Đề cương triết HK1 | môn Triết học Mác -Lênin | Đại học sư phạm Hà nội

Đề cương triết HK1 | môn Triết học Mác -Lênin | Đại học sư phạm Hà nội với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học vào thực tiễn cuộc sống. Mời bạn đọc đón xem!

57 29 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 1

Câu 1: Vấn đề cơ bản của Triết học?

Bài làm

Triết học, khác với một số loại hình nhận thức khác, trước khi giải quyết các vấn đề

cụ thể của mình, nó buộc phải giải quyết một vấn đề có ý nghĩa nên tảng và là điểm

xuất phát đề giải quyết tất cả những vấn đề còn lại – vấn đề về mối quan hệ giữa vật

chất với ý thức. Đây cũng chính là vấn đề cơ bản của triết học. Ph. Ăngghen đã trả

lời cho câu hỏi “Vấn đề cơ bản của triết học là gì?”, theo ông: “Vấn đề cơ bản lớn

của mọi triết học, đặc biệt là triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy và tồn

tại”. Vì việc giải quyết vấn đề này là cơ sở và là điểm xuất phát để giải quyết vấn đề

khác của triết học. Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt:

- Mặt thứ nhất, giữa ý thức và vật chất,cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào giữ

vai trò quyết định?

- Mặt thứ hai, con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không?

Cách trả lời hai câu hỏi trên quy định lập trường của nhà triết học và của trường phái

triết học, xác định việc hình thành các trường phái lớn của triết học.

Việc giải quyết mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản của triết học đã chia các nhà triết học

thành hai trường phái lớn. Những người cho rằng vật chất (giới tự nhiên) là cái có

trước, ý thức có sau và vật chất quyết định ý thức được gọi là những nhà duy vật.

Ngược lại, những người cho rằng ý thức, tinh thần, ý niệm là cái có trước vật chất và

quyết định vật chất được gọi là những nhà duy tâm.

Chủ nghĩa duy vật có nguồn gốc từ sự phát triển của khoa học và thực tiễn, thường

gắn với lợi ích của giai cấp và lực lượng tiến bộ trong lịch sử. Nó là quá trình đúc

kết khái quát những kinh nghiệm để vừa phản ánh những thành tựu mà con người đã

đạt được trong từng giai đoạn lịch sử, vừa định hướng cho các lực lượng xã hội tiến

bộ hoạt động trên nền tảng của những thành tựu ấy.

Cho đến nay, chủ nghĩa duy vật đã được thể hiện dưới ba hình thức cơ bản: chủ

nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình, chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thứ của các nhà triết học thời cổ đại, có

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 2

tính thừa nhận tính thứ nhất của vật chất nhưng lại đồng nhất vật chất với một hay

một số chất cụ thể của vật chất. Chủ nghĩa duy vật thời kì này đưa ra những kết luận

mà về sau người ta thấy mang nặng tính trực quan, ngây thơ, chất phác; tuy nhiên

những quan điểm này về cơ bản là đúng vì nó đã lấy bản thân giới tự nhiên để giải

thích về thế giới, không viện đến các thần linh, thượng đế hay các lực lượng siêu

nhiên nào. Ăngghen viết: “Quan niệm về thế giới một cách nguyên thủy, ngây thơ,

nhưng căn bản là đúng ấy, là quan niệm của các nhà triết học Hy Lạp thời cổ, và

người đầu tiên diễn đạt được rõ rằng quan điểm đó là Héraclite: mọi vật đều tồn tại

nhưng đồng thời lại không tồn tại, vì mọi vật đều trôi đi, mọi vật đều không ngừng

thay đổi, mọi vật đều luôn ở trong quá trính xuấ hiện và biến đi”.

Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản thứ 2 trong lịch sử chủ nghĩa duy

vật, thể hiện khá rõ ở cac nhà triết học thế kỷ XV – XVIII và điển hình là ở thế kỷ

XVII, XVIII. Chủ nghĩa duy vật thời kì này chịu sự tác động mạnh mẽ của phương

pháp tư duy siêu hình, cơ giới – phương pháp nhìn thế giới như một cỗ máy khổng

lồ mà mỗi bộ phận tạo nên thế giới đó về cơ bản ở trong trạng thái biệt lập và tĩnh

tại. Chủ nghĩa duy vật thời kì này đã góp phần không nhỏ vào việc đẩy lùi thế giới

quan duy tâm và tôn giáo, đặc biệt là ở thời kì chuyển tiếp từ đêm trường trung cổ

sang thời phục hưng.

Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức cơ bản thứ ba của chủ nghĩa duy vật, do

C. Mác và Ph. Ăngghen xây dựng vào những năm 40 của thế kỉ XIX, sau đó được

V.I. Lênin phát triển. Chủ nghĩa duy vật thời kì này đã kế thừa những tinh hoa của

các học thuyết triết học trước đó và sử dụng khá triệt để những thành tựu khoa học

đương thời. Chủ nghĩa duy vật biện chứng ngay từ khi mới ra đời đã khắc phục được

hạn chế của chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại, chủ nghĩa duy vật siêu hình thế

kỉ XVII, XVIII và là đỉnh cao trong sự phát triển của chủ nghĩa duy vật. Ngoài ra,

chủ nghĩa duy vật biện chứng không chỉ phản ánh hiện thực đúng như chính bản

thân nó tồn tại mà còn là một công cụ hưu hiệu giúp những lực lượng tiến bộ trong

xã hội cải tạo hiện thực ấy.

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 3

Ngược lại với chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm có nguồn gốc nhận thức và

nguồn gốc xã hội, đó là sự xem xét phiến diện, tuyệt đối hóa, thần thánh hóa một

mặt, một đặc tính nào đó của quá trình nhận thức, đồng thời thường gắn với lợi ích

của các giai cấp, tầng lớp áp bức, bóc lột nhân dân lao động.

Mặt khác, chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo cung thương có mối liên hệ mật thiết với

nhau để cùng tồn tại và phát triển. Chủ nghĩa duy tâm có hai trường phái: chủ nghĩa

duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy tâm khách quan. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan

thừa nhận tính thứ nhất của ý thức con người, khẳng định mọi sự vật, hiện tượng chỉ

là phức hợp những cảm giác của cá nhân. Tiêu biểu là Gioócgiơ Béccli ông là nhà

triết học duy tâm chủ quan, vị linh mục người Anh. Triết học của ông chứa đầy tư

tưởng thần bí, đối lập với chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa vô thần. Ông dựa vào quan

điểm của các nhà duy danh luận thời trung cổ để khẳng định rằng, khái niệm những

vật chất không tồn tại khách quan, mà chỉ tồn tại những vật thể cụ thể, riêng rẽ; sự

tranh cãi về khái niệm vật chất là hoàn toàn vô ích, khái niệm đó chỉ là cái tên gọi

thuần túy mà thôi.

Bên cạnh đó, chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng thừa nhận tính thứ nhất của ý thức

nhưng lại coi đó là thứ tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với con

người. Thực thể tinh thần khách quan này thường được gọi bằng những cái tên khác

nhau nhưu ý niệm, tinh thần, tuyệt đối, lý tính thế giới, v.v... Tiêu biểu là Platôn là

một nhà triết học duy tâm và nổi bật trong hệ thống triết học của ông là “học thuyết

về ý niệm”. Trong học thuyết này, ông đã đưa ra quan điểm về hai thế giới: thế giới

các sự vật cảm biến là không chân thực, không đúng đắn, vì các sự vật không

nghững sinh ra và mất đi, luôn luôn thay đổi, vận động, trong chúng không có gì là

bền vững, ổn định và hoàn thiện. Còn thế giới ý niệm là thế giới của đúng đắn, chân

thực sự cảm biết chỉ là cái bóng của ý niệm. Nhận thức của con người, thoe Platôn

không phải là phản ánh các sự vật cảm biến của thế giới khách quan, mà là nhận

thức về ý niệm.

Ngoài 2 trường phái triết học lớn ở trên, để giải quyết cho mặt thứ nhất của các vấn

đề cơ bản của triết học, các nhà triết học còn chia ra thành các học thuyết: học

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 4

thuyết nào chỉ thừa nhận một trong hai thực thể (vật chất hoặc tinh thần) là bản

nguyên (nguồn gốc) của thế giới, quyết định sự vận động của thế giới được gọi là

nhất nguyên luận (nhân nguyên luận duy vật hoặc nhất nguyên luận duy tâm)

Song, trong lịch sử triết học cũng có những nhà triết học giải thích thế giới bằng cả 2

bản nguyên vật chất và tinh thần, xem vật chất và tinh thần là hai bản nguyên có thể

cùng quyết định sự vận động của thế giới thì gọi là trường phái nhị nguyên luận.

Điển hình là Descartes.

Ngoài ra còn những nhà triết học cho rằng sự vận động của thế giới còn do sự tác

động của nhiều yếu tố khác bên cạnh vật chất và tinh thần được gọi là trường phái

đa nguyên luận

Và đề trả lời cho câu hỏi của mặt thứ 2 “con người có khả năng nhận thức được thế

giới hay không?” tuyệt đại đa số các nhà triết học (cả các nhà duy vật và duy tâm)

đều khẳng định: thừa nhận khả năng nhận thức được thế giới của con người. Thuyết

khả tri luận (thuyết có thể biết) là học thuyết triết học khẳng định khả năng nhận

thức của con người. Thuyết khả tri về nguyên tắc con người có thể hiểu được bản

chất của sự vật. Nói cách khác, càm giác, biểu tượng, quan niệm và nói chung ý

thức mà con người có được về sự vật về nguyên tắc là phù hợp vs bản thân sự vật

Bên cạnh đó, thuyết bất khả tri (thuyết không thể biết) là học thuyết triết học phủ

nhận khả năng nhận thức của con người. Các hình ảnh, tính chất, đặc điểm,... của

đối tượng mà các giác quan của con người thu nhận được trong quá trình nhận thức,

cho phép con người đồng nhất chúng với đối tượng. Đó không phải là cái tuyệt đối

tin cậy.

Thuyết bất khả tri luận không tuyệt đối phủ nhận những thực tại siêu nhiên hay thực

tại được cảm giác của con người, nhưng vẫn khẳng định ý thức con người không thể

đạt tới thực tại tuyệt đối hay thực tại như nó vốn có, vì mọi thực tại tuyệt đối đều

nằm ngoài kinh nghiệm của con người về thế giới.

Thuyết hoài nghi luận ít nhiều liên quan đến Thuyết bất khả tri luận, những người

theo hoài nghi luận luôn nâng cao sự hoài nghi lên thành nguyên tắc trong viêc xem

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 5

xét tri thức đã đạt và cho rằng con người không thể đạt tới chân lí khách quan. Tuy

cực đoan về mặt nhận thức, nhưng hoài nghi luận thời Phục Hưng đã giữ vai trò

quan trọng trong cuộc đấu tranh chống hệ tư tưởng và quyền uy của Giáo hội Trung

cổ.

