Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự vận dụng phương pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy của sinh viên | Tiểu luận cuối kỳ môn Triết học Mác – Lênin

Nước ta thời kỳ quá độ lên xã hội chủ nghĩa hiện nay trong xu thế chung của hội nhập và hợp tác quốc tế đòi hỏi chúng ta phải trau dồi những nhân tài chất lượng cao, không chỉ có kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng mà còn phải có năng lực tư duy, phân tích, sáng tạo, Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!

8 4 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Triết học Mác - Lenin (LLCT130105)

Trường: Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

Thông tin:

28 trang 2 tháng trước

Tác giả:

Profile Lê Kim Dung
TRƯỜNG ĐẠI H M K THU T TP HCM ỌC SƯ PHẠ Ỹ Ậ
KHOA LÝ LU N CHÍNH TR Ậ Ị
Bộ môn: Những NLCB của CNMLN
-------



-------
TIỂU LU N Ậ
TRIẾT HỌC MÁC LÊNIN –
Đề tài số 4: Chủ nghĩa duy vậ ụng phươngt biện chứng và sự vận d
pháp lu n bi n ch ng duy vậ ệ ứ ật để nâng cao năng lực tư duy của
sinh viên.
Nhóm SVTT: MSSV: 21136141 - Cao Đức Đạt
MSSV: 21136022 - Nguyễn Hương Giang
MSSV: 21136143 - T Minh Giang ừ
MSSV: 21136145 - Hoàng Minh H ải
MSSV: 21136181 - Đỗ ồ Thị H ng Ngọc
GVHD: n Th TS.Nguyễ ị Thúy Cường
Năm học: 2021 - 2022
TP. HCM, 12 - 2021
TRƯỜNG ĐẠI H M K THU T TP HCM ỌC SƯ PHẠ Ỹ Ậ
KHOA LÝ LU N CHÍNH TR Ậ Ị
Bộ môn: Những NLCB của CNMLN
-------



-------
TIỂU LU N Ậ
TRIẾT HỌC MÁC LÊNIN –
Đề ệ tài số 4: Chủ t binghĩa duy vậ n chứng và sự vận dụng phương
pháp lu n bi n ch ng duy v ậ ệ ứ ật để nâng cao năng lực tư duy của
sinh viên.
Nhóm SVTT: Cao Đức Đạt – MSSV: 21136141
Nguyễn Hương Giang – MSSV: 21136022
Từ Minh Giang MSSV: 21136143 –
Hoàng Minh Hải – MSSV: 21136145
Đỗ ồ Thị H ng Ngọc – MSSV: 21136181
GVHD: n Th TS.Nguyễ ị Thúy Cường
Năm học: 2021 - 2022
TP. HCM, 12 - 2021
DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA VI T TI U LU N Ế Ể Ậ
HỌC K Ỳ I NĂM HỌC 2021 - 2022
Nhóm:14 ( Lớp th 6 t 10-12) ứ – Tiế
Tên đề nghĩa duy vậ tài: Chủ t biện ch ng và s v n dứ ự ậ ụng phương pháp luận
biệ ứn ch ng duy v ật để nâng cao năng lực tư duy của sinh viên.
STT
HỌ VÀ TÊN SINH VIÊN
MÃ SỐ SINH VIÊN
TỈ LỆ %
HOÀN THÀNH
1
Cao Đức Đạt
21136141
100%
2
Nguyễn Hương Giang
21136022
100%
3
Từ Minh Giang
21136143
100%
4
Đỗ Thị Hồng Ngọc
21136181
100%
5
Hoàng Minh Hải
21136145
100%
Ghi chú:
- Tỷ l % = 100%: M ph ng sinh viên tham gia. ệ ức độ ần trăm của từ
- Nhóm trưởng: Cao Đức Đạt SĐT: 0842900030
Nhậ ủn xét c a giáo viên
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Ngày 12 tháng 01 năm 2022
MỤC L C Ụ
A. M Ở ĐẦU .............................................................................................................. 1
B. N I DUNG Ộ ........................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VỀ CHỦ
NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG ..................................................................... 2
1.1 Khái ni m c a phép duy v t bi n chệ ủ ậ ệ ứng ..................................................... 2
1.2 Các nội dung cơ bản của phép duy v t bi n ch ậ ệ ứng ..................................... 3
1.2.1 Hai nguyên lý cơ bản ............................................................................. 3
1.2.2 Ba quy lu n ật cơ bả ................................................................................. 4
1.2.3 Sáu c p ph m trù 7ặ ạ .......................................................................................
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LUẬN BIỆN CHỨNG DUY
VẬT ĐỂ NÂNG CAO NĂNG LỰC TƯ DUY CỦ A SINH VIÊN .................... 9
2.1 Vai trò năng lực tư duy trong hoạt động nhận thức và ho ng th c tiạt độ ự ễn
của con người nói chung, c a sinh viên nói riêng ủ ............................................... 9
2.2 Nội dung cơ bản rèn luyện phương pháp luận bi n ch ng duy v t cho sinh ệ ứ ậ
viên .....................................................................................................................10
2.2.1 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm toàn diện trong nh n th c và ậ ứ
hoạt động th c ti n ự ễ .............................................................................................10
2.2.2 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm phát triển trong nh n th c và ậ ứ
trong ho ng th c ti n ạt độ ự ễ ...................................................................................10
2.2.3 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm lịch sử cụ thể trong nh n thậ ức
và hành động ......................................................................................................10
2.2.4 Rèn luyện phương pháp luận bi n ch ng qua nghiên cệ ứ ứu phương pháp
luận rút ra t các c p phừ ặ ạm trù cơ bản của phép bi n ch ng duy v t ệ ứ ậ ...............11
2.2.5 Rèn luyện phương pháp luận biện chứng qua nghiên c u nh ng quy ứ ữ
luật cơ bản của phép bi n ch ng duy v t ệ ứ ậ ...........................................................11
2.2.6 Rèn luyện phương pháp biện chứng cho sinh viên nghiên c u nứ ội
dung lý lu n nh n th c duy v t bi n ch ậ ậ ứ ậ ệ ứng.......................................................12
2.3 V n dậ ụng phương pháp luận biện chứng duy v t ậ để nâng cao năng lực tư
duy cho sinh viên. ..............................................................................................13
CHƯƠNG 3: TRÁCH NHIỆM CỦA SINH VIÊN HI N NAY Ệ .....................14
3.1 Tích c c tham gia xây d ng và b o v T c ự ự ả ệ ổ quố ........................................14
3.1.1 Trong công cu c xây d ng T ộ ự ổ quốc .....................................................14
3.1.2 Trong công cu c b o v T ộ ả ệ ổ quốc ........................................................15
3.2 Tích c c h c tự ọ ập nâng cao trình độ chuyên môn nghi p v ệ ụ......................15
3.3 Th c hi n tự ệ ốt trách nhiệm và nghĩa vụ của một công dân .........................17
C. K T LUẾ ẬN ........................................................................................................19
PHỤ Ụ L C ................................................................................................................20
D. TÀI LI U THAM KH O Ệ Ả ................................................................................22
1
A. M Ở ĐẦU
Nước ta th i kờ ỳ quá độ nghĩa hiệ lên xã hội chủ n nay trong xu thế chung của hội
nhập và h p tác qu c t i chúng ta ph i trau d i nh ng nhân tài chợ ố ế đòi hỏ ả ồ ữ ất lượng
cao, không ch có ki c chuyên môn, nghi p v v ng vàng mà còn ph i có ỉ ến thứ ệ ụ ữ ả
năn ếg l c nhu c c và thực tư duy, phân tích, sáng tạo, có năng lự ầu giao lưu khu vự
giới. Tư duy là mộ ạt động cơ bả ủa con ngườt trong những ho n nhất c i. Không có
tư duy và không có hiể ất địu biết nh nh về thế giới thì không thể có những hoạt
động xã hội v t ch t ng nhu c u phát tri n t t y u c a xã hậ ấ đáp ứ ầ ể ấ ế ủ ội.
Triết h c có vai trò không th thay th trong vi c trau dọ ể ế ệ ồi năng lực tư duy khoa
học. Phép bi n ch ng duy v t có vai trò quan tr ng trong ý th c và ho ng thệ ứ ậ ọ ứ ạt độ ực
ti thễ ủn c a sinh viên . Cụ ể, giúp sinh viên c ph c lkhắ ụ ối tư duy siêu hình, phiến diện
để ể có th suy nghĩ đúng đắ ấn đề ục thái độn, toàn diện v ; khắc ph bảo thủ, trì trệ,
đị ế đố ớnh ki n i v i cái mới; tránh ph khoa hỏng đoán không có cơ sở ọc, có nguy cơ
sa vào i x v ng m t cách khoa h c, khách quan. Hiảo tưởng; đố ử ới các đối tượ ộ ọ ện
nay, do nhu c u công nghi p hóa, hiầ ệ ện đại hóa đất nước, yêu c u c a n n kinh t tri ầ ủ ề ế
thức nhằm ươm mầ ững người lao động tương lai, nâng cao năng lực tư duy m nh
phản bi n c sinh viên, ch ra th c tr ng và gi i pháp, giúp nâng cao chệ ủa ỉ ự ạ ả ất lượng
toàn di n c sinh viên n bi c bi t c n thi t. n thệ ủa . Tư duy phả ện là đặ ệ ầ ế Nhậ ức được
tầm quan tr ng c a viọ ủ ệc nâng cao năng lực tư duy cho sinh viên ần thúc đẩ, góp ph y
phát triển năng lực tư duy chính xác trong hình thành những phẩm ch t trí ấ tuệ,
nhóm chúng em xin ch tài nghiên cọn đề ứu: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự
vận d n bi n ch ng duy vụng phương pháp luậ ệ ứ ật để nâng cao năng lực tư duy
của sinh viên.
2
B. N I DUNGỘ
CHƯƠNG 1: NGHĨA LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VỀ CHỦ
DUY VẬ Ệ ỨT BI N CH NG
1.1 Khái ni m c a phép duy v t bi n ch ệ ủ ậ ệ ứng
Định nghĩa khái quát về phép biện chứng duy vật, Ăngghen cho rằng: “Phép
biệ ứn ch ng là môn khoa h c v ng quy lu t ph n c a s v ng và phát ọ ề nhữ ậ ổ biế ủ ự ận độ
triển của tự nhiên, của xã h i và cội loài ngườ ủa tư duy”. Khi nhấn mạnh vai trò của
nguyên lý v mề ố ổi liên hệ ph biến, Ăngghen định nghĩa: “Phép biện chứng là khoa
học v mề ố ổi liên hệ ph n mbiến”; Khi nhấ ạnh vai trò c a nguyên lý v s phát tri n, ủ ề ự ể
Lênin định nghĩa: “Phép biệ ển, dướn chứng là học thuyết về sự phát tri i hình thức
hoàn b t, sâu s c nh t và không phi n di n, h c thuy t v i cị nhấ ắ ấ ế ệ ọ ế ề tính tương đố ủa
nhận th i, nh n th c này ph n ánh v t ch t luôn luôn phát tri n không ức con ngườ ậ ứ ả ậ ấ ể
ngừng”.
