Giáo trình - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Đại học Kinh tế Quốc dân với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp các bạn định hướng và họp tập dễ dàng hơn. Mời bạn đọc đón xem. Chúc bạn ôn luyện thật tốt và đạt điểm cao trong kì thi sắp tới

119 60 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VÀ NHIỆM

VỤ CHỦ YẾU CỦANHÀ QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP

- Sau khi nghiên cứu chương này người đọc có thể:

- Hiểu định nghĩa về doanh nghiệp, nắm được bản chất và đặc điểm của hệ thống kinh

doanh.

- Vai trò của hệ thống kinh doanh đối v i sớ ự phát triển của nền kinh tế.

- Các loại hình doanh nghiệp

- Doanh nghiệp là đơn vị s n xuả ất và phân phối.

- Môi trường ho ng cạt độ ủa doanh nghiệp

- Mục đích và mục tiêu của doanh nghiệp

- Thành lập, giải thể và phá sản doanh nghiệp

I.ĐỊNH NGHĨA DOANH NGHIỆP(DN)

1. Một số quan điểm về doanh nghiệp.

Hiện nay trên ph n lý thuyương diệ ết có khá nhiều p, định nghĩa thế nào là một doanh nghiệ

mỗi định nghĩa đều mang trong nó có một nội dung nhất định với một giá trị nhất định. u Điề ấy

cũng là đương nhiên, vì rằng mỗi tác giả đứng trên nhiều quan điểm khác nhau khi tiếp cận

doanh nghiệ đểp phát bi n: ểu. Chẳng hạ

1.1 Xét theo quan điểm luật pháp: doanh nghiệp là tổ ứ ư ch c kinh tế có t cách pháp nhân,

có con dấu, có tài sản, có quyền và nghĩa vụ dân sự hoạt động kinh tế theo chế hđộ ạch toán độc

lập, tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh tế trong phạm vi vốn đầu tư do doanh nghiệp

quản lý và chịu s quự ản lý của nhà nước bằng các loại luật và chính sách thực thi

1.2 Xét theo quan điểm chức năng: doanh nghiệp được đị ưnh nghĩa nh sau: "Doanh

nghiệp là một đơn v n xuị tổ chức sả ất mà tạ ế ấi đó người ta k t hợp các yế ảu tố s n xu t (có sự quan

tâm giá cả của các yếu tố) khác nhau do các nhân viên củ ựa công ty th c hiện nhằm bán ra trên thị

trường nh ng s n ph nhữ ả ẩm hàng hóa hay dịch vụ để ận được khoản tiền chênh lệch giữa giá bán

sản phẩm với giá thành của sản phẩm ấy. (M.Francois Peroux).

1.3 n Xét theo quan điểm phát triể thì "doanh nghi ng ng n xuệp là một cộng đồ ười sả ất ra

những của cải. Nó sinh ra, phát triển, có những thất bại, có những thành công, có lúc vượt qua

những thời kỳ nguy k ng s n xu p phịch và ngược lại có lúc phải ngừ ả ất, đôi khi tiêu vong do gặ ải

những khó kh n không v p că ượt qua được " (trích từ sách " kinh tế doanh nghiệ ủa D.Larua.A

Caillat - Nhà xuất bản Khoa Học Xã Hội 1992 )

1.4 Xét theo quan điểm hệ thống thì doanh nghiệp được các tác giả nói trên xem rằng "

doanh nghiệp bao g ng qua lồm một tập h phợp các bộ ận được tổ chức, có tác độ ại và theo đuổi

cùng m m 4 phân hột mục tiêu. Các bộ phận tập hợp trong doanh nghiệp bao gồ ệ sau: sản xuất,

thương m ại, tổ chức, nhân sự.

Ngoài ra có thể liệt kê hàng loạt nhữ đị ĩng nh ngh a khác nữa khi xem xét doanh nghiệp dưới

những góc nhìn khác nhau. Song giữa các định nghĩa về doanh nghiệp ng đều có nhữ điểm chung

nhất, nếu t ng h m nhìn bao quát trên ph ng di n tổ ợp chúng lại với một tầ ươ ệ ổ chức quản lý là

xuyên su khâu hình thành tốt từ ổ ch n các mức, phát triển đế ố ứi quan hệ với môi trường, các ch c

năng và nội dung hoạt i động c y p nhủa doanh nghiệp cho thấ đã là một doanh nghiệ ất thiết phả

được cấu thành bởi nhữ ố đng yếu t sau ây:

* p h ng qu n Yếu t tố ổ chức: một tậ ợp các bộ phận chuyên môn hóa nhằm thực hiện các chức nă ả

lý như các bộ phận sản xuất, bộ phận thương m phại, bộ ận hành chính.

* n l ng, v n, vYếu t số ản xuất: các nguồ ực lao độ ố ật tư, thông tin.

* ng m n phYếu tố trao đổi: những dịch vụ thươ ại - mua các yếu tố đầu vào, bán sả ẩm sao cho có

lợi ở đầu ra.

* u t s n xuYếu t phân phố ối: thanh toán cho các yế ố ả ất, làm nghĩa vụ nhà nước, trích lập quỹ và

tính cho hoạt động t p b ng kho n lương lai của doanh nghiệ ằ ả ợi nhuận thu được.

2. Định nghĩa doanh nghiệp.

Từ cách nhìn nhận nh u v ư trên có thể phát biể ề định nghĩa doanh nghiệp nh p ư sau: Doanh nghiệ

là đơn vị kinh tế có tư cách pháp nhân, quy tụ các phương tiện tài chính, vật chất và con người

nhằm thực hiện các hoạt động s n xu s s tả ất, cung ứng, tiêu thụ ản phẩm hoặc dịch vụ, trên cơ ở ối

đ ợ ủ đ ố đ ủ ủ ữ đồa hóa l i ích c a người tiêu dùng, thông qua ó t i a hóa lợi c a ch sở h u, ng thời kết hợp

một cách hợp lý các mục tiêu xã hội.

-Doanh nghiệp là một đơn v tị ổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân:

Tư cách pháp nhân của một doanh nghiệp là điều ki n c b n quy t n tệ ơ ả ết định sự ồ ại của doanh

nghiệp trong nền kinh tế quốc dân, nó do Nhà nước khẳng ng nh t định và xác định. Việc khẳ đị ư

cách pháp nhân của doanh nghiệp với tư cách là mộ ựt th c thể ế kinh t , một mặt nó được nhà nước

bảo h v n xuộ ới các hoạt động sả ất kinh doanh, mặt khác nó phải có trách nhiệm đối với người

tiêu dùng, ngh p ĩa vụ đóng góp với nhà nước, trách nhiệm đối với xã hội. Đòi hỏi doanh nghiệ

phải chịu trách nhiệm về ngh ng khoĩa vụ tài chính trong việc thanh toán nhữ ản công nợ khi phá

sản hay giải thể.

- Doanh nghiệp là một tổ chức sống trong mộ ố ố ề địt thể s ng (nề ến kinh t qu c dân) gắn li n với a

phương n n tơi nó tồ ại.

- Doanh nghiệp là một tổ chức sống vì lẽ nó có quá trình hình thành t mừ ột ý chí và bả ủn lĩnh c a

người sáng lập (tư nhân, tập thể hay Nhà nước); quá trình phát triển thậm chí có khi tiêu vong,

phá sản ho m ng cặc bị ột doanh nghiệp khác thôn tính. Vì vậy cuộc số ủa doanh nghiệ ụp ph thuộc

rất lớn vào chất lượng quản lý của những người tạo ra nó.

- Doanh nghiệp ra đời và tồ ạn t i luôn luôn gắn liền với m t vộ ị trí của một đị địa phương nhất nh,

sự phát triển cũng như suy giảm của nó ảnh hưởng n đế địa phương đó.

II. PHÂN LOẠI DOANH NGHIỆP.

1. C hăn cứ vào tính chất sở ữu tài sản trong doanh nghiệp

Theo tiêu thức này doanh nghiệp được phân thành các loại: DN nhà nước, DN tư nhân,

công ty, hợp tác xã (HTX)

1.1 Doanh nghiệp Nhà nước: là tổ ứ đầ ư ch c kinh tế do Nhà nước u t vốn. Nhà nước -

người đại diện toàn dân - tổ chức thực hi n chệ ức năng quản lý trên mọi mặ ạt ho t độ ấng sản xu t

kinh doanh kể từ đế ả ư khi thành lập cho n khi gi i thể. Doanh nghiệp nhà nước có t cách pháp

nhân, có các quy n do doanh nghiền và nghĩa vụ dân sự trong phạm vi số ố v ệp quản lý.

1.1.1 Khái niệm: Đ ậ ố ộ điều1 lu t DNNN được Qu c h i thông qua ngày 20.4.1995 ã nêu:

DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nước đầ ưu t vố ậ ổ ứ ả ạ độn thành l p và t ch c qu n lý ho t ng kinh

doanh ho m th n mặc hoạt động công ích nhằ ực hiệ ục tiêu kinh tế xã hội Nhà nước quy định.

Doanh nghiệp có tư cách hợp pháp có cách pháp nhân có các quyền và nghĩa vụ dân sự, chịu

trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh

1.1.2 Đặc đi mể . Với nhiệ ếm vụ ự ụ ộ đ th c hiện các m c tiêu kinh tế xã h i và iều ti t vĩ mô

trong nền kinh tế thị trường đặt ra nhu cầu khách quan về sự ồ ạ hình thành và t n t i các DNNN.

Quyền sở hữ ư ả ộ đ đặ đ ứu t liệu s n xuất thu c về Nhà nước, ó là c iểm th nhất phân biệt DNNN với

các doanh nghiệp khác, đồng thời hoạ ệt độ đng kinh doanh là đặc iểm phân bi t DNNN với các tổ

chức, cơ quan khác c p khác bủa Chính phủ. DNNN được phân biệt các loại hình doanh nghiệ ởi

các c đặ điểm sau đây: (bảng 1.1)

Bảng 1.1: So sánh DNNN với các loại hình DN khác

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

CÁC LOẠI HÌNH

DN KHÁC

-Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ra quyết định thành lập,

thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội đảm bảo tính định hướng

XHCN

- Cơ quan Nhà nước

cho phép thành lập

trên cơ sở đă ng ký

kinh doanh của các

chủ thể kinh doanh

-Tài s c thuản là một bộ ủ phận c a tài sản Nhà nước, thuộ ộc sở

hữu c u tủa Nhà nước (vì DNNN do Nhà nước đầ ư vố đển thành

lập). DNNN không có quyền sở hữ đố ớu i v i tài sản mà chỉ là

người quản lý kinh doanh trên số tài sản của Nhà nước (không

có quyền sở hữ ư ữ đ ửu nh ng có quyền chiếm h u, định oạt và s

dụng

- Chủ thể kinh doanh

là chủ sở hữ đố ớu i v i

tài sản kinh doanh của

họ

- DNNN do Nhà nước t chổ ức Bộ máy quản lý của doanh

nghiệp Nhà nước bổ nhiệm các cán bộ chủ chốt của doanh

nghiệp, phê duyệt chiến lược, qui hoạch, kế hoạch...

1.1.3 Thành lậ ổ ắ ạp và t chức x p xếp l i DNNN: Để thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế

Quyết định 388/HĐBT về thành lập lại các DNNN là biện pháp đầu tiên thực hiện xắp x p lế ại

các DNNN.

Biện pháp thứ hai, tiến hành cổ phần hóa các DNNN. Mục đích của cổ phần hóa là nâng cao

hiệu qu hả ọat động kinh doanh của doanh nghiệp.

Ngoài cổ phần hóa doanh nghi ng chuy n doanh ệp nhà nước, Đảng và Nhà nước còn chủ trươ ể

nghiệp nhà nước thành công ty trách nhiệm hữu hạn. Việc chuyển doanh nghiệp nhà nước kinh

doanh sang họat động theo cơ chế công ty trách nhi phệm hữu hạn hoặc công ty cổ ần và bổ sung

hình thức công ty trách nhiệ ậm hữ ộu hạn chỉ có m t sáng l p viên để ụ đố áp d ng i với doanh nghiệp

kinh doanh 100% vốn nhà nước thực chất là nội dung chủ ủ yếu c a công ty hóa.

Công ty hóa doanh nghiệp nhà n ng và ước nh phát huy ằm xác lập cơ chế động lực lao độ

quản lý doanh nghiệp nhà nước trên cơ sở ệ ủ phát huy quyền và trách nhi m c a các doanh nghiệp

có phần v ng tốn nhà nước và tinh thần tích cực của người lao độ ại doanh nghiệp nhà nước; bảo

đả ự đố ữ độm s công bằng tương i gi a người lao ng trong doanh nghiệp nhà nướ ườc với ng i lao

độ ổ ổng trong các hợp tác xã c phầ ện, doanh nghi p nhà nước c phầ ản hóa; nâng cao hiệu qu quản

lý của nhà nước đối với các doanh nghiệp nhà nước.

Biện pháp thứ ba, là hình thành các tổ chức kinh tế mạnh đủ sức cạnh tranh, hình thành

những ngành kinh tế kỹ thuật, đảm bảo thống nh n xuất cân đối sả ất, nhập khẩu, tiêu dùng, ngành

hàng trên phạm vi cả nước, đ ọ đố ấ đảóng vai trò quan tr ng trong các cân i xu t nhập khẩ ảu, b o m

vật tư hàng tiêu dùng chủ y u, góp ph n n ng. ế ầ ổ định giá cả thị trườ

Các DNNN đang chiếm giữ mộ ọt vị trí quan tr ng trong nề ền kinh tế đất nước v sự tham

gia đóng góp và vai trò trong quản lý của nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Mô

hình DNNN đang tiếp tục được nghiên cứu cải tiến n, để hoạt động ngày càng có hiệu quả cao hơ

nâng cao s o trong ức c a s c vai trò chạnh tranh củ ản ph ng, giẩm, dịch vụ trên thị trườ ữ đượ ủ đạ

nền kinh tế.

1.2 Doanh nghiệp hùn vốn: là một tổ chức kinh tế mà vốn được đầ ưu t do các thành viên

tham gia góp vào và được g cùng chia lọi là công ty. Họ ời và cùng chịu lỗ tương ứng với phần

vốn ng đóng góp. Trách nhiệm pháp lý của từng hình thức có nhữ đặc trưng khác nhau. Theo

Luật doanh nghiệp, loại hình công ty có các loại: công ty hợp danh, công ty trách nhiệm hữu

hạn, công ty cổ ph n. ầ

1.2.1 Khái niệm Công ty.

“Công ty được hiểu là sự liên kết của 2 ho c pháp nhân bặc nhiều cá nhân hoặ ằng sự kiện pháp

lý, nhằm tiến hành ó" (theo KUBLER). để đạ t được mục tiêu chung nào đ

1.2.2 Đặc điểm công ty:

- Công ty phải do hai người trở lên góp vố đển thành lập, những người này phải độc lập với

nhau về m n. ặt tài sả

- Những người tham gia công ty phải góp tài sản như tiền, vàng, ngoại tệ, máy móc thiết bị,

trụ sở ở, bản quyền s hưũ công nghiệ ấ ảp. T t c các thứ đ do các thành viên óng góp trở thành tài

sản chung của công ty nhưng mỗi thành viên vẫn có quyền sở hưũ đố ố ọi với phần v n góp. H có

quyền bán tặng, cho phần s h cở ưũ ủa mình.

Mục đích việc thành lập công ty là để kiếm lời chia nhau. Lợi nhuận của công ty được chia

cho những người có vốn trong công ty.

. 1.2.3 Các loạ ởi hình công ty Việt Nam

1.2.3.1 Công ty hợp danh.

Công ty hợp danh là doanh nghiệp có ít nhất hai thành viên hợp danh, ngoài các thành viên

hợp danh có th có thành viên góp vể ốn. Thành viên hợp danh phải là cá nhân, có trình độ chuyên

môn và uy tín ngh u trách nhiề nghi p, phệ ải chị ệm bằng toàn b a mình vộ tài sản củ ề các nghĩa vụ

của công ty, không được đồng thời là thành viên của công ty hợp danh khác hoặc chủ doanh

nghiệp tư nhân. Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ cuả công ty trong

phạm vi phần v n góp ố đã góp vào công ty.

Hội đồng thành viên gồm tất cả các thành viên hợp danh: là cơ quan quyết định cao nhất của

công ty. Trong quá trình hoạt động, các thành viên hợp danh phân công nhau đảm nhận các chức

trách qu i làm giám ản tr t ngị và kiểm soát hoạt động của công ty, trong ó cđ ử mộ ườ đốc công ty

Thành viên góp vố ủn c a công ty có quyền tham gia thảo lu t nhận và biểu quyế ữ đềng vấn

quan trọng trong điều lệ công ty.

- Việc ti c tiếp nhận thành viên mới: người đượ ếp nhận làm thành viên hợp danh mới hoặc

thành viên góp vốn mới khi được tất cả thành viên hợp danh của công ty đồng ý. Thành viên hợp

danh mới chỉ chịu trách nhiệm về các nghĩa v cuụ ả công ty phát sinh sau khi đăng ký thành viên

đ đăó với cơ quan ng ký kinh doanh

- Việc rút khỏi công ty: thành viên hợp danh được quyền rút khỏ ếi công ty n u được đa số

thành viên hợp danh còn lại đồng ý, nhưng vẫn phải liên đới chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ

của công ty. Việc chuyển nhượng phần vốn góp cho các thành viên khác được tự do thực hiện

- Việc chấm dứt tư cách thành viên:

+ Nếu do thành viên tự rút vốn ra khỏi công ty hoặc bị khai trừ ỏ kh i công ty thì người đó

phải liên đới chịu trách nhiệm về nghĩa vụ của công ty đã phát sinh trước khi việc đăng ký chấm

dứt tư cách thành viên đó với cơ quan đăng ký kinh doanh.

+ Nếu do thành viên đó chết hoặc bị hạn chế ấ m t nă ự ựng l c hành vị dân s thì công ty có

quyền sử dụ ứ ủ đ để ự ụng tài sản tương ng với trách nhiệm c a người ó th c hiện các nghĩa v của

công ty.

1.2.3.2 Công ty trách nhi u hệm hữ ạn (TNHH).

Là doanh nghiệp, trong đó các thành viên cùng góp vốn cùng chia nhau lợi nhuận, cùng chịu

lỗ tương ứng với phầ ện vốn góp và chỉ ị ch u trách nhi m về ả các kho n nợ của công ty trong phạm

vi phần vốn của mình góp vào công ty.

- Đặc điểm:

+ Công ty TNHH có hai thành viên trở lên (Đ ị ệiều 26), thành viên ch u trách nhi m về các

khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghi p trong phệ ạm vi số vố đn ã cam kết góp

vào doanh nghiệp, nhưng không quá 50 thành viên.

+ Phần v n góp cố ủa tất cả các thành viên dưới bất kỳ hình thức nào đều phải đóng đủ

ngay khi thành lập công ty.

Phần v n góp cố ủa các thành viên không được thể hiện dưới hình thức chứng khoán (như cổ

phiếu trong công ty cổ phần) và được ghi rõ trong điều lệ của công ty.

+ Công ty TNHH không được phát hành cổ phiếu ra ngoài công chúng để huy độ ống v n.

Do đó kh n ng t ng v n c . ả ă ă ố ủa công ty rất hạn chế

+ Việc chuyển nh ng ph n v n góp cượ ầ ố ủa mình cho người ngoài công ty bị hạn chế gắt

gao. Việc chuyển nh ng vượ ốn chỉ được thực hiện khi có sự đồ ủng ý c a nhóm thành viên đại diện

cho ít nhất 3/4 số ố đ ủ v n iều lệ c a công ty.

Trên mọi giấy t u lờ giao dịch, ngoài tên công ty, vốn điề ệ của công ty phải ghi rõ các chữ

"Trách nhi hệm hưũ ạn", viết tắt "TNHH".

+ Cơ cấ ẹu quản lý thường g n nhọ phụ thuộc vào số lượng thành viên. Nếu công ty có từ

11 thành viên trở xu ng cố ơ cấu tổ chức quả ến trị gồm có hội đồng thành viên là cơ quan quy t

đị ấ ủ đố ổ đố đnh cao nh t, Ch tịch công ty và giám c (hoặc T ng giám c) iều hành.

Trường hợp công ty TNHH một thành viên là tổ chức (Điều 46) là doanh nghiệ ộp do m t tổ

chức sở hữ ọ ắ ủu - g i t t là ch sở hữu chịu trách nhiệm về các khỏan nợ và các nghĩa vụ tài sản

khác của doanh nghi p trong phệ ạm vi số vố đn iều lệ củ ủa công ty. Ch sở hữu công ty có quyền

chuyển nh ho n v u lượng toàn bộ ặc một phầ ốn điề ệ củ ổ ứa công ty cho t ch c, cá nhân khác. Đối

với loại công ty này thì không thành lập hội đồng thành viên. Tùy thuộc quy mô, ngành, nghề

kinh doanh cơ cấu tổ ứ ồ ộ ch c quản lý bao g m: H i đồ ảng qu n trị và giám đốc (T ng giám ổ đốc)

hoặc Chủ tịch công ty và Giám đố ổ đố đ ủ ủc (T ng giám c), trong ó Ch tịch là ch sở hữu công ty và

là người t đại diện theo pháp luật của công ty, có toàn quyền quyế đị ệnh vi c qu n lý và ả điều hành

hoạt động kinh doanh của công ty.

Đối với công ty có 12 thành viên trở lên phải lập thêm ban kiểm soát.

Thuận l n cợi và khó khă ủa công ty TNHH

+ Thuận lợi:

i Có nhiều chủ sở hữ ể ố ếu hơn DNTN nên có th có nhiều v n hơn, do vậy có vị th tài

chính tạo kh n ng t p. ả ă ăng trưởng cho doanh nghiệ

i Khả năng quản lý toàn diệ ề ề ện do có nhi u người hơ để đn tham gia i u hành công vi c

kinh doanh, các thành viên vốn có trình độ kiến thức khác nhau, họ có thể bổ sung cho nhau về

các kỹ năng quản trị.

u h n. iTrách nhiệm pháp lý hữ ạ

+ Khó khăn:

i Khó khăn v ki u phề ểm soát: Mỗi thành viên đề ải chịu trách nhiệm đối với các quyết

đị ủ ứ độ ủnh c a bất c thành viên nào trong công ty. Tấ ả ạt c các ho t ng dưới danh nghĩa công ty c a

một thành viên bất kỳ đều có sự ộ ớ ràng bu c v i các thành viên khác mặc dù họ ế không được bi t

trước. Do đ ựó, s hiểu biết và mối quan hệ thân thiện giữa các thành viên là một yếu tố rất quan

trọng và cần thiết, bởi sự ủ ữy quyền gi a các thành viên mang tính mặc nhiên và có phạm vi rất

rộng l n ớ

n i Thiếu b n về ững và ổ định, chỉ cầ ặn một thành viên g p rủi ro hay có suy nghĩ không

phù hợp là công ty có thể không còn tồn tại nữa; tất cả các hoạt động kinh doanh dễ bị đình chỉ.

Sau đó nếu muốn thì bắt đầu công việc kinh doanh mới, có thể có hay không cần một công ty

TNHH khác.

ng i Công ty TNHH còn có bất l i hợ ơn so với DNTN về nhữ điểm như phải chia lợi

nhuận, khó gi n phữ bí mật kinh doanh và có rủi ro chọ ải những thành viên bất tài và không trung

thực.

1.2.3.3 Công ty cổ phần.

Công ty c ph Khái niệm và đặc điểm: ổ ần là công ty trong đó:

+ Số thành viên gọi là cổ đông mà công ty ph ng ít nhải có trong suốt thời gian hoạt độ ất

là ba.

+ Vốn cuả công ty được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần và được thể

hiện d phi u g ông tưới hình thức chứng khoán là cổ ếu. Người có cổ phiế ọi là cổ đ ức là thành viên

công ty.

+ Khi thành lập các sáng lập viên (nh i có sáng kiững ngườ ến thành lập công ty chỉ cần

phải ký 20% số cổ ự ố ạ ọ phiếu d tính phát hành), s còn l i h có thể ọ ố ừ ữ công khai g i v n t nh ng

người khác.

+ Công ty cổ ầ ph n được phát hành cổ phiếu và trái phiếu ra ngoài công chúng, do đó khả

năng t ng v n c n. ă ố ủa công ty rất lớ

+ Khả nă ễ ếng chuyển nhượng v n c ông dố ủa các cổ đ dàng. Họ ổ có thể bán c phi u của

mình một cách tự do.

+ Công ty cổ ầ ph n thường có đông thành viên (cổ đông) vì nó được phát hành cổ phiếu,

ai mua cổ phiếu sẽ trở thành cổ đ ông.

Tổ chức quản lý công ty cổ phần:

Công ty c phổ ần là loại công ty thông thường có rất nhiều thành viên và việc tổ chức

quản lý rất phức tạp, do ó phđ ải có mộ ặ đt cơ chế quản lý ch t chẽ. Việ ảc qu n lý iều hành công ty

cổ phần được đặt dưới quyền của 3 cơ quan: - Đại hội đồng cổ đông; - Hội đồng quản trị; - Ban

kiểm soát .

+ Đại hộ đồ ổ đi ng c ông:

Đại hội đồng cổ đông là cơ quan có thẩm quyền quyết định cao nhất của công ty gồm tất cả

các cổ đông. Cổ đông có thể trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia đại hội đồng công ty. Là cơ quan

tập thể, đại hội đồng không làm việc thường xuyên mà chỉ tồ ọn tại trong thời gian h p và chỉ ra

quyết định khi đã được các cổ u quyđông thảo luận và biể ết tán thành.

Đại hội đồng cổ đông: được triệu tập để thành lập công ty. Luật không quy định Đại hội đồ ổng c

đ ọ ư ế đăông phải h p trước hay sau khi có giấy phép thành lập nh ng phải ti n hành trước khi ng ký

kinh doanh. Đại hội đồng thành lập hợp l phệ ải có nhóm cổ đông n đại diện cho ít nhất 3/4 số vố

đ ủ đ ố ếiều lệ c a công ty và biểu quyết theo a s phi u quá bán.

* p Đại hội đồng bất thường: là đại hội chỉ được triệu tậ để sửa đổi điều lệ công ty. Tính bất

thường của Đại h i sộ đại nói lên rằng i hộ ẽ quy nh nh ng v n rết đị ữ ấ đề ất quan trọng.

* Đại hội đồng th ng niên: ườ được tổ chức hàng năm. Đại hội đồng thường niên quyết định

những v n yấ đề chủ ếu sau:

• Quyết đị ệnh phương hướng, nhi m vụ phát triển công ty và kế hoạch kinh doanh hàng

năm.

• Thảo luận và thông qua bản tổng kết năm tài chính.

• Bầu, bãi miễn thành viên HĐQT và kiểm soát viên.

• Quyết đị ốnh s lợi nhuận trích lậ ỹp các qu củ ốa công ty s lợi nhuận chia cho cổ đông,

phân chia trách nhiệm về các thiệt h i xạ ảy ra đối với công ty trong kinh doanh.

• Quyết định các giải pháp lớn về tài chính công ty.

• Xem xét sai phạm của HĐQT gây thiệt hại cho công ty.

+ H ng quội đồ ản trị: (HĐQT)

HĐQT là cơ quan quản lý công ty, có từ 3-12 thành viên, số lượng cụ thể được ghi trong điều

lệ công ty.

HĐQT có toàn quyề ấn nhân danh công ty để quyết đị ọnh m i v n đề liên quan đến mục đích,

quyền l nh ng v m quy ng. H u mợi của công ty trừ ữ ấn đề thuộc thẩ ền của Đại hội đồ ĐQT bầ ột

người làm chủ tị ịch, chủ t ch HĐ đố ổQT có thể kiêm Giám c (T ng giám đốc công ty) hoặc HĐQT

cử một người trong số họ làm Giám đốc hoặc thuê người làm Giám đốc công ty.

+ Ban kiểm soát :

Công ty c phổ ần có trên mười mộ ổ đ ừt c ông phả ểi có ban ki m soát t ba đến năm thành viên.

Kiểm soát viên thay mặt các cổ đông kiểm soát các hoạt động của công ty, chủ yếu là các vấn

đề ộ tài chính. Vì vậy phả ấi có ít nh t m t kiểm soát viên có trình độ chuyên môn về kế toán. Kiểm

soát viên có nhiệm vụ ư và quyền hạn nh sau:

- Kiểm soát sổ sách kế toán tài sản, các bảng tổng kế nă ậm tài chính của công ty và triệu t p

Đại hộ đồi ng khi cần thiết;

- Trình m tra các bĐại hội đồng báo cáo thẩ ả ổng t ng kết năm tài chính cuả công ty;

- Báo cáo về sự kiện tài chính bấ ả ữ ư đt thường x y ra về nh ng u khuyết iểm trong quản lý tài

chính cuả HĐQT.

Các kiểm soát viên chịu trách nhiệm trước Đại hội đồng và không được kiêm nhiệm là thành

viên HĐQT, Giám đốc hoặc là người có liên quan trực hệ ba đời v i hớ ọ.

Như vậ ăy tổ chức công ty có sự phân công các chức n ng cụ thể cho từng cơ quan khác nhau,

giám sát lẫn nhau trong mọi công việc.

- Thuận lợi khó khă ủ ổ ần c a công ty c ph n

+ Thuận lợi:

h Trách nhiệm pháp lý có giới hạn: trách nhiệm của các cổ đông chỉ giới hạn ở số tiến

đầ ư ủ ọu t c a h .

Công ty c ph n t n nh và lâu b n h ổ ần có thể tồ ại ổ đị ề

n h Tính chất ổ định, lâu bền, s n hự thừa nhậ ợp pháp, khả năng chuyển nhượng các cổ

phần và trách nhiệm hữu h n, tạ ất cả cộ đầ ư đầ ưng lại, có nghĩa là nhà u t có thể u t mà không sợ

gây nguy hiểm cho những tài sản cá nhân khác và có sự đảm bảo trong một chừng mực nào đo

giá trị vố ưn đầu t sẽ tă ề ạ ảng lên sau mỗi năm. Đi u này đã t o kh nă ếng cho hầu h t các công ty cổ

phần t ng v n t ng ă ố ươ đối dễ dàng.

ng quy n s h u. h Được chuyển nhượ ề ở ữ

Các cổ phần hay quyền sở hữu công ty có thể ể được chuy n nhượng dễ dàng, chúng được ghi

vào danh mục chuyển nhượng tại Sở giao dịch chứng khoán và có thể mua hay bán trong các

phiên mở cửa mộ ổt cách nhanh chóng. Vì vậy, các c đ ủ ổông có thể ả duy trì tính thanh kho n c a c

phiếu và có thể chuyển nhượng các cổ phi u m c n mế ột cách thuận tiện khi họ ần tiề ặt.

+ Khó khăn:

Công ty c ph n ph kih ổ ầ ải chấp hành các chế độ ểm tra và báo cáo chặt chẽ.

h Khó giữ bí mật: vì lợi nhuận của các cổ đông và để thu hút các nhà đầu tư tiềm tàng,

công ty thường ph nh ng, nhải tiết lộ ững tin tức tài chính quan trọ ững thông tin này có thể bị đối

thủ cạnh tranh khai thác.

h Phía các cổ đông thường thiếu quan tâm đúng mức, rất nhiều cổ đông ch lo nghỉ ĩ đến

lãi cổ phần hàng năm và ít hay không quan tâm đến công việc của công ty. Sự quan tâm đến lãi

cổ phần này đã làm cho một số đạ đế ụ ứ ban lãnh o chỉ nghĩ n m c tiêu trước mắt ch không phải

thành đạt lâu dài. Với nhiệm kỳ hữ đạ ố ổu hạn, ban lãnh o có thể chỉ mu n bả ăo toàn hay t ng lãi c

phần để nâng cao uy tín của bản thân mình.

h Công ty c ph n bổ ầ ị đánh thuế hai lần. Lần thứ nhất thuế đánh vào công ty. Sau đó, khi

lợi nhuận được chia, nó lại phải chịu thuế ánh vào thu nhđ ập cá nhân của từng c ông. ổ đ

1.3 Doanh nghiệp tư nhân:

Theo hình thức này thì vốn đầ ưu t vào doanh nghiệp do một người bỏ ra. Toàn bộ tài sản

của doanh nghiệp thuộc quyền sở hữ ủ ư ủu c a t nhân. Người quả ện lý doanh nghi p do ch sở hữu

đả ủ ảm nhậ ển hoặc có th thuê mướ ườn, tuy nhiên ng i ch doanh nghiệp là người ph i hoàn toàn

chịu trách nhiệm toàn bộ các khoản nợ cũ ư ạng nh các vi ph m trên các mặt hoạt độ ấng sản xu t

kinh doanh của doanh nghiệp trước pháp luật.

1.3.1 Định nghĩa: Doanh nghiệp t n vư nhân (DNTN) là đơ ị kinh doanh có mứ ốc v n

không thấp hơn v ng ký, do mốn đă ộ ủ ự ột cá nhân làm ch và t chịu trách nhiệm bằng toàn b tài

sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp.

1.3.2 Đặc điểm.

- DNTN là một đơn vị kinh doanh do một cá nhân bỏ vốn ra thành lập và làm chủ. Cá nhân

vừa là chủ sở hữ ừ ửu, v a là người s dụ ả đồ ũ động tài s n, ng thời c ng là người quản lý hoạt ng

doanh nghi doanh nghi n hành hoệp. Thông thường, chủ ệp là giám đốc trực tiếp tiế ạt động kinh

doanh của doanh nghi p vì lý do cệp, như ũng c ng có trường hợ ần thiết, chủ doanh nghiệp không

trực ti c. Nhếp điều hành hoạt động kinh doanh mà thuê người khác làm giám đố ưng dù trực tiếp

hay gián ti n suế đp iều hành hoạt động sả ất kinh doanh của doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp vẫn

phải chịu trách nhiệm về mọ đ ấ ộ ủ ưi hoạt động ó. Do tính ch t m t ch doanh nghiệp t nhân quản lý

và chịu trách nhiệm không có sự phân chia rủi ro với ai.

Đặc điểm này cho phép phân biệt doanh nghiệp t phư nhân với công ty cổ ần và công ty trách

nhiệm hữu hạ ạn là những lo i hình doanh nghiệp do nhiều người cùng chịu trách nhiệm về mọi

hoạt động c ng ng vủa công ty tươ ứ ới phần góp vốn của mình.

- DNTN phải có mức vốn không thấp h n mơ ức vố đăn ng ký.

- Chủ doanh nghiệp tư nhân chịu tránh nhiệm vô h n vạ ề các khoản nợ trong kinh doanh

của doanh nghiệp. Đây là điểm khác nhau giữa DNTN với công ty TNHH và công ty cổ phần là

những cơ sở kinh doanh mà nhữ ủ ị ệng người ch chỉ phải ch u trách nhi m về các khoản nợ của

công ty trong phạm vi phần v n góp cố ủa mình.

1.3.3 Thuận l n cợi và khó khă ủa DNTN.

- Thuận lợi.

+ Th t n gi n, dủ ục thành lập DNTN đơ ả ễ dàng.

+ Người chủ sở hữ đị ộ độu toàn quyền quyết nh kiểm soát toàn b hoạt ng kinh doanh, do

vậy d ki ng. ễ ểm soát các hoạt độ

+ Tính linh hoạt do người chủ có th thay a mình theo ý ể đổi ngành hàng kinh doanh củ

muốn.

+ Tính bí m n lật, mọi khoả ợi nhuận do doanh nghiệp h không đem lại đều thuộc về ọ, họ

phải chia xẻ bí quyết nghề nghi vệp hay kinh doanh với người khác, trừ khi họ muốn làm như ậy.

+ Giải thể dễ ể dàng, DNTN có th bán cơ sở kinh doanh của mình cho bất kỳ người nào

họ muốn v p nh n ới b t cấ ứ lúc nào theo giá họ chấ ậ

- Khó khăn

+ Khó khăn c n sủa DNTN liên quan đế ố lượ ường tài sả ố ộn, v n có giới hạn mà m t ng i có

thể có, thường h b u v n. ọ ị thiế ốn và b gây c cho sất lợi này có thể ản trở ự phát triể

+ Trách nhiệm pháp lý vô hạ ư đn, nh ã nêu ở trên chủ sở h u lữ được hưởng toàn bộ ợi

nhuận c ng n c u mủa doanh nghiệp, như ếu thua lỗ thì họ ũng gánh chị ột mình.

+ Yếu kém năng lực quản lý toàn diện, không phải người chủ doanh nghiệp nào cũng đủ

trình độ x ng v n vđể ử lý tất cả nhữ ấ đề ề tài chính, sản xu . ất, tiêu thụ

+ Giới hạn về sự ồ ủ ề ữ ủ sinh t n c a doanh nghiệp, nguyên do là tính chất không b n v ng c a

hình thức sở hữ ọ ựu này, m i s cố xả ệy ra đố ớ ủi v i ch doanh nghi p có thể làm cho doanh nghiệp

không t n tồ ại được nữa.

1.4 Hợp tác xã

1.4.1 Khái niệm và đặc điểm:

- Khái niệm: HTX là loại hình kinh tế tập th ng và các tể, do những người lao độ ổ chức có nhu

cầu, lợi ích chung tự nguyện góp v n, góp số ức lập ra theo quy đị ủ ậ để ứnh c a pháp lu t phát huy s c

mạnh c ng xã viên nhủa tập thể và của từ ằm giúp nhau thực hiện hi u quệ ả hơn các hoạ ảt động s n

xuất, kinh doanh, d n ịch vụ, và cải thiệ đời sống, góp phần phát triển kinh tế xã hội

- Đặc đ ểi m: HTX vừa là tổ ch chức kinh tế vừa là tổ ức xã hội:

+ Là một tổ chức kinh t c thành lế , HTX là một doanh nghiệp đượ ập nh n sằm phát triể ản

xuất, kinh doanh có hiệu quả, b o ng cả đảm lợi ích của người lao độ ủa tập thể và của xã hội.

+ Là một tổ chức xã hội, HTX là nơi người lao động nương tựa và gíup đỡ lẫn nhau trong sản

suất c i sũ ưng nh trong đờ ống vật chất và tinh thần.

- Hợp tác xã tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc:

+ Tự nguyện gia nhập và ra khỏi HTX.

+ T i. ự chịu trách nhiệm và cùng có lợ

+ Quản lý dân chủ và bình đẳng.

+ Phân phối đảm bảo l n cợi ích xã viên và phát triể ủa HTX.

+ Hợp tác và phát triển cộng ng đồ

. Vai trò cuả kinh tế hợp tác và HTX

Kinh tế hợp tác (KTHT) và HTX là nhu cầu tất yếu khách quan trong quá trình phát tri n nể ền

kinh tế nhi nh hều thành phần theo đị ướng xã hội chủ nghĩa. Tổ chức và phát triển KTHT và

HTX không ch ng ng n xuỉ giúp nhữ ười sả ất nhỏ có đủ sứ ố ự ủc cạnh tranh, ch ng lại s chèn ép c a

các doanh nghi ng phát triệp lớn, mà về lâu dài Đảng ta chủ trươ ển nền kinh tế hàng hóa nhiều

thành phần, trong đó kinh t ng cùng vế HTX là một bộ phận quan trọ ới kinh tế Nhà nước dần trở

thành nền tảng c ó của nền kinh tế đ ũng là nền tảng chính trị-xã hội của đất nước để đạt mục tiêu

dân giàu, nước mạnh, xã h ng vội công bằ ăn minh.

2. C vào l n kinh t c dân. ăn cứ ĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp trong nề ế quố

Theo tiêu thức này, doanh nghiệp được phân thành các loại:

- Doanh nghiệp nông nghiệp: là nh ng doanh nghiữ ệ ạp ho t độ ựng trong lĩnh v c nông

nghiệp, h n xu ng s n ph ng s n xuướng vào việc sả ất ra nhữ ả ẩm là cây, con. Hoạt độ ả ất kinh doanh

của những doanh nghiệp này phụ thuộc rất nhiều vào điều ki n tệ ự nhiên.

- Doanh nghiệp công nghiệp: là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công

nghiệp, nh ng s n phằm tạo ra nhữ ả ẩm bằng cách sử dụ ữ đểng nh ng thiết bị máy móc khai thác

hoặc chế biến nguyên vật liệu thành thành phẩm. Trong công nghiệp có thể chia ra: công nghiệp

xây dựng, công nghiệp chế t p n t v.v... ạo, công nghiệ điệ ử

- Doanh nghiệp thương mại: là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thương

mại, hướng vào việc khai thác các dịch vụ trong khâu phân phối hàng hóa cho người tiêu dùng

tức là thực hiện nh ng dữ ịch vụ mua vào và bán ra để kiếm lời.. Doanh nghiệp thương mại có thể

tổ chức dưới hình thức buôn bán sỉ hoặc buôn bán lẻ và hoạt động của nó có thể hướng vào xuất

nhập kh u. ẩ

- Doanh nghiệp hoạt động d n c , l nh vịch vụ: Cùng với sự phát triể ủa nền kinh tế ĩ ực dịch

vụ càng được phát triển đa dạng, những doanh nghiệp trong ngành dịch vụ đã không ngừng phát

triển nhanh chóng về mặt số lượng và doanh thu mà còn ở tính đa dạng và phong phú của lĩnh

vực này như: ngân hàng, tài chính, bảo hi n t n, y ểm, bưu chính viễn thông, vậ ải, du lịch, khách sạ

tế v.v... .

3. C vào quy mô căn cứ ủa doanh nghiệp:

Theo tiêu thức quy mô, các doanh nghiệp đước phân làm ba loại:

* Doanh nghi n. ệp quy mô lớ

* Doanh nghiệp quy mô vừa.

* Doanh nghiệp quy mô nhỏ.

u h các nĐể phân biệt các doanh nghiệp theo quy mô như trên, hầ ết ở ước người ta dựa

vào nh ng tiêu chuữ ẩn như:

- Tổ ố ố đầ ư ủng s v n u t c a doanh nghiệp.

- Số lượng lao động trong doanh nghiệp.

- Doanh thu của doanh nghiệp.

- Lợi nhuận hàng năm.

Trong đó tiêu chuẩn t ng sổ ố vốn và số lao động được chú trong nhiều hơn, còn doanh thu

và lợi nhuận được dùng kết hợp để phân loại. Tuy nhiên, khi lượng hóa những tiêu chuẩn nói

trên thì tùy thuộc vào trình độ phát triển s n xuả ất ở mỗ ộ ừ ụi quốc gia, tùy thu c t ng ngành c thể, ở

các thời kỳ khác nhau mà số lượng được lượng hóa theo từng tiêu chuẩn giữa các quốc gia không

giống nhau.

III. BẢN CHẤT VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ THỐNG KINH DOANH

1. B n chả ất của kinh doanh.

Doanh nghiệp nh n xuư đã nêu ở trên, nó khác với các tổ chức khác chở ỗ chúng sả ất hàng

hóa, hay cung cấp các loại dịch vụ vớ ơi mục đ ợ ằích thu được l i nhuận nh m mở rộng h n nữa hoạt

động kinh doanh.

Kinh doanh là một h thệ ống sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ để thỏa mãn các nhu cầu của

con người, của xã hội. Bản thân kinh doanh có thể được coi như mộ ố ổt hệ th ng t ng thể bao gồm

những h ng c p dệ thố ấ ưới nhỏ hơn là các ngành kinh doanh, mỗi ngành kinh doanh được tạo

thành bởi nhiều doanh nghiệp có quy mô khác nhau, sản xuất nhiều loạ ải s n phẩm khác nhau.

Mỗi doanh nghiệp lại bao gồm nhi u hề ệ thống con như s n xuả ất, tài chính, marketing...

Bản chất của kinh doanh:

- Doanh nghiệp tiếp nhận các nhập l u kiượng và hoạt động trong những điề ện đặc thù

tùy theo loại hình kinh doanh. Tuy nhiên có điểm chung là các yếu t nh p lố ậ ượng chỉ có giới hạn

hay được gọi là khan hiếm đối v i b t kớ ấ ỳ doanh nghiệp nào.

- Doanh nghiệp s d p l u quử ụng các nhậ ượng theo cách thức hiệ ả nhất.

Sự cạ ầ ảnh tranh của các doanh nghiệp yêu c u hàng hóa được bán với giá ph i chăng và có

chất lượng thích h t doanh nghiợp. Mộ ệp thành công phải luôn luôn phát hiện được những nhu

cầu mới hoặc nhu cầu còn thiếu, chưa được đáp ứng của người tiêu dùng và luôn luôn sẵn sàng

thỏa mãn các nhu cầu đó.

Dưới áp lực của cạnh tranh và sức mua của người tiêu dùng, các nhà sản xuất sẽ cố gắng

sử dụ ảng có hiệu qu hơ ế độn thi t bị, nguyên liệu và lao ng để tạo ra nhiều hàng hóa hơn, có chất

lượng tốt hơn. Do đó, khi theo đuổi những quyền lợi riêng tất yếu doanh nghiệp sẽ đồng thời tạo

ra lợ ội ích cho xã h i, bởi các doanh nghiệp sẽ phải th i khi cỏa mãn các nhu cầu của xã hộ ố gắng

thỏa mãn những ham muố ủn c a họ đ ổ ũ ả. Trong lúc theo u i lợi nhuận, nhà kinh doanh c ng ph i

phục vụ người tiêu dùng và phục vụ lợi ích xã hộ ủi. Quan niệm này là nền tảng c a nền kinh tế thị

trường.

- Doanh nghiệp sản xu n ph ất các sả ẩm dịch vụ để thỏa mãn nhu c u và xã hầ ội.

B u hi ản chất của hệ thống kinh doanh được biể ện qua sơ đồ 1.2:

2. a hĐặc điểm củ ệ thống kinh doanh

2.1 S ph a dự ức tạp và tính đ ạng:

H n c p gệ thống kinh doanh hiệ đại là một cơ ấu rất phức tạ ồm có nhiều khu vực. Mỗi khu vực do

nhiều ngành tạo nên. Mỗi ngành lại được tạo thành từ nhi u tề ổ chức kinh doanh mà các tổ chức

kinh doanh này thay đổi trong những giới hạn hình thức sở hữu, qui mô kinh doanh, cơ cấu v n, ố

phong cách quản trị và phạm vi hoạt động. Chẳng hạn: khu vực s c tản xuất đượ ạo nên bằng các

nhà máy lắp ráp ôtô, chế đồ đ tạo i iện gia dụ ấng ( m đun nước, nồi cơm đ ện, t l n ủ ạnh,...) và các sả

phẩm điện tử (máy ghi âm, cassetle, đầu máy và ti vi, máy tính, máy vi tính,...). Khu vực dịch vụ

bao gồm các lo i dạ ịch vụ nh v n t n ư ậ ải, ngân hàng, các dịch vụ chuyên nghiệp. Ngành công ty vậ

tải được tạo thành bởi các ngành: đường sắt, vận tải biển, vận tải ôtô, hàng không. Ngành công

nghiệp dịch vụ bao gồm các đại lý vận chuyển, khách sạn, nhà hàng, các khu vườn quốc gia.

Ngành dịch vụ chuyên nghi p bao gệ ồm các luật sư, kiến trúc sư, bác sĩ, chuyên viên kế toán, nhà

kinh doanh bất động sản... Trong mỗi ngành công nghiệp này, một số độ công ty chỉ hoạt ng có

tính chất cục bộ đị a phương. Trong khi đó nhiều công ty khác có văn phòng tại nhiều quốc gia

như Morgan Stanley - Dean Wither, Novartis C Sandoz và Ciba - Geigy, Hilton, Holiday Inn...

2.2 S phự ụ thuộc lẫn nhau:

Các tổ chức kinh doanh hợp tác với nhau trong hoạt động kinh doanh. Một công ty mua nguyên

liệu thô hay các chi tiết r i tơ ừ nhiều công ty khác, sau đó bán các sản phẩm hoàn thành cho các

nhà bán buôn, bán lẻ và những người này đem bán chúng cho những người sử ụ d ng cuối cùng.

Trong ti thuến trình đ ấó, t t cả các tổ chức kinh doanh này đề ụu ph ộc vào sự cung ứng dịch vụ

của các công ty vận tải, các ngân hàng và nhiều công ty khác. Vì vậy s phự ụ thuộc lẫn nhau là

một hệ thống kinh doanh riêng của hệ thống kinh doanh hiện đại.

2.3 Sự thay đổi và đổi mới:

Để đảm bảo thành công, các tổ ứ đ ứ ờ ữ đổ ch c kinh doanh phải áp ng kịp th i nh ng thay i thị hiếu và

nhu c u c qu t n b u s n phầ ủa người tiêu dùng. Hệ ả ất yếu của các tiế ộ công nghệ là nhiề ả ẩm nhanh

chóng trở nên lỗi th i v i mời và bị thay thế. Bở ậy sự thay đổi và đổ ới là những đặc trưng quan

trọng trong hệ thống kinh doanh hiệ đạn i.

3. Các y sếu tố ản xuất

Hệ thống t n n nhi u y nh p l ng khác nhau tổ chức kinh doanh cầ đế ề ếu tố ậ ượ để ạo ra các

xuất lượng cho xã hội. Các nhập l u t s n xu ng c n ượng này được gọi là các yế ố ả ất, các nhập lượ ă

bản g n v u, ồm có lao động, tiề ốn, nguyên vật liệ đội ngũ các nhà kinh doanh.

3.1 Lao động: Bao gồm tất cả nh ng ngữ ười làm việc trong doanh nghiệp (còn được gọi là

nguồn nhân lực) từ giám đốc đến qu n ả đốc, nhân công đến nhân viên văn phòng, công nhân

trong dây chuyền lắp ráp, người bán hàng,...

3.2 Tiền vốn: Là tất cả tiền c t doanh nghi ng ủa cho hoạt động tài chính của mộ ệp. Nhữ

tiền c n u t c ủa này có thể là vố đầ ư ủa chính chủ doanh nghiệp, các cổ đông, của các thành viên, là

tiền vay ngân hàng hay lợi nhuận kinh doanh được giữ ạ l i. Chúng được sử ụ để d ng mua nguyên

liệu, trả lương công nhân, lắp đặt máy móc, thiết bị mới hay xây dự ộng nhà xưởng, mở r ng nhà

máy.

3.3 Nguyên liệu: Có thể thuộc dạng t n ự nhiên như đất đai, nước hay khoáng chất để tuyể

chọn. Trong công nghiệp nguyên liệu bao gồm nguyên liệu thô, linh kiện rời hay bán thành

phẩm, sử d n xuụng trực tiếp trong quá trình sả ất.

3.4 Đội ngũ các nhà kinh doanh: Là những ng p nhười chấ ận rủi ro tham gia vào hoạt

độ ự ả ủ ọ đố ớ ổng kinh doanh. Nhà kinh doanh có thể t qu n lý doanh nghiệp c a h hoặc i v i các t

chức kinh doanh lớn giới chủ có thể thuê mướn một đội ngũ các nhà quản trị chuyên nghiệp thay

mặt họ p. điều hành doanh nghiệ

Nhà kinh doanh là những ng o l s hười tạ ập doanh nghiệp, làm chủ ở ữu và quản lý doanh

nghiệp. ng ng p nh n nh o hiĐó là nhữ ười có sáng tạo, linh hoạt, dám chấ ậ ững mạ ểm rủi ro trong

kinh doanh, chính họ là những người tạo nên sức số ủng c a doanh nghiệp, tạo nên sự sôi độ ủng c a

cuộc sống cạnh tranh trên thị trường.

Trong nền kinh tế thị trường, vai trò kinh doanh biểu hiện trước hết trong việc chuyển

dịch các yếu tố kinh doanh: đất đai, lao động, v n, kố ỹ thuật, thông tin...

Nhà kinh doanh phải là những người có khả năng hoạt động theo nhiều chức năng khác

nhau. Khi bước vào lĩnh vực kinh doanh họ có quyết tâm để theo đ ổu i những mụ đc tiêu ã xác

đị ự ủ độ ỏ ộ ốnh: tìm kiế ậm lợi nhu n, được t ch trong hành ng, được th a mãn trong cu c s ng v.v... .

Những nhà doanh nghiệp thành công chỉ chấp nhận nh ng r c tính toán cữ ủi ro đượ ủa việc

thu l c hiợi nhuận hoặc lỗ lã trong việc thự ện nh ng hoữ ạt động kinh doanh trong một thị trường

mà h m vọ đ ã phát hiện ra một ý niệ ề nh ng nhu c ữ ầu.

IV. DOANH NGHIỆP LÀ ĐƠN VỊ SẢN XUẤT VÀ PHÂN PHỐI

1. Doanh nghiệp là đơn vị sản xuất.

Các doanh nghiệp dù h ng các l nh vọat độ ở ĩ ực khác nhau đều có điểm giống nhau:

- Có phương tiện s n xuả ất, nguồn nhân lực, tài chính, kỹ thuật, bí quyết.

- Mua nguyên vật liệu, nhiên liệu, thiết bị máy móc của người cung ứng.

- Sản xuất ra của cải hoặc dịch vụ để ấ ộ bán cho khách hàng hoặc cung c p cho xã h i.

Doanh nghiệp ph c n xu s n xu n phải kết hợp các yếu tố ủa quá trình sả ất để ả ất ra sả ẩm hoặc dịch

vụ. Doanh nghiệp c n ph n xuần xác định giá bán sả ẩm/dịch vụ cho phép bù đắp các chi phí sả ất

kinh doanh đã bỏ ra. Các doanh nghiệp u ph u vđề ải đối đầ ới tính toán này.

2. Doanh nghiệp là đơn vị phân

phối.

Tiền thu c do bán sđượ ản phẩm hàng hoá, dịch vụ doanh nghiệp pahỉ chi trả r u kho n ất nhiề ả

khác nhau:

- Chi trả cho người cung ứng nguyên vật liệu, máy móc thiết bị; nhiên liệu, n ng lă ượng

- Chi trả tiền lương, tiền thưởng cho người lao động;

- Chi sửa chữa tài sản cố định;

- Chi cho quản lý: thông tin, liên lạc, văn phòng phẩm, hội nghị khách hàng, tiếp khách...

- Chi cho bán hàng, đại lý, quảng cáo, khuyến mãi.

- Trả lãi vốn vay,

- Chi bảo hiểm xã hội;

- Chi xây dựng c bơ ản;

- Nộp thuế và đóng góp cho xã hội

- Lập qu dỹ ự trữ và quỹ phát triển sản xuất – kinh doanh

- Lập quỹ phúc lợi

Doanh nghi i các kho n thu và kho n chi sao cho hoệp cần tính toán cân đố ả ả ạt độ ấng sản xu t

kinh doanh không ngừng phát triển.

V. MÔI TRƯỜNG HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP

1. Quan niệm về môi trường kinh doanh của doanh nghiệp .

Sự phát triển có hiệu quả và bền vững của toàn bộ nề ến kinh t quốc dân, suy cho cùng phụ

thuộc vào kết quả củ ử ứ độ đạ ố ụa các phần t cấu thành - các doanh nghiệp. M c t được hệ th ng m c

tiêu kinh tế - xã hội của mỗi doanh nghiệp lại phụ thuộc vào môi trường kinh doanh và khả năng

thích ứng c p v nh của doanh nghiệ ới hoàn cả ủa môi trường kinh doanh.

Từ quan niệm chung: Môi trường là tập hợp các yếu tố, các điều kiện thiết lập nên khung

cảnh s ng cố ủa một chủ thể, người ta thường cho rằng môi trường kinh doanh là tổng hợp các yếu

tố, các điều kiện có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến hoạt động kinh doanh của các doanh

nghiệp.

Các yếu tố, các điều kiện cấu thành môi trường kinh doanh luôn luôn có quan hệ tương tác

với nhau và đồng th i tác ờ động đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, nhưng mức độ và

chiều h u tướng tác động của các yế ố, điều kiện lại khác nhau. Trong cùng một thời điểm, với

2.1 S n phả ẩm (product):

Sản phẩm bao gồm sản phẩm hữu hình và dịch vụ (mang tính chất vô hình). Nội

dung nghiên cứu v n phề chính sách sả ẩm trong marketing gồm:

- Xác định chủng loại kiểu dáng , tính năng tác dụng của sản phẩm

- Các chỉ tiêu chất lượng

- Màu sắc sản phẩm, thành phần

- Nhãn hiệu sản phẩm

- Bao bì sản phẩm

- Chu kỳ sống sản phẩm

- Sản phẩm mới

Thiết kế sả ẩ ản ph m ph i dựa trên cơ sở củ ữ ậ ứa nh ng kết lu n nghiên c u thị trường

nhằm bảo đảm cung cấp s n ph hiả ẩm thoả mãn nhu cầu, thị ếu và các yêu cầu khác xuất

hiện trong quá trình lựa chọn s n phả ẩm cho người tiêu dùng.

S ch v . 2.2 Giá cả (price): ố tiền mà khách hàng phải trả khi mua hang hóa hoặc dị ụ

Nội dung nghiên cứu của chính sách giá trong họat động marketing gồm:

- Lựa chọn chính sách giá và định giá

- Nghiên cứu chi phí sản xuất kinh doanh làm cơ sở cho việc định giá

- Nghiên cứ ả ạu giá c hang hóa cùng lo i trên thị trường

- Nghiên cứu cung cầu và thị hiếu khách hang để có quyết định về giá hợp lý

- Chính sách bù lỗ

- Điều chỉnh giá theo sự biến động của thị trường

n i tiêu dùng 2.3 Phân phối (place): Là quá trình đưa hàng hoá từ ơi sản xuất đến nơ

qua hai dạng: Các kênh phân phối và phân phối trực tiếp. Nội dung nghiên cứu về chính

sách phân phối trong marketing bao gồm:

- Thiết kế và lựa chọn kênh phân phối hàng hóa

- Mạng lưới phân phối

- Vận chuyển và dự trữ hàng hóa

- Tổ chức họat động bán hàng

- Các d sau khi bán hàng (l tùng…) ịch vụ ắp đặt, bảo hành, cung cấp phụ

- Tr lả ương cho nhân viên bán hang

- Trưng bày và giới thiệu hàng hóa

2.4 Yểm trợ bán hàng (promotion): Là tập h p nhợ ững hoạt động mang tính chất thông

tin nhằm gây ấn tượng đối với người mua và tạo uy tín đối với doanh nghiệp. Nó được thực

hiện thông qua nhữ ứ ưng hình th c nh quảng cáo, chào hàng, tổ ch c hứ ội chợ, triển lãm, các

hình thức khuy n mãi, tuyên truy i công chúng.... Nhế ền, cổ động và mở r vộng quan hệ ớ ững

hoạt động yểm trợ ph p v n c nhải thích hợ ới từng hoàn cảnh, điều kiệ ụ thể ằm hướng vào

phục vụ tố đ ữ ố ủ ậ ọ ựi a nh ng mong mu n c a khách hàng. Vì v y, biết ch n l a những hình thức

phương tiện thích hợp cho từng hoạt động yểm trợ, tính toán ngân sách yểm trợ đối với

từng mặt hàng có tầm quan trọng đặc biệt trong kinh doanh. Chiến lược 4P được tóm tắt

theo sơ đồ 3.3

3. Những y u t nh h ng n Marketing h p ế ố ả ưở đế ỗn hợ TOP

Hoạt động Marketing hỗn h u hiợp trong kinh doanh được biể ện khá uyển chuyển và

linh hoạt. Thực vậy, trong quá trình vận dụng, cơ cấ ủ ỗu c a marketing h n hợp chịu tác

độ địng bởi nhiề ếu nhân tố ố chi ph i mang tính quy t nh, nhữ ố ấ ồng nhân t y bao g m:

3.1 Uy tín và vị trí củ ủa doanh nghiệp trên thị trường: Tâm lý mua hàng c a khách

hàng th m mà hường theo sự tín nhi nhãn hiệm về ệu s n phả ẩ ọ quen sử dụ ự ệng. S tín nhi m

của khách hàng đối với doanh nghiệp thông qua sản phẩm càng lớn thì uy tín và vị trí của

doanh nghiệp trên thị trường càng cao.

Chẳng h n xuạn, cùng một loại sản phẩm do hai công ty sả ất ra; sản phẩm của công ty

A có thể trội hơn, giá cả có phần rẻ hơn so với sả ẩ ủ ạn ph m c a công ty B song l i khó bán, vì

lẽ từ ả ẩ ủ ả ẩ ủ lâu khách hàng đã quen dùng s n ph m c a công ty B nên s n ph m c a công ty này

sản xuất ra dễ dàng chiếm lĩnh thị trường mạnh h n sơ ản phẩm của công ty A.

3.2 Tình huống của thị trường: Sự ừ hình thành và chuyển hoá t hình thái thị trường

này sang hình thái th ng khác trong n n kinh tị trườ ề ế thị trường đối v i mớ ột loại hàng hoá

nào đó s t ng kinh doanh khác nhau vẽ ạo nên những tình huố ới những ứng phó không giống

nhau gi a các nhà kinh doanh. Chữ ẳng h n này nạn, đối v i sới một loạ ản phẩm ở giai đ ạo ằm

trong hình thái thị trường độc quyền, song ở thời kỳ khác có thể nằ ịm trong hình thái th

trường c ng v ng cạnh tranh. Vì vậ ứy ới từng tình huố ụ thể củ đ ỏa thị trường, òi h i nhà kinh

doanh phải có những đối sách thích hợp để cho s a mình tham gia vào thản phẩm củ ị

trường vừa đạt được lợi nhu a thoận vừ ả mãn được nhu c u. ầ

3.3 Vòng đờ ả ẩi s n ph m: Một sản phẩm từ khi xuất hiện trên thị trường cho đến khi

rút khỏi th i trị trường đều phả ải qua những giai đ ạo n nhất định. Nội dung hoạt động kinh

doanh ở mỗi giai đ ạo n khác nhau đều không giống nhau. Sự nh n cận định sai về giai đ ạo ủa

vòng đời sản ph u dẩm t t yấ ế ẫn đến vi ng nệc xây dự ội dung hoạt động kinh doanh không

đ đ ự ấ ạ ỏúng và do ó s th t b i là không thể tránh kh i.

3.4 Tính chất hàng hoá: C t căn cứ vào tính chấ ủ ỗa m i loại hàng hoá mà nhà kinh

doanh có cách tổ chức những hoạt động kinh doanh thích hợp. Thật vậy, nếu tổ chức kinh

doanh mặt hàng thực phẩm, nhân viên bán hàng không cần thiết phải am hiểu kỹ thuật chế

biến và mặt hàng được bày bán trong các cửa hàng tổng hợp. Ngược lại, nếu kinh doanh

mặt hàng điện máy đòi hỏi phải có cửa hàng chuyên dụng và nhân viên giới thiệu mặt hàng

phải am hiểu k n phỹ thuật và công nghệ c a sủ ả ẩm

III. HÀNH VI CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG

1. Nhu c

ầu của người tiêu dùng

TOP

Nhu cầu

tự thể hiện

Nhu cầu được tôn trọng

Nhu cầu giao tiếp

Nhu cầu an toàn

Nhu cầu sinh học

Người tiêu dùng được đặt ở v trí trung tâm c a hị ủ ọat động marketing. Một trong những

nguyên t t kinh doanh ắc quan trọng củ ảa s n xuấ là ph i tiêu dung. ải đáp ứng nhu cầu ngườ

Vì v y, nghiên c i tiêu dùng sậ ứu ngườ ẽ góp phần thành công trong kinh doanh của doanh

nghiệp.

Như đ ã nêu ở trên: Nhu c u là m thiầ ột cảm giác v sề ự ếu hụt một cái gì đó mà con người cảm

nhận được.

Theo A. Maslow: nhu cầu c p xủa con người được sắ ếp theo thứ bậ ừc, t cấ ếp thi t nhất đến

ít cấp thiết, tuy nhiên trong thực tế không phải lúc nào cũ đ ưng úng nh vậy.

2. ng c

Độ ơ thúc đẩy tiêu dùng

TOP

Động cơ là trạ ă ẳ ộ đng thái c ng th ng thúc đẩy cá nhân làm m t cái gì ó giđể ảm b t cớ ảm

giác thiếu thốn, t u. ức là có thể làm thỏa mãn m t nhu cộ ầ

Lý thuyết động cơ củ ữ ự ự ủa Freud: nh ng l c lượng tâm lý th c tế định hình hành vi c a

con người phần lớn là vô thức. Theo Freud, con người đã phải kìm nén biết bao nhiêu ham

muốn trong quá trình lớn lên và chấp nhận những quy tắc xã hội. Những ham muốn này

không bao giờ bi n mế ất hoặc bị kiểm soát hoàn toàn. Chúng xuất hiện trong giấc mơ, khi

lỡ lời, trong hành vi bộc phát.