Câu 2: Định nghĩa vật chất của Lênin và ý nghĩa của nó

Bài Làm

Chủ nghĩa duy vật thời cổ đại quy vật chất về một hay một vài dạng cụ thể và xem

chúng là khởi nguyên của vật chất, tức là đồng nhất vật chất với dạng vật chất cụ

thể. Các nhà triết học duy vật như Ta-lét cho rằng vật chất là nước; A-na-xi-men coi

là không khí; Hê-ra-clít coi là lửa. Thành quả vĩ đại nhất của chủ nghĩa duy vật thời

cổ đại trong học thuyết về vật chất là thuyết nguyên tử của Lơ-xíp và học trò của

ông là Đê-mô-crít.

Chủ nghĩa duy vật siêu hình cận đại thế kỉ XVII- XVIII đồng nhất vật chất với khối

lượng, coi những định luật cơ học như những chân lý không thế thêm bớt và giải

thích mọi hiện tượng của thế giới theo chuẩn mực thuần túy cơ học. Nói cách khác,

các nhà triết học thời kì cận đại đã đồng nhất vật chất với dạng vật chất cụ thể và

tính chất của chúng.

Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, các phát minh của vật lý học đã bác bỏ quan niệm

đồng nhất vật chất với các dạng cụ thể của vật chất hoặc với thuộc tính của vật chất

của các nhà triết học duy vật cổ đại và cận đại. Năm 1895, Wilhelm Conrad Rontgen

phát hiện tia X. Năm 1896, Henri Becquerel phát hiện ra hiện tượng phóng xạ của

nguyên tố urani. Năm 1897, Joseph John Thomson phát hiện ra điện tử. Năm 1901,

Kaufman đã chứng minh được khối lượng của điện tử không phải là bất biến mà

thay đổi theo vận tốc của nguyên tử. Năm 1898-1902, nhà nữ vật lý Marie

Sklodowska cùng chồng là Pierre Curie đã khám phá ra chất phóng xạ mạnh poloni

và radium. Và đến năm 1905, thuyết tương đối hẹp và năm 1916, thuyết tương đối

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 6

tổng quát của Albert Einstein ra đời đã chứng minh: Không gian, thời gian, khối

lượng luôn biến đổi cùng với sự vận động của vật chất.

Trước những phát hiện trên của khoa học tự nhiên, nhiều nhà khoa học và triết học

đứng trên lập trường duy vật tự phát, siêu hình đã hoang mang, dao động, hoài nghi

tính đúng đắn của chủ nghĩa duy vật. Họ cho rằng nguyên tử không phải là phần tử

nhỏ nhất, mà có thể bị phân chia, tan rã, bị “mất đi”. Do đó vật chất cũng có thể biến

mất; thế giới tồn tại không có quy luật; khách thể tiêu tan, chủ thể trở thành cái có

trước, cái còn lại duy nhất là chúng ta và cảm giác cùng tư duy của ta để tổ chức

những cảm giác đó. Theo đó, Ernst Mach phủ nhận tính hiện thực khách quan của

điện tử. Wilhelm Ostwald phủ nhận sự tồn tại thực tế của nguyên tử và phân tử. Còn

Henri Bergson thì định nghĩa: Vật chất là cái phi vật chất đang vận động. Đây chính

là cuộc khủng hoảng vật lý học hiện đại mà như V.I. Lê-nin khẳng định. Tình hình

trên đã làm cho nhiều nhà khoa học tự nhiên trượt từ chủ nghĩa duy vật máy móc,

siêu hình sang chủ nghĩa tương đối, rồi rơi vào chủ nghĩa duy tâm. Chủ nghĩa duy

tâm thắng thế. Để khắc phục cuộc khủng hoảng, Lê-nin đã tổng kết khoa học tự

nhiên, kế thừa quan niệm của chủ nghĩa duy vật cũ và đưa ra định nghĩa về vật chất.

Phạm trù vật chất được V.I.Lênin nêu định nghĩa “Vật chất là một phạm trù triết học

dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được

cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm

giác”.

Thứ nhất, vật chất là cái tồn tại khác quan, nghĩa là nó tồn tại bên ngoài ý thức,

không lệ thuộc vào ý thức, bất kể sự tồn tại ấy con người đã nhận thức được hay

chưa nhận thức được. “Tồn tại khách quan” là thuộc tính cơ bản của vật chất. Đưa ra

tiêu chuẩn để phân biệt cái gì là vật chất, cái gì không phải là vật chất. Trong đó, vật

chất và ý thức song song tồn tại cho đến ngày nay. Tuy nhiên, vật chất phải là cái

sinh ra và có trước. Nó xuất hiện từ khi chưa xuất hiện loài người và chưa có cái gọi

là ý thức. Con người có nhận thức được hay không thì vật chất vẫn tồn tại. Ví dụ

như thủy triều là hiện tượng nước biển, nước sông... lên xuống trong một chu kỳ

thời gian phụ thuộc vào biến chuyển thiên văn, là đặc tính cơ bản của sông nước. Nó

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 7

tồn tại một cách tự nhiên, không phụ thuộc vào nhận thức của con người. Như vậy

để thấy rằng ý thức có mặt và vận động, phát triển sau đó. Qua đó vật chất mang đến

các chức năng, tác dụng cần thiết đối với con người. Đặc biệt là vẫn phản ánh thông

qua mắt nhìn, tay sờ,.. Nghĩa là thông qua các tiếp cận từ cảm giác và nhu cầu từ ý

thức.

Thứ hai, vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi gián tiếp hay trực tiếp tác

động lên giác quan của con người. Không phải mọi sự vật tác động lên giác quan

đều gây nên cảm giác, có những sự vật phải cần đến sự trợ giúp của những dụng cụ

tinh vi, hiện đại, thậm chí có những sự vật bằng dụng cụ hiện đại vẫn chưa nhận biết

được nó, nhưng trong trình hạn nó tồn tại khách quan thì chính là vật chất. Ví dụ

như con vi khuẩn có thể là nó đã xâm nhập vào cơ thể con người nhưng ta không hề

có cảm giác khi nó tiếp xúc vào ta, mà phải soi dưới kính hiển vi, ta mới có thể nhìn

thấy sự tồn tại của nó. Điều này hoàn toàn đối lập với ý thức- cái tồn tại không cảm

giác được.

Thứ ba, cảm giác, tư duy và ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất. Chỉ có một thế

giới duy nhất là thế giới vật chất, còn ý thức chỉ là sự phản ánh lại thế giới vật chất,

là thuộc tính của vật chất. Ý thức là sự “chép lại, chụp lại, phản ánh lại” thực tại

khách quan. Bằng các giác quan của mình, con người có thể trực tiếp hoặc gián tiếp

nhận biết được thực tại khách quan; chỉ có những sự vật, hiện tượng của thực tại

khách quan chưa được nhận biết chứ không thể không biết. Giống như kiến thức của

nhân loại là kết quả của quá trình con người tiếp xúc và nghiên cứu thế giới khách

quan. Mọi khía cạnh về thế giới được con người cảm nhận và ghi chép lại.

Ngày nay khi khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn ngày càng phát triển

càng khẳng định tính đúng đắn của quan niệm duy vật biện chứng về vật chất, cho

thấy định nghĩa vật chất của Lê-nin vẫn giữ nguyên giá trị, và do đó chủ nghĩa duy

vật biện chứng ngày càng khẳng định vai trò là hạt nhân thế giới quan, phương pháp

luận đúng đắn của khoa học hiện đại. Chính vì vậy, quan niệm vật chất của triết học

Mác Lê-nin một mang ý nghĩa sâu sắc. Định nghĩa đưa lại thế giới quan duy vật biện

chứng khi giải quyết vấn đề cơ bản của triết học.

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 8

Trước hết, định nghĩa khẳng định vật chất có trước, ý thức có sau; vật chất là nguồn

gốc khách quan của cảm giác, của ý thức (khắc phục được quan điểm về vật chất

của chủ nghĩa duy vật cổ và cận đại). Bác bỏ chủ nghĩa duy tâm, bác bỏ thuyết

không thể biết, khắc phục hạn chế của chủ nghĩa duy vật trước Mác. Tiếp đó là khắc

phục cuộc khủng hoảng trong khoa học tự nhiên, mở đường cho khoa học tự nhiên

phát triển, tiếp tục tìm kiếm các dạng thức mới của vật chất và cấu trúc vật chất.

Bằng việc chỉ ra thuộc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất là thuộc tính tồn tại khách

quan, đã giúp chúng ta phân biệt được sự khác nhau căn bản giữa phạm trù vật chất

với tư cách là phạm trù triết học, khoa học chuyên ngành, từ đó khắc phục được hạn

chế trong các quan niệm của các nhà triết học trước đó, cung cấp căn cứ khoa học để

xác định những gì thuộc và không thuộc về vật chất. Cuối cùng, là cơ sở để xác định

vật chất trong xã hội, là nền tảng lý luận khoa học để phân tích một cách duy vật

biện chứng các vấn đề của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Nói cách khác định nghĩa vật

chất của Lê-nin đã tạo cơ sở nền tảng, tiền đề để xây dựng quan niệm duy vật về xã

hội.

Câu 3: Phân tích phương thức và hình thức tồn tại của vật chất

Bài làm

Vật chất với tư cách là phạm trù triết học đã có lịch sử phát triển trên 2500 năm.

Ngay từ thời cổ đại, xung quanh phạm trù vật chất đã diễn ra cuộc đấu tranh không

khoan nhượng giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.

Kế thừa tư tưởng của C. Mác và Ph. Ăngghen cũng như tổng kết những thành tựu

khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX và từ nhu cầu của cuộc đấu tranh

chống chủ nghĩa duy tâm, V.I. Lênin đã định nghĩa: “Vật chất là một phạm trù triết

học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác,

được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc

vào cảm giác”.

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 9

Phương thức tồn tại của vật chất tức là cách thức tồn tại và hình thức tồn tại của vật

chất. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vận động là cách thức tồn

tại, đồng thời là hình thức tồn tại của vật chất; không gian, thời gian là hình thức tồn

tại của vật chất. Ph.Ănghen viết: “Vận động hiểu theo nghĩa chung nhất, tức được

hiểu là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất –

thì bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự

thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy”. Theo quan niệm của Ăng-ghen: vận động

không chỉ thuần túy là sự thay đổi vị trí trong không gian mà là “mọi sự thay đổi và

mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ”, vận động “là một phương thức tồn tại của vật

chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất” nên thông qua vận động mà các dạng cụ

thể của vật chất biểu hiện sự tồn tại cụ thể của mình; vận động của vật chất là tự

thân vận động; và sự tồn tại của vật chất luôn gắn liền với vật chất. Ví dụ như sự di

chuyển từ nơi này sang nơi khác, tăng chiều cao, sự tăng trưởng về kinh tế, sự giảm

sút trong học tập, giảm cân,…

Hình thức vận động của vật chất rất đa dạng, được biểu hiện ra với các quy mô, trình

độ và tính chất hết sức khác nhau. Dựa vào những thành tựu khoa học của thời đại

mình, Ph.Ănghen đã chia vận động của vật chất thành năm hình thức cơ bản: cơ học,

vật lý, hóa học, sinh học và xã hội. Vận động cơ học: sự dịch chuyển trong không

gian của các vật thể. Ví dụ như di chuyển trên đường phố khi tham gia giao thông.