Phép bi n ch ng duy v t gi vai trò là m t n c bi quan tr ng trong ệ ứ ậ ữ ộ ội dung đặ ệt ọ
thế giới quan và phương pháp luậ nghĩa Mácn triết học của chủ - Lênin, t o nên ạ
tính khoa h c và cách m ng c a ch - ọ ạ ủ ủ nghĩa Mác Lênin; đồ ời nó cũng là thếng th
giới quan và phương pháp luậ ạt độ ạo trong các lĩnh n chung nhất của ho ng sáng t
vực nghiên c u khoa h c. ứ ọ
Với những n n là: Nguyên lý v mội dung cơ bả ề ối liên hệ phổ biế ền; Nguyên lý v
sự phát tri n; Các c p ph m trù: cái chung và cái riêng, b n ch t và hi ng, tể ặ ạ ả ấ ện tượ ất
nhiên và ng u nhiên, nguyên nhân và k t qu , n i dung và hình th c, khẫ ế ả ộ ứ ả năng và
hiệ ựn th c. Ba quy lu ật gồm: Quy lu t chuy n hóa t ng s i vậ ể ừ nhữ ự thay đổ ề lượng
thành nh ng sữ ự thay đổ ất và ngượi về ch c lại; Quy lu t th ng nh u tranh ậ ố ất và đấ
giữa các mặt đối lập; Quy lu t ph nh c a ph ậ ủ đị ủ ủ đị ậ ứnh. Và lý lu n nhận th c duy vật
biệ ứn ch ng. Hai nguyên lý, ba quy lu t, sáu c p ph m trù và lý lu n nh n th c giúp ậ ặ ạ ậ ậ ứ
3
chúng ta hình thành quan điể ện, quan điể ể, quan điểm toàn di m lịch sử cụ th m về
sự phát tri n, giúp chúng ta th ng, cách th ng cể ấy được con đườ ức và khuynh hướ ủa
sự phát tri n c c i s ng xã h i, giúp chúng ta nhể trên các lĩnh vự ủa đờ ố ộ ận ra được
những mặt quy nh trong các mết đị ối quan hệ, giúp chúng ta hi u qu t. ệ ả nhấ
1.2 Các n n cội dung cơ bả ủa phép duy v t bi n ch ậ ệ ứng
1.2.1 Hai nguyên lý cơ bản
Một là, nguyên lý v mề ối liên hệ phổ ổ ủ biến, dùng để chỉ tính ph biến c a các
mối liên h c a các sệ ủ ự v t, hi ng th các m i liên hậ ện tượng, đồ ời cũng dùng để chỉ ố ệ
tồn t nhi u s v t, hi ng c a th ng m i liên hại ở ề ự ậ ện tượ ủ ế giới, trong đó nhữ ố ệ phổ biến
nhất là nh ng m i liên h a: các m i l ng và ch t, kh nh và ph ữ ố ệ giữ ặt đố ập, lượ ấ ẳng đị ủ
định, cái chung và cái riêng...
Hai là, nguyên lý v s phát tri quá trình v ng c a s về ự ển, là dùng để chỉ ận độ ủ ự ật
theo khuynh hướng đi lên: từ trình độ ấp lên trình độ ện đế th cao, từ kém hoàn thi n
hoàn thi ng th i, phát tri i quy t mâu ện hơn. Đồ ờ ển cũng là quá trình phát sinh và giả ế
thuẫn khách quan vốn có của sự v t; là quá trình th ng nh t gi a ph nh các ậ ố ấ ữ ủ đị
nhân t tiêu c c và k a, nâng cao nh ng nhân t tích c c t s vố ự ế thừ ữ ố ự ừ ự ật cũ, hình
thành s v t mự ậ ới.
Hai nguyên lý trên giúp chúng ta hình thành quan điể ện, quan điểm toàn di m
lịch s cử ụ thể và quan điể ụng quan điểm phát triển. Vận d m toàn di n vào trong ệ
hoạt động thực tiễn giúp chúng ta k t h p ch t chế ợ ặ ẽ giữa chính sách dàn đều và
chính sách có tr m. Trong khi kh nh tính toàn di n, ph m vi bao quát ọng điể ẳng đị ệ ạ
tất c các m c c i m ng thả ặt, các lĩnh vự ủa quá trình đổ ới, Đảng ta cũng đồ ời coi đổi
mới tư duy lý luận, tư duy chính trị nghĩa xã hội là khâu độ về chủ t phá; trong khi
nhấn mạnh s c n thiự ầ ết ph i mải đổ ới toàn di i mện thì đổ ới kinh tế là tr ng tâm. ọ
Vận d m l ch sụng quan điể ị ử c vào vi c xem xét và gi i quy t các vụ thể ệ ả ế ấn đề do
th thự ửc ti i chúng ta ph c tễn đặt ra đòi hỏ ải chú ý đúng mứ ới hoàn cảnh lịch s cụ ể
4
đã làm phát sinh vấn đề đó, tớ ra đờ i sự i và phát triển của nó, tới bối cảnh hiện
thực cả khách quan lẫn chủ quan. Chân lý sẽ biến thành sai l m nầ ếu chúng ta đẩy
nó ra kh i gi i h n t n t i c m phát tri n giúp ta hi c s phát ỏ ớ ạ ồ ạ ủa nó. Quan điể ể ểu đượ ự
triển c a các sủ ự vật hi ng trong thện tượ ực t là quá trình bi n ch y mâu thuế ệ ứng đầ ẫn.
Vận d m này vào quá trình nhụng quan điể ận th i chúng ta ph i th y rõ tính ức đòi hỏ ả ấ
quanh co, ph c t p c a quá trình phát tri t hi ng ph n. Nứ ạ ủ ển như là mộ ện tượ ổ biế ếu
thiếu quan điể ọc như vậ n, dao độm khoa h y thì rất dễ bi qua ng khi mà tiến trình
cách m ng nói chung và s n tri n c a t c xã h a cá ạ ự tiế ể ủ ừng lĩnh vự ội cũng như củ
nhân nói riêng t m th i g c tr . N m v ng nguyên tạ ờ ặp khó khăn, trắ ở ắ ững nhữ ắc
phương pháp ạt độ ạt độluận của ho ng nhận thức và ho ng thực tiễn này của con
ngườ ữi không nh ng là nhân tố cơ bản 4 để hình thành thế giới quan khoa h c và ọ
nhân sinh quan cách mạng, mà còn là điề ạt độu kiện tiên quyết cho mọi ho ng tự do
sáng t o và phát tri n toàn diạ ể ện con người.
1.2.2 Ba quy lu n ật cơ bả
Quy lu t chuy n hóa t ng s i vậ ể ừ nhữ ự thay đổ ề lượng thành nh ng sữ ự thay đổi
về chất và ngượ ật lược lại (quy lu ng- chất): Đây là quy luật cơ bản và ph ổ biến v ề
phương thức chung c a quá trình v ng, phát tri n trong t nhiên, xã h i và ủ ận độ ể ự ộ
trong tư duy của con ngườ ất và lượi. Ch ng là hai mặt thống nhất của mọi sự vật và
hiện tượ ột quá trình nào đó trong tự tư duy. Hai ng hay m nhiên, xã hội và trong cả
phương diện đó đề ại khách quan, trong đó chấ ại thông qua lượu tồn t t tồn t ng và
lượng là bi u hiể ệ ấn của ch t ra bên ngoài. Tuy nhiên, s phân bi t gi a ch t và ự ệ ữ ấ
lượng trong quá trình nh n th c chậ ứ ỉ có ý nghĩa tương đối: có cái trong mối quan hệ
này l i là ch i quan h khác l ng. Quy luạ ất nhưng trong mố ệ ại đóng vai trò là lượ ật
này ch ra r ng b t kì s v ng nh t gi a ch ng, s thay ỉ ằ ấ ự ật nào cũng là sự thố ấ ữ ất và lượ ự
đổ ầ ớ ạ ẫ ớ ự ềi dần d n về lượng vượt quá gi i h n c sủa độ ẽ d n t i s thay đổi căn bản v
chấ ủ ựt c a s v c nhật thông qua bướ ảy, chất m i sới ra đờ ẽ tác động trở lại tới sự thay
5
đổi c ng. Viủa lượ ệc nắm v ng n i dung quy lu t này có vai trò to l n trong viữ ộ ậ ớ ệc
xem xét gi i quy t nh ng v do công cu i m ng xã h i chả ế ữ ấn đề ộc đổ ới theo định hướ ộ ủ
nghĩa hiệ ớc ta đặ ện thành công quá trình đổn nay ở nư t ra. Việc thực hi i mới trên
từng lĩnh vự ủa đờc c i s ng xã h i s t c nh y vố ộ ẽ ạo ra bướ ả ề chất ở đó, và tạo điều
kiện để ện thành công quá trình đổ ủa đờ thực hi i mới toàn diện tất cả các mặt c i
sống xã h i nh m t o ra ộ ằ ạ bước nh y v t c a toàn b xã hả ề chấ ủ ộ ội nói chung. Như bất
kì m t s i v t nào khác, nh c nh i m i hiộ ự thay đổ ề chấ ững bướ ảy trong quá trình đổ ớ ện
nay cũng chỉ ủa quá trình thay đổ có thể là kết quả c i về lượng thích hợp. Bất kì
một sự nôn nóng, ch quan, ng n u có th d n tủ ảo tưở ào đề ể ẫ ới sai l m, t n th t, cầ ổ ấ ản
trở s nghi i m i và phát triự ệp đổ ớ ển đất nước.
Quy lu t th ng nh u tranh c a các m i l p (quy lu t mâu thuậ ố ất và đấ ủ ặt đố ậ ậ ẫn):
Quy lu a phép bi n ch ng. Là quy lu t v ngu n gật này là “hạt nhân” củ ệ ứ ậ ề ồ ốc, động
lực cơ bản, phổ biến c a mủ ọi quá trình v ng và phát tri n. Theo quy lu t này, ận độ ể ậ
nguồn g ng l n, phốc và độ ực cơ bả ổ biến c a m i quá trình v ng, phát triủ ọ ận độ ển
chính là mâu thu n khách quan v n có c a s v t. Khái ni m mâu thu ẫ ố ủ ự ậ ệ ẫn dùng để
chỉ m i liên h ng nh u tranh và chuy n hóa gi a các m i l p c a mố ệ thố ất, đấ ể ữ ặt đố ậ ủ ỗi
sự v t hi ng ho c gi a các s v t, hi ng v i nhau. Nhân t t o thành ậ ện tượ ặ ữ ự ậ ện tượ ớ ố ạ
mâu thu n là mẫ ặt đố ặt đố ập dùng đểi lập. Sáu khái niệm m i l chỉ những mặt, nh ng ữ
thuộc tính, những khuynh hướ ận độ trái ngược nhau nhưng đồng v ng ng thời lại là
điề ồ ậ ằ ẫu kiện, ti tền đề n tại của nhau. Quy lu t này giúp chúng ta hiểu r ng mâu thu n
là m t hi ng khách quan và ph n, nó t n t t t c các s v t và hiộ ện tượ ổ biế ồ ại ở ấ ả ự ậ ện
tượng, ở m n t n tọi giai đoạ ồ ại và phát tri n cể ủa s vự ật, hi các s ện tượng, nhưng ở ự
vật khác nhau, n phát tri n khác nhau c a m t s v t, m c, ở các giai đoạ ể ủ ộ ự ậ ở ỗi lĩnh vự
mỗi yếu tố ộ cấu thành m t s vự ật sẽ có nh ng mâu thu n khác nhau. Gi i quy t mâu ữ ẫ ả ế
thuẫn là để ển, nhưng phả phát tri i giải quyết mâu thu n khi u ki n chín ẫ có đủ điề ệ
muồi, không nên gi i quy t mâu thu n m t cách v u ki n, ả ế ẫ ộ ội vàng khi chưa có điề ệ
6
cũng không thể cho việc giải quyết mâu thu n di n ra m t cách t phát, ph i c ẫ ễ ộ ự ả ố
gắng t u ki y s chín mu i c a mâu thu u ki n gi i quyạo điề ện thúc đẩ ự ồ ủ ẫn và điề ệ ả ết.