Lý thuyết động cơ củ đ ự ộa Herzberg: ông ã xây d ng m t lý thuyết "hai yếu tố" để

phân biệt những nhân tố không hài lòng và nhân tố hài lòng.

Động c u cơ thúc đẩy tiêu dùng chung nhất là do người tiêu dùng có nhu cầ ần được

thỏa mãn. y tiêu dùng, còn Động cơ tích cực sẽ thúc đẩ động cơ tiêu cực sẽ là một phanh

hãm.

2.1 ng cĐộ ơ tích cực: H. Joannis phân chia 3 loại động cơ tích cực thúc đẩy tiêu dùng:

2.1.1 Động cơ hưởng thụ: Đó là những thúc đẩy mua hàng để có được những thú vui,

hưởng thụ và tận hưởng. Ví dụ: ăn uống, giải trí, du lịch, vui chơi…

2.1.2 Động cơ vì người khác: Đó là những thúc đẩy mua nhằm làm việc tốt, việc thiện

hoặc t i khác ặng một cái gì đó cho ngườ

2.1.3 Động cơ tự thể hiện: Đ ữó là nh ng thúc đẩy mua hàng nhằm muốn thể ệ hi n cho

mọi người biết rõ mình là ai. Ví dụ: một số trẻ em hút thuốc lá hoặc uống rượu bia muốn tỏ

ra mình cũng là người lớn rồi…

2.2 Phanh hãm

Động cơ tiêu cực là những phanh hãm làm cho người tiêu dùng không mua hàng tự

kìm chế không mua hàng mặc dù có nhu cầu vì nhiều lý do:

- Chất lượng sản phẩm dịch vụ kém

- Sản phẩm không đẹp, lạc hậu về mốt

- Không rõ về chất lượng sản phẩm, dịch v ụ

- Giá cao là một phanh hãm lớn đối với người tiêu dùng

- Phanh hãm vì lý do bệnh lý, sản phẩm, dịch vụ ảnh hưởng không tốt đến sức

khỏe

- Phanh hãm vì lý do tôn giáo.

3. Hành vi của người tiêu dùng TOP

Nghiên cứu hành vi của người tiêu dùng là nhằm giải thích quá trình mua hay không

mua một loại hàng hóa nào đó. Trên cơ sở nghiên cứu này, doanh nghiệp có thể đề ra

chính sách marketing hợp lý trong sản xuất kinh doanh của mình.

3.1 Các yếu t nh h i tiêu dùng ố ả ưởng hành vi ngườ

Thực tế chỉ ra rằng có rất nhi u y u t nh h nh cề ế ố ả ưởng quyết đị ủa con

người liên quan đến vi a ngệc mua hàng. Hành vi củ ười mua hàng không bao

giờ đơn giản; tuy nhiên việc am hi i là mểu hành vi của người mua hàng lạ ột

nhiệm vụ vô cùng quan trọng đối với những người làm marketing. Nhiệm vụ

của người làm Marketing là hiểu được điều gì xảy ra trong ý thức của người

mua gi nh mua. ữa lúc các tác nhân bên ngoài bắt t đầu tác động và lúc quyế đị

Ta sẽ tậ ă ộp trung vào những đặc điểm của người mua: v n hoá, xã h i, cá nhân

và tâm lý ảnh hưởng đến hành vi mua sắm . Hành vi mua sắm của người tiêu

dùng được mô tả qua bảng 3.1:

Bảng 3.1 Mô hình hành vi của người tiêu dùng

Các tác

nhân

marketing

Các tác

nhân

khác

Đặc

điểm

người

mua

Quá trình quyết

định của người

mua

Quyết định của

người mua

- Sản

phẩm

- Giá

- Địa điểm

- Cổ động

- Kinh tế

- Công

nghệ

- Chính

trị

- Văn

hoá

- Văn

hoá

- Xã hội

- Cá

tính

-Tâm lý

- Nhận thức vấn

đề

- Tìm kiếm thông

tin

- Đánh giá

- Quyết định

- Hành vi mua

- Lựa chọn

sản phẩm

- Lựa chọn nhãn

hiệu

- Lựa chọn đại lý

- Định thời gian

mua

sắm

- Định số lượng

mua

3.1.1 Các y u t vế ố ăn hoá

Các yếu tố vă ả ộ ấ ủn hoá có nh hưởng sâu r ng nh t đối với hành vi c a người tiêu

dùng. Vai trò của nền văn hoá, nhánh văn hoá và giai tầng xã hội nơi người tiêu dùng cần

được nghiên cứ ốu vì các yếu t này là mộ ộ ậ ủ ăt b ph n không tách rời c a môi trường v n hoá.

Văn hoá là nguyên nhân căn bản dẫn đến nhu cầu và hành vi của một người.

Bảng 3.2 Những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm

Văn hoá

Xã hội

Cá nhân

Tâm lý

Nền văn

hoá

Nhánh văn

hoá

Tầng lớp

xã hội

Nhóm

tham khảo

Gia đình

Vai trò và

địa vị

Tuổi và giai đ ủoạn c a

chu kỳ sống

Nghề nghi p ệ

Hoàn cảnh kinh tế

Lối sống

Nhân cách và tự ý

thức

Động cơ

Nhận thức

Hiểu biết

Niềm tin và

thái độ

Người

mua

. Mỗi nền văn hoá bao gồm các nhóm nhỏ hơn, hay các nhánh văn hoá tạo ra sự xã

hội hoá và đặc điểm cá nhân rõ nét hơn của các thành viên trong nhóm. Có bốn loại nhánh

văn hoá lớn nhất là: dân tộc, tôn giáo, chủng tộc và các nhóm có xuất xứ từ từ các vùng

đị địa lý nhất nh. Tầ ộ ồ ữ ữ ống lớp xã h i: bao g m nh ng thành viên có chung nh ng giá trị, m i

quan tâm và hành vi.

3.1.2 Những yếu tố xã hội

Hành vi của người tiêu dùng còn chịu ảnh h u tưởng của các yế ố ộ xã h i như các nhóm

liên quan, gia đình, vai trò và địa v xã hị ội. Những nhóm có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián

tiếp đến thái độ và hành vi c t ngủ ộa m ười nào đó được gọi là nhóm liên quan (nhóm tham

khảo).

Các thành viên trong gia đình người mua có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi mua

sắm của người đó.

3.1.3 Quyết định của người mua còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố đặc điểm cá nhân

bao gồm tuổi tác và giai đ ạo n của chu trình đời sống, nghề nghiệp, hoàn cảnh kinh tế,

phong cách sống, nhân cách và lẽ sống của con người

3.1.3 Những yếu tố tâm lý

Sự lự ọ ủ ắ ả ủ ữ ốa ch n c a người tiêu dùng khi mua s m còn chịu nh hưởng c a nh ng yếu t

tâm lý.

3.2 Nghiên cứu quá trình quyết định mua sắm

Hoạt động marketing cần chú ý đến toàn bộ quá trình mua sắm của khách hàng chứ không

ph oải chỉ riêng khâu quyết định mua của họ. Những giai đ ạn của quá trình quyết định mua sắm

được biểu hiện sơ 3.6 đồ

Sự hiểu biết về nhu cầu của khách hàng và quá trình mua hàng của họ là cơ s o ở đảm bả

cho các hoạt động marketing đạt được thành công. Qua việc phân tích quá trình tâm lý

của khách hàng từ lúc ý thức nhu cầu, khảo sát thông tin, đánh giá phương án lựa chọn

đế đế đến khi đi n quyết định mua sắm và được biết n mặt hàng nhà tiếp thị có thể thu lượm

được nhiề ệu thông tin để đị xác nh chương trình marketing hữu hi u đ ứ ầáp ng nhu c u khách

hàng đối với thị trường mục tiêu của doanh nghi p. ệ

IV. PHÂN KHÚC THỊ TRƯỜNG VÀ LỰA CH N THỌ Ị TRƯỜNG MỤC TIÊU

1. m

Khái niệ

TOP

“Thị trường là tập hợp các cá nhân và tổ chức hiện đang có nhu cầu mua và có nhu

cầu đòi hỏi cần được thỏa mãn” ( Philip Kotler)

Phân khúc thị tr trường hoặc cắt lát thị trường : là tiến hành phân chia thị ường

thành nhữg bộ ph n ngậ ười tiêu dung theo một số tiêu chuẩn nào đó trên cơ sở những quan

đ ầ ụ ứ ổ ớ ậiể ệ ềm khác bi t v nhu c u, ví d phân chia theo l a tu i, theo gi i tính, theo thu nh p, theo

nghề nghiệp, theo nơi cư trú…

Khúc thị trường là m i tiêu dùng có phột nhóm ngườ ản ứng như nhau đối với

cùng một tập h p nhợ ững kích thích của marketing.

Thực chất c trủa phân khúc thị trường là tiến hành phân chia thị ường thành một số

đơn vị nhỏ (đ ạ ỗ đ ạ ấ ấo n hay khúc) khác biệt nhau. M i o n thị trường có tính ch t đồng nh t.

Qua phân khúc thị trường, các doanh nghiệp m n lới có thể xây dựng chiế ược marketing

một cách phù hợp. Phân khúc thị trường là vấn đề số ủng còn c a các doanh nghiệp có sản

phẩm cạnh tranh. Doanh nghiệp muốn t n tồ ại và phát triển cần đ ạa d ng hóa các loại sản

phẩm, dịch vụ củ đ ứ ầa mình, áp ng các nhu c u muôn vẻ của các nhóm khách hàng khác

nhau.

Thị tr tr trường rất đ ạa d ng, có thị ường đơn đ ạo n, có thị ường đa đoạn.

Doanh nghiệp có th n phân khúc thể không cầ ị trường khi các chính sách marketing không

cần phân biệt đối với các nhóm khách hàng, khi sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp đáp

ứ ọ ầ ọ ữ ả ẩ ự ủng m i nhu c u cho m i người tiêu dung. Đó là nh ng s n ph m ít có s phân biệt c a các

nhóm khách hàng như : bột mỳ, đường, muối, cát và sắ ựt thép xây d ng..

Doanh nghiệp có thể chỉ đưa ra một loại sản phẩm cho một đ ạo n thị trường, như

sản xuất một loại sữa cho một lứa tuổi; hãng RollsRoyce chỉ sản xuất loạ ấi ô tô cao c p, sang

trọng; hãng Porsche chỉ sản xuất ô tô thể thao…

Không phải tất c trả các phân đ ạo n thị ường đều hữu ích như nhau, chẳng hạn như

không c c kháng sinh hay thuần thiết ph khi dùng thuải phân biệt nam hay nữ ố ốc trị nhức

đầ đốu, nếu cả ả hai nhóm người tiêu dùng này ph n ứ ưng nh nhau i với những kích thích

của marketing. Tuy nhiên, những người tiêu dùng lựa chọn thuốc tác dụng mạnh nhất

không phân bi ng khác gệt giá cả ạ t o thành một đ ạo n thị trường. Đ ạo n thị trườ ồm những

người quan tâm trướchết đến giá cả. C ch rõ ranh gi a tần phải vạ ới củ ất cả nh n thững đ ạo ị

trường mục tiêu bằng cách mô tả chúng trên cơ sở những đặc đ ố ủiểm khác nhau v n có c a

chúng để hđánh giá mức độ ấ ẫ ủ ừ đ ạp d n c a t ng o n thị trườ ượng và đề ra chiến l c

marketing phù hợp với mỗi phân khúc

2. u

Ư điểm của phân khúc thị trường

TOP

- Doanh nghi ệp nào tiến hành phân khúc thị trường và nghiên cứu tỷ mỉ các đoạn thị

trường sẽ có một vị trí mạnh hơn so với các đối thủ ạ c nh tranh

- Nghiên cứu tỷ mỉ các đoạn thị trường doanh nghiệp sẽ đề ra chiến lược marketing

đúng đắn.

- Các họat động marketing có hiệu quả hơ ởn mỗi đ ạo n thị trường đã được nghiên

cứu sâu sắc.

Các doanh nghiệp có thể đồng thời kết h tiợp nhiều tiêu chuẩn để ến hành phân khúc

thị trường.

3. L

ựa chọn thị trường mục tiêu

TOP

Thị trường mục tiêu bao gồm một nhóm khách hàng (cá nhân và tổ chức) mà chương

trình marketing c m vào. M có mủa người bán hàng hóa nhằ ột doanh nghiệp có thể ột hay

nhiều thị trường mục tiêu.

Vi ng mệc lựa chọn các đ ạo n thị trườ ục tiêu c n các yần tính đế ếu tố sau đây:

3.1 Khả ă n ng tài chính của doanh nghiệp: nếu khả ă n ng tài chínhcó hạn thì hợp lý

nhất là tập trung vào một đ ạo n thị trường nào đó (chiến lược marketing tập trung).

chi 3.2 Đặc điể ềm v s n phả ẩm: doanh nghiệp có thể ếm lĩnh tất cả đoạn thị trường

(chiến l u nhược marketing không phân biệt) với những sản phẩm đơn điệ ư trái bưởi hay

thép. Đối v i mớ ặt hàng có thể khác nhau về kết cấu như: máy ảnh, ô tô, xe máy… thì chiến

lược marketing tập trung hay còn gọi là chiến lược marketing có phân biệt là phù hợp

hơn.

3.3 Chu kỳ s ng s n phố ả ẩm

Khi doanh nghiệp đưa một sản phẩm m trới ra thị ường thì chỉ nên chào bán theo

phương án sản phẩm mới, có thể sử dụ ượng chiến l c marketing không phân biệt hay

marketing tập trung.

3.4 ng nh Mức độ đồ ất của thị trường

Nếu người mua đều có thị hi u nhế ư nhau thì họ sẽ mua cùng số lượng hàng hóa

trong cùng một khỏang thời gian và phản ứng như nhau đối với những kích thích về

marketing thì nên sử ụ d ng chiến lược marketing không phân biệt.

3.5 Những chiến lược marketing của đối th nh tranhủ cạ : nếu các đối thủ cạnh tranh tiến

hành phân đ ạo n th n thị trường và có chiến lược marketing phân biệt cho mỗi đ ạo ị trường

thì việc sử dụ ượng chiến l c marketing không phân biệ ểt có th sẽ ế thấ ạ ượ ạt b i. Ng c l i, n u

các đối thủ cạ ử ụ ượnh tranh s d ng chiến l c marketing không phân biệ ệt thì doanh nghi p có

thể s dử ụng chiến lược marketing phân biệt hay chiến lược marketing tập trung.

V. CHÍNH SÁCH SẢN PHẨM

1. nh ngh s n ph

Đị ĩa về ả ẩm trong marketing

TOP

Sản phẩm là tất cả những cái gì có thể đưa ra thị trường để tạ ựo ra s chú ý , mua

sắm, sử dụng hay tiêu thụ nhằm thoả mãn một chu cầu hay mong muốn.

Sản phẩm có thể là những vật thể hữ ữ ụu hình, nh ng dịch v mang tính vô hình ,

những địa điểm (cho thuê địa điểm, thuê mặt bằng sản xuất kinh doanh), phát minh, sáng

chế...

Khi tạo ra sản phẩm, các doanh nghiệp c n nhầ ận thức đầy đủ về 3 mức độ của nó

nhằm thoả mãn những mong đợi của người tiêu dùng .

2.Vai trò, vị trí của chiến lược sản phẩm TOP

Chiến l n ph n tược sả ẩm có vị trí cực kỳ quan trọng, là nề ảng, xương s ng cố ủa 4P,

giúp doanh nghiệp xác định phương hướng đầu tư, thiết kế sả ẩn ph m phù hợp thị hiếu,

hạn ch r c hiế ủi ro, thất bại; chỉ đạo thự ện hiệu quả các P còn lại trong marketing hỗn hợp.

3. Chu kỳ ng sđời số ản phẩm TOP

Chu kỳ đời sống (vòng đời) sản phẩm ( trãi qua 4 giai đ ạ ủo n ch yếu)

- Giai đoạn 1: Ra đời, Bắt đầu xuất hiện sản phẩm mới trên th trị ường, mức tiêu

thụ ả s n phẩm còn thấp, trong khi đó chi phí sản xuất kinh doanh lớn, do vậy lợi nhận có

giá trị âm.

- Giai đoạn 2: Phát triển, sản phẩm/dịch vụ có mức tiêu thụ tăng nhanh, sản xuất

kinh doanh bắt đầu có lãi.

- Giai đoạn 3: Trưởng thành, sản lượng tiêu thụ đạt tối đa, lợi nhuận cũng đạt tối đa

và bắt đầu giảm dần.

- Giai đoạn 4: Suy thoái, mức tiêu thụ giảm nhanh, lợi nhuận giảm.

Đặc đ ứ ừ đ ạ ủ ỳ ố ảiểm và các chiến lượ ươc marketing t ng ng với t ng giai o n c a chu k s ng s n

phẩm được tóm tắt trong bảng 3.3

Bảng 3.3 Đặc điểm và các chiến lược marketing

Giai đoạn ĐẶC Đ Ể ỔI M CÁC CHIẾN LƯỢC VÀ N LỰC

GIỚI

THIỆU

+ Doanh thu tăng chậm,

khách hàng chưa biết

nhiều đến SP

+ L i nhuợ ậ ốn là s âm, thấp

+ Sản phẩm mới, tỉ lệ thất

bại khá lớn

+ Cần có chi phí để hoàn

thiện s n phả ẩm và nghiên

cứu thị trường

+ Chuẩn bị vốn cho giai đ ạo n

+ Cũng c ng số chất lượ ản phẩm

+ Có thể dùng chiến lược giá

thâm nhập hay giá lướt qua thị

trường

+ Hệ thống phân phối vừa đủ để

phân phối và giới thiệu sản

phẩm

+ Quảng cáo mang tính thông

tin, có trọng điểm: người tiêu

dùng, th ng lái trung gian ươ

PHÁT

TRIỂN

+ Doanh thu tăng mạnh,

lợi nhuận tăng khá

+ Chi phí và giá thành

giảm

+ Thuận lợi để tấn công

vào thị trường mới nhằm

tăng thị phần

+ Cần chi phí nghiên cứu,

cải tiến

“CẦN TRANH THỦ KÉO

DÀI”

+ Nhanh chóng xâm nhập mở

rộng thị trường

+ Duy trì công dụng chất lượng

sản phẩm

+ Giữ giá hay giảm nh giá ẹ

+ Mở rộng kênh phân phối m i ớ

+ Chú ý các biện pháp kích

thích tiêu thụ: quảng cáo chiều

sâu, tặng phẩm, thưởng, hội chợ

triển lãm

TRƯỞNG

THÀNH

+ Doanh thu tăng chậm,

lợi nhuận giảm dần

+ Hàng hóa b ị ứ đọng ở

một số kênh phân phối

+ Cạnh tranh với đối thủ

trở nên gay gắt

“CẦN TRANH THỦ KÉO

DÀI”

+ Định hình qui mô kinh doanh

+ Cải tiến biến đổi SP, chủng

loại, bao bì, tăng uy tín, chất

lượng sản phẩm

+ Cố ắ g ng giảm giá thành để cóï

thể gi l ảm giá mà không bị ỗ

+ Cũng cố hệ thống phân phối,

chuyển vùng tìm thị trường mới

+ Tăng cường quảng cáo nhắc

nhở và các biện pháp khuyến

mãi để giữ chân khách hàng

SUY

THOÁI

+ Doanh thu và lợi nhuận

giảm mạnh, nếu không có

biện pháp tích cực dễ dẫn

đến phá sản

+ Hàng hóa b tị ẩy chay,

không bán được

+ Đối thủ rút khỏi thị

trường

+ Chuẩn bị tung SP mới thay

thế

+ Theo dõi và kiểm tra thường

xuyên hệ thống phân phối,

ngừng sản xuất kịp thời, đổi

mới “gối đầu lên nhau”

+ Có thể giẫy chết bằng: cải tiến

SP mô ph ng, hỏ ạ giá, tìm thị

trường mới để thu hồi vốn

4. m Nhãn hiệu – d u hi ng hi u s n phấ ệu – thươ ệ ả ẩ TOP

4.1 Nhãn hiệu là tên gọ ữ ữ ả ặ ẫi, ngôn ng , ch viế ểt, bi u tượng, hình nh ho c kiểu m u

đặc biệt hay là sự phố ữ ữ ặ ắ ải hợp gi a ch và hình vẽ được ghi nho c g n lên s n phẩ ủm c a cá

nhân hoặc củ ộa m t doanh nghiệp giúp phân biệt giữa các sản phẩm v t sới nhau, phân biệ ản

phẩm của đối thủ ạ c nh tranh.

Tên nhãn hiệu (Brand name): là phần đọc lên được củ ưa nhãn hiệu nh từ, chữ cái,

con số, ví dụ: OMO, HALIDA, IBM, …

Dấu hi u hiệu (Brand mark): biể ện bằng hình tượng, biểu trưng đặc bi a ệt, là bộ phận củ

nhãn hiệu mà ta có thể nhận biết được, nhưng không thể đọc được, ví dụ: hình con voi là

của bia HALIDA, hình chiếc vôlăng là của hãng ô tô Mercedes…

Dấu hiệu hàng hóa (Trade mark): gồm 2 phần trên, nhưng được đăng ký độc quyền,

bảo v d c biệ quyền riêng của người bán trong việc sử ụng tên nhãn hiệu hoặ ểu tượng..

Ngoài nhãn hiệu hàng hóa ra, bất c t tứ mộ ổ chức kinh tế, một quốc gia nào muốn tham

gia vào th ng thị trườ ương mại quốc tế ch. đều phải có mã số, mã vạ

Mã số hàng hóa là một dãy các con số được ghi ở dưới mã vạ ảch dùng để phân định s n

phẩ ỗm hàng hóa. M i dãy số như vậy sẽ đặc trưng cho một loại hàng hóa của cơ sở sả ấn xu t

và của quốc gia sản xuất loại hàng hóa đó. Mã số sẽ tạ ậ ảo thu n lợi cho qu n lý trong quá

trình vận chuyển, lưu kho, mua, bán. Bao giờ mã số và mã vạch được in trên bao bì thì sản

phẩm đó mới được coi là đủ tiêu chuẩn để nhập khẩu vào một nước nào đó.

Mã vạch là một dãy các vạ đch en trắng dùng để thể hiện mã số dưới dạng ký hiệu mà

máy quét có thể lđọc được, để ư ộu vào b nhớ củ ốa hệ th ng máy tính tính hay máy tính tiền

một cách nhanh chóng và chính xác.

4.2 T m quan tr ng cầ ọ ủa việc dán nhãn

- Đối với khách hàng: phân biệt để lựa chọn, tìm hàng chất lượng

- Đối v i ngớ ười bán: kiểm soát được thị trường của mình (cơ cấu hàng)

- Đối với nhà SX: tăng danh tiếng, ch i hàng giống lạ ả kém chất lượng

4.3 C n c l u ă ứ để ựa chọn tên nhãn hiệ

- Nêu lên được đặc tính, lợi ích, công dụng, tính năng hoạt động.

- Theo thuộc tính nổi bật c m ủa SP, âm thanh đặc trưng củ ảa s n phẩ

- Dễ , dđọc, dễ nhớ ễ phát âm

- m Đặc bi , ng, dí dệt, khác lạ ấn tượ ỏ

- Hợp pháp, có khả ă n ng được đăng ký và bảo v c a pháp luệ ủ ật

4.4 S n ph ng hi u ả ẩm và thươ ệ

Thương hiệu củ ả ốa s n phẩm là nhân t quyết t định để khách hàng quyế định mua

hàng. M t doanh nghiột th t tương hiệu tố ượng trưng cho mộ ệp h n phạng nhất, một sả ẩm

thượng hạng. Việc định vị thương hiệu trở thành chủ đề chính trong chiến lược sản phẩm

của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có thể kinh doanh thương hiệu, chuyển nhượng

thương hi ng hiệu, xuất khẩu thươ ệu (ví dụ: Cà phê Trung nguyên, AQ Silk…). u các Điề

doanh nghiệp c n l n phầ ưu ý: “Sả ẩm là thứ sả ấn xu t ở nhà máy, còn thương hiệu là cái mà

khách hàng mua v . Sề ản phẩm có thể bị đố ủi th cạ độ ấnh tranh làm nhái; thương hiệu thì c nh t

vô nh m thì nhanh chóng lị. Sản phẩ ỗi th t th i vời, còn mộ ương hiệu thành công sẽ t n tồ ạ ĩnh viễn”.

VI. CHÍNH SÁCH GIÁ CẢ

1. T m quan tr

ầ ọng của giá cả

TOP

1.1 Đối với khách hàng : là cơ sở để quyết định mua sản phẩ ảm này hay s n phẩm

khác, giá cả là đòn bẩy kích thích tiêu dùng.

1 .2 Đối với doanh nghiệp: giá cả là vũ khí cạnh tranh trên thị trường, quyết định

doanh số và lợi nhuận; gián tiếp thể hi n ph nh hện chất lượng sả ẩm và ả ưởng ng đến chươ

trình marketing chung.

1.3 Tầm vĩ mô: giá cả là người chỉ đạo hệ thống kinh tế, có ảnh hưởng đến sự phân

phối các yếu tố ả s n xuất; lạm phát, lãi suất ngân hàng

2. Nh

ữ ố đếng yếu t ảnh hưởng n giá cả

TOP

Các yếu t nh h u tố ả ưởng đến giá cả có thể chia thành hai nhóm: yế ố kiểm soát được

(chủ quan), yếu tố không kiểm soát được (khách quan)

Yếu tố chủ quan:

- Chi phí liên quan đến sản phẩm: sản xuất, bao bì đóng gói

- Chi phí bán hàng, phân phối

- Chi phí yểm trợ, xúc tiến bán hàng

Y ếu tố khách quan

- Quan hệ cung cầu trên thị trường

- Áp lực cạnh tranh

- Chính sách giá can thiệp của chính phủ

3. M

ục tiêu định giá

TOP

Các doanh nghiệp khi định giá đều phải hướng đến việc đạt được mục tiêu nào đó,

tùy theo các giai s đoạn trong chu kỳ ống sản phẩm, các nguồn lực của doanh nghiệp, vị thế

của doanh nghiệp, tính chất cạnh tranh trên thị trường để đưa ra các mục tiêu định giá

phù hợp.

4. Các nhân t

ố ảnh hưởng đến việc định giá

TOP

4.1 Nhu cầ ả ẩu về s n ph m của khách hàng

M a chuột sản phẩm được ư ộng, hữu ích, trong tình trạng khan hiếm thường các

doanh nghiệp có thể đẩy giá lên cao. Khi định giá theo nhu cầu của khách hàng doanh

nghiệp có thể:

4.1.1 Khảo sát giá mong đợi

Mức giá mà khách hàng vui lòng chi trả để đổi lấy một sản phẩm hay dịch vụ tương

xứng với chi phí họ bỏ ra, thông thường là mộ ảt kho ng biến động giá có cận trên và dưới

và được xác định bằng cách:

- Ý ki m dò trến thă ực tiếp khách hàng

- Quan sát và so sánh với giá củ ảa s n phẩm cạnh tranh

- Kinh nghiệm thẩm định và ý kiến đánh giá của đại lý phân phối

- Đưa s ản phẩm đi trực tiếp thử nghiệm để đánh giá

4.1.2 Ước lượng doanh thu ở các mức giá khác nhau

Thực chất là tính toán hệ số co giãn cầu theo giá cả, trường hợp:

- Cầu co giãn nhiều nên định giá thấp

- Co giãn ít nên định giá cao

4.2 Thị ph n mầ ục tiêu

- Đối với nh m thông dững sản phẩ ụng áp dụng giá thấp để thâm nh p, gia tậ ăng thị

phần

- m Đối với những sản phẩ đặc biệt, độc quyền và thị phần hẹp, dễ chi phối: dùng giá

cao (giá hớt kem) chắt lọc thị tr trường, lướt qua thị ường.

4.3 Những ph n ng cả ứ ạnh tranh

Doanh nghiệp không chủ động c ng sạnh tranh về giá như ớm muộn gì trên thị

trường c ng xũ ả ứy ra do s c ép của đối thủ cạ ả ụnh tranh: xu hướng gi m giá để tiêu th được

lượng hàng nhiều hơn, cạnh tranh giành thị phần, lợi nhuận.

4.4 Nhữ ố ả ủ ỗng yếu t nh hưởng c a Marketing h n hợp:

- Chính sách giá của doanh nghiệp phái luôn được kết hợp v n phới sả ẩm: “tiền

nào củ ấa n y”

- Phân phối: cung cấp sản phẩm ở kênh khác nhau: giá bán khác nhau

- Chiêu thị: nhiệm vụ và hình thức chiêu thị sẽ quyết định giá bán

5. Phương pháp định giá.

TOP

Có nhi u phề ương pháp định giá, trong phạm vi phần này chỉ nêu một số phương

pháp định giá cơ bản:

5.1 Định giá dựa vào chi phí

5.1.1 Định giá cộng thêm vào chi phí (cost plus pricing)

G = Z + m

Trong đó: G giá bán; Z : chi phí (giá thành) sản phẩm;

m có thể tính theo phần trăm của chi phí

5.1.2 Định giá theo phí tổn và lợi nhuận mục tiêu

Doanh nghiệp sẽ xác định giá trên cơ sở ả ấ ậ ụ ố đảm b o tỉ su t lợi nhu n m c tiêu trên v n

đầu tư (ROI).

Giả sử rằ ả ấ ả ẩng nhà s n xu t s n ph m A đ ưã đầu t 1.000.000 $ vào việc kinh doanh và

muốn định giá sao cho đảm bảo kiếm được ROI bằng 20% tức là 200.000 $.

Tuy nhiên kết quả này còn tùy thuộc vào s có ố lượng tiêu thụ đạt được như mong ước

là 50.000 sản ph p c n c nh sẩm không. Doanh nghiệ ă ứ vào khối lượng hòa vốn để xác đị ố

lượng tiêu thụ ước tính (xem công thức tính điểm hòa vốn chương III). Tuy nhiên, cách xác

định giá này ch a c vào yư ăn cứ ếu tố ạ c nh tranh và thị hiếu của khách hàng

5.2 u ng Định giá dựa vào nhu cầ ười mua

Áp dụng phương pháp này doanh nghiệp phải quan tâm đến thị hiếu của khách hàng,

nghiên cứu hành vi tiêu dùng qua khảo sát ý kiến khách hàng về giá mong đợi, kết hợp

tăng

5.3 Định giá dựa vào cạnh tranh

5.3.1 Định giá đối phó với cạnh tranh

Phương pháp định giá này chú ý đến giá của đối thủ ạ hiện t i và th i giá ờ để quyết đị ứnh m c

giá cao, bằng hay thấp hơn n đối thủ (dẫ đầu, tuân theo, phá giá). Tuy nhiên, phương pháp này

chú trọ đếng n phí tổn hay sức cầu của khách hàng

5.3.2 Định giá đấu thầu ( Cạnh tranh để giành hợp ng) đồ

Ví dụ:

Giá bỏ thầu của

công ty ($)

Lợi nhuận của công

ty ($)

Xác suất trúng

thầu (%)

Lợi nhuận d ự

kiến ($)

9.500 100 81 81

10.000 600 36 216

10.500 1.100 9 99

11.000 1.600 1 16

Bằng phương pháp này, doanh nghiệp sử d mụng lợi nhuận d n nhự kiế ư ột tiêu chuẩn

để đị để đồ nh giá trong việc đấu thầu có được những hợp ng.

VII. CHÍNH SÁCH PHÂN PHỐI

1. Vai trò c

ủa phân phối

TOP

Phân phối là toàn bộ công việc để đưa m ch vột sản phẩm/dị ụ từ nơ ả ấ ậi s n xu t đến t n

tay ng i, kiười tiêu dùng có nhu cầu, bảo đảm v thề ời gian, số lượng, chủng loạ ểu dáng, màu

sắc, chất lượng… mà người tiêu dùng mong muốn. Phân phối là cầu nối giúp nhà sản xuất

cung cấp s n ph n phả ẩm cho khách hàng: đúng sả ẩm, thời điểm, địa điểm, đúng kênh,

luồng hàng. Doanh nghiệp t n phập trung sả ẩm, tổ chức điều hành vận chuyển ti t kiế ệm chi

phí, h n ch rạ ế ủi ro thiệt hại

2. Khái quát về kênh phân phối, hệ thống

phân ph

ối của doanh nghiệp

TOP

Kênh phân phối hàng hóa là tập hợp các tổ chức có trách nhiệm đảm bảo giúp nhà sản

xuất đưa sản phẩm của h dọ đến tay người tiêu dùng hay người sử ụng công nghi p. ệ

- M m: ột kênh phân phối đầy đủ bao gồ

+ Nhà sản xuất

+ Thành viên trung gian tham gia phân phối

+ Người tiêu dùng

- H m có: ệ thống kênh phân phối gồ

+ Người cung c i cùng ấp và người tiêu dùng cuố

+ Hệ thống các thành viên trung gian phân phối

+ Cơ s v ở ật chất, phương tiện vận chuyển và tồn trữ

+ Hệ th trống thông tin thị ường và các dịch v c ụ ủa hoạt động mua bán

Các dạng kênh phân phối thông dụng

2.1 Thiết lập hệ thống phân phối

Việc xác đị ụnh m c tiêu phân phối của doanh nghiệp phải được gắn liền với mục tiêu kinh

doanh. Thi p h n c n cết lậ ệ thống phân phối cầ ă ứ trên:

- Khối l t ượng và thời gian tiêu thụ hàng hóa cần đạ

- Lợi nhuận cho nhà sản xuất và nhà trung gian

- Phần thị trường c ần chiếm giữ

- Chi phí của doanh nghiệp và chiết khấu cho nhà trung gian

- Khả n u. ăng khai thác kênh sẵn có, kênh khả thi, xây dựng kênh tối ư

2.1.1 Phân tích và lựa chọn kênh phân phối

2.1.1.1 Những nhân tố ả nh hưởng đến việc lựa chọn

- Yếu tố thị trường:

+ Số khách hàng tiềm năng

+ Mức độ t ng ập trung của thị trườ

+ Qui mô đặt hàng trong từ đợng t

- Đặc tính của sản phẩm:

+ Sản ph ẩm có giá trị lớn hay nhỏ

+ Sản phẩm lâu bền hay mau hỏng, mau lỗi thời

+ Sản ph ng k n nh ẩm cồ ềnh hay gọ ẹ

+ Sản ph n gi n ẩm kỹ thuật cao hay đơ ả

- Ảnh h ng cưở ủa nhà trung gian:

+ Khả n p d , ph n ăng cung cấ ịch vụ ương tiệ

+ Lợi ích mang lại từ ọ h (chia sẽ rủi ro, đương u cđầ ạnh tranh)

+ M p tác (ức độ cộng tác, quan điểm hợ đồng tình hay không)

- Bản thân doanh nghiệp:

+ Nguồn tài chánh

+ Kinh nghiệm quản lý

+ Mức độ kiểm soát, theo dõi và bao quát kênh phân phối

+ Khả n p các d sau bán hàng ăng cung cấ ịch vụ

2.1.1.2 Các tiêu chuẩn l n để ựa chọ

- Tiêu chuẩn kinh tế c n că ứ: mức tiêu thụ, chi phí, hao hụt rủi ro

- Tiêu chuẩn ki theo dõi, kiểm soát: dễ ểm tra ch chiặt chẽ ến lược chung

- Tiêu chuẩn thích nghi: linh hoạt, thay đổi để thích nghi với điều kiện mới

2.1.2 Chọn lựa nhà trung gian phân phối

Các trung gian phân phối thường bao gồm: buôn s , buôn l , ỉ ẻ đại lý, môi giới

2.1.2.1 Tuyển chọn các thành viên c a kênh ủ

Doanh nghi ng kinh doanh tệp cần thu hút các thành viên có khả nă ốt, thể hiện:

- Thâm niên, kinh nghiệm, khả năng am hiểu khách hàng

- Nguồ ốn v n và cơ s vở ật chất kỹ thuật

- Thành tích t ng v n ăng trưở ề doanh số và lợi nhuậ

- Khả n ng tă ổ chức kinh doanh và nghệ thuật bán hàng

- Khả n n ăng trả ợ

- Danh tiếng và uy tín trong kinh doanh

- Pháp nhân kinh doanh và mối quan hệ với công chúng

2.1.2.2 Đánh giá các thành viên của kênh

Nhà s ánh giá kản xu nh k ất phải đị ỳ đ ết quả hoạt độ ủ ộ ống c a người trung gian theo m t s

tiêu chuẩn như:

- Mức doanh số đạ t được

- Mức độ lưu kho trung bình

- Thời gian giao hàng cho khách

- Cách xử lý hàng hóa thất thoát hoặc hư ỏ h ng

- Mức hợp tác trong các chương trình quảng cáo

- Các dịch vụ ọ h phải làm cho khách hàng

2.2 L u qu ựa chọn kênh phân phối hiệ ả

Kênh phân phối có hiệu quả phải đảm bảo :

- Kênh chuyển t lải được đa số ượng hàng hóa

- Có tương đối ít thành viên trung gian

- Tiết kiệm chi phí marketing

- Tỷ lệ thi i ro thệt hại rủ ấp.

VIII. CHÍNH SÁCH XÚC TIẾN BÁN HÀNG (CHIÊU THỊ)

1. Khái ni

ệm và bản chất của chiêu thị

TOP

1.1 Chiêu thị : có nghĩa rộng h nh và ơn bán hàng, đó là các biện pháp nhằm đẩy mạ

xúc tiến :

- Làm cho hàng hóa tiêu thụ nhanh hơn

- Khách hàng thỏa mãn hơn

Chiêu th n mãi, chào hàng trị bao gồm các họat động: quảng cáo, khuyế ực tiếp cá

nhân, tuyên truyền – quan hệ với công chúng.

1.2 Bản chất của chiêu thị: Họat động chiêu thị nhằ ậ ừm truyền nh n thông tin t doanh

nghiệp p đến người tiêu dùng, tìm các cách phù hợ để thông đạt và thuyết phục thu hút

khách hàng p thông qua các hđến với doanh nghiệ ọat động quảng cáo, khuyến mãi, tuyên

truyền, chào hàng tr vực tiếp cá nhân. Chiêu thị ừa là khoa học, vừa là nghệ thuật đòi hỏi

phái có sáng tạo khéo léo nhằm t đạ được mục tiêu bán hàng với chi phí thấp nhất

2. T ng c

ầm quan trọ ủa hoạt động chiêu thị

TOP

Họat động chiêu thị giúp tạo điều kiện tốt cho cung cầu gặp nhau qua thông tin hai

chiều: từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng và ngược lại từ người tiêu dùng đến doanh

nghiệp. Trên cơ sở xử ọ ằ lý thông tin về khách hàng, doanh nghiệp có các h at động nh m

làm cho hàng hóa bán được nhanh h n giúp cơn, nhiều hơ ủng cố ạ, t o uy tín và phát triển

doanh nghiệp trên thị trường.

Trong điều kiện c hi u ngạnh tranh, thị ế ười tiêu dùng không ngừng thay đổi thay đổi,

họat động chiêu thị càng trở nên bức thiết và khó khăn hơn. Chiêu thị có hiệu quả làm

thay đổi vị trí và hình d a ạng củ đường cầu

3. Quá trình thông

đạt trong chiêu thị

TOP

Chiêu thị là một hình thức thông đạt các vấn đề có liên quan đến: sản phẩm, các hoạt

độ đạng sả ấ ủn xu t kinh doanh c a doanh nghiệp. Thông t đ ỏòi h i thể ệ hi n bốn yếu tố chính:

- Nội dung thông đạt

- Ngu n phát ồ đi thông đạt

- Kênh phân phối thông đạt

Mục đích cơ bản củ ảa kế toán là phân tích và gi i thích các sự kiện kinh tế phát sinh trong

doanh nghiệp bằng cách quan sát, thu thập và sử lý các thông tin ban đầ đểu tạo ra thông tin mới

có tính hệ thố ổng, t ng hợp, phản ánh được một các toàn diện tình hình hoạt động sản xuất kinh

doanh của doanh nghiệp. Hoạt động kế toán có chức năng thông tin và kiểm tra. Sử dụng các

thông tin do kế toán cung c n c nh úng p ấp, các nhà quản trị có că ứ để ận thức đ đắn, khách quan, kị

thời và có hệ thống các hoạt t độ ảng s n xuất – kinh doanh, đảm bảo lựa chọn được các quyế định

hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp. Kế toán không chỉ giớ ởi hạn việc ghi chép

tính toán thuần tuý hay cung cấp thông tin kinh tế, mà còn thể hi kiện ở sự ểm tra , kiểm soát đối

với các hoạt động s n xu o v n trong doanh nghiả ất – kinh doanh, sử dụng và bả ệ tài sả ệp, đảm bảo

cho các hoạt động trong doanh nghiệp có hiệu qu úng hả thiết thực, đ ướng và đúng pháp luật.

Như vậ ệ ế ế ệ ếy, qua khái ni m của k toán ta thấy k toán là một công vi c cầ ấn thiết t t y u

khách quan của bất kỳ mộ đơ ổ ứ ơ ửt n vị, t ch c c quan nào có s dụ ố động v n, kinh phí c lập. Kế

toán không chỉ thể hiện vai trò của mình như mộ ụ ọ ụ ụ ảt công c quan tr ng, ph c v cho công tác qu n

trị tài chính trong đơn vị kinh tế, mà còn trực tiếp tham gia vào một khâu quan trọ ủng c a quá

trình quản trị, đó là kiểm tra, giám sát. Thực chất ho n trạt động quả ị doanh nghiệp là quá trình

chuẩn b nh qu y b máy quị và ra các quyết đị ản trị. Muốn vậ ộ ản trị cần có các thông tin kinh tế

bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Chất lượng của các quyết định quản trị doanh nghiệp phụ

thuộc rất lớn vào số lượng và chấ ủ ế ột lượng c a các thông tin kinh t mà b máy quản trị doanh

nghiệp có, lưu trữ c ng nh d ng. ũ ư đưa vào sử ụ

Chi phí hoạt động của doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị c p ủa nguồn lực mà doanh nghiệ

đ ộã tiêu hao trong m t thời kỳ nhấ ệt định cho các hoạt độ ủng c a doanh nghi p trong thời kỳ đó. tuỳ

theo mục đích quản trị mà thời kỳ xem xét sẽ thay đổi, nhưng thông lệ chung thì chi phí hoạt

độ ủ đng c a doanh nghiệp thường được ánh giá hàng năm.

Đối với những người quản lý thì chi phí là mố đầ ợi quan tâm hàng u, bởi vì l i nhuận thu được

nhiều hay ít chịu n ảnh h p c ó vưởng trực tiế ủa những chi phí đã chi ra. Do đ ấ đề được đặt ra là

làm sao kiểm soát được các khoản chi phí. Nhận diện, phân tích các hoạt động sinh ra chi phí là

đ ố để ừ đ ữ ế đị đ đắ độiều mấu ch t có thể quản lý chi phí, t ó có nh ng quy t nh úng n trong hoạt ng sản

xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Đối v thới doanh nghiệp, thông thường có hai hệ ống kế toán được sử dụng là : kế toán

tài chính và kế toán quản trị. Hai hệ th t lống này được thiế ập để đáp ứng những nhu cầu thông

tin cho các đối tượng khác nhau, nhưng có quan hệ với nhau trong hoạ ảt động qu n trị doanh

nghiệp. Cả hai hệ thống kế toán này đều là nguồn thông tin phục vụ cho quản trị tài chính và

thực hiện các thủ tụ độ đị ỗc theo chế quy nh. Trong m i thời kỳ xem xét, chi phí phát sinh tương

ứ độ ủ ộng với hoạt ng c a doanh nghiệp là m t giá trị cụ ữ đ thể. Song có nh ng quan iể ếm ti p cận

khác nhau trong việc nhận d n này hoàn toàn phạng các chi phí phát sinh. Các quan điểm tiếp cậ ụ

thuộc vào mục tiêu của đối tượng tiếp c n mà d n tậ ẫ ới cách nhìn nhận chi phí không hoàn toàn

giống nhau.

1.1 Kế toán tài chính: có tính chất bắt buộ đốc i với các doanh nghiệp do Nhà nước quy

đị ữ ự ọ ốnh với nh ng chuẩn m c chung cho m i doanh nghiệp. Hệ th ng này thường được thể ệ hi n bởi

hệ thống chứng t n, s sách và báo cáo do nhà nừ, tài khoả ổ ước ban hành. Đó là lý do để coi hệ

thống kế toán tài chính là hệ th i vống “cứng” đố ới doanh nghiệp. Đặc điểm cơ bản của hệ thông

kế toán tài chính là chỉ ố ghi chép các s liệu bằng đơn vị tiền tệ phát sinh vào trong khoảng thời

gian đã định .

Hệ thống kế toán tài chính,với đặc điểm này, nhằm đáp ứng các nhu cầu thông tin cho

việc phân tích, đánh giá trạng thái hiện tại của doanh nghiệp. Khi so sánh thông tin kế toán tài

chính giữa các thời k i v thỳ từ hiện tạ ề trước có thể ấy được những nét lớn trong sự phát triển của

doanh nghiệp thông qua những gì đã đạt được khi s ng các nguử ụ d ồ ựn l c đã huy động.

Rõ ràng, thông tin kế toán tài chính thiên về ầ phục vụ cho nhu c u thông tin của các

chủ thể có liên quan ở bên ngoài doanh nghiệp (Nhà nước, ngân hàng, nhà , nhà cung đầ ưu t

cấp...). Còn với nhà quản trị bên trong doanh nghiệp thì thông tin kế toán tài chính chỉ là cần chứ

chưa đủ, vì đối v i hớ ọ, “sẽ tiếp tục làm như thế nào” là quan trọng hơn so với “đã làm được gì”,

họ c n ph . ầ ải có kế toán quản trị

1.2 Kế toán quản trị, khác với k thế toán tài chính, hệ ống kế toán này là do doanh

nghiệp xây d c tiêu quựng theo mụ ản trị của mình.

Như vậ ế ả ầ ệy, hệ thống k toán qu n trị hình thành do nhu c u tự nhiên của doanh nghi p

chứ không có tính bắt buộc về mặt pháp luật. Mặt khác, hệ thống kế toán này không hoàn toàn

đồ ững nhất gi a các doanh nghiệp vì nó được thiết lập tuỳ thuộc c đặ điểm hoạt động và yêu cầu

quản lý của doanh nghiệp. Thậm chí, trong một doanh nghiệp, ở nh ng thữ ời kỳ khác nhau cũng

có thể có sự điều chỉnh trong hệ thống kế toán quản trị để đả ự ụm bảo s phù hợp với m c tiêu quản

trị c ng nh ng c p ũ ư đặc điểm hoạt độ ủa doanh nghiệ ở thời kỳ xem xét. Đó là lý do để coi hệ thống

kế toán quản trị là hệ thống “mềm” đối với doanh nghiệp.

Hệ thống k u b ng cế toán quản trị ghi chép các số liệ ằ ả đơn vị tiề ện tệ và hi n vật (m,

kg, gi ngu n lờ) một cách chi tiết theo quá trình chuyển hoá ồ ực thành kết quả theo cấu trúc

hoạt động của doanh nghiệp. Do đặc điểm này mà hệ thố ả ịng kế toán qu n tr cho phép nhà quản

trị trong doanh nghiệp thấy rõ hơn m nhân - qu t ng ng v nh ối quan hệ ả ươ ứ ới quyết đị đưa ra.

Cũng như kế ế ả toán tài chính, k toán qu n trị ghi nhận các thông tin về các hoạt động

đ đ ọ ừ đ ế ậã diễn ra. Song , iều quan tr ng là t các thông tin ó, có thể thi t l p các mô hình dự báo và

mô phỏng về h cậu qu n bả của các quyết định chuẩ ị đưa ra nhờ ấ ảu trúc nhân - qu được ghi chép

rõ ràng bằng hệ thống kế toán quản trị. Khả nă ếng này làm cho thông tin k toán quả ởn trị tr nên

cần thiết cho công tác dự báo và hoạch định tài chính, một trong các nhiệm vụ quản trị tài chính.

2.Tài sản trong doanh nghiệp. TOP

2.1 Tài sản cố định (TSCĐ).

2.1.1 nh nghĐị ĩa và đặc điểm TSCĐ

Định nghĩa: Tài sản c nh n cố định là tất cả ững tài sả ủa doanh nghiệp có giá trị lớn, có

thời gian sử dụ ồng, luân chuyển, thu h i trên 1 năm hoặc trên 1 chu kỳ kinh doanh (nếu chu kỳ

kinh doanh ≥ 1 năm)

Trên th ng tài sực tế, khái niệm TSC m nhĐ bao gồ ữ ản đang sử dụ ư ửng, ch a được s dụng

hoặc không còn được sử dụng trong quá trình sản xuất kinh doanh do chúng đang trong quá trình

hoàn thành (máy móc thiết bị đã mua nhưng chưa ho ang lặc đ ắp ng đặt, nhà xưở đang xây dựng

chưa hoàn thành...) hoặc do chúng chưa hết giá trị sử dụ ư ửng nh ng không được s dụ ững. Nh ng

tài sản thuê tài chính mà doanh nghiệ ữ ũp sẽ sở h u c ng thuộc về TSCĐ.

Đặc điểm củ Đa TSC : tuổi thọ có thời gian sử dụng trên năm, tức là TSCĐ sẽ tham gia

vào nhiều niên độ kinh doanh và giá trị của nó được chuyển dần vào gíá trị sả ẩn ph m làm ra

thông qua khoản chi phí khấu hao. u này làm giá trĐiề ị củ Đa TSC giảm dần hàng năm. Tuy

nhiên, không phải mọi tài sản có thời gian sử dụng trên một năm đều được gọi là TSCĐ, thực tế

có những tài sản có tuổi th t nọ trên mộ ăm nhưng vì giá trị nhỏ nên chúng không được coi là

TSCĐ mà được xếp vào tài sản lư độu ng. Theo quy định hiện hành của Bộ ộ ả Tài chính, m t tài s n

được gọ Đ đặ đ ư đ đồi là TSC khi có c iểm nh ã nêu ng thời phải có giá trị trên 5 triệu đồng.

2.1.2 Phân loại TSCĐ

Tài sản c nh cố đị ủa doanh nghiệp bao gồm:

Tài sả ốn c đị ữnh h u hình: là nhữ Đng TSC có hình thái vật chất, đ ữ ư ệó là nh ng t li u lao

độ ủng ch yế ịu có doanh nghiệp, có giá tr lớn và thời gian sử dụ ă ưng lâu n m nh : nhà xưởng, kho

tàng, máy móc thiết bị, phương tiện v n tậ ải.

Tài sả ốn c định vô hình: là nhữ Đng TSC không có hình thái vậ ất ch t và thường liên

quan đến các khoản chi phí phải phân bổ qua nhiều niên độ kinh doanh (tương t nh khự ư ấu hao)

đ ềó là: chi phí v dđất sử ụ ứng; chi phí thành lậ ệp doanh nghi p; chi phí nghiên c u phát triển; chi

phí mua ho c hiặc thự ện sáng chế phát minh, bản quy n... . ề

Tài sả ốn c định thuê tài chính: Là toàn bộ các TSCĐ, thường là h u hình mà các ữ

doanh nghiệ ữp sẽ sở h u khi hết hạn thuê.

p Đầu tư tài chính dài hạn: Đầu t n cư tài chính là tiền vố ủa doanh nghiệ đầu tư vào

kinh doanh ở bên ngoài hoạt động của doanh nghiệp mụ đc ích hưởng lãi hoặc chia sẻ lợi ích với

doanh nghiệp khác. Đầu tư tài chính có thể ế ạ là: cổ phiếu; trái phi u các lo i; vốn góp liên doanh;

tài sản, n vđất đai cho thuê ngoài; tiề ốn cho vay v.v...

Tài sản cố định dở dang: là các TSCĐ hữ ặu hình ho c vô hình đang trong quá trình

hình thành, hiện chưa sử ụ d ng và được x ng c b n dếp vào mục chi phí xây dự ơ ả ở dang.

Ngoài ra, nh c hiững khoản ký quỹ, ký cược dài hạn mà doanh nghiệp thự ện cũng được

xếp vào TSCĐ .

2.1.3 Khấu hao TSCĐ:

Khấu hao TSCĐ là một thủ tục kế ằ toán nh m trích mộ ủt phần giá trị c a TSCĐ để chuyển

vào giá trị sản phẩm làm ra trong một thời kỳ. Phần giá trị của TSCĐ được trích ra gọi là chi phí

khấu hao. Tổng chi phí khấu hao trích ra trong suốt thời gian số ủng c a TSCĐ bằng chính giá trị

ban đầu (nguyên giá) của TSC a TSCĐ. Chi phí khấu hao hàng năm củ Đ sẽ được đưa vào quỹ

khấu hao TSCĐ. Quỹ này là một thành phần trong tích luỹ của doanh nghiệp và được dùng để tái

đầ ưu t .

Do nguyên tắc không b nên trong tính kh u hao kinh doanh ắt buộc c a kủ ế toán quản trị ấ

không có sự bắt buộ ự ệc phải th c hi n khấu hao theo mộ đị đt phương pháp nhất nh nào ó như kế

toán tài chính.

Tuỳ theo tình hình th ng thiực tế t dừng doanh nghiệp (tình hình sử ụ ết bị, chiến lược phát

triển kinh doanh từng thời kỳ, sự phát triển của kế toán quản trị trong doanh nghiệp,...),

tuỳ theo đặc điểm c t bủ ừa t ng lo i máy móc thiạ ế ị khác nhau mà doanh nghiệp có thể l a ự

chọn và áp dụ ấng các phương pháp kh u hao thích hợp.

2.1.3.1 Phương pháp khấu hao theo dường thẳng

Nguyên tắc: Theo phương pháp này s u nhau ố tiền khấu hao hàng năm đồng đề

Ví dụ: Một hệ thống máy móc thiết bị mua 110 triệu đồng

Thời gian sử ụ d ng: 10 năm

Giá trị phế thải 10 triệu đồng

2.1.3.2 Phương pháp t n s giồ ố ảm nhân 2: là phương pháp khấu hao gia tốc được tính

theo t thuỷ lệ khấu hao cố định trên giá trị ần của TSCĐ vào cuối năm trước.

Theo phương pháp trên, tỷ lệ khấu hao là 10%; theo phương pháp này là 20%. Tỷ lệ này

được tính trên tồ ố ả ủ Đ ừ ản s gi m dần c a giá trị TSC không tr giá trị phế th i :

Năm 1: Mức khấu hao = 110 triệu x 20% = 22 triệu ng đồ

N u ng ăm 2: Mức khấu hao = (110 - 22) x 20% = 17,6 triệ đồ

N u ng. ăm 3: Mức khấu hao = (110 – 22 - 17,6) x 20% = 14,1 triệ đồ

...

2.1.3.3 Phương pháp bách phân niên s nghố ịch:

Bước 1: Xác đị ổ ốnh t ng niên s khấu hao : N

n: Số năm sử d ụng TSCĐ

N = = 55

Bước 2: Tính mức khấu hao các năm bằng cách chia các niên số theo chiều nghịch cho

tổng niên số:

Năm thứ 1 : Mức khấu hao = (110 - 10) = 18,2 triệu

đồng

N 2 M u ng ăm thứ : ức khấu hao = = 16,4 triệ đồ

Năm thứ 3 : Mức khấu hao = = 14,5 triệu ng đồ

... .

2.1.3.4 Phương pháp khấu hao theo đơ ản vị s n xuất ( giờ, khối lượng ...).

Như vậ ấ ệy, n u mu n khế ố u hao nhanh để tránh hao mòn vô hình, các doanh nghi p có thể

tăng giá trị khấu hao trung bình hàng năm sau khi xác định thời gian sử ụ d ng.

2.2 Tài sản lưu động (TSLĐ)

2.2.1 a và Định nghĩ đặc điểm

Tài sản l n thuư độ ủu ng c a doanh nghiệp là tất cả những tài sả ộc quyền sở hữ ủu c a doanh

nghiệp , có thời gian sử dụ ồ ống, luân chuyển, thu h i v n trong 1 năm (nếu chu kỳ kinh doanh ≤

1 năm ) hoặc trong vòng một chu kỳ kinh doanh, (nếu chu kỳ kinh doanh > 1 năm)

Chu kỳ kinh doanh được hiểu là khoảng thời gian cần thiết kể t p b vừ khi doanh nghiệ ỏ ốn

vào kinh doanh d l n ó d n t . ưới hình thái tiền tệ ại thu được vố đ ưới hình thái tiề ệ

Tuỳ theo lĩnh vực kinh doanh mà chu kỳ kinh doanh củ ỗa m i doanh nghiệp khác nhau.

Đối vớ ời doanh nghiệ ấp s n xuả t, đó là khoảng th i gian cần thiế ểt k từ ệ ỏ khi doanh nghi p b tiền

mua vật t t li i vư, chế bi n vế ậ ệu ó. đó thành sản ph n phẩm và bán được sả ẩm đ Đố ới doanh

nghiệp thương mại, chu k c hiỳ kinh doanh đượ ểu là khoảng thời gian kể từ ỏ khi b tiền mua

hàng hoá và đem bán c hàng hoá đượ đó.

Tài sản lư độu ng thay đổi hình thái của nó trong phạm vi một chu kỳ kinh doanh. Như

vậy, giá trị củ ộ ảa nó sẽ được chuyển toàn b , một lần vào s n phẩm làm ra. Trong quá trình sản

xuất kinh doanh, TSLĐ có sự thay đổi hình thái thường xuyên theo một chu kỳ khép kín : Tiền

Æ Æ Nguyên vật liệu Æ Æ Bán thành phẩm S n phả ẩm Tiền (T – H – T’)

TSLĐ của doanh nghiệ ểp có th tồ ệ ậ ưn tại dưới hình thái tiền tệ, hi n vật (v t t , hàng hoá),

dưới dạng u t ng n h n n ph n h n. đầ ư ắ ạn và các khoả ợ ải thu ngắ ạ

2.2.2 Các thành phần của TSLĐ.

Tài sản lưu động c a mủ ột doanh nghiệp gồm có:

- Vố ằn b ng tiền: Là tài sản bi p dểu hiện trực tiế ưới hình thức giá trị (tiền đồng Việt Nam,

ngân phiếu, ngoại tệ , vàng bạc, đá quý). Phần lớn v n b n cố ằng tiề ủa doanh nghiệp được gửi ở

ngân hàng, ngoài ra có một phần t n t n mồ ại d i dướ ạng tiề ặt tại doanh nghiệp, dùng chi trả các

khoản thường xuyên.

- Các khoả ản ph i thu: Là những khoản tiền v n c p nhố ủa doanh nghiệ ưng do quan hệ

thanh toán, các đơn vị, cá nhân khác còn giữ chưa trả cho doanh nghiệp (ví dụ: tiền hàng người

mua còn chịu, tiền tạm ứng chưa thanh toán....) .

- Hàng tồn kho: Là loạ ả ấi tài s n được dự ữ ọ độ tr cho h at ng sãnu t kinh doanh của doanh

nghi oệp nhằm bảo đảm cho họat động này được thường xuyên, liên tục, không bị gián đ ạn, bao

gồm: nguyên vật liệu, d ng c , s dang tụ ụ ản phẩm dở ồn kho, thành phẩm.

Đối với doanh nghiệ ẩp sả ấ ện xu t, hàng tồn kho gồm nguyên li u d trong kho chuự trữ n bị

sản xuất, sản phẩm dở dangtrong các giai đoạn khác nhau của quá trình sản xuất, thnàh phẩm dự

trữ trong kho để chờ bán và cả các tài sản tham gia vào nhiều niên ng có giá độ kinh doanh như

trị nh , d ng cỏ (công cụ ụ ụ).

Đối với doanh nghiệp thương mại, hàng tồ ồ ự ữn kho chỉ bao g m hàng hóa d tr trong kho

nhằm đảm bảo cho khâu bán hàng thường xuyên có đủ số lượng hàng, chủng loại hàng đ ứáp ng

kịp thời nhu cầu khách hàng.

- Đầu t n hư tài chính ngắ ạn: Đầu tư tài chính là sự bỏ vốn vào kinh doanh dưới hình

thức mua bán chứng khoán, góp vốn liên doanh, cho thuê tài sản, cho vay lấy lãi, mua bán bất

độ ư đầ ư ồng sản… . Đầu t tài chính ngắn hạn phả ền ánh giá trị các khoản ti n u t có thời hạn thu h i

vốn t 1 n lừ ăm trở ại.

Như đã nêu ở trên, tài sản c n tủa doanh nghiệp có nhiều loại, tồ ại ở nhiều d ng cạ ụ thể

khác nhau như: nguyên vật liệu, tiền mặt, s n tiản phẩm dở dang, thành phẩm, các khoả ền phải

thu, nhà xưởng, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải v.v… Trên góc độ quản trị tài chính,

người ta quan tâm đến thời gian thu hồi vố đn ã đầ ưu t vào các tài sản đang dùng vào sản xuất

kinh doanh, việc chia tài sản của doanh nghiệp làm 2 loại lớn là TSCĐ và TSLĐ để có biện pháp

quản lý, sử d bi n ng t ng ng v u quụng, theo dõi sự ế độ ươ ứ ới từng loại sao cho có hiệ ả.

Tài sản c u ngu n khác nhau. C n của doanh nghiệp được hình thành từ nhiề ồ ă ứ vào quyền

sở hữu (hoặc quyền tự chủ) về vốn, người ta phân biệt 2 nguồn chính:

ng kho n n¢ Nợ phải trả: là nhữ ả ợ phát sinh trong quá trình kinh doanh, doanh nghiệp có

trách nhiệm thanh toán cho các chủ nợ. Nợ phải trả c p lủa doanh nghiệ ại chia thành:

¾ Nợ ợ ngắ ản hạn: là những kho n n phả ại trả ắ trong vòng 1 nă ụ ưm (ví d nh vay ng n h n,

thuế ph ng phải nộp ngân sách, lươ ải trả cho công nhân viên…)

¾ Nợ ờ dài hạn: là các khoản nợ có th i hạn thanh toán trên 1 năm (ví dụ: vay dài hạn,

nhận ký qu , ký cỹ ược dài h n…) ạ

d Nguồ ố ủn v n ch sở hữu: là nguồ ố ủ ữ ư đ ổ ừn v n do các ch sở h u đầu t óng góp và b sung t

kết quả kinh doanh. Nguồn vốn này được sử dụ ố động lâu dài trong su t thời gian hoạt ng mà

doanh nghiệp không phải cam kết thanh toán cho các chủ sở hữu.

Do yêu cầu c n n n vủa quản trị tài chính, cầ ắm được tình hình tài sả ừa theo thời gian sử

dụng, thu hồi, vừa theo nguồ ủn hình thành c a tài sả ến nên k toán ghi chép tình hình tài sản của

doanh nghiệ đồp ng thời theo 2 cách thể hi ó t n t ng trình sau: ện trên. Từ đ ồ ại các phươ

Tổng giá trị tài sản = Tổng nguồn hình thành tài sản (1)

Tổng giá trị tài sản = Nợ phải trả + Nguồ ốn v n chủ ữ sở h u (2)

Nguồ ốn v n ch tài sủ ữ sở h u = Tổng giá trị ản - Nợ phải trả (3)

Trong đó (1) là phương trình tiền đề, (2) được gọi là phương trình kế toán cơ bản, (3)

được gọ ơi là phươ ương trình tài chính. Có thể nói, ph ng trình kế toán c bả ến quy t định phương

pháp ghi chép của kế toán. Kế toán ghi chép tình hình hiện có, tình hình biến động tài sản của

doanh nghiệp trong quá trình sản xu ng bất kinh doanh sao cho bao giờ cũ ảo đảm phương trình kế

toán cơ bản.

II. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI CHI PHÍ KINH DOANH

1. Khái niệm TOP

Quản trị chi phí kinh doanh là công cụ chủ yếu cung cấp các thông tin bên trong cho bộ

máy quản trị doanh nghiệp, làm cơ sở cho việc ra quyế ệt định quản trị. Để phân bi t quản

trị chi phí kinh doanh doanh nghiệp (Kế toán quản trị) với kế toán tài chính, Haberstockk

đ ả ộ ảã định nghĩa: “ Qu n trị chi phí kinh doanh là tính toán hướng n i, nó mô t - về nguyên

tắc được thực hiện hàng tháng - đường vận động các nhân tố sả ấn xu t trong quá trình kết

hợp chúng và giới hạn ở vi c hiệc tính toán mọi hao phí nhằm tạo ra và thự ện các kết quả

của doanh nghiệp, đó chính là chi phí kinh doanh.”. Như vậ ắ ảy, về nguyên t c, qu n trị chi

phí kinh doanh phục v c t c tụ cho việ ập hợp và tính toán các chi phí của kết quả đượ ạo ra

trong kinh doanh.