Vận động vật lý: vận động của các phân tử, điện tử, các hạt cơ bản, quá trình nhiệt,

điện,... Ví dụ, thanh sắt nóng sinh ra nhiệt. Vận động hóa học: sự biến đổi các chất

hữu cơ, vô cơ trong quá trình hóa hợp và phân giải. Ví dụ, quá trình tạo ra một phân

tử nước (2H2 + O2→2H2O). Vận động sinh học: sự biến đổi của các cơ thể sống,

biến thái cấu trúc gen, v.v… Ví dụ như sự hít thở, quang hợp, quá trình trao đổi chất.

Vận động xã hội: sự biến đổi trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, v.v… của

đời sống xã hội. Ví dụ, xã hội loài người đi từ mông muội đến văn minh nhưng chưa

có giai cấp, sau đó xuất hiện giai cấp nhưng chưa có nhà nước, cuối cùng là hình

thành nhà nước. Các hình thức vận động nói trên được sắp xếp theo thứ tự từ thấp

đến cao tương ứng với trình độ kết cấu của vật chất. Các hình thức vận động khác

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 10

nhau về chất song chúng không tồn tại biệt lập mà có mối quan hệ mật thiết với

nhau, trong đó: hình thức vận động cao xuất hiện trên cơ sở các hình thức vận động

thấp và bao hàm trong nó những hình thức vận động thấp hơn. Trong sự tồn tại của

mình, mỗi sự vật có thể có nhiều hình thức vận động khác nhau song bản thân nó

bao giờ cũng được đặc trưng bởi hình thức vận động cao nhất mà nó có.

Khi khẳng định vận động là phương thức tồn tại của vật chất, là thuộc tính cố hữu

của vật chất; chủ nghĩa duy vật biện chứng cũ đã khẳng định vận động là vĩnh viễn.

Điều này không có nghĩa chủ nghĩa duy vật biện chứng phủ nhận sự đứng im, cân

bằng; song đứng im, cân bằng chỉ là hiện tượng tương đối, tạm thời và thực chất

đứng im, cân bằng chỉ là một trạng thái đặc biệt của vận động. Đứng im là tương đối

vì đứng im, cân bằng chỉ xảy ra trong một số quan hệ nhất định chứ không xảy ra

với tất cả mọi quan hệ; đứng im, cân bằng chỉ xảy ra trong một hình thức vận động

chứ không phải xảy ra với tất cả các hình thức vận động. Đứng im là tạm thời vì

đứng im không phải là cái tồn tại vĩnh viễn mà chỉ tồn tại trong một thời gian nhất

định, chỉ xét trong một hay một số quan hệ nhất định, ngay trong sự đứng im vẫn

diễn ra những quá trình biến đổi nhất định. Đứng im là trạng thái đặc biệt của vận

động, đó là vận động trong thế cân bằng, ổn định; vận động chưa làm thay đổi căn

bản về chất, về vị trí, hình dáng, kết cấu của sự vật. Ví dụ, thời bao cấp, nền kinh tế

trì trệ, không phát triển, được coi như là đứng im. Nhưng chỉ là đứng im trong hình

thức vận động xã hội, trong mối quan hệ của nền kinh tế tư nhân hay tiền tệ, chứng

khoán, thị trường,… Sự đứng im của kinh tế chỉ diễn ra trong một thời kì nhất định

(1976 - 1986) tuy nhiên trong thời kì này, nội bộ nền kinh tế vẫn có những sự biến

đổi: nông nghiệp giảm nhẹ, công nghiệp và thương nghiệp có tiến triển,.. Sự tăng lên

của mặt này bù khuyết vào sự giảm đi của mặt kia khiến nền kinh tế không có sự

tăng trưởng, chưa thấy sự thay đổi nhiều.

Bằng việc phân loại các hình thức vận động cơ bản, Ăngghen đã đặt cơ sở cho việc

phân loại, phân ngành, hợp ngành khoa học. Tư tưởng về sự thống nhất nhưng khác

nhau về chất của các hình thức vận động cơ bản còn là cơ sở để chống lại khuynh

hướng đánh đồng các hình thức vận động hoặc quy hình thức vận động này vào hình

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 11

thức vận động khác trong quá trình nhận thức. Giống như việc dựa trên sự vận động

của các sự vật hiện tượng, chúng ta có các ngành khoa học: Hóa học, Vật lí học,

Sinh học,…

Bên cạnh đó, dựa trên những thành tựu khoa học thực tiễn, chủ nghĩa duy vật biện

chứng đã khẳng định tính khách quan của không gian và thời gian, xem không gian

và thời gian là hình thức tồn tại của vật chất vận động. Mọi dạng cụ thể của vật chất

đều tồn tại ở một vị trí nhất định, có một quảng tính (chiều cao, chiều rộng, chiều

dài) nhất định và tồn tại trong các mối tương quan nhất định (trước hay sau, trên hay

dưới, bên phải hay bên trái,…) với những dạng vật chất khác. Những hình thức tồn

tại như vậy được gọi là không gian. Mặt khác, sự tồn tại của sự vật còn được thể

hiện ở quá trình biến đổi: nhanh hay chậm, kế tiếp và chuyển hóa,… Những hình

thức tồn tại như vậy được gọi là thời gian.

Không gian và thời gian là hai thuộc tính, hai hình thức tồn tại khác nhau của vật

chất vận động, nhưng chúng không tách rời nhau. Tính chất của không gian và sự

biến đổi của nó bao giờ cũng gắn liền với tính chất và sự biến đổi của thời gian và

ngược lại. Do đó, về thực chất không gian và thời gian là một thể thống nhất không

gian- thời gian. Vật chất có ba chiều không gian: chiều cao, chiều rộng, chiều dài và

một chiều thời gian: chiều từ quá khứ đến tương lai. Không gian và thời gian của

một sự vật, hiện tượng cụ thể là có tận cùng và hữu hạn. Quan niệm đúng đắn của

chủ nghĩa duy vật biện chứng đã bác bỏ quan niệm của chủ nghĩa duy tâm chủ quan

coi không gian và thời gian là hình thức trực quan tiên nghiệm, là sự sắp xếp các

cảm giác mà con người thu được theo một trình tự nhất định hoặc chỉ là là hệ thống

liên kết chặt chẽ của những chuỗi cảm giác do con người gây ra.

Quan niệm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về không gian và thời gian là cơ sở lý

luận khoa học để đấu tranh chống lại quan niệm duy tâm, siêu hình tách rời không

gian và thời gian với vật chất vận động. Quan niệm trên đòi hỏi phải quán triệt

nguyên tắc phương pháp luận về tính lịch sử- cụ thể trong nhận thức và hoạt động

thực tiễn.

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 12

Câu 4: Nguồn gốc của ý thức

Bài làm

Ý thức là một trong hai phạm trù thuộc vấn đề cơ bản của triết học. Nó là hình thức

cao của sự phản ánh của thực tại khách quan, hình thức mà riêng con người mới có.

Tác động của ý thức đối với đời sống xã hội là vô cùng to lớn. Nó không những là

kim chỉ nam cho hoạt động của thực tiễn mà còn là động lực của thực tiễn. Sự thành

công hay thất bại của thực tiễn, tác dụng tích cực hay tiêu cực của ý thức đối với sự

phát triển của tự nhiên, xã hội chủ yếu phụ thuộc vào vai trò chỉ đạo của ý thức mà

biểu hiện ra là vai trò của khoa học văn hóa và tư tưởng.

Theo triết học của chủ nghĩa Mác – Lênin khẳng định, ý thức là một phạm trù triết

học dùng để chỉ toàn bộ hoạt động tinh thần phản ánh thế giới vật chất diễn ra trong

não người, hình thành trong quá trình lao động và được diễn đạt nhờ ngôn ngữ.

Về nguồn gốc của ý thức, theo các quan niệm lịch sử, quan điểm chủ nghĩa duy tâm

khách quan cho rằng “Ý thức là thực thể tồn tại vĩnh viễn, là nguồn gốc sinh thành

các sự vật, hiện tượng”, còn theo chủ nghĩa duy tâm chủ quan “Ý thức là do cảm

giác của con người sinh ra và cảm giác là sự phản ánh lại của cái vốn có trong tâm

trí của mỗi con người”

Còn theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, nguồn gốc của ý thức được

biểu hiện qua nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội. Về nguồn gốc tự nhiên, ý

thức là thuộc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ não của con người.

Não người là sản phẩm quá trình tiến hoá lâu dài của thế giới vật chất, từ vô cơ tới

hữu cơ, chất sống (thực vật và động vật) rồi đến con người - sinh vật - xã hội. Hoạt

động ý thức của con người diễn ra trên cơ sở hoạt động của thần kinh não bộ; bộ não

càng hoàn thiện hoạt động thần kinh càng hiệu quả, ý thức của con người càng

phong phú và sâu sắc. Tuy nhiên, nếu chỉ có bộ óc không thôi mà không có sự tác

động của thế giới bên ngoài để bộ óc phản ánh lại tác động đó thì cũng không thể có

ý thức. Khi mới xuất hiện loài người, con người chưa có ý thức sâu sắc vì chưa có

kiến thức về thế giới tự nhiên. Trải qua các quá trình từ thời nguyên thủy đến nay,

lOMoARcPSD| 40367505

P a g e | 13

con người dần phát triển nhờ việc quan sát tự nhiên, trong quá trình ấy, não người

hoàn thiện dần, ghi lại những kiến thức, kinh nghiệm, làm cho ý thức con người

phong phú, văn minh. Từ đó, con người làm chủ được thiên nhiên, bắt thiên nhiên

phục vụ mình.

Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác

trong quá trình tác động qua lại lẫn nhau. Phản ánh là thuộc tính chung, phổ biến của

mọi đối tượng vật chất. Phản ánh của vật chất có quá trình phát triển lâu dài và từ

hình thức thấp lên hình thức cao, tùy thuộc vào kết cấu của tổ chức vật chất. Ví dụ

như sự phản ánh của quá trình nỗ lực nghiên cứu, học tập chăm chỉ là ở kết quả cao

trong các kì thi.