Phải có biện pháp gi i quyả ết thích hợp v i t ng mâu thu n. ớ ừ ẫ
Quy lu t ph nh c a phậ ủ đị ủ ủ định: Đây là quy luậ khuynh hướng cơ bảt về n, phổ
biế ủn c a mọ ội v ng, phát triận độ ển di c t nhiên, xã hễn ra trong các lĩnh vự ự i và
ngay c i. Quy lu t ph nh c a ph nh khái quát tính ả trong tư duy của con ngườ ậ ủ đị ủ ủ đị
chất chung, phổ biến c a s phát tri i là s phát tri n theo hình ủ ự ển: đó không phả ự ể
thứ ẳc m ng thột con đườ ng, mà là phát tri t phển theo hình “xoáy ốc”. Quy luậ ủ định
của ph nh trong phép bi n ch ng duy v t ph n ánh m i quan hủ đị ệ ứ ậ ả ố ệ biện chứng
giữa cái phủ định và cái kh nh trong quá trình phát tri n c a các s v t. Ph ẳng đị ể ủ ự ậ ủ
đị ệ ự ểnh biện ch u kiứng là điề n cho s phát tri n, cái mới ra đời là kết quả của sự kế
thừ ữ ộ ự ừ ự ựa nh ng n i dung tích c c t trong s v nó trong sật cũ, phát huy vật mới và
tạo nên tính chu k c a s phát triỳ ủ ự ển. Ph.Ăngghen khẳng định: “Phủ định cái phủ
định là gì? Là một quy lu t vô cùng ph n và chính vì v y mà có m t t m quan ậ ổ biế ậ ộ ầ
trọ ự ể ự ị ửng và có tác dụng vô cùng to lớn về s phát tri n của t nhiên, l ch s và của tư
duy”. Phủ ới ra đờ định biện chứng là cái m i thay th thân ế cái cũ, là quá trình tự
phủ định, t thân phát tri n, là m ng d n t i s i c a cái ự ể ắt khâu trên con đườ ẫ ớ ự ra đờ ủ
mới, ti n b i cái bế ộ hơn so vớ ị phủ định. Phủ định biện chứng yêu cầu phải kế thừa
có ch n l c và c i bi n nh ng y u t tích c c cọ ọ ả ế ữ ế ố ự ủa cái cũ để phục vụ cho sự phát
triển c a cái m ng thủ ới. Đồ ời phải ch ng l i ch a máy móc và ph ố ạ ủ trương kế thừ ủ
đị ậ ứnh s ng nhạch trơn. Trong hoạt độ n th c và ho ng th c ti n chúng ta ph i coi ạt độ ự ễ ả
trọ ố ữ ấng giá trị truyền th ng, vì nó là nh ng giá trị vật ch t và tinh th c con ần đượ
người làm ra và b o t n t i khác, nó là n n t ả ồ ừ đời này sang đờ ề ảng mà trên đó các thế
hệ n i ti i, kố ếp nhau ra đờ ế thừa và phát tri n. S i và phát tri n c a cái mể ự ra đờ ể ủ ới
không theo con đườ ắp, mà theo đường thẳng t ng xoắn ốc. Vì vậy trong công việc
chúng ta ph i bi t phát hi n cái m i và t u ki cái m i phát tri n; thông ả ế ệ ớ ạo điề ện để ớ ể
7
thường cái m i g p r t nhi u tranh với ra đờ ặ ấ ều khó khăn, luôn phải đấ ới cái cũ,
nhưng theo quy luật phát tri n nh t nh cái m i chân chính s chi n th . ể ấ đị ớ ẽ ế ắng
1.2.3 Sáu c p phặ ạm trù
Phạm trù là nh ng khái ni m r ng nh t ph n ánh nh ng m t, nh ng thu c tính, ữ ệ ộ ấ ả ữ ặ ữ ộ
những mối liên hệ chung, cơ bả ện tượ ột lĩnh n nhất của các sự vật và hi ng thuộc m
vực nh nh. ất đị
Một là, c t: Phép duy v t bi n chái riêng, cái chung và cái đơn nhấ ậ ệ ứng cho rằng
cái riêng, cái chung và cái đơn nhất đều tồn tại khách quan, giữa chúng có mối liên
hệ h i nhau. Cái chung ch t n t i trong cái riêng, thông quan cái riêng mà ữu cơ vớ ỉ ồ ạ
biể ệ ự ạu hi n s tồn tại c n tuý tủa mình. Nghĩa là không có cái chung thuầ ồn t i bên
ngoài cái riêng. Cái riêng ch t n t i trong m i liên h vỉ ồ ạ ố ệ ới cái chung. Nghĩa là
không có cái riêng nào t n t i tuy c l p, không có liên h v i cái chung. ồ ạ ệt đối độ ậ ệ ớ
Cái riêng là cái toàn b , phong ộ phú hơn cái chung, cái chung là cái bộ phận, nhưng
sâu sắc hơn cái riêng. Cái riêng phong phú hơn cái chung vì ngoài những đặc điểm
chung, cái riêng còn có cái đơn nhất. Cái đơn nhất và cái chung có thể chuyển hoá
lẫn nhau trong quá trình phát tri n c a s vể ủ ự ật.
Hai là, nguyên nhân và k t qu : Nguyên nhân là ph s tác ế ả ạm trù dùng để chỉ ự
độ ẫ ữ ự ữ ự ớng l n nhau gi a các mặt trong một s vật hoặc gi a các s vật v i nhau, gây ra
một bi i nh t qu là nhến đổ ất định nào đó. Kế ả ững bi i xu t hi ng lến đổ ấ ện do tác độ ẫn
nhau a các mgiữ ặt trong một s vự ật ho c gi a các s v t v i nhau gây ra. ặ ữ ự ậ ớ
Ba là, t t nhiên và ng u nhiên: T t nhiên (t t y u) là cái do nh ng nguyên nhân ấ ẫ ấ ấ ế ữ
cơ bả ết đị ững điền bên trong của kết cấu vật chất quy nh và trong nh u kiện nhất
đị ứ ể ẫnh nó phải xảy ra như thế ch không th khác được. Ng u nhiên là cái không do
mối liên h bệ ản ch t, bên trong kấ ết cấu vật chất, bên trong sự v t quy nh mà do ậ ết đị
các nhân t bên ngoài, do s u h p nhi u hoàn c nh bên ngoài quy nh. Do ố ự ngẫ ợ ề ả ết đị
8
đó nó có thể ện như thế xuất hiện, có thể không xuất hiện, có thể xuất hi này hoặc
xuất hiện như thế khác.
Bốn là, nộ ứ ộ ổ ợ ải dung và hình th c: N i dung là t ng h p tất c những m t, nhặ ững
yếu t , nhố ững quá trình t o nên sạ ự v t. Hình th c t n t i và phát ậ ức là phương thứ ồ ạ
triển c a sủ ự vật, là h ng các m i liên h i b n vệ thố ố ệ tương đố ề ững giữa các y u tế ố
của s vự ật đó.
Năm là, bản chấ ất và hi ng: Bện tượ ản ch t là tổng hợ ấ ả ữp t t c nh ng m t, nhặ ững
mối liên h tệ ất nhiên, tương đố ổn đị ật, quy đị ận đội nh bên trong sự v nh sự v ng và
phát tri n c a s v t, hi ng là bi u hi n ra ngoài c a b n ch t trong nhể ủ ự ậ ện tượ ể ệ ủ ả ấ ững
điều kiện xác định.
Sáu là, khả năng và hiệ năng là cái hiện chưa có, cái còn là tiền đền thực: Khả ,
là mầm móng khi có điều kiện thích hợp thì nó sẽ ấ xu t hiện trên thực tế. Hiện thực
là những gì đã tồ năng và hiện tại trên thực tế. Khả n thực là hai mặt thống nhất của
mọi quá trình v ng. ận độ
Các ph m trù trên ph n ánh nh ng thu c tính b n ch t nh t, nh ng m i liên h ạ ả ữ ộ ả ấ ấ ữ ố ệ
chung t t y u và ph n nh t c a toàn bấ ế ổ biế ấ ủ ộ thế giới t t n xã hừ ự nhiên đế ội và tư
duy con người. Các phạm trù không phải là cái có sẵn ở bên ngoài hay bên trong ý
thức 5 của con người, mà nó đượ ạt độc hình thành trong ho ng nhận thức và thực
tiễ ỗ ế ận. M i phạm trù là k t quả của quá trình nh n th t xích trung ức trước đó và là mắ
gian c a quá trình nh n th c ti p theo c ngày càng ti n gủ ậ ứ ế ủa con người để ế ần đến
chân lý. Ph c hình thành b ng hóa và khái quát ạm trù đượ ằng phương pháp trừu tượ
hóa nh ng thu c tính, nh ng mữ ộ ữ ối liên hệ vốn có c a s v t. Các phủ ự ậ ạm trù của phép
biệ ứn ch ng duy v t là m t h ng m c b sung và làm ậ ộ ệ thố ở, nó thường xuyên đượ ổ
phong phú thêm b ng nh ng tri th c khoa h c và nh ng ph m trù m i. Vằ ữ ứ ọ ữ ạ ớ ới tư cách
là hình nh ch quan c a th i khách quan, các ph m trù luôn v ng và phát ả ủ ủ ế giớ ạ ận độ
triển tương ứ ận độ có như ng với sự v ng, phát triển của thế giới khách quan. Chỉ
9
vậy chúng m i ph n thớ ản ánh đúng đắ ế giới khách quan và tr thành công c cở ụ ủa
nhận th c và th c tiứ ự ễn.
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LUẬN BIỆN CHỨNG DUY
VẬT ĐỂ NÂNG CAO NĂNG LỰC TƯ DUY CỦ A SINH VIÊN
2.1 Vai trò năng lực tư duy trong hoạt độ ạt động nhận thức và ho ng thực tiễn
của con người nói chung, c a sinh viên nói riêngủ
Khi kh nh vai trò c i v i nh n th c và c i t o th i, ẳng đị ủa tư duy (ý thức) đố ớ ậ ứ ả ạ ế giớ
V.I.Lênin đã khẳng định: “Ý thức con người không phải chỉ phản ánh thế giới
khách quan, mà còn t o ra thạ ế giới khách quan”
1
. Điều này cho y, m t m t, thấ ộ ặ
thông qua hoạt động tư duy, con ngườ ức đúng đắi có thể ậ nh n th n hiện thực khách
quan; m t khác, thông qua ho ng th c ti i có th c i bi n hi n thặ ạt độ ự ễn, con ngườ ể ả ế ệ ực
khách quan theo nh ng l i ích cữ ợ ủa mình. Cũng từ đó, có thể khẳng định tư duy
khoa học, năng lực tư duy khoa họ ọng đố ạt độc có vai trò quan tr i với cả ho ng
nhận th c l n ho ng th c tiứ ẫ ạt độ ự ễn.