Là một lĩnh v p, quực tính toán độc lậ ản trị chi phí kinh doanh sử dụng các khái niệm,

phạm trù riêng của nó. Tuy nhiên, kế toán tài chính và quản trị chi phí kinh doanh lại là 2 bộ

phận c nh v ó quủa cùng một lĩ ực tính toán trong doanh nghiệp; trong đ ản trị chi phí kinh doanh

sử dụng tài liệu cơ ở s củ ệ ữa kế toán tài chính nên việc phân bi t các khái niệm gi a chúng là hoàn

toàn cần thiết:

Thứ ấ nh t: Khái niệm chi phí. Trong từ điển kinh tế, người ta đã định nghĩa: “mọi sự tiêu phí

tính bằng tiền của một doanh nghiệp được gọi là chi phí”[1] hay còn có th m rõ ràng ể khái niệ

hơn, chẳng hạn như: “ chi phí là một khái niệ ếm của k toán, có chi phí giới hạn trong xí nghiệp,

gắn với các mục tiêu của xí nghiệp và chi phí ngoài xí nghiệp, có cơ sở ở các hoạt động khác

hoặc các nguyên nhân khác”[2]. Như thế, chi phí là một khái niệm mang tính khái quát cao trong

quá trình phát tri toán doanh nghiển của kế ệp, khái niệm chi phí đã được phát triển thành các

khái niệm cụ thể là chi phí kinh doanh và chi phí tài chính.

Thứ hai: khái niệm chi phí kinh doanh, mặc dù có nhiề đ ể địu quan iểm khác nhau, có th nh

nghĩa chi phí kinh doanh như ự sau: “chi phí kinh doanh là s tiêu phí giá trị cần thiết có tính chất

xí nghi a xí nghiệp v v n xu n phề ật phẩm và dịch vụ để sả ất ra sả ẩm củ ệp”[3] .

Khái ni m chi phí kinh doanh chệ ỉ ra 3 đặc trưng có tính chất bắt buộc sau đây:

• Chi phí kinh doanh phải là sự ậ ụ hao phí v t phẩm và dịch v

• Sự hao phí vật phẩm và dịch vụ ph n kải liên quan đế ết quả, điều này có nghĩa là

không ph ng c nhải mọi sự hao phí vật phẩm đều là đối tượ ủa tính chi phí kinh doanh, mà chỉ ững

hao phí nào liên quan đế ụn m c tiêu tạo ra và thực hiện kết quả ho n xuặc duy trì năng lực sả ất cần

thiết c i nủa doanh nghiệp mớ ằm trong khái niệm chi phí kinh doanh.

• Những hao phí vậ ẩt ph m liên quan đến kết quả của doanh nghiệp phải được đánh

giá, nghĩa là phải được đo b ng n t . ằ đơn vị tiề ệ

Thứ ba: Phân biệt chi phí kinh doanh với các khái niệm chi ra và chi phí tài chính, vì quản trị

chi phí kinh doanh được xây dựng trên cơ sở sử dụ ố ủng s liệu c a kế toán tài chính nên chi phí

kinh doanh có quan hệ chặt chẽ với hai khái niệ ủ ộm khác c a cùng m t phạm trù chi phí là chi ra

(chi trả) và chi phí tài chính.

n Chi ra là “mọi khoản tiề đã trả của xí nghiệp”[4]. Theo khái niệm này, chi ra là sự

giảm tiền mặt, tiề ă ấn gửi ngân hàng, t ng tổn th t dưới các dạng nợ, vay ngắn hạn, giảm nợ của

người khác. Chi ra là một khái niệm hoàn toàn mang bản chất tài chính, nó mô tả hành động

“phải b i mỏ tiền ra” dướ ọi hình thức nhằm một mục đích nào đó.

Chi phí tài chính bao g m theo thồm những hao phí vật phẩ ực tế và quy định liên quan

đế ủ ủn việ ạc t o ra kết q a c a mộ ủ ột thời kỳ, nói cách khác “chi phí tài chính c a m t thời kỳ xác

đị ựnh là s chi ra gắn với kế ảt qu củ đa thòi kỳ ó. Nó là sự hao phí hoặc tiêu phí giá trị củ ộa m t

thời kỳ tính toán nhất định p được tập hợ ở kế toán tài chính và có mặt trong tính lãi lỗ cuối

năm.

2. Phân loại chi phí kinh doanh

TOP

Tính chi phí kinh doanh theo loại là bước đầu tiên của quả ịn tr chi phí kinh

doanh, ở bướ ườc này ng i ta tậ ạ đp hợp và phân lo i các chi phí kinh doanh ã được chi ra

trong kỳ tính toán. Tính chi phí kinh doanh theo loại trả lời câu hỏi: chi phí kinh doanh

nào đã được chi ra và được chi ra bao nhiêu ?

Tính chi phí kinh doanh theo loại có nhiệm vụ tập hợp và phản ánh một cách thường

xuyên và rõ ràng toàn bộ chi phí kinh doanh (được phân theo loại chi phí) đã được chi ra để sản

xuất và thực hiện các kết quả trong một th i kờ ỳ ở doanh nghiệp. Tính chi phí kinh doanh theo

loại không ph cung cải chỉ ấp số liệu chi phí kinh doanh cho các bước tính chi phí kinh doanh tiếp

theo, mà bản thân nó cũng hoàn thành các mục tiêu tính toán riêng của mình, đặc biệt là đối với

không ít các doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi ở đó người ta chỉ có thể tính và cung cấp thông tin về

tính chi phí kinh doanh theo loại mà thôi.

Chi phí kinh doanh theo loại là tập hợp mọi chi phí kinh doanh có chung mộ đặt c tính

nhất định: “một loại chi phí kinh doanh cá biệt mô tả và tập h p lợ ượng hao phí giá trị xuất hiện

xác định cho một dạng y u t s n xuế ố ả ất nhất định (cho loại dịch vụ và vật phẩm nhất định) [5]

Sự phân chia loại chi phí kinh doanh luôn phụ ộ ứ ụ ủ thu c vào hình th c và m c tiêu c a cả

hệ thống tính toán của doanh nghiệp. Đương nhiên, sự phân chia này không thể không chú ý

đế ố ữn tính th ng nhất gi a quả ến trị chi phí kinh doanh và k toán tài chính.

Toàn bộ chi phí kinh doanh của một th i kờ ỳ được phân loại theo các tiêu thức khác

nhau. 2.1 Theo yếu tố chi phí ( nội dung kinh tế của chi phí ) bao gồm:

- Chi phí nguyên v u là toàn bật liệ ộ các chi phí phát sinh để mua sắm các đối tượng

lao động c n thiầ ết cho họat động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong kỳ xem xét.

- Chi phí nhân công là các chi phí liên quan đến nguồn lực lao động mà doanh

nghiệp sử dụ ỳ ồ ảng trong k xem xét bao g m lương và các kho n kèm theo lươ ưởng (th ng,

bảo hiểm…)

- Chi phí khấu hao TSCĐ là kho c sản chi phí liên quan đến việ ử dụng các TSCĐ

của doanh nghiệp trong kỳ xem xét. Khoản này được khấu trừ khỏi thu nhập của doanh

nghiệp tr c khi tính thuướ ế thu nhập, nh n này ưng là khỏan chi phí “ảo”. Lý do là khoả

không phải là khoản thực chi của doanh nghiệp và được xem như mộ ầ ạt thành ph n t o ra

tích lũy cho doanh nghiệp.

- Chi phí d ch vị ụ mua ngoài bao gồm các khoản thnah toán cho các yếu tố mua

ngoài mà doanh nghiệp thực hiện như : chi phí nhiên liệu, n ng lă ượng, thuê ngoài sửa

chữa, kiểm toán…

- Chi phí bằng tiền khác bao gồ ảm các kho n thuế, lệ phí phải nộp, chi phí họat

độ động tài chính, họat ng bất thường…

Chi phí kinh doanh không trùng với chi phí tài chính bao gồm:

¾ Chi phí khấu hao kinh doanh hay khấu hao quản trị . Khấu hao quản trị hoàn

toàn khác về bản chất với khấu hao tài chính (như n phđã nêu trong phầ ương pháp khấu hao)

n t n ¾ Tiền trả lãi vốn kinh doanh bao gồm cả tiền trả lãi cho vố ự có và vố đi vay

Chi phí r¾ ủi ro, tổn thất trong kinh doanh

n ¾ Tiền thuê mượn tài sả

¾ Ti n công cề ủa chủ doanh nghiệp nhỏ

- Chi phí dịch vụ thuê ngoài và các khoản ph p. ải nộ

Việc phân loại chi phí kinh doanh theo tiêu thức này làm cơ sở cho việc theo dõi và tập

hợp các chi phí và hình thành bước tính chi phí kinh doanh theo loại.

a 2.2 Theo khoản mục (công dụng kinh tế và đị điểm) bao gồm:

- Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp bao gồm những loại nguyên liệu, vật liệu chính tạo

ra thực thể củ ả ẩ ắ ỗ ấa s n ph m: s t thép, g , vải...được xác định thông qua phiếu xu t kho

nguyên liệu. Chi phí về nguyên vật liệu trực tiếp được tính thẳng vào chi phí sản xuất sản

phẩm, ngoài ra trong quá trình sản xuất còn phát sinh những loại nguyên liệu có tác dụng

phụ thuộ ếc, nó k t hợp nguyên vật liệu chính để sả ấ ả ẩ ặ ă ấn xu t ra s n ph m ho c làm t ng ch t

lượng của sản phẩm, hoặc tạo ra màu sắc, mùi vị hoặc rút ngắn chu kỳ sản xuấ ủ ảt c a s n

phẩm.

- Chi phí nhân công trực tiếp bao gồm các chi phí cho lao ng trđộ ực tiếp tham gia

vào quá trình t n tính theo lạo ra sản phẩm như chi phí về tiền lương, các khoả ương được

tính thẳng vào sản phẩm sản xuất ra.

- Chi phí sản xuất chung là t ng khoất cả nhữ ản mục chi phí phát sinh tại n i sơ ản

xuất hay phân xưởng mà không phải là chi phí nguyên vật liệu trực tiếp và chi phí tiền

lương trực tiếp được xem là chi phí sản xuất chung bao gồm chi phí nguyên liệu gián tiếp,

khấu hao tài sản cố định (TSCĐ), sửa chữ ảa, b o trì, quản lý t i phân xạ ưởng...Trên giác độ

toàn doanh nghiệp cũng phát sinh những khoản chi phí tương tự gắn liền với quá trình

quản lý và tiêu thụ, nhưng không được kể là một phần của chi phí sản xuất chung. Chi phí

sản xuất chung (CPSXC) có ba đặc đi mể sau:



 Bao gồm nhi u khoề ản mục chi phí khác nhau nên chúng được

nhiều bộ phận khác nhau quả ấn lý, và r t khó kiểm soát.



 Có tính chất gián tiếp với từng đơn v n phị sả ẩm nên không th tính ể

thẳng vào s cung cản phẩm hay dịch vụ ấp.



 Cơ cấ ồ ả ỗ đu CPSXC bao g m c định phí, biến phí và chi phí h n hợp, trong ó

định phí thường chiếm tỷ ọ ấ tr ng cao nh t.

Chi phí bán hàng gồ ủ ấm lương c a nhân viên bán hàng, chi phí marketing, kh u hao

TSCĐ dùng trong bán hàng (cửa hàng, phương tiện v n tậ ải…) và các yếu tố mua ngoài liên

quan.

Chi phí quản lý doanh nghiệp gồm lương của cán bộ, nhân viên quản lý doanh

nghiệp, khấu hao TSCĐ dùng trong quản lý (văn phòng, máy tính… )và các yếu tố mua

ngoài liên quan, v.v…

Tổng các khoản mục từ À đến Â ứng với số sả ẩ đ ận ph m ã hoàn thành và nh p kho

(tiêu thụ) được gọi là giá thành sản xuất. Giá thành sản xuất củ ốa s sả ẩ đn ph m ã bán đựoc

gọi là giá vốn hàng bán. Còn các khoản mục Ã và Ä được gọi là chi phí thời kỳ hay chi phí

giai đ ạo n, s t này liên quan dự phân biệ ến quá trình hạch toán chi phí và xác định kết quả

kinh doanh của doanh nghiệp trong thời kỳ xem xét.

u, chi phí chuy 2.3 Phân theo nguồn chi phí phát sinh : Chi phí ban đầ ển đổi

- Chi phí nguyên liệu trực tiếp k n lết hợp với chi phí tiề ương trực tiếp được gọi là chi

phí ban đầu. Chi phí này có tác dụng phản ánh m c chi phí ứ đầu tiên, chủ yếu củ ảa s n

phẩm, đồng thời phản ánh mức chi phí riêng biệt, cụ thể từ ả ẩ ậng đơn vị s n ph m mà ta nh n

diện ngay trong tiến trình sản xuất, và là cơ sở lậ ạp kế ho ch về lượng chi phí chủ yếu cần

thiết n t sếu muốn sản xuấ ản phẩm đó.

- Chi phí tiền l p k p vương trực tiế ết hợ ới chi phí sản xuất chung được gọi là chi phí

chuyển đổi. Chi phí này có tác dụng phản ánh mức chi phí cần thiết để chuyển đổi nguyên

liệu từ dạ ạ ẩng thô sang d ng thành ph m, và là cơ sở để lậ ạp kế ho ch về lượng chi phí cần

thiết t để chế biến một lượng nguyên liệu nhấ định thành thành phẩm.

2.4 kinh doanh tr Ngoài ra , người ta có thể phân loại : chi phí ực tiếp, chi phí kinh

doanh gián tiếp dựa theo hình thức tính chi phí vào kết quả.

b phChi phí trực tiếp là chi phí tự ản thân nó được chuyển vào một bộ ận do có mối quan

hệ thực sự chặt chẽ giữa chi phí đó và bộ phận làm phát sinh ra nó hay nói cách khác, chi phí

trực tiếp là những chi phí phát sinh một cách riêng biệt cho mộ độ ụ ủt hoạt ng c thể c a doanh

nghiệp (một sản phẩm, một dịch vụ) : chi phí nguyên liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực

tiếp...Khi b ph n b mộ ậ ị ất đi thì chi phí trực tiếp không tồ ạn t i và ngược lại. Các chi phí này có

thể tính thẳng vào giá thành một cách trực tiếp mà không ảnh h ng n vi n ưở đế ệc sản xuất các sả

phẩm khác.

n vi n xu n ph , Chi phí gián tiếp: là chi phí có liên quan đế ệc sả ất nhiều loại sả ẩm hoặc dịch vụ

phải qua quá trình phân bổ mới trở thành chi phí củ ộa m t bộ ả ố phận: phí s n xuất chung. M i quan

hệ gi u t ph n sữa một yế ố chi phí gián tiếp và bộ ậ ử ụ ộ ố d ng nó được hình thành thông qua m t m i

quan hệ trung gian khác. Các chi phí gián tiếp không phát sinh và mất đi cùng với sự phát sinh

và mất đi của mộ độ ụ ụt hoạt ng sản xuất – kinh doanh c thể (ví d : chi phí khấ ảu hao tài s n c ố

định, chi phí quản trị doanh nghiệp...)..

2.5 Với mục đích chú ý đến sự thay đổi của chi phí kinh doanh trong mối liên quan

đến sự thay đổi củ ảa s n lượng, người ta chia toàn bộ chi phí kinh doanh thành chi phí kinh

doanh c n bi n). ố định (bất biến), chi phí kinh doanh biế đổi (khả ế

Các chi phí không thay đổi theo sản l ng s n xuượ ả ất và tiêu thụ doanh của doanh nghiệp

gọi là chi phí cố định (định phí)

Các chi phí thay đổi theo sản lượng sản xuất và tiêu thụ củ ọa doanh nghiệp g i là chi phí

biến đổi ( biến phí)

Điều cần nhớ là chi phí phát sinh trong một thời kỳ hoạt động của doanh nghiệp là một

giá trị duy nhất. Các cách tiếp c n khác nhau sậ ẽ cho các loại chi phí khác nhau, như ổng t ng số

các loại chi phí theo mỗi cách phân loại thì như nhau và bằng với chi phí phát sinh trong thời kỳ.

III.GIÁ THÀNH SẢN PHẨM/DỊCH V Ụ

1. Khái ni

ệm

TOP

Chi phí sả ấn xu t là toàn bộ ả ậ ấ các kho n hao phí v t ch t được tính bằng tiền mà

doanh nghiệp n đã bỏ ra để thực hiện quá trình sản xuất sản phẩm, có đặc điểm là luôn vậ

độ đạng mang tính a đ ng và phứ ạc t p gắn liền với tính a dđ ạng, phức tạp của ngành nghề

sản xuất, qui trình sản xuất.

Giá thành sả ẩ ụn ph m/dịch v là toàn bộ ữ nh ng chi phí tính b t và tiêu ằng tiền để sản xuấ

thụ mộ ố ụ ấ địt kh i lượng sả ặn phẩm ho c dịch v nh t nh. Hay nói cách khác, giá thành sản phẩm

dịch vụ là hao phí về lao động s n v kh n phống và lao động vật hóa cho một đơ ị ối lượng sả ẩm

hoặc lao vụ nhất định biểu hi n b n. ệ ằng tiề

Có thể nói giá thành là một chỉ tiêu phản ánh toàn diện chất lượng họat động của doanh

nghiệp bao gồm các mặt: trình độ công nghệ, trình độ t n xu qu v. v… ổ chức sả ất, trình độ ản trị

2. M gi n xu n ph

ối quan hệ ữa chi phí sả ất và giá thành sả ẩm

TOP

Chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm là hai khái niệm riêng biệt có những mặt khác nhau:

Thứ ấ nh t: Chi phí sản xu n vất luôn gắn liề ới từng thời kỳ đã phát sinh ra chúng, còn giá

thành sản ph n v ng s n ph ẩm lại gắn liề ới một khối lượ ả ẩm, dịch vụ đã hoàn thành.

Thứ hai: Chi phí phát sinh trong doanh nghiệp được phân thành các yếu tố chi phí, có

cùng một nội dung kinh tế, chúng không nói rõ địa c điểm và mụ đích bỏ ra chi phí. Còn những

chi phí nào phát sinh nói rõ địa đ ểi m và mụ ỏ đ ạc đích b ra chi phí ó thì chúng được tập hợp l i

thành các khoản m . ục để tính toán giá thành sản phẩm, dịch vụ

Thứ ba: Chi phí sản xu nh nhất trong kỳ bao gồm cả ững chi phí đã trả trước của kỳ ưng

chưa phân bổ cho kỳ này và những chi phí phải trả kỳ ỳ trước, nhưng k này mới phát sinh thực

tế, nhưng không bao gồm chi phí phải trả kỳ này như ế ưng thcj t ch a phát sinh. Ngược lại giá

thành sản phẩm lại chỉ liên quan đến chi phí phải trả trong kỳ và chi phí trả trước được phân bổ

trong kỳ.

Thứ tư: Chi phí sản xu n nh ng s n phất trong kỳ không chỉ liên quan đế ữ ả ẩm đã hoàn

thành mà còn liên quan đến cả sản phẩm còn đ ốang dở dang cu i kỳ và sản phẩm hỏng. Còn giá

thành sản ph n ph n phẩm không liên quan đến chí phí sản xuất sả ẩm dở dang cuối kỳ và sả ẩm

hỏng, nh ng l n xu n phư ại liên quan đến chi phí sả ất của sả ẩm dở dang kỳ trước chuyển sang.

Tuy nhiên, giữa hai khái niệm chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm có mối quan hệ rất

mật thiết với nhau, vì nội dung cơ bả ện c u biủa chúng đề ểu hi n những chi phí doanh nghiệp đã

bỏ ra cho hoạt động s n xuản xuất kinh doanh. Chi phí sả ất trong kỳ là cơ sở để tính giá thành sản

phẩm, dịch vụ đã hoàn thành. Sự tiết kiệm hay lãng phí chi phí sản xuất kinh doanh có ảnh

hưởng trực tiếp đến giá thành sản ph . Vì v y, quẩm/dịch vụ ậ ản trị giá thành phải gắ ền li n với

quản trị chi phí sản xu ất kinh doanh.

3. Các lo

ại giá thành sản phẩm/dịch vụ

TOP

Để phụ ụ ảc v công tác qu n trị, đáp ứng các yêu cầu về công tác kế hoạch và xây dựng giá

cả sản phẩm và hạch toán kinh t , trong các doanh nghiế ệp đã hình thành các loại giá thành

sản phẩm khác nhau

3.1 Giá thành sản xuất: bao gồm :

hh Chi phí nguyên liệu trực tiếp

hh Chi phí nhân công trực tiếp

hh Chi phí sản xu ng sất chung, tính cho nhữ ản phẩm, công việc, lao vụ đã hoàn

thành.

Giá thành sản xuất m được sử dụng ghi sổ ả cho s n phẩ đã hoàn thành, nhập kho hoặc

giao cho khách hàng. Giá thành sản xuất củ ảa s n phẩm cũng là căn cứ để tính toán giá trị

hàng tồn kho, giá vốn hàng bán và lãi gộp ở doanh nghi p sệ ản xuất.

3.2 Giá thành phân xưởng, giá thành công xưởng và giá thành toàn bộ

Giá thành phân xưởng là tập hợp chi phí nguyên v t liậ ệu trực tiếp, nhân công trực

tiếp và chi phí sản xu n xuất chung. Đ ũ ảó c ng chính là giá thành s ất.

Giá thành công xưởng là giá thành phân xưởng c ng vộ ới chi phí quản lý doanh

nghiệp.

Giá thành toàn bộ bao gồm giá thành công xưởng và chi phí tiêu thụ ả s n phẩm.

3.3 Giá thành kế ho ạch và giá thành thực tế

Giá thành kế ho n phạch là giá thành sả ẩm được tính trên cơ sở chi phí sả ấ ến xu t k

hoạ ảch và s n l ho hoượng kế ạch. Việc tính toán giá thành kế ạch được doanh nghiệp tiến

hành xác định trước khi bắt đầu quá trình sản xuất, chế tạ ả ẩ ảo s n ph m. Giá thành s n

phẩm kế hoạch là mục tiêu phấn đấu c n của doanh nghiệp, là că ứ để so sánh , phân tích,

đ ự ế ạ ế ạ ạ ủ ả ẩánh giá tình hình th c hiện k ho ch giá thành và k ho ch h giá thành c a s n ph m so

sánh được.

Giá thành th c tính trên cực tế là giá sản phẩm đượ ơ s sở ố liệu chi phí sả ấ ự ến xu t th c t

đ ậ ỳ ả ả ẩ ự đ ả ấã phát sinh và t p hợp được trong k và s n lượng s n ph m th c tế ã s n xu t ra trong

kỳ. Giá thành sản phẩm thực tế chỉ có thể tính toán được sau khi đã kết thúc quá trình sản

xuất, chế t o sạ ản phẩm.

3.4 Giá thành đị ứnh m c

Giá thành định mức là giá thành sản phẩm được tính trên cơ sở các định mức chi phí

hiện hành và chỉ tính cho một đơn vị sả ẩ ứ ũn ph m. Việc tính toán giá thành định m c c ng

được thự ả ấ ạ ả ẩc hiện trước khi tiến hành quá trình s n xu t, chế t o ra s n ph m.

Hệ thống tính giá thành theo định mức là hệ thống sử dụng các định mức cho chi

phí và hệ thống này sẽ cho phép chúng ta kiểm soát chi tiết các biến động.

S ử dụng các chi phí định mức sẽ cho chúng ta biết kết quả hoạt t động sẽ đạ được như

thế nào trong những hoàn cảnh nhất định. Từ đó, ta có thể xác định được những biến động

và kiểm soát c tđược hiệu quả hoạt động thự ế.

Giá thành định mức là công cụ quản lý các định mức của doanh nghiệp, là thước đo

chính xác để xác định kết quả sử dụ ả ậ ư ả ấ đng tài s n, v t t , lao động trong s n xu t, giúp ánh

giá đúng đắn các giải pháp kinh tế - kỹ thuật mà doanh nghiệp đã thực hiện trong quá

trình họat động nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Tính giá thành theo định mức :

- Giúp doanh nghiệp đạt được hiệu quả kinh tế thực sự đ ừ do ã suy tính t trước các

loại nguyên vật liệu ho n xuặc phương pháp sả ất tối ưu.

- Giúp doanh nghiệp chỉ tập trung vào những các biến động nào vượt quá một phạm

vi nào ó thay vì phđ ải tập trung vào nghiên cứu tất cả các biến động, dù là nhỏ.

3.5 Giá thành đơn vị và tổ ảng giá thành s n lượng hàng hóa.

Giá thành đơn vị là giá thành tính cho một loại sản phẩm nhất định, theo một đơn vị

nhất định. Giá thành đơn vị sả ẩ ữ ủn ph m dùng để đố so sánh i chiếu gi a giá thành c a doanh

nghiệp với giá thành sản phẩm cùng loại của các doanh nghiệp khác, hoặc đối chiếu giữa

kỳ kế hoạ ỳch với k báo cáo. Trên cơ sở đó, tiến hành phân tích, tìm ra những nhân tố ảnh

hưởng đến việc hạ giá thành sản phẩm.

Tổng giá thành sản lượng hàng hóa là toàn bộ những chi phí bỏ ra để tiến hành sản

xuất, tiêu th s s . ụ ản phẩm tính cho toàn bộ ản lượng hàng hóa sản xuất kinh doanh trong kỳ

Giá thành toàn bộ sả ộ ỏ ỳ ỷ ọn lượng hàng hóa cho biết toàn b chi phí b ra trong k và t tr ng

của từng loại chi phí, có căn cứ để phân tích, tìm ra các biện pháp hạ giá thành sản phẩm.

4. ng h m Đối tượ ạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩ

Xác định đối tượng h n xuạch toán chi phí sả ất là xác định giới hạn về mặ ạt ph m vi

mà chi phí cần p được tập hợ để phục vụ cho việc kiểm soát chi phí và tính giá thành

sản phẩm. Tùy theo đặc điểm về tổ ứ ả ấ ả ấ ũ ư ch c s n xu t, về quy trình s n xu t c ng nh đặc

đ ả ấ ả ẩ ạ ả ấiểm s n xu t s n ph m mà đối tượng h ch toán chi phí s n xu t có thể là:

- Loại sản phẩm

- Nhóm sản phẩm

- Đơn đặt hàng

- Giai đoạn sản xuất

- Phân xưởng s n xuả ất

Xác ng mà hao phí vđịnh nh đối tượng tính giá thành là xác đị đối tượ ật chất được

doanh nghiệp b nh lỏ ra để s ã ản xuất đ được kết tinh trong đó nhằm đị ượng hao phí cần

đượ được bù đắp cũng như tính toán c kế ả đ ả ấ ảt qu kinh doanh. Tùy theo địa iểm s n xu t s n

phẩm mà đối tượng tính giá thành có thể là:

- Chi tiết sản phẩm

- Bán thành phẩm

- Sản phẩm hoàn thành

- Đơn đặt hàng

- Hạng mục công trình.

5. Xác định phương pháp h t phát sinh vào ạch toán chi phí sản xuấ đối

ượng hạch toán chi phí sản xuất hoặc đối tượng tính giá thành.

TOP

5.1 u Đối với chi phí nguyên vât liệ

Chi phí nguyên vật li t liệu trực tiếp bao gồm t t cấ ả chi phí về nguyên vậ ệu chính, vật

liệu ph n phụ, nhiên liệu được sử dụng trực tiếp cho quá trình sản xuất sả ẩm. Nguyên vật

liệu chính sử ụ d ng để sản xuất ra nhiều loại sản phẩm nh ng không thư ể xác định trực tiếp

mức tiêu hao thực tế cho từng loại sản phẩm ( hoặc đối tượng chịu chi phí ) thì kế toán phải

tiến hành phân bổ theo tiêu thức phù hợp. Các tiêu thức có thể s dử ụng :định mức tiêu hao

cho t s c quy l vừng loại sản phẩm, hệ ố phân bổ đượ định, tỉ ệ ới trọng lượng sản phẩm được

sản xuất. . .

M n phức phân bổ chi phí về nguyên vật liệu chính dùng cho từng loại sả ẩm được xác

đị ứ ổnh theo công th c t ng quát sau:

Vật liệu ph u s d ng c u ụ và nhiên liệ ử ụ ũng có thể liên quan đến nhiề đối tượng chịu chi phí và

không thể xác định trực tiếp mức sử dụ ừ đố ổ ậ ụng cho t ng i tượng. Để phân b chi phí v t liệu ph và

nhiên liệu cho từ đống i tượng c s d ng các tiêu th nh m l ho ũng có thể ử ụ ức: đị ức tiêu hao, tỷ ệ ặc tỷ

trọ ậng v t liêu chính sử ụ ỷ ớ d ng, t lệ v i giờ máy hoạt độ ứ ổ ũ ứng. M c phân b c ng tính theo công th c

tổng quát trên.

5.2 Đối với chi phí nhân công trực tiếp

Chi phí nhân công trực tiếp bao gồm tất cả các khoản chi phí liên quan đến bộ phận

lao động trực tiếp s n ph n l n phản xuất sả ẩm như: tiề ương, tiền công, các khoả ụ cấp, các

khoản trích về bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) tính vào chi phí theo quy

định. Chi phí nhân công trự ủc tiếp, ch yếu là tiền lương công nhân trực tiếp, được

hạch toán trực tiếp vào từng đối tượng chịu chi phí. Tuy nhiên, nếu tiền lương công nhân

trực ti c tiếp liên quan đế đốn nhiều i tượng chịu chi phí và không xác định một cách trự ếp

cho từng đối tượng thì phải tiến hành phân bổ theo những tiêu thức phù hợp. Các tiêu thức

phân bổ bao gồm : định mức tiền lương của các đối tượng , h s c quy ệ ố phân bổ đượ định,

số giờ hoặc ngày công tiêu chuẩn. . .Trên cơ sở tiền lương được phân bổ sẽ tiến hành trích

bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) theo tỷ lệ quy định để tính vào chi phí.

5.3 Đối với chi phí sản xuất chung

Chi phí sản xu p h ng s n xu ph n s n xuất chung được tậ ợp theo từng phân xưở ả ất hoặc bộ ậ ả ất

kinh doanh. Việc tập h p ợ được thực hiện hàng tháng và cuối mỗi tháng mà tiến hành phân bổ và

kết chuyển vào đối tượng hạch toán chi phí.

- Nếu phân xưởng chỉ s n ph m duy nhản xuất ra một lo i sạ ả ẩ ất thì toàn bộ chi phí chung

phát sinh ở phân xưởng n xuđược kết chuyển toàn bộ vào chi phí sả ất sản phẩm.

Mức phân bổ chi phí sản xuất chung cho từng đối tượng

Chi phí sản xuất chung thực t c lế phát sinh trong tháng tính theo tiêu thức đượ ựa chọn

Tổng số c lđơn vị ủa các đối tượng được phân bổ ựa chọn

ú S n vố đơ ị c a tủ ừng đối tượng tính theo tiêu thức được lựa chọn

- Nếu phân xưởng sản xuất ra hai loại sản phẩm trở lên và tổ chức theo dõi riêng

chi phí sản xu n xuất cho từng loại sản phẩm ( đối tượng hạ ảch toán chi phí s ất là từng loại

sản phẩm ) thì chi phí sản xuất chung phải được phân bổ cho từng loại sản phẩm để kết

chuyển vào chi phí sản xuất sản phẩm. Để tiến hành phân bổ, có thể s dử ụng các tiêu thức:

tỷ lệ tiền lương công nhân sản xuất, tỷ lệ chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, tỷ lệ với chi phí

trực tiếp (chi phí nguyên vật liệu trực tiếp và chi phí nhân công tr l gi ực tiếp), tỷ ệ với số ờ

chạy máy, t xác ỷ lệ với đơn vị nhiên liệu tiêu hao . . .Để định mức phân bổ ừ cho t ng đối

tượng chịu chi phí ( từng loại sản phẩm ) sử dụng công thức:

6. Xác định kỳ tính giá thành và phương

pháp

đánh giá sản phẩm dở dang.

TOP

Kỳ ự ả tính giá thành d a vào kh năng xác định chính xác về số lượng cũng như

việc xác định lượng chi phí sản xuất có liên quan đến kết quả đó. Tùy theo chu kỳ sản

xuất dài hay ngắn cũng như địa điểm sản xuất sản phẩm mà xác định kỳ tính giá thành

cho phù hợp. Như vậ ỳ ố ỗ ố ỗy k tính giá thành có thể là cu i m i tháng, cu i m i nă ặm ho c

khi đã thực hiện hoàn thành đơn dặt hàng, hoàn thành hạn mục công trình. . .

Đ ự đị ảánh giá sản phẩm dở dang là công việ ảc ph i th c hiện trước khi xác nh giá thành s n

phẩm. Đánh giá sản ph d n ẩm dở dang sử ụng các phương pháp khác nhau tùy vào loại hình sả

xuất và đặc điểm sản xu n phất sả ẩm. Doanh nghiệp thường áp dụng các phương pháp

- Theo trị giá thực tế c u s d của nguyên vật liệ ử ụng (kể ả bán thành phẩm) áp dụng cho

các xí nghiệp mà trong cơ c n phấu giá thành sả ẩm thì trị giá nguyên vật liệu chiếm tỷ ọ ấ tr ng r t

lớn.

- Theo trị giá nguyên vật liệu k p vết hợ ới các loại chi phí chế biến khác theo mức độ

hoàn thành của sản ph c n ẩm dở dang áp dụng cho các doanh nghiệp mà trong cơ ấu giá thành sả

phẩm , ngoài trị giá nguyên vật liệu thì các loại chi phí chế biến c ng . ũng chiếm tỷ trọ đáng kể

- Theo chi phí đị ứnh m c (kế hoạch ), dựa vào mức độ hoàn thành và các định mức kinh

tế - kỹ thuật về s dử ụng các loại chi phí áp dụ ấ ạng cho các xí nghiệp sản xu t hàng lo t lớn.

7. Phương pháp tính giá thành

TOP

7.1 Phương pháp trực tiếp: chủ ụ yếu áp d ng cho các doanh nghiệp có quy trình sản xuất

gỉan n, đơ đối tượng hạch toán chi phí sản xuất và đối tượng tính giá thành phù hợp

nhau. Ngoài ra phương pháp này còn được áp dụng cho doanh nghiệp có quy trình sản

xuất phức tạp nhưng sản xuất khối lượng lớn và ít loại sản phẩm hoặc để tính toán giá

thành của nh n xu nh. ững công việc, kết quả trong từng giai đ ạo n sả ất nhất đị

7.2 Phương pháp phân bước: chủ yế ệu áp dụ ững cho nh ng xí nghi p sả ấ ứ ạn xu t ph c t p

kiểu ch chia ra nhiế biến liên tục, quy trình công nghệ ều giai đoạn ( bước) nối tiếp nhau

theo một trình t nhự ất định, mỗi bước ch m và bán ế biến ra một loại bán thành phẩ

thành phẩm của bước này là biđối tượng chế ến của bước sau.

7.3 Phương pháp đơn đặt hàng : chủ yế ụ ữ ả ấu áp d ng cho nh ng xí nghiệp s n xu t

đơn chiếc hoặ ả ấ ạ ỏ ả ấ ăc s n xu t hàng lo i nh , công việc s n xu t thường được tiến hành c n

cứ vào đơn đặt hàng của người mua. Đơn đặt hàng có thể chỉ là một sản phẩm riêng

biệt hoặc một số ả s n phẩm cùng loại.

7.4 Phương pháp đị ứnh m c: dựa vào các định mức tiêu hao về vậ ư ựt t , lao động các d

toán v chi phí phề ục vụ sả ấ ả ả ữn xu t và qu n lý, kho n chênh lệch do nh ng thay đổ địi nh

mức cũng như những chênh lệch trong quá trình th c hiự ện so với định mức. Theo

phương pháp này thì giá thành thực tế c a sủ ản ph nh nhẩm được xác đị ư sau:

Ngoài ra để thích ứng với những điều kiện cụ thể củ ả ấ ả ẩa quá trình s n xu t s n ph m có thể

sử dụng một số phương pháp như:

- Phương pháp loại trừ

- Phương pháp hệ s ố

- Phương pháp tỷ lệ

- Phương pháp liên hợp

Quá trình ra quy p là viết định của doanh nghiệ ệc lựa chọn từ nhi ng án khác ều phươ

nhau, trong u thông tin cđ ỗó m i phương án được xem xét bao gồm rất nhiề ủa kế toán nhất

là thông tin v chi phí ề đầu tư nhằm t đạ được lợi ích kinh tế cao nh t. Các nhà quấ ản trị

thường phải i, đứng trước sự lựa chọn t nhi u phừ ề ương án kinh doanh khác nhau với số loạ

số lượng, khoả ụ ậ ư ộ đn m c chi phí và thu nh p khác nhau, nh ng chúng có m t đặc iểm là đều

gắn nhi u về ới thông tin kế toán, do đó đòi hỏi các nhà quản trị phải xem xét, cân nhắc để ra

quyết định đúng đắn nhất. Để làm việc đó, nhà quản trị cầ ửn s dụ ụng công c thích hợp

giúp cho họ phân biệt nh i thông tin không thích hững thông tin thích hợp vớ ợp trong các

quyết định kinh doanh.

+ Chi phí hợp lệ và vấn tính giá bán t u đề ối thiể

Giá bán tối thiểu = Chi phí h i nhuợp lệ + Lợ ận k hoế ạch (định mức)

Chi phí hợp lệ (chi phí chênh lệch, chi phí tăng thêm, chi phí thất thoát, ...) Tất cả chi phí

đề ừu có thể là chi phí hợp lệ ngoại tr chi phí lặn (chìm) và các chi phí phát sinh trong tương lai

nhưng không có sự khác nhau giữa các phương án.

Nhận d p lạng các chi phí hoặc doanh thu hợ ệ:

Để nhậ ến dạ ệng các chi phí (doanh thu) hợp l trong ti n trình phân tích ra quyết đị ự ọnh l a ch n các

phương án, nhà quản trị có thể thực hiện các bước công việc sau đây:

• Nhận d ng t n t ng phạ ất cả các chi phí và doanh thu có liên quan đế ừ ương án

• Loại bỏ ữ nh ng chi phí lặn

• Loại bỏ ữ ữ nh ng chi phí và doanh thu bằng nhau gi a các phương án

• Ra quyết đị ự ữnh d a trên nh ng chi phí và doanh thu còn lại

Ở đ ộ đ ữ ố đị ây cần ghi nhận m t iều là nh ng thông tin thích hợp trong tình hu ng quyết nh này

không nh ng quy n ất thiết thích hợp trong tình huố ết định khác. Nhậ định này xuất phát từ quan

đ ữ ụ đ ữ đ ủiểm nh ng m c ích khác nhau cần có nh ng thông tin khác nhau (quan iểm cơ bản c a kế

toán qu ng xuyên trong các quyản trị và được vậ ụn d ng thườ ết định kinh doanh). Đối v i mớ ục

đ ư đố ụích này thì nhóm thông tin này thích hợp, nh ng i với m c đ ạ ữích khác thì l i cần nh ng thông

tin khác.

Ví dụ 1: DN đang nghiên c n xuứu mua một thiết bị sả ất mớ ới, để ế thay thế thi t bị cũ v i mục tiêu

làm giảm chi phí nhân công trực tiếp. Nguyên giá của thiết bị mới là 100 triệu, giá trị còn lại của

thiết bị c ũ là 20 triệu, doanh thu và chi phí hàng năm được trình bày như sau:

Bảng 1: Doanh thu – chi phí

Chỉ tiêu Đ.v.tính Thiết bị cũ hiện t mại Thiết bị ới ước

tính

Khối lượng s n phả ẩm chiếc 10.000 10.000

Đơn giá bán sản phẩm 1000 60 60 đ

Nguyên vật liệu trực tiếp 1000 đ 20 20

Nhân công trực tiếp 1000 15 10 đ

Chi phí biến đổi chung 1 s.phẩm 1000 5 5 đ

Chi phí cố ọ định h at động năm 1000 100.000 100.000 đ

Chi phí khấu hao máy móc mới 1000 đ - 10.000

* Chi phí chìm: Giá trị còn lại của máy móc cũ

* Loại bỏ khoản thu, chi như nhau: doanh thu, nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí biến đổi chung,

chi phí cố định hoạt động hàng năm.

Sử d mụng thiết bị ới:

Chi phí nhân công trực tiếp tiết kiệm được = 10.000sp x 5000 = 50.000.000 đ, nhưng chi phí

khấu hao thiết bị m ng lên = - 10.000.000 m do s ới tă đ; chi phí doanh nghiệp ti t kiế ệm hàng nă ử

dụng thiết bị mới = 40.000.000 đ. Do vậy, nên mua thiết bị mới

Trong kinh doanh, thông tin có sẵn thường rất ít để có thể lập một báo cáo thu nhập, vì vậy nhà

quản tri phải biết cách nhận những thông tin nào là thích hợp, không thích hợp trong điều ki n ệ

thông tin giới hạn ó v y viđ để ra quyết định. Có như ậ ệc đề ra quyết định mới nhanh chóng và

đ ứáp ng nhu cầu kịp thời.

Tóm lại, trong nền kinh tế th trị ường, khi mà yếu tố ố t c độ là một yếu t ng ố quan trọ đối v i sớ ự

thành bại của doanh nghiệp thì việc đề ra những quyết định kinh doanh nhanh chóng và chính

xác có ảnh h ng r n quá trình sinh lưở ất lớn đế ợi của doanh nghiệp.Phân tích dựa trên những thông

tin thích hợp, kết hợp với việc xem xét trự độ đc tiếp báo cáo kế ảt qu hoạt ng kinh doanh, ó chính

là công c n các nhà quụ tốt nh t nhấ ằm hướng dẫ ản trị thực hi c nện chứ ăng quyế ệt định có hi u quả

trong các tình hu ng xuyên và ống không thườ đặc biệt này.

+ Ứ ụ ủ ỹ ậ ệng d ng c a k thu t phân tích chi phí hợp l

* sQuyết định nên mua ngoài hay tự ản xuất

Quyết định này thường ng được áp dụ đối với các doanh nghiệp s n xu u hả ất, hầ ết sản phẩm được

sản xuất từ những chi tiết rời sau đó sẽ được lắp ráp lại tạo thành thành phẩm. Những chi tiết rời

này có thể được mua sẵn từ bên ngoài hoặc do một bộ ủ ự phận c a doanh nghiệp t sản xuất.

Những chi ti n trết rời đó các nhà quả ị doanh nghiệ ếp sẽ ả ph i đứng trước quy t định nên mua

ngoài hay tự sản xuất, quyết t định nào có lợi hơn? Về c b n cơ ả ần xem xét trên cả hai mặt chấ

lượng và số lượng. Ở đây, giả s mử ặt chất lượng đã đảm bảo theo đúng yêu cầu v kề ỹ thuật nên

chỉ c n u v mầ đi sâu nghiên cứ ề ặ ết số ố ủ lượng. Mặt s lượng c a quy t định được thể hiện qua chi

phí cần s n xuđể ả ất hoặc để mua vào loại chi tiết rời cá biệt nào đ ũ ưó. C ng nh mọi quá trình phân

tích đề ra quyết định, các yếu t ph a chi phí s n ố ải xem xét ở đây là các chi phí chênh l ch giệ ữ ả

xuất và chi phí mua vào.

Quá trình xem xét các quyết định nên tự s n xu n phả ất hay mua ngoài cầ ải kế ệt hợp với vi c xem

xét các cơ hội kinh doanh khác thì mới có thể n quyđi đế ết đị đ đắnh úng n.

Ví dụ 2: DN đang sản xu n ất phụ tùng A với mức nhu cầu hàng năm 10.000 chi tiết, các khoả

mục chi phí tính cho 1 chi tiết (đơn vị) và tính chung toàn bộ ng dđược cho trong bả ưới đây:

Bảng 2: Các khoản mục chi phí

Khoản mục Đơn v ng sị (1000 đ) Tổ ố (1000 đ)

Nguyên liệu trực tiếp 12 120.000

Nhân công trực tiếp 11 110.000

Biến phí sản xuất chung 3 30.000

Lương nhân viên và phục vụ phân xưởng 7 70.000

Khấu hao TSCĐ phân xưởng 6 60.000

Chi phí chung phân bổ 9 90.000

C 48 480.000 ộng

Nhà cung c p bán ph ng và sấ ụ tùng này với giá 42.000 đ/ đ.v, đúng theo chất lượ ố lượng yêu cầu.

Quyết định nên mua ngoài hay tự s n xuả ất ?

Vì s lố ượng thành phẩm tiêu thụ không đổi cho nên mua ngoài hay tự sản xuất không ảnh h ng ưở

đế ụ ộn doanh thu , quyết định ph thu c chi phí.

Chi phí khấu hao TSCĐ và chi phí chung phân bổ (60.000 + 90.000 = 150.000) là CP không thay

đổi dù sả ện xuất hay mua ngoài nên không thích hợp cho vi c ra quyết định.

- Chi phí tự sản xu ng ất = 480.000 - 150.000 = 330.000 ngàn đồ

- Chi phí mua ngoài = 42 x 10.000 = 420.000 ngàn đồng

Như vậy, doanh nghiệp t s n xu ng ự ả ất sẽ tiết kiệm được 90.000 ngàn đồ

Tuy nhiên, trong trường hợp các nguồn lực và phương tiện sử dụng để sả ấn xu t

phụ tùng này có thể sử dụ ụ đ ả ấ ả ẩng cho các m c ích khác (s n xu t s n ph m, cho thuê)

mang l i nhuại khoản lợ ận hàng năm lớn hơn 90.000 ngàn đồng thì lúc này doanh

nghiệp nên mua ngoài sẽ mang lại hiệu quả kinh t n. ế cao hơ

* Quyết định nên bán ngay hay nên tiếp tục sản xuất

Quyết i định này thường gặp n xu n xuở các DN sả ất có quy mô sả ất khở đầ ừu t một loại nguyên

liệu chung, qua giai đ ạo n sản xuất chế bi n s u bán thành phế ẽ tạo ra nhiề ẩm khác nhau. Các bán

thành phẩm này có thể tiêu thụ được ngay hoặc được tiếp tục sản xuất theo những quy trình

riêng cho từng loại i để tạo thành những s n phả ẩm khác nhau rồ đem tiêu thụ. Ví dụ : xí nghiệp

lọc dầu có thể bán ngay sản phẩm dầu thô hoặc tiếp tục chế biến thành xăng, nhớt...rồi mới bán;

xí nghiệp súc sản, có th t heo hoể bán ngay thị ặc tiếp t n. ục chế biế

* nh gi l mQuyết đị ữ ại hay loại bỏ ột bộ phận

Những quy viết định về ệc khi nào thì loại bỏ hay tiếp tục kinh doanh là mộ ữt trong nh ng

quyết định phức tạp nh phất mà nhà quản trị ải thực hiện, vì đó là quyết định ph ng ải chịu tác độ

của nhiều nhân tố. Quyết định cuối cùng là việc đánh giá ảnh hưởng n lđế ợi nhuận của doanh

nghiệp.

Ví dụ 3: Tình hình kinh doanh c hiủa doanh nghiệp A được thể ện qua bảng s u b ng 3. ố liệ ở ả

Doanh nghiệp có nên kinh doanh hàng gia dụ ững n a không ?

- Chi phí c nh trố đị ực tiếp (CPCĐ bộ phận) là những khoản CPCĐ ừ ộ phát sinh ở t ng b phận sản

xuất kinh doanh của doanh nghiệp: tiền l ng c ph n qu ph n, khươ ủa bộ ậ ản lý từng bộ ậ ấu hao

TSCĐ ử s dụng riêng từ ộng b phận, chi phí quảng cáo từ ộng b phận...

Bảng 3: Doanh thu – chi phí của 3 nhóm mặt hàng của doanh nghiệp A

Đ đ.v tính: 1.000.000

Chỉ tiêu Tổng cộng Hàng may mặc Thiết bị Hàng gia dụng

Doanh thu 400 180 160 60

Chi phí biến đổi 212 100 72 40

Số d ư đảm phí 188 80 88 20

Chi phí cố định 143 61 54 28

Trong đó:CPCĐ trực tiếp 43 16 14 13

CPCĐ gián tiếp 100 45 40 15

Lãi/ Lỗ 45 19 34 -8

- Chi phí cố đị nh gián tiếp (CPCĐ chung) là những khoản CPCĐ ụ phát sinh chung ph c vụ cho

hoạt động c p, p. Ví d ủa toàn doanh nghiệ được phân bổ theo các tiêu thức thích hợ ụ trên phân bổ

theo doanh thu tiêu thụ ừ Đ t ng ngành hàng. Các CPC gián tiếp như: tiền lương của nhân viên

quản lý và hội đồng quản trị doanh nghiệp, chi phí quảng cáo cho lợi ích toàn doanh nghiệp, chi

phí khấu hao TSCĐ ủ c a văn phòng làm việc của doanh nghiệp.

- Doanh thu sau khi trừ chi phí biến đổi được gọi là đóng góp biên hay còn gọi là số đả dư m phí

Giả s p ng ng kinh doanh hàng gia d ng, k u hi n ử doanh nghiệ ư ụ ết quả kinh doanh được biể ệ

qua số liệu b ng 4 nh ả ư sau: Đ.vị tính: 1.000.000 đ

Chỉ tiêu Tổng cộng Hàng may mặc Thiết bị

Doanh thu 320 180 160

Chi phí biến đổi 172 100 72

Số d ư đảm phí 168 80 88

Chi phí cố định 130

Trong đó:CPCĐ trực tiếp 30 16 14

CPCĐ gián tiếp 100

Lãi/ Lỗ 38 19 34

Kết quả lãi của doanh nghiệp chỉ còn là 38 triệu ng, nh vđồ ư ậy một khi chưa có phương án kinh

doanh nào hay hơn việc loại bỏ nhóm hàng gia dụng thì vẫn nên tiếp tục kinh doanh mặt hàng

này, n p vào ếu không doanh nghiệp s b u, bù ẽ ị mất phần lãi do mặt hàng này tạo ra là 7 triệ để đắ

định phí chung.

2.1.2.1 Phân công lao động theo công nghệ: là phân công loạ ấi công việc theo tính ch t

quy trình công nghệ, ví dụ: ngành dệt, may c c này cho phép xác ơ khí. Hình thứ định nhu

cầu công nhân theo nghề t o ạ điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn của công nhân.

2.1.2.2 Phân công lao động theo trình độ: là phân công lao động theo mức độ phức tạp

của công việc, hình thức này phân công thành công việc giản đơn và phức tạp (chia theo

bậc). Hình thức này tạo điều kiện kèm cặp giữa các loại công nhân trong quá trình sản

xuất nâng cao chất lượng sản phẩm, trình độ lành nghề của công nhân.

2.1.2.3 Phân công lao động theo chức năng: là phân chia công việc cho mỗi công nhân

viên c m nhủa doanh nghiệp trong mối quan hệ v ới chức năng mà họ đả ận.

Ví dụ: Công nhân chính, công nhân phụ, công nhân viên quản lý kinh tế, kỹ thuật, hành

chánh...

Hình thức này xác định mối quan hệ gi p và lao ữa lao động gián tiế động trực tiếp và tạo

điều kiện cho công nhân chính được chuyên môn hóa cao hơn nhờ không làm công việc

phụ.

. 2. 2 Hiệp tác lao động

2. 2.1 Khái niệm

Hiệp tác lao động là sự ố ph i hợp công tác giữa những người lao n làm độ ững, gi a các bộ phậ

việc thành những nhóm để đạt được mục đích cuối cùng là chế tạ ẩo sản ph m hoàn chỉnh, hay

hoàn thành một khối lượng công việc nào đó. Như vậ ệ ếy hi p tác lao động là k t quả của phân

công lao ng. Phân công lao độ động càng sâu, hiệp tác lao động càng rộng, càng có nhiều người

lao động và nhiều dạng lao động thì càng cần thiết phải có hiệp tác lao động

2.2.2 Quá trình xây dựng nhóm làm việc được thực hi n qua các bệ ước sau:

Bước 1: Xác định các vấn đề mà nhóm cần giải quyết. Các thành viên trong nhóm sẽ

tham gia vào thảo luận các vấn đề nhóm cần giải quyết để th t sực hiện quá trình sản xuấ ản

phẩm hay hoàn thành một khối lượng công việc nào. Ðây chính là quá trình nhóm xác định

mục tiêu hành động cho nhóm.

Bước 2: Phân tích và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề đang giải quyết. Trên cơ

sở thu thập các thông tin cần thiết liên quan đến việc giải quyết đề, cả nhóm cùng tham gia

và thảo luận phân tích vấn đề, xác định rõ các yếu tố củ ấ ồa v n đề. Ð ng thời phân định rõ

vai trò tác động qua lại giữa các cá nhân trong nhóm, giữa người quản lý với nhân viên,

giữa những người có trình độ, có chuyên môn khác nhau.

Bước 3: Lự ựa chọ ản gi i pháp và th c hiện. Trên cơ sở ố các yếu t củ ấ đề đa v n ã được xác

đị ảnh, c nhóm bàn bạ ả ậc th o lu n để lự ọ ả ố ấ ự ảa ch n ra gi i pháp t t nh t và th c hiện gi i pháp

đó.

2. 2.3 Các hình thức hiệp tác lao động.

2.2.3.1 T ổ chức sản xuất: là mộ ậ ợ ữ ột t p thể ế làm việc k t h p nh ng công nhân có cùng m t

hoặc nhi cùng nhau thều nghề ực hiện một công việc nhất định.

2. 2.3.1.1 Căn cứ vào nghề:

- Tổ sả ấ ồ ữ ộ ốn xu t theo nghề: g m nh ng công nhân làm m t nghề gi ng nhau. Hình

thức này tạ đo iều kiện nâng cao trình độ chuyên môn hóa, ứng dụng kỹ thuật tiên tiến, thi

đ ặ ả ấua, kèm c p giúp đỡ nhau trong s n xu t.

- Tổ sả ấ ổ ồ ữ ổn xu t t ng hợp: g m nh ng công nhân có nhiề ều ngh khác nhau. T sản

xuất tổng hợp có thể tổ chức dưới hai dạng:

+ Tổ sả ấ ồ ữ ụ ặn xu t g m nh ng công nhân chính và công nhân ph có liên quan ch t chẽ

với nhau trong công việc sản xuất và phục vụ sản xuất. Ví dụ: công nhân may và công nhân

sửa chữa máy may, hình thức này giúp kết hợp chặt chẽ giữ ả ấ ụ ụ ả ấa s n xu t và ph c v s n xu t,

tạo điều kiện giảm sự lãng phí không cần thiết và nâng cao năng suất lao động .

+ Tổ sả ấ ồ ữ ự ộn xu t g m nh ng công nhân có nghề khác nhau cùng th c hiện m t giai

đ ạ ặ ộ ả ấ ứ ố ặo n công nghệ ho c toàn b quá trình s n xu t. Hình th c này giúp ph i hợp ch t chẽ các

bước công việc nhằm hoàn thành toàn bộ công việc chế tạ ả ẩ ả ảo s n ph m, gi m thời gian s n

xuất trong ngày.

2.2.3.1.2 Căn cứ vào thời gian sản xuất trong ngày.

- Tổ ả s n xuất theo ca: gồm công nhân trong một ca làm việc.

Ưu: sinh hoạt thuận lợi, theo dõi và thố ă ấ ừng kê n ng su t lao động t ng người

nhanh...

Nhược: chế sđộ bàn giao ca phức tạp, đối với sản phẩm có chu kỳ ả ấ địn xu t dài xác nh

kết quả ă công việc khó kh n.

- Tổ sả ấ ồ ữn xu t thông ca: g m công nhân ở các ca khác nhau cùng làm việc ở nh ng

chỗ nhất định hoặc cùng sử dụng chung máy móc thiết bị.

Ưu: đảm bảo máy móc hoạt động liên tục, giảm thờ ẩi gian chu n bị và kết thúc ca.

Nhược: sinh hoạt tổ khó khăn, quản lý phức tạp nên áp dụng đối với những sản phẩm

có chu kỳ ả s n xuất dài.

2.3.2 Tổ chức ca làm việc: là hình thức hợp tác lao động về mặt thời gian, việc tổ ứ ch c

số ca phụ thuộc các yếu tố sau:

- Ðặc điểm k t s t cỹ thuậ ản xuấ ủa doanh nghiệp, doanh nghiệp phải hoạt động liên

tục nếu ngừng gây thiệt hại về kinh tế như: điện, nước, luyện kim... phải sản xuất 3 ca.

- Ðộ dài ca làm việc ( 8 giờ): 2 hoặc 3 ca.

- Hiệu quả kinh tế củ ổ ứ đa t ch c ca làm việc: chú ý đặc iểm sinh lý người lao động.

Do đó chú ý ít sử d ng ca ụ đêm (tránh 3 ca).

Kết quả củ ộ ủa hiệp tác lao động là giúp cho toàn b nhân viên c a nhóm trong quá trình

thực hiện công việc có điều kiện quan tâm đến công việc nhiều hơn thông qua sự trao đổi

thông tin với nhau. Qua đ ấ đó c p trên có iều kiện l ng nghe c p dắ ấ ưới khuyến khích họ làm

việc, cấp dưới ghi nhận được sự quan tâm sẽ được khuyến khích nhiều hơn. Quá trình này

giúp cho khả năng làm việc củ ọa m i thành viên trong nhóm tăng lên, mọi người làm việc

tốt hơn, họ ghi nhận rằng doanh nghiệp muốn họ thành đạt nên muốn đóng góp nhiều hơn

cho doanh nghiệp, nhờ vậy mà năng suất lao động được cải thiện.

VI. ÐÀO TẠO HUẤN LUYỆN VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN VIÊN.

1. Nhu c

ầu n nhân viên. đào tạo, huấn luyện và phát triể

TOP

Loài người i đang sống trong một thờ đại mà nhịp độ công nghệ thay đổi diễn ra với tốc

độ vũ đ ờ bão - ó là th i đại bùng nổ công nghệ, bùng nổ thông tin. Những thay đổi này đã tác

độ đế đếng mạnh n kỹ ậ ả ấ ả thu t s n xu t, cung cách qu n lý, n nếp sống và suy nghĩ củ ấa t t cả

mọi người, và cũng chính sự bùng nổ này mà các nhà quản trị thấy cần phải trang bị cho

nhân viên các kiến th n trức mới để theo kịp với sự thay đổi. Nhu cầu đào tạo và phát triể ở

nên c n bao giấp bách hơ ờ hết.

Công tác đ ạào t o và huấn luyện phải giúp ích cho việc thực hiện các mục tiêu của doanh

nghiệp. Nói cách khác, mục tiêu đ ạào t o và huấn luyện nhân viên là nhằm thực hiện mục

tiêu của doanh nghiệp. Ðào tạo và phát triển nhân viên là một tiến trình liên tục không bao

giờ ngừng. Các bước tiến hành thông thường là:

- Ð nịnh rõ nhu cầu đào tạo và phát triể : Nhu cầu thay đổi không chỉ đối v i tớ ừng vị trí ở

các cấp quản trị hay trong cơ cấ ổ ứ ừ ứu t ch c mà còn đối với t ng người, do kiến th c cơ bản,

tiềm năng củ ỗa m i người là không giống nhau.

- Ấ đị ụ đ ạ ụn nh m c tiêu ào t o c thể.

- L a chự ọn các phương pháp đào tạo thích hợp.

Nhu cầu đ ạào t o và phát triển quy ng pháp định phươ đ ạào t o. Không có bất kỳ chương

trình hay phương pháp nào hợp với mọi nhu cầu. Chương trình và phương pháp cần được

chọn lựa trên cơ sở chúng thỏ ữ ầ ụa mãn nh ng nhu c u cá nhân và hoàn thành các m c tiêu

phát triển nhân sự và mục tiêu của doanh nghiệp một cách có kết quả và h u hiữ ệu đến mức

nào. Vấn đề quan trong sao cho việc đào tạo phải gắn liền với thực tiễn.

Vấn đề cốt lõi là cấp quản trị cao nhất phải tích cực ủng hộ ạ và t o điều kiện cho chương

trình phát triển. S a nhự ỗ h trợ củ ững người quản trị cao nhất không được chỉ dừ ứng ở m c

ra những quyết định, chính sách mà cần chú trọng đến đ ạào t o, can thiệp và tham gia tích

cực của họ vào quá trình đào tạo và phát triển.

2.Ti

ến trình đào tạo và phát triển nhân sự .

TOP

Sau khi đ ứã nghiên c u nhu c p phầu đ ạào t o và phát triển nhân sự, doanh nghiệ ải tiếp

tục nghiên cứu tiến trình đào tạo và phát triển nhân sự. Tiến trình này được biểu hiện qua

sơ đồ 5.4 dưới đây:

Những người được chọn làm việc cho doanh nghiệp có thể nđã có những kỹ ă ầng c n thiết,

nhưng cũng có những người có rất ít hoặ ảc không có kh nă ậng thích hợp. Do v y, doanh

nghiệp thường ph ng ngải đào tạo và huấn luyện nhữ ười này.

Các hoạt động ng đ ạào t o, hu n nhân viên rấn luyện và phát triể ất quan trọ đối với doanh

nghiệp và c o, huả cá nhân. Ðối với doanh nghiệp, đ ạào t ấn luyện truyền đạt những kỹ năng

và kiến thức cần thiết t để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả hoạ động.

Những tiến bộ về công nghệ dẫn đến sự ữ ầ thay đổi về nh ng nhu c u đối với nguồn nhân

lực. Do đó, để khỏi bị lạ ậ ầ ả ậ ậ ỹc h u c n ph i c p nh t các k nă ế ứ ệ đ ạng và ki n th c. Vi c ào t o,

huấn luyện nhân viên có th c hiể được thự ện theo 3 giai đoạn: lúc mới đầu nhận việc, trong

thời gian làm việc và để chuẩn bị cho những công việc mới.

Nội dung đào t công viạo, huấn luyện có thể liên quan đến các khía cạnh nghiệp vụ ệc,

hoặc để nâng cao trình độ nhận thức và xử lý vấn đề.

Các doanh nghi ng t u hình th t trong nhệp thườ ổ chức nhiề ức đào tạo khác nhau, mộ ững

hình thức đó là các khóa huấn luyện làm quen với nghề nghiệp dành cho những nhân viên

mới. Các khóa học này cung cấp thông tin, định hướng cho những nhân viên mới những

hiểu biết và các chính sách của doanh nghiệp.

2.1 Huấn luy i làm viện tại nơ ệc.

Hầu hết mọi nhân viên đều có thể tiếp thu được kinh nghiệm nghề nghiệp khi làm việc.

Họ có thể họ ỏ ực h i thông qua quan sát và s chỉ dẫ ủ ấ ủ ọn c a c p trên c a h . Ðể mở rộ ầng t m

hiểu biết, nhân viên có thể dược luân phiên làm việc giữa các bộ phận khác nhau trong một

khoảng thời gian để nhằm hiểu biết tổng quát về các công việc có liên quan. Học bằ ựng th c

hành là phương pháp đ ạào t o trực tiếp qua việc làm cụ thể dưới sự hướng dẫ ủ ộn c a m t

người có trình độ và kinh nghiệm.

2.2 Hu n ngoài nấn luyệ ơi làm việc.

Nhân viên có thể tạ ư đ ọ ựm ng ng công việc để i h c và được th c hiện bên ngoài nơi làm

việc và thực t có rế ất nhiều phương pháp để áp dụng. Các doanh nghiệp hoặc gửi người

theo học ở các trường lớp đ ạào t o bên ngoài doanh nghiệp, hoặc tổ chức các lớp ngay tại

doanh nghiệp. Ở các nước tiên tiến, các công ty tổ chức các phương pháp đào tạo phức tạp

và tốn kém hơn như đào tạo ngoài hành lang (vestribule training), trong đó nhân viên được

tập làm việc, thao tác trên những máy móc, thiết bị như trong phòng làm việc thật sự,

nhưng ở trong phòng được dành riêng để ào t o. đ ạ

Ngày nay đã có sự thay đổi rất sâu, rộng về phương pháp được sử dụng để đạ truyền t

những kỹ nă ứ ừ ư ổng và kiến th c tùy theo t ng công việc khác nhau nh thông qua các bu i

thảo luận, các cuộc trao , trò chđổi kiến thức kinh nghiệm, phương pháp hội nghị ơi kinh

doanh, nghiên c u tình huứ ống v.v... .

VII. ÐÁNH GIÁ NĂNG LỰC THỰC HIỆN CÔNG VIỆC CỦA NHÂN VIÊN.

1. Ð nh ngh

ị ĩa và mục đích của việc đánh giá.

TOP

1.1 Ð nh nghị ĩa.

