Đáp án câu hỏi Môn Triết học | Học viện An ninh nhân dân
Nguyên tắc khách quan trong xem xét được xây dựng dựa trên nội dung của nguyên lý về tính thống nhất vật chất của thế giới. Tài liệu được sưu tầm gồm 52 trang, giúp bạn ôn tập tốt hơn. Mời các bạn đón xem.
Môn: Triết học (TT001) 10 tài liệu
Trường: Học viện An ninh nhân dân 32 tài liệu
Tác giả:
Preview text:
lOMoAR cPSD| 59540283 CÂU HỎI
Câu 1:Anh chị hãy phân tích cơ sở lý luận và và nêu ra các yêu cầu phương pháp
luận của nguyên tắc khách quan của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Đảng Cộng
sản Việt Nam đã và đang vận dụng nguyên tắc này như thế nào vào sự nghiệp xây
dựng và phát triển đất nước ta hiện nay ?
Câu 2: Phân tích cơ sở lý luận của khẳng định của Đảng Cộng sản Việt Nam: “Mọi
đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy luật khách quan”.
Câu3 :Bằng lý luận và thực tiễn, chứng minh rằng: “Ý thức con người không chỉ
phản ánh thế giới mà còn góp phần sáng tạo ra thế giới”.
Câu 4:Phân tích cơ sở lý luận của nguyên tắc toàn diện. Vì sao trong hoạt động
nhận thức và trong thực tiễn chúng ta phải tôn trọng nguyên tắc toàn diện? Vận
dụng nguyên tắc này vào công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Gợi ý
- Cơ sở lý luận của nguyên tắc toàn diện là nguyên lý về mối lien hệ phổ biến.
- Nguyên tắc toàn diện là gì – các yêu cầu của nguyên tắc toàn diện?
- Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn nếu tôn trọng nguyên tắc toàn diện
sẽ mang lại kết quả gì ? Ngược lại nếu không tôn trọng nguyên tắc toàn diện
sẽ mang lại hậu quả gì ?
- Nguyên tắc toàn diện gợi mở cho chúng ta điều gì công cuộc xây dựng và
phát triển đất nước ta hiện nay ?
Câu 5: Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên tắc toàn
diện của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc phục được
những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
Câu 6: Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên tắc phát
triển của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc phục
được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
Câu 7: Phân tích cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển. Vì sao trong hoạt động
nhận thức và trong thực tiễn chúng ta phải tôn trọng nguyên tắc phát triển? Vận
dụng nguyên tắc này vào công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Gợi ý
- Cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển nguyên lý về sự phát triển.
- Nguyên tắc phát triểnlà gì – các yêu cầu của nguyên tắcphát triển ? lOMoAR cPSD| 59540283
- Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn nếu tôn trọng nguyên tắc phát
triểnsẽ mang lại kết quả gì ? Ngược lại nếu không tôn trọng nguyên tắc phát
triểnsẽ mang lại hậu quả gì ?
- Nguyên tắc phát triểngợi mở cho chúng ta điều gì công cuộc xây dựng và
phát triển đất nước ta hiện nay ?
Câu 8: Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên tắc lịch
sử - cụ thể của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc
phục được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
Câu 9: Phân tích nội dung nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn của triết
học Mác – Lênin. Vận dụng nguyên tắc này vào công cuộc đổi mới ở nưoc ta hiện nay.
Câu10: Phân tích nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn. Việc tuân thủ
nguyên tắc này sẽ khắc phục được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và
hoạt động thực tiễn?
Câu11: Hình thái kinh tế xã hội là gì? Ý nghĩa phương pháp luận của học thuyết
hình thái kinh tế – xã hội? Phân tích tư tưởng của Mác: “Sự phát triển hình thái
kinh tế – xã hội là quá trình lịch sử – tự nhiên”. Đảng CSVN đã vận dụng học
thuyết hình thái KT-XH như thế nào vào thực tiễn cách mạng VN hiện nay?
Câu12:Phân tích nội dung cơ bản của quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất. Tại sao nói quy luật này là quy luật cơ bản
và phổ biến nhất của xã hội lòai người. Đảng CSVN đã vận dụng quy luật này như
thế nào vào quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay.
Câu13:Phân tích mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
tầng. Đảng CSVN đã vận dụng mối quan hệ biện chứng này như thế nào vào quá
trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay?
CÂU 14: Bằng hiểu biết của mình về nội dung của chủ nghĩa duy vật lịch sử, Anh
( chị) hãy làm sáng tỏ luận điểm sau đây của Lênin:
“ Chủ nghĩa duy vật lịch sử của Mác là thành tựu vĩ đại nhất của tư tưởng
khoa học . Một lý luận hết sức hoàn chỉnh và chặt chẽ đã thay cho sự lộn xộn và
sự tùy tiện, vẫn ngự trị từ trước đến nay trong các quan niệm về lịch sử và chính trị” Gợi ý
- Trước Mác các quan niệm về lịch sử mang tính duy tâm, phản khoa học… lOMoAR cPSD| 59540283
- C. Mác & Ăngghen đã vận dụng những nguyên lý của CNDVBC và PBCDVvào
việc phân tích xã hội hình thành nên CNDVLS với những quan niệm duy vật và
khoa học về lịch sử:
+ SXVC quyết định sự tồn tại, phát triển của xã hội; PTSX quyết định đời sống
chính trị và tinh thần nói chung.
+ Sự phát triển của xã hội loài người là một quá trình lịch sử - tự nhiên ( theo các
quy luật khách quan)
+ Nguồn gốc, bản chất, chức năng của nhà nước
+ Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, ý thức xã hội mang tính độc lập tương
đối tác động trở lại tồn tại xã hội
+ Bản chất con người…
+ Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng tạo ra lịch sử
CÂU15: Hãy giải thích và chứng minh luận điểm sau đây của Lênin:
“ Chỉ có đem quy những quan hệ xã hội vào những quan hệ sản xuất, và
đem quy những quan hệ sản xuất vào trình độ của những lực lượng sản xuất thì
người ta mới có được một cơ sở vững chắc để quan niệm sự phát triển của những
hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên” Gợi ý
- Gải thích: Luận điểm trên chỉ rõ sự phát triển của xã hội là một quá trình
lịch sử - tự nhiên diễn ra theo các quy luật khách quan mà quy luật cơ bản,
quan trọng nhất là quy luật QHSX phù hợp với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất; điều đó có nghĩa, xét tới cùng sự phát triển của xã hội là
một quá trình lịch sử - tự nhiên được bắt đầu từ sự phát triển của LLSX
- Khái niệm HTKT – XH và cấu trúc của HTKT – XH
- Chứng minh sự phát triển của xã hội loài người là một quá trình lịch sử tự
nhiên theo quy luật QHSX phù hợp với trình độ phát triển của LLSX, nghĩa
là được bắt đầu từ sự phát triển của LLSX.
CÂU 16: Giai cấp là gì? Bằng lý luận và thực tiễn, chứng minh rằng: “Trong mọi
thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống trị là những tư tưởng thống trị. Điều
đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị trong xã hội thì cũng là
lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội”. Gợi ý - Giai cấp là gì? lOMoAR cPSD| 59540283
- Luận điểm trên chỉ rõ mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến
trúc thượng tầng, trong đó cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng
- Về mặt lý luận:
Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng
- Về mặt thực tiễn
Dùng thực tế lịch sử để chứng minh
Câu 17: Anh ( chị) hãyphân tích quan điểm của triết học Mác - Lênin về bản chất
con người và vận dụng các quan điểm này vào việc phát huy nguồn lực con người
ở Việt Nam hiện nay. Gợi ý
- Quan niệm về con người trong triết học Mác:
+ Con người là một thực thể sinh vật – xã hội
+ Trong tính hiện thực của nó bản chất của con người là tổng hòa các quan hệ xã hội
+ Con người vừa là sản phẩm vừa là chủ thể của lịch sử
- Vận dụng các quan điểm về con người trong triết học Mác vào việc phát huy
nguồn lực con người ở Việt Nam hiện nay:
+ Phải biết quan tâm đến con người bản năng
+ Phải biết quan tâm đến lợi ích vật chất của con người
+ Phải biết quan tâm đến lợi ích cá nhân,kết hợp hài hòa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể
+ Phải biết kế thừa những giá trị tốt đẹp của con người trong quá khứ; đồng
thời phải biết xây dựng mẫu người phù hợp với từng giai đoạn lịch sử…
- Dùng thực tế lịch sử để chứng minh BÀI LÀM
Câu 1 : Phân tích cơ sở lý luận, nêu ra các yêu cầu phương pháp của
nguyên tắc khách quan của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Đảng Cộng sản Việt
Nam đã và đang vận dung nguyên tắc này như thế nào vào sự nghiệp cách mạng ở nước ta.