Có 4 trình độ phản ánh: phản ánh vật lý, phản ánh hóa học là hình thức phản ánh

thấp nhất, đặc trưng cho vật chất vô sinh. Phản ánh vật lí, hóa học thể hiện qua

những biến đổi về cơ, lí, hóa, tức là, thay đổi về kết cấu, vị trí, tính chất lí hóa qua

quá trình kết hợp, phân giải các chất khi có sự tác động qua lại lẫn nhau giữa các

dạng vật chất vô sinh. Hình thức phản ánh này mang tính thụ động, chưa có định

hướng, chưa có lựa chọn của vật nhận tác động (đinh gỉ sét khi để lâu ngoài trời),

(hiện tượng đóng băng của nước)

Phản ánh sinh học là hình thức phản ánh cao hơn, đặc trưng cho giới tự nhiên hữu

sinh, tương ứng với quá trình phát triển của giới tự nhiên hữu sinh. Phản ánh sinh

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 14

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

học được thể hiện qua tính kích thích, tính cảm ứng, phản xạ. (cây cối vươn lên để

đón lấy ánh sáng để quang hợp),

Phản ánh tâm lý là sự phản ánh đặc trưng cho động vật đã phát triển đến trình độ là

có hệ thần kinh trung ương, được thực hiện thông qua cơ chế phản xạ có điều kiện

đối với những tác động của môi trường sống. (khi chúng ta quan sát một bức tranh

và sau đó chúng ta có thể phản ánh lại hình ảnh của bức tranh đó trong trí óc)

Và trong đó phản ánh ý thức là hình thức phản ánh cao nhất của thế giới vật chất, là

hình thức phản ánh đặc trưng chỉ có ở con người, là sự phản ánh năng động, sáng tạo

hiện thực khách quan bởi bộ não của con người. Ví dụ về sự phản ánh sáng tạo của ý

thức dựa trên thực tiễn như tác phẩm Tây Du Kí - 1 tác phẩm hư cấu với những nhân

vật hư cấu, tình tiết hư cấu nhưng được viết dựa trên một câu chuyện có thật về một

vị sự đã trải qua quãng đường cực kỳ dài, gian truân, vất vả để lấy cuốn kinh về

truyền dạy cho người trong quốc gia. Năm thầy trò là sự sáng tạo từ 5 tính cách có

thật trong con người.

Về nguồn gốc xã hội, ý thức được biểu hiện qua hình thức lao động và ngôn ngữ của

con người. Lao động là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào

thế giới tự nhiên, tạo ra sản phẩm đáp ứng cho nhu cầu tồn tại và phát triển của

mình. Lao động giúp cho sự hình thành và phát triển ý thức. Lao động giúp hoàn

thiện thân thể, hoàn thiện các giác quan của con người làm cho ý thức hình thành và

phát triển. Và trong quá trình lao động, con người đã sử dụng công cụ lao động tác

động vào thế giới tự nhiên, khiến cho thế giới tự nhiên bộc lộ những thuộc tính, kết

cấu, quy luật vận động của nó, từ đó làm hình thành nên tri thức cho con người.

Trong lao động, ngôn ngữ được hình thành, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ý thức.

Ví dụ như Kinh nghiệm trồng trọt: Khoai đất lạ, mạ đất quen; kinh nghiệm về thiên

nhiên: Ráng mỡ gà có nhà thì giữ, Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng/Ngày tháng

mười chưa cười đã tối.

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 15

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

Ngôn ngữ (tiếng nói, chữ viết) là những hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý

thức. Trong quá trình lao động con người liên kết với nhau, tạo thành các mối quan

hệ xã hội tất yếu, dẫn đến nhu cầu cần thiết “phải trao đổi với nhau điều gì đấy” nên

ngôn ngữ xuất hiện. Ngôn ngữ trở thành “cái vỏ vật chất của ý thức”. Với tư cách là

công cụ để tư duy, con người sử dụng ngôn ngữu trong việc khái quát hóa, tổng kết

thực tiễn những kinh nghiệm để truyền lại cho nhau. Với tự cách là phương tiện giao

tiếp, ngôn ngữ được sử dụng trao đổi thông tin, trao đổi tri thứcc từ người này qua

người khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Thông qua đó, ý thức được hình thành

và phát triển. Ví dụ con người đã sáng tạo ra ngôn ngữ và ghi chép lại trên các phiến

đá, thẻ tre hay bây giờ là ghi trên giấy để truyền lại cho các thế hệ ngày nay để tìm

tòi, nghiên cứu và phát triển.

Như vậy, nguồn gốc trực tiếp và quan trọng nhất quyết định sự ra đời và phát triển

của ý thức là lao động, là thực tiễn xã hội.

Câu 5: Bản chất và kết cấu của ý thức

Bài làm

Bản chất của ý thức thể hiện ở sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan

vào bộ não người; là hình ảnh chủ quan về thế giới khách quan.

Ý thức là hình ảnh chủ quan về thế giới khách quan bởi hình ảnh ấy tuy bị thế giới

khách quan quy định cả về nội dung lẫn hình thức thể hiện; nhưng thế giới ấy không

còn y nguyên như nó vốn có, mà đã bị cái chủ quan của con người cải biến thông

qua tâm tư, tình cảm, nguyện vọng, nhu cầu,… Có thể nói, ý thức phản ánh hiện

thực, còn ngôn ngữ thì diễn đạt hiện thực và nói lên tư tưởng. Các tư tưởng đó được

tín hiệu hoá trong một dạng cụ thể của vật chất - là ngôn ngữ - cái mà con người có

thể cảm giác được. Không có ngôn ngữ thì ý thức không thể hình thành và tồn tại

được. Ví dụ, mọi lí thuyết chỉ là màu xám, chỉ có cây đời là mãi mãi xanh tươi.

Ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo, thể hiện ở chỗ, ý thức phản ánh thế giới

có chọn lọc - tùy thuộc vào mục đích của chủ thể nhận thức. Sự phản ánh đó nhằm

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 16

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

nắm bắt bản chất, quy luật vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng; khả năng

vượt trước (dự báo) của ý thức tạo nên sự lường trước những tình huống sẽ gây tác

động tốt, xấu lên kết quả của hoạt động mà con người đang hướng tới. Có dự báo

đó, con người điều chỉnh chương trình của mình sao cho phù hợp với dự kiến xu

hướng phát triển của sự vật, hiện tượng (dự báo thời tiết, khí hậu…); xây dựng các

mô hình lý tưởng, đề ra phương pháp thực hiện phù hợp nhằm đạt kết quả tối ưu.

Như vậy, ý thức không chỉ phản ánh thế giới khách quan, mà còn tạo ra thế giới

khách quan. Ví dụ, con người sử dụng máy móc thay cho sức kéo, thể hiện sự năng

động trong việc đáp ứng những nhu cầu thực tiễn, hay những nhà tiên tri dự báo

trước về tương lai thể hiện sự sáng tạo.

Ý thức là một hiện tượng xã hội và mang bản chất xã hội. Sự ra đời và tồn tại của ý

thức gắn liền với hoạt động thực tiễn; chịu sự chi phối của các quy luật sinh học và

các quy luật xã hội; do nhu cầu giao tiếp xã hội và các điều kiện sinh hoạt hiện thực

của xã hội quy định. Với tính năng động của mình, ý thức sáng tạo lại hiện thực theo

nhu cầu của bản thân và thực tiễn xã hội. Ở các thời đại khác nhau, thậm chí ở cùng

một thời đại, sự phản ánh (ý thức) về cùng một sự vật, hiện tượng có sự khác nhau -

theo các điều kiện vật chất và tinh thần mà chủ thể nhận thức phụ thuộc.

Ví dụ, ý thức pháp luật nảy sinh từ việc giải quyết các hiện tượng xã hội, gìn giữ xã

hội phát triển. Mỗi thời đại, pháp luật lại có những quy định khác nhau, thể hiện sự

phát triển của xã hội (Thời kì bao cấp con người khi trao đổi hàng hóa đều phải sử

dụng tem phiếu, còn sau khi Đổi mới thì người dân có thể tự do buôn bán, trao đổi

hàng hóa với nhau).

Quá trình ý thức gồm các giai đoạn: Một là trao đổi thông tin hai chiều giữa chủ thể

với khách thể phản ánh; định hướng và chọn lọc các thông tin cần thiết. Hai là mô

hình hoá đối tượng trong tư duy ở dạng hình ảnh tinh thần, tức là sáng tạo lại khách

thể phản ánh theo cách mã hoá sự vật, hiện tượng vật chất thành ý tưởng tinh thần

phi vật chất. Ba là Chuyển mô hình từ tư duy ra hiện thực, tức là quá trình hiện thực

hoá tư tưởng. Con người lựa chọn phương pháp, công cụ tác động vào hiện thực

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 17

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

khách quan để thực hiện mục đích. Ví dụ, khi giải 1 bài toán ta làm theo các bước:

đọc đề, nắm lấy số liệu cần thiết và yêu cầu đề bài → suy nghĩ cách làm, hình dung

đề bài theo ý hiểu của mình → tiến hành giải bài toán, biến suy nghĩ thành kết quả.

Để nhận thức được sâu sắc về ý thức, cần xem xét nắm vững tổ chức kết cấu của nó.

Các lớp cấu trúc của ý thức là: tri thức, tình cảm, ý chí và niềm tin.

Tri thức là toàn bộ những hiểu biết của con người, là kết quả của quá trình nhận

thức, là sự tái tạo lại hình ảnh của đối tượng được nhận thức dưới dạng các loại ngôn

ngữ. Mọi hoạt động của con người đều có tri thức, được tri thức định hướng. Mọi

biểu hiện của ý thức đều chứa đựng nội dung tri thức. Tri thức là phương thức tồn tại

của ý thức và là điều kiện để ý thức phát triển. Theo Mác: “phương thức mà theo đó

ý thức tồn tại và theo đó một cái gì đó tồn tại đối với ý thức là tri thức”. Căn cứ vào

lĩnh vực nhận thức, tri thức có thể chia thành nhiều loại như tri thức về tự nhiên, tri

thức về xã hội, tri thức nhân văn. Căn cứ vào trình độ phát triển của nhận thức, tri

thức có thể chia thành tri thức đời thường và tri thức khoa học, tri thức kinh nghiệm

và tri thức lý luận, tri thức cảm tính và tri thức lý tính,… Ví dụ, các kiến thức về tự

nhiên: các loài động vật, thực vật, các hiện tượng tự nhiên,…Các kiến thức về xã

hội: thể chế chính trị, giai cấp,…Các kiến thức về nhân văn: sự sẻ chia, lá lành đùm

lá rách,…

Tình cảm là những rung động biểu hiện thái độ con người trong các mối quan hệ .

Tình cảm là một hình thái đặc biệt của sự phản ánh hiện thực, được hình thành từ sự

khái quát những cảm xúc cụ thể của con người khi nhận sự tác động của ngoại cảnh.