Năng lực tư duy biện chứng sẽ giúp cho sinh viên rất nhiều trong quá trình học
tập cũng như công tác sau này:
Thứ nhất, luôn ti p nh n tri th c m t cách khoa h c, sáng tế ậ ứ ộ ọ ạo. Tư duy biện
chứ ệng sẽ giúp sinh viên cái nhìn toàn diện, phân bi t tri thức đúng, sai; chỉ ra
nguyên nhân cái sai, và kh nh, phát tri n tri th n. Sinh viên t h c, ẳng đị ể ức đúng đắ ự ọ
tự nghiên c u, gi i thích th c ti n bi i pháp mà th c tiứ ả ự ễ ến đổi, đưa ra những giả ự ễn
đặt ra…
Thứ hai, có phương pháp học tập, làm vi n; sinh viên không còn phệc đúng đắ ải
học v t, h c t ; mà h c hi u, bi t v n d ng, bi o ra tri thẹ ọ ủ ọ ể ế ậ ụ ết đánh giá và sáng tạ ức
mới.
1
V.I.Lênin (1981), “Toàn tập, t.29”, Nxb Tiế ộ, Mátxcơvan b
10
Thứ ba, i b loạ ỏ tư duy siêu hình, cứng nh c, b o th , trì tr ắ ả ủ ệ...
2.2 Nội dung cơ bả ện phương pháp luận rèn luy n biện chứng duy vật cho
sinh viên
2.2.1 Rèn luy m toàn di n trong nh n th c và ện cho sinh viên có quan điể ệ ậ ứ
hoạt động thực tiễn
Quan điể ện đòi hỏm toàn di i sinh viên i nhìn s v t, hi ng theo mphả ự ậ ện tượ ối
quan h n ch a b n thân s v t, gi a các hi ng và gi a các s v t, ệ biệ ứng giữ ả ự ậ ữ ện tượ ữ ự ậ
hiện tượ ện tượ ạt động trong tình huống thực tế. sự vật hoặc hi ng khác. Trong ho ng
thự ửc hành, nh viên ng thsi phải đồ ời s d n khác ụng các phương pháp, phương tiệ
nhau để tác động vào đối tượ ằm đạ ng nh t hiệu quả cao nhất. Mặt khác, chúng ta
cần giúp sinh viên n di n và phê phán nh m phi n di n, ng y bi nhậ ệ ững quan điể ế ệ ụ ện.
2.2.2 Rèn luy n cho sinh viên m phát tri n trong nhệ có quan điể ể ận th c và ứ
trong ho ng thạt độ ực ti n ễ
Khái ni m phát tri i sinh viên không ch n m b c s v t hi n t ệ ển đòi hỏ ỉ ắ ắt đượ ự ậ ệ ại
mà còn ph i th ng phát tri a mình; ph i có ả ấy rõ được xu hướ ển trong tương lai củ ả
khả năng nhìn thấ hay đổi đi lên và những thay đổi ngượ ại, xu hướy những t c l ng
chung là phát tri c là trong quá trình phát tri n c i th y bển đi lên, tứ ể ủa con ngườ ấ ản
chấ ứ ự ậ ả ết quanh co, ph c tạp của s v t, hi ng. Sinh viên phện tượ i bi t phân chia quá
trình phát tri n c a s v t thành cá n, t ng cách th c phù hể ủ ự ậ c giai đoạ ừ đó có nhữ ứ ợp
để ự ự ậ ầ thúc đẩy s phát triển của s v t. C n giúp sinh viên nh và phê phán xác đị
những quan điểm bảo thủ, trì tr nh kiệ, đị ến trong ý tưởng và hành động.
2.2.3 Rèn luy m l ch s cện cho sinh viên có quan điể ị ử ụ thể trong nh n thậ ức
và hành động
Quan điểm lịch sử – ụ c thể i sinh viên trong nh n thđòi hỏ ậ ức và hành động c ần:
11
Một là, khi phân tích xem xét sự ậ ệ v t, hi ng ph u kiện tượ ải đặt nó trong điề n
không gian và th i gian c c a nó, ph i phân tích xem nh u ki n không ờ ụ thể ủ ả ững điề ệ
gian y có n tính ch m c a s v t, hi ng. ấ ảnh hưởng như thế nào đế ất, đặc điể ủ ự ậ ện tượ
Phải phân tích c mụ thể ọ ụi tình hình c thể n s v t, hi ng. ảnh hưởng đế ự ậ ện tượ
Hai là, khi nghiên c u m t lý lu n, mứ ộ ậ ột lu m khoa h n phận điể ọc nào đó cầ ải
phân tích ngu n g c xu t x , hoàn c nh làm n y sinh lý lu y mồ ố ấ ứ ả ả ận đó. Có như vậ ới
đánh giá đúng giá trị ận đó. Việc tìm ra điể ạnh và điể và hạn chế của lý lu m m m
yếu có tác dụng trực ti n quá trình v n d ng sau này. ếp đế ậ ụ
Ba là, khi v n d ng mậ ụ ột lý lu c ti n ph u ki n c ận nào đó vào thự ễ ải tính đến điề ệ ụ
thể c c v n d u ki n này s ng tr c ti n k t qu của nơi đượ ậ ụng. Điề ệ ẽ ảnh hưở ự ếp đế ế ả ủa
sự v n dậ ụng đó.
Bốn là, khi nhậ ứ ự ự ện th c s v ng vào sật và tác độ vật ph u kiải chú ý điề n, hoàn
cảnh l ch s - cị ử ụ thể, môi trường cụ thể mà trong đó sự vật sinh ra, tồn tại, phát
triển. Ph nh rõ v trí, vai trò khác nhau c a tải xác đị ị ủ ừng mố ụi liên hệ c thể, trong
tình hu ng c ố ụ thể.
2.2.4 Rèn luy n bi n ch ng qua nghiên cện phương pháp luậ ệ ứ ứu phương
pháp lu n rút ra t các c p phậ ừ ặ ạm trù cơ bản của phép bi n ch ng duy vệ ứ ật
Phân bi t gi cái riêng và cái chung, ệ ữa lường trước được nguyên nhân và kết
quả, t t nhiên và ng u nhiên, n m rõ n i dung và hình th c, thông hi n chấ ẫ ắ ộ ứ ểu bả ất
và hi ng, kh ện tượ ả năng và hiện thực.
2.2.5 Rèn luy n bi n ch ng qua nghiên c u nh ng quy ện phương pháp luậ ệ ứ ứ ữ
luật cơ bản của phép biện chứng duy vật
Với quy lu t thậ ống nh u tranh c a các mất và đấ ủ ặt đối lập, giảng viên cần rèn
luyện cho sinh viên hi u sâu s c r n th n b n ch t c a s v t, ể ắ ằng, để nhậ ức đúng đắ ả ấ ủ ự ậ
hiện tượng và tìm ra phương hướng, giải pháp hiệu quả thì phải nghiên cứu, phát
hiệ ẫ ủ ự ận ra mâu thu n c a s v t; phải xem xét s v t trong th ng nh t nh ng mự ậ ể thố ấ ữ ặt
12
(nét tương đồ ững khuynh hướng trái ngượng), nh c nhau, tìm ra nh ng m i lữ ặt đố ập
và nh ng mữ ối liên hệ, s ng qua l i l n nhau gi a các m i lự tác độ ạ ẫ ữ ặt đố ập đó; phải
biết phân loại mâu thuẫn để đưa ra phương pháp đấu tranh cho phù hợp (tìm ra
phương thức, phương tiệ ực lượ ẫn để thúc đẩn và l ng giải quyết mâu thu y sự vật
phát tri n). ể
Về quy luật phủ định c a phủ ủ định, giảng viên cần rèn luy n cho sinh viên ệ hiểu
đúng xu hướ là đường phát triển của sự vật ng xoáy c, quá trình phát tri n c a s ố ể ủ ự
vật không ph ng th ng, mà nhi u khi di n ra quanh co, ải lúc nào cũng đi theo đườ ẳ ề ễ
phứ ề ỳc tạp, bao gồm nhi u chu k khác nhau và ở mỗi chu k này, s vỳ ự ật có những
đặc điể ải có cách tác độm riêng biệt, nên ph ng phù hợp, phải biết bảo vệ cái mới,
đồ ờng th i chọ ến lọc k a thừ những cái v n có tinh hoa cố ủa cái cũ.
2.2.6 Rèn luy n ch ng cho sinh viên nghiên c u nện phương pháp biệ ứ ứ ội
dung lý lu n nhậ ận th c duy v t bi n chứ ậ ệ ứng
Cần rèn luy n sinh viên n m v m thệ ắ ững quan điể ực tiễn, nguyên t c thắ ống nhất
giữ ậ ự ễa lý lu n và th c ti n, phê phán chủ nghĩa kinh nghiệm, ch u. ủ nghĩa giáo điề
Nhận th c là m t quá trình, lứ ộ ặp đi lặ ại không có điểp l m d ng: t c ti n t i nhừ ừ thự ễ ớ ận
th th thức t n th c l i tr vừ nhậ ứ ạ ở ề ự ễc ti n từ ự ễ ức ti n tiếp tục quá trình nhận th c và
loài ngườ ần đếi càng tiến d n chân lý. Sinh viên ph i nh n th c chân lý là ả ậ ức đượ
khách quan, ch ng nh m ch quan cho r ng chân lý là thu c v k ố ững quan điể ủ ằ ộ ề ẻ
mạnh, chân lý thu c v , chân lý là lý l h p lý, chân lý gộ ề đa số ẽ ợ ắn v i lớ ợi ích; phê
phán ch i và ch i, c nh chân lý v a mang ủ nghĩa tuyệt đố ủ nghĩa tương đố ần xác đị ừ
tính tương đố ệt đối, vừa mang tính tuy i và chân lý là cụ thể. Theo Lênin: Bản chất,
linh h n s ng c a ch mồ ố ủ ủ nghĩa Mác là phân tích cụ thể ở ỗi tình hình cụ thể ằ; r ng
phương pháp của Mác trước hết là xem xét nội dung khách quan của quá trình lịch
sử trong một th m c ời điể ụ thể nhất định.
2
2
V.I.Lênin (1977), “Toàn tập, t.42”, Nxb Tiế ộ, Mátxcơva.n b
13
2.3 V n d n bi n ch ng duy vậ ụng phương pháp luậ ệ ứ ật để nâng cao năng lực tư
duy cho sinh viên.
Thứ nhất: Trang b tri th v n bi n ch ng duy v t cho ị ức đầy đủ ề phương pháp luậ ệ ứ ậ
sinh viên. C n t p trung cho sinh viên n m v c rút ra tầ ậ ắ ững phương pháp luận đượ ừ
lý lu n phép bi n ch ng duy v m toàn di m l ch s - cậ ệ ứ ật: quan điể ện, quan điể ị ử ụ thể,
quan điể ển, quan điểm phát tri m thực tiễn; phương pháp luận được rút ra từ các cặp
phạm trù, các quy lu n c a phép bi n ch ng duy v t Trong quá trình giật cơ bả ủ ệ ứ ậ ảng
dạy c n so sánh, phân tích lý lu n, nêu v cho sinh viên gi i quyầ ậ ấn đề ả ết, sau đó kết
luận.
Thứ hai: Luy n t n ch ng thông qua thệ ập cho sinh viên các phương pháp biệ ứ ực
tiễn cách mạng, trong cu c s y biộ ống đầ ến đổi không ng ng. ừ
Ví d n d ng nguyên t c khách quan trong th c ti o cách ụ: Đảng ta đã vậ ụ ắ ự ễn lãnh đạ
mạng Việt Nam như thế nào?