* Cơ sở lý luận:
Nguyên tắc khách quan trong xem xét được xây dựng dựa trên nội dung của
nguyên lý về tính thống nhất vật chất của thế giới. Yêu cầu của nguyên tắc này được
tóm tắt như sau :khi nhận thức khách thể (đối tượng), sự vật, hiện tượng tồn tại trong lOMoAR cPSD| 59540283
hiện thực – chủ thể tư duy phải nắm bắt, tái hiện nó trong chính nó mà không được thêm
hay bớt một cách tùy tiện . -
Vật chất là cái có trước tư duy. Vật chất tồn tại vĩnh viễn và ở một giai
đọanphát triển nhất định của mình nó mới sản sinh ra tư duy. Do tư duy phản ánh thế
giới vật chất, nên trong quá trình nhận thức đối tượng ta không được xuất phát từ tư
duy, từ ý kiến chủ quan của chúng ta về đối tượng.mà phải xuất phát từ chính bản thân
đối tượng, từ bản chất của nó, không được ”bắt” đối tượng tuân theo tư duy mà phải
“bắt” tư duy tuân theo đối tượng. Không ép đối tượng thỏa mãn một sơ đồ chủ quan
hay một “Lôgíc” nào đó, mà phải rút ra những sơ đồ từ đối tượng, tái tạo trong tư duy
các hình tượng, tư tưởng- cái lôgíc phát triển của chính đối tượng đó. -
Toàn bộ “nghệ thuật” chinh phục bản chất của sự vật, hiện tượng được
góighém trong sự tìm kiếm, chọn lựa, sử dụng những con đường, cách thức, phương
tiện thâm nhập hữu hiệu vào “thế giới” bên trong của sự vật. “nghệ thuật” chinh phục
như thế không mang đến cho sự vật, hiện tượng một cái gì đó xa lạ với chính nó. Điều
này đặt ra cho chủ thể một tình thế khó khăn. Làm như thế nào để biết chắc chắn những
suy nghĩ của chúng ta về sư vật là khách quan, là phù hợp với bản thân sự vật? Nguyên
tắc khách quan đòi hỏi được bổ sung thêm yêu cầu phát huy tính năng động sáng tạo
của chủ thể và nguyên tắc tính đảng . -
Khi nhận thức các hiện tượng xã hội chúng ta phải chú trọng đến mức
độquan tâm và năng lực nhận thức của các lực lượng xã hội đối với việc giải quyết các
vấn đề xã hội, đối với khuynh hướng phát triển của các hiện tượng xã hội, đối với việc
đánh giá tình hình xã hội … những đánh giá có giá trị hơn, những cách giải quyết đúng
hơn thường là những đánh giá, những cách giải quyết thuộc về các lực lượng xã hội biết
đứng trên lập trường của giai cấp tiên tiến, của những lực lượng cách mạng của thời đại
đó. Vì vậy tính khách quan trong xem xét các hiện tượng xã hội nhất quán với nguyên
tắc tính đảng. Việc xem thường nguyên tắc này dễ dẫn đến vi phạm yêu cầu của nguyên
tắc khách quan trong xem xét, dễ biến nó thành chủ nghĩa khách quan, cản trở việc nhận
thức đúng đắn các hiện tượng xã hội phức tạp.
* Những yêu cầu phương pháp luận của nguyên tắc khách quan trong xem xét:
Nguyên tắc khách quan trong xem xét có mối liên hệ mật thiết với các nguyên
tắc khác của lôgíc biện chứng. Nó thể hiện ở yêu cầu cụ thể sau:
+ Trong hoạt động nhận thức, Chủ thể phải: -
Một là: Xuất phát từ hiện thực khách quan, tái hiện lại nó như nó vốn có
màkhông được tùy tiện đưa ra những nhận định chủ quan. -
Hai là: Phải biết phát huy tính năng động, sáng tạo của chủ thể, đưa ra các
giảthuyết khoa học có giá trị về khách thể, đồng thời biết cách tiến hành kiểm chứng
các giả tuyết đó bằng thực nghiệm.
+ Trong hoạt động thực tiễn, Chủ thể phải : -
Một là: Xuất phát từ hiện thực khách quan, phát hiện ra những quy luật chi phốinó. lOMoAR cPSD| 59540283 -
Hai là: Dựa trên các quy luật khách quan đó, chúng ta vạch ra các mục
tiêu,kế họach, tìm kiếm các biện pháp, phương thức để tổ chức thực hiện. Kịp thời điều
chỉnh, uốn nắng họat động của con người đi theo lợi ích và mục đích đã đặt ra.
Phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức có nghĩa là phát huy vai trò tri thức,
tình cảm, ý chí, lý trí… tức là phát huy vai trò nhân tố con người trong họat động nhận
thức và họat động thực tiễn cải tạo hiện thực khách quan, vươn lên làm chủ thế giới.
* Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng như thế nào vào sự nghiệp cách
mạng của Việt Nam:
Phải tôn trọng hiện thực khách quan, tôn trọng vai trò quyết định của vật chất. Cụ thể là: -
Xuất phát từ hiện thực khách quan của đất nước, của thời đại để họach
địnhcác đường lối, chiến lược, sách lược nhằm xây dựng và phát triển đất nước. -
Biết tìm kiếm, khai thác và sử dụng những lực lượng vật chất để hiện
thựchóa đường lối, chiến lược, sách lược nhằm xây dựng và phát triển đất nước. -
Coi cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, coi đại đòan kết tòan dân tộc
làđộng lực chủ yếu để phát triển đất nước. Biết kết hợp hài hòa các lợi ích khác nhau
(lợi ích kinh tế, lợi ích chính trị, lợi ích vật chất, lợi ích tinh thần, lợi ích cá nhân, lợi
ích tập thể, lợi ích xã hội...) thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy công cuộc đổi mới. -
Đảng ta rút ra những bài học kinh nghiệm từ những sai lầm, thất bại trước
đổimới, Đảng ta kết luận: “Mọi đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực
tế, tôn trọng quy luật khách quan”.
Câu 2: Phân tích cơ sở triết học (lý luận và phương pháp luận) trong khẳng
định của Đảng cộng sản Việt Nam " M ọi đường lối, chủ trương của Đảng phải
xuất phát từ thực tế, tôn trọng qui luật khách quan".
Ngay từ khi ra đời, Đảng cộng sản Việt Nam đã lấy chủ nghĩa Mác Lênin làm
nền tảng tư tưởng và vận dụng tư tưởng lý luận đó vào thực tế cách mạng nước ta để đề
ra đường lối, chủ trương, chính sách qua từng thời kỳ. Một trong những vận dụng cơ sở
lý luận của triết học Mác Lênin vào công cuộc đổi mới đất nước mà Đảng đã khởi xướng
bắt đầu từ Đại hội Đảng lần thứ IV là nguyên tắc khách quan, một nguyên tắc được rút
ra từ mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức. Đảng cộng sản Việt Nam "Mọi
đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng qui luật khách quan".
Việc tìm hiểu quy luật khách quan trên cơ sở mối quan hệ giữa vật chất và ý thức để
vận dụng đúng đắn quy luật này vào thực tiễn là vấn đề hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là vấn đề cơ bản của triết học. Phạm trù vật
chất và mối liên hệ giữa vật chất và ý thức đã được các nhà triết học trước Mác quan
tâm với nhiều quan điểm khác nhau và luôn diễn ra cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy
tâm và chủ nghĩa duy vật trong suốt lịch sử của triết học .
Quan điểm Mácxit cho rằng chỉ có một thế giới duy nhất và thống nhất là thế
giới vật chất. Thế giới vật chất tồn tại khách quan có trước và độc lập với ý thức con
người. Lênin –người đã bảo vệ và phát triển triết học Mác đã nêu ra định nghĩa “vật
chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại để làm cho lOMoAR cPSD| 59540283
con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại ,chụp lại ,phản ánh và
tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.
Vật chất là một phạm trù triết học: Đó là một phạm trù rộng và khái quát nhất ,
không thể hiểu theo nghĩa hẹp như các khái niệm vật chất thường dùng trong các lĩnh
vực khoa học cụ thể hoặc đời sống hàng ngày. Thuộc tính cơ bản nhất của vật chất là
“thực tại khách quan” , “tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”, đó cũng chính là tiêu
chuẩn để phân biệt cái gì là vật chất và cái gì không phải là vật chất.