Ðánh giá năng lực thực hiện công việc hay còn gọi là đánh giá thành tích công tác

(performance appraisal) là một hệ ố ứ đ ự th ng chính th c được duyệt xét và ánh giá s hoàn

thành công tác củ ộa m t cá nhân theo định kỳ.

Qua định nghĩa cho ta thấy đây là một hệ thống chính thức, như vậ ả ằy ph i hiểu r ng nó

bao gồm c t tiả mộ ến trình đ ọ ố ả ựánh giá khoa h c, có tính hệ th ng và ph i được th c hiện theo

định kỳ ấ ệ ủ tùy theo tính ch t công vi c, quy mô kinh doanh c a doanh nghiệp.

1.2 M a ục đích củ đánh giá .

Ðánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên là m t hoộ ạt động quan trọng của

quản trị nhân sự, giúp doanh nghiệp có cơ sở ạ ọ đ ạ để ho ch định, tuyển ch n, ào t o và phát

triển nhân sự. Ðể đánh giá đúng năng lực thực hiện công việc của nhân viên, nhà quản trị

cần phải hiểu được mục đích của việc đánh giá:

- Nâng cao khả nă ự ệ ấ ữ ả ồng th c hi n công việc và cung c p nh ng thông tin ph n h i cho

nhân viên bi ó có biết được mức độ thực hiện công việc, từ đ ện pháp nâng cao và hoàn thiện

hiệu năng công tác.

- Ðánh giá năng lực thực hiện công việc giúp doanh nghiệp có những dữ liệu cho biết

khả nă ă ủng th ng tiến c a nhân viên. Nhờ sự đ ánh giá này doanh nghiệp có thể có cơ sở để

hoạch định tài nguyên nhân sự.

- Giúp nhân viên điều chỉnh, sửa chữa các sai lầm trong quá trình làm việc, đồng thời

làm cơ sở khuy . để ến khích động viên họ

- Ðánh giá năng lực thực hiện công việc giúp cho doanh nghiệp có cơ sở dự báo về nhân

sự trong tương lai, từ đó có kế hoạch ào t o, bđ ạ ồi dưỡng phát triển nguồn nhân sự.

- Thông qua đánh giá năng lực th c cực hiện công việ ủa nhân viên, nhà quản trị có thể

đ ố ửiều chỉnh việc b trí s dụ ững nhân viên cho phù hợ ớp v i công việc, phát hiện nh ng tiềm

năng còn ẩn giấu trong nhân viên giúp họ phát triển.

2. Ti

ến trình đ ựánh giá th c hiện công việc.

TOP

Tiến trình đánh giá khả nă ự ủ ơng th c hiệ ện công vi c c a nhân viên được biểu hiện qua s

đồ 55 như sau:

Tiến trình đánh giá chịu ảnh hưởng của môi trường bên ngoài: Lu ng, công ật lao độ đoàn.

hẳng hạn, như công đoàn có thể gây áp lực với các cấp quản trị đòi tăng lương, tăng ngạch

cho những người có thâm niên hơn là dựa vào thành tích công tác. Tiến trình đánh giá bắt

đầ địu bằng việc xác nh mụ ủ đ đ ấc tiêu c a ánh giá, sau ó n định các kỳ vọng hoàn thành công

tác của nhân viên, ngh c hay duyĩa là phân tích lại công việ ệt xét lại bản phân tích công việc.

Trên cơ sở đó xem xét mức độ nhân viên hoàn thành công việc, tiến hành đánh giá qua việc

đối chiếu so sánh giữ đ ự ả ốa công việc ã th c hiện được với b n phân tích công việc. bước cu i

cùng, sau khi đánh giá là thảo luận việc đánh giá này với nhân viên. Ðây là vấn đề quan

trọng nhất trong quá trình đánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên, bởi vì qua

đ đ ọ ư ọó nhân viên biết được lãnh đạo ánh giá h nh thế nào và h cầ ựn làm gì để th c hiện

công việc tốt hơn thông qua phỏng vấn đánh giá.

3. Ph

ỏ đng vấn ánh giá.

TOP

Thông thường nhân viên rất thận tr m nhọng với những điể ận xét đánh giá, thái độ,

hành vi c o. Do ủa nhà lãnh đạ đó, các cấp qu n ph n bản trị cầ ải chuẩ ị kỹ cũng như tiến hành

một cách cẩn thận, nếu không tiến trình này sẽ thất bại.

Tùy theo mục đích phỏng vấn và đối tượng nhân viên, nhà quản trị có thể lự ọa ch n các

hình thức đánh giá phù hợp. Trong thực tế, các nhà quản trị có thể gặ ữ ăp nh ng khó kh n

khi thảo luận v n trới nhân viên về đánh giá thực hiện công việc. Nhiều nhà quả ị cả ấm th y

rất khó khăn khi phải phê bình nhân viên, ngược lại, nhân viên cảm thấy khó chấp nhận

những phê bình củ ấa c p trên. Vấn đề quan trọng là ph ng cho ải xây dự được hệ thố đng ánh

giá khoa học, nhà quản trị phải có năng l c, có nghự ệ thuật trong việc thực hiện tiến trình

này.

4. Ph

ương pháp đánh giá.

TOP

Việc áp dụng phương pháp đánh giá thực hiện công việc của nhân viên là tùy thuộc vào

xác định mục tiêu đánh giá. Chẳng hạn, mục tiêu chủ yếu là thăng chức, tăng lương thường

áp dụng phương pháp thang điểm hay bảng điểm (rating scale method) có thể là thích hợp

nhất. Ngược lại, mục tiêu c có hiđánh giá giúp nhân viên làm việ ệu qu n thì ả và phát triể

phương pháp đánh giá bằng cách quản trị theo mục tiêu (Management By Objective -

MBO) là thích hợp v.v... .

4.1 Phương pháp mức thang điểm.

Phương pháp m ng pháp bức thang điểm hay còn gọi là phươ ảng điểm được đánh giá

thông qua một m đồ thị, bảng 4.3 sẽ cho ta thấy khái niệ đó.

Bảng 5.3: Phương pháp m c thang ứ điểm.

Tên nhân viên ...................................

Chức danh công vi c ........................ ệ

Bộ quản đốc .....................................

Giai đoạn đánh giá: ..........................

Từ ............. đến .............

CÁC YẾU TỐ

ÐÁNH GIÁ

Kém

đ)

Dưới trung b

đ)

Trung bình(3đ) Giỏi

đ)

Xuất sắc

(5đ)

Khối lượng công việc

Chất lượng công việc

Ðáng tin cậy

Sáng kiến

Tính thích nghi

Sự phối hợp

TIỀM NĂNG TĂNG TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN TRONG TƯƠNG LAI.

Hiện tại i đang ở mức tố đa hoàn thành công việc hoàn thành công việc

Hiện tại đang ở mức gầ ốn t i đa hoàn thành công việc, nhưng có tiềm năng cải tiến đối với công

tác khác như:.........................................................................................

Có kh sau khi ả năng tiến bộ được đào tạo và có kinh nghiệm

Không thấy có những hạ ến ch .

Theo phương pháp này, đánh giá thực hiện công việc của nhân viên qua một bảng điểm

mẫu. Trong đó liệt kê những yêu cầu chủ yế ệ ệu đối với nhân viên khi thực hi n công vi c như

số lượng, chất lượng, hành vi, tác phong, sáng kiến và triển vọng của nhân viên .

Các yếu tố được đánh giá gồm có hai loại:các đặc tính liên quan đến công việc và các

đặ đế đếc tính liên quan n cá nhân đương sự. Các yếu tố liên quan n công việc thường bao

gồm: khối lượng, chất lượng công việc. Các yếu tố liên quan đến cá nhân gồm có các đặc

tính như: độ tin cậy, sáng kiến, khả nă ảng thích nghi, kh nă ố đng ph i hợp.... Người ánh giá

đ ộ ẫ ẵ ằ ứiền vào m t m u in s n b ng cách ghi ký hiệu vào m c độ củ ỗ ố ảa m i yếu t . trong b ng có

thể mđể ột khoảng trống để người đánh giá ghi lời nhận xét.

4.2 Phương pháp x p h ng. ế ạ

Phương pháp đơn giản nh p hất có lẽ là phương pháp hay kỹ thuật xế ạng (ranking

method/technique), theo đó người được đánh giá được xếp hạng theo thứ tự mỗi đặc tính

hay y lãnh ếu t u tố. Chẳng hạn, như xét theo yế ố đạo, có thể là anh Hùng hạng 1, anh

Dương hạng 2 và anh Tiến hạng 3; nhưng xét về mặt phán đoán thì anh Dương hạng 1, anh

Hùng hạng 2 và anh Tiến hạng 3. Người ta ứng dụng phương pháp này thành 2 phương

pháp cụ thể sau đây:

4.2.1 Phương pháp xếp h ng luân phiên. ạ

Theo phương pháp xếp hạng luân phiên, điểm đánh giá dựa trên từng đặc tính hay yếu

tố theo một thứ tự. Ðầu tiên cần phải làm một bảng danh sách những người được đánh giá.

Chẳng hạn đánh giá trình độ thông minh trong danh sách 22 người. Người đánh giá thấy

có 2 nhân viên không thể đánh giá xét trên yếu tố thông minh, nghĩa là 2 người này không

có yếu t u hi n số biể ệ ự thông minh, người đánh giá g ch chéo 2 nhân viên này. Nhạ ư vậy,

còn lại 20 nhân viên để đánh giá mức độ thông minh. (xem bảng 5.4).

Bảng 5.4 : Mẫu xếp hạng luân phiên

BẢNG XẾP HẠNG ÐÁNH GIÁ

C Cột 1 ột 2

1. Nguyễn văn Mân 11

2. 12

3. 13

... ...

10 20. Ðoàn ngọc Lâm

4.2.2 Phương pháp so sánh c p. ặ

Phương pháp so sánh c ng tặp cũng tươ ự như phương pháp xếp hạng luân phiên.

Cách tiến hành nh tên cư sau: Viết họ ủ ấa t t cả những người được đánh giá trên một phiếu.

Từng cặp nhân viên lần lượt được đem so sánh về những yêu cầu chính (xem bảng 5.5).

Người được đánh giá tốt hơn h n sẳ ẽ được cho điểm cao hơn và ngược lại, người được đánh

giá yếu h p h n ng p lơn sẽ được điểm thấ ơ ười kia. Sau đ ổó, t ng hợ ại sẽ có kết quả đánh giá

chung về thực hiện của nhân viên đó.

B p h p. ảng 5.5: Bảng xế ạng so sánh cặ

CHẤT LƯỢNG CÔNG VIỆC

Tên nhân viên được đánh giá

So sánh

Mân Hùng Toàn Thanh

Tổng h p ợ

Mân 3 4 3 10

Hùng 1 3 1 5

Toàn 0 1 0 1

Thanh 1 1 4 6

Theo kết quả so sánh ng trên, nhân viên Mân ở bả được đánh giá tốt nhất về chất lượng

công công vi ệc, còn nhân viên Toàn bị đánh giá kém nhất.

4.3 Phương pháp ghi chép lưu trữ.

Nhà quản trị ghi lại những vụ việc được đánh giá rất tốt, hoặc rất xấu trong quá trình

thực hiện của nhân viên, những v ng sụ việc bình thườ ẽ không ghi lại. Do vậy, những nhân

viên thực hiện công việc r c rất tốt hoặ ất yếu sẽ được c đánh giá riêng. Ðối với những vụ việ

có sai sót l c chớn c n lầ ưu ý kiểm tra lại xem nhân viên đ đó ã khắ ục ph c đượ ưa để giúp họ

sửa chữa, tránh những sai lầm trong quá trình thực hiện công việc (xem bảng 5.6).

Bảng 5.6: Mẫu ghi chép vụ việc quan trọng.

V VỤ VIỆC TÍCH CỰC Ụ VIỆC TIÊU CỰC

Ngày tháng Ngày tháng Nội dung Nội dung

15 tháng 3 Làm nhiệm vụ tha

thế một

nhân viên có người thân bị bệnh

10 tháng 5 Khách hàn

phàn

nàn về thái độ phục

vụ

4.4 Phương pháp đánh giá quan sát hành vi.

Phương pháp đánh giá quan sát hành vi được thực hiện trên cơ sở quan sát các hành vi

thực hiện công việc của nhân viên. Phương pháp này căn c u tứ vào hai yế ố:

- Số ầ l n quan sát.

- Tần số nhắc lại của hành vi.

Thông qua đó nhà quản trị sẽ đ ự ủ ánh giá được tình hình th c hiệ ện công vi c c a nhân

viên. Theo phương pháp này, các hành vi đối với công việc được mô tả khách quan và được

thực trích ra từ ả b n ghi chép những vụ việc quan trọng.

Ví dụ: khi quan sát hành vi c a mủ ột nhân viên phục vụ trong nhà hàng cần quan sát

những vấn đề sau:

* Không s . để khách hàng phàn nàn về ự phục vụ chậm trễ

* Không v c phđể khách hàng phàn nàn về ệ sinh thự ẩm.

* Trình bày các món ăn tạ ảo c m giác.

- Không để khách hàng phàn nàn về thái v.v... độ phục vụ

Ðây là phương pháp khắc phục được nhiều nhược điểm của một số phương pháp khác.

Tuy nhiên, nó cũ ạng có h n chế như các hành vi được sử dụ ạng hướng về ho t động hơn là

hướng về kết quả và phụ thuộc vào trình độ người đánh giá.

4.5 Phương pháp quản trị theo mục tiêu (Management by Objectives-BMO).

Theo phương pháp quả ụn trị theo m c tiêu, trọng tâm của việc đánh giá:

- Các c. đặc tính cá nhân qua sự hoàn thành công việ

- Vai trò của nhà quản trị chuy a ngển từ vai trò củ ười trọng tài phân xử qua vai trò của

người tư ấ v n, c n. ố ấ v

- Nhân viên từ thụ động chuyển sang tham dự ự mang tính tích c c

Chương trình đ ựánh giá th c hiện công việc theo các vấn đề như sau.:

- Sự ph p cối hợ ủa lãnh đạo và nhân viên trong việc xếp đặt các mục tiêu cho nhân viên

trong một khoảng thời gian nhất định. Trên cơ sở đ ả ậ ả ả ộã th o lu n b n mô t công việc, n i

dung công việc, trách nhiệm báo cáo về các việc đó.

- Ðịnh kỳ xem xét các kết qu c. ả đ ã đạt đượ

- Cấp trên và cấp dưới gặp nhau cuối giai đ ạo n đánh giá để thảo luận kết quả củ ấa c p

dưới có đạt được mục tiêu đã đề ra trước đây hay không.

Ð , ể thực hiện phương pháp này đạt kết quả, nhà quản trị phải c i mở ở đảm bảo thông

tin hai chiều trong suốt giai đ ạo n đánh giá. Hai bên cùng nhau thảo luận để giải quyết vấn

đề trong cuộ ỏ ấc ph ng v n đ ằ ốánh giá nh m giúp cho nhân viên công tác t t hơn.

4.6 Phương pháp theo tiêu chuẩn công việc.

Ðánh giá theo phương pháp này là a mđối chiếu so sánh việc hoàn thành công việc củ ỗi

nhân viên với tiêu chuẩn đã đề ra hoặc với mức xuất lượng theo yêu cầu.

Các tiêu chuẩn phản ánh ở mức bình thường mà m t nhân viên bình thộ ường đạt được ở

đ ẩ ửiều kiện bình thường. Các tiêu chu n công việc thường được s dụ ả ấng đối với s n xu t. Có

rất nhiều phương pháp được sử dụ ẩ ư ứng để đị xác nh các tiêu chu n nh : nghiên c u thời

gian, nghiên cứu cử động hoặc lấ ẫy m u công việc.

Ưu điểm của ph ng pháp này là tính khách quan cươ ủa nó, Tuy nhiên đòi hỏi các tiêu

chuẩn phải được xây dựng một cách khoa học, chính xác và nhân viên phải giải thích khi

thay đổi tiêu chuẩn và cơ s c a vi ó. ở ủ ệc thay đổi đ

Ngoài các phương pháp trên, các công ty lớn tại các nước phát triển trên thế giới còn áp

dụng các phương pháp khác như: phương pháp đánh giá phân bổ theo chỉ tiêu, phương

pháp tường trình thực hiện công vi . Các ph ng pháp này phệc theo trọng số ươ ức tạp nên ít

công ty áp dụng, trong ph nêu tên mà không trình bày cạm vi chương này chỉ ụ thể, bạn đọc

có thể nghiên c u sâu hứ ơn trong các sách quản trị nhân sự.

5. M v n c

ột số ấ đề ần quan tâm khi đánh giá.

TOP

Khi đánh giá khả nă ự ệ ủ ả ấ ảng th c hiện công vi c c a nhân viên, nhà qu n trị thường v p ph i

một số sai lầm cần phải chú ý khắc phục như sau:

- Tiêu chuẩn không rõ ràng.

- Lỗi thiên kiến: chỉ ự ộ d a vào m t yếu tố đặc điểm nào đó nổi trội của nhân viên.

- Xu hướng thái quá: Một số nhà quản trị có xu hướng đánh giá tất cả nhân viên theo xu

hướng quá cao hoặc quá thấp. Cách đánh giá này khiến cho nhân viên hoặc tự mãn, hoặc

bi quan không muốn cố ắ g ng phấn u đấ để thực hiện công việc.

- Xu hướng trung bình ch mủ nghĩa: đánh giá chung chung hướng về ức trung bình.

- Ðịnh kiến cá nhân.

Nhà quản tr i làm cho nhân viên tin tị phả ưởng vào sự ằ công b ng. Trong đánh giá cần

phải dân chủ , cho nhân viên được tham dự trong tiến trình này. Hệ thống đánh giá phải

được thự ự ộ ỹc hiện xây d ng m t cách k lưỡ ường, ng i phụ đ ả ấ trách ánh giá ph i được hu n

luyện toàn diện. Trên cơ sở đ đánh giá úng đắ đển khách quan thực hiện chính sách lương

thưởng, kỷ luật kịp thời, nghiêm minh nh ng viên nhân viên, chú ý ằm khuyến khích, độ đào

tạo phát triển họ đảm bảo cho doanh nghiệp có được nguồn nhân lực đáp ứng chiến lược

kinh doanh trong tương lai.

VIII. TRẢ CÔNG LAO ĐỘNG

1. Khái ni

ệm

TOP

Khái niệm và cơ cấu tiền lương rất đ ạa d ng ở các nước trên thế giới. Ở Pháp, sự trả

công được hi ng có bểu là tiền lương, hoặc lương bổ ản, bình thường hay tối thiểu và mọi

thứ lợi ích, các khoản phụ khác được tr c tiả trự ếp hay gián tiếp, bằng tiền hay hiện vật, mà

người sử ụ d ng lao động trả cho người lao động theo việc làm của người lao động

Đ ọ ả ậài Loan: Tiền lương chỉ m i kho n thù lao mà người công nhân nh n được do làm

việc; bất luận là dùng tiền lương, lương bổng, phụ cấp có tính chất lương, tiền thưởng hoặc

dùng mọi danh nghĩa khác để trả cho họ theo giờ, ngày tháng, theo sản phẩm

Nhật Bản: Tiền l n lương, bất luận được gọi là tiề ương, lương bổng, tiền được chia

lãi hoặ ữc nh ng tên gọ ỉi khác là ch thù lao cho lao động mà người sử dụng lao động chi trả

cho công nhân

Tổ chức lao động quốc tế (ILO):Tiền lương là sự trả ặ ậ ấ ậ công ho c thu nh p, b t lu n

tên g a thuọi hay cách tính thế nào, mà có thể biểu hiện bằng tiền và được ấn định bằng thỏ ận

giữa người sử dụ độ độ ặ ằ ậ ống lao ng và người lao ng, ho c b ng pháp lu t, pháp qui qu c gia, do

người s i trử dụng lao động phả ả độ ộ ợ đồ độ cho người lao ng theo m t h p ng lao ng được viết ra

hay bằng miệng, cho một công nhân c hi ph c cho nhđã thự ện hay sẽ ải thực hiện, hoặ ững

dịch v ụ đã làm hay sẽ phải làm.

Bản chất tiền l u kiương cũng thay đổi tùy theo điề ện phát triển kinh tế - xã hội và nh n thậ ức

của con người. V i viớ ệc áp dụng quản trị nguồn nhân lực vào trong doanh nghiệp, tiền lương

không phải đơn thuần chỉ là giá cả sứ độ ệ ữ ửc lao ng, quan h gi a người s dụ động lao ng và người

lao động đã có những thay đổi căn bản, quan hệ này có th hình thể chuyển từ ức bóc lột, mua bán

hàng hóa sang hình thức quan hệ hợp tác song phương, n đôi bên cùng có lợi hay không và bả

chất tiền lương là gì, hiện v ng vẫn còn là nhữ ấn đề đòi hỏi phải được tiếp tục nghiên cứu, phát

triển.

* Theo quan điểm cải cách tiền lương

Tiền lương là giá cả sứ ữc lao động, được hình thành qua thỏa thuận gi a người sử

dụng lao động và người lao động phù hợp với quan hệ cung cầu sức lao động trong nền kinh

thị trường

Tiền lương của người lao động do hai bên thỏa thuận trong hợp đồng lao đồng và

được trả ă ấ ấ ả theo n ng su t lao động, ch t lượng và hiệu qu công việc

Ngoài ra "các chế độ phụ cấ ập, tiền thưởng, nâng b c lương, các chế ế độ khuy n

khích khác có thể được thỏa thuận trong hợp đồng lao động, thỏa ước tập thể hoặc quy

định trong doanh nghiệp"

2. C ơ c u l ng b ấ ươ ổng và đãi ngộ TOP

Cơ cấ ổ đ ộu lương b ng và ãi ng theo R. Wayne Mondy và Robert M.Noe bao gồm có

hai ph p phi tài chính, ần: phần thu nh n thu nhập tài chính và phầ ậ được biểu hiện qua sơ

đồ 4.6

2.1 Phần tài chính

Phần tài chính gồm hai mặt: Trực tiếp và gián tiếp. Tài chính trực tiếp bao gồm: lương

công nhật, lương tháng, ti ng. Tài chính gián tiền hoa hồng, tiền thưở ếp bao gồm: chế độ

bảo hiểm, các loại phúc lợi, tiền lương khi vắng mặt.

2.1.1 Tiền lương cơ bản: là tiền lương được xác định trên cơ sở tính đủ các nhu cầu về:

sinh học, xã hội học, mức độ phức tạp, mức tiêu hao sức lao động trong điều kiện lao động

trung bình củ ừa t ng ngành nghề, công việc.

Khu vực hành chính sự nghiệp: được xác định qua hệ thống thang, bảng lương Nhà

Nước, để xếp vào một bậc lương nhất định: đòi hỏi cần phải có:

- Trình độ lành nghề

- Kiến thức

- Kinh nghiệm làm việ ấc nh t định

Trong thực tế, người lao động trong khu vực nhà nước thường coi lương cơ bản là thước

đ ủo ch yế ề ề ều v trình độ lành ngh và thâm niên ngh nghiệp.

2.1.2 Phụ cấp lương: là tiền trả ề công lao động ngoài ti n lương cơ bả ổn, b sung và

bù đắp thêm khi người lao động làm việc trong điều kiện không ổn định hoặc không

thuận lợi mà chưa được tính đến khi xác định lương cơ bả ự ộn. Ngoài ra, trong th c tế có m t

loại phụ c cấ ảp khác, không ph i là phụ ấ ụ ộ ứp lương, cách tính không ph thu c vào m c lương

người lao động như: phụ cấp di chuyển, phụ cấ đ ầ ảp i đường.,v.v… Ph n lớn các kho n tiền

phụ cấp đều được tính trên cơ sở đ ảánh giá nh hưở ường của môi tr ng làm việ ềc.. Ti n phụ

cấp có ý ngh a kích thích ngĩ ười lao động thực hiện tốt công việc trong những điều kiện khó

khăn, phức tạp hơn bình thường.

2.1.3 Tiền thưởng: là hình thứ ậc kích thích v t ch t có tác dấ ụng rất tích cực đối với

người lao động trong việc phấn đấu thực hiện công việc t c tốt hơn. Trong thự ế, các doanh

nghiệp có thể áp dụng một s t cố hoặc tấ ả các loại th t liưởng: thưởng tiết kiệm nguyên vậ ệu,

thưởng tăng năng su ng sáng kiất, thưở ến, th ch, thưởng hoàn thành vượt kế hoạ ưởng tìm

được nơi cung ứ ụ ậng, tiêu th , ký kết hợ ớp đồng m i; thưởng về lòng trung thành, t n tâm

với doanh nghiệp.

Cách tính tiền thưởng rất đ ạa d ng, thông thường các loại tiền thưởng năng suất;

thưởng ti n, thết kiệm; thưởng sáng kiế ưởng cho nhân viên tìm được các khách hàng mới

được xác định bằ ỷng t lệ phầ ăn tr m so với phần lợi ích mà nhân viên đem lại cho doanh

nghiệp.

2.1.4 Các loại phúc lợi: các loạ ấ đi phúc lợi mà ngườ ưởi lao động được h ng r t a dạng

và phụ thuộc vào nhiều y u t nh cế ố khác nhau như quy đị ủ ủ ậa chính ph , t p quán trong

nhân dân, mức độ phát triển kinh tế và khả nă ả ụng tài chính, hoàn c nh c thể của doanh

nghiệp. Phúc lợi thể hi n sệ ự quan tâm của doanh nghiệp n đế đời sống người lao động, có

tác dụng kích thích nhân viên trung thành, gắn bó với doanh nghiệp. Phúc lợi của doanh

nghiệp gồm có: bảo hi o hiểm xã hội và bả ểm y tế, hưu trí, nghỉ phép, nghỉ lễ, ăn trưa, trợ

cấp cho các nhân viên khi gặp khó khăn, tăng quà cho nhân viên nhân ngày sinh nhật, cưới

hỏi, mừng thọ cha mẹ nhân viên…

Ngày nay, khi cuộc sống c a ngủ ười lao động đã được cải thiện rõ rệt, trình độ văn

hóa, chuyên môn, kỹ nă ủng nghề nghiệp c a ngườ ười lao động được nâng cao, ng i lao động

mong muốn không chỉ có các yếu tố vật chất mà còn muố ữ ộ ăn được có nh ng cơ h i th ng tiến

trong nghề nghiệp, được thực hiện những công việc có tính thách thức, thú vị… . Để

khuyến khích tạo động cơ làm việc cho nhân viên, nhà quản trị cầ ế ốn chú ý các y u t phi tài

chính trong cơ cấ ậ ủ ự ầu thu nh p c a người lao động, xây d ng b u không khí làm việc thích

hợp.

2.2 Thù lao phi vậ ất ch t: được xem xét dựa trên các yếu tố:

2.2.1 B n thân công viả ệc

- Nhiệm vụ ứ h ng thú

- Trách nhiệm

- Công việc đòi hỏi mức phấn đấu

- Có cơ hội được cấp trên nhận biết thành tích

- Cảm giác hoàn thành công việc

- Có cơ hội được thăng tiến

2.2.2 Khung cảnh công việc

- Chính sách hợp lý

- Đồng nghiệp hợp tính

- Bi a vểu tượng đị ị phù hợp

- Điều kiện làm việc thoải mái

- Giờ làm việc uyển chuyển: chọn giờ phù hợp v nh ới hoàn cả

- Tuần lễ làm vi c dệ ồn lại

- Chia sẻ công việc: hai nhân viên có thể chia s c bán thẻ công việ ời gian

- Làm việc ở nhà truyền qua computer

3. Mụ ủ ốc tiêu c a hệ th ng tiền lương TOP

Hệ thống tiền lương được xây dựng trong doanh nghiệp phải nhằm đạt được bốn mục

tiêu cơ bản:

- Thu hút nhân viên

- Duy trì những nhân viên giỏi

- Kích thích, động viên nhân viên

- Đáp ứng các yêu cầu của pháp lu ật

3.1 Thu hút nhân viên:

Ứ đng viên i tìm việc thường không biết mức lương chính xác cho những công việc

tương tự, họ thường khó so sánh về mức phúc lợi, khen thưởng, cơ hộ ăi th ng tiến trong

nghề nghiệp, hay tính thách thức, thú vị củ ứa công việc. Với m c lương đề nghị khi tuyển

dụng đó là yếu tố c bơ ả ứ ởn để ng viên quyết định có làm doanh nghiệp hay không, lương

càng cao càng có khả ă n ng thu hút nhân viên giỏi.

3.2 Duy trì những nhân viên giỏi

Để duy trì nhân viên giỏi ngoài mức lương cao còn phải thực hiện công bằng

trong nội bộ doanh nghiệp. Khi không công bằng, nhân viên sẽ cả ấ ứm th y : khó chịu, bị c

chế, chán nản và dễ rời bỏ doanh nghiệp.

Tính công bằng thể hiện:

- Phân công công vi c hiệc, đánh giá mức độ thự ện công việc

- Không phân biệt giới tính, dân tộc

- Màu da, nguồn gốc gia đình

4. Các y ếu tố ảnh hưởng ng đến tiền lươ TOP

Các yếu t nh h n vi n l ng rố ả ưởng đế ệc trả tiề ươ ất đa dạng, phong phú, và có thể phân thành các

nhóm và được biểu hiện qua sơ đồ 5.7:

4.1 C n c p ă ứ vào bản thân doanh nghiệ

Công việc là yếu tố chính quyết định và ảnh hưởng n lđế ương b ng. H u hổ ầ ết các doanh

nghiệp chú trọng đến giá trị thực sự củ ừ ụ ấa t ng công việc c thể. Có r t nhiều phương pháp đánh

giá công việc:

4.1.1 Phân tích công việc và mô tả công việc

Để đ ộ ựánh giá được công việc m t cách khách quan, cần phải d a trên các phương pháp

phân tích khoa h n này sọc, từ ữ ữ nh ng d kiệ ẽ phác họa lên bản mô tả chi tiết công việc quy định

các kỹ nă ạ ệ ắng, quy định các ho t động hàng ngày, trách nhi m, cố g ng, điều kiệ ện làm vi c và các

tiêu chuẩn khác.

4.1.2 Đánh giá công việc

Để đ ầ ự ọ ữ ốánh giá được công việc, c n phải l a ch n nh ng yếu t căn bản để có thể đo lường

giá trị và tầm quan trọ ủng c a công việc. Việc đánh giá công việc dựa vào nhữ ụng m c tiêu sau

đây:

- Xác chđịnh cấu trúc công việc trong tổ ức.

- Mang đế ựn s bình c. đẳng trong công việ

- Triển khai những thứ bậc công việc làm căn c lứ cứ trả ương.

- Đạt được sự nh p quất trí giữa cấ ản trị và nhân viên

+ Các y n thân công viếu t bố thuộc về ả ệc cầ đn ánh giá:

* K n ng ỹ ă

· Yêu cầu lao động trí óc.

· Mức độ phức tạp của công việc.

· Các phẩm chất cá nhân cần thiết.

· Khả năng ra quyết định, ánh giá. đ

· Kỹ n ng quă ản trị.

· Các kiến thức về giáo dục, đào tạo cần thiết cho công việc.

· Các kỹ năng xã hội.

· Khả năng hòa đồng với người khác.

· Khả năng thực hiện những công việc chi tiết.

· Khả năng thực hiện.

· Sự khéo léo tay chân

· Khả n ng bă ẩm sinh.

· Tính linh hoạt, tháo vát, kinh nghiệm .

* Trách nhiệm:

· Tiền bạc, khen thưởng tài chính, sự cam kết trung thành.

· Ra quyết định.

· Kiểm soát, lãnh đạo người khác.

· Kết quả tài chính.

· Quan hệ với cộng động, khách hàng.

· Tính chất phụ thuộc, chu đáo - chất lượng công việc.

· Vật liệu, dụng cụ, tài sản.

· Chính sách của doanh nghiệp.

· Đầy đủ thông tin.

* C ng ố gắ :

· Yêu cầu thể lực.

· Yêu cầu về trí óc.

· Quan tâm đến những điều chi tiết.

· Áp lực của công việc.

· Những yêu cầu cần quan tâm khác

* u ki u ki Điề ện làm việc: Điề ện công việc, các rủi ro khó tránh

Bảng 5.7: Mức độ ph p c u tức tạ ủa các yế ố công việc

YẾU TỐ

CÔNG VIỆC

Trí óc Kỹ

năng

Thể

lực

Trách

nhiệm

Điều kiện làm

việc

Chuyên viên phân tích hệ thống 4 4 2 1 3

Thư ký nhập liệu 1 1 1 4 1

Chuyên viên lập chương trình 2 3 3 2 4

Điều hành viên 3 2 4 3 2

B ảng trên, trình bày cụ thể vi p hệc xế ạng này đối với các công việc của những người sử

dụng máy computer, trước hết nhà quản trị cầ ền phân tích và đánh giá v các yêu cầu trí óc. Đối

với việc sử dụ ố ửng trí óc thì chuyên viên phân tích hệ th ng s dụ đếng nhiều nhất, kế n là nhân

viên thảo chương trình, sau u hành viên và cu i cùng là nhân viên nhđ đế đó n iề ố ập d u ữ liệ

4.2 Căn cứ vào bản thân nhân viên

- Th c hiự ện công việc, năng suất.

- Kinh nghiệm

- Thâm niên.

- Khả n n. ăng thăng tiế

- Sự ư a thích cá nhân.

- Thích thú vị trí xã hội, điều ki u. ện yêu cầ

- Mức độ an toàn trong trả l ng. ươ

- Thời gian làm việc.

- Mức độ làm việc (đều u, n đề đơ điệu).

- Các yếu t v m nh h ng c a chính trố khác - nhiều doanh nghiệp còn xét cả ề ặt ả ưở ủ ị, v.v...

4.3 Môi trường công ty

Chính sách và bầu không khí văn hóa của doanh nghiệp c nh hũng ả ưởng đến chế độ

lương b ng. ổ

- Một số doanh nghiệp mu lốn thu hút nhân tài thường trả ương cao hơn các công ty khác.

Trả l u quương cao cũng thúc đẩy nhân viên làm việc có hiệ ả.

- Một số doanh nghi n hành nghệp khác lại áp dụ ứng m c lương hiệ ĩa là mức lương mà đại

đ ố đ ụa s công ty ang áp d ng.

- Có doanh nghiệp l l p h ng hiại áp dụng trả ương thấ ơn mức lươ ện hành. Đó là vì tại công

ty này đang lâm vào tình trạng tài chính khó khăn, công việc đơn giản không đòi hỏi nhiều về

kỹ n ng .v.v... ă

Cơ cấ ả ều tổ chức của công ty cũng nh hưởng đến cơ cấu ti n lương. Trong một cơ cấu mà

nhiều t ng n c trung gian trong bầ ấ ộ máy tổ chức quản trị thì thường chi phí quản lý rất lớn do đó

cơ cấu tiền lương sẽ bị giảm đối với những nhân viên thừa hành.

4.4 Thị trường lao động

Với tư cách là một đơn vị hạ ậ ọ ảch toán kinh tế độc l p thì m i doanh nghiệp đều ph i quan

tâm đến lợi nhuận. Nhưng với tư cách là một tế bào kinh tế củ ộ ọa xã h i, m i doanh nghiệp

đề đế đều phải quan tâm n những vấn củ ộ đ ảa xã h i ang x y ra bên ngoài doanh nghiệp. Do

đ ứ ứ ả ấó, khi nghiên c u về định m c tiền lương, doanh nghiệp còn ph i quan tâm đến các v n

đề lươ ường bổng trên thị tr ng, chi phí sinh hoạt, các tổ chức công đoàn, xã hội, nền kinh tế

và cả đến hệ thống pháp luật v.v... Chỉ riêng về yếu tố ậ ổ lu t pháp, chính sách lương b ng

cũng phải tuân theo luật lệ của nhà nước.

5. Các hình thức tiền l ng ươ TOP

5.1 Những nguyên tắc cơ b n c a t n l ng ả ủ ổ chức tiề ươ

Dưới chế độ XHCN dù thực hiện bất kỳ hình thứ ề ố đầ đủc ti n lương nào, mu n phát huy y

tác dụ đng òn bẩy kinh tế củ đờ ố ự đầ đủ ữa nó đối với sản xuất và i s ng phải th c hiện y nh ng

nguyên t c sau: ắ

- Trả ằ lương b ng nhau cho lao độ ưng nh nhau

Nguyên tắc này bắt nguồ ừn t nguyên tắc phân phối theo lao động. Trả lương bằng nhau

cho lao động như nhau có nghĩa là khi quy định tiền lương, tiền thưởng cho công nhân viên chức

nhất thiết không được phân biệt gi i ngới tính tuổi tác, dân tộc mà phải trả cho mọ ười đồng đều số

lượng, chất lượng mà họ c ng hiố ến cho xã hội.

- Bảo đảm tốc độ tăng nă ảng suất lao động bình quân ph i nhanh hơn tốc độ tă ềng ti n

lương trung bình trong toàn doanh nghiệp và trong k ho n lỳ kế ạch. Tiề ương bình quân tăng chủ

yếu ph u tụ thuộc vào các yế ố cơ bản do nâng cao năng suất lao độ ư động nh nâng cao trình lành

nghề, giảm bớt th i gian tờ ổn thất cho lao độ động. Còn nă ấng su t lao ng tă ảng không ph i chỉ do

những nhân tố trên mà còn trự ụ ộ ố ưc tiếp ph thu c vào các nhân t khách quan nh : áp dụ ỹng k thuật

mới, sử dụ ổ ứ ố độ ả ưng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, t ch c t t lao ng và các quá trình s n xuất. Nh

vậy tốc độ tă ấ ệng năng su t lao độ đng rõ ràng có iều ki n khách quan để lớ ơn h n tốc độ tăng tiền

lương bình quân. Đây là nguyên tắc quan trọng khi tổ chức tiền lương. Có như vậ ạy mới t o cơ sở

giảm giá thành, hạ giá cả, t y ăng tích lũ để tái sản xuất mở r ng. ộ

- Bảo m thu nh ng h . đả ập tiền lươ ợp lý giữa các ngành nghề khác nhau trong nền kinh tế

Khi trả l n ương cho công nhân cần chú ý đến các vấ đề sau:

+ Mỗi ngành nghề trong nền kinh tế qu p vốc dân có tính chất phức tạ ề kỹ thuật khác

nhau. Do đ đốó i với những người lao động lành nghề làm việc trong các ngành có yêu cầu kỹ

thuật phức tạp phải trả lươ ường cao hơ ữ ữn nh ng nh ng ng i lao độ ững làm việc trong nh ng ngành

không có yêu cầu kỹ thuật cao.

+ Tiền l u ki ng khác nhau cương bình quân giữa các ngành có điề ện lao độ ần có sự chênh

lệch khác nhau. Công nhân làm việc trong điều kiện n ng nhặ ọc có hại đến s khự ỏe phải được trả

lương cao hơn nh ng ngữ ười làm việc trong điều kiện bình thường.

Đối vớ ơi những c sở sả ữ đ ện xuất ở nh ng vùng xa xôi hẻo lánh, iều ki n khí hậu, giá cả

sinh ho ng cao hạt t đắ đỏ, đời s i dống khó khăn nhân lực thiếu... c n phầ ả ược đãi ngộ tiền lươ ơn

hoặc thêm những kho n ph cả ụ ấp thì mới thu hút được công nhân đến làm việc.

+ Khuyến khích bằng lợi ích vật chất k t hế ợp giáo dục chính trị tư tưở ường cho ng i lao

động

5.2 Trả lương theo sản phẩm

Hiện nay ph u áp dần l p nớn các nhà máy, xí nghiệ ở ước ta đề ụng hình thức trả lương theo

sản phẩm là hình thức tiền lương căn cứ vào số lượng, chất lượng s n phả ẩm để trả lương cho cán

bộ công nhân viên chức.

Sở dĩ như vậy là vì chế ấ độ lương c p bậc, các khoả ấ ển phụ c p chưa ki m tra giám sát được

chặt chẽ về sứ độ ủc lao ng c a mỗ để đ ội người ãi ng về ề ti n lương một cách đúng đắn. Hình thức

tiền lương trả theo sản phẩm là hình thức căn bản để thực hiện quy luật phân phối theo lao động.

Để quán triệ đầ đủt y hơ ữ ố ốn n a nguyên tắc phân ph i theo s lượ ượng và chất l ng lao động nghĩa

là c c tiăn cứ trự ếp vào kết qu i ngả lao độ ủng c a mỗ ười sản xuất: ai làm nhiều, chất lượng sản

phẩm tốt, được hưởng nhi ng sều lương; ai làm ít, chất lượ ản phẩm xấu thì hưởng ít lương.

Những người làm việc như nhau thì phải được hưởng l ng bươ ằng nhau. Mặt khác chế độ trả

lương theo sản phẩm còn phải căn cứ vào số lượ ượng lao động, chất l ng lao động kết tinh trong

từng s n phả ẩm của mỗi công nhân làm ra để trả lươ ương cho họ ữ, làm cho quan hệ gi a tiền l ng

và năng su có mất lao độ ững, gi a lao động và hưởng thụ ối quan hệ chặt chẽ với nhau.

5.2.1 Tác dụ ủng c a trả lương theo sản phẩm:

Thực hiện chế độ trả lương theo sản phẩm có những tác dụng như sau:

- Làm cho m i ngỗ ười lao động vì lợi ích vật chất mà quan tâm đến việc nâng cao

năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, bảo đảm hoàn thành toàn diện và vượt mức kế

hoạch được giao. Vì hình thức lương sản phẩm căn cứ trực tiếp vào số lượ ượng, chất l ng

sản phẩm của mỗi người sản xuất ra để tính lương nên nó có tác dụng khuyến khích người

công nhân tích cực sản xuất, tận dụng thời gian làm việc tăng năng suất. Hơn nữa chỉ

những sản phẩm tốt mới được trả lươ ường cao nên ng i công nhân nào cũ ống c gắng đảm

bảo chất lượng sản phẩm tốt. Như vậ ă ấ ă ấ ả ẩ ảy n ng su t lao động t ng, ch t lượng s n ph m b o

đảm thì giá thành sả ẩ ạn ph m sẽ h .

- Khuyến khích người công nhân quan tâm đến việc nâng cao trình độ văn hóa, trình độ

chuyên môn, khoa học kỹ thu ng, tích cật, hợp lý hóa sản xuất và lao độ ực sáng tạo và áp

dụng các phương pháp sản xuất tiên tiến. Khi thực hiện trả lương theo sả ẩn ph m, công

nhân phải phấn u đấ để thường xuyên đạt và vượt mức các định mức lao động đề ra, do đó

họ không đơn thuần dựa vào sự lao động hết sức mình, tận dụng thời gian làm việc mà

phải cố gắ ọ ậ ừng h c t p để không ng ng nâng cao trình độ vă ọ ỹ ậ ớn hóa khoa h c k thu t thì m i

có thể dễ dàng tiếp thu nắm vững và áp dụ ấ ững các phương pháp sản xu t tiên tiến. Hơn n a

còn ph n, cải bi phát huy sáng kiết tìm tòi suy nghĩ để ế ải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất.

Có nh c lao ư ậ v y thì sản phẩm làm ra sẽ ă t ng và sứ động sẽ giảm xuống.

- Đẩy m y vi ạnh việc cải tiến, tổ chức quá trình sản xuất, thúc đẩ ệc thực hiện tốt chế

độ hạ ụ ả ẩ đ ỏ ả ựch toán kinh tế. Khi áp d ng chế độ tiền lương tính theo s n ph m òi h i ph i có s

chuẩn bị sản xuất nhấ ả ủ ố ệ ổ ứ ả ất định. Ph i c ng c ki n toàn t ch c s n xu t, kỹ ậ ả ấ thu t s n xu t, tổ

chức lao động đảm bả ảo cho quá trình s n xuất được cân đối hợp lý. Trong quá trình thực

hiện do năng suất lao động của công nhân tăng, nhiều vấn đề mới đặt ra cần phả ải gi i

quyết như cung cấp nguyên vật liệu đúng quy cách chất lượng, kịp thời gian. Kiểm tra

nghiệm thu được chính xác chất lượng sản ph nh lẩm. Điều chỉ ại lao động trong dây chuyền

sản xuất. Thống kê thanh toán tiền lương nhanh chóng chính xác, đúng kỳ hạn v.v... Các

vấn đề đó ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động, tiền lương của công nhân nên họ ấ r t

quan tâm phát hiện và yêu cầu giải quyết. Bất kỳ một hiện tượng nào vi phạm t đến kỹ thuậ

công nghệ và chế độ phục vụ công tác, người công nhân không những tìm cách khắ ục ph c

kịp thời mà còn tích cực đề phòng những khuyết điểm có thể xảy ra. Đồng thời đấu tranh

chống những hiện tượng tiêu cực, làm việc thiếu trách nhiệm trong cán bộ quản lý và công

nhân sản xuất.

- Củ ống c và phát triển mạnh mẽ phong trào thi đua XHCN, xây dựng tác phong thái độ

lao động XHCN. Phong trào thi đua phát triển là do ý thức giác ngộ XHCN và trình độ văn hóa

kỹ thuật của công nhân, do năng suất lao động mà có. Muốn thi đua được duy trì thường xuyên

liên tục thì phải b t mồi dưỡng b ng vằ ật chấ ới có tác dụng. Trả lươ ương theo sản phẩm là ph ng

tiện tốt để thực hiện yêu cầu ó. đ Động viên thi đua liên tục và mạnh mẽ đồng thời áp dụ ộng m t

cách đúng đắn chế độ tiề ẩn lương tính theo sản ph m sẽ kết hợp chặt chẽ được hai mặt khuyến

khích bằng l n xuợi ích vật chất và động viên tinh thần để thúc đẩy và phát triển sả ất.

Qua nh ng kững tác dụ ể trên ta thấy chế độ trả lương theo sả ẩn ph m có ý nghĩa kinh tế,

chính trị quan trọ động. Nó ng viên mạnh mẽ mọ ự ớ ấ ối người tích c c sản xuất v i ch t lượng t t và

năng suất cao. Vừa tăng thu nhập cho cá nhân người lao động vừa làm tăng s n phả ẩm cho xã hội

góp ph ần thay đổi nền kinh tế đất nước.

5.2.2 Điều kiện và hình thức trả lương theo sản phẩm

Muố ổn t chức trả l n ph p phương theo sả ẩm doanh nghiệ ải chuẩ ề ện bị các đi u ki n sau đây:

- Công tác chuẩ ản bị s n xuất

+ Chuẩn bị về nhân lực: Khi tổ ứ ch c trả lương theo sản phẩ ẩm, việc chu n bị về nhân lực

là vấn đề cần thiết vì con người là yếu t t. Con ngố quan trọng trong quá trình sản xuấ ười có quán

triệt chế độ lương sản phẩ ầ ệm thì mới nâng cao tinh th n trách nhi m tích cực và quyết tâm tạo

đ ầ ự ệ độiều kiện c n thiế ệt cho vi c th c hi n chế lương sản phẩm. Để chuẩn bị tố ốt yếu t con người

cần phê phán các tư tưở ướng rụt rè, cầu toàn, khuynh h ng làm bừ đa làm ẩu. Thiếu chuẩn bị iều

kiện cần thi u chết, thiế ỉ đạo chặt chẽ gây hoang mang dao động cho công nhân. Phải giải thích

giáo dục cho công nhân hiểu rõ m ích ý nghục đ ĩa của chế l ng s n ph y mđộ ươ ả ẩm và cho họ thấ ục

tiêu phấn đấ ủu c a họ về ă ả sản lượng và n ng suấ đột lao ng, chất lượng s n phẩm, chi phí sản xuất.

Ngoài ra còn ph ng nâng cao nghiải b i dồ ưỡ ệp vụ cho cán bộ lao ng tiđộ ền lương, cán bộ kỹ

thuật, kiểm tra chất lượng sản phẩm v.v...

+ Chuẩ ịn b về kế hoạch sản xuất: Kế hoạ ểch sả ụn xuấ ảt ph i rõ ràng c th , phải tổ ứ ch c

cung c ng xuyên nguyên vấp y đầ đủ thườ ật liệu, máy móc thiết bị và phương tiện phòng hộ lao

độ để ụng công nhân có thể sản xuất được liên t c.

+ Xác đị đơnh n giá lương s n phả ẩm:

Để thự ệ độ đị đơ ẩc hi n chế lương sản phẩm cần xác nh n giá lương sản ph m cho chính xác

trên cơ s nh c nh mở xác đị ấp bậc công việc và đị ức lao động chính xác.

* Xác đị ấ ậnh c p b c công việc: Như ta đã biết đơn giá lương s n phả ẩm được tính như

M c p ức lương CBCNV + phụ ấ

Đơn giá sản phẩm =

M n l ng ức sả ượ

Như vậ ấ ậy muố đơ đị đ đắn có n giá hợp lý, chính xác nh úng n c p b c công việc. Nếu cấp

bậc công việc c đượ đánh giá xác định cao hơn yêu cầu k n hoỹ thuật thì đơn giá s cao hẽ ơ ặc

ngược l i - do ạ đó n u xí nghi p b ng c p bế ệp chưa có cấ ậc công việc thì phải xây dự ấ ậc công việc,

nếu có rồi thì phải rà soát lại để k ng c p bịp thời sửa đổi nhữ ấ ậc công việc đã l c hạ ậu.

* Định mức lao động: Định mức lao động là thước đ độo tiêu chuẩn về lao ng, đánh giá

kết quả lao động và tính đơn giá lượng. Nếu ng định mức lao động không phù hợp thì đơn giá lươ

sẽ sai và tiền lương của công nhân sẽ tă ảng hoặc gi m không hợp lý. Do ó sđ ẽ không khuyến

khích công nhân tăng n ng. ăng suất lao độ

ng Định mức lao độ để trả lương sản phẩm là mứ độc lao ng trung bình tiến tiến - do đó

phải xây dựng định mức từ tình hình thực tế sả đn xuấ ệt ở doanh nghi p ã được chấn chỉnh. Các

mức lao động đang áp dụng [nếu có] phải kiểm tra lại để kị ử ữ ứp thời s a đổi nh ng m c bất hợp lý

không sát thực tế s n xuả ất.

* Công tác kiểm tra nghiệm thu sản phẩm

Yêu cầu của chế độ lương s n phả ẩ ả ềm là đảm b o thu nhập ti n lương theo đ ốúng s lượng

và chất lượng sản ph n c ó c n phẩm đã hoàn thành theo xác nhậ ủa K.C.S, do đ ầ ải kiểm tra nghiệm

thu sản ph nh o s n xu ng s n ph ng tẩm chặt chẽ ằm đảm bả ả ất nhữ ả ẩm có chất lượ ốt, tránh khuynh

hướng chạy theo sản lượng để tă ậ ẩng thu nh p, làm ra những sản ph m sai, hỏ đng, không úng quy

cách và yêu cầu k o vi úng n kỹ thuật đồng thời đảm bả ệc trả lương cho công nhân đ đắ ịp thời.

* Công tác tổ ứ ch c đờ ối s ng

Cần ph n kh n xuải tổ chức tốt công tác đời sống làm cho công nhân yên tâm phấ ởi sả ất và

phục vụ sả ế ấ ền xuất. Đời số ủng c a công nhân trước h t là v n đề ậ thu nh p ti n lương trong lao

độ đờ ố ủ ư đ ống, sinh hoạt i s ng c a công nhân nh : ăn, ở, i lại... đều phả ếi có k hoạ ả ếch gi i quy t t t

những vấn đề này sẽ tạ ệ ăo điều ki n cho công nhân yên tâm sản xuất đạt n ng suất cao nhất, chất

lượng tốt. Đó chính là tính ưu việt của hình thức trả lương theo sản phẩm làm cho công nhân tin

tưởng sâu sắc vào đời sống của họ có liên quan mật thiết với sự lao động trung thành của họ đối

với xí nghiệp.

5.2.3 m Hình thức trả lương theo sản phẩ :

5.2.3.1 Chế lđộ trả ương sả ẩ ựn ph m tr c tiếp không hạn chế.

Chế độ tiền l n vương này được trả theo từng đơ ị sản ph n phẩm hoặc chi tiết sả ẩm và theo

đơ đị ủ ứ ốn giá nhất nh. Tiền lương c a công nhân căn c vào s lượng sả ặn phẩm ho c chi tiế ảt s n

phẩm do h p sọ trực tiế ản xuất được để trả lươ ường. Bất kỳ tr ng hợp nào công nhân sản xuất thấp

hơn, đạt hoặc v c sượt định mứ ản phẩm đều ng được trả theo đơn giá nhất định. Như vậy, tiền lươ

của công nhân sẽ tăng theo số sả ấ ế ền phẩ ảm s n xu t được. N u sả ấn xu t được nhi u sả ẩn ph m thì

đượ được trả nhiều lươ ượng và ng c lạ ấi sản xu t c ít sả ẩn ph m thì được trả ít lương.

Đơn giá sản phẩm là cơ sở củ ứ ựa hình th c tiền lương tính theo sả ẩn ph m tr c tiếp không

hạn ch . Khi xác ế định đơn giá sản phẩm người ta căn cứ vào 2 nhân tố: định mức lao động và

mức lương c p bấ ậc công việc.

ng nh Định mức lao động: là nhữ đại lượng thời gian lao động cần thiết được quy đị để

hoàn thành một công vi c, mệ ột khối lượng công việc, một sản phẩm, hay mộ ứt ch c năng nào đó

đ đ đị ữ đ ổ ứúng theo chất lượng ã được quy nh trong nh ng iều kiện t ch c kỹ thuật, tâm sinh lý, kinh

tế xã hội nhất định. Định mức lao động có các loại như: mức sản lượng, mức thời gian, mức

phục vụ, m ức quản lý.

Công thức tính đơn giá sản phẩm như sau:

- Nếu công việc tính có định mức sản lượng:

Mứ ấ ậ ục lương c p b c công việc + ph cấp

n giá = Đơ

Mức sản lượng

- Nếu công việc c đượ đị ứnh m c thời gian:

Đơn giá = Mức lương cấ ậ ứ ờp b c công việc x m c th i gian

Khi tính c công viđơn giá s y mản phẩm ta phải lấ ức lương cấp bậ ệc để tính chứ

không lấ ứy m c lương cấp bậc công nhân được giao làm công việc đó, vì có những trường

hợp lương cấp bậc công nhân cao hoặc thấp h n cơ ấp bậc công việc được giao làm cho đơn

giá s a chản phẩm thay đổi, sẽ phá vỡ tính thống nhất củ ế độ tiền l n phương trả theo sả ẩm

và tính h ng, khi tính ợp lý của quy luật phân phối theo lao động. Về định mức lao độ đơn

giá ta ph tính cho ải xác định mức c c sủa công việc đó là mức thời gian hay mứ ản lượng để

chính xác.

Chế độ tiền lương tính theo sản ph p không hẩm trực tiế ạn chế thích hợp với những loại

công việc có thể tiến hành đị ứnh m c lao động, giao việc và nghiệm thu từ đơng n vị sản phẩm

hoặc chi tiết sản phẩm riêng rẽ được. Tùy theo đặc điểm về tổ chức kỹ thuậ ất sản xu t, nếu những

công việc ng n hành thười công nhân có thể tiế ống kê nghi m riêng cho tệm thu sản phẩ ừng cho

công nhân và trả lương trự ừc tiếp cho t ng công nhân. Nế ệu công nhân vi c cần nhiều công nhân

phối hợp, cộng tác với nhau mới sả ể ản xuấ ả ẩt ra một s n ph m thì có th tiến hành tr lương trực tiếp

cho nhóm hoặc tổ sản xuất đó.

5.2.3.2 Chế m gián ti p độ tiền lương theo sản phẩ ế

Chế độ lương này không áp dụ đố ự ả ấ ụng i với công nhân tr c tiếp s n xu t mà chỉ áp d ng

cho công nhân phục vụ sả ấ ệ ế ện xu t. Công vi c củ ọ ựa h có ảnh hưởng tr c ti p đến vi c đạt và vượt

mức của công nhân chính hưởng l n phương theo sả ẩm. Nhi m vệ ụ và thành tích của họ gắ ền li n

với lương c n l ng c n của công nhân đứng máy. Tiề ươ ủa công nhân phục vụ được tính că ứ vào số

lượng s n phả ẩm của công nhân đứng máy sản xuất ra. Những công nhân sửa chữa máy nếu áp

dụng chế độ lương sả ẩ ế ặn ph m gián ti p cầ ển phải quy định và ki m tra ch t chẽ việc nghiệm thu

trong định kỳ sử ữ đề ự đồ đứa ch a máy, phòng hiện tượng tiêu c c ng tình với công nhân ng máy

chạy theo sản lượng, cho máy chạy quá mức làm cho máy hỏng.

Đơn giá sả ế ằn phẩm gián ti p được tính b ng cách lấy mức lương tháng của công nhân

phục vụ chia cho định m n xuức sả ất chung của những công nhân đứng máy do công nhân đó

phục vụ. Như vậy nếu những công nhân đứng máy tr m càng nhiực tiếp sản xuất sản phẩ ều, tiền

lương của số công nhân phục vụ càng nhiều và ngược lại. Nếu nh như ững công nhân đứng máy

sản xuất được ít sản phẩm thì tiền lương c a công nhân phủ ục vụ càng ít.

Khi thực hi n ch ng này thệ ế độ tiền lươ ường x ng hảy ra hai trườ ợp và cách giải quyết

như sau:

· Nếu b n thân công nhân phả ục vụ có sai lầm làm cho công nhân chính sản xuất ra sản

phẩm hỏng, chất lượng x ng c a công nhân phấu thì tiền lươ ủ ục vụ hưởng theo chế độ trả lương

khi làm ra sản ph ng, không ẩm hỏ đảm bảo chất lượng song vẫn đảm bảo ít nhất bằng mức lương

cấp bậc của người đó.

· Nếu công nhân đứng máy không hoàn thành định mức sản lượng của công nhân

phục vụ s n ph ng c p b . ẽ không tính theo đơn giá sả ẩm gián tiếp mà theo lươ ấ ậc của họ

Chế độ tiền lương tính theo sản phẩm gián tiếp có tác dụng làm cho công nhân phục vụ

quan tâm hơn n vi ng cđế ệc nâng cao n t lao ăng suấ độ ủa công nhân chính mà họ ụ ph c vụ.

5.2.3.3 Ch ng sế độ tiền lươ ản phẩm lũy tiến:

Chế độ tiền lương này được tính như sau:

Đối với số sản phẩ ấ ạ ể ếm được sản xu t ra trong ph m vi đị ứnh m c khởi đi m lũy ti n thì

được trả theo đơ ốn giá bình thường, còn s sả ẩn ph m được sản xuất ra vượt mức khởi đ ũiểm l y

tiến u được trả theo đơn giá lũy tiến, nghĩa là có nhiề đơn giá cho những s n phả ẩm vượt mức khởi

đ ũ ế ứiếm l y ti n. Nếu vượt m c với tỉ lệ ẩ cao thì được tính những sản ph m vượt mức bằng những

đơn giá cao hơn.

Chế độ lương này áp dụng cho công nhân sản xu n xuất ở ữ nh ng khâu quan trọng, lúc sả ất

khẩn trương để bả ăo đả đồ ộ ữm tính ng b , ở nh ng khâu mà năng suất t ng có tính chấ ết quy t định

đố ủ ệi việc hoàn thành chung kế hoạch c a xí nghi p.

Tiền l s n ương của công nhân làm theo chế độ ản phẩm lũy tiế được tính theo công thức:

L = [ Q

x P ] + [ Q ].PK

– Q

Trong đó:

L: Tổng tiền l nh. ương công nhân được lĩ

Q n l c a công nhân s n xu

: Sả ượng thực tế ủ ả ất ra.

Q n l ng

: Định mức sả ượ

P: Đơn giá lương sản phẩm

K: H s t ng n phệ ố ă đơn giá sả ẩm

Muốn thực hiện chế n b ng độ lương này phải chuẩ ị nhữ điều kiện sau:

- Định m n cức lao động có că ứ kỹ thuật, đây là vấn đề quan trọng vì đơn giá sản phẩm sẽ

tăng lũy tiến theo tỷ lệ vượt mức sản lượng.

- Phải th t lố địng kê xác nh rõ chấ ượng và số lượ ương sả ẩ ền ph m ti n l ng của công nhân,

mức lũy tiến, mức hạ giá thấp giá thành và giá trị tiết kiệm được.

- Phải dự kiến được kết quả kinh tế củ độa chế lương tính theo sả ến phẩm lũy ti n nhằm

xác đị ứnh m c lũy tiến cao nhất của đơn giá sản phẩm. Vì khi thực hiện chế độ tiền lương này

lương của công nhân sẽ tăng nhanh hơn sả ẩ ầ ền ph m làm cho ph n ti n lương trong đơn vị sản

phẩm cũng t n ph ng tăng lên. Do đó giá thành sả ẩm cũ ăng theo, bởi vậy khi áp dụng chế độ lương

này phải tính toán kết quả kinh tế, nâng cao năng suất lao động làm h giá thành sạ ản phẩm.

5.2.3.4 Hình thức lương khoán sản phẩm

Chế độ lươ ương khoán là chế độ l ng sản phẩm khi giao công việc đã qui định rõ ràng số

tiền để hoàn thành một khối l thượng công việc trong một đơn vị ời gian nhấ ết định. Ch độ lương

này áp dụng cho những công việc mà xét thấy giao t t không có lừng việc chi tiế ợi về mặt kinh tế,

bởi vì trong sản xuất có nhiều công việc mang tính chất tổng hợp không thể giao việc mà thống

kê kinh nghiệm thu kết quả lao động theo từ đơng n vị sản phẩ ầ ệm từng ph n riêng bi t củ ừa t ng

công nhân hoặc từng tổ sản xuất. Như vậ ệy, ngay từ ậ khi nh n vi c, công nhân đ ếã bi t ngay được

toàn bộ số ố đ tiền mà mình được lãnh sau khi hoàn thành kh i lượng công việc giao khoán. Do ó,

nếu n đơn vị công tác nhận khoán giảm bớt được số người ho c rút ngặ ắ được thời gian hoàn

thành khối lượng giao khoán thì tiền lương tính theo ngày làm việc của mỗi người trong đơn vị

sẽ được tăng lên. Ngược lại nếu kéo dài thời gian hoàn thành thì tiền lương tính theo mỗi người

sẽ ít đi. Do đó chế độ lương khoán có tác dụ ăng khuyến khích công nhân nâng cao n ng suất lao

độ đấ ụ ờ ạ ố ếng,phấn u hoàn thành nhiệm v trước th i h n hoặc giảm bớt s người không cần thi t.

Khi xây áp dụng chế độ lương khoán cần phải làm tố ố địt công việc th ng kê và nh mức

lao động cho từng phần việc, tính đơn giá từng phần vi ng hệc rồi tổ ợp lại thành khối lượng công

việc, thành đơn giá cho toàn bộ công việc. Cần phải xây dựng chế độ kiểm tra chất lượng trong

quá trình sản xuất, vì trong thực tế khi áp dụng lương khoán công nhân không chấp hành nghiêm

chỉnh chế độ lao động để xay ra hiện tượng công nhân tự ý làm thêm giờ để mau chóng hoàn

thành công vi c chung nhệ ưng không ghi vào phiếu giao khoán làm cho công việc thống kê phân

tích năng suất lao độ ủng c a công nhân không chính xác, làm ảnh hưởng đến chất lượng công

việc, ảnh h ng n sưở đế ức khỏe và các mặt sinh hoạt của công nhân.

5.2.3.5 Hình th ng khoán có ức ti m có thền lương theo sản phẩ ưởng và hình thức lươ

thưởng.

Hình thức lương khoán sản phẩm có thưởng là hình thức tiền lương sản phẩm trực tiếp

không hạn chế ho p vặc hình thức lương khoán kết hợ ới khen thưởng khi công nhân đạt

những chỉ tiêu về số ấ đ ư lượng, ch t lượng hay thời gian ã quy định. Nh ng nếu vượt quá các

chỉ tiêu đã qui định về chất lượng sản phẩm, tiết kiệm được nguyên liệu bảo đảm an toàn

hoặc nâng cao

công suất máy móc, thiết bị... thì được thêm tiền thưởng. Khoản ti n thề ưởng này chi trả

khi công nhân hoàn thành nh m n l ng. đị ức sả ượ

Thực hiện hình thức tiền lương này phải xác định rõ những chỉ tiêu và điều kiện thưởng.

Tỉ l ng c ng ph úng n. ệ tiền thưở ũ ải xác định đ đắ

Chế độ tiền lương tính theo sản phẩm có thưởng sẽ quán triệt đầy đủ hơn nữa nguyên tắc

phân phối lao động, khuyến khích công nhân chú trọ ững hơn n a tới việc cải tiến chất lượng sản

phẩm, tiết kiệm nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu và hoàn thành vượt mức nhiệm vụ qui định của

đơn vị giao cho.