Sinh viên có th s v n d n bi n ch ng duy vể chỉ ra ự ậ ụng phương pháp luậ ệ ứ ật như
thế nào qua câu nói c a H Chí Minh: n xét cán b không nên ch xét ngoài ủ ồ Nhậ ộ ỉ
mặt, ch xét mỉ ộ ột lúc, m t việc, mà ph i xét k c toàn b công vi c c a cán b ; Có ả ỹ ả ộ ệ ủ ộ
3
kinh nghi m mà không có lý lu t mệ ận, cũng như mộ ắ ắt sáng, một m t mờ
4
; hay tìm
những câu thơ, tụ ản ánh tư tưởc ngữ, ca dao, danh ngôn ph ng triết học duy vật biện
chứng.
Thứ ba: Định hướ ụng phương pháp luậng cho sinh viên có ý thức tự vận d n
biệ ứ ọ ậ ộn ch ng trong quá trình h c t p, trong cu c sống bản thân. Muốn nâng cao năng
lực tư duy sinh viên cầ ệt đển nắm vững, áp dụng tri phương pháp luận biện chứng
duy v t trong nh n th c và trong ho ng th c ti n. Trong quy lu t ph nh cậ ậ ứ ạt độ ự ễ ậ ủ đị ủa
phủ định có th ng cho sinh viên v n d ng tính k a c a ph nh biể định hướ ậ ụ ế thừ ủ ủ đị ện
3
H ồ Chí Minh (1974), “Hồ Chí Minh về v cán bấn đề ộ”, Nxb Sự Thật, Hà N ội.
4
H ồ Chí Minh (1996), “Toàn tập, t.5”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
14
chứ ố ọ ấng trong cuộc s ng, h c tập của sinh viên. Sinh viên phải nhận th c bức đượ t
cứ k t quế ả nào cũng có nguyên nhân củ đó sinh viên có ý thứa nó, từ c làm việc
thiện, tránh việc ác. Luy n t p cho sinh viên biệ ậ ết vận d n biụng phương pháp luậ ện
chứng duy v t vào trong th c ti n, cu c s ng thông qua nh ng v : Hãy vậ ự ễ ộ ố ữ ấn đề ận
dụng phương pháp luận rút ra từ mối liên hệ biện ch ng gi a nguyên nhân và kứ ữ ết
quả vào lĩnh vự ục và đào tạc giáo d o.
Thứ tư: Thường xuyên kiểm tra, đánh giá phương pháp biện chứng cho sinh
viên. Có th m tra bài t p v nhà thông qua th o lu n nhóm, ki m tra ki n thể kiể ậ ề ả ậ ể ế ức
bằng câu h i ng n, bài t p tr c nghi m, hay ỏ ắ ậ ắ ệ giải thích m t hiộ ện tượng nào đó trong
cuộc s ng. ố
Ví d : Gi i thích có hi ng h c gi i mà thi r i h lý luụ ả ện tượ ọ ỏ ớt đạ ọc trên cơ sở ận
phép bi n ch ng duy v t? Ho c, hãy d m toàn di m l ch ệ ứ ậ ặ ựa vào quan điể ện, quan điể ị
sử c ụ thể phân tích nguyên nhân th ng l i Cách mđể ắ ợ ạng Tháng Tám năm 1945.
CHƯƠNG 3: TRÁCH NHIỆM CỦA SINH VIÊN HI N NAYỆ
3.1 Tích c c tham gia xây d b o v T ự ựng và ả ệ ổ quốc
3.1.1 Trong công cu c xây d ng Tộ ự ổ quốc
Chăm chỉ ập, lao độ, sáng tạo, học t ng; có mục đích, động cơ họ ập đúng đắc t n,
học tập để mai sau xây d c, hi u h c t p tựng đất nướ ể ọ ậ ốt là yêu nước.
i s ng chính tr - xã h i c ng th Quan tâm đến đờ ố ị ộ ủa địa phương, đất nước, đồ ời
thực hi n tệ ốt mọ ủi ch trương, chính sách của Đảng và pháp lu t c c; ậ ủa Nhà nướ
đồ ờ ự ủng th i v ng m i xung quanh cùng thận độ ọi ngườ c hi nh cện theo đúng quy đị a
pháp luật.
Tích c c rèn luy c, tác phong; l i s ng trong sáng, lành m nh, tránh xa ự ện đạo đứ ố ố ạ
các t n n xã h i; bi u tranh ch ng các bi u hi n c a l i sệ ạ ộ ết đấ ố ể ệ ủ ố ống lai căng, thực
dụng, xa r i các giá tr - ờ ị văn hoá đạo đức truy n th ng c a dân tề ố ủ ộc.
15
Tích c c tham gia góp ph n xây dự ầ ựng quê hương bằng những việc làm thi t th c, ế ự
phù h p kh o vợ ả năng như: tham gia bả ệ môi trường, phòng chống tệ nạn xã hội,
xoá đói giả ực, tham nhũng, tham gia nhữ ạt độm nghèo, chống tiêu c ng ho ng mang
tính xã hội như hiến máu tình nguy n, làm tình nguyệ ện viên…
Biết phê phán, đấ ững hành vi đi ngượu tranh với nh c lại lợi ích quốc gia, dân tộc.
3.1.2 Trong công cu c b o v T ộ ả ệ ổ quốc
Trung thành v i T c, v i ch xã h i ch a, cớ ổ quố ớ ế độ ộ ủ nghĩ ảnh giác trước âm mưu
chia r , xuyên t c c a các th l u tranh v i nhẽ ạ ủ ế ực thù địch; phê phán, đấ ớ ững thái độ,
việc làm gây tổn h n an ninh quại đế ốc gia, xâm ph m ch n và toàn v n lãnh ạ ủ quyề ẹ
thổ củ ổa T quốc.
Tích c c tham gia các ho ng an ninh, qu phòng ự ạt độ ốc ở địa phương; tham gia
hoạt động đền ơn đáp nghĩa…
Tham gia đăng kí tham gia huấ ện nghĩa vụn luy quân sự khi đến tuổi; sẵn sàng
lên đường làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.
Vận độ ạn bè, ngường b i thân th c hi n t b o v T ự ệ ốt nghĩa vụ ả ệ ổ quốc.
3.2 Tích c c h c tự ọ ập nâng cao trình độ chuyên môn nghi p v ệ ụ
Tự h u không th thi i v i sinh viên: ọc là điề ể ếu đố ớ
Do cách h i h n so v i ph thông, i h c không có ọc ở đạ ọc khác cơ bả ớ ổ ở trường đạ ọ
sự kiểm tra c a gi ng viên nên vi c h c c sinh viên y u là t hủ ả ệ ọ ủa chủ ế ự ọc. Đó là một
hoạt động liên tục, quy mô lớn nhằm m p thu m ng l n ki c. ục đích tiế ột lượ ớ ến thứ
Có th nói, th c ch t c a công vi c t h c c i h c là quá trình nhể ự ấ ủ ệ ự ọ ủa sinh viên đạ ọ ận
thứ ức có ý th c, chủ động, t l c mự ực để đạt đượ ục tiêu, nhiệm vụ mà không c n có ầ
sự tham gia tr c ti p c a gi ng viên. Nói cách khác, t h c ngoài l p hự ế ủ ả ự ọ ớ ọc đóng một
vai trò quan tr i h ọng trong các trường đạ ọc.
Bên c h c còn gi vai trò l n lao trong vi c nâng cao khạnh đó, tự ọ ữ ớ ệ ả năng hiểu
biế ứt và tiếp thu tri th c mới c sinh viên, nhi u nhà giáo d c n i tiủa ề ụ ổ ếng đã nêu lên
| 1/28
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Bộ môn: Những NLCB của CNMLN -------  -------
TIỂU LUẬN
TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
Đề tài số 4: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự vận dụng phương
pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy của sinh viên.
Nhóm SVTT: MSSV: 21136141 - Cao Đức Đạt
MSSV: 21136022 - Nguyễn Hương Giang
MSSV: 21136143 - Từ Minh Giang
MSSV: 21136145 - Hoàng Minh Hải
MSSV: 21136181 - Đỗ Thị Hồng Ngọc
GVHD: TS.Nguyễn Thị Thúy Cường
Năm học: 2021 - 2022
TP. HCM, 12 - 2021
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Bộ môn: Những NLCB của CNMLN -------  -------
TIỂU LUẬN
TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
Đề tài số 4: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự vận dụng phương
pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy của sinh viên.
Nhóm SVTT: Cao Đức Đạt – MSSV: 21136141
Nguyễn Hương Giang – MSSV: 21136022
Từ Minh Giang – MSSV: 21136143
Hoàng Minh Hải – MSSV: 21136145
Đỗ Thị Hồng Ngọc – MSSV: 21136181
GVHD: TS.Nguyễn Thị Thúy Cường
Năm học: 2021 - 2022
TP. HCM, 12 - 2021
DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA VIẾT TIỂU LUẬN
HỌC KỲ I NĂM HỌC 2021 - 2022
Nhóm:14 ( Lớp thứ 6 – Tiết 10-12)
Tên đề tài: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự vận dụng phương pháp luận
biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy của sinh viên. TỈ LỆ % STT
HỌ VÀ TÊN SINH VIÊN MÃ SỐ SINH VIÊN HOÀN THÀNH 1 Cao Đức Đạt 21136141 100% 2 Nguyễn Hương Giang 21136022 100% 3 Từ Minh Giang 21136143 100% 4 Đỗ Thị Hồng Ngọc 21136181 100% 5 Hoàng Minh Hải 21136145 100% Ghi chú:
- Tỷ lệ % = 100%: Mức độ phần trăm của từng sinh viên tham gia.
- Nhóm trưởng: Cao Đức Đạt SĐT: 0842900030
Nhận xét của giáo viên
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………….
Ngày 12 tháng 01 năm 2022
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
B. NỘI DUNG ........................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VỀ CHỦ
NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG ..................................................................... 2
1.1 Khái niệm của phép duy vật biện chứng ..................................................... 2
1.2 Các nội dung cơ bản của phép duy vật biện chứn
g ..................................... 3
1.2.1 Hai nguyên lý cơ bản ............................................................................. 3
1.2.2 Ba quy luật cơ bản ................................................................................. 4
1.2.3 Sáu cặp phạm trù...................................................................................... .7
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LUẬN BIỆN CHỨNG DUY
VẬT ĐỂ NÂNG CAO NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA SINH VIÊN .................... 9
2.1 Vai trò năng lực tư duy trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn
của con người nói chung, của sinh viên nói riêng ............................................... 9
2.2 Nội dung cơ bản rèn luyện phương pháp luận biện chứng duy vật cho sinh
viên .....................................................................................................................10
2.2.1 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm toàn diện trong nhận thức và
hoạt động thực tiễn .............................................................................................10
2.2.2 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm phát triển trong nhận thức và
trong hoạt động thực tiễn ...................................................................................10
2.2.3 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm lịch sử cụ thể trong nhận thức
và hành động ......................................................................................................10
2.2.4 Rèn luyện phương pháp luận biện chứng qua nghiên cứu phương pháp
luận rút ra từ các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật ...............11
2.2.5 Rèn luyện phương pháp luận biện chứng qua nghiên cứu những quy
luật cơ bản của phép biện chứng duy vật ...........................................................11
2.2.6 Rèn luyện phương pháp biện chứng cho sinh viên nghiên cứu nội
dung lý luận nhận thức duy vật biện chứn
g.......................................................12
2.3 Vận dụng phương pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư
duy cho sinh viên. ..............................................................................................13
CHƯƠNG 3: TRÁCH NHIỆM CỦA SINH VIÊN HIỆN NAY .....................14
3.1 Tích cực tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ........................................14
3.1.1 Trong công cuộc xây dựng Tổ quốc .....................................................14
3.1.2 Trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc ........................................................15
3.2 Tích cực học tập nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ ......................15
3.3 Thực hiện tốt trách nhiệm và nghĩa vụ của một công dân .........................17
C. KẾT LUẬN ........................................................................................................19
PHỤ LỤC ................................................................................................................20
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................22
A. MỞ ĐẦU
Nước ta thời kỳ quá độ lên xã hội chủ nghĩa hiện nay trong xu thế chung của hội
nhập và hợp tác quốc tế đòi hỏi chúng ta phải trau dồi những nhân tài chất lượng
cao, không chỉ có kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng mà còn phải có
năng lực tư duy, phân tích, sáng tạo, có năng lực nhu cầu giao lưu khu vực và thế
giới. Tư duy là một trong những hoạt động cơ bản nhất của con người. Không có
tư duy và không có hiểu biết nhất định về thế giới thì không thể có những hoạt
động xã hội vật chất đáp ứng nhu cầu phát triển tất yếu của xã hội.