Vật chất quyết định ý thức, vật chất quyết định nội dung ý thức. Cả ý thức thông
thường và ý thức lý luận đều bắt nguồn từ điều kiện tự nhiên và xã hội nhất định . Phong
tục, tập quán , thói quen nầy nẩy sinh trên những điều kiện vật chất nhất định đó là thực
tiển xã hội –lịch sử. Chủ nghĩa xã hội khoa học đời cũng dựa trên mảnh đất hiện thực
là những tiên đề về kinh tế chính trị xã hội, về khoa học tự nhiên và sự kế thừa tinh hoa
tư tưởng , văn hoá nhân loại cùng với thiên tài của MÁC và Ăngghen .
Do thực tại khách quan luôn luôn biến động vận động nên nhận thức của nó củng
luôn luôn biến đổi theo, nhưng xét đến cùng thì vật chất bao giờ củng quyết định ý thức
. Nhưng ý thức đã ra đời thì nó có tác động lại vật chất . Với tính độc lập tương đối của
mình ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiển của con người .
Quán triệt quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức của triết học Mác xit. Trong
nhận thức và thực tiễn , chúng ta phải xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế khách
quan làm căn cứ cho mọi hoạt động của mình . Đồng thời phát huy tính năng động sáng
tạo của ý thức, phát huy vai trò nhân tố của con người trong việc nhận thức, tác động
cải tạo thế giới. Quan điểm khách quan trên giúp ta ngăn ngừa và khắc phục bệnh chủ quan duy ý chí.
Bệnh chủ quan duy ý trí là xuất phát từ việc cường điệu tính sáng tạo của ý thức,
tuyệt đối hoá vai trò nhân tố chủ quan của ý chí, bất chấp qui luật khách quan, xa rời
hiện thực, phủ nhận xem nhẹ điều kiện vật chất .
Ở nước ta , trong thời kỳ trước đổi mới. Đảng ta đã nhận định rằng chúng ta mắt
bệnh chủ quan duy ý chí trong việc xác định mục tiêu và bước đi trong việc xây dựng
vật chất kỹ thuật và cải tạo xã hội chủ nghĩa ; về bố trí cơ cấu kinh tế; về việc sử dụng
các thành phần kinh tế ….Trong cải tạo xã hội chủ nghĩa ,sử dụng các thành phần kinh
tế , đã có hiện tượng nóng vọi muốn xoá bỏ ngay các thành phần kinh tế phi xã hội chủ
nghĩa , nhanh chống biến kinh tế tư bản tư nhân thành quốc doanh trong khi đúng ra là
phải duy trì thực hiện phát triển các thành phần kinh tế theo từng bước đi thích hợp ,
phù hợp với thời kỳ quá độ trong một thời gian tương đối dài để phát triển lực lượng sản xuất.
Nguyên nhân của căn bệnh chủ quan duy ý chí trên là do sự lạc hậu, yếu kém về
lý luận, do tâm lý của người sản xuất nhỏ và do chúng ta kéo dài chế độ quan liêu bao cấp.
Văn kiện Đại Hội toàn quốc lần thứ 6 của Đảng ta đã nêu lên bài học :”Đảng ta
luôn luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo qui luật khách quan". Chúng
ta biết rằng quan điểm khách quan đòi hỏi trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải
xuất phát từ bản thân sự vật hiện tượng, phải thừa nhận và tôn trọng tính khách quan lOMoAR cPSD| 59540283
của vật chất, của các qui luật tự nhiên và xã hội, không được xuất phát từ ý muốn chủ quan.
Bài học mà Đảng ta đã nêu ra , trước hết đòi hỏi Đảng nhận thức đúng đắn và
hành động phù hợp với hệ thống qui luật khách quan. Tiếp tục đổi mới tư duy lý luận,
nhất là tư duy về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Đó
là xây dựng CNXH bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa cho nên phải trải qua một thời kỳ
quá độ lâu dài nhiều chặn đường, nhiều hình thức tổ chức kinh tế xã hội có tính chất quá độ .
Mổi chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước phải xuất phát từ thực tế khách
quan của đất nước và phù hợp qui luật . Chúng ta biết rằng ý thức là sự phản ánh hiện
thực khách quan trong quá trình con người cải tạo thế giới . Do đó càng nắm bắt thông
tin về thực tế khách quan chính xác , đầy đủ trung thực và sử lý các thông tin ấy một
cách khoa học thì quá trình cải tạo thế giới càng hiệu quả .Đồng thời cần thấy rằng sức
mạnh của ý thức là ở năng lực nhận thức và vận dụng tri thức củng như các qui luật của thế giới khách quan .
Xuất phát từ mối quan hệ biên chứng giữa vật chất và ý thức . Đảng ta xác định
"Mọi đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng qui luật
khách quan” là xác định vai trò quyết định của vật chất (thế giới khách quan). Như
vậy , từ chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ vật chất và ý thức, củng như từ những
kinh nghiệm thành công và thất bại trong quá trình lãnh đạo cách mạng nước ta, Đảng
ta đả rút ra bài học trên.
Bài học ấy có ý nghĩa thời sự nóng hổi trong quá trình đổi mới đất nước. Hiện
nay, trong tình hình đổi mới của cục diện thế giới và của cách mạng ở nước ta đòi hỏi
Đảng ta không ngừng phát huy sự hiệu quả lảnh đạo của mình thông qua việc nhận thức
đúng, tranh thủ được thời cơ do cách mạng khoa học công nghệ, do xu thế hội nhập và
toàn cầu hoá đem lại, đồng thời xác định rỏ những thách thức mà cách mạng nước a trãi qua.
Câu 3: Bằng lý luận và thực tiễn chứng minh rằng "Ý thức con người không
chỉ phản ánh thế giới mà còn góp phần sáng tạo ra thế giới ?
Ý thức của con người theo triết học duy vật biện chứng không phải là một hiện
tượng thần bí, tách rời khỏi vật chất mà là đặc tính của một dạng vật chất có tổ chức đặc
biệt là bộ óc của con người, là sự phản ánh sự vật, hiện tượng của thế giới bên ngoài
vào bộ óc của con người trên nền tảng của hoạt động lao động sáng tạo và được hiện
thực hóa bằng ngôn ngữ. Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
Ý thức con người có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội
Nguồn gốc tự nhiên: Triết học DVBC chỉ ra rằng, phản ánh là thuộc tính chung
của mọi vạn vật chất. Đó là năng lực giữ lại, tái hiện lại của 01 hệ thống vật chất này
những đặc điểm của của một hệ thống vật chất khác khi 02 hệ thống vật chất đó tác
động lẫn nhau. Cùng với sự phát triển của thế giới vật chất, thuộc tính phản ánh của nó
cũng phát triển từ thấp lên cao. Như vậy ý thức là thuộc tính của 01 dạng vật chất có tổ
chức cao là bộ não người. Não người và sự phản ánh của thế giới khách quan vao não
người chính là nguồn gốc tự nhiên của ý thức lOMoAR cPSD| 59540283
Nguồn gốc xã hội: Triết học DVBC chỉ ra rằng, chính lao động và ngôn ngữ là
02 nguồn gốc xã hội Quyết định trực tiếp đến sự hình thành và phát triển của ý thức
Chính lao động đóng vai trò Quyết định trong sự chuyển biến từ vượn thành người, làm
cho con người khác với tất cả động vật khác. Lao động giúp con người cải tạo thế giới
và hoàn thiện chính mình. Thông qua lao động não người càng ngày càng hoàn thiện,
phát triển giúp tư duy trừu tượng phát triển. Chính lao động là cơ sở hình thành, phát
triển của ngôn ngữ . Sự ra đời của ngôn ngữ sẽ giúp con người phản ánh sự vật khái
quát hơn. Điều này càng thúc đẩy tư duy trừu tượng phát triển . Đây là 02 yếu tố quan
trọng để phát triển ý thức. Lao động và ngôn ngữ là “hai sức kích thích chủ yếu” để bộ
não vượn thành bộ não người, phản ánh tâm lý động vật thành phản ánh ý thức.