Tình cảm biểu hiện và phát triển trong mọi lĩnh vực đời sống của con người; là một

yếu tố phát huy sức mạnh, một động lực thúc đẩy hoạt động nhận thức và thực tiễn.

Lênin cho rằng: không có tình cảm thì “xưa nay không có và không thể có sự tìm tòi

chân lý”; không có tình cảm thì không có một yếu tố thôi thúc những người vô sản

và nửa vô sản, những công nhân và nông dân nghèo đi theo cách mạng. Tùy vào

từng đối tượng nhận thức và sự rung động của con người về đối tượng đó trong các

quan hệ mà hình thành nên các loại tình cảm khác nhau, như tình cảm đạo đức, tình

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 18

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

cảm thẩm mỹ, tình cảm tôn giáo,… Ví dụ, lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần đoàn

kết một lòng giúp nhân dân và quân đội Việt Nam chiến thắng thực dân Pháp và đế

quốc Mĩ.

Niềm tin bao gồm hai gồm hai yếu tố cơ bản là tri thức kết hợp với tình cảm hình

thành nên. Để có niềm tin không phải có tri thức là đủ, mà còn cần phải có cảm xúc,

tức năng lực cảm nhận của thế giới nội tâm của con người. Xúc cảm phản ánh nhu

cầu tâm lý, thẩm mỹ, là hình thức phản ánh thế giới riêng có của con người có ý

thức. Sự tích hợp tri thức, xúc cảm tạo nên niềm tin cho chủ thể nhận thức.Tri thức

có cấp độ khác nhau, thể hiện trình độ của nhận thức; tình cảm cũng có cung bậc,

tùy thuộc độ thỏa mãn nhu cầu. Bên cạnh đó, niềm tin còn phụ thuộc vào nhiều yếu

tố: thế giới quan, kết quả hoạt động thực tiễn, điều kiện kinh tế- xã hội,…song kết

cấu của nó luôn bao gồm hai yếu tố cơ bản là tri thức và tình cảm. Ví dụ, trong

những cuộc đấu tranh giành lại độc lập, dân tộc Việt Nam luôn có niềm tin về một

tương lai tươi sáng phía trước. Bỡi lẽ họ luôn có những hiểu biết, tri thức cơ bản về

tính chất của cuộc đấu tranh và họ có tình cảm là lòng nồng nàn yêu nước.

Ý chí là khả năng huy động sức mạnh bản thân để vượt qua những cản trở trong quá

trình thực hiện mục đích của con người. Có thể coi ý chí là quyền lực của con người

đối với mình; nó điều khiển, điều chỉnh hành vi để con người hướng đến mục đích

một cách tự giác; cho phép con người tự kìm chế, tự làm chủ bản thân và quyết đoán

trong hành động theo quan điểm và niềm tin của mình. Giá trị chân chính của ý chí

không chỉ thể hiện ở cường độ mạnh hay yếu mà chủ yếu thể hiện ở nội dung, ý

nghĩa của mục đích mà ý chí hướng đến. Lênin cho rằng: ý chí là một trong những

yếu tố tạo nên sự nghiệp cách mạng của hàng triệu người trong cuộc đấu tranh giai

cấp quyết liệt nhằm giải phóng mình, giải phóng nhân loại. Ví dụ, dù gặp vô vàn

thiếu thốn, khó khăn về vật chất trong suốt giai đoạn kháng chiến nhưng ý chí chiến

đấu và chiến thắng đã thôi thúc quân và dân ta vượt qua trở ngại, tiến đến thắng lợi.

Tất cả các yếu tố tạo thành ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau song tri thức

là yếu tố quan trọng nhất; là phương thức tồn tại của ý thức, đồng thời là nhân tố

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 19

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

định hướng đối với sự phát triển và quyết định mức độ biểu hiện của các yếu tố

khác.

Các cấp độ của ý thức có ba cấp độ. Tự ý thức là ý thức hướng về nhận thức bản

thân, hoạt động của tinh thần, ở đó diễn ra sự thay đổi và tranh luận nội tâm. Tự ý

thức không chỉ là tự ý thức của cá nhân, mà còn là tự ý thức của các nhóm xã hội

khác nhau về địa vị của họ trong hệ thống quan hệ sản xuất, về lợi ích và lý tưởng

của mình. Cấp độ tiếp theo là tiềm thức. Tiềm thức là những tri thức mà chủ thể đã

có từ trước nhưng đã trở thành kỹ năng, kỹ xảo nằm trong tầng sâu ý thức của chủ

thể. Cuối cùng là vô thức. Vô thức là những trạng thái tâm lý ở chiều sâu, điều chỉnh

sự suy nghĩ, hành vi của con người mà chưa có sự tranh luận của nội tâm hay sự

kiểm tra, tính toán của lý trí

Câu 6: Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức (vận

dụng vào quá trình học tập và lao động)

Bài làm

Theo Lênin vật chất “là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan,

được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại,

chụp lại, phản ánh lại, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. Vật chất tồn tại bằng

cách vận động và thông qua vận động để thể hiện sự tồn tại của mình.Không thể có

vật chất không vận động và không có vận động ở ngoài vật chất.Đồng thời vật chất

vận động trong không gian và thời gian.Không gian và thời gian là hình thức tồn tại

của vật chất, là thuộc tính chung vốn có của các dạng vật chất cụ thể .

Ý thức lẩn phẩm của quá trình phát triển của tự nhiên và lịch sử - xã hội. Bản chất

của ý thức là hình ảnh chủ quan của TG khách quan, là sự phản ánh tích cực, tự giác,

chủ động, sáng tạo thế giới khách quan và bộ não người thông qua hoạt động thực

tiễn.

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 20

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

Chính vì vậy, không thể xem xét hai phạm trù này tách rời, cứng nhắc, càng không

thể coi ý thức (bao gồm cảm xúc,ý chí,tri thức,….) là cái có trước, cái sinh ra và

quyết định sự tồn tại, phát triển của thế giới vật chất.

Vật chất quyết định sự hình thành và phát triển của ý thức. Vật chất là cái có trước,

nó sinh ra và quyết định ý thức: Nguồn gốc của ý thức chính là vật chất : bộ não

ngưòi – cơ quan phản ánh thế giơí xung quanh,sự tác động của thế giới vật chất vào

bộ não người, tạo thành nguồn gốc tự nhiên Lao động và ngôn ngữ(tiếng nói,chữ

viết )trong hoạt động thực tiễn cùng với nguồn gốc tự nhiên quyết định sự hình

thành,tồn tại và phát triển của ý thức . Mặt khác,ý thức là hình ảnh chủ quan của thế

giới khách quan.Vật chất là đối tượng,khách thể của ý thức,nó quy định nội

dung,hình thức,khả năng và quá trình vận động của ý thức . -Tác động trở lại của ý

thức Ý thức do vật chất sinh ra và quy định,nhưng ý thức lại có tính độc lập tương

đối của nó.Hơn nữa,sự phản ánh của ý thức đối với vật chất là sự phản ánh tinh

thần,phản ánh sáng tạo và chủ động chứ không thụ động,máy móc,nguyên si thế giới

vật chất,vì vậy nó có tác động trở lại đối với vật chất thông qua hoạt động thực tiễn

của con người . Dựa trên các tri thức về quy luật khách quan,con người đề ra mục

tiêu,phương hướng,xác định phương pháp,dùng ý chí để thực hiện mục tiêu ấy.Vì

vậy,ý thức tác động đến vật chất theo hai hướng chủ yếu :Nếu ý thức phản ánh đúng

đắn điều kiện vật chất,hoàn cảnh khách quan thì sẽ thúc đẩy tạo sự thuận lợi cho sự

phát triển của đối tượng vật chất.Ngược lại,nếu ý thức phản ánh sai lệch hiện thực sẽ

làm cho hoạt động của con người không phù hợp với quy luật khách quan,do đó:sẽ

kìm hãm sự phát triển của vật chất. Tuy vậy,sự tác động của ý thức đối với vật chất

cũng chỉ với một mức độ nhất định chứ nó không thể sinh ra hoăc tiêu diệt các quy 

luật vận động của vật chất được.Và suy cho cùng,dù ở mức độ nào nó vẫn phải dựa

trên cơ sở sự phản ánh thế giới vật chất . Biểu hiện ở mối quan hệ giữa vật chất và ý

thức trong đời sống xã hội là quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội,trong đó

tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội,đồng thời ý thức xã hội có tính độc lập tương

đối và tác động trở lại tồn tại xã hội . Ngoài ra, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 21

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

còn là cơ sở để nghiên cứu,xem xét các mối quan hệ khác như: lý luận và thực

tiễn,khách thể và chủ thể,vấn đề chân lý …

Do vật chất là nguồn gốc và là cái quyết định đối với ý thức, cho nên để nhận thức

cái đúng đắn sự vật, hiện tượng, trước hết phải xem xét nguyên nhân vật chất, tồn tại

xã hội_ để giải quyết tận gốc vấn đề chứ không phải tìm nguồn gốc, nguyên nhân từ

những nguyên nhân tinh thần nào.“tính khách quan của sự xem xét” chính là ở chỗ

đó . Mặt khác, ý thức có tính độc lập tương đối, tác động trở lại đối với vật chất, cho

nên trong nhận thức phải có tính toàn diện, phải xem xét đến vai trò của nhân tố tinh

thần. Trong hoạt động thực tiễn, phải xuất phát từ những điều kiện khách quan và

giải quyết những nhiệm vụ của thực tiễn đặt ra trên cơ sở tôn trọng sự thật. Đồng

thời cũng phải nâng cao nhận thức, sử dụng và phát huy vai trò năng động của các

nhân tố tinh thần,tạo thành sức mạnh tổng hợp giúp cho hoạt động của con người đạt

hiệu quả cao. Không chỉ có vậy, việc giải quyết đúng đắn mối quan hệ trên khắc

phục thái độ tiêu cực thụ động, chờ đợi, bó tay trước hoàn cảnh hoặc chủ quan, duy

ý chí do tách rời và thổi từng vai trò của từng yếu tố vật chất hoặc ý thức.