5.3 Hình thức trả lương theo thời gian

Tiền l n l n cương theo thời gian là tiề ương thanh toán cho người công nhân că ứ vào trình

độ ỹ ủ ọ k thuật và thời gian công tác c a h .

Nhược điểm chính của hình thức tiền lương này là không gắn liền giữa chất lượng và số

lượng lao động mà người công nhân đã tiêu hao trong quá trình sản xuất sản phẩm. Nói cách

khác, phần tiền l n vương mà người lao động được hưởng không gắn liề ới kết quả lao động mà họ

tạo ra. Chính vì lẽ đó, nên hình thức tiền lương theo thời gian đã không mang lại cho người công

nhân sự quan tâm đầy đủ đối với thành quả lao độ ủng c a mình, không tạo điều ki n lện thuậ ợi để

uốn n n kắ ịp thời những thái độ sai lệch và không khuy n khích hế ọ nghiêm chỉnh thực hiện chế

độ ế ti t kiệm thời gian trong quá trình công tác.

Thông thường ở doanh nghiệp, người ta sử dụ ứng hình th c tiền lương theo thời gian cho

những bộ phận mà quá trình sản xuất đã đượ được tự ữ ư ự động hóa, nh ng công việc ch a xây d ng c

đị ứ độ ữ ố định m c lao ng, nh ng công việc mà kh i lượng hoàn thành không xác nh được hoặc

những loại công việc cần thiết phải trả lươ ượng thời gian nhằ đảm m bả ấo ch t l ng sản phẩm như

công việc kiểm tra chất lượng sản phẩ ệm, công vi c sử ữ ếa ch a thi t bị máy móc.

Hình thức trả lương theo thời gian gồm có hai loại: tiền lương thời gian giản đơn và tiền

lương thời gian có thưởng.

5.4 Trả lương khoán theo nhóm

Trả lươ ường khoán theo nhóm th ng được áp dụ đố ớ ững i v i nh ng công việ ấc có tính ch t

tổng h p, g m nhiợ ồ ều khâu liên kết, nếu chia thành các chi tiế ậ ẽ ệt, bộ ph n s không có lợi cho vi c

bảo đảm chất lượng thực hiện. Toàn bộ khối lượng công việc sẽ được giao khoán cho nhóm hoặc

độ ự ả độ ự ả ối nhân viên th c hiệ ền. Ti n lương sẽ được tr cho cho nhóm, i d a vào kết qu cu i cùng

của cả nhóm, đội. Hình thức này kích thích tất cả các nhân viên quan tâm đến kết quả sản phẩm

cuối cùng của cả nhóm. Trong thực tế, hình thức trả lươ ường này th ng được áp dụng trong các

dây chuyền lắp ráp, trong ngành xây dựng, sửa chữa cơ khí, trong nông nghiệp, v.v... Để kích

thích các nhân viên trong nhóm làm việc tích cực, việc phân phối tiền công giữa các thành viên

trong nhóm căn c u tứ vào các yế ố sau:

- Trình độ nhân viên (thông qua hệ số mức lương: Hsi của nhân viên).

- Thời gian thực t c c a mế làm việ ủ ỗi người (Tti).

- Mức độ tham gia tích cực, nhiệt tình của mỗi người vào kết quả ệ thực hi n của nhóm.

Như vậy, thời gian làm việc quy chuẩn c ủa công nhân sẽ được tính theo công thức:

Tci = Hsi x Tti x Ki

Tổng thời gian làm việc quy chuẩn của tất cả công nhân trong nhóm sẽ được tính theo

công thức:

Tổng th i gian chuờ ẩn bị =

Trong đó: n là số công nhân trong nhóm.

Tiền lương của mỗi công nhân sẽ được xác định trên cơ sở số tiền khoán chung cho cả nhóm và

thời gian làm việc chuẩ ủn c a mỗ ứi người , theo công th c:

Ví dụ, sau khi giám định mức độ hư hỏ ủ ộng c a m t chiếc máy tiện, phân xưởng khoán cho

ba công nhân th c hiự ện v ng sới tổ ố tiền thù lao là 60.000 đồng. Ba người thợ sử ữa ch a trong

nhóm sẽ được trả l ng ng v sương tươ ứ ới các hệ ố lương, thời gian làm vi và mệc thực tế ức độ tích

cực của mỗi ngườ ưới như trong trong bảng 5.8 d i đây.

Bảng 5.8 Trả lương khoán cho nhóm ng ng ười lao độ

Công

nhân

Hệ số

lương

(Hs)

Tổng thời gian

thực tế làm việc

(giờ)

Mức độ tích cực

của mỗi người (Ki)

Thời gian quy

chuẩn (giờ)

Tiền công

(1000đ)

1 2 3 4 5 6

1,78

1,62

1,47

1,2

1,1

10,68

7,13

7,35

25,5

17,5

ổng

14 25,16 60.000

5.5 Hình thức kích thích theo kết quả kinh doanh của doanh nghiệp

Kích thích theo kết quả kinh doanh c a doanh nghiủ ệp ng vđược áp dụ ới t t cấ ả mọi nhân

viên trong doanh nghi p. Hình thệ ức này được áp dụ ững do nh ng người sử dụ động lao ng muốn

nhân viên hiểu được mối quan hệ giữa phần thù lao cho các cá nhân, cho nhóm của họ với kết

quả sả ấ ệ ạn xu t cuố ủi cùng c a doanh nghiệp. H thố ồng kích thích theo doanh nghiệp g m hai lo i:

thưởng theo năng suất, hiệu quả nhằm gắn chặt tiền công cho nhân viên với các yếu tố năng suất,

hiệu quả cụ ư ằ thể nh : tiế ệt ki m thời gian, vậ ệ ảt li u, gi m chi phí, v.v... và chia lãi (nh m gắn chặt

phần trả công cho nhân viên với lợi nhuận của doanh nghiệp).

CÂU HỎI ÔN TẬP TOP

1. Hãy nêu khái niệm, mục tiêu, tầm quan trọng c trong doanh ủa quản trị nhân sự

nghiệp ?

2. Phân tích các thách thức đối với quản trị nhân sự ?

3. Nêu khái niệm, nội dung và tác dụng của phân tích công việc ?

4. Khái niệm các phương pháp tuyển dụng nhân sự?

5. T ầm quan trọng của việc đánh giá nhân viên? Các phương pháp đánh giá nhân viên?

6. Khái niệm, bản chất và ý nghĩa của tiền lương trong doanh nghiệp?

7. Phân bi n lệt các hình thức tiề ương?

8. Các hình thức phân công , hiệp tác lao động?

Các yếu t nh hố ả ưởng trả lưở ường cho ng i lao động trong doanh nghiệp ? Liên hệ thực tế

các doanh nghiệp hiện nay ?

CHƯƠNG 6

QUẢN TRỊ CUNG ỨNG TRONG

DOANH NGHIỆP

Sau khi đọc chương này, người đọc có thể

- Nắm được khái niệm về cung n cung ứng, các nguyên tắc lựa chọ ứng.

- Xây dựng chính sách mua, các yếu t ố ảnh h ng n viưở đế ệc mua, quy trình mua.

- Sự cần thi n chết và bả ất của dự trữ.

- Quản tr n trị v hi n về ệ ật, kế toán và quả ị v mề ặt kinh tế c , ủa dự trữ

- Các mô hình quản trị cung ứng cho nhu cầu độc lập về vậ ưt t , hàng hóa trong doanh

nghiệp.

I. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH LỰA CHỌN CUNG

ỨNG.

1. Khái niệm.

TOP

Cung ứng bao gồm hai chức năng b phộ ận: mua và quản lý dự trữ (tồn kho):

1.1 Mua: tức là hành động thương mại xuấ ầt phát từ ủ ộ biểu hiện c a m t nhu c u và

được thể ệ hiện qua vi c đặt hàng vớ ứ đ ự ọi nhà cung ng ã l a ch n.

Để hoạt động, mọi doanh nghiệp sử dụng nh ng t u s n xuữ ư liệ ả ất (máy móc, vật tư

và các thiết bị khác), hơ ữn n a:

- Doanh nghiệp công nghiệp ph ng lải được cung cấp nă ượng, nguyên vật liệu mà

chúng được biến n phđổi thành sả ẩm cuối cùng.

- Doanh nghiệp thương mại phải mua hàng hóa và nó sẽ bán lại.

1.2 Quản lý dự trữ (tồn kho):

Mua chưa đủ, mà sản xuất hoặc bán hàng cũng không được ngưng trệ (không

thực hiện được do không có hoặc thiếu dự tr trữ). Dự ữ là toàn bộ hàng hóa hoặc những mặt hàng

được tích lũ để ử ụ ử ụy lại chờ đợi s d ng về sau, và nó cho phép cung cấp cho người s d ng dần dần

theo nhữ ủng nhu cầu c a họ, không áp đặt cho h ng thọ ữ nh ời hạn và sự trục trặc.

Khái niệm dự trữ có liên quan đến khái niệm dự phòng và cũng như dự đoán. Có

thể nói rằng, một doanh nghiệp đứt chân hàng khi nó không có nguyên liệu, thành phẩm hoặc là

hàng hóa với số lượng cần thiết vào lúc thích hợp.

1.2.1 Chứ ăc n ng c a tủ ồn kho:

1.2.1.1 Chức năng liên kết:

Là chức năng chủ yế ấ ấu nh t, nó liên kết giữa quá trình sản xu t và cung ứ ồng. T n kho là

h iết sức cần thiết nhằm đảm bảo s n xuả ất liên tục vào những lúc cao đ ểm, nhất là khi cung và

cầu của một loại hàng nào đó không n nh. ổ đị

1.2.1.2 Chức nă ă ừng ng n ng a tác độ ủ ạng c a l m phát:

Tồn kho giúp doanh nghiệp tiết kiệm một lượng chi phí đáng kể khi nguyên vật

liệu hay hàng hóa tăng giá dưới tác là mđộng c ng hủa lạm phát. Trong trườ ợp này tồn kho sẽ ột

hoạt động u t t ng c n ph xđầ ư ốt như ầ ải tính toán kỹ lưỡng các chi phí và rủi ro có thể ảy ra.

1.2.1.3 Chức năng khấu trừ theo số lượng:

Nhiều nhà cung ứng sẵn sàng chi n hàng có khết khấu cho nhữ đơng ối lượng lớn.

Đ ảiề ểu này có th làm gi m giá mua hàng hóa, nguyên vật liệ ưu nh ng sẽ dẫn đến làm tăng chi phí

tồn kho. Nhà quản trị cần phả ểi xác đị ốnh lượng hàng t i ư đểu có th hưởng được chiết khấu,

đồ ồ ữ đng thời chi phí t n tr tăng không áng kể.

1.2.2 Vai trò của chức năng cung ứng là cung cấp cho khách hàng :

- Vào thời điểm mong muốn (hàng hóa cần phải sẵn sàng khi người ta có nhu cầu)

- Với số lượng mong muốn (là không quá nhiều, cũng không qúa ít).

- Với chất lượng mong muốn (có khả n ng úng nhu căng đáp ứ đ ầu).

- Với chi phí ít nhất (giá mua là mộ ủ ủt phần ch yếu c a giá cả mà khách hàng phải

chịu).

B ng vi ng n ng c p. ằ ệc quản lý tốt cung ứ đã tạo ra khả ă ạnh tranh cho doanh nghiệ

2. Phương pháp phân tích lự ọ ứa ch n cung ng. TOP

Tất cả các nguyên liệu, hàng hóa doanh nghiệp mua được không phải đều có cùng

một tầm quan trong như nhau: thiếu một số loại này thì làm tê liệt doanh nghiệp; một số khác lại

quá đắt; m t s i hộ ố khác lại khó mà có được (thờ ạn chế tạo, giao hàng, số lượ ường ng i cung ứng

hạn chế).

Từ đó vi ng c n ph p cệc quản trị cung ứ ầ ải được lựa chọn. Doanh nghiệ ần ph u ải chú ý nhiề

vào những sản phẩm quan trọ ảng, do vậy cần ph i sắp x nh nhếp các mặt hàng dự trữ để xác đị ững

phương pháp quản trị có hiệu qu nhả ất.

2.1 Phân tích 20/80: Nguyên tắc:

Phần l ng h n khoớn các trườ ợp, một doanh nghiệp thực hiệ ảng 80% doanh số chỉ

với 20% lượng khách hàng của mình và ngược lại 80% số lượng khách hàng chỉ góp phần vào

20% doanh số. Trong vấ đền dự ữ ể ậ tr , người ta ki m tra và nh n thấy rằng 20% số lượng các mặt

hàng tạo ra 80% giá trị đầ ưu t cho dự trữ, hoặc là 80% tiêu dùng về giá trị hoặc còn là 80% giá

trị mua. Tất nhiên, những số liệu này là số trung bình, số liệu tỷ lệ này có thể là 15/85 hoặc là

25/75.

2.2 Phương pháp A.B.C. Nguyên tắc

Phân tích A.B.C là thể loại nhuần nhuy n cễ ủa phương pháp phân tích 20/80, chia

các loại vật tư hàng hóa thành 3 nhóm:

- Nhóm A: Bao gồm nh m chi m tững hàng hóa có giá trị hàng nă ế ừ 60-70% so với

tổng giá trị tồn kho, khi đó s lố ượng chỉ chiếm khoảng 10%- 20% lượng hàng tồn kho.

- Nhóm B: Bao gồm những loại hàng tồn kho có giá trị hàng năm ở mức trung bình từ

20-30% ứng v lới số ượng khoảng 25- 30% tổng số hàng tồn kho.

- Nhóm C: Gồm nh m những loại hàng có giá trị hàng nă ỏ chi m 5-15% nhế ư ống s lượng

chiếm kho ng s lảng 50-60% tổ ố ượng hàng tồn kho.

Ví dụ 6-1: Phân loại v t liậ ệ ồu t n kho theo ABC.

Loại

vật liệu

Nhu cầu

hàng năm

Giá

đơn vị

Tổng giá trị

hàng năm

Loại

1 1.000 4.300 4.300.000 A

2 5.000 720 3.600.000 A

3 1.900 500 950.000 B

4 1.000 710 710.000 B

5 2.500 250 625.000 B

6 2.500 192 480.000 B

7 400 200 80.000 C

8 500 100 50.000 C

9 200 210 42.000 C

10 1.000 35 35.000 C

11 3.000 10 30.000 C

12 9.000 3 27.000 C

Phương pháp phân tích A.B.C cho phép ra những quyết định quan trọng:

+ Có liên quan đế ựn d trữ:

Nhữ ẩng sản ph m nhóm A sẽ là đối tượng được đầu tư lập kế hoạch thận trọng,

nghiêm túc hơn v n ph m nhóm B có th qu ng kiề nhu cầu; sả ẩ ể ản lý bằ ểm kê liên tục, còn các sản

phẩm nhóm C chỉ là đối tượng ki nh k . Tểm kê đị ỳ ất cả mọ ựi s can thiệp nhằ ạm h n chế dự ữ tr

trước tiên nhằm vào mặt hàng nhóm A.

+ Có liên quan đến việc mua hàng:

Phân tích A.B.C về doanh số mua theo chủng loại hàng hóa:

* Các sản phẩm nhóm A là đối tượng lùng kiếm và để đánh giá kỹ càng những

người cung ứng và phải được phân tích về mặt giá trị hàng hóa.

* Các sản phẩm nhóm A phải giao cho những người có kinh nghiệm, còn mặt

hàng nhóm C giao cho những người mới vào nghề.

* Trong một s trố ường h n phợp, các sả ẩ ậm nhóm A là đối tượng mua t p trung,

mua các loại khác là phi tập trung.

* Các sản ph ng hẩm nhóm A trong trườ ợp có thể là đối tượng của toàn bộ thị

trường với việc giao nh ng xuyên ận thườ để hạn chế d . ự trữ

+ Có liên quan đến nhà cung ứng:

Phân tích A.B.C về doanh số nhà cung ứng:

* Những nhà cung ứ ọng l ai A là đối tượng theo dõi c biđặ ệt: phân tích tình hình

tài chính, sự thuyên chuyển các chức vụ ch chủ ốt, đổi m i k t ớ ỹ thuậ

* Sự so sánh phân tích A.B.C về các khách hàng và người cung ứng cho phép DN có các

thông tin có ích về m tối quan hệ ương tác.

Các yêu cầu trong ghi chép tồn kho:

Các quyết i định về chính sách tồ ũ ưn kho c ng nh việc thực hiện chúng đều phả

dựa trên các dữ liệu t o viồn kho. Các dữ liệu này càng chính xác bao nhiêu thì càng đảm bả ệc ra

quyết định và thực thi quyết định t nh nhốt bấy nhiêu. Chỉ khi nào xác đị ững gì thực sự đang có

trong tay, nhà quản trị mới có được những quyết đị ềnh chính xác v đơn hàng, lịch tiến độ sản

xuất và vận chuyển.

Để kiểm tra tốt việc tồn kho, các báo cáo tồn kho phải được thẩm tra chính xác

trong từng chu kỳ tính toán đối với từng nhóm hàng A,B,C. Chu kỳ này thay đổi tùy theo nhóm

hàng: nhóm hàng A: 1 lần/tháng; nhóm hàng B: 1 lần/quí; nhóm hàng C: 1 lầ ă ển/n m. Ki m tra tồn

kho thường xuyên còn giúp cho doanh nghiệp gi n s n xuảm bớt thời gian ngừng và gián đoạ ả ất,

phát hiện nh ng ho ng nh kững thiếu sót và nguyên nhân gây ra để có nhữ ạt độ điều chỉ ịp thời.

2.3 Cung ứng đúng thời đi mể (just in time: J.I.T)

Để thỏa mãn yêu cầu với chi phí thấp nhất, một số DN đã thành công trong việc

sử d ng phụ ương pháp J.I.T. Theo phương pháp này mức dữ trữ có xu hướng giảm đến không.

H ng ệ thố đúng thời điểm bao trùm chức năng mua, quản trị dự ữ tr và quản trị sản

xuất. Quan điểm này được thể hiện như sau:

* Sản xuất và cung cấp các thành phần cuối cùng đúng thời điểm và chúng được

đ đ đem bán úng thời iểm trên thị trường.

* Ở mỗ đ ủ ấ ế ụ ế đềi giai oạn c a qui trình sản xu t, các chi ti t hoặc c m chi ti t u phải

cung cấp n v n phđế ị trí cần thiết đúng lúc cầ ải có:

- Các cụm phụ tùng chi tiế ẩt: đ ữúng lúc chúng được ráp thành nh ng sản ph m hoàn

chỉnh.

- Các chi tiết riêng lẽ: đúng thời điểm lắp ghép chúng thành các cụm chi tiết.

- Vật liệu thô: đúng thời điểm chế tạo chi tiết.

Trong hệ th thống sản xuất "đúng thời điểm" hay còn gọi là "hệ ống sản xuất

không d ng t n kho ự trữ", lượ ồ được kiểm soát để luôn ở mức tối thiểu và có xu hướng tiến sát đến

mức đơn v mang l u l p, nhị. Điều này sẽ ại nhiề ợi ích cho doanh nghiệ ất là giảm đáng kể chi phí

sản xuất và cải thiện chấ ả ẩt lượng s n ph m cũ ưng nh tăng cường khả nă ầng đáp ứng nhu c u của

khách hàng.

cNhững u ư điểm ủa J.I.T:

+ Nguyên vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm được giao thường xuyên với

khối lượng nhỏ, nên giảm chi phí tồn trữ.

+ Lập quan hệ dài h n vạ ới nhà cung ứng nên không cần thiết phải đi tìm nhà cung

ứng mới.

n ng Để thực hiệ được phương pháp cung ứ đúng thời điểm, các nhà quản trị sản

xuất phải tìm cách giảm những s ng y u tự biến đổi gây ra nhữ ế ố bên trong và bên ngoài quá trình

đ ảiều hành s n xuất.

Nhược điểm:

+ Lịch ti t phếp nh i nguyên liận và phân phố ệu, thành phẩm rấ ức tạp.

+ Hệ thống kiểm soát và điều hành hoạt động khó kh n. ă

II. QUẢN LÝ MUA SẮM. TOP

Hiệu quả củ ạ ộ ắ ảa các ho t động mua sắm tùy thu c vào các nguyên t c qu n

trị c b c hiơ ản trong lĩnh vực: dự báo - tổ chức - điều phối - thự ện - giám sát.

1. D u ự đoán nhu cầ TOP

1.1 Các y u t u c a m p. ế ố xác định nhu cầ ủ ột doanh nghiệ

- Các nhu cầu c n lủa thị trường tiêu thụ đã được thiết lập và chọ ọc (dự báo bán

hàng).

- Các mục tiêu marketing thường bị khống chế bởi các vấn đề về phân phối

và quản lý bán hàng.

- Các đòi hỏi về giá cả có thể chấp nhận được có tính chất xã hộ đi i cùng với

sức mua giới hạn của người tiêu dùng. Điều này bó hẹp phạm vi của những người cung cấp

và h n chạ ế chất lượng được xem xét.

- Việc phân phối trên phạm vi rất rộng cần phải tính đến các phương tiện

hậu cần (kho vận) như v . ận chuyển và bốc dỡ

- Các khả nă ủng c a doanh nghiệp về sả ấ ự ăn xu t theo lý thuyết và th c tế, n ng

lực về kỹ thuật, thương mại và quản trị của cán bộ, tình trạng tài chính, khả năng vay vốn.

1.2 Các y u tế ố ngẫu nhiên.

Trong việc xác định nhu cầu củ ộa m t doanh nghiệp c n phầ ải đưa ra ảnh

hưởng của các yếu tố bên ngoài không liên quan trực tiếp đến hoạt động nhưng có thể tác

độ đế đạng n việc chỉ o và quả ị ưn tr thông thường nh : các yếu tố kinh tế quốc gia và hành

chính; các yếu tố kỹ ậ ố ộ ố ố ố thu t; các yếu t xã h i, các yếu t địa lý; các yếu t kinh tế qu c tế.

(Xem lại các yếu tố môi trường – chương I)

2. Phân tích nhu c u. ầ TOP

2.1 Giải thích sơ bộ: Các nghiên cứu về yêu cầu và tính khả thi phải được

thực hiện trước khi bắt đầu bất kỳ một hoạt động đầu tư hoặc mua sắm nào.

2.2 Phân tích về ứ ă giá trị ch c n ng.

- Đánh giá ảnh hưởng dài hạn của việc mua sắm thiết bị hoặc hàng tiêu dùng

về phương diện kinh tế, môi trường và xã hội, thay đổi lối sống và kiểu cách tiêu dùng mà

tạo ra sự phụ thuộc mới.

- Phân tích có phê phán về hiệu quả chi phí

- Mặt hàng cần nên mua hay tự sả ấ ản xu t, kh nă ỹ ậng về tài chính và k thu t

đ ẵ ư Đ ố ủ ộ ư ậ đ ưã s n sàng hay ch a? iểm hòa v n c a m t nhà máy nh v y ã được tính toán ch a?

- Đánh giá các chi phí có liên quan.

- Phương pháp chế tạo, trình độ kỹ ậ thu t chế tạ ạ ế ỹo, các h n chế kinh t - k

thuật trong sử ụ d ng.

- Uy tín về chất lượng và độ tin cậy dài hạn.

- Chi phí và sự dễ dàng trong b o dả ưỡng.

- Khả ă n ng thay thế b t hàng khác. ằng mặ

- Đánh giá thông tin về các nguồn cung c ng nguấp cạnh tranh, nhữ ồn cung

cấp thay thế ã đ được khai thác hết hay chưa.

3. Soạn thảo một kế hoạch mua sắm. TOP

Kế hoạch mua sắm thường dựa trên cơ sở các nhu cầu đã được xác đị ọnh và ch n

lựa trước như:

- Thiết lập các mục tiêu cung cấp từ các nguồn trong nước và ngoài nước.

- Lập l u cịch biểu cho các đơn hàng nhằm đáp ứng nhu cầ ủa người sử dụng,

lưu ý thời gian cần thiết để thu thập các số liệu quá khứ và các dự tính về đầu vào sản xuất

và lượng bán.

- Xác định nguồn v n hi n v n cố ện có và ước tính nguồ ố ần có.

- Tổ chức hợp lý vi n hàng. ệc tiếp nhận và quản lý hàng khi nhậ

Chìa khóa của công việc này là sự khôn ngoan của nhà quản trị, m hoột kế ạch

mua sắm thông thường là kế hoạch hàng năm, nó đưa ra các chi tiết của mục tiêu mua sắm hiện

tại như giá cả, thời hạn giao hàng, u kiđiề ện thanh toán, bảo hiểm và d ch vị ụ sau khi bán.

III QUẢN TRỊ DỰ TRỮ (TỒN KHO)

1. Các quan điểm đối lập về

tồn kho

TOP

Chính sách tồn kho rất quan trọng khiến cho các nhà quản lý sản xuất, quản lý

marketing và quản lý tài chính phải làm việc cùng nhau để đạt được sự thống nhất. Có nhiều

quan điểm khác nhau về chính sách tồn kho, để có sự cân bằng các m c tiêu khác nhau nhụ ư:

giảm chi phí sản xu ng khất, giảm chi phí tồn kho và tă ả nă ầng đáp ứng nhu c u cho khách hàng.

Mục này sẽ giải quyết các quan điểm đối chọi nhau để thiết lập chính sách tồn kho. Chúng ta

khảo sát về bả ấn ch t củ ồ ệ ố ồ ự ữa t n kho và các công vi c bên trong hệ th ng t n kho, xây d ng nh ng

vấn c b nh t v n t n kho. đề ơ ản trong hoạch đị ồn kho và kỹ thuật phân tích một số ấ đề ồ

Có nhi n t n tều lý do để giải thích tại sao muố ồn kho và tại sao lại không muố ồn

kho?

1.1 Tại sao chúng ta giữ hàng tồn kho?

Tồn kho là cần thiết nhưng vấn đề quan trọng là khối lượng hàng tồn kho

được giữ đ ạ ả ấ ủ là bao nhiêu cho phù hợp với iề ệu ki n ho t động s n xu t - kinh doanh c a đơn

vị.

Chúng ta giữ hàng tồn kho vì m p: ột vài chi phí sau đây thấ

Chi phí chất lượng khởi động: Khi chúng ta bắt đầu sả ấ ộn xu t m t lô hàng thì sẽ có

nhiều nhược điểm trong giai đ ạo n đầu, như công nhân có thể đang học cách thức sản xuất,

vật liệu không đạt đặc tính, máy móc lắp đặt cần có sự điều chỉnh. Kích thước lô hàng càng

lớn thì có ít thay đổi trong năm và ít phế liệu hơn.

Tồn kho có thể cần thiết cho hiệu quả vận hành của hệ thống sản xuất nhưng

cũng có nhiều lý do đối với việc tại sao ta không giữ hàng tồn kho.

Bảng 6 -2: Bảng tóm tắt lý do tồn kho.

Thành phẩm - Chuẩn bị l ng hàng trượ ước khi giao hàng.

- Năng lực sản xuất có hạn.

- Sản phẩm có thể để trưng bày cho khách hàng.

Bán thành phẩm - Vì khâu quản lý, không thể kết hợp 2 giai đ ạ ả ấ ạo n s n xu t l i

- Sản xuất và vận chuyển các lô hàng lớn khiến cho tồn kho

nhiều h t, chi phí vơn nhưng có thể giảm chi phí sản xuấ ận chuyển

nguyên vật liệu.

Vật liệu thô - Do một số nhà cung cấp sản xuất và vận

chuyển một vài vật liệu thô theo lô.

- Lượng đặt mua lớn làm tồn kho nhi u hề ơn nhưng có thể

đượ được khấ ừ ố ảu tr theo s lượng mua, gi m c chi phí mua hàng.

1.2 T hàng tại sao chúng ta không giữ ồn kho?

Một số lý do sau đây làm cho chi phí gia tăng khi lượng tồn kho cao.

1.2.1 Chi phí tồn trữ: Là những chi phí phát sinh có liên quan đến việc tồn

trữ như trong bảng 6-2 dưới đây.

1.2.2 Chi phí cho việc đáp ứng khách hàng: Nếu lượng bán thành phẩ ồm t n

kho quá lớn thì nó làm cản trở hệ thố ả ấ ầng s n xu t. Thời gian c n để sả ấ ốn xu t, phân ph i các

đơ đổn hàng củ ă ả ă đ ứ ữa khách hàng gia t ng thì kh n ng áp ng nh ng thay i các đơn hàng của

khách hàng yếu đi.

1.2.3 Chi phí cho sự ph p sối hợ ản xuất: Do lượng tồn kho quá lớn làm cản

trở qui trình sản xuất nên nhiều lao động được cần n đế để gi a sải tỏ ự tắ ảc nghẽn, gi i quyết

những vấn đề tắc nghẽn liên quan đến sản xuất và lịch trình phối hợp.

1.2.4 Chi phí về chất lượng củ ớa lô hàng l n: Khi sản xuất những lô hàng có

kích thước lớn sẽ tạ ồ ộ ốo nên t n kho lớn. Trong vài trường hợp, m t s sẽ bị hỏ ộ ống và m t s

lượng chi tiết của lô sản xuất sẽ có nhượ ước điể ếm. N u kích th c lô hàng nhỏ hơn có thể

giảm được lượng kém phẩm chất.

Bảng 6-: Nh ng chi phí phát sinh trong quá trình t . ữ ồn trữ

Chi phí về nhà cửa hoặc kho hàng:

- Tiền thuê hoặc khấu hao.

- Thuế nhà đất.

- Bảo hiểm nhà kho.

Chi phí s ng tiử d ng thiụ ết bị, phươ ện:

- Tiền thuê hoặc khấu hao thiết bị, phương tiện.

- Chi phí nhiên liệu cho thiết bị, phương tiện hoạt động.

- Chi phí vận hành thiết bị.

Chi phí nhân l c cho ho n lý: ự ạt động giám sát quả

- Chi phí lương cho nhân viên bảo quản.

- Chi phí quản lý điều hành kho hàng.

Phí tổn cho việc đầu tư vào hàng tồn kho:

- Phí tổn do việc vay mượn để mua hàng và chi phí trả lãi vay.

- Phí bảo hiểm hàng hóa trong kho.

Chi phí khác phát sinh:

- Chi phí do hao hụt, mất mát vật li u. ệ

- Chi phí do không sử ụ d ng được nguyên v ó. ật liệu đ

- Chi phí đảo kho để h n ch s giạ ế ự ảm sút về chất lượng.

2. B a tản chất củ ồn kho: TOP

Hai vấn đề quan trọng trong mọi hoạch định tồn kho là:

- Cần đặt hàng là bao nhiêu cho từng loại nguyên vật liệu ?

- Khi nào thì tiến hành đặt hàng lại ?

Hàng hóa tồn kho có thể bao gồm cả nhu cầu nguyên vật liệu phụ thuộc lẫn nhu

cầu nguyên vật liệu độc lập. Trong tồn kho nhu cầu độc lập, nhu cầu t n kho cồ ủa một loại hàng

tồn kho độc lập với nhu cầu tồn kho của bất kỳ loại hàng nào khác. Ví dụ như hàng hóa là thành

phẩm vận chuy u cển cho khách hàng. Nhu cầ ủa các loại hàng này được ước lượng thông qua dự

báo ho n hàng cặc nhữ đơng ủa khách hàng. Mục đích của chương này là đề cập đến quyết định về

l iượng đặt hàng và đ ểm đặt hàng của những hàng hóa có nhu cầu độc lập. Tồn kho có nhu cầu

phụ thuộc bao gồm các loại hàng mà nhu cầu của nó phụ thuộc vào nhu cầu của hàng hóa khác

trong tồn kho. Ví dụ: để lắp ráp được mộ đạ ố đt xe p chúng ta cần 2 l p xe, 1 sườn xe, 1 gi- ông,...

Nói chung, nhu cầu về vậ ầ ể ết liệu và các ph n tử có th tính toán n u chúng ta có thể ướ ược l ng

được nhu cầ ạ ầu của các lo i thành phẩm c n sử dụng chúng. Các quyết định về lượng đặt hàng và

đ đặ ồ ụ ộ ớ ồ độiểm t hàng lại cho hàng hóa t n kho ph thu c rấ ệt khác bi t v i t n kho c lập

Nhữ ậng nguyên v t liệu, hàng hóa mua về đã được kiểm tra trước khi đưa vào

các kho dự tr t cữ. Đến lượ ần phải quản lý chúng, việc quản trị dự ữ tr bao quát trên ba

phương diện: Quản trị hi n vệ ật củ ựa d trữ, quản trị kế toán và quản trị kinh tế của

dự trữ .

3. Quản trị hiện v . ật của dự trữ TOP

Quản trị về mặ ậ ấ ủ ự ữt v t ch t c a d tr dự ố ư ựa vào việc t i u hóa s lư ủ ảu kho c a s n

phẩm: diện tích và số lượ ương cần thiết là bao nhiêu? kho tàng có những ph ng tiện nào,

trong số đ ó có nh nào?. ững ph thương tiện vận chuyển nào?, cần phả ưi mua chúng nh ế

Đáp án cho câu trả lờ ấ ải này cho phép th y kh nă ủ ỏng sinh lợi c a các kh an

đầu tư đ ấ ã ch p nhậ ả ốn. Qu n trị t t về mặ ậ ấ ủ ự ữ ảt v t ch t c a d tr b o đảm cho khách hàng của

doanh nghiệp một "mức độ d ch v t tị ụ ốt" và có thể ạo ra một lợi th i thế so với các đố ủ.

3.1 Những nguyên tắc cơ b n cả ủa kho tàng.

Trong các doanh nghiệp công nghiệp, người ta chia thành kho thành phẩm, kho

nguyên vật liệu, kho các bộ phận linh kiện, kho dụng cụ đồ nghề.v.v. Trong các doanh nghiệp

thương nghiệp bán buôn hoặc bán lẻ, hàng hóa được dự trữ ở các kho tạm giữ hoặc là các kho dự

trữ ư ũ, nh ng c ng cả ở diện tích bán. Những kho này là cần thiết, bởi vì các dự trữ phải được bảo

vệ chống ăn trộm, chống thời tiết xấu, chống nóng, ng nh ng bi n d ng cẩm và chố ữ ế ạng v.v. Nhữ ơ

sở dự trữ cầ ừ ậ ưn phải kín và phù hợp với t ng loạ ải s n phẩm, hàng hóa, v t t cầ ện được bảo v . Địa

đ ự ữ ả ố ốiểm kho d tr cần ph i được b trí sao cho việ ậc v n chuyển t i thiể ễu và d dàng cho việ ậc nh p,

xuất các hàng hóa.

3.2 Mã hóa và phương pháp x p n ph ế đặt các sả ẩm dự trữ

Để thuận l ng tợi cho công tác dự trữ và tă ốc độ gi i phóng kho, cả ần thiết phải

nhận d ng s n ph t cách nhanh chóng. Gi n gi n nhạ ả ẩm mộ ải pháp đơ ả ất là sử dụ ọ ủng tên g i c a

chúng, nhưng cách gọi tên này thường ít được sử ụ đặ d ng, c biệt khi chúng gồm những chỉ d n k ẫ ỹ

thuật ho p thặc kích cỡ, do đó doanh nghiệ ường sử dụ ộ ộ ưng m t b mã số (chẳng hạn nh : 1234)

hoặc cả chữ cái và số cho mỗi mặt hàng dự trữ.

- Những phương pháp xếp đặt các sản phẩm dự trữ.

Có nhiều phương pháp để sắ ả ẩ ếp xếp s n ph m, chúng có thể được k t hợ ớp v i

nhau.

+ Phương pháp: "Mỗi chỗ mộ ậ ỗ ậ ỗt v t, m i v t ở ch của mình" là dành cho

mỗi một loại sản phẩm một chỗ quy định.

Ưu điểm là dễ dàng định vị sả ẩ ậ ưn ph m, v t t trong kho; xác định lượng dự

trữ thừa hay thiếu m n dột cách nhanh chóng. Nhưng măc nhược điểm là không tậ ụng được

diện tích kho tàng.

+ Phương pháp phổ quát vị trí: "bấ ỳ ậ ấ ỳ ỗ ử ụt k v t gì, b t k ch nào" là s d ng vị trí nào

còn trống lúc đưa hàng vào kho, một sản phẩm có nhiều điạ chỉ.

Ư đ ụ ưu iểm của nó là tận d ng được diện tích kho tàng, nh ng khó về mặt thông tin để định

vị s n phđược chỗ trống khi nhập kho và tìm địa chỉ ả ẩm khi xuất kho.

+ Phương pháp tần suất quay vòng: Lo i hàng nào ra vào nhiạ ều nhất được

xếp ở chỗ thuận tiện nhất.

+ Phương pháp hai kho: Kho được chia làm hai b n: Kho dộ phậ ự trữ được

cung ứ ậng do nh p kho và cung cấp số lượng nhỏ ừ đ ậ cho kho phân phối t ó xác l p các đơn

đặt hàng.

+ Phương pháp vào trước ra trước (first in, first out FI FO)

4. Quản trị k . ế toán dự trữ TOP

4.1 N ng dắm số lượ ự trữ:

- Doanh nghiệp sử dụng các phiếu kho để ghi chép sự vận động của hàng hóa

(nhập và xuất) và tính toán số lượng tồ ự ữ ố ự ữ ận kho (d tr cu i cùng = d tr ban đầu + nh p -

xuất)

- Kiểm kê: Phiếu kho cho phép n n trong kho vắm được hàng tồ ề mặt giấy tờ,

nhưng nó không thể tính được những mất mát hoặc hư hỏng ở tấ ả ạt c các d ng. Để khắc

phục điều này, quy định các doanh nghiệp thực hiện kiểm kê một cách thường xuyên (kế

toán), hoặc gián đoạn (ngoài kế toán).

Việc kiểm kê này là cơ sở để đ ự ữánh giá d tr được biểu thị ở bảng cân đối,

cho phép nhà qu tình hình dản trị biết được bất cứ lúc nào về ự trữ củ ọa h . Việc kế toán

này c ng có nhiủ ựa d trữ là khá dễ dàng về s lố ượng hiện vật, như ều khó khăn về giá trị.

4.2 N . ắm giá trị dự trữ

Việc nắm các dự trữ về mặ ặt giá trị là khó khăn, vì thông thường các m t hàng

nhập vào có những giá mua khác nhau. Vấn c n phđề ầ ải định giá cho chúng khi xuất kho theo giá

nào? Về ph s dương pháp có thể ử ụng (xem thêm trong kế toán dự trữ):

- Phương pháp nhận diện.

- Phương pháp giá bình quân gia quyền.

- Phương pháp FIFO.

- Phương pháp LIFO.

Cả bốn phương pháp trên đều là phương pháp kế toán được thừa nhận. Tuy nhiên,

lựa chọn phương pháp để áp dụng cần chú trọng tới ảnh hưởng của từng phương pháp đối với

bảng t ng k c p. ổ ết tài sản và bảng kê lời lỗ ủa doanh nghiệ

5. Quản trị kinh tế c . ủa dự trữ TOP

Chức năng dự trữ phải thực hiện hai m trái ng c nhau: ục tiêu có vẻ ượ

- M c tiêu an toàn: có dụ ự trữ để tránh mọi gián đ ạo n.

- Mục tiêu tài chính: giảm đế ứn m c thấp nhất có thể được về mức dự ữ tr để giảm

những chi phí kho tàng.

gi d lĐể ải quyết điều đó, quản trị ự trữ cần trả ời hai câu hỏi:

- Đặt hàng khi nào?

- Số lượng mỗi lần đặt hàng là bao nhiêu?

5.1 Những khái niệm cơ bản.

5.1.1 Dự trữ trung bình: là dự ữ tr đã được lưu lại bình quân trong doanh

nghiệp trong thời gian nhất định, dự tr trữ trung bình giảm khi số tái dự ữ tăng lên.

5.1.2 D g tự trữ ắn với thời hạn cung ứng: dự trữ ối thiểu.

Nếu như doanh nghiệp chờ lượng dự ữ ố ằ tr xu ng b ng 0 mới đưa đơn hàng

cho nhà cung ứng, nó sẽ rớ ạ đ ạ ự ữi vào tình tr ng gián o n d tr trong quãng thời gian được

gọi là thời gian tái dự trữ. Do vậy, vào lúc thự ệ ầ ả ự ữc hiện vi c đặt hàng c n ph i có d tr một

khối lượng hàng đủ để đáp ứng nhu cầu trong thời gian từ khi đặt hàng đến khi nhận hàng.

Dự trữ tối thiểu đáp ứng nhu cầu này.

5.1.3 D bự trữ an toàn hoặc dự trữ ảo hiểm

5.2 Những chi phí liên quan đế ựn d trữ

Khi thực hiện d p c n phự trữ, doanh nghiệ ầ ải tính toán ba loại chi phí:

5.2.1 Chi phí tồn trữ: là nhữ ạng chi phí có liên quan đến ho t động thực hiện tồn kho,

bao gồm:

5.2.1.1 Chi phí kho: Chi phí này nhằm b trảo đảm hàng hóa dự ữ, chi phí

cho kho tàng (thuê hoặc khấu hao hàng năm nhà kho), chi phí khai thác kho (tiền lương và

bảo hiểm xã hội cho nhân viên kho, tiền thuê hoặc khấu hao hàng năm máy móc thiết bị,

ánh sáng...), chi phí bảo dưỡng thiết bị, chi phí bảo hiểm, chi phí quản lý

5.2.1.2 Chi phí sụt giá hàng trong quá trình dự trữ trong kho: phải phân biệt

hai nguyên nhân sụt giá:

- Sụt giá do lỗi thời liên quan đế ữn nh ng mặt hàng theo mố ết hoặ ệc công ngh ti n triển

nhanh

- Sụt giá do hư hỏ ẳ ạ ắ ặ ạ ặng, ch ng h n do những tai nạn khi chuyên chở, bay hơi, trộm c p, ho c bị phá bởi những lo i g m

nhấm...

5.2.2 Chí phí đặt hàng: Đ ữó là nh ng chi phí cho mỗi lần DN bắt đầu quá trình mua

để đế đơ tái dự ữ ạ ồ ữ tr . Lo i chi phí này bao g m nh ng chi phí có liên quan n n hàng như: chi

phí các mẫu đơn sử dụ ử ư đ ạ đ ạng và chi phí x lý các đơ đặn t hàng, th tín, iện tho i, i l i, tiền

lương và bảo hiểm xã hội của nhân viên mua (tìm người cung ứng, thương lượng, thảo đơn

đặ đơt hàng, thúc dụ ắ ủc, nh c nhở...), c a nhân viên kế toán (ghi chép, thanh toán hóa n v.v),

chi phí bố trí thiết bị, chi phí cho công tác kiểm tra về số ấ và ch t lượng hàng hóa. Khi

chúng ta sản xuất một lô hàng sẽ phát sinh một chi phí cho việc chuyển đổi qui trình do sự

thay đổi sản phẩm từ giai đ ạo n tr n tiước sang giai đ ạo ếp theo. Kích thước lô hàng càng lớn

thì tồ ận kho v t tư càng lớn, nhưng chúng ta đặt hàng ít lần trong năm thì chi phí đặt hàng

hàng năm thấp hơn.

5.2.3 Chi phí mua hàng: Lo u hàng nại chi phí này phụ thuộc vào nhu cầ ăm của DN

và giá mua. Khi mua nguyên vật liệu v n sới kích thước lô hàng lớ ẽ làm tăng chi phí tồn trữ

nhưng chi phí mua hàng thấp hơn do chiết khấu theo số lượ ướng và c c phí vận chuyển

cũng giảm.

5.2.4 Chi phí thiếu hàng: là những khoản bị thiệt hại do không đủ hàng trong kho,

mỗi khi chúng ta thiếu hàng tồn kho nguyên vật liệu cho sản xuất hoặc thành phẩm cho

khách hàng, có thể ch n chi phí nhịu một khoả ư là sự ả gi m sút về doanh số bán hàng, và gây

mất lòng tin đối với khách hàng. Nếu thiếu hụt nguyên vật liệu cho sản xuất có thể bao gồm

những chi phí củ ựa s phá vỡ qui trình sản xuất này và đôi khi dẫn đến mất doanh thu, mất

lòng tin khách hàng. Loại chi phí này gồm:

- Doanh thu bị mấ ế ểt do thi u hàng doanh nghiệp không có th thỏ ầa mãn được nhu c u về

vật tư, hàng hóa.

- Thiệt hại do gián đ ạo n sản xu u nguyên vất vì thiế ật liệu. Chi phí gián đ ạo n

được tính bằ ống s mấ đ ư ả ấ ặ ố ất i do ng ng s n xu t, ho c s tiền m t do bõ lỡ cơ hộ ếi ki m được

cộng thêm phần mất đi hình ảnh, nhãn hiệu của doanh nghiệp (chẳng hạn: sự mất lòng tin

của khách hàng). Loại chi phí này rất khó ước lượng, dể khắc phục tình trạng này, người

ta phải có dự tr i là d trữ ổ b sung hay gọ ự ữ an toàn.

Các loại chi phí này có mối quan hệ qua lại với nhau, nếu lượng đặt hàng nhiều thì

chi phí đặt hàng sẽ thấp nhưng chi phí lưu hàng lại tăng vì hàng trong kho nhiều. Mặt

khác, đặt hàng nhiều khả năng bị mậ ấ ấ ụt doanh thu th p, chi phí thiếu hàng th p. M c tiêu

của quản lý kinh tế dự ữ ố ộ tr là làm t i thiểu chi phí toàn b củ ự ữ ả ịa d tr . Các nhà qu n tr

doanh nghiệp muốn kiểm soát hàng cung ứng phải quan tâm đến hai vấn đề sau:

n Một là: Xác định mức mà hàng tồn kho cầ được bổ sung thêm, nghĩa là xác định

khi nào phải đặt hàng.

Hai là: Xác định số lượng mỗ ầi l n đặt hàng. Nếu chỉ đặ đủt hàng nhu cầu và

đ ả ố đ ồúng lúc thì sẽ làm gi m t i a chi phí t n kho.

5.3 Xác định mức tái đặt hàng.

Hàng tồn kho còn đến mức nào thì doanh nghiệp c n phầ ải đặt để bổ sung?

Trả lời câu hỏ ứ ối này là xác định m c tái đặt hàng có thể là s lượng hoặ ị ục giá tr . M c tiêu

của việc xác định điểm tái đặt hàng là nhằm hạn chế tố đ ư ại a chi phí l u kho và thiệt h i do

thiếu hàng. Mức tái đặt hàng phụ thuộc vào ba yếu tố: thời gian chờ đợi, mức dự trữ an

toàn và mức sử ụ d ng dự kiến hàng ngày.

- Thời gian chờ đợi là số ngày tính từ ngày đặt hàng cho đến khi nhận được hàng

đặt.

- Mức dự trữ an toàn là số lượng (hoặ ồ ực giá trị) hàng t n kho d phòng cho các

trường hợp hàng đặt đến trễ hoặc sử dụng nhiều h n dơ ự kiến.

- Mức sử dụ ự ế ứ ửng d ki n hàng ngày là m c s dụ ủ ộ ỳng bình quân c a m t trong k 1

năm.

Mức tái đặt hàng c xác đượ định như sau:

Ví dụ 5-1:Một doanh nghiệp đang xác định mức tái đặt hàng cho mặt hàng A, có các tài

liệu như sau:

- Th ời gian chờ đợi: 20 ngày

- Mức sử ụ d ng dự kiến hàng ngày: 50 đơn vị

- Mức dự trữ an toàn: 400 đơn vị

Mức tái đặt hàng của mặt hàng A là: 400 + (50 x 20) = 1.400 đơn vị.

Kết quả này có nghĩa là khi trong kho còn 400 đơn vị mặt hàng A thì doanh nghiệp

đặ đặt mua bổ ợ ấ sung là h p lý nh t. Nếu hàng t không bị ậ ễ ch m tr và mức sử dụng hàng

ngày đúng như dự kiến thì trong lần đặt sau không cần có mức dự trữ an toàn. Mức tái

đặ đơt hàng trong trường hợp này là 50 x 20 = 1.000 n vị.

IV. HỆ THỐNG LƯỢNG ĐẶT HÀNG CỐ

ĐỊ

NH:

TOP

Hệ thống lượng đặt hàng cố định thiết lập các đơn hàng với cùng số lượng

cho một loại vật liệu khi vật liệu đó được đặt hàng. Lượng tồn kho giảm cho đến mức giới

hạn nào đó sẽ được tiến hành đặt hàng, tại thời điểm đó lượng hàng còn lại được tính bằng

cách ước lượng số lượng vậ ửt liệu mong đợi được s dụ ững gi a thời gian chúng ta đặt hàng

đến khi nhận được lô hàng khác củ ạ ậa lo i v t liệu này.

Quyết định chủ yế ệu của h thố đặ ống lượng t hàng c đị đị ốnh là xác nh s lượng

hàng cần đặt cho mỗi đơn hàng và điểm đặt hàng lại là bao nhiêu?

1. Xác đị đặnh lượng t hàng: TOP

Khi các nhà quản trị tác nghiệp ph nh sải quyết đị ố lượng của một vậ ệt li u để đặt

hàng trong hệ thố đặng t hàng cố định, không có công thức đơn giản nào áp dụng cho mọi tình

huống. Chúng ta khảo sát ở ng t u n hàng theo 3 ki u t n kho. đây ước lượ ối ư đơ ể ồ

1.1 Mô hình: Lượng đặt hàng kinh tế cơ bản (EOQ)

CÁC GIẢ THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG MÔ HÌNH:

- Nhu cầu hàng năm (D), chi phí tồn trữ đặ ể (H) và chi phí t hàng (S) có th tính

được.

- Tồn kho trung bình là kích cỡ của đơn hàng chia 2 (Q/2). Điều này hàm ý là

không có hàng t t liồn kho an toàn, đơn hàng được nhận đủ ngay lập tức, vậ ệu được sử

dụng theo tỷ l dệ đồng nhất và hoàn toàn sử ụng hết khi nhận đơn hàng mới.

- Các chi phí do hết hàng và những chi phí khác không đáng kể.

Ví dụ 6-2: Công ty C t n kho hàng ngàn vale ồ ống nước bán cho những thợ ống nước, nhà

thầu và các nhà bán lẻ. Tổng giám đốc doanh nghiệp l n viưu tâm đế ệc có bao nhiêu tiền có thể

tiết kiệm được hàng năm nếu EOQ được dùng thay vì sử dụ ư ủng chính sách nh hiện nay c a xí

nghiệp. Ông ta yêu cầu nhân viên phân tích tồn kho, lập bảng phân tích của loại vật liệu này để

thấy việc tiết kiệm (nếu có) do việc dùng EOQ. Nhân viên phân tích lập các ước lượng sau đây

từ những thông tin kế toán: D = 10.000 vale/năm, Q = 400 vale/đơn hàng (lượng đặt hàng hiện

nay), H = 0,4 triệu đồng/vale/năm và S = 5,5 triệu đồ đơng/ n hàng.

Giải pháp:

- Nhân viên kế toán tính tổ ồng chi phí cho hàng t n kho hiện tại trong năm:

= C + C

đh tt

= triệu đồng

- Khi áp dụng mô hình EOQ:

Lượng hàng tối ưu cho một đơn hàng:

vale/đơn hàng

Tổng chi phí cho lượng hàng tồn kho hàng năm nếu áp dụng EOQ:

triệu

đồng

- Ước tính khoản tiết kiệm hàng năm:

TK = TC

– TC

= 217,5 - 209,76 = 7,74 triệu đồng

1.2 Mô hình: EOQ cho các lô sả ấn xu t (POQ):

Giả thiết của mô hình:

- Nhu cầu hàng năm, chi phí t n trồ ữ và chi phí đặt hàng của một loạ ậi v t liệu có

thể ước lượng được.

- Không s c cung cử dụng tồn kho an toàn, vật liệu đượ ấp theo mức đồng nhất

(p), vật liệu được sử dụng ở mức đồng nhấ ấ ảt (d) và t t c vật liệu được dùng hết toàn bộ khi

đơ đến hàng kế tiếp về n.

- Nếu hết tồn kho thì sự đáp ứng khách hàng và các chi phí khác không đáng

kể.

- Không có chiết khấu theo số lượng.

- Mức cung cấp (p) lớn hơn mức sử ụ d ng (d) (d ≤ p)

Công thức tính chi phí:

T n kho tồ ối đa = Mức tăng t n kho x Thồ ời gian giao hàng

ma x

= (p - d) (Q/p)

T n kho tồ ối thiểu = 0

min

)

Tồn kho trung bình =

1/2(Tồn kho tối đa +Tồn kho tối thiểu)

Chi phí tồn trữ

hàng năm = Tồn kho trung bình x Phí tồn trữ đơn vị hàng năm

Ctt =

Chi phí đặt hàng

hàng năm = Số đơn hàng/năm x Chi phí một đơn đặt hàng

đh

= (D/Q).S

Tổng chi phí việc TK = Chi phí tồ ữ ăn tr hàng n m + Chi phí đặt hàng hàng

năm

TC =

1-999

1.000-2.999

trên 3.000

200

180

175

Nếu chi phí tồn trữ là 25% đơn giá và phải tốn 1 triệu n đồng cho mỗi lầ đặt hàng, không

kể số lượng đặ ỗ đặt hàng m i lần là bao nhiêu. Theo bạn, công ty nên t hàng mỗi lần bao nhiêu

thùng để h ng l u bi m là 10.000 thùng. ưở ợi ích do mức chiết khấu trên, nế ết nhu cầu hàng nă

4: Công ty G sả ấ ộ ạ ầ ửn xu t phân, m t lo i nguyên liệu thô c n được s dụng với

số lượng lớ ả ấn cho s n xu t ở nă ự ấ ủm tới theo d báo là 2,5 triệu t n. Nếu giá c a nguyên liệu

này là 1,225 triệu đồng/tấn, chi phí tồn trữ là là 35% chi phí đơn vị nguyên liệu và chi phí

đặ đồ đơt hàng là 15,95 triệu ng/ n hàng. Yêu cầu:

a. Công ty nên mua với số lượng nào? Chi phí tồ ăn kho hàng n m là bao

nhiêu ?

b. Thời cách quãng giữa hai l t hàng ? (biần đặ ết doanh nghiệp làm việc 300 ngày

trong năm)

5: Đơn vị A có nhu cầu v n mề tiề ặt cho kho quỹ củ ọ ằa h để giao dịch h ng

ngày. Nếu n đơn vị ước lượng 250 tỉ đồng được cầ đến vào năm tới, chi phí cho từ ầng l n rút

tiền từ ngân hàng về ti m cền mặt là 2,65 triệu đồng (bao gồ ả chi phí cho việc văn phòng, áp

tải vận chuyển) và chi phí cho việc bảo quản tiền mặt nhàn rổi không dùng đến là 0,8%

(đồng/năm). Yêu cầu:

a) L n cho tượng tiền m n vặt của đơ ị A cầ ừng lần rút là bao nhiêu ?

b) Tổng chi phí việc tồn kho hàng năm là bao nhiêu cho kết quả phần a ?

c) Thời gian cách qu t hàng, biảng giữa 2 lần đặ ết thời gian làm việc trong năm là

260 ngày và tiền m m c Q*. ặt đặt ở ứ

6: Doanh nghiệp t nhân X bán lư ẻ hóa chất di t côn trùng. Sệ ả ẩn ph m này

được đặt từ nhà buôn sỉ vớ ầ ă ới giá 120.000 đồng/kg, nhu c u cho n m t i ước lượng là 50 tấn.

Nếu doanh nghiệp đặt hàng dưới 7,5 tấn/đơn hàng, thì chi phí tồn trữ là 35% đơn giá

mua/năm và chi phí đặt hàng là 15,05 triệu p đồng/đơn hàng. Nếu doanh nghiệ đặt nhiều

hơn 7,5 tấn thì chi phí tồn trữ giảm xuống còn 25% đơn giá mua/năm, nhưng chi phí đặt

hàng tăng thành 25,75 triệu đồng/đơn hàng do chi phí vận chuyển phụ trội. Vậy doanh

nghiệp nên đặt bao nhiêu hàng cho một đơn hàng ?

7: Mức sản xuất của dây chuyền lắp ráp thành phẩm là 800 đĩa CD/ngày.

Sau khi lắp ráp xong, các đĩa này ng vào kho thành phđi thẳ ẩm. Biết nhu cầu của khách

hàng trung bình là 400 đĩa CD/ngày và khoảng 50.000 đĩa CD/năm, nếu việc vận hành dây

chuy ng/ền lắp ráp tốn 5 triệu đồng và chi phí cho vi là 10.000ệc tồn trữ đồ đĩa CD/năm.

a) Nên sản xu n lất đĩa CD theo lô lớn cở bao nhiêu ở dây chuyề ắp ráp thành

phẩm?

b) Tính tổng chi phí ở m n xu u? ức sả ất tối ư

8: Một công ty tinh chế dầu mua dầu thô theo hợp đồng cung cấp dài hạn với

giá 225.000 đồng/thùng. Việc vận chuyển dầu thô đến nhà máy được thực hiện với số lượng

10.000 thùng/ngày, nhà máy chỉ sử dụng ở mức 5.000 thùng/ngày và định mua 500.000

thùng dầu thô vào n m và ăm tới. Nếu chi phí cho việc tồn trữ hàng là 25% đơn giá mua/nă

chi phí đặt hàng cho một đơn hàng là 75 triệu đồng.

Tính lượng hàng tối ưu cho đơn hàng và tổng chi phí đơn hàng này là bao

nhiêu?

9: Một nhà buôn sỉ cung cấp vật liệu xây dựng bán các loại cửa nhôm. Loại cửa thông

dụng hiện nay được ước lượng có nhu cầu ở năm tới là 50.000 cửa. Chi phí đặt và nhận hàng cho

một đơn hàng là 2 triệu p đồng, chi phí cho việc tồn trữ là 30% đơn giá mua. Nhà cung cấ đưa ra

bảng giá chiết kh u loấ ại cửa này như sau:

Lượng đặt hàng (đơn vị) Giá chiết khấu (đồng)

1 - 999

1.000 - 1.999

Trên 2000

450.000

390.000

350.000

a. Tính lượng hàng t u và tối ư ổng chi phí là bao nhiêu ?

b. Thời gian cách quảng giữ ầa 2 l n đặt hàng, nếu biết thời gian làm việc

trong năm là 300 ngày.

10: Nhu c n ph n phầu hàng năm về lo i sạ ả ẩm A là 150.000 sả ẩm, chi phí đặt

hàng cho mỗi đơn hàng là 1 triệu đồng, chi phí cho vi m là 15% ệc tồn trữ hàng nă đơn giá,

mức sản xuất sản phẩm A là 600 sản phẩm/ngày và mức tiêu thụ là 300 sản phẩm/ngày.

Nếu đơn v nhị ận hàng từ 1-5.999 sản phẩm/đơn hàng thì bán giá 150.000 đồng/sản phẩm,

nếu nhận từ 6.000-9.999 sản phẩm thì bán với giá 130.000 đồng/ sản phẩm, nếu nhận trên

10.000 sản phẩm thì bán với giá 100.000 đồng/ sản phẩm . Xác định lượng đặt hàng tối ưu

và tính tổng chi phí là bao nhiêu.

CÂU HỎI ÔN TẬP TOP

1. Nêu khái niệm và phân tích vai trò cung ứng ?

2. Nêu các phương pháp lựa chọn cung ứng, tác dụng của các phương

pháp lựa chọn cung ứng ?

3. Các yếu tố ảnh hưởng đến mua sắm? Hãy lập kế hoạch mua sắm ?

4. S ự c a d ? Các mần thiết củ ự trữ ức dự trữ ? Các loại chi phí dự trữ?

5. Các mô hình quản trị dữ ữ tr ? Phân biệt mô hình EOQ và mô hình

POQ ? Mô hình chiết khấu ?

CHƯƠNG 7

HIỆU QU CẢ KINH TẾ ỦA SẢN XUẤT KINH

DOANH TRONG DOANH NGHIỆP

Qua ch ng nương này, người đọc nắm được nhữ ội dung cụ thể sau:

- Khái niệm hiệu quả kinh tế trong kinh doanh

- Bản chất và vai trò của nâng cao hiệu quả kinh tế

- Hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh tế

- Phương pháp tính hiệu quả kinh tế.

- Biện pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong doanh nghiệp

I . HIỆ ẢU QU KINH TẾ VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆC NÂNG CAO HIỆU

QUẢ KINH TẾ Ả TRONG S N XUẤT KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP.

1. Khái niệm, bả ấn ch t của hiệu quả kinh tế trong sản xuất kinh

doanh.

TOP

1.1 Khái niệm

“Hiệu quả kinh tế củ ộ ộa m t hiện tượng (hoặc quá trình) kinh tế là m t phạm trù kinh tế

phản ánh trình độ sử dụ ồ ự ự ự ự ề ố ụng các ngu n l c (nhân l c, tài l c, vật l c, ti n v n) để đạ t được m c

tiêu xác định”. Từ khái niệm khái quát này, có thể hình thành công thức biễu diễn khái quát

phạm trù hiệu qu nhả kinh tế ư sau:

H = K/C (1)

Với H là hiệu quả kinh tế củ ộ đ ếa m t hiện tượng (quá trình kinh tế) nào ó; K là k t

quả thu được từ hiện tượng (quá trình) kinh tế đó và C là chi phí toàn bộ để đạt được kết quả đó.

Và như thế cũ ể ọ ả động có th khái niệm ngắn g n: hiệu qu kinh tế phản ánh chất lượng hoạt ng

kinh t và ế được xác định bởi tỷ ố s giữa k c vết quả đạt đượ ới chi phí bỏ ra để đạ t được k t quế ả đó.

Quan điểm này đã đánh giá được tốt nhất trình độ sử dụ ồ ự ởng các ngu n l c mọi

đ độ ủ độiều kiện “ ng” c a hoạt ng kinh tế. Theo quan niệm như thế hoàn toàn có thể tính toán

được hiệu quả ế kinh t trong sự vận n động và biế đổi không ngừng của các hoạt động kinh tế,

không ph bi n ụ thuộc vào quy mô và tốc độ ế động khác nhau của chúng.

Từ định ngh hi u qu nhĩa về ệ ả kinh tế ư đã trình bày ở trên, chúng ta có thể hiểu

hiệu qu ng s n xu phả kinh tế của hoạt độ ả ất kinh doanh là một phạm trù kinh tế ản ánh trình độ sử

dụng các nguồn lực (lao động, máy móc, thi , nguyên vết bị ật liệu và tiề ốn v n) nhằm đạt được

mục tiêu mà doanh nghiệp nh. đã xác đị

1.2 B n ch t kinh doanh ả ất của hiệu quả kinh tế trong sản xuấ

Thực chất khái niệm hiệu qu u quả kinh tế nói chung và hiệ ả kinh tế của hoạt động

sản xu t kinh doanh nói riêng ấ đã khẳng định bản chất của hiệu quả kinh tế trong hoạt động sản

xuất kinh doanh là phản ánh mặt chất lượng của các hoạt động kinh doanh, phản ánh trình độ sử

dụng các nguồn lực (lao động, thiết bị máy móc, nguyên nhiên vật liệu và tiền vốn) để đạt được

mục tiêu cuối cùng của mọi hoạt động s n xu p – mả ất kinh doanh của doanh nghiệ ục tiêu tối đa

hóa lợi nhuận.

Tuy nhiên, để hiểu rõ bản ch a phất củ ạm trù hiệu quả kinh tế củ độa hoạt ng sản

xuất kinh doanh, cũng c u quần phân biệt ranh giới giữa hai khái niệm hiệ ả và kết quả củ ạa ho t

độ độ ủng sản xuấ ểt kinh doanh. Hi u kết quả hoạt ng sản xuất kinh doanh c a doanh nghiệp là

những gì mà doanh nghiệp đạt được sau mộ ảt quá trình sản xuất kinh doanh nhất định, kết qu

cần đạt cũng là mục tiêu cần thiết củ độ ả ủa doanh nghiệp. Kế ảt qu hoạt ng s n xuất kinh doanh c a

một doanh nghiệp có thể là những đại lượng cân đ đong o đếm được như số sả ẩn ph m tiêu thụ

mỗi loại, doanh thu, l phợi nhu n, thậ ị phần, ... và cũng có thể là các đại lượng chỉ ản ánh mặt chất

lượng hoàn toàn có tính chất định tính như uy tín của doanh nghiệp, là chất lượng s n phả ẩm, ...