Về bản chất của ý thức: Các Mác đã chỉ ra rằng ý thức chẳng qua chỉ là vật chất
được di chuyển vào trong bộ óc của con người và được cải biến đi ở trong đó. Như vậy
bản chất của ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Có nghĩa là nội dung
của ý thức là do thế giới khách quan quy định, nhưng khi phản ánh thì nó mang dấu ấn
chủ quan của con người. -
Ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào óc người nhưng đó là phản
ánhsáng tạo. Tính sáng tạo của ý thức được thể hiện ra rất phong phú. Trên cơ sở những
cái đã có, ý thức có thể tạo ra tri thức mới về sự vật, có thể tưởng tượng ra cái không có
trong thực tế. ý thức có thể tiên đoán, dự báo tương lai, có thể tạo ra những huyền thoại, những giả thuyết ... -
Phản ánh của ý thức là tích cực, chủ động: con người trên cơ sở hoạt
độngthực tiễn, chủ động tác động vào sự vật hiện tượng làm cho chúng bộc lộ tính chất,
thuộc tính, đặc điểm → hiểu biết vận dụng tri thức để nhận thức và cải tạo TGKQ. -
Ý thức mang bản chất xã hội
Khi thừa nhận vật chất tồn tại bên ngoài và độc lập với ý thức, quyết định ý thức
thì sự nhận thức thế giới không thể xuất phát từ ý thức con người, mà phải xuất phát từ
thế giới khách quan.Trong hoạt động thực tiễn phải tôn trọng và hành động theo các quy
luật khách quan. Lênin đã nhiều lần nhấn mạnh rằng không được lấy ý muốn chủ quan
của mình làm chính sách, lấy ý chí áp đặt cho thực tế vì như vậy sẽ mắc phải bệnh chủ
quan duy ý chí.Tuy nhiên, chủ nghĩa duy vật đồng thời vạch rõ sự tác động trở lại vô
cùng to lớn của ý thức đối với vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
Quan hệ giữa vật chất và ý thức là quan hệ hai chiều. Không thấy điều đó sẽ rơi vào
quan niệm duy vật tầm thường và bệnh bảo thủ, trì trệ trong nhận thức và hành động.
Nói tới vai trò của ý thức thực chất là nói tới vai trò của con người, vì ý thức tự
nó không trực tiếp thay đổi được gì trong hiện thực cả. Do đó, muốn thực hiện tư tưởng
phải sử dụng lực lượng thực tiễn. Nghĩa là con người muốn thực hiện quy luật khách
quan thì phải nhận thức, vận dụng đúng đắn những quy luật đó, phải có ý chí và phương
pháp để tổ chức hành động. Vai trò của ý thức là ở chỗ chỉ đạo hoạt động của con người,
có thể quyết định làm cho con người hành động đúng hay sai, thành công hay thất bại
trên cơ sở những điều kiện khách quan nhất định. Do đó, con người càng phản ánh đầy
đủ, chính xác thế giới khách quan thì càng cải tạo thế giới có hiệu quả
"Ý thức con người không chỉ phản ánh thế giới mà còn góp phần sáng tạo ra thế giới".
Vì vậy, phải phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức, phát huy vai trò nhân tố con
người để tác động, cải tạo thế giới khách quan. lOMoAR cPSD| 59540283
Từ quan điểm duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức ta thấy
không được xem nhẹ quan điểm khách quan, tính năng động, sáng tạo của ý thức mà nó
còn đòi hỏi phải phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức, của nhân tố chủ quan.
Bởi vì quá trình đạt tới tính khách quan đòi hỏi chủ thể phải phát huy tính năng động,
sáng tạo trong việc tìm ra những biện pháp, những con đường để từng bước thâm nhập
sâu vào bản chất của sự vật, trên cơ sở đó con người thực hiện sự biến đổi từ cái “vật tự
nó” (tức thực tại khách quan) thành cái phục vụ cho nhu cầu của con người đồng thời
sử dụng hiệu quả các điều kiện, sức mạnh vật chất khách quan, sức mạnh của quy luật
… để phục vụ cho các mục tiêu, mục đích khác nhau của con người.
Nếu trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, chúng ta tuyệt đối hóa, cường điệu
hóa vai trò của nhân tố chủ quan thì sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của xã
hội và rơi vào bệnh bệnh bảo thủ trì trệ. Đây là khuynh hướng sai lầm cực đoan do
cường điệu hóa vai trò của vật chất, sùng bái sức mạnh của quy luật, hạ thấp vai trò của
nhân tố chủ quan. Khuynh hướng bảo thủ sẽ dẫn đến tình trạng ỷ lại, chậm đổi mới,
ngại thay đổi, dựa dẫm, chờ đợi, thậm chí cản trở cái mới, bằng lòng thỏa mãn với cái đã có.
Liên hệ thực tế: Bệnh bảo thủ trì trệ là một thực tế tồn tại trong thời kỳ khá dài
trước đổi mới (trước Đại hội lần VI tháng 12-1986). Trong giai đoạn này, tình trạng
khủng hoảng kinh tế xã hội ngày càng trầm trọng xuất phát từ bảo thủ có tác hại rất lớn.
Bênh bảo thủ trì trệ được biểu hiện qua việc “chậm đổi mới cơ chế quản lý kinh tế đã
lỗi thời”, trong công tác tổ chức thời kỳ này “khuyết điểm lớn nhất là sự trì trệ, chậm
đổi mới công tác cán bộ. Việc lựa chọn, bố trí cán bộ vào các cơ quan lãnh đạo và quản
lý các cấp còn theo quan niệm cũ kỹ và tiêu chuẩn không đúng đắn, mang nặng tính
hình thức..” Đảng ta đã “duy trì quá lâu cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu bao
cấp” - một cơ chế "gắn liền với tư duy kinh tế dựa trên những quan niệm giản đơn về
chủ nghĩa xã hội, mang nặng tính chất chủ quan, duy ý chí".
Bệnh bảo thủ trì trệ có nguyên nhân từ sự yếu kém lạc hậu về tư duy lý luận, trí
thức lý luận không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Sự giản đơn yếu kém về lý luận
thể hiện ở chổ: hiểu và vận dụng chưa đúng nguyên lý, quy luật, phạm trù, chưa chú ý
tiếp thu kế thừa những thành tựu, kỹ thuật công nghệ mới của chủ nghĩa tư bản, của
nhân loại, thậm chí còn có định kiến phủ nhận một cách cực đoan những thành tựu đó,
chưa chú ý tổng kết những cái mới từ sự vận động, phát triển của thực tiễn theo Chủ
tịch Hồ Chí Minh thì nguyên nhân của bệnh chủ quan là kém lý luận, lý luận là lý luận
suông. Còn do nguồn gốc lịch sử, xã hội, giai cấp, tâm lý của con người chi phối.
Nhờ vận dụng đúng đắn các quy luật thông qua các chủ trương chính sách của
Đảng và Nhà nước ta, đời sống vật chất tinh thần của nhân dân từng bước được ổn định
và nâng cao, chế độ XHCN ngày càng củng cố và đất nước đã ra khỏi cuộc khủng hoảng
kinh tế xã hội và đang có những bước chuyển biến tích cực trong tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội.
Tóm lại, từ những phân tích trên cho thắng lợi của công cuộc đổi mới có được là
dựa trên một nền tảng tư tưởng đúng, đó là chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh mà trong đó sự quán triệt và vận dụng đúng quy luật, nguyên tắc khách quan là
điều kiện đảm bảo sự dẫn dắt đúng đắn của Đảng. lOMoAR cPSD| 59540283
Câu 4: Anh/Chị hãy nêu những yêu cầu phương pháp luận và phân tích cơ
sở lý luận của nguyên tắc toàn diện. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc phục
được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và họat động thực tiễn? Trả lời:
(Tham khảo thêm sách TH - P2, trang 70).
a/ Cơ sở lý luận của nguyên tắc toàn diện: là nội dung nguyên lý về mối liên hệ phổ biến.
MLHPB là mối liên hệ giữa các mặt (thuộc tính) đối lập tồn tại trong mọi sự vật,
trong mọi lĩnh vực hiện thực.
MLHPB mang tính khách quan và phổ biến. Nó chi phối tổng quá sự tồn tại , vận
động, phát triển của mọi sự vật, quá trình xảy ra trong thế giới; và là đối tượng nghiên
cứu của phép biện chứng. Nó được nhận thức trong các cặp phạm trù (mặt đối lậpmặt
đối lập; chất-lượng; cái cũ-cái mới; cái riêng-cái chung; nguyên nhân- kết quả; nội dung-
hình thức; bản chất- hiện tượng; tất nhiên- ngẫu nhiên; khả năng- hiện thực. Nội dung nguyên lý :
- Mọi sự vật, hiện tượng hay quá trình (vạn vật) trong thế giới đều tồn tại trong
muôn vàn mối liên hệ ràng buộc lẫn nhau. Mối liên hệ tồn tại khách quan, phổ biến và đa dạng.