Triết học có vai trò không thể thay thế trong việc trau dồi năng lực tư duy khoa
học. Phép biện chứng duy vật có vai trò quan trọng trong ý thức và hoạt động thực
tiễn của sinh viên. Cụ thể, giúp sinh viên khắc phục lối tư duy siêu hình, phiến diện
để có thể suy nghĩ đúng đắn, toàn diện vấn đề; khắc phục thái độ bảo thủ, trì trệ,
định kiến đối với cái mới; tránh phỏng đoán không có cơ sở khoa học, có nguy cơ
sa vào ảo tưởng; đối xử với các đối tượng một cách khoa học, khách quan. Hiện
nay, do nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, yêu cầu của nền kinh tế tri
thức nhằm ươm mầm những người lao động tương lai, nâng cao năng lực tư duy
phản biện của sinh viên, chỉ ra thực trạng và giải pháp, giúp nâng cao chất lượng
toàn diện của sinh viên. Tư duy phản biện là đặc biệt cần thiết. Nhận thức được
tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực tư duy cho sinh viên, góp phần thúc đẩy
phát triển năng lực tư duy chính xác trong hình thành những phẩm chất trí tuệ,
nhóm chúng em xin chọn đề tài nghiên cứu: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự
vận dụng phương pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy
của sinh viên. 1 B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VỀ CHỦ NGHĨA
DUY VẬT BIỆN CHỨNG
1.1 Khái niệm của phép duy vật biện chứn g
Định nghĩa khái quát về phép biện chứng duy vật, Ăngghen cho rằng: “Phép
biện chứng là môn khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và phát
triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy”. Khi nhấn mạnh vai trò của
nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, Ăngghen định nghĩa: “Phép biện chứng là khoa
học về mối liên hệ p ổ
h biến”; Khi nhấn mạnh vai trò của nguyên lý về sự phát triển,
Lênin định nghĩa: “Phép biện chứng là học thuyết về sự phát triển, dưới hình thức
hoàn bị nhất, sâu sắc nhất và không phiến diện, học thuyết về tính tương đối của
nhận thức con người, nhận thức này phản ánh vật chất luôn luôn phát triển không ngừng”.
Phép biện chứng duy vật giữ vai trò là một nội dung đặc biệt quan trọng trong
thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác- Lênin, tạo nên
tính khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin; đồng thời nó cũng là thế
giới quan và phương pháp luận chung nhất của hoạt động sáng tạo trong các lĩnh
vực nghiên cứu khoa học.
Với những nội dung cơ bản là: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến; Nguyên lý về
sự phát triển; Các cặp phạm trù: cái chung và cái riêng, bản chất và hiện tượng, tất
nhiên và ngẫu nhiên, nguyên nhân và kết quả, nội dung và hình thức, khả năng và
hiện thực. Ba quy luật gồm: Quy luật chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng
thành những sự thay đổi về c ấ
h t và ngược lại; Quy luật thống nhất và đấu tranh
giữa các mặt đối lập; Quy luật phủ định của phủ định. Và lý luận nhận thức duy vật
biện chứng. Hai nguyên lý, ba quy luật, sáu cặp phạm trù và lý luận nhận thức giúp 2
chúng ta hình thành quan điểm toàn diện, quan điểm lịch sử cụ t ể h , quan điểm về
sự phát triển, giúp chúng ta thấy được con đường, cách thức và khuynh hướng của
sự phát triển trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, giúp chúng ta nhận ra được
những mặt quyết định trong các mối quan hệ, giúp chúng ta hiệu quả nhất.
1.2 Các nội dung cơ bản của phép duy vật biện chứn g
1.2.1 Hai nguyên lý cơ bản
Một là, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, dùng để chỉ tính phổ biến của các
mối liên hệ của các sự vật, hiện tượng, đồng thời cũng dùng để chỉ các mối liên hệ
tồn tại ở nhiều sự vật, hiện tượng của thế giới, trong đó những mối liên hệ phổ biến
nhất là những mối liên hệ giữa: các mặt đối lập, lượng và chất, khẳng định và phủ
định, cái chung và cái riêng...
Hai là, nguyên lý về sự phát triển, là dùng để chỉ quá trình vận động của sự vật
theo khuynh hướng đi lên: từ trình độ thấp lên trình độ cao, từ kém hoàn thiện đến
hoàn thiện hơn. Đồng thời, phát triển cũng là quá trình phát sinh và giải quyết mâu
thuẫn khách quan vốn có của sự vật; là quá trình thống nhất giữa phủ định các
nhân tố tiêu cực và kế thừa, nâng cao những nhân tố tích cực từ sự vật cũ, hình thành sự vật mới.
Hai nguyên lý trên giúp chúng ta hình thành quan điểm toàn diện, quan điểm
lịch sử cụ thể và quan điểm phát triển. Vận dụng quan điểm toàn diện vào trong
hoạt động thực tiễn giúp chúng ta kết hợp chặt chẽ giữa chính sách dàn đều và
chính sách có trọng điểm. Trong khi khẳng định tính toàn diện, phạm vi bao quát
tất cả các mặt, các lĩnh vực của quá trình đổi mới, Đảng ta cũng đồng thời coi đổi
mới tư duy lý luận, tư duy chính trị về chủ nghĩa xã hội là khâu đột phá; trong khi
nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới toàn diện thì đổi mới kinh tế là trọng tâm.
Vận dụng quan điểm lịch sử cụ thể vào việc xem xét và giải quyết các vấn đề do
thực tiễn đặt ra đòi hỏi chúng ta phải chú ý đúng mức tới hoàn cảnh lịch sử cụ thể 3
đã làm phát sinh vấn đề đó, tới sự ra đời và phát triển của nó, tới bối cảnh hiện
thực cả khách quan lẫn chủ quan. Chân lý sẽ biến thành sai lầm nếu chúng ta đẩy
nó ra khỏi giới hạn tồn tại của nó. Quan điểm phát triển giúp ta hiểu được sự phát
triển của các sự vật hiện tượng trong thực tế là quá trình biện chứng đầy mâu thuẫn.
Vận dụng quan điểm này vào quá trình nhận thức đòi hỏi chúng ta phải thấy rõ tính
quanh co, phức tạp của quá trình phát triển như là một hiện tượng phổ biến. Nếu
thiếu quan điểm khoa học như vậy thì rất dễ bi quan, dao động khi mà tiến trình
cách mạng nói chung và sự tiến triển của từng lĩnh vực xã hội cũng như của cá
nhân nói riêng tạm thời gặp khó khăn, trắc trở. Nắm vững những nguyên tắc
phương pháp luận của hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn này của con
người không những là nhân tố cơ bản 4 để hình thành thế giới quan khoa học và
nhân sinh quan cách mạng, mà còn là điều kiện tiên quyết cho mọi hoạt động tự do
sáng tạo và phát triển toàn diện con người.
1.2.2 Ba quy luật cơ bản
Quy luật chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng thành những sự thay đổi
về chất và ngược lại (quy luật lượng- chất): Đây là quy luật cơ bản và phổ biến về
phương thức chung của quá trình vận động, phát triển trong tự nhiên, xã hội và
trong tư duy của con người. Chất và lượng là hai mặt thống nhất của mọi sự vật và
hiện tượng hay một quá trình nào đó trong tự nhiên, xã hội và trong cả tư duy. Hai
phương diện đó đều tồn tại khách quan, trong đó chất tồn tại thông qua lượng và
lượng là biểu hiện của chất ra bên ngoài. Tuy nhiên, sự phân biệt giữa chất và
lượng trong quá trình nhận thức chỉ có ý nghĩa tương đối: có cái trong mối quan hệ
này lại là chất nhưng trong mối quan hệ khác lại đóng vai trò là lượng. Quy luật
này chỉ ra rằng bất kì sự vật nào cũng là sự thống nhất giữa chất và lượng, sự thay
đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của độ sẽ dẫn tới sự thay đổi căn bản về
chất của sự vật thông qua bước nhảy, chất mới ra đời sẽ tác động trở lại tới sự thay 4
đổi của lượng. Việc nắm vững nội dung quy luật này có vai trò to lớn trong việc
xem xét giải quyết những vấn đề do công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ
nghĩa hiện nay ở nước ta đặt ra. Việc thực hiện thành công quá trình đổi mới trên
từng lĩnh vực của đời sống xã hội sẽ tạo ra bước nhảy về chất ở đó, và tạo điều
kiện để thực hiện thành công quá trình đổi mới toàn diện tất cả các mặt của đời
sống xã hội nhằm tạo ra bước nhảy về chất của toàn bộ xã hội nói chung. Như bất
kì một sự thay đổi về chất nào khác, những bước nhảy trong quá trình đổi mới hiện
nay cũng chỉ có thể là kết quả của quá trình thay đổi về lượng thích hợp. Bất kì
một sự nôn nóng, chủ quan, ảo tưởng nào đều có thể dẫn tới sai lầm, tổn thất, cản
trở sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước.
Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập (quy luật mâu thuẫn):
Quy luật này là “hạt nhân” của phép biện chứng. Là quy luật về nguồn gốc, động
lực cơ bản, phổ biến của mọi quá trình vận động và phát triển. Theo quy luật này,
nguồn gốc và động lực cơ bản, phổ biến của mọi quá trình vận động, phát triển
chính là mâu thuẫn khách quan vốn có của sự vật. Khái niệm mâu thuẫn dùng để
chỉ mối liên hệ thống nhất, đấu tranh và chuyển hóa giữa các mặt đối lập của mỗi
sự vật hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau. Nhân tố tạo thành
mâu thuẫn là mặt đối lập. Sáu khái niệm mặt đối lập dùng để chỉ những mặt, những
thuộc tính, những khuynh hướng vận động trái ngược nhau nhưng đồng thời lại là
điều kiện, tiền đề tồn tại của nhau. Quy luật này giúp chúng ta hiểu rằng mâu thuẫn
là một hiện tượng khách quan và phổ biến, nó tồn tại ở tất cả các sự vật và hiện
tượng, ở mọi giai đoạn tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng, nhưng ở các sự
vật khác nhau, ở các giai đoạn phát triển khác nhau của một sự vật, ở mỗi lĩnh vực,
mỗi yếu tố cấu thành một sự vật sẽ có những mâu thuẫn khác nhau. Giải quyết mâu
thuẫn là để phát triển, nhưng phải giải quyết mâu thuẫn khi có đủ điều kiện chín
muồi, không nên giải quyết mâu thuẫn một cách vội vàng khi chưa có điều kiện, 5
cũng không thể cho việc giải quyết mâu thuẫn diễn ra một cách tự phát, phải cố
gắng tạo điều kiện thúc đẩy sự chín muồi của mâu thuẫn và điều kiện giải quyết.