Là một sinh viên năm nhất, em thấy bản thân mình cần phải xác định rõ các nhân tố

vật chất như điều kiện vật chất, hoàn cảnh sống, quy luật khách quan. Trong học tập,

nếu em được tiếp xúc với những cơ sở vật chất, phương pháp dạy tốt chúng ta sẽ cố

gắng học tập tốt, chiếm lĩnh tri thức tốt hơn. Cụ thể hơn, một tiết học Triết của một

giảng viên tâm huyết, truyền đạt bài thú vị, dễ hiểu sẽ khiến bản thân mình yêu môn

Triết và không sợ nó, thúc đẩy mình tìm hiểu thêm về Triết, nhưng nếu như giảng

viên môn Triết của mình thiếu tâm huyết, truyền đạt bài giảng không linh hoạt, khó

hiểu thì mình sẽ sinh ra tâm lý chán nản, không thích học môn Triết. Đó chính là vật

chất quyết định ý thức. Em đã vận dụng để nâng cao năng suất học tập của bản thân

bằng cách tạo ra những cơ sở vật chất tốt để thúc đẩy tinh thần học như : tìm kiếm

một phương pháp học tập phù hợp bản thân, trang trí sắp xếp góc học tập thật gọn

gàng,…Bên cạnh đó em còn đặc biệt chú ý tôn trọng tính khách quan và hành động

theo các quy luật mang tính khách quan, thể hiện qua một số hành động như không

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 22

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

cúp tiết, tham gia đầy đủ các buổi học, làm theo giáo viên hướng dẫn,…Cuối cùng,

khi giải thích các hiện tượng xã hội cần tính đến các điều kiện vật chất lẫn yếu tố

tinh thần, điều kiện khách quan lẫn yếu tố khách quan. Trước đây khi em đăng kí

nguyện vọng vào các trường đại học. Việc quan trọng nhất mà em xét đến chính là

năng lực của bản thân và điều kiện tài chính của gia đình để sắp xếp nguyện vọng

một cách thông minh và hợp lí nhất. Tránh trường hợp ngành học không phù hợp với

bản thân về cả năng lực lẫn tài chính

Câu 7: Hãy phân tích nguyên lý mối liên hệ phổ biến

Bài làm

Trong khi cùng tồn tại, các đối tượng luôn tương tác lẫn nhau, qua đó thể hiện các

thuộc tính và bộc lộ bản chất bên trong, khẳng định mình là những đối tượng thực

tồn. Sự thay đổi các tương tác tất yếu làm tối tượng, các thuộc tính của nó thay đổi,

và một trong số trường hợp có thể còn làm nó biến mất, chuyển hóa thành đối tượng

khác. Sự tồn tại của đối tượng, sự hiện hữu các thuộc tính của nó phụ thuộc vào các

tương tác giữa nó có liên hệ với các đối tượng khác.

Liên hệ là khái niệm dùng để chỉ quan hệ giữa hai đối tượng trong đó sự thay đổi

của đối tượng này nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi của đối tượng kia. Và mối liên hệ

là một phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy định, tác động qua lại, chuyển hóa lẫn

nhau giữa các sự vật, hiện tượng háy giữa các mặt của một sự vật hiện tượng. Ví dụ

như con người và cây xanh, cây xanh hấp thụ lượng khí CO2 và giải phóng khí ôxi

trong lành cần thiết cho con người. Mối liên hệ phổ biến là một phạm trù triết học

dùng để chỉ các mối liên hệ tồn tại ở nhiều sự vật và hiện tượng của thế giới. Trong

tư duy con người có những mối liên hệ giữa kiến thức cũ và kiến thức mới; cây tơ

hồng, cây tầm gửi sống nhờ; nếu chung mục đích thì phải chung tay với nhau.

Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật siêu hình, nói rằng các sự vật, hiện tượng

trong thế giới tồn tại độc lập, tách rời nhau, cái này bên cạnh cái kia; giữa chúng

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 23

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

không có sự liên hệ ràng buộc, quy định, chuyển hóa lẫn nhau hoặc nếu có thì chỉ là

mối liên hệ mang tính ngẫu nhiên, bề ngoài.

Ngược lại, theo Chủ nghĩa duy vật biện chứng, họ cho rằng các sự vật, hiện tượng

trong thế giớ tồn tại trong sự liên hệ, tác động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau, không

tách rời nhau. Cơ sở của mối liên hệ phố biến chính là tính thống nhất vật chất của

thế giới. Đây là nội dung của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến.

Về tính chất của các mối liên hệ phổ biến, phép biện chứng duy vật khẳng định tính

khách quan của các mối liên hệ, tác động trong thế giới. Các mối liên hệ đều là tự

thân, vốn có của mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới, hoàn toàn không bị lệ thuộc

và ý thức của con người mà hình thành. Minh chứng cho điều này, ta có thể thấy

rằng sự liên hệ giữa cây xanh và cơ thể sống của con người là sự liên hệ tự thân,

hoàn toàn không do sự tác động của ý thức con người; hay có những tình huống

“oan gia ngõ hẹp”, không hẹn mà gặp hoàn toàn không do ý thức của con người tác

động lên.

Tính phổ biến của nguyên lý thể hiện ở chỗ mối liên hệ qua lại, quy định, chuyển

hóa lẫn nhau khôgn những diễn ra ở mọi sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, trong xã

hội, trong tư duy, mà còn diễn ra đối với các mặt, các yếu tố, các quá trình của mỗi

sự vật, hiện tượng. Ví dụ trong buôn bán hàng hóa, dịch vụ thì giữa cung và cầu có

mối liên hệ với nhau. Giữa cung và cầu trên thị trường luôn luôn diễn ra quá trình

tác động qua lại. Cung và cầu quy định lẫn nhau; cung và cầu tác động, ảnh hưởng

lẫn nhau, chuyển hóa lẫn nhau, từ đó tạo nên quá trình vận động, phát triển không

ngừng của cả cung và cầu. Đó cũng chính là những nội dung cơ bản khi phân tích về

mối quan hệ biện chứng giữa cung và cầu. Giữa tri thức cũng có mối liên hệ phổ

biến. Khi chúng ta làm đề kiểm tra toán, lý, hóa, chúng ta phải vận dụng kiến thức

văn học để đánh giá đề thi.

Mối liên hệ phổ biến còn có tính đa dạng, phong phú. Các mối liên hệ giữa các sự

vật, hiện tượng, có thể chia thành nhiều loại; và trong điều kiện, hoàn cảnh khác

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 24

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

nhau thì mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng cũng khác nhau. Ví dụ như cô A vừa

là một người mẹ, người vợ khi ở nhà, là người giáo viên khi ở trường, là một Đảng

viên khi ngoài xã hội...

Từ nội dung và các tính chất của mối liên hệ phổ biến, chúng ta có thể rút ra những

ý nghĩa phương pháp luận của mối liên hệ này. Nguyên tắc toàn diện yêu cầu xem

xét sự vật hiện tượng: trong chỉnh thể thống nhất của tất cả các mặt, các bộ phận, các

yếu tố, các thuộc tính cùng các mối liên hệ của chúng. Trong mối liên hệ giữa sự vật,

hiện tượng này với sự vật, hiện tượng khác và với môi trường xung quanh, kể cả các

mặt của các mối liên hệ trung gian, gián tiếp. Trong không gian, thời gian nhất định,

nghĩa là phải nghiên cứu quá trình vận động của sự vật, hiện tượng trong quá khứ,

hiện tại và phán đoán cả tương lai của nó. Nguyên tắc toàn diện đối lập với quan

điểm phiến diện chỉ thấy mặt này mà không thấy các mặt khác; hoặc chú ý đến

nhiều mặt nhưng lại xem xét tràn lan, dàn đều, không thấy mặt bản chất của sự vật,

hiện tượng rơi vào thuật nguỵ biện (cố ý đánh tráo các mối liên hệ cơ bản thành

không cơ bản hoặc ngược lại) và chủ nghĩa chiết trung (lắp ghép vô nguyên tắc các

mối liên hệ trái ngược nhau vào một mối liên hệ phổ biến). VD: Để đánh giá phẩm

chất năng lực của một con người ta cần xem xét người đó trong mọi MQH khác

nhau, trong các hoàn cảnh tình huống khác nhau, trong sự thay đổi của cả một quá

trình. Công dân A từng đi tù vì trộm cắp tài sản, mọi người cho là người không đàng

hoàng, có nhiều chỉ trích định kiến về A nhưng sau khi ra tù, A đã thay đổi, ta cần có

cái nhìn khác. A biết yêu thương gia đình, tử tế giúp đỡ mọi người xung quanh, làm

ăn lương thiện,...

Nguyên tắc lịch sử - cụ thể yêu cầu xem xét sự vật, hiện tượng trong những mối liên

hệ cụ thể, có tính đến lịch sử hình thành, tồn tại, dự báo xu hướng phát triển của sự

vật hiện tượng. Cơ sở lý luận của nguyên tắc này là không gian, thời gian với vận

động của vật chất, là quan niệm chân lý là cụ thể và chính nguyên lý về mối liên hệ

phổ biến. Ví dụ: khi tham gia giao thông, đèn đỏ phải dừng lại nhưng khi đi cấp cứu,

cảnh sát giao thông phải cho ta đi; kinh tế nước ta thời kì trước Đổi mới là lạc hậu,

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 25

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

yếu kém nhưng đặt trong hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ: vừa bước ra khỏi chiến

tranh, thiệt hại về người và của thì phương thức kinh tế ấy là hợp lí, chưa thể ép

người dân làm kinh tế chủ nghĩa hay kinh tế tư bản,...

Câu 8: Hãy phân tích nguyên lý về sự phát triển

Bài làm

Xem xét về sự phát triển cũng có những quan điểm khác nhau, đối lập với nhau:

quan điểm siêu hình và quan điểm biện chứng. Quan điểm siêu hình xem sự phát

triển chỉ là sự tăng lên hay sự giảm đi đơn thuần về mặt lượng, không có sự thay đổi

gì về mặt chất của sự vật; hoặc nếu có sự thay đổi nhất định về chất thì sự thay đổi

ấy cũng chỉ diễn ra theo một vòng khép kín, chứ không có sự sinh thành ra cái mới

với những chất mới. Những người theo quan điểm siêu hình xem sự phát triển như là

một quá trình tiến lên liên tục, không có những bước quanh co, thăng trầm, phức tạp.

Đối lập với quan điểm siêu hình, quan điểm biện chứng xem xét sự phát triển là một

quá trình tiến lên từ thấp đến cao. Quá trình đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt,

đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Dù trong hiện thực khách quan hay

trong tư duy, sự phát triển diễn ra không phải lúc nào cũng theo đường thẳng, mà rất

quanh co, phức tạp, thậm chí có thể có những bước lùi tạm thời. Theo quan điểm

biện chứng, sự phát triển là kết quả của quá trình thay đổi dần dần về lượng dẫn đến

sự thay đổi về chất, là quá trình diễn ra theo đường xoáy ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật

lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở cấp độ cao hơn.

Quan điểm duy vật biện chứng đối lập với quan điểm duy tâm và tôn giáo về nguồn

gốc của sự phát triển. Quan điểm duy vật biện chứng khẳng định nguồn gốc của sự

phát triển nằm trong bản thân sự vật. Đó là do mâu thuẫn trong chính sự vật quy

định. Quá trình giải quyết liên tục mâu thuẫn trong bản thân sự vật, do đó, cũng là

quá trình tự thân phát triển của mọi sự vật.