- Trong muôn vàn mối liên hệ chi phối sự tồn tại của chúng có những mối liên hệ
phổ biến. Mối liên hệ phổ biến tồn tại khách quan, phổ biến; chúng chi phối một
cách tổng quát quá trình vận động, phát triển của mọi sự vật, hiện tượng xảy ra trong thế giới.
b/ Những yêu cầu về Phương pháp luận:
- Trong hoạt động nhận thức chủ thể phải: o
Tìm hiểu, phát hiện càng nhiều mối liên hệ, quan hệ (hay những đặc điểm, tính
chất, yếu tố…) đang chi phối sự tồn tại của bản thân sự vật càng tốt. o
Phân loại để xác định quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố…) nào là
bên trong, cơ bản, tất nhiên, ổn định…; còn những mối liên hệ nào là bên ngoài, ko cơ bản, ngẫu nhiên. o
Dựa trên các MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố…) bên trong
đế lý giải các MLH, quan hệ còn lại. Qua đó, xây dựng hình ảnh về SV như sự thống
nhất các MLH; phát hiện ra đặc điểm, tính chất, quy luật (bản chất) của nó. -
Trong hoạt động thực tiễn, chủ thể phải: o
Đánh giá đúng vai trò của từng MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố…) chi phối SV. o
Thông qua hoạt động thực tiễn sử dụng nhiều biện pháp thích hợp để biến đổi
những MLH, đặc biệt là những MLH bên trong, cơ bản, tất nhiên, quan trọng… o
Nắm vững sự chuyển hóa các MLH, kịp thời đưa ra các biện pháp bổ sung để
phát huy / hạn chế sự tác động của chúng, lái SV theo đúng quy luật và hợp lợi ích chúng ta. lOMoAR cPSD| 59540283
c/ Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc phục được những hạn chế trong hoạt động nhận
thức và hoạt động thực tiễn:
→ Quán triệt và vận dụng sáng tạo nguyên tác toàn diện sẽ khắc phục được chủ nghĩa
phiến diện, chủ nghĩa chiết trung, chủ nghĩa ngụy biện, ...trong hoạt động thực tiễn và
nhận thức của chính mình.
+ Chủ nghĩa phiến diện: là cách xem xét chỉ thấy ở một mặt, một mối quan hệ, một tính
chất hay từ một phương diện nào đó mà không thấy được nhiều mặt, nhiều mối liên hệ
nhiều tính chất cúa sự vật.
+ Chủ nghĩa chiết trung: là cách xem xét chỉ chú ý đến nhiều mặt, nhiều mối liên hệ
nhưng ko rút ra được bản chất, mối liên hệ cơ bản của sự vật mà coi chúng như nhau,
kết hợp chúng một cách vô nguyên tắc, tùy tiện
+ Chủ nghĩa ngụy biện: Cách xem xét qua đó đánh tráo cái cơ bản với cái không cơ bản,
cái chủ yếu với cái thứ yếu… hay ngược lại nhằm đạt được mục đích hay lợi ích của mình một cách tinh vi.
Trong đời sống XH, nguyên tắc toàn diện có vai trò cục kỳ quan trọng. Nó đòi hỏi
chúng ta không chỉ liên hệ nhận thức với nhận thức mà cần phải liên hệ nhận thức với
thực tiễn cuộc sống, phải chú ý đến lợi ích của các chủ thể khác nhau trong xã hội và
biết phân biệt đâu là lợi ích cơ bản và lợi ích ko cơ bản.
Câu 5: Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên
tắc toàn diện của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc
phục được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
A/ Cơ sở lý luận:
Mối liên hệ và MLH phổ biến:
- Mối liên hệ là sự tác động ràng buộc, thâm nhập… lẫn nhau giữa các sự vật, hiện
tượng hay quá trình (vạn vật) mà trong đó sự thay đổi của cái này mà tất yếu kéo theo
sự thay đổi của các kia. Đối lập với mối liên hệ là sự khác biệt. Sự tách biệt cũng là sự
tác động qua lại giữa các sự vật, hiện tượng hay quá trình nhưng sự thay đổi của cái này
sẽ ko tất yếu kéo theo sự thay đổi của cái kia. Do vậy mà vạn vật trong thế giới đều luôn
tác động lẫn nhau, nhưng có một số tác động dẫn đến sự thay đổi, tức còn nằm trong
trạng thái ổn định. Vạn vật vừa tách biệt vừa liên hệ, vừa là nó vừa ko là nó. Thế giới
vật chất là một hệ thống thống nhất mọi yếu tố, bộ phận của nó. Chính nhờ sự thống
nhất vật chất mà vạn vật luôn tác động qua lại lẫn nhau.
+ Mối liên hệ mang tính khách quan, tính phổ biến.
+ Mối liên hệ mang tính đa dạng. Nó có thể được chia ra thành: MLH bên trong và
MLH bên ngoài; MLH trong tự nhiên, MLH trong xã hội và MLH trong tư duy; MLH
riêng, MLH chung và MLH phổ biến;… Vai trò các MLH khác nhau là ko giống nhau.
- MLH phổ biến là MLH giữa các mặt (thuộc tính) đối lập tồn tại trong mọi sự
vật, trong mọi lĩnh vực hiện thực. lOMoAR cPSD| 59540283
+ MLH phổ biến cũng mang tính khách quan và bổ biến. Nó chi phối tổng quát sự
tồn tại, vận động, phát triển của mọi sự vật, quá trình xảy ra trong thế giới; và là đối
tượng nghiên cứu của phép biện chứng.
+ MLH phổ biến được nhận thức trong các (cặp) phạm trù biện chứng như MLH
giữa: mặt đối lập - mặt đối lập; chất - lượng; cái cũ – cái mới; cái riêng – cái chung;
nguyên nhân - kết quả; nội dung – hình thức; bản chất - hiện tượng; tất nhiên - ngẫu
nhiên; khả năng - hiện thực. Nội dung nguyên lý:
- Mọi sự vật, hiện tượng hay quá trình (vạn vật) trong thế giới đều tồn tại trong
muôn vàn MLH ràng buộc lẫn nhau. MLH tồn tại khách quan, phổ biến và đa dạng.
- Trong muôn vàn MLH chi phối sự tồn tại của chúng có những MLH phổ biế.
MLH phổ biến tồn tại khách quan, phổ biến; chúng chi phối một cách tổng quát quá
trình vận động, phát triển của mọi sự vật, hiện tượng xảy ra trong thế giới.
B/ Yêu cầu phương pháp luận:
Trong hoạt động nhận thức chủ thể phải:
- Tìm hiểu, phát hiện càng nhiều MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất,
yếu tố, mặt,…) đang chi phối sự tồn tại của bản thân sự vật càng tốt. Phải xem xét sự
vật từ khắp góc độ, từ nhiều phương diện càng tốt;
- Phân loại để xác định những MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu
tố, mặt…) nào là bên trong, cơ bản, tất nhiên, ổn định…; còn những MLH, quan hệ
(hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố, mặt…) nào là bên ngoài, không cơ bản, ngẫu
nhiên, không ổn định…;
- Dựa trên những MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố, mặt…)
bên trong, cơ bản, tất nhiên, ổn định… để lý giải được những MLH, quan hệ (hay những
đặc điểm, tính chất, yếu tố, mặt…) còn lại. Qua đó xây dựng một hình ảnh về sự vật
như sự thống nhất các MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố, mặt…);
phát hiện ra quy luật (bản chất) của nó.
Trong hoạt động thực tiễn chủ thể phải:
- Đánh giá đúng vai trò của từng MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất,
yếu tố, mặt…) chi phối sự vật.
- Thông qua hoạt động thực tiễn, sử dụng đồng bộ nhiểu công cụ, phương tiện,
biện pháp thích hợp (mà trước hết là những công cụ, phương tiện, biện pháp vật chất)
để biến đổi những MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu tố, mặt…) của
bản thân sự vật, đặc biệt là những MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất, yếu
tố, mặt…) bên trong, cơ bản, tất nhiên, quan trọng…. của nó.