Như thế, kết quả bao giờ cũng là mục tiêu củ đa doanh nghiệp. Trong khi ó, công thức (1) lại cho

thấy trong khái niệm về hiệu quả sản xuất kinh doanh người ta đ ửã s dụng cả hai chỉ tiêu là kết

quả (đầu ra) và chi phí (các nguồn l u quực đầu vào) để đánh giá hiệ ả sản xuất kinh doanh. Trong

lý thuyết và thực tế quản trị kinh doanh cả hai chỉ tiêu kết quả và chi phí đều có thể được xác

đị đơ đơ ị ửnh bằng n vị hiện vật và n v giá trị. Tuy nhiên, s dụ đơ để địng n vị hiện vật xác nh hiệu

quả kinh tế sẽ vấp phả ăi khó kh n là giữ đầ đầ ộa “ u vào” và “ u ra” không có cùng m t đơn vị đo

lường còn việc sử dụng đơn vị giá trị luôn luôn đưa các đại lượng khác nhau về cùng một đơn vị

đ đề đặo lường – tiền tệ. Vấn được t ra là: hiệu quả kinh tế nói dung và hiệu quả kinh tế của sản

xuất kinh doanh nói riêng là mục tiêu hay phương tiện c , nhiủa kinh doanh? Trong thực tế ều lúc

người ta sử dụ ưng các chỉ tiêu hiệ ảu qu nh mụ đạc tiêu cần t và trong nhiều trường hợp khác

người ta lại sử dụ ư ụ đểng chúng nh công c nhận biế ảt “kh nă ớ ụ ầ đạng” tiến t i m c tiêu c n t là kết

quả.

1.3 Phân biệt các loạ ải hiệu qu .

Thực t y các lo c sế cho thấ ại hi t phệu quả là mộ ạm trù đượ ử dụ ộng r ng rãi trong

tất cả các lĩnh vực kinh tế, kỹ thuật, xã hội. Ở chương này chúng ta chỉ giới hạn thuật ngữ hiệu

quả ở giác độ kinh tế - xã hội. Xét trên phương diện này, có thể phân biệt giữa hiệu quả kinh tế,

hiệu quả xã hội và hiệu quả kinh tế xã hội.

Hiệu qu n lả xã hội phản ánh trình độ sử dụng các nguồ ực nhằm đạt được các mục

tiêu xã hội nhất định. Các mục tiêu xã hội thường thấy là : giải quyết công ăn việc làm trong

phạm vi toàn xã hội hoặc từng khu v ngực kinh tế ; giảm số ười thất nghiệ độp; nâng cao trình và

đờ ố ă độ đả ố ố đội s ng v n hóa, tinh thần cho người lao ng, m bảo mức s ng t i thiểu cho người lao ng,

nâng cao m ng cho các tức số ầng lớp nhân dân trên cơ sở giả ếi quy t tố ệt các quan h trong phân

phối, đảm bảo và nâng cao sức khỏe; đảm bảo vệ sinh môi trường;... Nếu xem xét hiệu quả xã

hội, người ta xem xét mức tương quan giữa các kết quả (mục tiêu) đạt được về mặt xã hộ ải (c i

thiện điều ki ng v n, giện lao động, nâng cao đời số ăn hóa và tinh thầ ải quyết công ăn việc làm...)

và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Thông th c tiêu kinh tường các mụ ế- xã hội phải được

chú ý giải quyết trên giác độ vĩ mô nên hiệu quả xã hộ ũ ứi c ng thường được quan tâm nghiên c u

ở phạ ảm vi qu n lý vĩ mô.

Hiệu qu nh phả kinh tế ư đã được khái niệm ở ần trên; với b t cản chấ ủa nó, hiệu

quả kinh tế là phạm trù ph c quan tâm nghiên cải đượ ứu ở các hai giác độ vĩ mô và vi mô. Cũng

vì vậy, n ph u quếu xét ở ạm vi nghiên cứu, chúng ta có hiệ ả kinh tế củ ộ ốa toàn b nền kinh tế qu c

dân, hi vùng lãnh thệu qu u quả kinh tế ngành, hiệ ả kinh tế ổ và hiệu qu ho ng sả kinh tế ạt độ ản

xuất kinh doanh. Mu u qu ng nhốn đạt được hiệ ả kinh tế quốc dân, hiệu quả kinh tế ngành cũ ư

hiệu quả kinh tế vùng lãnh thổ cao, vai trò điều tiết vĩ mô là cự ọc kỳ quan tr ng. Trong phạm vi

nghiên cứu ở chương này, chúng ta chỉ quan tâm tới hiệu qu cả kinh tế ủa hoạt động s n xuả ất kinh

doanh .

2. Kinh doanh có hiệu quả - Điều kiện

ống còn của mọi doanh nghiệp

TOP

2.1 Hiệu quả kinh doanh là công cụ ả qu n trị kinh doanh

Để tiến hành bất kỳ một hoạ ảt động s n xuấ ảt kinh doanh nào cũ đềng u ph i tập hợp các

phương tiện vật chất cũng như con người và thực hiện sự kế ết hợp gi ng vữa lao độ ới các y u tố

vật chất để tạ ảo ra kết qu phù hợp với ý đồ củ ệ ừ đa doanh nghi p và t ó có thể tạo ra lợi nhuận.

Như vậ ậ ậy, mục tiêu bao trùm lâu dài của kinh doanh là tạo ra lợi nhu n, tối đa hóa lợi nhu n trên

cơ sở nh ng ngu n lữ ồ ực sản xuấ ẵt s n có. Để đạt được mục tiêu này, quản trị doanh nghiệp phải

sử d ng nhi u phụ ề ương pháp khác nhau. Hiệu quả kinh doanh là một trong các công cụ để các nhà

quản trị thực hi n chệ ức năng quản trị của mình. Việc xem xét và tính toán hiệu quả kinh doanh

không nh ững chỉ cho biết việc sản xuất đạt được ở trình độ nào mà còn cho phép các nhà quản trị

phân tích, tìm ra các nhân tố để đưa ra các biện pháp thích hợp trên cả hai phương di n t ng kệ ă ết

quả và giảm chi phí kinh doanh, nh u qu . Bằm nâng cao hiệ ả ản chất của phạm trù hiệu quả đã chỉ

rõ trình độ sử dụ ồ ự động các ngu n l c sản xuất: trình sử dụ ồ ự ấng các ngu n l c sản xu t càng cao,

doanh nghiệp càng có khả năng tạo ra kế ảt qu cao trong cùng mộ ồ ự đầ ố đột ngu n l c u vào hoặc t c

tăng kết quả lớ ơn h n so với tốc độ tăng việc sử dụ ồ ự đầ Đ đng các ngu n l c u vào. ây là iều kiện

tiên quyết i để doanh nghiệp đạt mục tiêu lợi nhuậ ốn t đa. Do đó xét trên phương diện lý luận và

thực tiễn, phạm trù hiệu quả sản xuất kinh doanh đ ấ ọ ệóng vai trò r t quan tr ng vi c đánh giá, so

sánh, phân tích kinh tế nhằm tìm ra một giải pháp tối ưu nhất, đưa ra phương pháp đúng đắn nhất

để đạ ụ ậ ố đ ư t m c tiêu lợi nhu n t i a. Với t cách mộ ụ đt công c ánh giá và phân tích kinh tế, phạm trù

hiệu quả không chỉ được sử dụ ở động giác tổ đ độ ửng hợp, ánh giá chung trình s dụ ổng t ng hợp

các nguồn lực đầu vào trong phạm vi hoạt động của toàn doanh nghiệp, mà còn được sử dụng để

đ độánh giá trình sử ụ ừ ố đầ ộ độ d ng t ng yếu t u vào ở phạm vi toàn b hoạt ng sản xuất kinh doanh

của doanh nghiệp cũng như ở từ ộ ủ ệ ư đ ưng b phận cấu thành c a doanh nghi p. Và nh ã l u ý, do

phạm trù hiệu qu m quan tr t nên trong nhi ng h p ngả có tầ ọng đặc biệ ều trườ ợ ười ta coi nó không

phải chỉ nh ph ư ương tiện để đạt kết quả cao mà còn như chính mục tiêu cần đạt.

2.2 S cự ần thiết nâng cao hiệu quả kinh doanh

Sản xu n xu n xuất cái gì, sả ất như thế nào, sả ất cho ai sẽ không thành vấn đề bàn cãi nếu

nguồn tài nguyên không hạn chế. Người ta có thể sản xuất vô tận hàng hóa, sử dụ ịng thiết b

máy móc, nguyên vậ ẳt liệu, lao độ ộ ũng m t cách không khôn ngoan c ng ch ng sao nếu nguồn tài

nguyên là vô tận. Nhưng thực tế, m ai, khoáng s n, họi nguồn tài nguyên trên trái đất như đất đ ả ải

sản, lâm sản, ... là một phạm trù hữu hạn và ngày càng khan hiếm và cạn kiệt do con người khai

thác và sử dụ đ ộ ửng chúng. Trong khi ó m t mặt, dân c ở từ ừ ố ếng vùng, t ng qu c gia và toàn th

giới ngày càng tăng và tốc độ tăng dân số ự cao làm cho s tăng dân số rất lớn và mặt khác, nhu

cầu tiêu dùng vật phẩm của con người lại là phạm trù không có giới hạn: không có giới hạn ở sự

phát triển các loại cầu và ở từ ạng lo i cầu thì cũng không có giới hạn – càng nhiều, càng phong

phú, càng có chất lượng cao càng t t. Do v y, cố ậ ủa cải đã khan hiếm lại càng khan hiếm và ngày

càng khan hiếm theo cả nghĩa tuyệt đối và tương đối của nó. Khan hiếm đòi h t buỏi và bắ ộc con

người phải nghĩ đến việc lựa chọn kinh tế, khan hiếm tăng lên dẫn n đến vấ đề lự ọ ếa ch n kinh t

tối ưu ngày càng phải đặt ra nghiêm túc, gay g t. Thắ ực ra, khan hiếm mới chỉ là đ ầiều kiện c n

của sự lự ọ ộ ự ọ đ ưa ch n kinh tế, nó bu c con người “phải” l a ch n kinh tế vì lúc ó dân c còn ít mà

của cải trên trái đất lại rất phong phú, chưa bị cạn kiệt vì khai thác, sử dụ đng. Khi ó, loài người

chỉ chú ý phát triển kinh tế theo chiề ộu r ng: tăng trưởng kết quả sả ấ ăn xu t trên cơ ở s gia t ng các

yếu t s u s n xuố ản xuất: tư liệ ả ất, đất đai,...

n Điều kiệ đủ cho sự lựa cho kinh tế là cùng với sự phát triển của kỹ thuật sản xuất

thì càng ngày người ta càng tìm ra nhiều phương pháp khác nhau để chế tạ ảo s n phẩm. Kỹ thuật

sản xuất phát triển cho phép với cùng những ngu n lồ ực đầu vào nhất định người ta có thể tạo ra

rất nhiều loại sản phẩm khác nhau. Đ ệiều này cho phép các doanh nghi p có khả nă ựng l a chọn

kinh tế: lựa chọn sản xuất kinh doanh sản phẩm (cơ cấu s u. Sản phẩm) tối ư ự lựa chọ đ đắn úng n

sẽ mạ ệ ả ấ ềng lại cho doanh nghi p hiệu qu kinh doanh cao nh t, thu được nhi u lợi ích nhất. Giai

đ ộ ỗ ựoạ ể ền phát tri n kinh tế theo chi u r ng kết thúc và nhường ch cho s phát triển kinh tế theo

chiều sâu: sự tă ếng trưởng kế ảt qu kinh t củ ả ủa s n xuất ch yế ệ ế ếu nhờ vào vi c cải ti n các y u tố

sản xuất về mặ ấ ết ch t lượng, ứng dụng các ti n bộ kỹ thuật mới, công nghệ mới, hoàn thiện công

tác quản trị và cơ cấ ếu kinh t ..., nâng cao chất lượng các hoạt động kinh tế. Nói một cách khái

quát là nhờ vào sự nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Nhự vậy, nâng cao hi kinh doanh tệu quả ức là đã nâng cao khả n dăng sử ụng các

nguồn l n xuực có hạn trong sả ất, đạt được sự lự ọ ố ư đ ềa ch n t i u. Trong i u kiệ ến khan hi m các

nguồn l n xu không ực sả ất thì nâng cao hiệu quả kinh doanh là điều kiện không thể đặt ra đối với

bất kỳ ho ng s n xuạt độ ả ất kinh doanh nào.

Tuy nhiên sự l cựa chọn kinh tế ủa các doanh nghiệp trong các cơ chế ế kinh t khác

nhau là không giống nhau. Trong cơ chế kế ạ ậ ho ch hóa t p trung, việ ực l a chọn kinh tế thường

không đặt ra cho cấp doanh nghiệp. Mọi quyết định kinh tế: sản xuất cái gì? sản xuất như thế

nào? và sản xuất cho ai? đều được giải quyết từ một trung tâm duy nh t. Doanh nghiấ ệp tiến hành

các hoạt động sản xuất kinh doanh của mình theo sự chỉ mđạ ừo t trung tâm đó và vì thế ục tiêu

cao nh ch nhà nất của doanh nghiệp là hoàn thành kế hoạ ước giao. Do những hạn chế nhất định

của cơ chế kế ấ hoạ ậch hóa t p trung mà không phải chỉ là v n đề các doanh nghiệp ít quan tâm tới

hiệu qu ho p hoàn thành kả ạt động kinh tế của mình mà trong nhiều trường hợp các doanh nghiệ ế

hoạch bằng mọi giá.

Hoạt động kinh doanh trong cơ chế kinh tế thị trườ ường, môi tr ng cạnh tranh gay

gắt, nâng cao hiệu qu n xu u ki n t n t n cả kinh doanh của hoạt động sả ất là điề ệ ồ ại và phát triể ủa

các doanh nghiệp.

Trong cơ chế kinh t kinh tế th trị ường, việc giải quyết ba vấn đề ế c bơ ản: sản xuất

cái gì, sản xu n xu ng, cất như thế nào, sả ất cho ai dựa trên quan hệ cung cầu, giá cả th trị ườ ạnh

tranh và hợp tác. Các doanh nghiệp phải tự ra các quyết định kinh doanh của mình, tự hạch toán

lỗ lãi, lãi nhiều hưởng nhiều, lãi ít hưởng ít, không có lại sẽ đi đến phá sản. Lúc này, mục tiêu lợi

nhuận trở thành một trong những mục tiêu quan trọng nhất, mang tính chất sống còn của sản

xuất kinh doanh.

M p ph tặt khác, trong nền kinh tế thị trường thì các doanh nghiệ ải cạnh tranh để ồn

tại và phát triển. Môi trường cạnh tranh này ngày càng gay gắt, trong cuộc cạnh tranh đó có

nhiều doanh nghiệp trụ vữ ấ ư đ ỗ ảng, phát triển sản xu t, nh ng không ít doanh nghiệp ã thua l , gi i

thể, phá sản. Để có thể trụ lạ ải trong cơ chế ệ thị trường, các doanh nghi p luôn ph i nâng cao chất

lượng hàng hóa, giảm chi phí sản xuất, nâng cao uy tín... nhằm tới mục tiêu tối đa lợi nhuận. Các

doanh nghiệp phải có được lợi nhu i nhuận và đạt được lợ ận càng cao càng tốt. Do vậ đạy, t hiệu

quả kinh doanh và nâng cao hiệu qu n p ả kinh doanh luôn là vấ đề được quan tâm của doanh nghiệ

và trở thành điều ki n s n tệ ống còn để doanh nghiệp có thể tồ ại và phát triển trong nền kinh tế thị

trường.

II. HỆ THỐNG CHỈ TIÊU HIỆ ẢU QU KINH TẾ VÀ PHƯƠNG

PHÁP TÍNH TOÁN HI U QUỆ Ả KINH TẾ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP

1. Mứ ẩ ả ủ ạc chu n và hiệu qu kinh tế c a ho t động kinh doanh

TOP

p n Đã từ lâu, khi bàn tới hiệu quá kinh doanh, nhiều nhà khoa học kinh tế đã đề cậ đế

mức chuẩn hi n hiệu quả (hay còn gọi lại tiêu chuẩ ệu quả). Từ ứ đị công th c nh nghĩa về hiệ ảu qu

kinh tế; chúng ta thấy khi thiết lập mối quan hệ tỉ lệ giữa “đầu ra” và “đầu vào” sẽ có thể cho

một dãy các giá trị khác nhau. Vấn đề được đặt ra là trong các giá trị đạt được thì các giá trị nào

phản ánh tính có hiệu quả (nằm trong miền có hiệu quả), các giá trị nào sẽ phả ện ánh tính hi u

quả cao cũng như những giá trị nào nằm trong miền không u quđạt hiệ ả (phi hiệu quả). Chúng ta

có thể hi u qu n cểu mức chuẩn hiệ ả là giới hạn, là thước đo, là că ứ, là một cái “mốc” xác định

ranh giới có hiệu qu u qu v m u qu ả hay không có hiệ ả ề ột chỉ tiêu hiệ ả đang xem xét.

Xét trên phương diện lý thuyết, mặc dù các tác giả ậ ề đều thừa nh n v bản chất khái

niệm hiệu quả kinh tế phản ánh trình độ sử dụ ống các yếu t sản xuất, song công thức khái niệm

hiệu quả kinh tế cũ ư ứ ố ừng ch a phải là công th c mà các nhà kinh tế th ng nhất th a nhận. Vì vậy,

cũng không có tiêu chuẩn chung cho mọi công thức hiệu quả kinh tế, mà tiêu chuẩn hiệu quả

kinh tế còn phụ thu i công thộc vào mỗ ức xác định hiệu quả cụ Ở thể. các doanh nghiệp, tiêu

chuẩn hi phệu quả ụ thuộc vào từng chỉ tiêu hiệu quả kinh tế cụ ẳ thể. Ch ng hạn, với các chỉ tiêu

hiệu qu nh lả liên quan đến các quyết đị ựa chọn kinh tế sử dụng phươ ường pháp cận biên ng i ta

hay so sánh các chỉ tiêu như doanh thu biên và chi phí biên với nhau và tiêu chuẩn hiệu quả là

doanh thu biên bằng v ng h p c ng nh ng y u tới chi phí biên (tổ ợ ũ ư cho từ ế ố sản xuất). Trong phân

tích kinh tế với việc sử dụ ấ ứ ủng các chỉ tiêu tính toán trung bình có khi l y m c trung bình c a

ngành hoặc của kỳ trước làm mức hiệu quả so sánh và kết luận tính hiệu quả c p. ủa doanh nghiệ

2. Hệ thố ệng chỉ tiêu hi u

quả kinh tế củ ạa ho t độn

sả ấn xu t

kinh doanh

TOP

2.1 Các khái niệm.

- Doanh số bán: Tiền thu được về bán hàng hóa và dịch vụ

- Vốn sản xuất: Vốn hiểu theo nghĩa rộng bao gồm: đất đai, nhà xưởng, bí quyết kỹ

thuật, sáng kiến phát hiện nhu cầu, thiết b t tị, vậ ư, hàng hóa v.v… bao gồm giá trị c n hủa tài sả ữu

hình và tài sản vô hình, tài sản c n l u n mố định, tài sả ư động và tiề ặt dùng cho sản xuất.

Theo tính chất luân chuyển, v n s n c n l u ng. ố ản xuất chia ra vố ố định và vố ư độ

- Tổng chi phí sản xuất gồm chi phí cố đị nh, chi phí biến đổi.

- Lãi gộp: là phần còn lại của doanh số bán sau khi tr ừ đi chi phí biến đổi

- Lợi nhuận trước thuế bằng lãi gộp trừ đi chi phí cố định

- Lợi nhuận sau thuế hay còn gọi là lợi nhuận thuần túy (lãi ròng) bằng lợi nhuận trước

thuế trừ đ i các khoản thuế.

Mối quan hệ giữa doanh số bán với các chỉ tiêu chi phí, lãi gộp và lợi nhuận được trình

bày trong b ng sau: ả

Doanh số bán

Chi phí biến đổi Lãi gộp

Chi phí biến đổi Chi phí cố định Lợi nhuận trước thuế

T n xuổng chi phí sả ất Thuế Lợi nhuận thuần túy (lãi ròng)

2.2 Các chỉ tiêu hiệu quá kinh tế t p ổng hợ

2.2.1 Các chỉ tiêu doanh lợi:

Xét trên cả phương diện lý thuyết và thực tiễn quản trị kinh doanh, các nhà kinh tế cũng

như các nhà quản trị hoạt động kinh doanh thực tế ở các doanh nghiệp và các nhà tài trợ khi xem

xét hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp đều quan tâm trước hết đến việc tính toán đánh giá

chỉ tiêu chung phản ánh doanh lợi của doanh nghiệp. Vì chỉ tiêu doanh lợi được đánh giá cho hai

loại vốn kinh doanh của doanh nghiệp: toàn bộ vố ồn kinh doanh bao g m cả vốn tự có và vố đn i

vay và ch có cỉ tính cho vố ựn t ủa doanh nghiệp, nên sẽ có hai chỉ tiêu phản ánh doanh lợi của

doanh nghi tiêu phệp. Các chỉ tiêu này được coi là các chỉ ản ánh sức sinh lời của số vốn kinh

doanh, khẳng định mức độ đạt hiệu quả kinh doanh của toàn bộ số vốn mà doanh nghiệp sử dụng

nói chung cũ ưng nh hiệu quả s dử ụng s n tố vố ự có củ ềa doanh nghiệp nói riêng. Nhi u tác giả coi

các chỉ tiêu này là thước đo mang tính quyết định đánh giá hiệu quả kinh doanh:

2.2.1.1 Doanh lợi củ ộa toàn b v n kinh doanh: ố

V v

ới D i c

VKD

là doanh lợ ủa toàn bộ ốn kinh doanh,

п п

là lãi ròng ;

là lãi trả vốn vay

V ng v p.

là tổ ốn kinh doanh của doanh nghiệ

2.2.1.2 Doanh lợi củ ố ựa v n t có:

V n t

ới D i v

VTC

là doanh lợ ố ự có của một th i kờ ỳ nhất định.

là tổng v n tố ự có.

- Ngoài ra, cũng thuộc chỉ tiêu doanh lợi còn có thể sử dụng chỉ tiêu doanh lợi của doanh

thu bán hàng, chỉ tiêu này được xác đị ưnh nh sau:

ới D

là doanh lợi của doanh thu trong một thời kỳ nhất định.

TR là doanh thu trong thời kỳ ó. đ

2.2.2 Các chỉ tiêu tính hiệu qu ả kinh tế

Do có nhiều quan niệm khác nhau v kinh tề công thức tính định nghĩa hiệu quả ế nên

ở phương diệ ến lý thuyết cũ ưng nh thực t cũ ụng có thể ề có nhi u cách biể ệu hi n c thể khác nhau,

có thể sử dụ ứ đng hai công th c ánh giá hiệu quả phả ện ánh tính hi u quả xét trên phương diện giá

trị dưới đây:

2.2.2.1 Tính hiệu quả kinh tế (H) (theo chi phí tài chính)

V n l

ới Q

là sả ượng tính bằng giá trị và C

là chi phí tài chính.

2.2.2.2 Tính hiệu quả kinh tế (H) (theo chi phí kinh doanh )

ới C

là chi phí kinh doanh thực tế và C là chi phí kinh doanh “ph

PĐ

ải đạt”.

Ở ứ ạ công th c trên cần phải hiểu chi phí kinh doanh( xem l i chương III) là chi phí xác

đị ị ủnh trong quản tr chi phí kinh doanh (kế ả toán qu n trị) c a doanh nghiệp. Chi phí kinh doanh

không phải là chi phí tài chính (chi phí được xác định trong kế toán tài chính). Chi phí kinh

doanh phải t. đạt là chi phí kinh doanh chi ra trong điều ki n lện thuậ ợi nhấ

Công thức này được sử dụ đng rất nhiều trong phân tích, ánh giá tính hiệu quả của

toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nói chung và từng bộ phận kinh doanh nói

riêng.

2.3 M phột số chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh bộ ận

2.3.1 gi ng h u qu b ph Mối quan hệ ữa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổ ợp và hiệ ả kinh tế ộ ận.

Bên cạnh các chỉ tiêu hiệu qu hiả tổng quát phản ánh khái quát và cho phép kết luận về ệu

quả kinh tế củ ộ ảa toàn b quá trình s n xuất kinh doanh, phản ánh trình độ sử dụ ếng tấ ảt c các y u

tố tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh trong một th i kờ ỳ nhấ ất đị ư ệnh (t li u sản xu t,

nguyên, nhiên v ng c u t qu n viật liệu, lao động, ... và tất nhiên bao hàm cả tác độ ủa yế ố ản trị đế ệc

sử dụng có hiệu quả các yếu tố trên) thì người ta còn dùng các chỉ tiêu bộ để ệ phận phân tích hi u

quả kinh tế của từng m ng y u t n xu . ặt hoạt động, từ ế ố sả ất cụ thể

Các chỉ tiêu hiệu qu b ph n c bả ộ ậ đảm nhiệm hai chứ ăc n ng ơ ản sau:

- Phân tích có tính chất bổ sung cho chỉ tiêu tổ đểng hợp trong một s trố ường hợp

kiểm tra và khẳng n k n ng h p. định rõ hơ ết luậ được rút ra từ các chỉ tiêu tổ ợ

- Phân tích hiệu qu t ng, hi u qu s d ng t ng y s n xuả ừng mặt hoạt độ ệ ả ử ụ ừ ếu tố ả ất nhằm

tìm biện pháp làm tối đa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổ Đ ứ ủng hợp. ây là ch c năng ch yếu của hệ

thống chỉ tiêu này.

Mối quan hệ giữa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổ ếng hợp và chỉ tiêu hiệu quả kinh t bộ

phận không ph ng h p tải là mối quan hệ cùng chiều, trong lúc chỉ tiêu tổ ợ ăng lên thì có thể có

những chỉ tiêu bộ ph n t ph n không ậ ăng lên và cũng có thể có chỉ tiêu bộ ậ đổi hoặ ả ậc gi m. Vì v y,

cần chú ý là:

+ Chỉ có chỉ tiêu tổng hợp đánh giá được hiệu quả toàn diện và đại diện cho hiệu quả

kinh doanh, còn các chỉ tiêu bộ đả phận không m nhiệm được chức năng ó. đ

+ Các chỉ tiêu bộ phận phản ánh hiệu quả kinh tế của từ độ ộng mặt hoạt ng (b phận)

nên thường ng được sử dụng trong thống kê, phân tích cụ thể chính xác mức độ ảnh h ng cưở ủa từ

nhân t n công tác ố ừ, t ng mặt hoạt động, t ng b phừ ộ ậ đến hiệu quả kinh tế tổng h p. ợ

2.3.2 Các chỉ tiêu hiệu quả b ph n ộ ậ

2.3.2.1 Hiệu qu s d ng v n ả ử ụ ố

Thực ra, mu n có các yố ếu t p cố đầu vào doanh nghiệ ần có vốn kinh doanh, nếu thiếu

vốn mọi hoạt động c p ho ho u quủa doanh nghiệ ặc đình trệ ặc kém hiệ ả. Do đó các nhà kinh tế

cho rằng chỉ tiêu sử dụng vốn là một chỉ tiêu hiệ ổ đu quả kinh doanh t ng hợp. Chỉ tiêu này ã được

xác định thông qua công thức (2) và (3). Ở đây có thể đưa ra mộ ố ứ đểt s công th c được coi là

đ ệ ử ụ đồ ố ừ ộ ố ủánh giá hi u quả s d ng ng v n và t ng b phận v n c a doanh nghiệp:

· S nố vòng quay toàn bộ vố (SV

= TR/V

(7)

Với SV

là số vòng quay c vòng quay vủa vố ốn. S ốn càng lớn hiệu

suất sử ụ d ng vốn càng lớn.

Hiệu qu s d ng v n c ả ử ụ ố ố định (H

TSCĐ

= П

/TSCĐ

(8)

ới H

TSCĐ

là hiệu suất sử dụ ố ố đị Đ ổng v n (tài sản) c nh và TSC

là t ng giá trị tài sản cố

đị đ ừ đnh sau khi ã tr i phần hao mòn tài sả ể ận cố đị đếnh tích lũy n thờ đi i m l p báo cáo. Ngoài ra,

trong nhữ đng iều ki n nh ng dệ ất định còn có thể được cộng thêm những chi phí xây dự ở dang.

Chỉ tiêu hiệu suất tài sả ốn c sđị ộnh biểu hiện m t đồng tài sản cố định trong kỳ ản xuất ra bình

quân bao nhi t kinh doanh, khều đồng lãi, thể hiện trình độ sử dụng tài sản cố định trong sản xuấ ả

năng sinh lợi của tài sản cố nh. đị

Ngoài ra hiệu quả sử dụ ố đị đng tài sản c nh còn có thể được ánh giá theo phương pháp

ngược lại, tức là lấy ngh n cịch đảo công thức trên và gọi là suất tài sả ố định. Chỉ tiêu nghịch đảo

công thức trên và gọi là suất tài sản cố định. Chỉ tiêu nghịch đảo này cho biết t để tạo ra mộ đồng

lãi, doanh nghiệp c n ph d ng v n c nh. ầ ải sử ụng bao nhiêu đồ ố ố đị

Nghiên cứu hiệu quả sử dụ ố ố đị ủ ửng v n c nh có thể thấy các nguyên nhân c a việc s dụng

vốn c u qu n cố định không có hiệ ả thường là đầu tư tài sả ố định quá mức cần thiết, tài sản cố định

không sử dụ ọ ửng chiếm tỉ tr ng lớn, s dụ ố đị ứng tài sản c nh với công suấ ất th p hơn m c cho

phép...

· Hiệu qu s d ng v n l u ả ử ụ ố ư động:

VLĐ

= П

LĐ

(9)

ới H là hi

VLĐ

ệu qu ng v n lả sử dụ ố ưu u động và V

LĐ

là vốn lư động bình quân trong năm.

Chỉ tiêu này cho biết một đồng v n l u ố ư động tao ra bao nhiêu lợi nhuận trong kỳ.

Ngoài ra, hiệu quả sử dụ ố ư độ ống v n l u ng còn được phản ánh gián tiếp qua s vòng luân

chuyển v n lố ưu động trong năm (SV

VLĐ

) hoặc số ngày bình quân một vòng luân chuyển v n lố ưu

động trong năm (SN

VLĐ

= TR/V

LĐ

(10)

Có thể thấy rằng, chỉ tiêu hiệu quả sử ụ ố ư độ d ng v n l u ng tính theo lợi nhuận sẽ ằ b ng tích

của tỷ suất lợi nhuận trong tổng giá trị kinh doanh nhân với số vòng luân chuyển l u ư động:

Như vậ ậ ệ ảy, nếu cố định chỉ tiêu tỷ ọ tr ng lợi nhu n trong vốn kinh doanh thì hi u qu sử

dụng v n l ng tố ưu độ ỷ lệ ậ thu n với số ố ư độ ố ố ư độ vòng quay v n l u ng. S vòng quay v n l u ng cao

sẽ có thể đưa tới hiệu qu s d ng vả ử ụ ốn cao.

Trong các công thức trên, vố ư độn l u ng bình quân là số trung bình của giá trị vố ưn l u

độ đ đầ ờ đ ống ở ờ th i iểm u kỳ và ở th i iểm cu i kỳ

· Hiệu quả vố ổ đị ấ ợ ủ ốn góp trong công ty c phần được xác nh bởi tỉ su t l i nhuận c a v n

ổ phần (D

VCP

(%)

= П

(13)

ới D

VCP

là tỷ suất lợi nhuậ ần c n c phủa vố ổ n và V

là vố ổn c phần bình quân trong kỳ

tính toán. Chỉ tiêu này cho bi ra mết bỏ ột đồ ố ổng v n c phần bình quân trong một th i kờ ỳ thu về

đượ được bao nhiêu đồ ợ ố ổng l i nhuận. V n c phần bình quân trong kỳ c xác đị ứnh theo công th c:

= SCP x CP

Với SCP là số lượng bình quân cổ phiếu đang lưu thông và CP là giá trị mỗ ổ ếi c phi u. Số

lượng bình quân cổ phiếu đang lưu thông bằng số lượ ường c phiổ ếu th ng đang lưu thông tại một

thời i điểm b m, nất kì trong nă ếu n phiăm không có cổ ếu nào được phát hành thêm hoặc thu hồ

(mua lại) trong năm. Nếu có cổ phiếu được phát hành hay mua lại thì số lượng bình quân cổ

phiếu phải được xác định lại:

SCP = SCP

+ S

∑ S

S =

i = 1

365

Với SCP

là số cổ phiếu tại thời đầ ố ổu năm và S là s lượng c phiếu bình quân tăng giảm

trong năm:

với Si là số lượng c phiổ ế ầ ếu phát sinh l n thứ i (n u thu hồi thì Si âm), Ni là số ngày lưu

hành của cổ phiếu trong năm. Nếu S mang giá trị âm thì số ổ ế lượng c phi u giảm m. đi trong nă

· Chỉ tiêu thu nhập c phiổ ếu (lợi nhuận được chia trong năm của mỗi cổ

phiếu):

N u c n c phiế ấu trúc vố ổ phần chỉ bao gồm cổ ếu thường thì:

= П

/SCP (14)

V phi u.

ới П

là thu nhập cổ ế

N c phi u ếu có cả ổ ế ưu tiên thì:

П П

CPUT

= SCP

V u

ới П

CPUT

là lãi trả cổ phiế ưu tiên.

Chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận c phiổ ếu (D

(%) = П

.100/CP (16)

V n c phi u.

ới D

là tỉ suất lợi nhuậ ổ ế

2.3.2.2 Hiệu qu s d ả ử ụng lao động

S l ng u t c b n xuố ượng và chất lượ lao động là yế ố ơ ản trong sả ất, góp phần quan trọng

trong năng l n xuực sả ất của doanh nghiệp. Hiệu quả sử dụ động lao ng biểu hiện ở năng suất lao

độ ứ ờ ủ độ ấ ềng, m c sinh l i c a lao ng và hiệu su t ti n lương.

· Năng suất lao động

ước hết có năng suất lao động bình quân năm (NSLĐ

) xác định theo công thức:

ới AP n v hi n v , Q

là năng suất lao động bình quân năm tính bằng đơ ị ệ ật hoặc giá trị

là sản l n v hi n vượng tính bằng đơ ị ệ ật hoặc giá trị và AL là số lượng lao động bình quân trong

năm.

Năng suất lao động tính theo năm chịu ảnh hưởng rất lớn của việc sử dụng thời gian lao

độ ố ố ỗ ủng trong năm: s ngày bình quân làm việ ăc trong n m, s giờ bình quân làm việc m i ngày c a

lao động trong doanh nghiệp và năng suất lao động bình quân mỗi giờ.

ăng suất lao động theo giờ (NSLĐ

) được xác định từ chỉ tiêu năng suất lao

động năm:

NSL

= NSLĐ

/N.C.G (18)

Trong đó N là số ngày làm việc bình quân trong năm; C là số ca làm việc trong ngày; G

là s

ố giờ làm việc bình quân mỗi ca lao độ Đ độ ỗng và NSL

là năng suất lao ng bình quân m i giờ

làm việc của một lao động. Chỉ tiêu này còn có thể được xác định bằng nhiều cách khác nữa,

chẳng h ng t ng hoạn xác định trực tiếp từ sản lượ ạo ra trong một ca lao độ ặc một ngày làm việc,...

tương t nhự ư công thức (17)

Về bả ăn chất, chỉ tiêu n ng suất lao động được xác đị ứnh phù hợp với công th c khái niệm

hiệu qu ó bi u hi u quả kinh tế của sản xuất kinh doanh và do đ ể ện tính hiệ ả trong việc sử dụ ựng l c

lượng lao động trong doanh nghi p. ệ

· Chỉ tiêu mức sinh lời bình quân của lao động

Bên cạnh chỉ tiêu n tiêu măng suất lao động, chỉ ức sinh lời bình quân của một lao động

cũng thường được sử dụ ứ ủ ộ độ ỗ động. M c sinh lời bình quân c a m t lao ng cho biết m i lao ng

được sử dụ ợ ộng trong doanh nghiệp tao ra được bao nhiêu l i nhuận trong m t thời kỳ nhất định.

Chỉ tiêu này có thể được xác định theo công thức:

là lợi nhuận bình quân do mộ độ ố đột lao ng tạo ra và L là s lao ng tham gia

· Chỉ tiêu hiệu suất tiền lương (H )

= П

/TL (20) H

Với H là hiệu suất tiền l ng qu n lương và TL là tổ ỹ tiề ương và các khoản tiền

thưởng có tính chất l t tiương trong kỳ. Hiệu suấ ền lương cho biết chỉ ra một đồng tiền l ng ươ đem

lại bao nhiêu đồng lợi nhuận cho doanh nghiệp. Hiệu suất tiền lương tăng lên khi năng suất lao

độ độ động tăng với nhịp cao hơn nhịp tă ềng ti n lương.

2.3.2.3 Hiệu qu s d u ả ử ụng nguyên vật liệ

Vòng luân chuyển nguyên vật liệu (SV

NVL

ới SV

NVL

là số vòng luân chuyển nguyên vật liệu, NVL

là giá vố ệ đn nguyên vật li u ã

dùng và NVL

là giá trị lượng nguyên vật liệu d . ự trữ

· Vòng luân chuyển vật tư trong sản phẩm dở dang (SV

SPDD

Với SV

SPDD

là số vòng luân chuy n phển vật tư trong sả ẩm dở dang,

HHCB

là tổng giá thành hàng hóa đã chế bi n ế

là giá trị v d bi n. ật tư ự trữ đưa vào chế ế

Hai chỉ tiêu trên cho biết khả năng khai thác các nguồ ậ ưn nguyên liệu v t t của doanh

nghiệp, đánh giá chu kỳ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Hai chỉ tiêu trên mà cao cho

biết doanh nghiệp giảm được chi phí cho nguyên vật liệ ạ ều dự trữ, rút ngắn chu kỳ ho t động v

chuyển đổi nguyên vật li t sệu thành thành phẩm, gi m bả ớ ự ứ đọng c u t n kho ủa nguyên vật liệ ồ

và t p thiăng vòng quay v doanh nghiố ư độn l u ng. Nhược điểm là có thể ệ ếu nguyên vật liệu dự

trữ, cạn kho, không đáp ứng k y u. ịp thời, đầ đủ các nhu cầ

Ngoài ra, để sử dụ ệ đng nguyên vật li u có hiệ ảu qu người ta còn ánh giá mức thiệ ạt h i,

mất mát nguyên vật liệu trong quá trình dự trữ, sử dụ đng chúng. Chỉ tiêu này được o bằng tỉ số

giữa giá trị nguyên vật liệu hao hụt, mất mát trên tổng giá trị nguyên vật liệu sử dụng trong kỳ.

Người ta so sánh chỉ tiêu này với các đị ứnh m c kinh tế - kỹ thuật hiện hành hoặc đối chiếu với

mức hao hụt kỳ trước, ... để dư đị ửa ra quyết nh thích hợp nhằm s dụ ư ế đng vật t ti t kiệm, úng

mục đích, phù hợp thực tế s n xu u qu . ả ất và có hiệ ả

2.3.2.4 Chỉ tiêu hiệu qu t ng b n bên trong doanh nghi p ả kinh doanh ở ừ ộ phậ ệ

Các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động ở từ ộ ủng b phận kinh doanh c a doanh nghiệp

phản ánh tính hiệu qu ng nhả của hoạt động chung cũ ư từng mặ ễt hoạ ết động kinh t di n ra ở từng

bộ phận kinh doanh của doanh nghiệp. Đó có thể là các ch tiêu phỉ ả ệ ản ánh hi u qu đầ ư đổu t i

mới công nghệ hoặc trang thiết bị lạ ừ ội ở phạ ệm vi toàn doanh nghi p hoặc t ng b phận bên trong

doanh nghiệp; hiệu quả ở từ ự độ ủng bộ phận quản trị và th c hiện các hoạt ng kinh doanh c a

doanh nghiệp; hi c hiệu qu nh s n xuả của từng quyết đị ả ất kinh doanh và thự ện chức năng quản trị

doanh nghiệp;... Tùy theo từng hoạt độ ụng c th thể có thể xây dựng hệ ống chỉ tiêu và tiến hành

đ ệ độ đố ảánh giá hi u quả hoạt ng thích hợp.Về ắ nguyên t c, i với hiệu qu củ ừ ộa t ng b phận công

tác bên trong doanh nghiệp (từng phân xưởng, từng ngành, từ ổng t sản xuấ ểt, ...) có th xây dựng

hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu qu ho ng t nhả ạt động tươ ự ư hệ thố đng chỉ tiêu ã xác định cho

phạm vi toàn doanh nghiệp. Riêng hệ thố ỉ đ đầ ư đặ ủ ủng ch tiêu ánh giá hiệu quả u t , do tính c th c a

hoạt động này đòi hỏi phải xây dựng hệ thống chỉ tiêu phù hợp.

III. CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ

KINH T

Ế Ủ C A S N XUẢ ẤT KINH DOANH

TOP

Muố ủn nâng cao hiệu quả ả kinh doanh, bả ện thân các doanh nghi p ph i ch động

sáng t ng thuạo, h nh n nhạn chế ững khó khăn, phát triể ữ ận lợi để tạ ạo ra môi trường ho t động có

lợi cho mình. Bản thân doanh nghiệp có vai trò quyết định trong sự tồ ạn t i, phát triển hay suy

vong của hoạt động kinh doanh của mình. Vai trò quyết định của doanh nghiệp thế hiện trên 2

mặt: thứ ấ nh t, bi ng nh u ki u t n lết khai thác và tận dụ ững điề ện và yế ố thuậ ợi của môi trường bên

ngoài và thứ hai, doanh nghiệp ph ng t u ki n, y u tải chủ độ ạo ra những điề ệ ế ố cho chính bản thân

mình p để phát triển. C n phả hai mặt này cầ ải được phối hợ đồng bộ thì mới tận dụng được tố đi a

các nguồ ựn l c, kinh doanh mới t i t t đạ được hiệu qu tả ố ưu. Hiệu qu cả kinh tế ủa hoạ động s n xuả ấ

kinh doanh là phạm trù tổng hợp. Mu n nâng cao hiố ệu quả kinh tế củ độ ảa hoạt ng s n xuất kinh

doanh, doanh nghiệp phải sử dụ ổ ừ ự đng t ng hợp các biện pháp t nâng cao năng l c quản trị, iều

hành ho ng và cạt động s n xuả ất kinh doanh của doanh nghiệp đến vi ng cệc tă ườ ải thiện mọi hoạt

độ ứ ớ ững bên trong doanh nghiệp, biết làm cho doanh nghiệp luôn luôn thích ng v i nh ng biến

độ ủ ị đ đề đế ộ ố ủ ếng c a th trườ ướng, ... Tuy nhiên, d i ây có thể cập n m t s biện pháp ch y u:

1. T năng cườ

quản trị chiến

lược kinh doanh và phát triển doanh

nghiệp

TOP

Kinh t n ế th trị ường luôn biế động, mu n t n t i và phát triố ồ ạ ển đòi hỏi doanh nghiệp

phải thích ứng v biới sự ến ng n ng độ đó. Quản trị kinh doanh hiệ đại cho rằng không thể chố đỡ

được với nhữ đổ ộng thay i thị trường nế ệu doanh nghi p không có m t chiến lược kinh doanh và

phát triển thể hi p mện tính chất động và tấn công. Chỉ có trên cơ sở đó, doanh nghiệ ới phát hiện

được nhữ ụ ữ đ ọ để đống thời cơ cần tận d ng hoặc nh ng e d a có thể xảy ra có i sách thích hợp. Toàn

bộ tư tưởng chiến l n lược và quản trị chiế ược sẽ được trình bày sâu ở môn chiến lược kinh doanh

và phát triển doanh nghiệp. Phần này chỉ lư ộ đ đắu ý rằng thiếu m t chiến lược kinh doanh úng n

thể hiện tính chủ động và tấn công, thiếu sự chăm lo xây dựng và phát triển chiến lược doanh

nghiệp không thể ho ng s n xuạt độ ả ất kinh doanh có hiệu quả kinh tế được và thậm chí trong

nhiều trường h n n s n. ợp còn dẫ đế ự phá sả

Trong xây d ng chiự ến lược kinh doanh cần phải chú ý các điểm sau:

- Chiến lược kinh doanh phải gắn với thị trường:

+ Các doanh nghiệp xây dựng chiến lược kinh doanh trên cơ sở đ ứiều tra, nghiên c u

nhu cầu trị trường và khai thác tối đa các thời cơ ợ, các thuận l i, các nguồ ự đển l c sản xuất ra các

sản phẩm với số lượng, chất lượng, chủng loại và thời hạn thích hợp. Có thể coi “chiến lược phải

thể hiện tính làm chủ th trị ường của doanh nghiệp” là phương châm, là nguyên tắc quản trị chiến

lược của doanh nghiệp.

+ Việc xây dựng chiến lược kinh doanh phải làm tăng được thế mạnh của doanh

nghiệp, giành ưu thế c ng. ạnh tranh trên thị trườ

+ Chiến lược phải thể hiện tính linh hoạt cao và vì thế xây dựng chiến lược chỉ đề cập

những v n . ấ đề khái quát, không cụ thể

- Khi xây dựng chiến lược kinh doanh phải tính đến vùng an toàn trong kinh doanh,

hạn chế r u ủi ro tới mức tối thiể

- Trong chiến lược kinh doanh cần xác định mục tiêu then chốt, vùng kinh doanh

chiến l ng u ki n c b n ó. ược và nhữ điề ệ ơ ả để đạt được mục tiêu đ

- Chiến lược kinh doanh phải thể hi n sệ ự kết hợp hài hòa giữa hai loại chiến lược:

chiến l c kinh doanh chung (nh ng v nh nhượ ữ ấn đề tổng quát bao trùm, có tính chất quyết đị ất) và

chiến l ph ng v ph n nhược kinh doanh bộ ận (nhữ ấn đề mang tính chất bộ ậ ư chiến l n phược sả ẩm,

chiến l n l n lược giá cả, chiế ược tiếp thị, chiế ược giao tiếp khuyếch trương,...).

- Chiến lược kinh doanh không phải là bản thuyết trình chung chung mà phải thể hiện

bằng nh ng m u quữ ục tiêu cụ thể, có tính khả thi với mục đích đạt hiệ ả tố đ ải a trong s n xuất kinh

doanh.

Một vấn đề hế ế ệt sứ ọc quan tr ng là n u doanh nghi p chỉ xây dự ưng chiến lược thì ch a đủ,

vì dù cho chiến lược xây dựng có hoàn hảo n đế đâu nếu không triển khai tốt, không biến nó

thành các chương trình, chính sách kinh doanh phù hợp v ng sới từng giai đoạn phát triển cũ ẽ trở

thành vô ích, hoàn toàn không có giá trị làm tăng hi u qu n phệ ả kinh doanh mà vẫ ải chịu chi phí

kinh doanh cho công tác này.

2. Lựa chọn qu

ết định

ản xuất kinh doanh có hiệu quả.

TOP

2.1 Quyết định sản lượng sản xuất và sự tham gia của các yếu tố đầu vào

tối ưu

p Đối với bất kì một doanh nghiệp s n xuả ất kinh doanh nào (trừ các doanh nghiệ

nhà nước hoạt t động công ích), khi tiến hành một quyế định sản xuất kinh doanh đều quan tâm

đế ậ ọ đạ ừ độ đ đề địn lợi nhu n mà h có thể t được t hoạt ng ó và u quyết nh tiế ấn hành sản xu t theo

mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Quy tắc chung tối đa hóa lợi nhuận là doanh nghiệp sẽ tăng sản

lượng cho tới chừng nào doanh thu cận biên (MR) còn vượt quá chi phí cận biên (MC). Trong

đ ấó, chi phí cậ ăn biên (MC) là chi phí t ng thêm khi sản xu t thêm một đơn vị sản phẩm. Doanh

thu biên (MR) là doanh thu tăng thêm chi bán thêm một đơn v s n phị ả ẩm.

Doanh nghiệp sẽ đạt mức lợi nhuận tối đa ở mứ đc sản lượng mà ở ó doanh thu

biên bằng chi phí cận biên (MR = MC). T n lại điểm này mức sả ượng Q* đạt được đảm bảo cho

hiệu qu tả ối đa.

Mặt khác, để giảm thiểu chi phí kinh doanh nguyên tắc sử dụ ống các yếu t đầu

vào là doanh thu biên do một y t kếu tố đầu vào bấ ỳ tạo ra (MRP) bằng với chi phí biên sử dụng

yếu tố đầu vào đó (MC), tức là MRP = MC. Nguyên t c này có nghắ ĩa là doanh nghiệp còn có thể

sử d ng tụ ăng thêm các yếu t ố đầu vào khi MRP > MC và hiệu qu s ả ẽ đạt tối ta khi MRP = MC.

2.2 Xác định điểm hòa vốn của sản xuất

Kinh doanh trong c ơ chế thị trường các doanh nghiệp đều r n hi u quất chú ý đế ệ ả

của chi phí lao động, vật tư, tiền vốn. Để sả ạ ện xuất một lo i sả đn phẩm nào ó, doanh nghi p phải

tính toán, xây dự ống m i quan hệ tối ư ữu gi a chi phí và thu nhậ ấ ả ẩp. Sản xu t bao nhiêu s n ph m và

bán v ra, và bao nhiêu sới giá nào thì đảm bảo hòa vố ỏn b ản phẩm tiêu thụ trên mức đó để mang

l i iại lợi nhuận. Đ ều ó đ đặt ra yêu cầu việc nghiên cứu đ ểm hòa vốn và phân tích hòa vốn.

Phân tích điểm hòa vốn là xác lập và phân tích mối quan hệ tố ư ữi u gi a chi phí

doanh thu, sản lượng và giá bán. Điểm mấu chốt để xác định chính xác điểm hòa vốn là phải

phân biệt các loại chi phí kinh doanh thành chi phí biến đổi và chi phí cố định. Cần chú ý là điểm

hòa vốn được xác định cho một kho ng thả ời gian nào đó.

3 Phát triển trình độ đội ngũ lao động và

tạo động lực cho tập thể và cá nhân người lao

động

TOP

Lao động sáng tạo của con người là nhân tố quyết t định đến hi u qu hoệ ả ạ động kinh

doanh. Các doanh nghiệ ưp cần đầu t thỏa đáng để phát triển quy mô bồi dưỡng lại và đào tạo

mới lực lượng lao động, đội ngũ trí thức có chất lượng cao trong các doanh nghiệp. Nâng cao

nghiệp vụ kinh doanh, trình độ tay nghề củ độ ũ ộ ọ ỹa i ng cán b khoa h c, k sư ỹ ậ, công nhân k thu t

để ố ư khai thác t i u nguyên vật liệu, nă ếng suất máy móc, thiế ệt bị công ngh tiên ti n,...

Đặc biệ ả ả ểt là cán b quộ n trị, giám đốc ph i được tuyển chọ ỹ độn k càng, có trình hi u biết

cao. Giám đốc là nhà lãnh đạo kinh doanh, đảm bảo cho hoạt động kinh doanh có hiệu quả nên

giám đốc phải có kiến thức về công nghệ, khoa h p xã học, về giao tiế ội, về tâm lý, kinh tế,... tổng

hợp nh n d ng kiững tri thức của cuộc sống và phải biết vậ ụ ến thức vào tổ chức, ra quyết định

những công việc trong thực tiễn hoạt độ ủng c a doanh nghiệp.

Về công tác quản trị nhân sự, doanh nghiệp phải hình thành nên cơ cấ độ ố ưu lao ng t i u,

phải bảo đảm đủ việc làm trên cơ sở phân công và bố độ trí lao ng hợp lý, sao cho phù hợp với

năng l n v ng cực, sở trường và nguyệ ọ ủa mỗi người. Trước khi phân công bố trí hoặc đề bạt cán

bộ đều ph m tra tay ngh ng, quy n, nhiải qua kiể ề. Khi giao việc cần xác định rõ chức nă ền hạ ệm

vụ, trách nhiệm. Đặc biệt công tác trả lương, thưởng, khuyến khích lợi ích vật chất đối với người

lao động luôn là vấn h ng. đề ết sức quan trọ

Động lực tậ ếp thể và cá nhân người lao động là y u t quy nh tố ết đị ới hiệ ả ếu qu kinh t .

Động lực cũng là yế ậu tố để t p hợp, cố kế ệt người lao độ ạng l i. Trong doanh nghi p, động lực cho

tập thể và cá nhân người lao động chính là lợi ích, là lợi nhuận thu được từ sả ấ ản xu t có hiệu qu

hơn. Các doanh nghiệp c ng, hần phân phối lợi nhuận thỏa đáng, đảm bảo công bằ ợp lý, thưởng

phạt nghiêm minh. Đặc biệ ầ ết c n có ch độ đ ộ ỏ đ ữ ỏ độ ãi ng th a áng với nh ng nhân viên gi i, trình

tay nghề cao hoặc có thành tích, có sáng kiến,... Đồng thời cũng cần nghiêm khắc xử lý những

trường h nhi phợp vi phạm. Trong kinh doanh hiện đại, ở ều doanh nghiệp hình thức bán cổ ần

cho ng c ngoài tiười lao động và người lao động s nhẽ ận đượ ền lương và thưởng là s lãi chia ố

theo cổ ầ ũ ph n c ng là một trong những gi n ng p bải pháp gắ ười lao động với doanh nghiệ ởi lẽ

cùng v ng không chới việc mua cổ phần người lao độ ỉ có thêm nguồ ừn thu nhập t doanh nghiệp

mà còn có quyền nhiều hơn trong việc tham gia vào các công việc của doanh nghiệp.

4. Công tác quản trị và tổ chức sản

ất

TOP

Tổ chức sao cho doanh nghi p có bệ ộ máy gọn, nhẹ, năng động, linh hoạt trước thay đổi

của thị trường. Cơ cấ ảu tổ chức của doanh nghiệp ph i thích ứ ự đổ ủng với s thay i c a môi trường

kinh doanh. Nhữ ộng n i dung này đã được trình bày ở ch ch c bương tổ ứ ộ máy quản trị doanh

nghiệp. M u cột điề ần chú ý là cơ cấ ổ ứ ủ ựu t ch c c a doanh nghiệp phải được xây d ng phù hợp với

các c c đặ đ ểi m của doanh nghi p (qui mô, ngành ngh kinh doanh, ệ ề đặ điểm quá trình t o ra kạ ết

quả,...) thì mới đảm bảo cho việc quản trị doanh nghiệp có hiệu qu ả được.

Xác định rõ chức năng, nhi n hệm vụ, quyề ạn, chế độ trách nhiệm, quan hệ giữa các bộ

phận v ng cới nhau, đưa hoạt độ ủa doanh nghiệp đi vào nề nếp, tránh sự chồng chéo giữa chức

năng và nhiệm vụ củ ộ đả ựa các b phậ ện. Doanh nghi p phải thường xuyên duy trì và m bảo s cân

đố ữ ội tăng cường quan hệ gi a các khâu, các b phậ ản trong quá trình s n xuấ ểt,... mới có th nâng

cao tinh thần trách nhiệm của mỗi người, nâng cao tính chủ độ ng sáng tạo trong sản xuất.

Hệ thống thông tin bao gồm những yếu t ng qua ố có liên quan mật thiết với nhau, tác độ

lại với nhau trong việc thu nhập, xử lý, bảo quản và phân phối thông tin nhằm hỗ trợ cho các

hoạt động phân tích và đánh giá kiểm tra thực trạ ấng và ra quyế ềt định v các v n đề có liên quan

đế độ ủ ộ ổ ứ ế ố ả đ ứn hoạt ng c a m t t ch c. Việc thi t lập hệ th ng thông tin ph i áp ng các yêu cầu sau:

- Hệ thống thông tin phải đáp ứng được nhu cầu sử dụ đầ đủng, được thiết lập với y các

nội dung, các vấn đề mà doanh nghiệp quan tâm.

- Hệ thống thông tin ph ng xuyên ải là hệ thống thông tin thườ được cập nhật bổ sung;

- Hệ th i khống cần phải được bố trí phù hợp vớ ả năng sử dụ ủng, khai thác c a doanh

nghiệp;

- Đảm bảo việc khai thác được thực hiện v p nhới chi phí thấ ất.

5. Đối với kỹ ậ thu t- côn

ngh

ệ

TOP

Một trong những lý do làm hiệu quả kinh tế ở các doanh nghiệp thấp là do thiếu

kỹ thuật, công nghệ hiện n đại. Do vậy vấ đề nâng cao kỹ thuật, đổi mới công nghệ là vấn đề luôn

được quan tâm ở các doanh nghiệ ểp. Tùy thuộ đặ đc vào loại hình kinh doanh, c i m ngành kinh

doanh, mục tiêu kinh doanh mà doanh nghiệp có chính sách đầ ưu t công nghệ thích áng. Tuy đ

nhiên, việc phát triển kỹ thuật công nghệ đòi hỏi phải có đầ ưu t lớn, phải có thời gian dài và phải

được xem xét kỹ đề lưỡng 3 vấn :

- Dự đoán đúng cầu của thị trường và cầu của doanh nghiệp về loại sản phẩm doanh

nghiệp có ý định đầu t n. D u dư phát triể ựa trên cầ ự đoán này doanh nghiệp mới có những mục

tiêu cụ thể trong đổi mới công nghệ

- Lựa chọn công nghệ phù hợp. Các doanh nghiệp trên cơ sở mụ ủ đc tiêu c a sản xuất ã

đề ữ đổ ậ ra có nh ng biện pháp i mới công nghệ phù hợp. Cần tránh việc nh p công nghệ lạc hậu, lỗi

thời, tân trang lại, gây ô nhiễm môi trường,... .

- Có giải pháp đúng v huy ề động và sử dụng vốn hiện nay, đặc biệt là vốn cho đổi mới

công nghệ, các doanh nghiệp mu n hoố ạt động có hiệu qu n sả thì cầ ử dụ ố đng v n có hiệu quả, úng

mục tiêu nguồn v n u t . ố đầ ư công nghệ

Rút ngắn thời gian xây dựng để nhanh chóng đưa dự án đầu t vào hoư ạt động luôn

là nhân tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc nâng cao hiệu quả kinh tế củ đầ ưa u t kỹ thuật công

nghệ.

Trong đổi mới công ngh không thệ ể không quan tâm đến nghiên cứ ửu s dụng vật

liệu mới và vật liệu thay th u thế vì giá trị nguyên vật liệ ường chiếm tỷ trọng cao trong giá thành

của nhiều loại sản phẩm, dịch vụ. Hơn nữa, việc sử dụ ếng nguyên vật liệu mới thay th trong

nhiều trường h ng s n phợp còn có ý nghĩa rất lớn trong việc nâng cao chất lượ ả ẩm.

Máy móc thiết bị luôn là nhân tố quyết định năng suất, chất lượng và hiệu quả.

Trong công tác quản trị kỹ ậ ứ ể ỹ thu t công nghệ, việc thường xuyên nghiên c u, phát tri n k thuật

đ đị đ đảóng vai trò quyết nh. Bên cạnh ó, công tác bảo quản máy móc thiết bị, m bảo cho máy

móc luôn hoạt động úng k ho n dđ ế ạch và tậ ụng công suất c t bủa thiế ị máy móc cũng óng vai trò đ

không nhỏ vào việc nâng cao hiệu quả sản xuấ ảt kinh doanh nói chung. Để đảm b o đánh giá

chính xác chất l t bượng hoạt độ ủng c a máy móc thiế ị, trong tính chi phí kinh doanh và phân tích

kinh tế cần sử dụ để ỉng khái niệm chi phí kinh doanh “không tải” ch chi phí kinh doanh về sử

dụng máy móc thiết bị bị mất đi mà không được sử ụ d ng vào mục đích gì.

Đổi mới công nghệ phải đảm bảo và nâng cao chất lượng s n ph n tả ẩm, thực hiệ ốt

công tác kiểm tra k cho nhỹ thuật và nghiệm thu sản phẩm, tránh để ững s n phả ẩm chất lượng

kém ra tiêu thụ trên thị trường.

6. T năng cườ

mở rộn

quan hệ cầu

ối giữa doanh nghiệp với xã hội

TOP

Cùng với s t cự phát triển c n xuủa nền kinh tế hàng hóa, sả ấ ủa các doanh nghiệp mở rộng

theo hướng s n xuả ất lớn, xã hội hóa và mở cử ốa làm cho m i quan hệ lẫn nhau trong xã hội ngày

càng chặt ch t sẽ. Doanh nghiệp nào biế ử dụ ố ệng m i quan h sẽ khai thác được nhiề đơu n hàng,

tiêu thụ tố độ ủ ố đạ ủt. Hoạt ng kinh doanh c a doanh nghiệp mu n t hiệu quả cao cần tranh th tận

dụng các lợi thế, h khó kh n cạn chế ă ủa môi trường kinh doanh bên ngoài. Đó là:

- Giải quyết tốt mối quan hệ vớ ụ đ đồ ủi khách hàng: là m c ích ý ch yếu trong kinh

doanh, vì khách hàng là người tiếp nhận s n phả ẩm, người tiêu dùng sản phẩm của doanh nghiệp.

Khách hàng có được thỏa mãn thì sản ph . ẩm mới được tiêu thụ

- Tạo ra sự tín nhiệm, uy tín trên thị trường đối với doanh nghiệp về chất lượng sản

phẩm, tác phong kinh doanh, tinh thần ph ,... bục vụ ất cứ doanh nghiệp nào muốn có chỗ đứng

trên thị tr t b t dường đều ph ng sải gây dự ự tín nhiệm. Đó là quy luậ ất di bấ ịch để tồn tại trong

cạnh tranh trên thương trường.

- Giải quyết tốt mối quan hệ với các đơn vị tiêu thụ, n vđơ ị cung ứng.

- Giải quyết tốt mối quan hệ với các tổ ứ đạ ch c quảng cáo, các cơ quan lãnh o doanh

nghiệp,... thông qua các tổ chức này để mở rộ ủ ạng ảnh hưởng c a doanh nghiệp, t o cho khách

hàng, người tiêu dùng biết đến sản phẩm của doanh nghiệp nhiều hơn, đồng thời bảo vệ uy tín và

sự tín nhiệm đối với doanh nghiệp.

- Phát triển thông tin liên lạc với các tổ chức, khác với th trị ường.

- Hoạt động kinh doanh theo đúng pháp luật.

- Có ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên sinh thái: bảo vệ rừ đầ ồ ố ựng u ngu n, ch ng s ô

nhiễm của bầu không khí, nguồn nước, sự bạ ầ ể ảc m u của đất đai trong phát tri n s n xuất kinh

doanh ...

CÂU HỎI ÔN TẬP TOP

1. Khái niệm hiệu quả kinh tế? Vai trò nâng cao hiệu quả kinh tế trong doanh

nghiệp?

2. Nêu hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổng hợp trong doanh nghiệp? Ý

nghĩa của từng chỉ tiêu ?

3. Nêu hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh bộ phận ? Ý nghĩa c a tủ ừng

chỉ tiêu? Mối quan hệ giữa chỉ tiêu hiệu qu n? ả kinh doanh tổng hợp và bộ phậ

4. Nêu biện pháp nâng cao hi u qu p? ệ ả kinh tế trong doanh nghiệ

CHƯƠNG 8

QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG TRONG DOANH NGHIỆP

Chương này đề ậ đế c p n các vấ đền sau:

- Sản phẩm và chất lượng s n phả ẩm

- Lịch sử phát triển của các quan niệm quản trị chất lượng

- Hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm trong doanh nghiệp

- Giới thiệu tóm tắt về bộ tiêu chuẩn I SO-9000

- Hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam

Ngày 28 tháng 7 năm 1995, Việt Nam đã trở thành thành viên chính thứ ủ ổ ức c a ASEAN, t ch c

này đang gấp rút hình thành khu vực mậu dịch tự ọ Đ do ASEAN, g i tắt là AFTA. iều này có

nghĩa, các mặt hàng phải có thuế suất từ 0% đến 5% giá trị xu nh p khất cũng như ậ ẩu. Trình độ

khoa học kỹ thuật của nhiều nước trong khu vực hơn chúng ta một khoảng xa, nhất là Sigappore.

Làm thế nào để trong vòng vài năm tới các sản phẩm của ta sản xuất ra đủ cạnh tranh với các

nước trong khối khi mà 2 trong 3 hàng rào bảo hộ mậu dịch không còn xa nữa: quota và thuế

suất. Còn chiếc rào cuối cùng là gì? Đó là chất lượng. Vậy chất lượng là gì?

I. KHÁI NI S NG SỆM VỀ ẢN PHẨM, CHẤT LƯỢ ẢN PHẨM.

1. Khái niệm sả ẩn ph m.

TOP

Theo C.Mác: Sản phẩm là kết quả củ độ để ụ ụa quá trình lao ng dùng ph c v cho việc làm thỏa

mãn nhu c u cầ ủa con người. Trong nề ế ệ ả ẩ ấn kinh t thị trườ ường, ng i ta quan ni m s n ph m là b t cứ

cái gì u thđó có thể đáp ứng nhu cầ ị trường và đem lại lợi nhuận.