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 26

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

Trên cơ sở khái quát sự phát triển của mọi sự vật, hiện tượng tồn tại trong hiện thực,

quan điểm duy vật biện chứng khẳng định, phát triển là một phạm trù triết học dùng

để chỉ quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém

hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của sự vật. Theo quan điểm này, phát triển không bao

quát toàn bộ sự vận động nói chung. Nó chỉ khái quát xu hướng chung của sự vận

động - xu hướng vận động đi lên của sự vật, sự vật mới ra đời thay thế cho sự vật cũ.

Sự phát triển chỉ là một trường hợp đặc biệt của sự vận động. Trong quá trình phát

triển của mình trong sự vật sẽ hình thành dần dần những quy định mới cao hơn về

chất, sẽ làm thay đổi mối liên hệ, cơ cấu, phương thức tồn tại và vận động, chức

năng vốn có theo chiều hướng ngày càng hoàn thiện hơn.

Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, phát triển cũng có ba tính chất

cơ bản: Tính khách quan, tính phổ biến và tính đa dạng, phong phú. Sự phát triển

bao giờ cũng mang tính khách quan. Bởi vì, như trên đã phân tích theo quan điểm

duy vật biện chứng, nguồn gốc của sự phát triển nằm ngay trong bản thân sự vật. Đó

là quá trình giải quyết liên tục những mâu thuẫn nảy sinh trong sự tồn tại và vận

động của sự vật. Nhờ đó sự vật luôn luôn phát triển. Vì thế sự phát triển là tiến trình

khách quan, không phụ thuộc vào ý thức của con người. VD: Sự phát triển của xã

hội loài người: Công xã nguyên thủy -> Chiếm hữu nô lệ -> Phong kiến -> Tư bản -

> Xã hội chủ nghĩa => Xã hội đi lên dần dần, con người không thể quay về được dù

có muốn hay không.

Sự phát triển mang tính phổ biến. Tính phổ biến của sự phát triển được hiểu là nó

diễn ra ở mọi lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy; ở bất cứ sự vật, hiện tượng nào

của thế giới khách quan. Ngay cả các khái niệm, các phạm trù phản ánh hiện thực

cũng nằm trong quá trình vận động và phát triển; chỉ trên cơ sở của sự phát triển,

mọi hình thức của tư duy, nhất là các khái niệm và các phạm trù, mới có thể phản

ánh đúng đắn hiện thực luôn vận động và phát triển. Như xã hội loài người đã có ựu

phát triển qua các nền văn minh: nông nghiệp – công nghiệp – tri thức. Hay về tư

duy, năng lực nhận thức của con người về thế giưới tự nhiên ngày càng sâu sắc.

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 27

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

Sự phát triển còn mang tính kế thừa. Trong quá trình phát triển của sự vật, cái mới sẽ

ra đời thay thế cho cái cũ, trong đó cái mới không đoạn tuyệt hoàn toàn cái cũ mà sẽ

kế thừa những yếu tố tích cực, còn giá trị của cái cũ, đồng thời loại bỏ những yếu tố

tiêu cực, lỗi thời, lạc hậu của cái cũ. Nền văn hóa Việt Nam hiện đại có sự thay đổi

từng ngày, du nhập thêm những nét văn hóa mới (như Haloween, valentine, noel,...)

nhưng vẫn giữ gìn những nét văn hóa truyền thống của dân tộc (như ca trù, quan

họ,...)

Sự phát triển còn có tính đa dạng, phong phú. Phát triển là khuynh hướng chung của

mọi sự vật, mọi hiện tượng, song mỗi sự vật, mỗi hiện tượng lại có quá trình phát

triển không giống nhau. Tồn tại ở không gian khác nhau, ở thời gian khác nhau, sự

vật phát triển sẽ khác nhau. Đồng thời trong quá trình phát triển của mình, sự vật

còn chịu sự tác động của các sự vật, hiện tượng khác, của rất nhiều yếu tố, điều kiện.

Sự tác động đó có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của sự vật, đôi khi có thể

làm thay đổi chiều hướng phát triển của sự vật, thậm chí làm cho sự vật thụt lùi.

Chẳng hạn, nói chung, ngày nay trẻ em phát triển nhanh hơn cả về thể chất lẫn trí

tuệ so với trẻ em ở các thế hệ trước do chúng được thừa hưởng những thành quả,

những điều kiện thuận lợi mà xã hội mang lại. Trong thời đại hiện nay, thời gian

công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước của các quốc gia chậm phát triển và kém

phát triển sẽ ngắn hơn nhiều so với các quốc gia đã thực hiện chúng do đã thừa

hưởng kinh nghiệm và sự hỗ trợ của các quốc gia đi trước. Song vấn đề còn ở chỗ,

sự vận dụng kinh nghiệm và tận dụng sự hỗ trợ đó như thế nào lại phụ thuộc rất lớn

vào những nhà lãnh đạo và nhân dân của các nước chậm phát triển và kém phát

triển.

Những điều kiện nêu ra ở trên cho thấy, dù sự vật, hiện tượng có thể có những giai

đoạn vận động đi lên như thế này hoặc như thế khác, nhưng xem xét toàn bộ quá

trình thì chúng vẫn tuân theo khuynh hướng chung.

Nguyên lý về sự phát triển cho thấy trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực

tiễn con người phải tôn trọng quan điểm phát triển. Quan điểm phát triển đòi hỏi khi

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 28

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

nhận thức, khi giải quyết một vấn đề nào đó con người phải đặt chúng ở trạng thái

động, nằm trong khuynh hướng chung là phát triển. Quan điểm phát triển đòi hỏi

không chỉ nắm bắt những cái hiện đang tồn tại ở sự vật, mà còn phải thấy rõ khuynh

hướng phát triển trong tương lai của chúng, phải thấy được những biến đổi đi lên

cũng như những biến đổi có tính chất thụt lùi. Song điều cơ bản là phải khái quát

những biến đổi để vạch ra khuynh hướng biến đổi chính của sự vật.

Xem xét sự vật theo quan điểm phát triển còn phải biết phân chia quá trình phát triển

của sự vật ấy thành những giai đoạn. Trên cơ sở ấy để tìm ra phương pháp nhận thức

và cách tác động phù hợp nhằm thúc đẩy sự vật tiến triển nhanh hơn hoặc kìm hãm

sự phát triển của nó, tùy theo sự phát triển đó có lợi hay có hại đối với đời sống của

con người.

Quan điểm phát triển góp phần khắc phục tư tưởng bảo thủ, trì trệ, định kiến trong

hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn.

Với tư cách là những nguyên tắc phương pháp luận, quan điểm toàn diện, quan điểm

lịch sử - cụ thể, quan điểm phát triển góp phần định hướng, chỉ đạo hoạt động nhận

thức và hoạt động thực tiễn cải tạo hiện thực, cải tạo chính bản thân con người. Song

để thực hiện được chúng, mỗi người cần nắm chắc cơ sở lý luận của chúng nguyên

lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển, biết vận dụng chúng một

cách sáng tạo trong hoạt động của mình.

Quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta là một quá trình lâu dài, khó khăn,

nhiều thử thách và cũng có lúc sự lãnh đạo của Đảng mắc phải những bệnh chung

của các nước xã hội chủ nghĩa như : bệnh giáo điều, bệnh bảo thủ trì trệ, chủ quan

duy ý chí ... dẫn đến sự suy thoái, khủng hoảng kinh tế xã hội. Tuy nhiên, Đảng vẫn

khẳng định “CNXH trên thế giới từ những bài học thành công và thất bại cũng như

từ những khát vọng và sự thức tỉnh của các dân tộc, có điều kiện và khả năng tạo ra

bước phát triển mới. Theo quy luật tiến hóa của lịch sử loài người nhất định sẽ tiến

tới chủ nghĩa xã hội”. Nhận định này xuất phát từ nguyên lý về sự phát triển và quan

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 29

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

điểm phát triển trong triết học Mác Lênin và thực tiễn tình hình thế giới cũng như

tình hình xây dựng CNXH ở Việt Nam.

Bệnh bảo thủ trì trệ và bệnh giáo điều cùng với bệnh chủ quan duy ý chí là những

căn bệnh chung của các nước XHCN và nó gây ra hậu quả tất yếu là làm cản trở,

thậm chí kéo lùi sự phát triển của kinh tế - xã hội, đưa chúng ta đến sai lầm nghiêm

trọng.

Trong quá trình đổi mới và xây dựng đất nước, Đảng ta luôn đấu tranh phê phán với

quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến. Văn kiện Đại hội Đảng lần IX có viết : “... Xóa

bỏ mặc cảm, định kiến, phân biệt đối xử về quá khứ, giai cấp, thành phần, xây dựng

tinh thần cởi mở, tin tưởng lẫn nhau hướng tới tương lai”

Việc Đảng ta kiên trì đổi mới xây dựng đất nước phát triển theo con đường XHCN là

căn cứ vào quan điểm phát triển của chủ nghĩa duy vật biện chứng trên cơ sở tin

tưởng vào sự tất thắng của chủ nghĩa cộng sản mặc dù trong bối cảnh lịch sử hiện

nay CNXH trên thế giới đang ở giai đoạn thoái trào và công cuộc quá độ đi lên chủ

nghĩa xã hội của đất nước ta cũng như các nước XHCN.

Vận dụng quan điểm về sự phát triển vào hoạt động thực tiễn nhằm thúc đẩy các sự

vật phát triển theo đúng quy luật vốn có của nó đòi hỏi chúng ta phải tìm ra mâu

thuẫn của sự vật và bằng hoạt động thực tiễn mà giải quyết mâu thuẫn, phải thấy

được sự phát triển là quá trình khó khăn, phức tạp. Do đó vận dụng quan điểm về sự

phát triển vào thực tiễn xây dựng CNXH ở nước ta hiện nay, trong điều kiện CNXH

đã thoái trào và sụp đổ; CNĐQ và các thế lực thù địch không ngừng chống phá các

nước XHCN còn lại thì quan điểm của Đảng CSVN là kiên quyết chống lại quan

điểm bảo thủ, trì trệ, bệnh giáo điều, định kiến và nhận định: Chủ nghĩa xã hội hiện

đứng trước nhiều khó khăn thử thách, lịch sử thế giới đang trải qua những bước

quanh co, song loài người cuối cùng nhất định tiến tới chủ nghĩa xã hội vì đó là quy

luật tất yếu.

Qua những số liệu và đánh giá thực tế cho thấy được hiện tượng bạo lực học đường

ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp. Vậy nguyên nhân do đâu mà dẫn đến hiện

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 30

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

tượng bạo lực học đường trên? Bài viết xin Vận dụng cặp phạm trù nguyên nhân kết

quả vào cuộc sống về bạo lực học đường để giải đáp. Bạo lực học đường do một số

nguyên nhân như sau:

Thứ nhất: Có thể thấy tình trạng bạo lực diễn ở môi trường học tập chủ yếu ở độ tuổi

12-17 tuổi. Đây là độ tuổi thay đổi tâm sinh lý của của học sinh – độ tuổi vô cùng

nhạy cảm. Bản thân các em chưa làm chủ được nhận thức và hành động của bản

thân mà dễ cáu gắt, bực tức và có những hành vi gây bạo lực học đường.