- Nắm vững sự chuyển hóa các MLH, quan hệ (hay những đặc điểm, tính chất,
yếu tố, mặt…) của bản thân sự vật, kịp thời sử dụng các công cụ, phương tiện, biện
pháp bổ sung để phát huy hay hạn chế sự tác động của chúng, nhằm lèo lái sự vật vận
động, phát triển theo đúng quy luật và hợp lợi ích chúng ta.
C/ Việc tuân thủ và vận dụng sáng tạo nguyên tắc toàn diện sẽ giúp chủ thể khắc
phục được chủ nghĩa phiến diện, chủ nghĩa chiết trung, chủ nghĩa ngụy biện,… trong
hoạt động thực tiễn và nhận thức của mình. lOMoAR cPSD| 59540283
- Chủ nghĩa phiến diện là cách xem xét chỉ thấy một mặt, một mối quan hệ, tính
chất nào đó mà ko thấy được nhiểu mặt, nhiều MQH, nhiều tính chất của sự vật; chỉ
xem xét sự vật ở một góc độ hay từ một phương diện nào đó mà thôi.
- CN chiết trung là cách xem xét chỉ chú ý đến nhiều mặt, nhiều MLH của sự vật
nhưng ko rút ra được mặt bản chất, ko thấy đc MLH cơ bản của sự vật; mà coi chúng
như nhau, kết hợp chúng một cách vô nguyên tắc, tùy tiện.
- CN ngụy biện là cách xem xét qua đó đánh tráo cái cơ bản với cái ko cơ bản, cái
chủ yếu với cái thứ yếu,… hay ngược lại nhằm đạt được mục đích hay lợi ích của mình một cách tinh vi.
Câu 6 : Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên
tắc phát triển của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc
phục được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
1. Cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển của phép biện chứng duy vật:
Trước khi tìm hiểu nguyên tắc phát triển của phép biện chứng duy vật ta làm rõ
một số khái niệm liên quan đến nguyên tắc phát triển như sau:
- Vận động là gì?. Vận động là một thuộc tính cố hữu, là phương thức tồn tại của
vật chất, vận động được hiểu như sự thay đổi nói chung. “Vận động hiểu theo nghĩa
chung nhất, tức được hiểu là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố
hữu của vật chất, thì bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ
trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy”.
- Phát triển là gì?. Là khuynh hướng vận động tiến lên từ thấp đến cao (thay đổi
về lượng), từ đơn giản đến phức tạp (thay đổi về chất), từ kém hoàn thiện đến hoàn
thiện (thay đổi lượng – chất), do việc giải quyết mâu thuẫn trong bản chất sự vật gây ra,
được thực hiện thông qua bước nhảy về chất và diễn ra theo xu hướng phủ định của phủ
định. Ở khía cạnh khác, phát triển cũng được xem là một khuynh hướng vận động tổng
hợp của một hệ thống sự vật trong đó, sự vận động có thay đổi những quy định về chất
(thay đổi – kết cấu tổ chức) của hệ thông sự vật theo xu hướng tiến bộ giữ vai trò chủ
đạo; còn sự vận động có thay đổi những quy định về chất của hệ thông – sự vật theo xu
hướng thoái bộ và sự vận động chỉ có thay đổi những quy định về lượng của hệ thống
– sự vật theo xu hướng ổn định giữ vai trò chủ đạo, cần thiết cho xu hướng chủ đạo trên.
Theo cách hiểu này, trong quá trình phát triển của hệ thông sự vật vật chất xảy ra trong
thế giới, không chỉ là sự thay đổi tiến bộ mà còn chứa trong mình những sự thay đôi
thoái bộ tạm thời, không chỉ là sự thay đổi mà còn chứa trong mình những sự ổn định tương đối.
Phát triển là quá trình tự thân của thế giới vật chất, mang tính khách quan, phổ
biến và đa dạng. phát triển trong thế giới tự nhiên vô sinh, hữu sinh, phát triển trong xã
hội phát triển trong tư duy, tinh thần. Phát triển xảy ra khi có sự thay đổi/ chuyển hoá
giữa các mặt đối lập, giữa lượng và chất, giữa cái cũ và cái mới, giữa cái riêng và cái
chung, giữa nguyên nhân và kết quả, giữa nội dung là hình thức, giữa bản chất và hiện
tượng, giữa tất nhiên và ngẫu nhiên, giữa khả năng và hiện thực.
Nội dung của nguyên lý phát triển là: Mọi sự vật hiện tượng trong thế giới đều
không ngừng vận động và phát triển. Phát triển mang tính khách quan - phổ biến, là
khuynh hướng vận động tổng hợp tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ lOMoAR cPSD| 59540283
kém hoàn thiện đến hoàn thiện của một hệ thống vật chất, do việc giải quyết mâu thuẫn,
thực hiện bước nhảy về chất gây ra theo xu thế phủ định của phủ định.
2. Những yêu cầu của nguyên tắc phát triển:
a) Trong hoạt động nhận thức, chủ thể phải: -
Phát hiện những xu hướng, khả năng biến đổi, chuyển hoá giữa những
giaiđoạn tồn tại của bản thân sự vật trong sự tự vận động và phát triển của chính nó. -
Xây dựng được hình ảnh về sự vật như sự thống nhất các xu hướng,
nhữnggiai đoạn thay đổi của nó, từ đó, phát hiện ra quy luật vận động và phát triển (bản
chất) của sự vật hiện tượng.
b) Trong hoạt động thực tiễn, chủ thể phải: -
Chú trọng đến mọi điều kiện, khả năng,.. tồn tại của sự vật để nhận định
đúngcác xu hướng, những giai đoạn thay đổi có thể xảy ra với nó. -
Thông qua thực tiễn, sử dụng nhiều công cụ, phương tiện thích hợp (mà
trướchết là những công cụ, phương tiện, biện pháp vật chất) để biến đổi những điều
kiện, phát huy hay hạn chế những khả năng tồn tại của sự vật nhằm lèo lái sự vật vận
động, phát triển theo hướng hợp quy luật và có lợi cho ta.
3. Việc tuân thủ nguyên tắc này sẽ khắc phục được những hạn chế gì trong hoạt
động nhận thức và hoạt động thực tiễn:
Quán triệt và vận dụng sáng tạo nguyên tắc phát triển sẽ giúp chủ thể khắc phục
được quan điểm (tư duy) siêu hình, lối xem xét cứng nhắc, đầu óc bảo thủ, giáo điều,
…trong hoạt động thực tiễn và nhận thức của chính mình.
Nguyên tắc phát triển đòi hỏi chủ thể phải sử dụng các nguyên tắc kèm theo mới
làm sáng tỏ bản tính vận động và phát triển tự thâm của sự vật như nguyên tắc (phân
tích) mâu thuẫn, nguyên tắc phân tích lượng – chất, nguyên tắc phủ định biện chứng./.
Câu 7: Phân tích cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển. Vì sao trong hoạt
động nhận thức và trong thực tiễn chúng ta phải tôn trọng nguyên tắc phát triển?
Vận dụng nguyên tắc này vào công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Trả lời:
I. Phân tích cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển
I.1. Cơ sở lý luận của nguyên tắc phát triển nguyên lý về sự phát triển
Nguyên tắc phát triển cũng là một trong những nguyên tắc phương pháp luận
cơ bản, quan trọng của hoạt động nhận thức thực tiễn. Cơ sở lý luận của nguyên tắc
phát triển là nguyên lý về sự phát triển của phép biện chựng duy vật.
Theo đó, sự phát triển là vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức
tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Phát triển là trường hợp đặc biệt của sự vận
động và trong sự phát triển sẽ nảy sinh những tính quy định quy định mới, cao hơn về
chất, nhờ đó, làm cho cơ cấu tổ chức, phương thức tồn tại và vận động của sự việc, hiện
tượng cùng chức năng của nó ngày càng hoàn thiện hơn. Do vậy, để nhận thức được sự lOMoAR cPSD| 59540283
tự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng chúng ta phải thấy được sự thống nhất
giữa sự biến đổi về lượng với sự biến đổi về chất trong quá trình phát triển, phải chỉ ra
được nguồn gốc và động lực bên trong, nghĩa là tìm ra và biết cách giải quyết mâu
thuẫn, phải xác định xu hướng phát triển của sự vật, hiện tượng do sự phủ định biện
chứng quy định; coi phủ định là tiền đề cho sự ra đời của sự vật hiện tượng mới.