Theo TCVN 5814: sản phẩm là “kết quả củ độa các hoạt ng hoặc các quá trình” (Quản lý

chất l t lượng và đảm bảo chấ ượng- Thuật ngữ và định nghĩa- TCVN 6814-1994).

Có nhiều cách phân loại sản phẩm theo những quan điểm khác nhau. Một trong cách phân

loại phổ biến là người ta chia sản phẩm thành 2 nhóm lớn:

- Nhóm sản phẩm thuần vật chất: là những vật phẩm mang đặc tính lý hóa nhất định

- Nhóm sản phẩm phi vật phẩm: đó là các dịch vụ. Dịch vụ là “kết quả tạo ra do các hoạt

độ ữ ứ độ ộ ộng tiếp xúc gi a người cung ng và khách hàng và các hoạt ng n i b củ ứa người cung ng

để đ ứ ủ đả ữ áp ng nhu cầu c a khách hàng”. (Quản lý chất lượng và m bả ấo ch t lượng- Thuật ng và

đị độ ụ ểnh nghĩa- TCVN5814-1994). Hoạt ng dịch v phát tri n theo trình độ phát triển kinh tế và

xã h ch vội. Ở các nước phát triển thu nhập qua dị ụ có thể đạt tới 60-70% tổng thu nh p xã hậ ội.

Khái niệm chất lượng sản phẩm

TOP

2.1 Một số quan điểm:

- Chất lượng sản phẩm là một phạm trù phức tạp, một khái niệm mang tính chất tổng hợp

về các mặt kinh tế - kỹ thuật, xã hội.

- Chất lượng s n phả ẩm được hình thành trong quá trình nghiên cứu, triển khai và chuẩn

bị sả ấ ả ế ấn xu t, được đảm b o trong quá trình ti n hành sản xu t và được duy trì trong quá trình sử

dụng.

Thông thường ng ng s n ph ng s n phười ta cho rằ ả ẩm có chất lượng là nhữ ả ẩm hay dịch vụ

hảo hạng, đạt được trình độ của khu vực hay thế giới và đ ứ đợ ủáp ng được mong i c a khách hàng

với chí phí có thể chấp nh n xuận được. Nếu quá trình sả ất có chi phí không phù hợp với giá bán

thì khách hàng s p nhẽ không chấ ận giá trị của nó, có nghĩa là giá bán cao hơn giá mà khách hàng

chịu b n phỏ ra để đổi lấy các đặc tính của sả ẩm.

Như vậy ta thấy cách nhìn về chất lượng giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng khác nhau nhưng

không mâu thuẫn nhau.

Xuất phát từ ữ nh ng quan n có hàng trđiểm khác nhau, hiệ ăm định nghĩa khác nhau về chất lượng

sản phẩm.

2.2 TCVN 5814-1994 trên cơ sở tiêu chuẩn ISO-9000 đã đưa ra định nghĩa: Chất lượng là

tập hợp các đặc tính của một thực thể (đố ạ ự đ ải tượng )t o cho th c thể ó có kh nă ỏng th a mãn

nh nững yêu cầu đã nêu ra hoặc tiềm ẩ . (Quản lý chất lượng và đảm bảo chấ ật lượng- Thu t ngữ

và đị ĩ ưnh ngh a-TCVN5814-1994). Nh vậ ăy, “khả n ng thỏa mãn nhu cầu” là chỉ tiêu cơ bản nhất

để đ ánh giá chất lượng sản phẩm.

Thông thường, ng p nh n ý tười ta rất dễ chấ ậ ưởng cho rằng cải tiến và nâng cao chất

lượng sản phẩm là phải tập trung cải tiến và nâng cao đặc tính kỹ thuật, sự hoàn thiện của sản

phẩm. Quan niệm này sẽ dẫn đến xu hướng đồng hóa việc đầ ư đổu t vào i mới dây chuyền sản

xuất, công nghệ sả ẩ ền xuấ ảt là nâng cao chất lượng s n ph m. Trong nhi u trường hợp, quan niệm

này tỏ ra đúng đắn, nhất là khi sản phẩm đang được s c hản xuất ra với công nghệ quá lạ ậu. Tuy

nhiên, chất lượng đã vượt ra khỏi phạm vi của sản phẩm. Doanh nghiệp s n xu n phả ất ra các sả ẩm

có chất lượng và nhờ những sản phẩm tốt mà được khách hàng tín nhiệm. Song muốn thật sự

được người tiêu dùng tín nhiệ ả ệ ệm, thì cùng với s n phẩm tốt, doanh nghi p còn phải thực hi n một

loạt dịch vụ cần thiế ả ẫt khác như: b o hành, hướng d n sử dụ ỹ địng, bảo dưỡng k thuật nh kỳ và

các dịch vụ phụ trợ khác.

u Điề đó có nghĩa là doanh nghiệp không chỉ bán sản ph i giúp khách hàng ẩm tốt mà còn phả

giải quyết các vấn đề nẩy sinh trong khi sử dụ ụ ữ đầ ủng. Ví d khi nh ng sản phẩm u tiên c a Nhật

Bản bán ra thị trường n c ngoài, khách hàng không th n h ng dướ ể đọc được các bả ướ ẫn sử dụng vì

nó vi ó hết bằng tiếng Nhật, nhưng sau đ ọ đã rút kinh nghiệm và hàng hóa của Nhật ngày càng

được chấ ậ ềp nh n nhi u hơn ở nước ngoài.

Chất l i thượng s n phả ẩm phả ể hiện thông qua các yếu tố sau:

- Sự hoàn thiện c u tủa s ây là yản phẩm: đ ế ố để giúp chúng ta phân biệt s i sản ph y vẩm nầ ớ ản

phẩm khác. thường thể hiện thông qua các tiêu chuẩ ền mà nó đạt được. Đ ũ đây c ng chính là i u tối

thiểu mà mọi doanh nghiệ ấ ẩp phải cung c p cho khách hàng thông qua sản ph m của mình.

- Giá cả: thể hiện chi phí để sả ấ ản xu t (mua) s n phẩm và chi phí để ử khai thác và s dụng nó.

Người ta thường g u. ọi đây là giá để thỏa mãn nhu cầ

- Sự kịp thời, thể hi n cệ ả về chất lượng và thời gian.

- Phù hợp với các điều kiện tiêu dùng cụ thể: sản phẩm chỉ có thể được coi là chất lượng khi

phù h p v u ki p ph u nợ ới điề ện tiêu dùng cụ thể. Doanh nghiệ ải đặc biệt chú ý điề ầy khi tung sản

phẩm vào các thị trường khác nhau để đảm bảo thành công trong kinh doanh.

Trong thực tế sản xuất kinh doanh, nếu không chú ý đầ đủ đế ốy n các yếu t trên sẽ dẫn đến

thiệt hại không nhỏ.

II. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC

QUAN NI

ỆM QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG.

TOP

1. Trong giai đ ạ đầ ủo n u c a cách mạng khoa học kỹ thuật, khi s m hàng hóa chản phẩ ưa

phát triển, sản xuất chủ yế ả ấu theo kiể ủu th công. Người s n xu t biết rõ khách hàng của mình là

ai, nhu cầu c n xu n ph u của họ là gì và sả ất ra các sả ẩm đáp ứng nhu cầ ủa họ, và xem đây là điều

đương nhiên, không gì đáng bàn cải.

2. Khi công nghiệp phát triển, lượng hàng hóa sản xuất ra ngày càng nhiều và sản xuất

được tổ ứ đ ự ch c theo nhiều công oạn khác nhau theo kiểu dây chuyền, người tr c tiếp sản xuất

không bi n phết được người tiêu dùng sả ẩm của họ là ai và nên rất dễ xảy ra tư tưởng làm dối

.Lúc này, vai trò của các cán bộ chuyên trách về kiểm soát chất lượng trở nên quan trọng và lực

lượng này ngày càng phát triển với mục tiêu là kiểm soát chặt chẽ sả ản phẩm làm ra để đảm b o

không cho lọt ra thị trường nh ng s n phữ ả ẩm kém chất lượng.

Tuy nhiên, nhiều thực nghiệm đã chứng minh rằng không thể nào kiểm tra hết được các

khuyết tật của sản ph kiẩm. Dù cho có áp dụng công cụ ểm tra gì mà ý thức con người không

quyết tâm thì vẫn không thể ng n tăn chặ ừ đầu sai lỗi phát sinh và lọt qua kiểm tra. Giải pháp

KCS xem ra không đạt hiệu qu nhả ư mong đợi và tạo nên một sự lãng phí khá lớn. Mặt khác,

không thể nào có được sản ph u ngẩm tốt ở khâu sản xuất nế ười ta không có được các thiết kế sản

ph iẩm có chất lượng. Đ ều này đòi hỏi việc quản trị chất lượng phải mở rộ ồng ra và bao g m cả

khâu thiết kế.

3. Đây là mộ ấ đ ư đầ đủ ựt bước tiến r t áng kể, song vẫn ch a y . Trong th c tế thị trường, có 2

yếu tố mà người mua hàng cân nhắc trước khi mua:

- Giá cả: gồm cả giá khi mua và giá sử ụ d ng.

- Chất lượng: muốn biết được mức chất lượng của sản phẩm bày bán, người mua thường so

sánh với sản phẩm cùng loại đã biết, và thường hay hỏi người bán về mẫu mã, tính năng. Ở đây

cần sự tín nhiệm của người mua đối với hãng sản xuất ra sản phẩm. Sự tín nhiệm này, nhiều khi

Thứ ba: Theo sự bắt buộ ủ ậc c a lu t lệ mỗ ụ đ ậ ựi nước, ví d luậ ềt v an toàn iện, lu t an toàn th c

phẩm, luật về xây dựng... nếu không theo luật thì không được, mà cách theo tốt nhất là xây dựng

hệ thống quản lý chất lượng ó. để đảm bảo chất lượng theo các luật lệ đ

Bộ tiêu chuẩn ISO9000:1994 gồm 24 tiêu chuẩn khác nhau được chia

thành 5 nhóm lớn nh ư sau:

- Các yêu cầu của hệ thống chất lượng: gồm các tiêu chuẩn ISO9001, ISO9002 và ISO9003.

- Các tiêu chuẩn h ng d n vướ ẫ ề đảm bảo chất lượng ISO9000-1, ISO9000-2, ISO9000-3,

ISO9000-4.

- Các tiêu chuẩn h ng d n v quướ ẫ ề ản lý chất lượng ISO9004-1,ISO9004-2 ISO9004 -3,

ISO9004 -4, ISO9004 -5, ISO9004 -6, ISO9004 -7.

- Các tiêu chu ánh giá hẩn đ ệ thống chất lượng ISO10011-1, ISO10011-2, ISO10011-3

Các tiêu chuẩn h ISO8402, ISO10012-1, ISO10012-2, ISO010013, ISO10014, ỗ trợ

ISO10015, ISO10016. Quá trình toàn c i nhanh chóng vầu hóa với những thay đổ ề công nghệ và

thị trường, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có khả năng cạ ảnh tranh quốc tế, ngay c khi mục tiêu

thị trường của họ là nội địa. Sự ra đời của phiên bản 2000 của tiêu chuẩn ISO 9000 không phải là

chuyện đặc biệt, bởi lẽ, trên thực tế, tất cả các tiêu chuẩn của ISO đều được xem xét lại sau 5

năm áp dụng để đảm bảo r p v n hi n tằng chúng vẫn còn thích hợ ới trình độ phát triể ệ ại. Thực tế

cho thấy vi u quệc đầ ưu t cho hệ thống quản lý chất lượng đã mang lại hiệ ả thực sự về mặt tổ

chức, điều hành, th nâng cao chương mại cũ ưng nh ất lượng của sản ph m , dẩ ịch vụ. Trong quá

trình áp dụng, người ta cũng nhận ra rằng c u cấu trúc và yêu cầ ụ thể của các tiêu chuẩn ISO

9001, ISO 9002, ISO 9003:1994 ch a các ỉ thuận l ng cợi cho việc quản lý chất lượ ủ đơn vị sản

xuất , khó áp dụng cho các tổ chức dịch vụ , khó gắn nó v ng quới h thệ ố ản lý chung, với hệ

thống quản lý môi trường, nếu có.

Việc soát xét và ban hành phiên bản ISO 9000:2000 sẽ đ em lại nhi ng thều lợi ích, đồ ời là

những thách thức mới cho các doanh nghiệp , tổ chức, các chuyên gia, nhà quản lý.....

Sơ đồ 8.5: Qui trình cấp gi ng nhấy chứ ận ISO9000

Tiêu chuẩn ISO 9000:2000 bàn về nh nh nghững khái ni m và ệ đị ĩa cơ bản thay thế cho tiêu

chuẩn các thuật ngữ và định nghĩa (ISO 8402) và tất cả các tiêu chuẩn ISO hướng dẫn cho từng

ngành cụ thể.

Tiêu chuẩn ISO 9001:2000 sẽ ế thay th cho các tiêu chuẩn ISO 9001. ISO 9002. và ISO

9003:1994 đưa ra các yêu cầu trong hệ thống quản lý chất lượng. là tiêu chí cho việc xây dựng,

áp dụng và đánh giá hệ thống quản lý chất lượng.

Vai trò của ISO 9001:2000 trong các bộ tiêu chuẩn không hề thay đổi như ộng m t số nội dung

được đư đặ ủ đ đổ ũa thêm và c biệ ất c u trúc c a tiêu chuẩn ã thay i hoàn toàn. Tiêu chuẩn c gồm 20

đ ảiều kho n riêng biệt không thể hiện rõ và dễ hiểu cho người sử dụng chúng. Tiêu chuẩn mới

gồm 8 điều khoản với nộ ễi dung d hiểu và logic hơn. Trong đ đó 4 iều khoản cuối đưa ra các

yêu cầu c ng qu ng c n ủa hệ thố ản lý chất lượ ầ được xây dựng. áp dụng và đánh giá.

Tiêu chuẩn ISO 9004:2000 là một công cụ hướng dẫ ệ ến cho các doanh nghi p muốn cải ti n và

hoàn thi ng chện hơn nữa hệ thố ất lượng của mình sau khi đã thực hiện ISO 9001:2000. Tiêu

chuẩn này không phải là các yêu cầ ỹu k thuật; do đó, không thể áp dụ đểng được đăng ký hay

đ ứ đặ ệánh giá ch ng nhận và c bi t không phả ẩ ễi là tiêu chu n di n giải ISO 9001:2000.

Tiêu chuẩn ISO 19011:2000 nhằm h t lướng d ng quẫn đánh giá cho hệ thố ản lý chấ ượng cũng

như h ng qu n cệ thố ản lý môi trường và sẽ thay thế tiêu chuẩ ũ ISO 10011:1994.

Trước đây. doanh nghiệp có thể lự ọ ữ ộa ch n gi a ISO 9001; ISO 9002; ISO 9003 tùy thu c vào

đặ đ ủ ọ ư đốc iểm sản xuấ ầt kinh doanh và nhu c u quản lý c a h . Nh ng i với phiên bản mới, doanh

nghiệp chỉ có mộ ọt lựa ch n ISO 9001:2000; trong đó doanh nghiệp có thể lo i trạ ừ bớt mộ ốt s

đ ụ độ ủ ọ ừ đ đảiều khoản không áp d ng cho hoạt ng c a h . Việ ễc mi n tr ó phải m bảo không ảnh

hưởng đến năng lực, trách nhiệm và khả nă ấ ẩng cung c p s n phả m /dịch vụ ỏ th a mãn nhu cầu

khách hàng cũ ưng nh các yêu cầu khác về luật định. Các điểm miễn trừ chỉ được phép nằm trong

đ đế ủiều khoản 7 liên quan n quá trình sản xuất c a doanh nghiệp.

So v , phiên bới phiên bản cũ ản m ng ới có nhữ thay đổi chính sau đây:

- Khái niệm sản ph nh ngh n cẩm và/hay dịch vụ được đị ĩa rõ ràng. Trong phiên bả ũ khái

niệm này chỉ được hiểu ngầm.

- Đưa vào khái niệm tiếp cận quá trình và được coi là một trong những nguyên tắc cơ

bản c ng. T n u t u t ủa quản lý chất lượ ất cả hoạt động chuyể đổi yế ố đầu vào thành yế ố đầu ra được

coi là một quá trình. Để ho u qu p ph n dạt động có hiệ ả. doanh nghiệ ải biết nhậ ạng và điều hành

nhiều quá trình liên kết nhau.

- Số lượng qui trình yêu cầu giảm còn 6. bao gồm:

+ Nắm vững công tác tài liệu

+ Nắm vững việc lưu trữ ồ h sơ, văn thư.

+ Công tác ánh giá nđ ội bộ.

+ Nắm vững nhữ đng iểm không phù hợp.

+ Hoạt động khắc phục

+ Hoạt động phòng ngừa.

- Chú trọ đếng n khách hàng. Tiêu chuẩn nầy h ng hoàn toàn vào khách hàng. Mướ ục tiêu

của nó là định hướng hoạt động của doanh nghiệp vào khách hàng và nhắm tới việc thỏa mãn

khách hàng.

- Thích ứ ống t t hơn v ng dới nhữ ịch vụ. Tiêu chuẩn được viết lại để phù h n vợp hơ ới việc

áp d ch vụng trong lĩnh vực dị ụ.

- Thay thế hoàn toàn cho ISO 9001. ISO 9002 và ISO 9003:1994.

T n ương thích với ISO 14000. ISO 9001:2000 đã được dự kiế để tương thích với những

hệ thống quản lý chất lượng khác được công nhậ ố ế ũ ốn trên bình diện qu c t . Nó c ng ph i hợp với

ISO 14001 nhằm cải thiện sự tương thích giữ ẩa 2 tiêu chu n này tạo dễ dàng cho các doanh

nghiệp.

- Tính dễ đọc: nội dung của tiêu chuẩn đã c đượ đơn giản hóa, dễ đọc nhằm tạo sự dễ

dàng cho người sử ụ d ng.

- Cu n m nh n vi n. ối cùng. tiêu chuẩn này nhấ ạ đế ệc không ngừng hoàn thiệ

T p ổ chức UNIDO có làm một cuộc điều tra đối với các doanh nghiệ ở châu Âu, Á Phi và Mỹ

La Tinh thì th a ra ấy các lý do mà doanh nghiệp đư để áp dụ ố ứ ựng hệ th ng ISO9000 theo th t như

* ng u cĐáp ứ được yêu cầ ủa khách hàng ngoài nước.

* Xóa bỏ các rào cản trong thương mại.

* Gia tăng thị phần.

* C n hi u n . ải thiệ ệ ăng nội bộ

* Nhiều c nh tranh ng. đối thủ ạ đã áp dụ

* K p ết hợ được với TQM (quản lý chất lượng toàn bộ)

* ng u c a khách hàng trong nĐáp ứ được yêu cầ ủ ước.

* Nâng cao tinh thần làm việc và tình cảm của nhân viên đối với công ty.

* C ng c o. ủ ố uy tín lãnh đạ

* Chứng tỏ ự s tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.

Doanh nghiệp nào được bên thứ 3 công nhận đạt tiêu chuẩn ISO9000 sẽ thu c nhđượ ững lợi

ích sau:

- Bên mua hàng hóa dịch vụ hoặc bỏ thầu mi n gi nghi n phễ ảm việc thử ệm lại sả ẩm.

- Xu u dất khẩu và trúng thầ ễ dàng đối với đối tác nước ngoài.

- Có một h thệ ống tin cậy trong việc bán hàng giữa các doanh nghiệp c ng nh giũ ư ữa các quốc

gia.

- Dễ được các thị trường khó tính chấ ấp nhậ ện, đặc bi t cho các sản ph m có liên quan đế ứn s c

khỏe, an ninh và môi trường.

Tóm lại muố ộn h i nhập vào thị trường thế giới, các doanh nghiệp phải có ngôn ngữ tương

đồ ộ ữ ững với nhau và ISO9000 là m t trong nh ng ngôn ng đó. Hiện nay, vẫn còn không ít người

ngộ nh ng cận ISO9000 là một loại tiêu chuẩn chất lượ ủa sản phẩm. Không phải thế, ISO9000 là

một h thệ ống quản lý chất lượng áp dụng cho đơn vị để cải tiến công tác quản trị cho phù hợp,

trên cơ s ó ở đ đảm bảo việc thực hiện cam kết chất l i vượng s ản phẩm, dịch vụ đố ới khách hàng.

Một ngộ nh ng không nh p c n phận khác, cũ ỏ, là cho rằng áp dụng ISO 9000 doanh nghiệ ầ ải

đổ đ ũ ư ấi mới máy móc thiế ật bị và công nghệ, th t ra ôi khi c ng cầ ến thi t nh ng không phải t t cả.

ISO9000 tác động vào h , có ngh a là tác ệ thố ảng qu n trị ĩ độ đếng n con người và thông qua con

người. Và như thế, một lần nữa cho thấy rằng ISO9000 không phải là vật bảo chứng cho sản

phẩm chất lượng cao - mà nó chỉ bả ẩ ấo đảm sản ph m được sản xu t ra đúng với mức chất lượng

đ đị ọã xác nh trong m i lô hàng.

Một nguyên t c ngắ ắn g n cọ ủa ISO 9000 là "viết ra những công việc mình làm và chỉ làm

những gì đã viết", các doanh nghiệp có trình độ công nghệ, máy móc thiết bị khác nhau để có thể

áp dụng hệ thống ISO9000, mỗi doanh nghiệp phải rà soát, thiế ăt lập các v n bản ghi rõ chính

sách chất l i thượng, qui trình sản xu ng dất, hướ ẫn công việc... và đảm bảo mọi ngườ ực hiện úng đ

những u điề đã được qui định không ng hođược làm tùy tiện, cảm tính, tùy hứ ặc theo trí nhớ mỗi

người.

Việt Nam bi m 90 song thết đến ISO 9000 từ ữ nh ng nă ời gian đầu ít người quan tâm về

nội dung ra sao, áp dụng thế nào. kể cả người làm công tác quản lý lẫn các doanh nhân. Dần dần,

dưới tác động của quá trình đổi mới kinh tế, sức ép của thị trường đang mở cử ựa, s năng động

của doanh nghiệp trong điều kiện cạnh tranh và nỗ lực của cơ quan quản lý đã thúc đẩy quá trình

xây dựng và áp dụng ISO 9000 trong doanh nghiệp. Thời gian đầu, do lợi thế về ề ặ nhi u m t, các

doanh nghiệp có v p khác, ốn nước ngoài đã đi t đầu trong hoạ động nầy. Về sau, các doanh nghiệ

do chịu sức ép của thị trường, đồng thời nhận thức được sự cần thiết và lợi ích của ISO 9000 nên

đ ự ộ ự ụ đ ể ựã tích c c vào cu c. Việc xây d ng và áp d ng ISO 9000 ã được tri n khai ở 12 lĩnh v c sản

xuất (thực phẩm đồ uống, dệt sợi may, gi c phấy, than và hóa dầu, hóa chất, dượ ẩm, cao su-nhựa,

vật liệu xây dựng, kim loại, máy và thiết bị, thiết bị đ ọ ẩ ư iện và quang h c, các sản ph m ch a được

xếp loại khác); 6 lĩnh vực kinh doanh dịch vụ ( xây dựng, thương mại, vận tải, thông tin, dịch vụ

kỹ thuật và các dịch vụ khác chưa xếp loại)và gần đây đã phát triển sang lĩnh vực quản lý hành

chính như là biện pháp quan tr i cách hành chính. ọ đểng thực hiện mục tiêu cả

Tuy nhiên. cần l u ý rư ằng. ISO 9000 không phải là cây đũa thần giải quyết được mọi vấn

đề ổ ứ độ ủ trong sả ấ ạn xu t kinh doanh. T o được nề ế n p t ch c hoạt ng theo các tiêu chí c a ISO 9000

là hết sức cần thiết, song duy trì và phát triển nó mới thự ự ọ ộ ữc s quan tr ng. M t trong nh ng yêu

cầu cơ bản của ISO 9000:2000 chính là đòi hỏi có sự cả ấi tiế ện liên tục h thống ch t lượng của

mỗi doanh nghiệp.

Với xu thế hộ ự đứi nhập vào nề ến kinh t khu v c và thế giới. các doanh nghiệp ng trước

những cơ hộ ữ ứi to lớn và nh ng thách th c gay gắt. Để cạ ắnh tranh th ng lợi. doanh nghiệp không

còn cách nào khác là phải nâng cao năng su ng suất và chất lượng s n phả ẩm. Nă ất và chất lượng

là hai mặt của vấn đề cạ ấ ữnh tranh.Cả ếi ti n ch t lượng chính là con đương ngắn nhấ ềt và b n v ng

nhất dẫn đến việc nâng cao năng suất. Cùng với việc đầu tư chiều sâu về kỹ thuật, công nghệ; mở

rộng s n xuả ất ; việc áp dụng thành công các thành tựu tiên ti n cế ủa khoa học quản lý trên cơ sở

các tiêu chí của ISO 9000 sẽ giúp các doanh nghi t Nam rút ngệp Việ ắn dần khoảng cách với khu

vực và thế giới.

2.2 Hệ thống TQM.

Hệ thống TQM là một h thệ ống quản lý chất lượng toàn diệ ấ ện. Xu t phát từ kinh nghi m thực

tiễn, người ta đúc kết thành một kỹ thuật hướng dẫn cách thứ đểc làm sao cải tiến trong công

việc hàng ngày và cả trong việc thực hiện k ho n. ế ạch trung và dài hạ

Theo Histoshi Kume: "TQM là một dụ đếng pháp quản trị đưa n thành công, tạ ậo thu n lợi cho

sự tăng trưởng bền v ng cữ ủa một tổ chức (mộ độ ất doanh nghiệp) thông qua việc huy ng hết t t cả

tâm trí của tất cả các thành viên nhằm tạo ra chất lượng một cách kinh tế theo yêu cầu khách

hàng.

Theo ISO 9000: "TQM là cách quản trị một tổ ứ ộ ch c (m t doanh nghiệ ấp) tập trung vào ch t

lượng, dựa vào sự tham gia của các thành viên của nó nhằm đạt được sự thành công lâu dài nhờ

vào việc thỏa mãn khách hàng và đem lại lợi ích cho các thành viên của t chổ ức đó và cho xã

hội"

Mục tiêu chính của TQM là làm sao cho sản phẩm và d ch v c hiị ụ được thự ện với chất lượng

tốt đồng thời phải giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất lao động rút ngắn thời gian giao hàng,

giao hàng đúng lúc... Điều này cũng có nghĩa là TQM hướng tới đảm bảo 3 chữ P của chất lượng

một cách tốt nhất thông qua nỗ l mực của tất cả ọi thành viên trong tổ chức.

Nói chung, TQM trình bày một tập hợp các nguyên tắc nhằm nâng cao chất lượng bằng cách

động viên toàn bộ các thành viên không phân biệt trực tiế ảp hay gián tiếp s n xuất, công nhân,

cán b c nhộ đạ hay lãnh o các cấp trong doanh nghiệp. Các nguyên tắc này có thể tóm lượ ư sau:

- Chính khách hàng mới là người định ra chất lượng và nhu cầu của khách hàng là tối thượng

- Lãnh đạo cao nhất trong doanh nghiệp phải làm người lãnh đạo thực hiện chất lượng

- Ch n p kất lượng là vấ đề chiến lược phải t được đặ ưu tiên trên hàng đầu khi lậ ế hoạch

- Chất lượng là trách nhiệm của mọi thành viên ở mọ ệ ọi cấp bậc trong doanh nghi p m i người

phải đồng tâm hiệp l gi n ng. ực để ải quyết vấ đề chất lượ

- Các chức n c c c chăng trong doanh nghiệp phải tập trung vào việ ải thiện liên tụ ất lượng để

hoàn thành mục tiêu chiến l p. ược của doanh nghiệ

Việc giải quyết các trục trặc và nâng cao liên tục chất lượng phải dựa vào việc sử dụng

phương pháp kiểm soát chất lượng b ng kê (SQC) vào áp dằng thố ụng vòng tròn Deming

² Giáo dục đào tạo là nền tảng cho việc cải tiến chất lượng liên tục...

2.3 Hệ thống chất lượng Q.Base.

Cùng với sự phát triển nhanh chóng của việc áp dụ ộng b tiêu chuẩn ISO9000, mộ đềt vấn nảy

sinh là các doanh nghiệp vừa và nhỏ gặ ềp khá nhi u khó khă ện trong vi c áp dụng tiêu chuẩn này,

đặ ệc bi t là về mặt chi phí.

Telare - tổ ch c chứ ứng nh u c a New Zealand, sau khi nghiên cận chất lượng hàng đầ ủ ứu thị

trường đã đưa ra hệ th t lống quản lý chấ ượng v n sẫ ử dụ ắng các nguyên t c cơ bản của tiêu chuẩn

ISO9000 (chủ yếu là ISO9002 và ISO9003) như đơ ụ ống n giản và dễ áp d ng hơn. Hệ th ng này,

bao gồm những yêu cầu cơ bả ệ ầ ản mà bất kỳ doanh nghi p nào cũng c n phải có để đảm b o giữ

được lòng tin đố ụ ọ ắi với khách hàng về ấ ch t lượng sản phẩ ềm hoặc v dịch v , g i t t là Q.Base.

Trong một s thố vấn đề, hệ ống Q.Base không đi sâu như ISO9000, mà đòi h i nhỏ ững yêu cầu

tối thiểu cần có, từng doanh nghiệp có thể phát triển từ hệ thống Q.Base lên cho phù hợp với yêu

cầu của ISO9000. Hệ thống Q.Base rất linh hoạt, từng doanh nghiệp có thể vậ ền dụng theo đi u

kiện cụ thể củ ụa mình và là công c rấ ế ệt cần thi t cho lãnh đạo các doanh nghi p nhỏ và vừa

không chỉ trong công tác quản lý chất lượng.

Hệ thống Q.Base là tậ ấp hợp các kinh nghiệ ảm qu n lý ch t lượng đã được thực thi tại New

Zealand và một số ố qu c gia khác như Đanmạ ểch, Australia, Canada, Thụ Đy i n. Q.Base đề cập

đế ự ủn các lĩnh v c ch yế ảu trong qu n trị ch chất lượng, chính sách chỉ đạo về ất lượng, xem xét

hợp đồng v ng, kiới khách hàng, quá trình cung ứ ểm soát nguyên v m soát quá trình, ật liệu, kiể

kiểm soát thành phẩm, xem xét đánh giá nội bộ, kiểm soát tài liệu, o, c ng. đào tạ ải tiến chất lượ

Việt Nam đã được Telare cho phép sử dụ ố ừng hệ th ng Q.Base t tháng 11/95 và ngày 7/6/96,

ban lãnh đạo 2 cơ quan Telara New Zealand và Tổ ụng c c tiêu chuẩn đo lường chất lượng Việt

Nam đã chính thức ký v c này. Ngoài ra, Telare căn b n v viả ề ệ ũng đang xem xét cho phép

Philippines, Inđonesia và Bruney s n Q.Base. ử ụ d ng tiêu chuẩ

H ng ệ thống Q.Base tuy chưa phải là tiêu chuẩn quốc tế như ISO9000, như đang được thừa

nhận r n m ng nh n các hộng rãi làm chuẩ ực để chứ ậ ệ thống đảm bảo chất lượng. Q.Base sử dụng

chính các nguyên t c biắc của ISO9000 như đơng n giản và dễ áp dụng hơn, đặ ệt phù hợp với các

doanh nghiệ ỏp nh và v ang bừa đ ước đầu hình thành h ng. ệ thống quản lý chất lượ

Q.Base có y đầ đủ nh ng y u tữ ế ố c bơ ả ệ ấ ệ ển của một h thống ch t lượng, giúp doanh nghi p ki m

soát được các lĩnh vực chủ chốt trong hoạt động của mình. Nó tập trung vào việc phân công

trách nhiệm và giao quyền hạn, khiến cho mọi thành viên chịu trách nhi hành ệm về độ ủng c a

mình.

Sau khi đã thực hiện các yêu cầu của hệ thống Q.Base, doanh nghiệp có thể thêm các qui định

mà doanh nghiệp cần thiết và có thể mở rộ đế ỏ ọ ủng dần dần n th a mãn m i yêu cầu c a ISO9000.

Hệ thống Q.Base r t linh hoấ ạt và không mâu thuẫn v ng qu ới các hệ thố ản trị chất lượng khác như

ISO9000 hay TQM và r ng doanh nghi n hất có ích cho nhữ ệp cung ứng cho các công ty lớ ơn đã

có giấy công nhận ISO9000.

M ng hột cách tổng quát, hệ thống Q.Base được áp dụng trong các trườ ợp:

• Hướng dẫn để quản lý chất lượng trong công ty, nhằm nâng cao khả nă ạng c nh tranh của

mình, thực hiện các yêu cầu đối với chất lượng s n phả ẩm một cách tiết kiệm nhất.

• Theo hợp đồng gi nhữa công ty và khách hàng (bên thứ ất và bên thứ hai) khi khách hàng

đ ỏ ụ đả đểòi h i. Doanh nghiệp phải áp d ng mô hình m bả ấo ch t lượng theo Q.Base có thể

cung cấp s n ph ng. ả ẩm đáp ứ

• Chứ ủ ứ ố đả ủ ổ ứng nhận c a bên th 3: Hệ th ng m bảo chất lượng c a công ty được t chức ch ng

nhận đánh giá và cấp chính thức.

2.4 Giả ấ ủi thưởng ch t lượng c a Việt Nam.

Để khuyến khích các tổ chức sản xuất kinh doanh, dịch vụ, các tổ chức nghiên cứu triển khai

khoa học công nghệ nâng cao chất lượng hoạ ạ ề ảt động, t o ra nhi u s n phẩm có chất lượng cao, bộ

khoa học công nghệ và môi trường đã quyết định đặt "giải thưởng chất lượng" để xét tặng hàng

năm cho các đơn v ng. ị có nhiều thành tích về chất lượ

Giải thưởng chất lượng Việt Nam được thành lập nh y mằm thúc đẩ ọi tổ chức nâng cao tính

cạnh tranh bằng cách so sánh với những tiêu chuẩn được công nhận trên phạm vi quốc tế.

Giải th t lưởng chấ ượng Việt Nam bao gồ ừ ốm 7 tiêu chuẩn được tham khảo t các hệ th ng chất

lượng quốc tế nh m khuyằ ến khích các tổ chức tăng cường việc áp dụng TQM và tiên đến được

cấp giấy chứng nhận ISO9000.

B n vảy tiêu chuẩ ề chất lượng Việt Nam gồm:

1. Vai trò của lãnh

đạ đo 90 iểm

2. Thông tin và phân tích dữ liệu 75 điểm

3. c 55 Định h n lướng chiế ượ

điểm

4. Phát triển và qu n nhân lản lý nguồ ực 140 điểm

5. Quản lý chất lượng quá trình 140 điểm

6. Các kết quả về chất lượng và kinh doanh 250 điểm

7. Thỏa mãn yêu cầu củ đa khách hàng 250 iểm

Tổng

cộng: 1.000 điểm

Giải thưởng gồm 2 loại : Giải vàng: xét trong phạm vi cả nước

Gi . ải bạc: xét trong t nh, thành phỉ ố

2.5 M hột số ệ thống khác.

2.5.1 HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points).

Đây là tiêu chuẩn kỹ thuật kiểm tra thực ph c phẩm do Viện Hàn Lâm khoa học thự ẩm Mỹ

nghiên cứu, cho ra đời năm 1971 và sau 16 năm kiểm nghiệm đã đưa vào sử dụ ạ ỹng t i M . Hiện

nay nó đã được nhiều nước và các tổ chức trên thế giới công nhận và áp dụng. Liên Hiệp Quốc

chọn HACCP làm tiêu chuẩn thanh tra quốc tế về ậ thực phẩm, EU công nh n HACCP làm tiêu

chuẩn thực phẩm của mình. Nội dung của HACCP thực chất là hệ thống kiể ấm tra ch t lượng sản

ph iẩm chặt chẽ, hi u qu . G m 12 ệ ả ồ đối tượng được coi là đ ểm nóng để liên tục được kiểm tra

theo dõi thường xuyên: nguyên liệu, thành phẩm, phụ li t liệu, vậ ệu bao gói, nhãn mác, các chất

tẩy rửa diệt trùng, bôi trơn, nhà xưởng và các trang thiết bị vậ đển hành, vệ sinh công nhân... phát

hiện và ngăn ngừa những điều ki n x u x n phệ ấ ảy ra cho sả ẩm, tránh lây lan qua khâu khác.

Khi áp dụng hệ thố ệ ựng HACCP, doanh nghi p phải xây d ng biểu đồ quá trình, xác lập các

đ ớ ữ độ ụiểm kiểm soát t i hạn và nh ng hành ng khắc ph c. Tất cả phải thể hiện bằng các tài liệu

tương ứng và phải được thẩm tra xác nh n. ậ

Hệ thống n n s n xuầy có thể áp dụng xuyên suốt dây chuyề ả ất thực phẩm; đem lại lòng tin cho

người tiêu dùng về an toàn thực phẩ đặ ệ đốm. Tiêu chuẩn HACCP c bi t có ý nghĩa i với các doanh

nghiệp kinh doanh hàng thủy s n, nh n bán hàng sang Nhả ất là khi các doanh nghi p này muệ ố ật

Bản, Châu Âu và Châu Mỹ.

2.5.2 GMP (Good Manufacturing Practice)

H n u ướng d n xuẫn thực hành tốt sả ất thuốc thuộc khối ASEAN (GMP) được triển khai lầ đầ

năm 1984 và được cuộc họp l 5 vần thứ ề hợp tác kỹ ự ổ ứ thuật trong lĩnh v c dược phẩm t ch c tại

Bangkok thông qua, và được s a ch a lử ữ ại năm 1988.

Tại cuộc hợp l 13 cần thứ ủa nhóm công tác về hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực dược phẩm của

khối ASEAN, Inđonesia với tư cách là nước điều hành GMP- ASEAN đã thành lập ban sửa đổi

cho bản công bố lầ ển 2. Do sự phát tri n của khoa họ ỹ ĩ ực k thuật trong l nh v c dược phẩm, ban

sửa đổi đã dự thảo sửa chữa và bổ sung cho lần xuất bản mới, bao gồm cả việ ấ ậc ch p nh n qui chế

và hướng d n sẫ ử dụ ủ ủng dược phẩm c a MCA 1993, qui chế liên bang FDA, GMP c a Australia

cho các sản ph o h ng nh n cẩm trị liệu, có tham khả ệ thống chứ ậ ủa WHO đối với các dược phẩm

trong thị trường qu ng nhốc tế, cũ ư GMP quốc tế và các quốc gia khác.

Nhằm góp ph y viần thúc đẩ ệc thực hiện chính sách quốc gia về thuốc của Việt Nam, ngày

9/9/96, Bộ y tế i Viđã quyết định chính thức áp dụng GMP - ASEAN tạ ệt Nam.

Mục đích của GMP là để đảm bảo m ng s n phột cách chắc chắn rằ ả ẩm được sản xuất ra một

cách ổn định, đạt chất lượng qui định, h p vợ ới mục đích sử dụ đ đề đềng ã ra. GMP cập đến mọi

khía cạnh của việc sản xuất và kiểm tra chất lượng thuố ệc mà doanh nghi p phải tuân theo.

Các yêu cầu này tương n đồng, dù mức độ có khác nhau, với các yêu cầu trong lĩnh vực sả

xuất của tiêu chuẩn ISO9000 vì thế doanh nghiệp có thể mở rộ để ừ ụng chuyển t việc áp d ng

GMP sang ISO9000 một cách nhanh chóng.

Tiêu chuẩn GMP gồm 10 chương: qui định chung, nhân sự, nhà xưởng, thiết b thị, hệ ống vệ

sinh, sản xu ng, t n ph u nất, kiểm tra chất lượ ự thanh tra, xử lý sả ẩm thu hồi, khiế ại của các dược

phẩm bị trả lại và tài liệ ụu. Ngoài ra còn có các ph lục về sả ẩn xuấ ảt s n ph m sinh họ ấc, sản xu t

sản xuất gas, sản xuất bình xịt phân liều áp suất, sản xuất các chế phẩm y học từ máu người hoặc

thành phẩm của máu.

Nhiều doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực dược phẩm của Việt Nam đã áp dụng được

tiêu chuẩn này và nâng cao chất lượng sả ả ện phẩm s n xuất, dịch vụ của họ. Trong số đó, xí nghi p

liên hiệp d ng nhược Hậu Giang đã tiến lên đạt được gi y chấ ứ ận ISO9002

2.5.3 ISO14000

Các tiêu chuẩn ISO14000 được xây d n: vi n lý môi ự ựng d a trên nguyên tắc đơn giả ệc quả

trường càng được hoàn thiện thì tác độ đống i v i môi trớ ường cũng ngày càng được hoàn thiện,

hiệu qu n ả càng cao và thu hồi vố đầu tư càng nhanh.

Các tiêu chuẩn ISO14000 miêu tả được những yêu cầu cơ bả ện của h thống quản lý môi

trường h u hiữ ệu, bao gồm việc xây dựng một chính sách về môi trường, xác định các mục đích

và m c hiục tiêu ch ng trình thươ ự ện để đạt mục tiêu, giám sát và đánh giá tính hiệu quả của nó,

kiểm tra và điều chỉnh hệ thống và cải thi i vện tác độ đống ới môi trường.

Việc áp dụng ISO14000 đối với doanh nghiệp ngày càng bức bách hơn khi môi trường đang

trở thành vấn n đề toàn cầu và mọi người ngày càng quan tâm nhiều hơ đối với vấn đề môi

trường.

Ngày nay, nhiều doanh nghiệp có xu hướng áp dụng cùng mộ đểt lúc ISO9000 và ISO14000

tận dụng các lợi thế về chi phí cho việc xin cấp giấy chứng nh n. ậ

IV. CÔNG C

Ụ QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG.

TOP

Muốn th n tr òi hực hiện việc quả ị chất lượng m trong doanh nghiột cách hiệu quả ệp, đ ỏi mọi

thành viên của t ch c phổ ứ ải am hiểu, sử dụng một cách thành thụ ệ ục và hi u quả các công c quản

trị chất l t lượng, tạo tiền đề cho việc cải tiến và nâng cao chấ ượng sản phẩm. Có rất nhiều công

cụ và kỹ thuật hỗ trợ khác nhau để quản trị chất lượ ương, trong ch ng này, chúng ta đã xem xét

một số công cụ c bơ ản như sau:

- Ki ng bểm soát chất lượ ằng thống kê (SQC- Statistical Quality Control).

- Vòng tròn DEMING.

- Nhóm chất lượng.

1. Ki

ểm soát ch ng kê (SQC). ất lượng bằng thố

TOP

SQC là việc áp dụng các phương pháp thống kê để thu thập, trình bày, phân tích dữ liệu một

cách đúng đắn, chính xác và kịp thời nhằm theo dõi, kiểm soát, cải tiến quá trình hoạt độ ủng c a

tổ chức bằng cách giảm tính biến động của nó.

Chừng nào sản xuất còn phụ thuộc vào nguyên vật liệu đầu vào, máy móc thiết bị và con

người thì chắc chắn s ng gi hoẽ còn xảy ra biến độ ữa thực tế và kế ạch, các biến động này có thể

là t là bự nhiên vốn có của quá trình và không cần n điều chỉnh. Các biế động cũng có thể ất

thường, ng ảnh hưở đến chất l t thiượng s n phả ẩm thì nhấ ết ph i kiả ểm soát và điều chỉnh kịp thời.

Bảng 7.1 Các công cụ của SQC theo ISO9000 gồm:

Công cụ ỹ và k thuật Ứng dụng

1. M p d u p d u mẫu thu thậ ữ liệ Thu thậ ữ liệ ột cách hệ thống . để có bức tranh rõ ràng và thực tế

Công cụ và kỹ thuật cho các dữ liệu không bằng s ố

2. Biểu đồ quan hệ Ghép thành nhóm có một số lớn ý kiế ển, quan đi m hay vấn đề có

liên quan về mộ ủ đề ụt ch c thể.

3. So sánh theo chuẩn

mức

So sánh một quá trình với các quá trình đã được thừa nhận để xác

đị ộ ấnh cơ h i cải tiến ch t lượng.

4.Tấn công não

Xác đị ả ể ấ đềnh các gi i pháp có th cho các v n và các cơ hội tiềm tàng

cho việc cải ti t lến chấ ượng.

5. Biể đồu nhân quả

Phân tích và thông báo các mối quan hệ nhân quả.

Tạo điều ki n lện thuậ ợi cho việc giải quyết vấn đề từ ứ triệu ch ng,

nguyên nhân đến giải pháp.

6.Biểu đồ tiến trình Mô tả quá trình hiện có

7. Biểu m giđồ cây Biểu thị ối quan hệ ữa chủ đề ố và các yếu t hợp thành.

Công cụ và kỹ thuật cho các dữ liệu bằng s . ố

8. Biểu ki n nh cđồ ểm soát Phân tích : đánh giá sự ổ đị ủa quá trình.

Kiểm soát : xác định khi một quá trình cần điều chỉnh và khi nào

cần để nguyên hiện trạng.

Xác nhận : xác nhận s c n cự ải tiế ủa quá trình.

9. Biểu c u bi u. đồ ột Trình bày kiể ến thiên của dữ liệ

Thông tin dưới dạng hình ảnh v kiề ểu cách của quá trình.

Quyết định nơi tập trung nỗ lực cải tiến.

10.Biểu đồ Patero Trình bày theo thứ tự ọ ự đ ủ ừ quan tr ng s óng góp c a t ng cá thể cho

hiệu quả chung.

Xếp h ng các c h n. ạ ơ ội cải tiế

11.Biểu gi p s vđồ tán xạ Phát hiện và xác nhận mối quan hệ ữa hai tậ ố liệu có liên hệ ới

nhau.

Xác nhận mối quan hệ dự ữ ộ tính gi a hai b số liệu có quan hệ với

nhau.

Việc áp dụng SQC giúp ta:

- Tập h p s u dợ ố liệ ễ dàng.

- Xác định được vấn . đề

- Phỏ đng oán và nhận biết nguyên nhân.

- Ng n ngă ừa sai lỗi.

- Xác định được hiệu qu n. ả cải tiế

2. Vòng tròn DEMING.

TOP

Do DEMING giới thiệu năm 1950, gồm 4 giai đ ếoạn vi t tắt là P-D-C-A.

V p k ho nh lới: P (Plan): Lậ ế ạch, đị ịch và phương pháp đạt mục tiêu.

D (Do): Đưa kế ho n. ạch vào thực hiệ

C (Cheek): Dựa theo kế ho n. ạch để kiểm tra thực hiệ

A (Act) : Thông qua kết quả đạt được để đề ra những tác động điều chỉnh thích

hợp, nh u lằm bắt đầ ại chu trình với những thông tin đầu vào mới.

Mỗi một giai đoạn của vòng tròn Deming thường sử dụ ỹ ỗng các k thuật h trợ riêng biệt. Ví

d oụ, ở giai đ ạn l p k hoậ ế ạch các công cụ được sử dụ đồ đồng là: biểu kiể ểm soát, bi u Pareto,

biểu cđồ ột...

Vòng tròn Deming được áp d t cách liên tụ ộng m ục trong việc quản lý chất lượng nhằm từng

bước cải tiến và nâng cao chất lượng s n phả ẩm, chất lượng công việc. B c khướ ởi đầu (P) của

vòng tròn mới được dựa trên kết quả của vòng tròn trước nhằm giải quyết tiếp các vấn đề còn tồn

tại... và như thế sau nhiều lần áp dụng vòng tròn Deming chất lượng s n phả ẩm sẽ nâng cao dần

và liên tục.

3. Nhóm chất lượng (Quality circle).

TOP

Nhóm chất lượng là một nhóm nhỏ từ để ự độ 3 - 10 người được lập ra th c hiện các hoạt ng

quản lý ch ng (kất lượ ể cả ệ nh ng vữ ấn đề khác liên quan đến nơi làm vi c), dự ựa trên tinh thần t

nguyện, t quự ý và tự ản trên cùng một chỗ làm việc.

Trưởng nhóm do các thành viên trong nhóm tự bầ ấ ếu ra, không nh t thi t phả ải là tổ trưởng s n

xuất hay đốc công.

Nhóm thường h p mọ ỗi tuần một lần trong hoặc ngoài giờ làm việc để thảo luận các v do ấn đề

nhóm lựa ch c chọn liên quan đến các lĩnh vự ất lượng, năng suất, chi phí, an toàn và các vấn đề

khác có liên quan đến công việc của mình.

Nhóm chất lượng theo dõi quá trình sản xuất hay các thủ tụ đểc tác nghiệp nhận diện, phân

tích và giải quyết các vấ đền chất lượng.

Nhóm ch n cất lượng là một phầ ủa hoạt động chất lượng phở ạm vi công ty

3.1 s hình thành nhóm ch Cơ ở để ất lượng là:

- Khai thác tối đa khả năng con người, thông qua hoạt động nhóm, nghiên cứu cách thứ ảc c i

tiến công việc, từng thành viên đều nâng cao hiểu biết về công nghệ và kỹ thu t quậ ản lý nhờ đó

dễ dàng thích nghi với thay đổi.

- Tôn trọng con người và t i phạo không khí vui tươ ấn kh nởi ở ơi làm việc.

- Cống hiến các cải tiến giúp phát triển doanh nghiệp.

3.2 Các nguyên tắ ủ ấc c a nhóm ch t lượng.

- Tự mình phát triển: các thành viên tìm tòi học hỏi để năm vữ ỹng k thuật và kỹ năng cần

thiết. Tự phát triển và hỗ tương phát triển gắn bó nhau.

- Ho ng t nguyạt độ ự ện: không áp đặt sai bảo.

- Hoạt động nhóm, tập thể: Thông qua việc chia sẻ thông tin và kiến thức cho nhau, nhóm có

sức mạnh trong việc giải quyết các vấ ả ấn đề khó khăn trong s n xu t kinh doanh và các thành viên

sẽ trưởng thành lên.

- Mọi người đều tham gia: Làm sao cho mọi người phát huy h ng l n t o s phết nă ực đế ạ ự ấn

khởi tự tin hơn là chỉ có một số người làm.

- Áp dụ ữ ỹng nh ng k thuật quản trị chất lượng.

- Hoạt động cơ bả ằn là nơi làm việc: vì nó nh m chỉ cả ế ệi ti n công vi c tại nơi mình làm, các

nhà quản trị cần ng nhóm. động viên khuyến khích hoạt độ

- Duy trì hoạt độ ủng c a nhóm chất lượng: cấp quản trị cần có những biệ ạn pháp duy trì ho t

độ ủ ừ ự ứng c a nhóm t phía sau, tạo s h ng thú cho nhóm hoạt động (gợi ý những việc cần làm...)

- Cùng nhau phát triển: tạo thói quen hội ý, thảo luận, hội thảo, trao đổi kinh nghiệm.

- Tính sáng tạo: mục tiêu của nhóm là sáng tạ ủo c a các nhóm viên để cải tiến chất lượng, các

nhóm viên tự giác cải tiến và sáng tạo trong công việc.

- Ý thức về chất lượng: ý thức về khó khăn và ý thức về cải tiến. Mục tiêu chủ yếu là ki n tế ạo

chất lượng ngay trong công việc của mình phụ trách.

CÂU H

ỎI ÔN TẬP

TOP

1. Khái niệm sản ph n phẩm? Khái niệm chất lượng sả ẩm

2. Những tính chất đặc trưng c ng sủa chất lượ ản phẩm ?

3. Khái niệm quản lý ch n lý chất lượng ? Quả ất lượng toàn bộ?

4. T ầm quan trọng c ng ? ủa trị chất lượ

5. Nêu khái niệm đảm bảo chất lượng? H o chệ thống đảm bả ất lượng ?

6. Nêu những n b n cội dung cơ ả ủa hệ thống ISO 9000?

7. N ội dung cơ b n cả ủa hệ thống TQM? Hệ thống chất lượng Q.Base

8. Những nội dung chủ y u c ng qu ng trong doanh nghiế ủa họat độ ản lý chất lượ ệp ?

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/226

| | Tải xuống

Preview text:

