địa của một nước khác.
Þ GNI đầu người dựa trên s a
ức mua củ một nước phản
ánh người tiêu dùng địa phương có t ể h mua những gì
với một đơn vị thu n ậ h p.
Þ Giá cả rổ hàng hóa ở Hoa Kỳ thường được coi là tiêu
chuẩn để chuyển đổi PPP của các quốc gia khác. GNI per capita, PPP (US$) (2018) (World Bank data) 27
GDP per capita (US$) – Vietnam (1985 – 2018) (World Bank data)
b) Mức độ phát triển con người
(Human Development Index – HDI)
vChỉ số phát triển con người bao gồm chỉ báo về sức mua
thực tế, giáo dục và sức khỏe để có một t ước đo toà h n diện về phát triển kinh tế.
vBáo cáo Phát triển Con người dựa trên chỉ số HDI của UN
đo lường thành tựu trung bình của một nước ở 3 phương diện:
− Tuổi thọ – tính theo độ tuổi trung bình từ lúc sinh ra
− Kiến thức – tính theo tỉ lệ người trưởng thành biết chữ và
được giáo dục cơ bản, cấp 2, và tổng tỉ lệ giáo dục cấp cao hơn.
− Mức sống – đo lường bằng GNI đầu người theo PPP bằng USD. 28
Human Development Index and its components (2019)
(United Development Report 2019 - UN)
Human Development Index trends (1990 – 2018)
(United Development Report 2019 - UN) 29
c) Các chỉ số kinh tế khác: (1) Lạm phát (Inflation)
− Lạm phát xảy ra khi tổng cầu tăng nhanh hơn tổng cung –
nhiều người mua trong khi ít hàng hóa, dẫn đến tăng giá
nhanh hơn tăng trưởng kinh tế;
− Lạm phát tác động mạnh đến chi phí sinh hoạt;
− Hậu quả của lạm phát kinh niên:
§ Công ty và khách hàng không thể lập các kế hoạch đầu tư
dài hạn, tiết kiệm không mang lại lợi ích;
§ Tạo sức ép buộc Chính phủ kiểm soát: tăng lãi suất, thiết
lập kiểm soát giá, áp đặt chính sách bảo hộ thương mại và kiểm soát tiền tệ. − Thước đo lạm phát:
§ Mỗi quốc gia có một hệ số đánh giá khác nhau;
§ Mỹ: Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index – CPI).
c) Các chỉ số kinh tế khác:
(2) Thất nghiệp (Unemployment) − Thất ngh ệ
i p là số nhân công muốn làm việc nhưng không tìm được việc;
− Tỉ lệ thất nghiệp là lượng nhân công thất ngh ệ i p đang tìm kiếm việc làm có t ả
r lương chia cho tổng lực lượng lao; − Tác động:
§ Suy giảm tăng trưởng kinh tế, tạo áp lực xã hội;
§ Gây bất ổn chính trị;
§ Phản ánh mức độ hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực quốc gia.
− Chỉ số nghèo khổ (Misery index): Tổng của tỉ lệ lạm phát à v tỉ lệ
thất nghiệp => Tổng này càng cao thì mức độ tồi tệ của nền
kinh tế càng lớn, người tiêu dùng và doanh nghiệp càng ngại tiêu dùng và đầu tư. 30
c) Các chỉ số kinh tế khác: (3) Nợ (Debt)
− Nợ là tổng lượng cam kết t n
ài chí h của chính phủ, bao ồ g m lượng tiền Nhà n
nước mượ từ dân chúng, từ các tổ chức nước
ngoài, các chính phủ khác, hoặc từ các định chế quốc tế.
− Phân biệt các khái niệm:
§ Nợ quốc gia: Toàn bộ khoản nợ phải trả của một quốc gia,
bao gồm hai bộ phận là nợ của Nhà nước và nợ của tư nhân;
§ Nợ công: là một phần của nợ quốc gia mà Chính phủ phải
chịu trách nhiệm trong việc chi trả khoản nợ này;
§ Nợ trong nước là việc chính phủ nợ dân chúng, tính bằng đồng tiền nội địa;
§ Nợ nước ngoài là việc chính phủ nợ các nhà cho vay nước
ngoài, tính theo đồng tiền nước ngoài.
c) Các chỉ số kinh tế khác:
(4) Phân phối thu nhập (Income Distribution)
− Chỉ số Gini (Gini coefficient) phản ánh mức độ bất bình
đẳng trong việc phân phối thu nhập gia đình ở một q ốc u gia:
§ Phân phối thu nhập của một nước càng công bằng
bao nhiêu thì chỉ số Gini của nó n cà g thấp bấy nhiêu;
§ Đánh giá tiềm năng kinh tế của một quốc gia. − Bất ì
b nh đẳng trong phân phối thu nhập tồn tại giữa các
quốc gia và giữa các tầng lớp (nông thôn vs thành thị)
của một nước. Tác động:
§ Dẫn đến tình trạng đói nghèo;
§ Tăng tỷ lệ tội phạm, tham nhũng, các nguy cơ khác
cản trở sự tăng trưởng và ăn mòn ổn định của một nền kinh tế. 31
c) Các chỉ số kinh tế khác:
(5) Đói nghèo (Poverty) – Tình trạng trong đó một người hay
một cộng đồng bị tước đoạt hay thiếu thốn những phương
tiện cần thiết để đảm bảo m n ức số g tối thiểu;
(6) Chi phí lao động (Labor cost) tác động đến chi phí sản xuất;
(7) Năng suất lao động (Labor productivity) – Số lượng sản
phẩm/dịch vụ một người sản xuất ra trong một giờ;
(8) Cán cân thanh toán (Balance of Payment – BOP) – Báo
cáo giao dịch quốc tế của nước đó, về n cá cân thương mại
và giao dịch tài chính mà các cá nhân, các doanh nghiệp
và cơ quan chính phủ ở một ước thực hiệ n n với các nước
khác trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một
năm) nhằm đánh giá sự ổn định của một nền kinh tế.
3.2. Các yếu tố phân tích kinh tế tổng hợp v Hệ thống kinh tế: − Kinh tế thị trường; − Kinh tế tập trung; − Kinh tế hỗn hợp.
v Tự do kinh tế và chuyển dịch thị trường:
− Chỉ số tự do kinh tế.
− Kinh tế thị trường – Tương lai của nền kinh tế thị trường?
− Phương thức chuyển dịch sang kinh tế thị trường:
o Tư hữu hóa (Nhà nước chuyển quyền sở hữu và kiểm soát về
tư liệu sản xuất sang cho tư nhân qua quá trình tư nhân hoá);
o Cải cách quy định của nhà nước;
o Bảo vệ quyền sở hữu của doanh nghiệp;
o Đổi mới chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ;
o Luật về chống độc quyền. 32
3.3. Các cơ sở dữ liệu về thị trường § Datamonitor
§ Economist Intelligence Unit (EIU)
§ Global Market Information Database (GMID) § World Economic Forum (WEF) § World Bank (WB)
§ World Trade Organization (WTO) LỢI ÍCH GHI NHỚ Quy mô của nền kinh tế
Khả năng tăng trưởng kinh tế CHI PHÍ Sức hấp Tham nhũng dẫn tổng Thiếu cơ sở hạ tầng thể của một quốc gia Chi phí luật pháp RỦI RO (1)Rủi ro văn hoá (2)Rủi ro chính trị (3)Rủi ro luật pháp (4)Rủi ro kinh tế 33