Yêu cầu của nguyên tắc phát triển -
Nguyên tắc phát triển yêu cầu, khi xem xét sự vật, hiện tượng phải đặt
nótrong trạng thái vận động, biến đổi chuyển hoá để không chỉ nhận thức sự
vật, hiện tượng trong trạng thái hiện tại mà còn thấy được khuynh hướng phát
triển của nó trong tương lai, nghĩa là phải phân tích để làm rõ những biến đổi
của sự vật, hiện tượng. -
Nguyên tắc phát triển yêu cầu, phải nhận thức sự phát triển là quá trình
trảiqua nhiều giai đoạn từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn
thiện đến hoàn thiện hơn. Mỗi giai đoạn phát triển lại có những đặc điểm, tính
chất, hình thức khác nhau. -
Nguyên tắc phát triển đòi hỏi trong hoạt động nhận thức và hoạt động
thựctiễn phải nhạy cảm với cái mới, sớm phát hiện ra cái mới, ủng hộ cái mới
hợp quy luật, tạo điều kiện cho cái mới đó phát triển thay thế cái cũ, phải chống
lại quan điểm bảo thủ, trì trệ ...Sự thay thế cái cũ bằng cái mới diễn ra rất phức
tạp bởi cái mới phải đấu tranh chống lại cái cũ, chiến thắng cái cũ.
Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn nếu tôn trọng nguyên tắc phát triển sẽ
mang lại kết quả gì
Tuân theo những đòi hỏi đó của quan điểm phát triển sẽ góp phần khắc phục bệnh bảo
thủ trì trệ và bệnh giáo điều trong tư duy cũng như trong hành động thực tiễn. Bệnh
bảo thủ trì trệ là tình trạng ỷ lại, chậm đổi mới, ngại thay đổi, dựa dẫm, chờ đợi, thậm
chí cản trở cái mới, bằng lòng thỏa mãn với cái đã có. Đôi khi bệnh bảo thủ biểu hiện
qua những định kiến. Bệnh bảo thủ trì trệ cũng gắn liền với bệnh giáo điều, đó là
khuynh hướng tuyệt đối hóa lý luận, coi thường kinh nghiệm thực tiễn, coi lý luận là
bất di bất dịch, việc nắm lý luận chỉ dừng lại ở những nguyên lý chung trừu tượng,
không chú ý đến những hoàn chỉnh lịch sử cụ thể của sự vận dụng lý luận. Bệnh giáo
điều có 2 dạng : giáo điều lý luận và giáo điều kinh nghiệm. Bệnh giáo điều lý luận là lOMoAR cPSD| 59540283
việc thuộc lòng lý luận, cho rằng áp dụng lý luận áp dụng vào đâu cũng được không
xem xét điều kiện cụ thể của mình. Ví dụ như theo Mác thì phải xóa bỏ tư hữu dẫn
đến việc ta tiến hành cải tạo XHCN xóa tất cả các thành phần kinh tế nhằm mục đích
chỉ còn 2 thành phần kinh tế quốc doanh và tập thể mà không thấy được rằng "Nền
kinh tế nhiều thành phần là một đặc trưng của thời kỳ quá độ", sự có mặt của nhiều
thành phần kinh tế với các mối quan hệ tác động qua lại của nó sẽ tạo động lực cho sự
phát triển kinh tế trong giai đoạn này. Bệnh giáo điều kinh nghiệm là việc áp dụng
nguyên si rập khuôn mô hình của nước khác, của địa phương khác vào địa phương
mình mà không sáng tạo, chọn lựa … Ví dụ như trước đây ta bắt chước rập khuôn mô
hình CNXH ở Liên Xô trong việc thành lập các bộ ngành của bộ máy nhà nước (ở
Liên Xô có bao nhiêu Bộ, Ngành ta cũng có bấy nhiêu Bộ ngành), hoặc về công
nghiệp hóa cũng vậy, ta chỉ chú ý tập trung phát triển công nghiệp nặng mà không chú
ý phát triển công nghiệp nhẹ … Bệnh bảo thủ trì trệ và bệnh giáo điều cùng với bệnh
chủ quan duy ý chí là những căn bệnh chung của các nước XHCN và nó gây ra hậu
quả tất yếu là làm cản trở, thậm chí kéo lùi sự phát triển của kinh tế - xã hội, đưa
chúng ta đến sai lầm nghiêm trọng.
Ngược lại nếu ko tôn trọng nguyên tắc phát triển sẽ mang lại hậu quả gì
Nếu chúng ta tuyệt đối hoá nhận thức, nhất là nhận thức khoa học về sự vật hay hiện
tượng nào đó thì các khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn sẽ không thể
phát triển và thực tiễn sẽ dậm chân tại chỗ. Chính vì thế, chúng ta cần phải tăng cường
phát huy nỗ lực của bản thân trong việc hiện thực hoá quan điểm phát triển vào nhận
thức và cải tạo sự vật nhằm phục vụ nhu cầu, lợi ích của chúng ta và của toàn xã hội.
Nguyên tắc phát triển gợi mở cho chúng ta điều gì trong công cuộc xây dựng và
phát triển đất nước ta hiện nay
Ngày nay mặc dù CNXH đang ở thế thoái trào, song những cơ sở vật chất và XH của
thời đại mới ngày càng chín muồi. Từ những thành công và chưa thành công của quá
trình cải tổ, đổi mới, Đảng cộng sản các nước đã và đang rút ra những bài học cần
thiết, đưa quá trình cải tổ đổi mới diễn ra đúng hướng phù hợp quy luật phát triển của
XH và đang đạt những chuyển biến tích cực. Điển hình như Trung Quốc, từ sau Hội
nghị Trung ương 3 khóa XIII (12-1978) Đảng cộng sản Trung Quốc đã mở đầu công
cuộc cải cách, mở cửa toàn diện, sâu sắc theo định hướng XHCN và từ đó đến nay,
trãi qua một phần tư thế kỷ, Trung quốc đã phát triển không ngừng và đang đứng vào
hàng ngũ các cường quốc trên thế giới. Đối với nước ta, “những thành tựu to lớn và
rất quan trọng của 15 năm đổi mới làm cho thế và lực của nước ta lớn mạnh lên
nhiều”(VK ĐH Đảng lần IX, trang 66). Điều này cho thấy rằng thời đại quá độ từ
CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới không diễn ra trong một thời gian ngắn
và theo một con đường thẳng tấp. Cũng như mọi thời đại khác trong lịch sử, nó có
tiến, có thoái, quanh co khúc khuỷu, nhưng cuối cùng như Cương lĩnh xây dựng đất lOMoAR cPSD| 59540283
nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH của ĐCS VN nhận định “CNXH hiện thực đang
đứng trước nhiều khó khăn, thử thách. Lịch sử thế giới đang trãi qua những bước
quanh co, song loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới CNXH vì đó là quy luật tiến hóa của lịch sử”.
Câu 8: Phân tích cơ sở lý luận và yêu cầu phương pháp luận của nguyên
tắc lịch sử-cụ thể của phép biện chứng duy vật. Việc tuân thủ các nguyên tắc
này sẽ khắc phục được những hạn chế gì trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn? Trả lời:
Quan điểm lịch sử cụ thể là quan điểm khi xem xét sự vật phải nghiên cứu
nó trong điều kiện thời gian và không gian nhất định. Phải nghiên cứu quá trình
vận động của nó trong quá khứ hiện tại và dự kiến tương lai. -
Cơ sở lý luận của quan điểm trên là xuất phát từ nguyên lý về mối
liên hệ phổ biến của các sự vật, hiện tượng trong thế giới.
Phải có quan điểm lịch sử cụ thể vì sự vật nào cũng có quá trình hình thành
tồn tại, biến đổi và phát triển. Mỗi giai đoạn phát triển của sự vật lại có những mối
liên hệ riêng đặc trưng cho nó. Cho nên xem xét sự vật vừa phải xem quá trình phát
triển của sự vật đó, vừa phải xem xét trong từng điều kiện quá trình cụ thể. + Có
xem xét toàn diện và lịch sử cụ thể sự vật thì ta mới hiểu được bản chất của sự vật
từ đó mới cải tạo được sự vật.
Vì vậy, nguyên tắc lịch sử - cụ thể được coi là “linh hồn” phương pháp luận
của triết học Mác – Lênin vì nó tổng hợp những nguyên tắc, quan điểm, yêu cầu
mang tính phương pháp luận của triết học Mác – Lênin, do đó, hiểu theo nghĩa rộng,
nó cũng chính là phương pháp biện chứng.