Thứ hai: Từ phía gia đình, cuộc sống ngày nay ngày càng đòi hỏi vật chất nên phụ

huynh bận rộn kiếm tiền, ít quan tâm đến con cái, thậm chí vù áp lực cuộc sống hay

trút giận lên chính đứa con của mình. Nhiều gia đình lục đục nên con cái chứng kiến

và bị ảnh hưởng.

Thứ ba: Từ nhà trường, nhiều trường học chỉ chú trọng đào tạo giáo dục mà ko để ý

giáo dục nhân cách, kĩ năng cư xử phẩm chất cho học sinh. Hoặc khi có bạo lực

không có hướng giải quyết nên học sinh không sợ.

Thứ tư: Từ phía xã hội, sự ảnh hưởng do thời đại 4.0 internet phát triển mạnh mẽ và

không được kiểm duyệt. Văn hóa bạo lực trong các bộ phim ảnh, sách báo và các trò

chơi, game mang xu hướng bạo lực tràn lan trên mạng và không được kiểm duyệt

đàng hoàng dẫn đến những đối tượng ở độ tuổi vị thành niên này bị tò mò và tiếp

xúc nên có tâm lý bạo hành học đường ở ngoài đời.

Thứ năm: Do biến chất về mặt tâm lý, nhiều học sinh, giáo viên suy thoái đạo đức

nghề nghiệp, có những cách nhìn nhận méo mó, lệch lạc biến thái.

Kết quả là nạn bạo lực học đường ngày càng gia tăng với sự phức tạp. Các hành vi

đánh đập, bứt tóc, xô đẩy, dứt tóc, xé quần áo, đổ đồ ăn lên người, trấn lột cướp đồ

giữa học sinh với nhau hết sức phổ biến trong các trường. Không chỉ vậy mà học

sinh còn sử dụng những hành vi hoặc lời nói gây xúc phạm, gán ghép hoặc bôi nhọ,

sỉ nhục, chế nhạo hoặc bắt người khác làm theo ý mình. Hành vi này có thể ở giáo

viên đối với học sinh hoặc học sinh với nhau. Việc xâm phạm tình dục, có thể động

chạm những bộ phận nhạy cảm hoặc thậm chí có những hành vi cưỡng ép tình dục,

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 31

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

hiếp dâm, … gây rúng động dư luận thời gian qua cũng rất báo động và cần được xử

lý nghiêm.

Có thể thấy mối quan hệ giữa nguyên nhân của bạo lực học đường dẫn đến những

hậu quả đáng tiếc trên thực tế. Từ những nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan

mà học sinh có các hành vi đánh đập, chế nhạo hoặc xâm phạm, xúc phạm,… bạn bè

thầy cô. Từ đó mà bỏ học, nghỉ học đuổi học kéo theo hệ lụy phía sau.

Câu 9: Hãy phân tích cặp phạm trù cái chung và cái riêng. Rút

ra ý nghĩa phương pháp luận và liên hệ với học tập và cuộc

sống

Bài làm

Trong quá trình nhận thức con người thâm nhập ngày càng sâu hơn vào các đối

tượng để nắm bắt và thể hiện thông qua các khái niệm những thuộc tính và mối liên

hệ giữa chúng cùng có ở tất cả chúng. Đó là vận động, không gian, thời gian, nhân

quả, tính quy luật, tất yếu, ngẫu nhiên, giống nhau, khác nhau, mâu thuẫn,... Chúng

là những đặc trung của các đối tượng vật chất, là những hình thức tồn tại phổ biến

của vật chất, còn các khái niệm phản ánh chúng là những phạm trù triết học. Như

vậy, phạm trù triết học là hình thức hoạt động trí óc phổ biến của con người, là

những mô hình tư tưởng phản ảnh những thuộc tỉnh và mối liên hệ vốn có ở tất cả

các đối tượng hiện thực

Về cặp phạm trù cái chung và cái riêng. Cái riêng là phạm trù triết học dùng để chỉ

một sự vật, hiện tượng nhất định. Cái đơn nhất là phạm trù triết học dùng để chỉ các

mặt, các đặc điểm chỉ vốn có ở một sự vật, hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở sự

vật, hiện tượng nào khác. Cái chung là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt,

những thuộc tính không những có ở một sự vật, một hiện tượng nào đó, mà còn lặp

lại trong nhiều sự vật, hiện tượng khác nữa (người dân Việt Nam đều sửu dụng tiếng

nói và chữ viết Tiếng Việt). Còn cái đơn nhất là khái niệm dùng để chỉ những đặc

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 32

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

tính, tính chất chỉ tồn tại ở 1 sự vật hiện tượng mà không lặp lại ở các sự vật hiện

tượng khác.

Trong lịch sử triết học đã có hai xu hướng – duy thực và duy danh – đối lập nhau

giải quyết vấn đề quan hệ giữa cái riêng và cái chung. Các nhà duy thực cho rằng,

cái chung tồn tại chân thật, cái riêng chỉ tồn tại lệ thuộc vào cái chung thôi. Còn các

nhà duy danh lại khẳng định, chỉ có cái riêng mới tồn tại chân thật, cái chung chỉ có

truong trí tưởng tượng của con người. Tuy cùng coi cái riêng là duy nhất có thực,

song các nhà duy danh giải quyết khác nhau vấn đề hình thức tồn tại của nó. Một số

(như Occam) cho rằng, cái riêng tồn tại như đối tượng vật chất cảm tính; số khác

(Béccli) lại coi cảm giác là hình thức tồn tại của cái riêng

Chủ nghĩa duy vật biện chứng đã khắc phục những khiếm khuyết của cả hai xu

hướng đó trong việc lý giải mối quan hệ cái chung – cái riêng. Cả cái chung, cái

riêng và cái đơn nhất đều tồn tại khách quan và chân thật. Cụ thể:

Thứ nhất, cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, nó thông qua cái riêng mà biểu hiện

sự tồn tại của nó. Điều đó có nghĩa là không có cái chung thuần túy, trừu tượng tồn

tại bên ngoài cái riêng. Ví dụ như thuộc tính cơ bản của vật chất là vận động. Vận

động lại tồn tại dưới các hình thức riêng biệt như vận động vật lý, vận động hóa học,

vận động xã hội, v.v...

Thứ hai, cái riêng chỉ tồn tại trong mối quan hệ với cái chung, không có cái riêng

độc lập tuyệt đối tách rời cái chung. Các chế độ kinh tế - chính trị riêng biệt đều bị

chi phối với các quy luật chung của xã hội như quy luật sản xuất phù hợp với lực

lượng sản xuất.

Thứ ba, cái riêng là cái toàn bộ, phong phú hơn cái chung, còn cái chung là cái bộ

phận nhưng sâu sắc, bản chất hơn cái riêng. Người nông dân Việt Nam ngoài đặc

điểm chung với những người nông dân khác trên thế giới là tư hữu nhỏ, sản xuất lẻ

tẻ, sống ở nông thôn, còn có những đặc điểm riêng là chịu ảnh hưởng của làng xã, có

tập quán lâu đời, mỗi vùng miền lại có những đặc điểm khác nhau. Cái chung sâu

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 33

Downloaded by

oanh ngo

(ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

sắc hơn vì dù ở đâu, nông dân Việt Nam cũng đều cần cù lao động, chịu thương chịu

khó.

Thứ tư, cái chung và cái đơn nhất có thể chuyển hóa cho nhau trong quá trình phát

triển của sự vật. Sự chuyển hóa có thể diễn ra theo hai hướng: cái đơn nhất diến

thành cái chung, làm sự vật phát triển và ngược lại, cái chung biến thành cái đơn

nhất làm cho sự vật dần dần mất đi. Ví dụ như một sáng kiến của một anh hùng lúc

đầu là cái đơn nhất được nhiều người học tập trở thành cái phổ biến; Khoán sản

phẩm tới người lao động lúc đầu chỉ ở một vài tỉnh sau trở thành cái phổ biến; Vận

động cơ chế thị trường ở Việt Nam lúc đầu mới là tư tưởng chỉ đạo thực hiện ở một

số ngành kinh tế - sau trở thành chung.

Như vậy, có thể rút ra được những ý nghĩa phương pháp luận như sau: Thứ nhất, để

nhận thức được cái chung thì cần phải xuất phát từ cái riêng, vì bản thân cái chung

trong mọi sự vật hiện tượng không phải là một và giống nhau hoàn toàn, mà chỉ là

biểu hiện của cái chung đã được cá biệt hóa, thì các phương pháp xuất phát từ cái

chung đó, trong mỗi trường hợp cụ thể, cần phải thay đổi hình thức, phải cá biết hóa

cho phù hợp với đặc điểm của từng trường hợp. Thứ hai, trong nhận thức phải tìm ra

cái chung và trong hoạt động thực tiễn phải dựa vào cái chung để cải tạo cái riêng.

Thứ ba, trong hoạt động thực tiễn phải vận dụng linh hoạt sự chuyển hóa giữa cái

chung và cái đơn nhất: cần tạo điều kiện cho cái đơn nhất có lợi trở thành cái chung

và cái chung bất lợi trở thành cái đơn nhất. Ví dụ, khi các nhà khoa học nghiên cứu

về quy luật vận động và phát triển của xã hội loài người thì cũng cần thông qua việc

nghiên cứu nhiều xã hội qua từng thời kì cụ thể, qua đó thấy được những nét đặc

biệt có lợi để xã hội phát triển và kế thừa thành cái chung của loài người, và khắc

phục, bài trừ những điều không tốt và dần trở thành cái đơn nhất chỉ còn tồn tại ở

một vài nơi, ở một vài cá thể.

Từ việc nắm rõ được cặp phạm trù cái chung và cái riêng, bản thân em đã có thể vận

dụng vào trong việc quản lí các hoạt động của lớp, cụ thể, khi xem xét một phong

trào nào đó của một đơn vị nào đó phải xem xét tinh thần thi đua đó ở từng tổ, từng

lOMoARcPSD| 40367505

P a

g e | 34

Downloaded by oanh ngo (ngothikimoanhvtath5@gmail.com)

người sau đó liên hệ lại với nhau và từ đó rút ra được những quy định chung để phát

huy tối đa tinh thần cạnh tranh thi đua và giảm thiểu tối đa những hạn chế còn tồn

đọng.

Câu 10: Hãy phân tích cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả.

Rút ra ý nghĩa phương pháp luận và liên hệ với học tập và cuộc