Phải có biện pháp giải quyết thích hợp với từng mâu thuẫn.
Quy luật phủ định của phủ định: Đây là quy luật về khuynh hướng cơ bản, phổ
biến của mọi vận động, phát triển diễn ra trong các lĩnh vực tự nhiên, xã hội và
ngay cả trong tư duy của con người. Quy luật phủ định của phủ định khái quát tính
chất chung, phổ biến của sự phát triển: đó không phải là sự phát triển theo hình
thức một con đường thẳng, mà là phát triển theo hình “xoáy ốc”. Quy luật phủ định
của phủ định trong phép biện chứng duy vật phản ánh mối quan hệ biện chứng
giữa cái phủ định và cái khẳng định trong quá trình phát triển của các sự vật. Phủ
định biện chứng là điều kiện cho sự phát triển, cái mới ra đời là kết quả của sự kế
thừa những nội dung tích cực từ trong sự vật cũ, phát huy nó trong sự vật mới và
tạo nên tính chu kỳ của sự phát triển. Ph.Ăngghen khẳng định: “Phủ định cái phủ
định là gì? Là một quy luật vô cùng phổ biến và chính vì vậy mà có một tầm quan
trọng và có tác dụng vô cùng to lớn về sự phát triển của tự nhiên, lịch sử và của tư
duy”. Phủ định biện chứng là cái mới ra đời thay thế cái cũ, là quá trình tự thân
phủ định, tự thân phát triển, là mắt khâu trên con đường dẫn tới sự ra đời của cái
mới, tiến bộ hơn so với cái bị phủ định. Phủ định biện chứng yêu cầu phải kế thừa
có chọn lọc và cải biến những yếu tố tích cực của cái cũ để phục vụ cho sự phát
triển của cái mới. Đồng thời phải chống lại chủ trương kế thừa máy móc và phủ
định sạch trơn. Trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn chúng ta phải coi
trọng giá trị truyền thống, vì nó là những giá trị vật chất và tinh thần được con
người làm ra và bảo tồn từ đời này sang đời khác, nó là nền tảng mà trên đó các thế
hệ nối tiếp nhau ra đời, kế thừa và phát triển. Sự ra đời và phát triển của cái mới
không theo con đường thẳng tắp, mà theo đường xoắn ốc. Vì vậy trong công việc
chúng ta phải biết phát hiện cái mới và tạo điều kiện để cái mới phát triển; thông 6
thường cái mới ra đời gặp rất nhiều khó khăn, luôn phải đấu tranh với cái cũ,
nhưng theo quy luật phát triển nhất định cái mới chân chính sẽ chiến thắn . g
1.2.3 Sáu cặp phạm trù
Phạm trù là những khái niệm rộng nhất phản ánh những mặt, những thuộc tính,
những mối liên hệ chung, cơ bản nhất của các sự vật và hiện tượng thuộc một lĩnh vực nhất định.
Một là, cái riêng, cái chung và cái đơn nhất: Phép duy vật biện chứng cho rằng
cái riêng, cái chung và cái đơn nhất đều tồn tại khách quan, giữa chúng có mối liên
hệ hữu cơ với nhau. Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông quan cái riêng mà
biểu hiện sự tồn tại của mình. Nghĩa là không có cái chung thuần tuý tồn tại bên
ngoài cái riêng. Cái riêng chỉ tồn tại trong mối liên hệ với cái chung. Nghĩa là
không có cái riêng nào tồn tại tuyệt đối độc lập, không có liên hệ với cái chung.
Cái riêng là cái toàn bộ, phong phú hơn cái chung, cái chung là cái bộ phận, nhưng
sâu sắc hơn cái riêng. Cái riêng phong phú hơn cái chung vì ngoài những đặc điểm
chung, cái riêng còn có cái đơn nhất. Cái đơn nhất và cái chung có thể chuyển hoá
lẫn nhau trong quá trình phát triển của sự vật.
Hai là, nguyên nhân và kết quả: Nguyên nhân là phạm trù dùng để chỉ sự tác
động lẫn nhau giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau, gây ra
một biến đổi nhất định nào đó. Kết quả là những biến đổi xuất hiện do tác động lẫn
nhau giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau gây ra.
Ba là, tất nhiên và ngẫu nhiên: Tất nhiên (tất yếu) là cái do những nguyên nhân
cơ bản bên trong của kết cấu vật chất quyết định và trong những điều kiện nhất
định nó phải xảy ra như thế c ứ
h không thể khác được. Ngẫu nhiên là cái không do
mối liên hệ bản chất, bên trong kết cấu vật chất, bên trong sự vật quyết định mà do
các nhân tố bên ngoài, do sự ngẫu hợp nhiều hoàn cảnh bên ngoài quyết định. Do 7
đó nó có thể xuất hiện, có thể không xuất hiện, có thể xuất hiện như thế này hoặc
xuất hiện như thế khác.
Bốn là, nội dung và hình thức: Nội dung là tổng hợp tất cả những mặt, những
yếu tố, những quá trình tạo nên sự vật. Hình thức là phương thức tồn tại và phát
triển của sự vật, là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của sự vật đó.
Năm là, bản chất và hiện tượng: Bản chất là tổng hợp tất cả những mặt, những
mối liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định bên trong sự vật, quy định sự vận động và
phát triển của sự vật, hiện tượng là biểu hiện ra ngoài của bản chất trong những điều kiện xác định.
Sáu là, khả năng và hiện thực: Khả năng là cái hiện chưa có, cái còn là tiền đề,
là mầm móng khi có điều kiện thích hợp thì nó sẽ xuất hiện trên thực tế. Hiện thực
là những gì đã tồn tại trên thực tế. Khả năng và hiện thực là hai mặt thống nhất của
mọi quá trình vận động.
Các phạm trù trên phản ánh những thuộc tính bản chất nhất, những mối liên hệ
chung tất yếu và phổ biến nhất của toàn bộ thế giới từ tự nhiên đến xã hội và tư
duy con người. Các phạm trù không phải là cái có sẵn ở bên ngoài hay bên trong ý
thức 5 của con người, mà nó được hình thành trong hoạt động nhận thức và thực
tiễn. Mỗi phạm trù là kết quả của quá trình nhận thức trước đó và là mắt xích trung
gian của quá trình nhận thức tiếp theo của con người để ngày càng tiến gần đến
chân lý. Phạm trù được hình thành bằng phương pháp trừu tượng hóa và khái quát
hóa những thuộc tính, những mối liên hệ vốn có của sự vật. Các phạm trù của phép
biện chứng duy vật là một hệ thống mở, nó thường xuyên được bổ sung và làm
phong phú thêm bằng những tri thức khoa học và những phạm trù mới. Với tư cách
là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, các phạm trù luôn vận động và phát
triển tương ứng với sự vận động, phát triển của thế giới khách quan. Chỉ có như 8
vậy chúng mới phản ánh đúng đắn thế giới khách quan và trở thành công cụ của
nhận thức và thực tiễn.
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LUẬN BIỆN CHỨNG DUY
VẬT ĐỂ NÂNG CAO NĂNG LỰC TƯ DUY CỦA SINH VIÊN
2.1 Vai trò năng lực tư duy trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn
của con người nói chung, của sinh viên nói riêng
Khi khẳng định vai trò của tư duy (ý thức) đối với nhận thức và cải tạo thế giới,
V.I.Lênin đã khẳng định: “Ý thức con người không phải chỉ phản ánh thế giới
khách quan, mà còn tạo ra thế giới khách quan” 1. Điều này cho thấy, một mặt,
thông qua hoạt động tư duy, con người có thể nhận thức đúng đắn hiện thực khách
quan; mặt khác, thông qua hoạt động thực tiễn, con người có thể cải biến hiện thực
khách quan theo những lợi ích của mình. Cũng từ đó, có thể khẳng định tư duy
khoa học, năng lực tư duy khoa học có vai trò quan trọng đối với cả h ạ o t động
nhận thức lẫn hoạt động thực tiễn.
Năng lực tư duy biện chứng sẽ giúp cho sinh viên rất nhiều trong quá trình học
tập cũng như công tác sau này:
Thứ nhất, luôn tiếp nhận tri thức một cách khoa học, sáng tạo. Tư duy biện
chứng sẽ giúp sinh viên cái nhìn toàn diện, phân biệt tri thức đúng, sai; chỉ ra
nguyên nhân cái sai, và khẳng định, phát triển tri thức đúng đắn. Sinh viên tự học,
tự nghiên cứu, giải thích thực tiễn biến đổi, đưa ra những giải pháp mà thực tiễn đặt ra…
Thứ hai, có phương pháp học tập, làm việc đúng đắn; sinh viên không còn phải
học vẹt, học tủ; mà học hiểu, biết vận dụng, biết đánh giá và sáng tạo ra tri thức mới.
1 V.I.Lênin (1981), “Toàn tập, t.29”, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva 9
Thứ ba, loại bỏ tư duy siêu hình, cứng nhắc, bảo thủ, trì trệ.. .
2.2 Nội dung cơ bản rèn luyện phương pháp luận biện chứng duy vật cho sinh viên
2.2.1 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm toàn diện trong nhận thức và
hoạt động thực tiễn
Quan điểm toàn diện đòi hỏi sinh viên phải nhìn sự vật, hiện tượng theo mối
quan hệ biện chứng giữa bản thân sự vật, giữa các hiện tượng và giữa các sự vật,
hiện tượng trong tình huống thực tế. sự vật hoặc hiện tượng khác. Trong hoạt động
thực hành, sinh viên phải đồng thời sử dụng các phương pháp, phương tiện khác
nhau để tác động vào đối tượng nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Mặt khác, chúng ta
cần giúp sinh viên nhận diện và phê phán những quan điểm phiến diện, ngụy biện.
2.2.2 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm phát triển trong nhận thức và
trong hoạt động thực tiễn K
hái niệm phát triển đòi hỏi sinh viên không chỉ nắm bắt được sự vật hiện tại
mà còn phải thấy rõ được xu hướng phát triển trong tương lai của mình; phải có
khả năng nhìn thấy những thay đổi đi lên và những thay đổi ngược lại, xu hướng
chung là phát triển đi lên, tức là trong quá trình phát triển của con người thấy bản
chất quanh co, phức tạp của sự vật, hiện tượng. Sinh viên phải biết phân chia quá
trình phát triển của sự vật thành các giai đoạn, từ đó có những cách thức phù hợp
để thúc đẩy sự phát triển của sự vật. Cần giúp sinh viên xác định và phê phán
những quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến trong ý tưởng và hành động.