Những yêu cầu cơ bản cùa nguyên tắc lịch sử - cụ thể:
1. Trong hoạt động nhận thức, chủ thể phải tìm hiểu quá trình hình thành,
tồn tại và phát triển cụ thể của những sự vật cụ thể trong những điều kiện, hoàn
cảnh cụ thể. Nghĩa là: -
Phải biết sự vật đã ra đời và đã tồn tại như thế nào, trong những điều
kiện, hoàn cảnh nào, bị chi phối bởi những quy luật nào; -
Hiện giờ sự vật đang tồn tại như thế nào trong những điều kiện, hoàn
cảnh ra sao, do những quy luật nào chi phối; -
Trên cơ sở đó, phải nắm bắt được sự vật có thể sẽ phải tồn tại như thế
nào (trên những nét cơ bản) trong tương lai .. 2.
Trong hoạt động thực tiễn, chủ thể phải xây dựng được những đối
sách cụthể, áp dụng cho những sự vật cụ thể, đang tồn tại trong những điều kiện,
hoàn cảnh, quan hệ cụ thể mà không nên áp dụng những khuôn mẫu chung chung
cho bất cứ sự vật nào, trong bất kỳ điều kiện, hoàn cảnh, quan hệ nào. 3.
Nguyên tắc LS-CT được V.I. Lênin cô đọng trong nhận định: “Xem
xét mỗi vấn đề theo quan điểm sau đây: một hiện tượng nhất định đã xuất hiện
trong lịch sử như thế nào, những hiện tượng đó đã trải qua những giai đoạn phát lOMoAR cPSD| 59540283
triển chủ yếu nào, và đứng trên quan điểm của sự phát triển đó để xem xét hiện nay
nó đã trở thành thế nào”.
Điều này có nghĩa là nguyên tắc LS-CT đỏi hỏi phải phân tích sự vật cụ thể
trong những tình hình cụ thể để thấy được: -
Sự vật đang (đã hay sẽ) tồn tại thông qua những chất, lượng nào; thể
hiện qua những độ nào; đang (đã hay sẽ) thực hiện những bước nhảy nào để tạo
nên những chất, lượng mới nào?... -
Sự vật đang (đã hay sẽ) bị tác động bởi những mâu thuẫn nào; những
mâu thuẫn đó đang nằm ở giai đoạn nào, có vai trò như thế nào đến sự vận động,
phát triển của sự vật?... -
Sự vật đang (đã hay sẽ) trải qua những lần phủ định biện chứng nào;
cái cũnào đang (đã hay sẽ) phải mất đi, cái mới nào đang (đã hay sẽ) xuất hiện?.. -
Trong mối quan hệ với những sự vật khác, những điều gì được coi là
những cái riêng hay cái đơn nhất, điều gì là cái chung hay cái đặc thù / cái phổ
biến; chúng quy định nhau, chuyển hóa lẫn nhau như thế nào? -
Bản chất của sự vật là gì, nó được thể hiện qua những hiện tượng nào;
hiệntượng nào chỉ là giả tượng, hiện tượng nào là điển hình … -
Nội dung của sự vật là gì, nó đang (đã hay sẽ) tồn tại thông qua
những hình thức nào; hình thức nào phù hợp với nội dung của sự vật, hình thức
nào không phù hợp với nội dung, cái gì làm cho nội dung của sự vật biến đổi?.. -
Trong bản thân sự vật, hiện thực là gì; hiện thực đó đang (đã hay sẽ)
nảy sinh ra những khả năng nào; mỗi khả năng đó, trong những điều kiện cụ thể
nào có độ tất yếu hiện thực hóa ra sao?...
4. Nguyên tắc LS-CT đòi hỏi chúng ta phải bao được các sự kiện xảy ra
trong nghiên cứu khoa học hay các biến cố xảy ra trong các tiến trình lịch sử nhân loại.
Tuy nhiên, nó không cho phép chúng ta kết hợp các sự kiện khoa học như
những cái ngẫu nhiên thuần túy của tự nhiên hay mô tả các biến cố lịch sử như
những cái vụn vặt đơn lẻ của xã hội, mà nó đòi hỏi chúng ta phải tái hiện chúng,
mô tả chúng trên cơ sở vạch ra được cái tất yếu lô gích, cái chung (quy luật, bản
chất) của chúng, chỉ ra được những trật tự nhân quả quy định chúng.
Nguyên tắc này đòi hỏi chúng ta phải xây dựng được bức tranh khoa học về
thế giới, để qua đó chúng ta nhận thức được tính muôn vẻ của tự nhiên, tính phong
phú của lịch sử trong sự thống nhất.
5. Nguyên tắc LS-CT đã được các lãnh tụ của giai cấp vô sản vận dụng:
Xuất phát từ tình hình cụ thể của CNTB ở giai đoạn tiền độc quyền, tự do cạnh
tranh mà C. Mác cho rằng, cách mạng XHCN chỉ có thể thắng lợi ở tất cả các nước TBCN tiên tiến.
Sang thế kỷ 20, CNTB đã chuyển sang giai đoạn độc quyền, đế quốc chủ
nghĩa. Khi vận dụng nguyên tắc này vào xem xét tình hình thế giới lúc này có
những thay đổi lớn mà V.I. Lênin đã đi đến kết luận đúng đắn là: cách mạng
XHCN chỉ có thể thắng lợi ở vài nước, ở khâu yếu nhất của CNTB. lOMoAR cPSD| 59540283
Đảng CS Việt Nam, Đảng CS Trung Quốc cũng đang quán triệt và vận dụng
sáng tạo nguyên tắc này vào thực tiễn cách mạng mỗi nước để xây dựng cho quốc
gia mình một con đường riêng đi lên CNXH.
Vận dụng nguyên tắc LS-CT, từ năm 1930, Đảng ta đã lựa chọn con đường
CNXH. Ngày nay, để xây dựng thành công CNXH, Đảng đề ra đường lối xây dựng
nền kinh tế thị trường, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; ưu tiên phát triển
lực lượng sản xuất, đồng thời xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp theo định hướng
XHCN; phát huy cao độ nội lực đồng thời tranh thủ nguồn lực bên ngoài và chủ
động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển nhanh, có hiệu quả và bền vững; thực
hiện tăng trưởng kinh tế đi liền với phát triển văn hóa, từng bước cải thiện đời sống
vật chất và tinh thần của nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ
và cải thiện môi trường; kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường an ninh,
quốc phòng; bảo vệ và xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh.
Việc tuân thủ các nguyên tắc này sẽ khắc phục được những hạn chế gì
trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn?
Quán triệt và vận dụng sáng tạo nguyên tắc lịch sử cụ thể sẽ giúp chủ
thể khắc phục được quan điểm (tư duy) siêu hình trong hoạt động thực tiễn và nhận thức của chính mình.
Câu 9: Quan đ iểm Mác xít về sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn từ
đó rút ra quan đ iểm thực tiễn và vận dụng quan đ iểm đó đ ể phân tích phê
phán bệnh kinh nghiệm, bệnh giáo đ iều và đ ể phân tích các luận đ iểm sau
đâ y của Đảng ta và Hồ Chí Minh “chỉ có tăng cường tổng kết thực tiễn tổng kết
lý luận thì công cuộc đ ổi mới trở thành hành đ ộng tự giác chủ đ ộng và sáng tạo".
Thực tiễn là phạm trù TH chỉ toàn bộ hoạt động vật chất có tính chất lịch sử XH
của con người làm biến đổi tự nhiên và XH
- Bản chất của hoạt động thực tiễn đó là sự tác động qua lại của chủ thể và khách thể
- Hoạt động thực tiễn đa dạng, song có thể chia làm 3 hình thức cơ bản: hoạt động
SX vật chất, hoạt động biến đổi CT XH, hoạt động thực nghiệm KH, trong đó hoạt động
SX vật chất là hoạt động có ý nghĩa quyết định các hình thức khác hoạt động biến đổi
CT-XH hình thức cao nhất và hoạt động thực nghiệm KH là hình thức đặc biệt nhằm
thu nhận những tri thức về hiện thực khách quan.
Lý luận với nghĩa chung nhất là sự khái quát những kinh nghiệm thực tiễn là tổng
hợp các tri thức về tự nhiên, XH đã được tích lũy trong quá trình lịch sử của con người.
- Như vậy lý luận là sản phẩm cao của nhận thức, là những tri thức về bản chất,
quy luật của hiện thực.
- Là sản phẩm của quá trình nhận thực nên bản chất của lý luận là hình ảnh chủ
quan của thế giới khách quan
* Mối quan hệ biện chứng giữa thực tiễn và lý luận