2.2.3 Rèn luyện cho sinh viên có quan điểm lịch sử cụ thể trong nhận thức và hành động
Quan điểm lịch sử – cụ thể đòi hỏi sinh viên trong nhận thức và hành động cần : 10
Một là, khi phân tích xem xét sự vật, hiện tượng phải đặt nó trong điều kiện
không gian và thời gian cụ thể của nó, phải phân tích xem những điều kiện không
gian ấy có ảnh hưởng như thế nào đến tính chất, đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
Phải phân tích cụ thể mọi tình hình cụ thể ảnh hưởng đến sự vật, hiện tượng.
Hai là, khi nghiên cứu một lý luận, một luận điểm khoa học nào đó cần phải
phân tích nguồn gốc xuất xứ, hoàn cảnh làm nảy sinh lý luận đó. Có như vậy mới
đánh giá đúng giá trị và hạn chế của lý luận đó. Việc tìm ra điểm mạnh và điểm
yếu có tác dụng trực tiếp đến quá trình vận dụng sau này.
Ba là, khi vận dụng một lý luận nào đó vào thực tiễn phải tính đến điều kiện cụ
thể của nơi được vận dụng. Điều kiện này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả của sự vận dụng đó.
Bốn là, khi nhận thức sự vật và tác động vào sự vật phải chú ý điều kiện, hoàn
cảnh lịch sử - cụ thể, môi trường cụ thể mà trong đó sự vật sinh ra, tồn tại, phát
triển. Phải xác định rõ vị trí, vai trò khác nhau của từng mối liên hệ cụ thể, trong tình huống cụ thể.
2.2.4 Rèn luyện phương pháp luận biện chứng qua nghiên cứu phương
pháp luận rút ra từ các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật
Phân biệt giữa cái riêng và cái chung, lường trước được nguyên nhân và kết
quả, tất nhiên và ngẫu nhiên, nắm rõ nội dung và hình thức, thông hiểu bản chất
và hiện tượng, khả năng và hiện thực.
2.2.5 Rèn luyện phương pháp luận biện chứng qua nghiên cứu những quy
luật cơ bản của phép biện chứng duy vật
Với quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, giảng viên cần rèn
luyện cho sinh viên hiểu sâu sắc rằng, để nhận thức đúng đắn bản chất của sự vật,
hiện tượng và tìm ra phương hướng, giải pháp hiệu quả thì phải nghiên cứu, phát
hiện ra mâu thuẫn của sự vật; phải xem xét sự vật trong thể thống nhất những mặt 11
(nét tương đồng), những khuynh hướng trái ngược nhau, tìm ra những mặt đối lập
và những mối liên hệ, sự tác động qua lại lẫn nhau giữa các mặt đối lập đó; phải
biết phân loại mâu thuẫn để đưa ra phương pháp đấu tranh cho phù hợp (tìm ra
phương thức, phương tiện và lực lượng giải quyết mâu thuẫn để thúc đẩy sự vật phát triển).
Về quy luật phủ định của phủ định, giảng viên cần rèn luyện cho sinh viên hiểu
đúng xu hướng phát triển của sự vật là đường xoáy ốc, quá trình phát triển của sự
vật không phải lúc nào cũng đi theo đường thẳng, mà nhiều khi diễn ra quanh co,
phức tạp, bao gồm nhiều chu kỳ khác nhau và ở mỗi chu kỳ này, sự vật có những
đặc điểm riêng biệt, nên phải có cách tác động phù hợp, phải biết bảo vệ cái mới,
đồng thời chọn lọc kế thừa những cái vốn có tinh hoa của cái cũ.
2.2.6 Rèn luyện phương pháp biện chứng cho sinh viên nghiên cứu nội
dung lý luận nhận thức duy vật biện chứng
Cần rèn luyện sinh viên nắm vững quan điểm thực tiễn, nguyên tắc thống nhất
giữa lý luận và thực tiễn, phê phán chủ nghĩa kinh nghiệm, chủ nghĩa giáo điều.
Nhận thức là một quá trình, lặp đi lặp lại không có điểm dừng: từ thực tiễn tới nhận
thức từ nhận thức lại trở về thực tiễn từ thực tiễn tiếp tục quá trình nhận thức và
loài người càng tiến dần đến chân lý. Sinh viên phải nhận thức được chân lý là
khách quan, chống những quan điểm chủ quan cho rằng chân lý là thuộc về kẻ
mạnh, chân lý thuộc về đa số, chân lý là lý lẽ hợp lý, chân lý gắn với lợi ích; phê
phán chủ nghĩa tuyệt đối và chủ nghĩa tương đối, cần xác định chân lý vừa mang
tính tương đối, vừa mang tính tuyệt đối và chân lý là cụ thể. Theo Lênin: Bản chất,
linh hồn sống của chủ nghĩa Mác là phân tích cụ thể ở mỗi tình hình cụ thể; rằng
phương pháp của Mác trước hết là xem xét nội dung khách quan của quá trình lịch
sử trong một thời điểm cụ thể nhất định.2
2 V.I.Lênin (1977), “Toàn tập, t.42”, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva. 12
2.3 Vận dụng phương pháp luận biện chứng duy vật để nâng cao năng lực tư duy cho sinh viên.
Thứ nhất: Trang bị tri thức đầy đủ về phương pháp luận biện chứng duy vật cho
sinh viên. Cần tập trung cho sinh viên nắm vững phương pháp luận được rút ra từ
lý luận phép biện chứng duy vật: quan điểm toàn diện, quan điểm lịch sử - cụ thể,
quan điểm phát triển, quan điểm thực tiễn; phương pháp luận được rút ra từ các cặp
phạm trù, các quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật Trong quá trình giảng
dạy cần so sánh, phân tích lý luận, nêu vấn đề cho sinh viên giải quyết, sau đó kết luận.
Thứ hai: Luyện tập cho sinh viên các phương pháp biện chứng thông qua thực
tiễn cách mạng, trong cuộc sống đầy biến đổi không ngừng.
Ví dụ: Đảng ta đã vận dụng nguyên tắc khách quan trong thực tiễn lãnh đạo cách
mạng Việt Nam như thế nào?
Sinh viên có thể chỉ ra sự vận dụng phương pháp luận biện chứng duy vật như
thế nào qua câu nói của Hồ Chí Minh: Nhận xét cán bộ không nên chỉ xét ngoài
mặt, chỉ xét một lúc, một việc, mà phải xét kỹ cả toàn bộ công việc của cán bộ3; Có
kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như một mắt sáng, một mắt mờ4; hay tìm
những câu thơ, tục ngữ, ca dao, danh ngôn phản ánh tư tưởng triết học duy vật biện chứng.
Thứ ba: Định hướng cho sinh viên có ý thức tự vận dụng phương pháp luận
biện chứng trong quá trình học tập, trong cuộc sống bản thân. Muốn nâng cao năng
lực tư duy sinh viên cần nắm vững, áp dụng triệt để phương pháp luận biện chứng
duy vật trong nhận thức và trong hoạt động thực tiễn. Trong quy luật phủ định của
phủ định có thể định hướng cho sinh viên vận dụng tính kế thừa của phủ định biện
3 Hồ Chí Minh (1974), “Hồ Chí Minh về vấn đề cán bộ”, Nxb Sự Thật, Hà Nội.
4 Hồ Chí Minh (1996), “Toàn tập, t.5”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 13
chứng trong cuộc sống, học tập của sinh viên. Sinh viên phải nhận thức được bất
cứ kết quả nào cũng có nguyên nhân của nó, từ đó sinh viên có ý thức làm việc
thiện, tránh việc ác. Luyện tập cho sinh viên biết vận dụng phương pháp luận biện
chứng duy vật vào trong thực tiễn, cuộc sống thông qua những vấn đề: Hãy vận
dụng phương pháp luận rút ra từ mối liên hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết
quả vào lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
Thứ tư: Thường xuyên kiểm tra, đánh giá phương pháp biện chứng cho sinh
viên. Có thể kiểm tra bài tập về nhà thông qua thảo luận nhóm, kiểm tra kiến thức
bằng câu hỏi ngắn, bài tập trắc nghiệm, hay giải thích một hiện tượng nào đó trong cuộc sống.
Ví dụ: Giải thích có hiện tượng học giỏi mà thi rớt đại học trên cơ sở lý luận
phép biện chứng duy vật? Hoặc, hãy dựa vào quan điểm toàn diện, quan điểm lịch
sử cụ thể để phân tích nguyên nhân thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
CHƯƠNG 3: TRÁCH NHIỆM CỦA SINH VIÊN HIỆN NAY
3.1 Tích cực tham gia xây dựn g v
à bảo vệ Tổ quốc
3.1.1 Trong công cuộc xây dựng Tổ quốc
Chăm chỉ, sáng tạo, học tập, lao động; có mục đích, động cơ học tập đúng đắn,
học tập để mai sau xây dựng đất nước, hiểu học tập tốt là yêu nước.
Quan tâm đến đời sống chính trị - xã hội của địa phương, đất nước, đồng thời
thực hiện tốt mọi chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước;
đồng thời vận động mọi người xung quanh cùng thực hiện theo đúng quy định của pháp luật.
Tích cực rèn luyện đạo đức, tác phong; lối sống trong sáng, lành mạnh, tránh xa
các tệ nạn xã hội; biết đấu tranh chống các biểu hiện của lối sống lai căng, thực
dụng, xa rời các giá trị văn hoá - đạo đức truyền thống của dân tộc. 14
Tích cực tham gia góp phần xây dựng quê hương bằng những việc làm thiết thực,
phù hợp khả năng như: tham gia bảo vệ môi trường, phòng chống tệ nạn xã hội,
xoá đói giảm nghèo, chống tiêu cực, tham nhũng, tham gia những h ạ o t động mang
tính xã hội như hiến máu tình nguyện, làm tình nguyện viên…
Biết phê phán, đấu tranh với những hành vi đi ngược lại lợi ích quốc gia, dân tộc. 3.1.2 T
rong công cuộc bảo vệ Tổ quốc
Trung thành với Tổ quốc, với chế độ xã hội chủ nghĩa, cảnh giác trước âm mưu
chia rẽ, xuyên tạc của các thế lực thù địch; phê phán, đấu tranh với những thái độ,
việc làm gây tổn hại đến an ninh quốc gia, xâm phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.
Tích cực tham gia các hoạt động an ninh, quốc phòng ở địa phương; tham gia
hoạt động đền ơn đáp nghĩa…
Tham gia đăng kí tham gia huấn luyện nghĩa vụ quân sự khi đến tuổi; sẵn sàng
lên đường làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.
Vận động bạn bè, người thân thực hiện tốt nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.
3.2 Tích cực học tập nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ
Tự học là điều không thể thiếu đối với sinh viên:
Do cách học ở đại học khác cơ bản so với phổ thông, ở trường đại học không có
sự kiểm tra của giảng viên nên việc học của sinh viên chủ yếu là tự học. Đó là một
hoạt động liên tục, quy mô lớn nhằm mục đích tiếp thu một lượng lớn kiến thức.
Có thể nói, thực chất của công việc tự học của sinh viên đại học là quá trình nhận
thức có ý thức, chủ động, tự lực để đạt được mục tiêu, nhiệm vụ mà không cần có
sự tham gia trực tiếp của giảng viên. Nói cách khác, tự học ngoài lớp học đóng một
vai trò quan trọng trong các trường đại học .
Bên cạnh đó, tự học còn giữ vai trò lớn lao trong việc nâng cao khả năng hiểu
biết và tiếp thu tri thức mới của sinh viên, nhiều nhà giáo dục nổi tiếng đã nêu lên 15