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VÀ NHIỆM
VỤ CHỦ YẾU CỦANHÀ QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP
- Sau khi nghiên cứu chương này người đọc có thể:
- Hiểu định nghĩa về doanh nghiệp, nắm được bản chất và đặc điểm của hệ thống kinh doanh.
- Vai trò của hệ thống kinh doanh đối với sự phát triển của nền kinh tế.
- Các loại hình doanh nghiệp
- Doanh nghiệp là đơn vị sản xuất và phân phối.
- Môi trường hoạt động của doanh nghiệp
- Mục đích và mục tiêu của doanh nghiệp
- Thành lập, giải thể và phá sản doanh nghiệp
I.ĐỊNH NGHĨA DOANH NGHIỆP(DN)
1. Một số quan điểm về doanh nghiệp.
Hiện nay trên phương diện lý thuyết có khá nhiều định nghĩa thế nào là một doanh nghiệp,
mỗi định nghĩa đều mang trong nó có một nội dung nhất định với một giá trị nhất định. Điều ấy
cũng là đương nhiên, vì rằng mỗi tác giả đứng trên nhiều quan điểm khác nhau khi tiếp cận doanh nghiệ để
p phát biểu. Chẳng hạn:
1.1 Xét theo quan điểm luật pháp: doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân,
có con dấu, có tài sản, có quyền và nghĩa vụ dân sự hoạt động kinh tế theo chế độ hạch toán độc
lập, tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh tế trong phạm vi vốn đầu tư do doanh nghiệp quản lý và chịu s qu ự
ản lý của nhà nước bằng các loại luật và chính sách thực thi
1.2 Xét theo quan điểm chức năng: doanh nghiệp được định nghĩa như sau: "Doanh
nghiệp là một đơn vị tổ chức sản xuất mà tại đó người ta kết hợp các yếu tố sản xuất (có sự quan
tâm giá cả của các yếu tố) khác nhau do các nhân viên của công ty thực hiện nhằm bán ra trên thị
trường những sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ để nhận được khoản tiền chênh lệch giữa giá bán
sản phẩm với giá thành của sản phẩm ấy. (M.Francois Peroux).
1.3 Xét theo quan điểm phát triển thì "doanh nghiệp là một cộng ng đồ người sản xuất ra
những của cải. Nó sinh ra, phát triển, có những thất bại, có những thành công, có lúc vượt qua
những thời kỳ nguy kịch và ngược lại có lúc phải ng ng ừ
sản xuất, đôi khi tiêu vong do gặp phải
những khó khăn không vượt qua được " (trích từ sách " kinh tế doanh nghiệp của D.Larua.A
Caillat - Nhà xuất bản Khoa Học Xã Hội 1992 )
1.4 Xét theo quan điểm hệ thống thì doanh nghiệp được các tác giả nói trên xem rằng "
doanh nghiệp bao gồm một tập hợp các b
ộ phận được tổ chức, có tác động qua lại và theo đuổi
cùng một mục tiêu. Các bộ phận tập hợp trong doanh nghiệp bao g m
ồ 4 phân hệ sau: sản xuất,
thương mại, tổ chức, nhân sự.
Ngoài ra có thể liệt kê hàng loạt nhữ đị ng ĩ
nh ngh a khác nữa khi xem xét doanh nghiệp dưới
những góc nhìn khác nhau. Song giữa các định nghĩa về doanh nghiệp đều có nh ng ữ điểm chung nhất, nếu t ng h ổ
ợp chúng lại với một tầm nhìn bao quát trên phư ng di ơ
ện tổ chức quản lý là xuyên suốt t k
ừ hâu hình thành tổ chức, phát triển đến các mối quan hệ với môi trường, các chức
năng và nội dung hoạt động của doanh nghiệp cho thấy đã là một doanh nghiệp nhất thiết phải
được cấu thành bởi những yếu tố sau đây: * Yếu t t
ố ổ chức: một tập hợp các bộ phận chuyên môn hóa nhằm thực hiện các chức năng quản
lý như các bộ phận sản xuất, bộ phận thương mại, b ph ộ ận hành chính. * Yếu t s
ố ản xuất: các ngu n l
ồ ực lao động, vốn, vật tư, thông tin.
* Yếu tố trao đổi: những dịch vụ thư ng m ơ ại - mua các yếu t
ố đầu vào, bán sản phẩm sao cho có lợi ở đầu ra.
* Yếu t phân ph ố
ối: thanh toán cho các yếu t s
ố ản xuất, làm nghĩa vụ nhà nước, trích lập quỹ và
tính cho hoạt động tương lai của doanh nghiệp bằng khoản lợi nhuận thu được.
2. Định nghĩa doanh nghiệp.
Từ cách nhìn nhận như trên có thể phát biểu về định nghĩa doanh nghiệp như sau: Doanh nghiệp
là đơn vị kinh tế có tư cách pháp nhân, quy tụ các phương tiện tài chính, vật chất và con người
nhằm thực hiện các hoạt động sản xuất, cung ứng, tiêu thụ sản phẩm hoặc dịch vụ, trên cơ sở tối
đa hóa lợi ích của người tiêu dùng, thông qua đ ó tối đa hóa lợi ủ c a chủ sở ữ
h u, đồng thời kết hợp
một cách hợp lý các mục tiêu xã hội.
-Doanh nghiệp là một đơn vị tổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân:
Tư cách pháp nhân của một doanh nghiệp là điều kiện cơ bản quyết định sự t n t ồ ại của doanh
nghiệp trong nền kinh tế quốc dân, nó do Nhà nước khẳng định và xác định. Việc khẳng định t ư
cách pháp nhân của doanh nghiệp với tư cách là một thực thể kinh tế, một mặt nó được nhà nước
bảo hộ với các hoạt động sản xuất kinh doanh, mặt khác nó phải có trách nhiệm đối với người
tiêu dùng, nghĩa vụ đóng góp với nhà nước, trách nhiệm đối với xã hội. Đòi hỏi doanh nghiệp
phải chịu trách nhiệm về nghĩa vụ tài chính trong việc thanh toán nh ng kho ữ ản công nợ khi phá sản hay giải thể.
- Doanh nghiệp là một tổ chức sống trong một thể sống (nền kinh ế t quốc dân) gắn l ề i n với địa phương nơi nó t n t ồ ại.
- Doanh nghiệp là một tổ chức sống vì lẽ nó có quá trình hình thành từ một ý chí và bản lĩnh của
người sáng lập (tư nhân, tập thể hay Nhà nước); quá trình phát triển thậm chí có khi tiêu vong,
phá sản hoặc bị một doanh nghiệp khác thôn tính. Vì vậy cuộc s ng c ố ủa doanh nghiệ ụ p ph thuộc
rất lớn vào chất lượng quản lý của những người tạo ra nó.
- Doanh nghiệp ra đời và tồn tại luôn luôn gắn liền với một vị trí của một địa phương nhất định,
sự phát triển cũng như suy giảm của nó ảnh hưởng đến địa phương đó.
II. PHÂN LOẠI DOANH NGHIỆP.
1. Căn cứ vào tính chất sở hữu tài sản trong doanh nghiệp
Theo tiêu thức này doanh nghiệp được phân thành các loại: DN nhà nước, DN tư nhân,
công ty, hợp tác xã (HTX)
1.1 Doanh nghiệp Nhà nước: là tổ chức kinh tế do Nhà nước đầu tư vốn. Nhà nước -
người đại diện toàn dân - tổ chức thực hiện chức năng quản lý trên mọi mặt hoạt động sản xuất
kinh doanh kể từ khi thành lập cho đến khi giải thể. Doanh nghiệp nhà nước có tư cách pháp
nhân, có các quyền và nghĩa vụ dân sự trong phạm vi số v n
ố do doanh nghiệp quản lý.
1.1.1 Khái niệm: Điều1 l ậ
u t DNNN được Q ố
u c hội thông qua ngày 20.4.1995 đã nêu:
DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nước đầu tư vốn thành lập và tổ chức quản lý hoạt động kinh
doanh hoặc hoạt động công ích nh m ằ
thực hiện mục tiêu kinh tế xã hội Nhà nước quy định.
Doanh nghiệp có tư cách hợp pháp có cách pháp nhân có các quyền và nghĩa vụ dân sự, chịu
trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh
1.1.2 Đặc điểm. Với nhiệm vụ thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội và điều tiết vĩ mô
trong nền kinh tế thị trường đặt ra nhu cầu khách quan về sự hình thành và tồn tại các DNNN.
Quyền sở hữu tư liệu sản xuất thuộc về Nhà nước, đó là đặc điểm thứ nhất phân biệt DNNN với
các doanh nghiệp khác, đồng thời hoạt động kinh doanh là đặc điểm phân biệt DNNN với các tổ
chức, cơ quan khác của Chính phủ. DNNN được phân biệt các loại hình doanh nghiệp khác bởi
các đặc điểm sau đây: (bảng 1.1)
Bảng 1.1: So sánh DNNN với các loại hình DN khác
DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
CÁC LOẠI HÌNH DN KHÁC
-Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ra quyết định thành lập, - Cơ quan Nhà nước
thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội đảm bảo tính định hướng cho phép thành lập XHCN trên cơ sở đăng ký kinh doanh của các chủ thể kinh doanh
-Tài sản là một bộ phận của tài sản Nhà nước, thu c
ộ thuộc sở - Chủ thể kinh doanh
hữu của Nhà nước (vì DNNN do Nhà nước đầu tư vố để
n thành là chủ sở hữu đối với
lập). DNNN không có quyền sở hữu đối với tài sản mà chỉ là tài sản kinh doanh của
người quản lý kinh doanh trên số tài sản của Nhà nước (không họ
có quyền sở hữu nhưng có quyền chiếm ữ h u, định đoạt và sử dụng
- DNNN do Nhà nước tổ chức Bộ máy quản lý của doanh
nghiệp Nhà nước bổ nhiệm các cán bộ chủ chốt của doanh
nghiệp, phê duyệt chiến lược, qui hoạch, kế hoạch...
1.1.3 Thành lập và tổ chức xắp xếp ạ
l i DNNN: Để thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế
Quyết định 388/HĐBT về thành lập lại các DNNN là biện pháp đầu tiên thực hiện xắp xếp lại các DNNN.
Biện pháp thứ hai, tiến hành cổ phần hóa các DNNN. Mục đích của cổ phần hóa là nâng cao
hiệu quả họat động kinh doanh của doanh nghiệp.
Ngoài cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, Đảng và Nhà nước còn chủ trư n ơ g chuyển doanh
nghiệp nhà nước thành công ty trách nhiệm hữu hạn. Việc chuyển doanh nghiệp nhà nước kinh
doanh sang họat động theo cơ chế công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty c ổ phần và bổ sung
hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn chỉ có một sáng lập viên để áp dụng đố i với doanh nghiệp
kinh doanh 100% vốn nhà nước thực chất là nội dung chủ yếu của công ty hóa.
Công ty hóa doanh nghiệp nhà nước nhằm xác lập cơ chế phát huy động lực lao n độ g và
quản lý doanh nghiệp nhà nước trên cơ sở phát huy quyền và trách nh ệ i m ủ c a các doanh nghiệp
có phần vốn nhà nước và tinh thần tích cực của người lao đ ng ộ
tại doanh nghiệp nhà nước; bảo đảm ự
s công bằng tương đối giữa người lao động trong doanh nghiệp nhà nước với người lao
động trong các hợp tác xã cổ phần, doanh ngh ệ
i p nhà nước cổ phần hóa; nâng cao hiệu quả quản
lý của nhà nước đối với các doanh nghiệp nhà nước.
Biện pháp thứ ba, là hình thành các tổ chức kinh tế mạnh đủ sức cạnh tranh, hình thành
những ngành kinh tế kỹ thuật, đảm bảo thống nhất cân đối sản xuất, nhập khẩu, tiêu dùng, ngành
hàng trên phạm vi cả nước, đóng vai trò quan trọng trong các cân đối xuất nhập khẩu, ả b o đảm
vật tư hàng tiêu dùng chủ yếu, góp phần n
ổ định giá cả thị trư ng. ờ
Các DNNN đang chiếm giữ một vị trí quan trọng trong nền kinh tế đất nước về sự tham
gia đóng góp và vai trò trong quản lý của nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Mô
hình DNNN đang tiếp tục được nghiên cứu cải tiến để hoạt động ngày càng có hiệu quả cao hơn,
nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ trên thị trư ng, ờ
giữ được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế.
1.2 Doanh nghiệp hùn vốn: là một tổ chức kinh tế mà vốn được đầu tư do các thành viên
tham gia góp vào và được gọi là công ty. H
ọ cùng chia lời và cùng chịu lỗ tương ứng với phần
vốn đóng góp. Trách nhiệm pháp lý của từng hình thức có những đặc trưng khác nhau. Theo
Luật doanh nghiệp, loại hình công ty có các loại: công ty hợp danh, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần.
1.2.1 Khái niệm Công ty.
“Công ty được hiểu là sự liên kết của 2 hoặc nhiều cá nhân hoặc pháp nhân bằng sự kiện pháp
lý, nhằm tiến hành để đạ
t được mục tiêu chung nào ó đ " (theo KUBLER).
1.2.2 Đặc điểm công ty:
- Công ty phải do hai người trở lên góp vốn để thành lập, những người này phải độc lập với nhau về mặt tài sản.
- Những người tham gia công ty phải góp tài sản như tiền, vàng, ngoại tệ, máy móc thiết bị,
trụ sở, bản quyền sở hưũ công nghiệp. Tất cả các thứ do các thành viên đóng góp trở thành tài
sản chung của công ty nhưng mỗi thành viên vẫn có quyền sở hưũ đối với phần vốn góp. ọ H có
quyền bán tặng, cho phần sở hư c ũ ủa mình.
Mục đích việc thành lập công ty là để kiếm lời chia nhau. Lợi nhuận của công ty được chia
cho những người có vốn trong công ty.
1.2.3 Các loại hình công ty ở
Việt Nam.
1.2.3.1 Công ty hợp danh.
Công ty hợp danh là doanh nghiệp có ít nhất hai thành viên hợp danh, ngoài các thành viên
hợp danh có thể có thành viên góp vốn. Thành viên hợp danh phải là cá nhân, có trình độ chuyên
môn và uy tín nghề nghiệp, phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về các nghĩa vụ
của công ty, không được đồng thời là thành viên của công ty hợp danh khác hoặc chủ doanh
nghiệp tư nhân. Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ cuả công ty trong
phạm vi phần vốn góp đã góp vào công ty.
Hội đồng thành viên gồm tất cả các thành viên hợp danh: là cơ quan quyết định cao nhất của
công ty. Trong quá trình hoạt động, các thành viên hợp danh phân công nhau đảm nhận các chức
trách quản trị và kiểm soát hoạt động của công ty, trong ó c đ ử m t ộ ngư i
ờ làm giám đốc công ty
Thành viên góp vốn của công ty có quyền tham gia thảo luận và biểu quyết những vấn đề
quan trọng trong điều lệ công ty.
- Việc tiếp nhận thành viên mới: người đư c
ợ tiếp nhận làm thành viên hợp danh mới hoặc
thành viên góp vốn mới khi được tất cả thành viên hợp danh của công ty đồng ý. Thành viên hợp
danh mới chỉ chịu trách nhiệm về các nghĩa v
ụ cuả công ty phát sinh sau khi đăng ký thành viên
đó với cơ quan đăng ký kinh doanh
- Việc rút khỏi công ty: thành viên hợp danh được quyền rút khỏi công ty nếu được đa s ố
thành viên hợp danh còn lại đồng ý, nhưng vẫn phải liên đới chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ
của công ty. Việc chuyển nhượng phần vốn góp cho các thành viên khác được tự do thực hiện
- Việc chấm dứt tư cách thành viên:
+ Nếu do thành viên tự rút vốn ra khỏi công ty hoặc bị khai trừ khỏi công ty thì người đó
phải liên đới chịu trách nhiệm về nghĩa vụ của công ty đã phát sinh trước khi việc đăng ký chấm
dứt tư cách thành viên đó với cơ quan đăng ký kinh doanh.
+ Nếu do thành viên đó chết hoặc bị hạn chế mất năng lực hành vị dân sự thì công ty có
quyền sử dụng tài sản tương ứng với trách nhiệm ủ
c a người đó để thực hiện các nghĩa vụ của công ty.
1.2.3.2 Công ty trách nhiệm h u h ữ ạn (TNHH).
Là doanh nghiệp, trong đó các thành viên cùng góp vốn cùng chia nhau lợi nhuận, cùng chịu
lỗ tương ứng với phần vốn góp và chỉ chịu trách nh ệ
i m về các khoản nợ của công ty trong phạm
vi phần vốn của mình góp vào công ty.
- Đặc điểm:
+ Công ty TNHH có hai thành viên trở lên (Điều 26), thành viên chịu trách nhiệm về các
khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã cam kết góp
vào doanh nghiệp, nhưng không quá 50 thành viên.
+ Phần vốn góp của tất cả các thành viên dưới bất kỳ hình thức nào đều phải đóng đ ủ
ngay khi thành lập công ty.
Phần vốn góp của các thành viên không được thể hiện dưới hình thức chứng khoán (như cổ
phiếu trong công ty cổ phần) và được ghi rõ trong điều lệ của công ty.
+ Công ty TNHH không được phát hành cổ phiếu ra ngoài công chúng để huy động vốn.
Do đó khả năng tăng v n c ố
ủa công ty rất hạn chế. + Việc chuyển như ng ợ
phần vốn góp của mình cho người ngoài công ty bị hạn chế gắt gao. Việc chuyển như ng ợ
vốn chỉ được thực hiện khi có sự đồng ý của nhóm thành viên đại diện cho ít nhất 3/4 số ố v đ n iều lệ của công ty.
Trên mọi giấy tờ giao dịch, ngoài tên công ty, vốn điều lệ của công ty phải ghi rõ các chữ "Trách nhiệm hư h
ũ ạn", viết tắt "TNHH".
+ Cơ cấu quản lý thường g n
ọ nhẹ phụ thuộc vào số lượng thành viên. Nếu công ty có từ 11 thành viên trở xu ng ố
cơ cấu tổ chức quản trị gồm có hội đồng thành viên là cơ quan qu ế y t định cao nhất, C ủ
h tịch công ty và giám đốc (hoặc Tổng giám đốc) điều hành.
Trường hợp công ty TNHH một thành viên là tổ chức (Điều 46) là doanh nghiệp do một tổ chức sở hữu - ọ g i ắ
t t là chủ sở hữu chịu trách nhiệm về các khỏan nợ và các nghĩa vụ tài sản
khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn điều lệ của công ty. C ủ
h sở hữu công ty có quyền
chuyển nhượng toàn bộ hoặc một phần vốn điều lệ của công ty cho tổ chức, cá nhân khác. Đối
với loại công ty này thì không thành lập hội đồng thành viên. Tùy thuộc quy mô, ngành, nghề
kinh doanh cơ cấu tổ chức quản lý bao gồm: Hội đồng quản trị và giám đốc (T n ổ g giám đốc)
hoặc Chủ tịch công ty và Giám đốc (Tổng giám đốc), trong đó C ủ
h tịch là chủ sở hữu công ty và
là người đại diện theo pháp luật của công ty, có toàn quyền quyết định việc quản lý và điều hành
hoạt động kinh doanh của công ty.
Đối với công ty có 12 thành viên trở lên phải lập thêm ban kiểm soát.
Thuận lợi và khó khăn của công ty TNHH
+ Thuận lợi:
i Có nhiều chủ sở hữu hơn DNTN nên có thể có nhiều vốn hơn, do vậy có vị thế tài
chính tạo khả năng tăng trưởng cho doanh nghiệp.
i Khả năng quản lý toàn diện do có nhiều người hơn để tham gia điều hành công v ệ i c
kinh doanh, các thành viên vốn có trình độ kiến thức khác nhau, họ có thể bổ sung cho nhau về các kỹ năng quản trị.
iTrách nhiệm pháp lý h u h ữ ạn.
+ Khó khăn:
i Khó khăn về kiểm soát: Mỗi thành viên đều phải chịu trách nhiệm đối với các quyết định của bất ứ
c thành viên nào trong công ty. Tất cả các hoạt động dưới danh nghĩa công ty của
một thành viên bất kỳ đều có sự ràng buộc với các thành viên khác mặc dù họ không được biết
trước. Do đó, sự hiểu biết và mối quan hệ thân thiện giữa các thành viên là một yếu tố rất quan
trọng và cần thiết, bởi sự ủy quyền giữa các thành viên mang tính mặc nhiên và có phạm vi rất rộng lớn
i Thiếu bền vững và ổn định, chỉ cần một thành viên gặp rủi ro hay có suy nghĩ không
phù hợp là công ty có thể không còn tồn tại nữa; tất cả các hoạt động kinh doanh dễ bị đình chỉ.
Sau đó nếu muốn thì bắt đầu công việc kinh doanh mới, có thể có hay không cần một công ty TNHH khác.
i Công ty TNHH còn có bất lợi hơn so với DNTN về nh ng ữ
điểm như phải chia lợi
nhuận, khó giữ bí mật kinh doanh và có rủi ro ch n
ọ phải những thành viên bất tài và không trung thực.
1.2.3.3 Công ty cổ phần.
Khái niệm và đặc điểm Công ty c : ph ổ
ần là công ty trong đó:
+ Số thành viên gọi là cổ đông mà công ty phải có trong suốt thời gian hoạt đ n ộ g ít nhất là ba.
+ Vốn cuả công ty được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần và được thể
hiện dưới hình thức chứng khoán là c
ổ phiếu. Người có cổ phiếu gọi là cổ ông đ tức là thành viên công ty.
+ Khi thành lập các sáng lập viên (những ngư i
ờ có sáng kiến thành lập công ty chỉ cần
phải ký 20% số cổ phiếu dự tính phát hành), số còn lại họ có thể công khai gọi vốn từ những người khác.
+ Công ty cổ phần được phát hành cổ phiếu và trái phiếu ra ngoài công chúng, do đó khả
năng tăng vốn của công ty rất lớn.
+ Khả năng chuyển nhượng v n
ố của các cổ đông dễ dàng. Họ có thể bán cổ phiếu của mình một cách tự do.
+ Công ty cổ phần thường có đông thành viên (cổ đông) vì nó được phát hành cổ phiếu,
ai mua cổ phiếu sẽ trở thành cổ đ ông.
Tổ chức quản lý công ty cổ phần: Công ty c
ổ phần là loại công ty thông thường có rất nhiều thành viên và việc tổ chức
quản lý rất phức tạp, do ó
đ phải có một cơ chế quản lý chặt chẽ. Việc quản lý điều hành công ty
cổ phần được đặt dưới quyền của 3 cơ quan: - Đại hội đồng cổ đông; - Hội đồng quản trị; - Ban kiểm soát .
+ Đại hội đồng cổ đ ông:
Đại hội đồng cổ đông là cơ quan có thẩm quyền quyết định cao nhất của công ty gồm tất cả
các cổ đông. Cổ đông có thể trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia đại hội đồng công ty. Là cơ quan
tập thể, đại hội đồng không làm việc thường xuyên mà chỉ tồn tại trong thời gian họp và chỉ ra
quyết định khi đã được các cổ đông thảo luận và biểu quyết tán thành.
Đại hội đồng cổ đông: được triệu tập để thành lập công ty. Luật không quy định Đại hội đồng cổ đông phải ọ
h p trước hay sau khi có giấy phép thành lập n ư
h ng phải tiến hành trước khi đăng ký
kinh doanh. Đại hội đồng thành lập hợp lệ phải có nhóm cổ đông đại diện cho ít nhất 3/4 số v n ố điều lệ ủ
c a công ty và biểu quyết theo đa số phiếu quá bán.
* Đại hội đồng bất thường: là đại hội chỉ được triệu tập để sửa đổi điều lệ công ty. Tính bất
thường của Đại hội nói lên rằ đạ
ng i hội sẽ quyết định những vấn đề rất quan trọng. * Đại hội đồng thư n
ờ g niên: được tổ chức hàng năm. Đại hội đồng thường niên quyết định
những vấn đề chủ yếu sau:
• Quyết định phương hướng, nhiệm vụ phát triển công ty và kế hoạch kinh doanh hàng năm.
• Thảo luận và thông qua bản tổng kết năm tài chính.
• Bầu, bãi miễn thành viên HĐQT và kiểm soát viên.
• Quyết định số lợi nhuận trích lập các quỹ của công ty số lợi nhuận chia cho cổ đông,
phân chia trách nhiệm về các thiệt hại xảy ra đối với công ty trong kinh doanh.
• Quyết định các giải pháp lớn về tài chính công ty.
• Xem xét sai phạm của HĐQT gây thiệt hại cho công ty.
+ Hội đồng quản trị: (HĐQT)
HĐQT là cơ quan quản lý công ty, có từ 3-12 thành viên, số lượng cụ thể được ghi trong điều lệ công ty.
HĐQT có toàn quyền nhân danh công ty để quyết định mọi vấn đề liên quan đến mục đích,
quyền lợi của công ty tr
ừ những vấn đề thuộc thẩm quyền của Đại hội ng. đồ HĐQT bầu một
người làm chủ tịch, chủ tịch HĐQT có thể kiêm Giám đốc (Tổng giám đốc công ty) hoặc HĐQT
cử một người trong số họ làm Giám đốc hoặc thuê người làm Giám đốc công ty.
+ Ban kiểm soát : Công ty c ph ổ
ần có trên mười một cổ đông phải có ban kiểm soát từ ba đến năm thành viên.
Kiểm soát viên thay mặt các cổ đông kiểm soát các hoạt động của công ty, chủ yếu là các vấn
đề tài chính. Vì vậy phải có ít nhất một kiểm soát viên có trình độ chuyên môn về kế toán. Kiểm
soát viên có nhiệm vụ và quyền hạ ư n nh sau:
- Kiểm soát sổ sách kế toán tài sản, các bảng tổng kế năm tài chính của công ty và triệu tập
Đại hội đồng khi cần thiết;
- Trình Đại hội đồng báo cáo thẩm tra các bảng tổng kết năm tài chính cuả công ty;
- Báo cáo về sự kiện tài chính bất thường ả
x y ra về những ưu khuyết điểm trong quản lý tài chính cuả HĐQT.
Các kiểm soát viên chịu trách nhiệm trước Đại hội đồng và không được kiêm nhiệm là thành
viên HĐQT, Giám đốc hoặc là người có liên quan trực hệ ba đời với họ.
Như vậy tổ chức công ty có sự phân công các chức năng cụ thể cho từng cơ quan khác nhau,
giám sát lẫn nhau trong mọi công việc.
- Thuận lợi khó khăn củ ổ a công ty c ầ ph n
+ Thuận lợi:
h Trách nhiệm pháp lý có giới hạn: trách nhiệm của các cổ đông chỉ giới hạn ở số tiến đầu tư của họ. Công ty c h ổ phần có thể t n t ồ ại n ổ đ nh và lâu b ị ền h Tính chất n
ổ định, lâu bền, sự thừa nhận hợp pháp, khả năng chuyển nhượng các cổ
phần và trách nhiệm hữu hạn, tất cả cộng lại, có nghĩa là nhà đầu tư có thể đầu tư mà không sợ
gây nguy hiểm cho những tài sản cá nhân khác và có sự đảm bảo trong một chừng mực nào đo
giá trị vốn đầu tư sẽ tăng lên sau mỗi năm. Điều này đã tạo k ả
h năng cho hầu hết các công ty cổ phần tăng vốn tư ng ơ đối dễ dàng.
h Được chuyển như ng quy ợ ền sở h u. ữ
Các cổ phần hay quyền sở hữu công ty có thể được chuyển nhượng dễ dàng, chúng được ghi
vào danh mục chuyển nhượng tại Sở giao dịch chứng khoán và có thể mua hay bán trong các
phiên mở cửa một cách nhanh chóng. Vì vậy, các cổ đông có thể duy trì tính thanh khoản của cổ
phiếu và có thể chuyển nhượng các cổ phiếu một cách thuận tiện khi h c ọ ần tiền mặt. + Khó khăn: Công ty c h
ổ phần phải chấp hành các chế ki
độ ểm tra và báo cáo chặt chẽ.
h Khó giữ bí mật: vì lợi nhuận của các cổ đông và để thu hút các nhà đầu tư tiềm tàng,
công ty thường phải tiết lộ những tin tức tài chính quan tr ng, ọ
những thông tin này có thể bị đối
thủ cạnh tranh khai thác.
h Phía các cổ đông thường thiếu quan tâm đúng mức, rất nhiều cổ đông chỉ lo nghĩ đến
lãi cổ phần hàng năm và ít hay không quan tâm đến công việc của công ty. Sự quan tâm đến lãi
cổ phần này đã làm cho một số ban lãnh đạo chỉ nghĩ đến mục tiêu trước mắt chứ không phải
thành đạt lâu dài. Với nhiệm kỳ hữu hạn, ban lãnh đạo có thể chỉ m ố
u n bảo toàn hay tăng lãi cổ
phần để nâng cao uy tín của bản thân mình.
h Công ty cổ phần bị đánh thuế hai lần. Lần thứ nhất thuế đánh vào công ty. Sau đó, khi
lợi nhuận được chia, nó lại phải chịu thuế ánh vào thu nh đ ập cá nhân của từng c ổ ông. đ
1.3 Doanh nghiệp tư nhân:
Theo hình thức này thì vốn đầu tư vào doanh nghiệp do một người bỏ ra. Toàn bộ tài sản
của doanh nghiệp thuộc quyền sở hữu của tư nhân. Người quản lý doanh nghiệp do c ủ h sở hữu
đảm nhận hoặc có thể thuê mướn, tuy nhiên người chủ doanh nghiệp là người phải hoàn toàn
chịu trách nhiệm toàn bộ các khoản nợ cũng như các vi phạm trên các mặt hoạt động sản xuất
kinh doanh của doanh nghiệp trước pháp luật.
1.3.1 Định nghĩa: Doanh nghiệp tư nhân (DNTN) là đơn vị kinh doanh có mức vốn
không thấp hơn vốn đăng ký, do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài
sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp.
1.3.2 Đặc điểm.
- DNTN là một đơn vị kinh doanh do một cá nhân bỏ vốn ra thành lập và làm chủ. Cá nhân
vừa là chủ sở hữu, vừa là người sử dụng tài sản, đồng thời ũ
c ng là người quản lý hoạt động
doanh nghiệp. Thông thường, ch
ủ doanh nghiệp là giám đốc trực tiếp tiến hành hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp, nhưng cũng có trường hợp vì lý do cần thiết, chủ doanh nghiệp không
trực tiếp điều hành hoạt động kinh doanh mà thuê người khác làm giám c
đố . Nhưng dù trực tiếp
hay gián tiếp điều hành hoạt động sản suất kinh doanh của doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp vẫn
phải chịu trách nhiệm về mọi hoạt động đó. Do tính chất một chủ doanh nghiệp tư nhân quản lý
và chịu trách nhiệm không có sự phân chia rủi ro với ai.
Đặc điểm này cho phép phân biệt doanh nghiệp tư nhân với công ty c
ổ phần và công ty trách
nhiệm hữu hạn là những loại hình doanh nghiệp do nhiều người cùng chịu trách nhiệm về mọi
hoạt động của công ty tư ng ơ
ứng với phần góp vốn của mình.
- DNTN phải có mức vốn không thấp hơn mức vố đă n ng ký.
- Chủ doanh nghiệp tư nhân chịu tránh nhiệm vô hạn về các khoản nợ trong kinh doanh
của doanh nghiệp. Đây là điểm khác nhau giữa DNTN với công ty TNHH và công ty cổ phần là
những cơ sở kinh doanh mà những người chủ chỉ phải c ị
h u trách nhiệm về các khoản nợ của
công ty trong phạm vi phần v n góp c ố ủa mình.
1.3.3 Thuận lợi và khó kh n c ă ủa DNTN.
- Thuận lợi.
+ Thủ tục thành lập DNTN đơn giản, dễ dàng.
+ Người chủ sở hữu toàn quyền quyết định kiểm soát toàn bộ hoạt động kinh doanh, do
vậy dễ kiểm soát các hoạt ng. độ
+ Tính linh hoạt do người chủ có thể thay đổi ngành hàng kinh doanh c a ủ mình theo ý muốn.
+ Tính bí mật, mọi khoản lợi nhuận do doanh nghiệp đem lại đều thuộc về họ, h không ọ
phải chia xẻ bí quyết nghề nghiệp hay kinh doanh với người khác, trừ khi họ muốn làm như vậy.
+ Giải thể dễ dàng, DNTN có t ể
h bán cơ sở kinh doanh của mình cho bất kỳ người nào
họ muốn với bất cứ lúc nào theo giá họ chấp nhận
- Khó khăn
+ Khó khăn của DNTN liên quan đến số lượng tài sản, vốn có giới hạn mà một người có thể có, thường h b
ọ ị thiếu vốn và bất lợi này có thể gây cản trở cho sự phát triển.
+ Trách nhiệm pháp lý vô hạ ư
n, nh đã nêu ở trên chủ sở h u
ữ được hưởng toàn b l ộ ợi
nhuận của doanh nghiệp, nhưng nếu thua lỗ thì h c
ọ ũng gánh chịu một mình.
+ Yếu kém năng lực quản lý toàn diện, không phải người chủ doanh nghiệp nào cũng đủ trình độ đ x ể ử lý tất cả nh ng v ữ
ấn đề về tài chính, sản xuất, tiêu th . ụ
+ Giới hạn về sự sinh tồn ủ
c a doanh nghiệp, nguyên do là tính chất không bền vững của
hình thức sở hữu này, mọi sự cố xảy ra đối với chủ doanh ngh ệ
i p có thể làm cho doanh nghiệp không t n t ồ ại được nữa.
1.4 Hợp tác xã
1.4.1 Khái niệm và đặc điểm:
- Khái niệm: HTX là loại hình kinh tế tập thể, do những người lao n
độ g và các tổ chức có nhu
cầu, lợi ích chung tự nguyện góp v n,
ố góp sức lập ra theo quy định của pháp l ậ u t để phát huy sức
mạnh của tập thể và của t ng ừ
xã viên nhằm giúp nhau thực hiện hiệu quả hơn các hoạt động sản
xuất, kinh doanh, dịch vụ, và cải thiện đời sống, góp phần phát triển kinh tế xã hội
- Đặc điểm: HTX vừa là tổ chức kinh tế vừa là tổ chức xã hội:
+ Là một tổ chức kinh tế , HTX là một doanh nghiệp đư c
ợ thành lập nhằm phát triển sản
xuất, kinh doanh có hiệu quả, bảo đảm lợi ích của người lao ng c độ
ủa tập thể và của xã hội.
+ Là một tổ chức xã hội, HTX là nơi người lao động nương tựa và gíup đỡ lẫn nhau trong sản
suất cũng như trong đời sống vật chất và tinh thần.
- Hợp tác xã tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc:
+ Tự nguyện gia nhập và ra khỏi HTX.
+ Tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi.
+ Quản lý dân chủ và bình đẳng.
+ Phân phối đảm bảo lợi ích xã viên và phát triển của HTX.
+ Hợp tác và phát triển cộng ng đồ
Vai trò cuả kinh tế hợp tác và HTX.
Kinh tế hợp tác (KTHT) và HTX là nhu cầu tất yếu khách quan trong quá trình phát triển nền
kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Tổ chức và phát triển KTHT và HTX không chỉ giúp nh ng ữ
người sản xuất nhỏ có đủ sức cạnh tranh, c ố
h ng lại sự chèn ép của
các doanh nghiệp lớn, mà về lâu dài Đảng ta chủ trư n
ơ g phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều
thành phần, trong đó kinh tế HTX là một bộ phận quan tr n
ọ g cùng với kinh tế Nhà nước dần trở
thành nền tảng của nền kinh tế ó
đ cũng là nền tảng chính trị-xã hội của đất nước để đạt mục tiêu
dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh.
2. Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp trong nền kinh tế quốc dân.
Theo tiêu thức này, doanh nghiệp được phân thành các loại:
- Doanh nghiệp nông nghiệp: là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông
nghiệp, hướng vào việc sản xuất ra những sản phẩm là cây, con. Hoạt đ ng ộ sản xuất kinh doanh
của những doanh nghiệp này phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện tự nhiên.
- Doanh nghiệp công nghiệp: là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công
nghiệp, nhằm tạo ra nh ng ữ
sản phẩm bằng cách sử dụng những thiết bị máy móc để khai thác
hoặc chế biến nguyên vật liệu thành thành phẩm. Trong công nghiệp có thể chia ra: công nghiệp
xây dựng, công nghiệp chế tạo, công nghiệp điện tử v.v...
- Doanh nghiệp thương mại: là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thương
mại, hướng vào việc khai thác các dịch vụ trong khâu phân phối hàng hóa cho người tiêu dùng
tức là thực hiện những dịch vụ mua vào và bán ra để kiếm lời.. Doanh nghiệp thương mại có thể
tổ chức dưới hình thức buôn bán sỉ hoặc buôn bán lẻ và hoạt động của nó có thể hướng vào xuất nhập khẩu.
- Doanh nghiệp hoạt động dịch vụ: Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, lĩnh vực dịch
vụ càng được phát triển đa dạng, những doanh nghiệp trong ngành dịch vụ đã không ngừng phát
triển nhanh chóng về mặt số lượng và doanh thu mà còn ở tính đa dạng và phong phú của lĩnh
vực này như: ngân hàng, tài chính, bảo hiểm, bưu chính viễn thông, vận tải, du lịch, khách sạn, y tế v.v... .
3. Căn cứ vào quy mô của doanh nghiệp:
Theo tiêu thức quy mô, các doanh nghiệp đước phân làm ba loại:
* Doanh nghiệp quy mô lớn.
* Doanh nghiệp quy mô vừa.
* Doanh nghiệp quy mô nhỏ.
Để phân biệt các doanh nghiệp theo quy mô như trên, hầu hết ở các nước người ta dựa vào nh n ữ g tiêu chuẩn như: - Tổng số vố đầ n u tư của doanh nghiệp.
- Số lượng lao động trong doanh nghiệp.
- Doanh thu của doanh nghiệp. - Lợi nhuận hàng năm.
Trong đó tiêu chuẩn t ng ổ
số vốn và số lao động được chú trong nhiều hơn, còn doanh thu
và lợi nhuận được dùng kết hợp để phân loại. Tuy nhiên, khi lượng hóa những tiêu chuẩn nói
trên thì tùy thuộc vào trình độ phát triển sản xuất ở mỗi quốc gia, tùy thuộc từng ngành cụ thể, ở
các thời kỳ khác nhau mà số lượng được lượng hóa theo từng tiêu chuẩn giữa các quốc gia không giống nhau.
III. BẢN CHẤT VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ THỐNG KINH DOANH
1. Bản chất của kinh doanh.
Doanh nghiệp như đã nêu ở trên, nó khác với các tổ chức khác ở chỗ chúng sản xuất hàng
hóa, hay cung cấp các loại dịch vụ với mục đích thu được lợi nhuận nhằm mở rộng hơn nữa hoạt động kinh doanh.
Kinh doanh là một hệ thống sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ để thỏa mãn các nhu cầu của
con người, của xã hội. Bản thân kinh doanh có thể được coi như một hệ t ố h ng tổng thể bao gồm những hệ th ng ố
cấp dưới nhỏ hơn là các ngành kinh doanh, mỗi ngành kinh doanh được tạo
thành bởi nhiều doanh nghiệp có quy mô khác nhau, sản xuất nhiều loại sản phẩm khác nhau.
Mỗi doanh nghiệp lại bao gồm nhiều hệ thống con như sản xuất, tài chính, marketing...
Bản chất của kinh doanh:
- Doanh nghiệp tiếp nhận các nhập lượng và hoạt động trong những điều kiện đặc thù
tùy theo loại hình kinh doanh. Tuy nhiên có điểm chung là các yếu tố nhập lượng chỉ có giới hạn
hay được gọi là khan hiếm đối với bất kỳ doanh nghiệp nào. - Doanh nghiệp s d
ử ụng các nhập lượng theo cách thức hiệu quả nhất.
Sự cạnh tranh của các doanh nghiệp yêu cầu hàng hóa được bán với giá phải chăng và có
chất lượng thích hợp. Một doanh nghiệp thành công phải luôn luôn phát hiện được những nhu
cầu mới hoặc nhu cầu còn thiếu, chưa được đáp ứng của người tiêu dùng và luôn luôn sẵn sàng
thỏa mãn các nhu cầu đó.
Dưới áp lực của cạnh tranh và sức mua của người tiêu dùng, các nhà sản xuất sẽ cố gắng
sử dụng có hiệu quả hơn thiết bị, nguyên liệu và lao động để tạo ra nhiều hàng hóa hơn, có chất
lượng tốt hơn. Do đó, khi theo đuổi những quyền lợi riêng tất yếu doanh nghiệp sẽ đồng thời tạo
ra lợi ích cho xã hội, bởi các doanh nghiệp sẽ phải thỏa mãn các nhu cầu của xã h i ộ khi cố gắng
thỏa mãn những ham muốn của họ. Trong lúc theo đ ổ
u i lợi nhuận, nhà kinh doanh ũ c ng phải
phục vụ người tiêu dùng và phục vụ lợi ích xã hội. Quan niệm này là nền tảng của nền kinh tế thị trường.
- Doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm dịch v
ụ để thỏa mãn nhu cầu và xã hội.
Bản chất của hệ thống kinh doanh được biểu hiện qua sơ đồ 1.2:
2. Đặc điểm của hệ thống kinh doanh
2.1 Sự phức tạp và tính a d đ ạng:
Hệ thống kinh doanh hiện đại là một cơ cấu rất phức tạp gồm có nhiều khu vực. Mỗi khu vực do
nhiều ngành tạo nên. Mỗi ngành lại được tạo thành từ nhiều tổ chức kinh doanh mà các tổ chức
kinh doanh này thay đổi trong những giới hạn hình thức sở hữu, qui mô kinh doanh, cơ cấu v n, ố
phong cách quản trị và phạm vi hoạt động. Chẳng hạn: khu vực sản xuất đư c ợ tạo nên bằng các
nhà máy lắp ráp ôtô, chế tạo đồ đ
iện gia dụng (ấm đun nước, nồi cơm i đ ện, t l ủ ạnh,...) và các sản
phẩm điện tử (máy ghi âm, cassetle, đầu máy và ti vi, máy tính, máy vi tính,...). Khu vực dịch vụ
bao gồm các loại dịch vụ nh v
ư ận tải, ngân hàng, các dịch vụ chuyên nghiệp. Ngành công ty vận
tải được tạo thành bởi các ngành: đường sắt, vận tải biển, vận tải ôtô, hàng không. Ngành công
nghiệp dịch vụ bao gồm các đại lý vận chuyển, khách sạn, nhà hàng, các khu vườn quốc gia.
Ngành dịch vụ chuyên nghiệp bao gồm các luật sư, kiến trúc sư, bác sĩ, chuyên viên kế toán, nhà
kinh doanh bất động sản... Trong mỗi ngành công nghiệp này, một số công ty chỉ hoạt động có tính chất cục bộ đị
a phương. Trong khi đó nhiều công ty khác có văn phòng tại nhiều quốc gia
như Morgan Stanley - Dean Wither, Novartis C Sandoz và Ciba - Geigy, Hilton, Holiday Inn...
2.2 Sự phụ thuộc lẫn nhau:
Các tổ chức kinh doanh hợp tác với nhau trong hoạt động kinh doanh. Một công ty mua nguyên
liệu thô hay các chi tiết rơi từ nhiều công ty khác, sau đó bán các sản phẩm hoàn thành cho các
nhà bán buôn, bán lẻ và những người này đem bán chúng cho những người sử dụng cuối cùng.
Trong tiến trình đó, tất cả các tổ chức kinh doanh này đề t ụ
u ph huộc vào sự cung ứng dịch vụ
của các công ty vận tải, các ngân hàng và nhiều công ty khác. Vì vậy s ph ự ụ thuộc lẫn nhau là
một hệ thống kinh doanh riêng của hệ thống kinh doanh hiện đại.
2.3 Sự thay đổi và đổi mới:
Để đảm bảo thành công, các tổ chức kinh doanh phải đáp ứng kịp thời những thay đổi thị hiếu và
nhu cầu của người tiêu dùng. Hệ quả tất yếu của các tiến bộ công nghệ là nhiều sản phẩm nhanh
chóng trở nên lỗi thời và bị thay thế. Bởi vậy sự thay đổi và đ i
ổ mới là những đặc trưng quan
trọng trong hệ thống kinh doanh hiện đại.
3. Các yếu tố sản xuất
Hệ thống tổ chức kinh doanh cần đến nhiều yếu tố nhập lư ng khác nhau ợ để tạo ra các
xuất lượng cho xã hội. Các nhập lượng này được gọi là các yếu tố sản xuất, các nhập lư ng c ợ ăn
bản gồm có lao động, tiền vốn, nguyên vật liệu, đội ngũ các nhà kinh doanh.
3.1 Lao động: Bao gồm tất cả những người làm việc trong doanh nghiệp (còn được gọi là
nguồn nhân lực) từ giám đốc đến quản đốc, nhân công đến nhân viên văn phòng, công nhân
trong dây chuyền lắp ráp, người bán hàng,...
3.2 Tiền vốn: Là tất cả tiền của cho hoạt động tài chính của m t doanh nghi ộ ệp. Nh ng ữ
tiền của này có thể là v n ố đầu t c
ư ủa chính chủ doanh nghiệp, các c
ổ đông, của các thành viên, là
tiền vay ngân hàng hay lợi nhuận kinh doanh được giữ lại. Chúng được sử ụ d để ng mua nguyên
liệu, trả lương công nhân, lắp đặt máy móc, thiết bị mới hay xây dựng nhà xưởng, mở ộ r ng nhà máy.
3.3 Nguyên liệu: Có thể thuộc dạng tự nhiên như đất đai, nước hay khoáng chất để tuyển
chọn. Trong công nghiệp nguyên liệu bao gồm nguyên liệu thô, linh kiện rời hay bán thành
phẩm, sử dụng trực tiếp trong quá trình sản xuất.
3.4 Đội ngũ các nhà kinh doanh: Là những người chấp nhận rủi ro tham gia vào hoạt
động kinh doanh. Nhà kinh doanh có thể tự ả
qu n lý doanh nghiệp của họ hoặc đối với các tổ
chức kinh doanh lớn giới chủ có thể thuê mướn một đội ngũ các nhà quản trị chuyên nghiệp thay
mặt họ điều hành doanh nghiệp.
Nhà kinh doanh là những người tạo lập doanh nghiệp, làm ch s
ủ ở hữu và quản lý doanh
nghiệp. Đó là những người có sáng tạo, linh hoạt, dám chấp nhận những mạo hiểm rủi ro trong
kinh doanh, chính họ là những người tạo nên sức sống của doanh nghiệp, tạo nên sự sôi động của
cuộc sống cạnh tranh trên thị trường.
Trong nền kinh tế thị trường, vai trò kinh doanh biểu hiện trước hết trong việc chuyển
dịch các yếu tố kinh doanh: đất đai, lao động, v n, k ố ỹ thuật, thông tin...
Nhà kinh doanh phải là những người có khả năng hoạt động theo nhiều chức năng khác
nhau. Khi bước vào lĩnh vực kinh doanh họ có quyết tâm để theo đ ổ
u i những mục tiêu đã xác
định: tìm kiếm lợi nhuận, được tự chủ trong hành động, được t ỏ
h a mãn trong cuộc sống v.v... .
Những nhà doanh nghiệp thành công chỉ chấp nhận nh ng r ữ ủi ro đư c tính toán c ợ ủa việc
thu lợi nhuận hoặc lỗ lã trong việc thực hiện nh ng ho ữ
ạt động kinh doanh trong một thị trường mà họ đ
ã phát hiện ra một ý niệm về những nhu cầu.
IV. DOANH NGHIỆP LÀ ĐƠN VỊ SẢN XUẤT VÀ PHÂN PHỐI
1. Doanh nghiệp là đơn vị sản xuất.
Các doanh nghiệp dù họat động ở các lĩnh vực khác nhau đều có điểm giống nhau:
- Có phương tiện sản xuất, nguồn nhân lực, tài chính, kỹ thuật, bí quyết.
- Mua nguyên vật liệu, nhiên liệu, thiết bị máy móc của người cung ứng.
- Sản xuất ra của cải hoặc dịch vụ để bán cho khách hàng hoặc cung cấp cho xã hội.
Doanh nghiệp phải kết hợp các yếu t c
ố ủa quá trình sản xuất để sản xuất ra sản phẩm hoặc dịch
vụ. Doanh nghiệp cần xác định giá bán sản phẩm/dịch vụ cho phép bù đắp các chi phí sản xuất
kinh doanh đã bỏ ra. Các doanh nghiệp đều phải đối đầu với tính toán này.
2. Doanh nghiệp là đơn vị phân phối.
Tiền thu được do bán sản phẩm hàng hoá, dịch vụ doanh nghiệp pahỉ chi trả rất nhiều khoản khác nhau:
- Chi trả cho người cung ứng nguyên vật liệu, máy móc thiết bị; nhiên liệu, năng lượng
- Chi trả tiền lương, tiền thưởng cho người lao động;
- Chi sửa chữa tài sản cố định;
- Chi cho quản lý: thông tin, liên lạc, văn phòng phẩm, hội nghị khách hàng, tiếp khách...
- Chi cho bán hàng, đại lý, quảng cáo, khuyến mãi. - Trả lãi vốn vay, - Chi bảo hiểm xã hội; - Chi xây dựng cơ bản;
- Nộp thuế và đóng góp cho xã hội
- Lập quỹ dự trữ và quỹ phát triển sản xuất – kinh doanh - Lập quỹ phúc lợi
Doanh nghiệp cần tính toán cân i
đố các khoản thu và khoản chi sao cho hoạt động sản xuất
kinh doanh không ngừng phát triển.
V. MÔI TRƯỜNG HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP
1. Quan niệm về môi trường kinh doanh của doanh nghiệp .
Sự phát triển có hiệu quả và bền vững của toàn bộ nền kinh tế quốc dân, suy cho cùng phụ
thuộc vào kết quả của các phần tử cấu thành - các doanh nghiệp. Mức độ đạt được hệ thống mục
tiêu kinh tế - xã hội của mỗi doanh nghiệp lại phụ thuộc vào môi trường kinh doanh và khả năng
thích ứng của doanh nghiệp với hoàn cảnh của môi trường kinh doanh.
Từ quan niệm chung: Môi trường là tập hợp các yếu tố, các điều kiện thiết lập nên khung cảnh s ng ố
của một chủ thể, người ta thường cho rằng môi trường kinh doanh là tổng hợp các yếu
tố, các điều kiện có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
Các yếu tố, các điều kiện cấu thành môi trường kinh doanh luôn luôn có quan hệ tương tác
với nhau và đồng thời tác động đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, nhưng mức độ và
chiều hướng tác động của các yếu tố, điều kiện lại khác nhau. Trong cùng một thời điểm, với 2.1 S n ph ả
ẩm (product):
Sản phẩm bao gồm sản phẩm hữu hình và dịch vụ (mang tính chất vô hình). Nội
dung nghiên cứu về chính sách s n
ả phẩm trong marketing gồm:
- Xác định chủng loại kiểu dáng , tính năng tác dụng của sản phẩm
- Các chỉ tiêu chất lượng
- Màu sắc sản phẩm, thành phần
- Nhãn hiệu sản phẩm
- Bao bì sản phẩm
- Chu kỳ sống sản phẩm
- Sản phẩm mới
Thiết kế sản p ẩ
h m phải dựa trên cơ sở của n ữ
h ng kết luận nghiên ứ
c u thị trường
nhằm bảo đảm cung cấp sản phẩm thoả mãn nhu cầu, thị hiếu và các yêu cầu khác xuất
hiện trong quá trình lựa chọn s n
ả phẩm cho người tiêu dùng.
2.2 Giá cả (price): Số tiền mà khách hàng phải trả khi mua hang hóa hoặc dịch vụ.
Nội dung nghiên cứu của chính sách giá trong họat động marketing gồm:
- Lựa chọn chính sách giá và định giá
- Nghiên cứu chi phí sản xuất kinh doanh làm cơ sở cho việc định giá
- Nghiên cứu giá cả hang hóa cùng loại trên thị trường
- Nghiên cứu cung cầu và thị hiếu khách hang để có quyết định về giá hợp lý
- Chính sách bù lỗ
- Điều chỉnh giá theo sự biến động của thị trường
2.3 Phân phối (place): Là quá trình đưa hàng hoá từ nơi sản xuất đến nơi tiêu dùng
qua hai dạng: Các kênh phân phối và phân phối trực tiếp. Nội dung nghiên cứu về chính
sách phân phối trong marketing bao gồm:
- Thiết kế và lựa chọn kênh phân phối hàng hóa
- Mạng lưới phân phối
- Vận chuyển và dự trữ hàng hóa
- Tổ chức họat động bán hàng
- Các dịch vụ sau khi bán hàng (lắp đặt, bảo hành, cung cấp phụ tùng…) - Tr l
ả ương cho nhân viên bán hang
- Trưng bày và giới thiệu hàng hóa
2.4 Yểm trợ bán hàng (promotion): Là tập hợp những hoạt động mang tính chất thông
tin nhằm gây ấn tượng đối với người mua và tạo uy tín đối với doanh nghiệp. Nó được thực
hiện thông qua những hình thức như quảng cáo, chào hàng, tổ chức hội chợ, triển lãm, các
hình thức khuyến mãi, tuyên truyền, cổ động và mở rộng quan hệ với công chúng.... Những
hoạt động yểm trợ phải thích hợp với từng hoàn cảnh, điều kiện cụ thể nhằm hướng vào
phục vụ tối đa n ữ
h ng mong muốn ủ
c a khách hàng. Vì ậ
v y, biết chọn ự
l a những hình thức
phương tiện thích hợp cho từng hoạt động yểm trợ, tính toán ngân sách yểm trợ đối với
từng mặt hàng có tầm quan trọng đặc biệt trong kinh doanh. Chiến lược 4P được tóm tắt
theo sơ đồ 3.3
3. Những yếu tố ảnh hư ng ở
đến Marketing hỗn hợp TOP
Hoạt động Marketing hỗn hợp trong kinh doanh được biểu hiện khá uyển chuyển và
linh hoạt. Thực vậy, trong quá trình vận dụng, cơ cấu ủ
c a marketing hỗn hợp chịu tác
động bởi nhiều nhân tố chi phối mang tính qu ế
y t định, những nhân ố t ấ y bao ồ g m:
3.1 Uy tín và vị trí của doanh nghiệp trên thị trường: Tâm lý mua hàng của khách
hàng thường theo sự tín nhiệm về nhãn hiệu s n
ả phẩm mà họ quen sử dụng. ự S tín nh ệ i m
của khách hàng đối với doanh nghiệp thông qua sản phẩm càng lớn thì uy tín và vị trí của
doanh nghiệp trên thị trường càng cao.
Chẳng hạn, cùng một loại sản phẩm do hai công ty s n
ả xuất ra; sản phẩm của công ty
A có thể trội hơn, giá cả có phần rẻ hơn so với sản p ẩ
h m của công ty B song lại khó bán, vì
lẽ từ lâu khách hàng đã quen dùng ả s n p ẩ
h m của công ty B nên ả
s n phẩm của công ty này
sản xuất ra dễ dàng chiếm lĩnh thị trường mạnh hơn sản phẩm của công ty A.
3.2 Tình huống của thị trường: Sự hình thành và chuyển hoá ừ
t hình thái thị trường
này sang hình thái thị trường khác trong nền kinh tế thị trường đối với một loại hàng hoá
nào đó sẽ tạo nên những tình hu ng kinh doanh khác nhau v ố
ới những ứng phó không giống
nhau giữa các nhà kinh doanh. Chẳng hạn, đối với một lo i
ạ sản phẩm ở giai đ n ạ o này nằm
trong hình thái thị trường độc quyền, song ở thời kỳ khác có thể nằm trong hình thái thị
trường cạnh tranh. Vì vậy ứng với từng tình hu n
ố g cụ thể của thị trường, đòi hỏi nhà kinh
doanh phải có những đối sách thích hợp để cho sản phẩm của mình tham gia vào thị
trường vừa đạt được lợi nhuận vừa thoả mãn được nhu c u ầ .
3.3 Vòng đời sản p ẩ
h m: Một sản phẩm từ khi xuất hiện trên thị trường cho đến khi
rút khỏi thị trường đều ph i
ả trải qua những giai đ ạ
o n nhất định. Nội dung hoạt động kinh
doanh ở mỗi giai đ ạ
o n khác nhau đều không giống nhau. Sự nhận định sai về giai đ n ạ o của
vòng đời sản phẩm t t
ấ yếu dẫn đến việc xây dựng nội dung hoạt động kinh doanh không
đúng và do đó sự thất bại là không thể tránh khỏi.
3.4 Tính chất hàng hoá: Căn cứ vào tính ch t
ấ của mỗi loại hàng hoá mà nhà kinh
doanh có cách tổ chức những hoạt động kinh doanh thích hợp. Thật vậy, nếu tổ chức kinh
doanh mặt hàng thực phẩm, nhân viên bán hàng không cần thiết phải am hiểu kỹ thuật chế
biến và mặt hàng được bày bán trong các cửa hàng tổng hợp. Ngược lại, nếu kinh doanh
mặt hàng điện máy đòi hỏi phải có cửa hàng chuyên dụng và nhân viên giới thiệu mặt hàng
phải am hiểu kỹ thuật và công nghệ của sản phẩm
III. HÀNH VI CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TOP
1. Nhu cầu của người tiêu dùng Nhu cầu tự thể hiện
Nhu cầu được tôn trọng
Nhu cầu giao tiếp
Nhu cầu an toàn
Nhu cầu sinh học
Người tiêu dùng được đặt ở vị trí trung tâm của họat động marketing. Một trong những
nguyên tắc quan trọng của sản xu t
ấ kinh doanh là phải đáp ứng nhu cầu người tiêu dung.
Vì vậy, nghiên cứu người tiêu dùng sẽ góp phần thành công trong kinh doanh của doanh nghiệp. Như đ
ã nêu ở trên: Nhu cầu là một cảm giác về s t
ự hiếu hụt một cái gì đó mà con người cảm nhận được.
Theo A. Maslow: nhu cầu của con người được sắp xếp theo thứ bậc, từ cấp thiết nhất đến
ít cấp thiết, tuy nhiên trong thực tế không phải lúc nào cũng đ ư úng nh vậy. 2. Đ ng c ộ
ơ thúc đẩy tiêu dùng TOP
Động cơ là trạng thái ă
c ng thẳng thúc đẩy cá nhân làm một cái gì đ ó đ gi
ể ảm bớt cảm
giác thiếu thốn, tức là có thể làm thỏa mãn một nhu c u ầ .
Lý thuyết động cơ của Freud: những ự
l c lượng tâm lý thực tế định hình hành vi ủ c a
con người phần lớn là vô thức. Theo Freud, con người đã phải kìm nén biết bao nhiêu ham
muốn trong quá trình lớn lên và chấp nhận những quy tắc xã hội. Những ham muốn này
không bao giờ biến mất hoặc bị kiểm soát hoàn toàn. Chúng xuất hiện trong giấc mơ, khi
lỡ lời, trong hành vi bộc phát.
Lý thuyết động cơ của Herzberg: ông đã xây dựng một lý thuyết "hai yếu tố" để
phân biệt những nhân tố không hài lòng và nhân tố hài lòng.
Động cơ thúc đẩy tiêu dùng chung nhất là do người tiêu dùng có nhu cầu cần được
thỏa mãn. Động cơ tích cực sẽ thúc đ y
ẩ tiêu dùng, còn động cơ tiêu cực sẽ là một phanh hãm.
2.1 Đ ng c ộ
ơ tích cực: H. Joannis phân chia 3 loại động cơ tích cực thúc đẩy tiêu dùng:
2.1.1 Động cơ hưởng thụ: Đó là những thúc đẩy mua hàng để có được những thú vui,
hưởng thụ và tận hưởng. Ví dụ: ăn uống, giải trí, du lịch, vui chơi…
2.1.2 Động cơ vì người khác: Đó là những thúc đẩy mua nhằm làm việc tốt, việc thiện
hoặc tặng một cái gì đó cho người khác
2.1.3 Động cơ tự thể hiện: Đó là những thúc đẩy mua hàng nhằm muốn thể h ệ i n cho
mọi người biết rõ mình là ai. Ví dụ: một số trẻ em hút thuốc lá hoặc uống rượu bia muốn tỏ
ra mình cũng là người lớn rồi…
2.2 Phanh hãm
Động cơ tiêu cực là những phanh hãm làm cho người tiêu dùng không mua hàng tự
kìm chế không mua hàng mặc dù có nhu cầu vì nhiều lý do:
- Chất lượng sản phẩm dịch vụ kém
- Sản phẩm không đẹp, lạc hậu về mốt
- Không rõ về chất lượng sản phẩm, dịch vụ
- Giá cao là một phanh hãm lớn đối với người tiêu dùng
- Phanh hãm vì lý do bệnh lý, sản phẩm, dịch vụ ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe
- Phanh hãm vì lý do tôn giáo.
3. Hành vi của người tiêu dùng TOP
Nghiên cứu hành vi của người tiêu dùng là nhằm giải thích quá trình mua hay không
mua một loại hàng hóa nào đó. Trên cơ sở nghiên cứu này, doanh nghiệp có thể đề ra
chính sách marketing hợp lý trong sản xuất kinh doanh của mình.
3.1 Các yếu t
ố ảnh hưởng hành vi ngư i tiêu dùng ờ
Thực tế chỉ ra rằng có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng quyết định của con
người liên quan đến việc mua hàng. Hành vi của người mua hàng không bao
giờ đơn giản; tuy nhiên việc am hiểu hành vi của người mua hàng lại là một
nhiệm vụ vô cùng quan trọng đối với những người làm marketing. Nhiệm vụ
của người làm Marketing là hiểu được điều gì xảy ra trong ý thức của người
mua giữa lúc các tác nhân bên ngoài bắt đầu tác động và lúc quyết định mua.
Ta sẽ tập trung vào những đặc điểm của người mua: văn hoá, xã hội, cá nhân
và tâm lý ảnh hưởng đến hành vi mua sắm . Hành vi mua sắm của người tiêu
dùng được mô tả qua bảng 3.1:
Bảng 3.1 Mô hình hành vi của người tiêu dùng Các tác Các tác Đặc
Quá trình quyết
Quyết định của nhân nhân điểm
định của người người mua marketing khác người mua mua -
Sản - Kinh tế - Văn
- Nhận thức vấn - Lựa chọn phẩm hoá đề
sản phẩm - Công - Giá nghệ
- Xã hội - Tìm kiếm thông - Lựa chọn nhãn tin hiệu
- Địa điểm - Chính - Cá trị tính - Đánh giá
- Lựa chọn đại lý
- Cổ động -
Văn -Tâm lý - Quyết định
- Định thời gian hoá mua - Hành vi mua sắm
- Định số lượng mua
3.1.1 Các yếu t v ố ăn hoá
Các yếu tố văn hoá có ảnh hưởng sâu ộ
r ng nhất đối với hành vi của người tiêu
dùng. Vai trò của nền văn hoá, nhánh văn hoá và giai tầng xã hội nơi người tiêu dùng cần
được nghiên cứu vì các yếu ố
t này là một ộ b p ậ
h n không tách rời ủ
c a môi trường ă v n hoá.
Văn hoá là nguyên nhân căn bản dẫn đến nhu cầu và hành vi của một người.
Bảng 3.2 Những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm Văn hoá Nền văn Xã hội hoá Nhóm Cá nhân
tham khảo Tuổi và giai đoạn của Tâm lý chu kỳ sống Động cơ Người mua Nghề nghiệp Gia đình
Nhận thức Nhánh văn hoá Hoàn cảnh kinh tế
Hiểu biết
Vai trò và Lối sống Niềm tin và địa vị thái độ Nhân cách và tự ý Tầng lớp xã hội thức
. Mỗi nền văn hoá bao gồm các nhóm nhỏ hơn, hay các nhánh văn hoá tạo ra sự xã
hội hoá và đặc điểm cá nhân rõ nét hơn của các thành viên trong nhóm. Có bốn loại nhánh
văn hoá lớn nhất là: dân tộc, tôn giáo, chủng tộc và các nhóm có xuất xứ từ từ các vùng
địa lý nhất định. Tầng lớp xã ộ
h i: bao gồm những thành viên có chung n ữ
h ng giá trị, mối
quan tâm và hành vi.
3.1.2 Những yếu tố xã hội
Hành vi của người tiêu dùng còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố xã hội như các nhóm
liên quan, gia đình, vai trò và địa vị xã hội. Những nhóm có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián
tiếp đến thái độ và hành vi của m t
ộ người nào đó được gọi là nhóm liên quan (nhóm tham khảo).
Các thành viên trong gia đình người mua có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi mua
sắm của người đó.
3.1.3 Quyết định của người mua còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố đặc điểm cá nhân
bao gồm tuổi tác và giai đ ạ
o n của chu trình đời sống, nghề nghiệp, hoàn cảnh kinh tế,
phong cách sống, nhân cách và lẽ sống của con người
3.1.3 Những yếu tố tâm lý
Sự lựa chọn ủ
c a người tiêu dùng khi mua ắ
s m còn chịu ảnh hưởng ủ c a n ữ h ng yếu ố t tâm lý.
3.2 Nghiên cứu quá trình quyết định mua sắm
Hoạt động marketing cần chú ý đến toàn bộ quá trình mua sắm của khách hàng chứ không
phải chỉ riêng khâu quyết định mua của họ. Những giai o
đ ạn của quá trình quyết định mua sắm
được biểu hiện sơ 3.6 đồ
Sự hiểu biết về nhu cầu của khách hàng và quá trình mua hàng của họ là cơ sở đảm b o ả
cho các hoạt động marketing đạt được thành công. Qua việc phân tích quá trình tâm lý
của khách hàng từ lúc ý thức nhu cầu, khảo sát thông tin, đánh giá phương án lựa chọn
đến khi đi đến quyết định mua sắm và được biết đến mặt hàng nhà tiếp thị có thể thu lượm
được nhiều thông tin để xác định chương trình marketing hữu h ệ i u đáp ứ
ng nhu cầu khách
hàng đối với thị trường mục tiêu của doanh nghiệp.
IV. PHÂN KHÚC THỊ TRƯỜNG VÀ LỰA CHỌN THỊ TRƯỜNG MỤC TIÊU TOP 1. Khái niệm
“Thị trường là tập hợp các cá nhân và tổ chức hiện đang có nhu cầu mua và có nhu
cầu đòi hỏi cần được thỏa mãn” ( Philip Kotler)
Phân khúc thị trường hoặc cắt lát thị trường : là tiến hành phân chia thị trường
thành nhữg bộ phận người tiêu dung theo một số tiêu chuẩn nào đó trên cơ sở những quan
điểm khác biệt về nhu ầ
c u, ví dụ phân chia theo lứa tuổi, theo giới tính, theo thu nhập, theo
nghề nghiệp, theo nơi cư trú…
Khúc thị trường là một nhóm người tiêu dùng có phản ứng như nhau đối với
cùng một tập hợp những kích thích của marketing.
Thực chất của phân khúc thị trường là tiến hành phân chia thị trường thành một số
đơn vị nhỏ (đ ạ
o n hay khúc) khác biệt nhau. Mỗi đ ạ
o n thị trường có tính c ấ
h t đồng n ấ h t.
Qua phân khúc thị trường, các doanh nghiệp mới có thể xây dựng chiến lược marketing
một cách phù hợp. Phân khúc thị trường là vấn đề sống còn ủ
c a các doanh nghiệp có sản
phẩm cạnh tranh. Doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển cần đa dạng hóa các loại sản
phẩm, dịch vụ của mình, đáp ứng các nhu cầu muôn vẻ của các nhóm khách hàng khác nhau.
Thị trường rất đa dạng, có thị trường đơn đoạn, có thị trường đa đoạn.
Doanh nghiệp có thể không c n
ầ phân khúc thị trường khi các chính sách marketing không
cần phân biệt đối với các nhóm khách hàng, khi sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp đáp ứng ọ
m i nhu cầu cho ọ
m i người tiêu dung. Đó là những ả s n p ẩ
h m ít có sự phân biệt của các
nhóm khách hàng như : bột mỳ, đường, muối, cát và sắt thép xây dựng..
Doanh nghiệp có thể chỉ đưa ra một loại sản phẩm cho một đ ạ
o n thị trường, như
sản xuất một loại sữa cho một lứa tuổi; hãng RollsRoyce chỉ sản xuất loại ô tô cao cấp, sang
trọng; hãng Porsche chỉ sản xuất ô tô thể thao…
Không phải tất cả các phân đ ạ
o n thị trường đều hữu ích như nhau, chẳng hạn như
không cần thiết phải phân biệt nam hay nữ khi dùng thu c
ố kháng sinh hay thuốc trị nhức
đầu, nếu cả hai nhóm người tiêu dùng này phản ứng n ư
h nhau đối với những kích thích
của marketing. Tuy nhiên, những người tiêu dùng lựa chọn thuốc tác dụng mạnh nhất
không phân biệt giá cả tạo thành một đoạn thị trường. Đ ạ
o n thị trường khác gồm những
người quan tâm trướchết đến giá cả. Cần phải v ch ạ
rõ ranh giới của tất cả những đ n ạ o thị
trường mục tiêu bằng cách mô tả chúng trên cơ sở những đặc điểm khác nhau vốn có ủ c a
chúng để đánh giá mức đ ộ hấp ẫ d n ủ
c a từng đoạn thị trường và đề ra chiến ư l ợc
marketing phù hợp với mỗi phân khúc
2. Ưu điểm của phân khúc thị trường TOP
- Doanh nghiệp nào tiến hành phân khúc thị trường và nghiên cứu tỷ mỉ các đoạn thị
trường sẽ có một vị trí mạnh hơn so với các đối thủ cạnh tranh
- Nghiên cứu tỷ mỉ các đoạn thị trường doanh nghiệp sẽ đề ra chiến lược marketing đúng đắn.
- Các họat động marketing có hiệu quả hơn ở mỗi đ ạ
o n thị trường đã được nghiên
cứu sâu sắc.
Các doanh nghiệp có thể đồng thời kết hợp nhiều tiêu chuẩn đ
ể tiến hành phân khúc
thị trường.
3. Lựa chọn thị trường mục tiêu TOP
Thị trường mục tiêu bao gồm một nhóm khách hàng (cá nhân và tổ chức) mà chương
trình marketing của người bán hàng hóa nhằm vào. Một doanh nghiệp có thể có một hay
nhiều thị trường mục tiêu.
Việc lựa chọn các đoạn thị trường mục tiêu cần tính đ n
ế các yếu tố sau đây: 3.1 Khả ă
n ng tài chính của doanh nghiệp: nếu khả năng tài chínhcó hạn thì hợp lý
nhất là tập trung vào một đ ạ
o n thị trường nào đó (chiến lược marketing tập trung).
3.2 Đặc điểm ề v s n ph ả
ẩm: doanh nghiệp có thể chiếm lĩnh tất c
ả đoạn thị trường
(chiến lược marketing không phân biệt) với những sản phẩm đơn điệu như trái bưởi hay
thép. Đối với mặt hàng có thể khác nhau về kết cấu như: máy ảnh, ô tô, xe máy… thì chiến
lược marketing tập trung hay còn gọi là chiến lược marketing có phân biệt là phù hợp hơn.
3.3 Chu kỳ s ng s ố n ph ả ẩm
Khi doanh nghiệp đưa một sản phẩm mới ra thị trường thì chỉ nên chào bán theo
phương án sản phẩm mới, có thể sử dụng chiến lược marketing không phân biệt hay
marketing tập trung.
3.4 Mức độ ng nh đồ
ất của thị trường
Nếu người mua đều có thị hiếu như nhau thì họ sẽ mua cùng số lượng hàng hóa
trong cùng một khỏang thời gian và phản ứng như nhau đối với những kích thích về
marketing thì nên sử dụng chiến lược marketing không phân biệt.
3.5 Những chiến lược marketing của đối thủ c n
ạ h tranh: nếu các đối thủ cạnh tranh tiến hành phân đ ạ
o n thị trường và có chiến lược marketing phân biệt cho mỗi đ ạ
o n thị trường
thì việc sử dụng chiến lược marketing không phân biệt có thể sẽ thất bại. Ngược lại, nếu
các đối thủ cạnh tranh ử
s dụng chiến lược marketing không phân biệt thì doanh nghiệp có
thể sử dụng chiến lược marketing phân biệt hay chiến lược marketing tập trung.
V. CHÍNH SÁCH SẢN PHẨM TOP 1. Đ nh ngh ị
ĩa về sản phẩm trong marketing
Sản phẩm là tất cả những cái gì có thể đưa ra thị trường để tạo ra ự s chú ý , mua
sắm, sử dụng hay tiêu thụ nhằm thoả mãn một chu cầu hay mong muốn.
Sản phẩm có thể là những vật thể hữu hình, n ữ
h ng dịch vụ mang tính vô hình ,
những địa điểm (cho thuê địa điểm, thuê mặt bằng sản xuất kinh doanh), phát minh, sáng chế...
Khi tạo ra sản phẩm, các doanh nghiệp c n
ầ nhận thức đầy đủ về 3 mức độ của nó
nhằm thoả mãn những mong đợi của người tiêu dùng .
2.Vai trò, vị trí của chiến lược sản phẩm TOP
Chiến lược sản phẩm có vị trí cực kỳ quan trọng, là nền tảng, xương s n ố g của 4P,
giúp doanh nghiệp xác định phương hướng đầu tư, thiết kế sản p ẩ
h m phù hợp thị hiếu,
hạn chế rủi ro, thất bại; chỉ đạo thực hiện hiệu quả các P còn lại trong marketing hỗn hợp. 3. Chu kỳ đời s ng s ố ản phẩm TOP
Chu kỳ đời sống (vòng đời) sản phẩm ( trãi qua 4 giai đ ạ
o n chủ yếu)
- Giai đoạn 1: Ra đời, Bắt đầu xuất hiện sản phẩm mới trên thị trường, mức tiêu
thụ sản phẩm còn thấp, trong khi đó chi phí sản xuất kinh doanh lớn, do vậy lợi nhận có giá trị âm.
- Giai đoạn 2: Phát triển, sản phẩm/dịch vụ có mức tiêu thụ tăng nhanh, sản xuất
kinh doanh bắt đầu có lãi.
- Giai đoạn 3: Trưởng thành, sản lượng tiêu thụ đạt tối đa, lợi nhuận cũng đạt tối đa
và bắt đầu giảm dần.
- Giai đoạn 4: Suy thoái, mức tiêu thụ giảm nhanh, lợi nhuận giảm.
Đặc điểm và các chiến lược marketing tương ứ
ng với từng giai đ ạ o n ủ c a chu ỳ k ố s ng ả s n
phẩm được tóm tắt trong bảng 3.3
Bảng 3.3 Đặc điểm và các chiến lược marketing Giai đoạn
ĐẶC ĐIỂM
CÁC CHIẾN LƯỢC VÀ NỔ LỰC
+ Doanh thu tăng chậm,
+ Chuẩn bị vốn cho giai đoạn
khách hàng chưa biết sau
nhiều đến SP
+ Cũng cố chất lượng sản phẩm
+ Lợi nhuận là số âm, thấp
+ Có thể dùng chiến lược giá
+ Sản phẩm mới, tỉ lệ thất thâm nhập hay giá lướt qua thị
bại khá lớn trường GIỚI THIỆU
+ Cần có chi phí để hoàn
+ Hệ thống phân phối vừa đủ để
thiện sản phẩm và nghiên
phân phối và giới thiệu sản
cứu thị trường phẩm
+ Quảng cáo mang tính thông
tin, có trọng điểm: người tiêu
dùng, thương lái trung gian
+ Doanh thu tăng mạnh,
+ Nhanh chóng xâm nhập mở
lợi nhuận tăng khá
rộng thị trường
+ Chi phí và giá thành
+ Duy trì công dụng chất lượng giảm
sản phẩm PHÁT
+ Thuận lợi để tấn công
+ Giữ giá hay giảm nhẹ giá TRIỂN
vào thị trường mới nhằm
tăng thị phần
+ Mở rộng kênh phân phối mới
+ Cần chi phí nghiên cứu,
+ Chú ý các biện pháp kích
cải tiến
thích tiêu thụ: quảng cáo chiều
sâu, tặng phẩm, thưởng, hội chợ triển lãm
“CẦN TRANH THỦ KÉO DÀI”
+ Doanh thu tăng chậm,
+ Định hình qui mô kinh doanh
lợi nhuận giảm dần
+ Cải tiến biến đổi SP, chủng
+ Hàng hóa bị ứ đọng ở
loại, bao bì, tăng uy tín, chất
một số kênh phân phối
lượng sản phẩm
+ Cạnh tranh với đối thủ + Cố ắ
g ng giảm giá thành để cóï
trở nên gay gắt
thể giảm giá mà không bị l ỗ TRƯỞNG THÀNH
+ Cũng cố hệ thống phân phối,
chuyển vùng tìm thị trường mới
“CẦN TRANH THỦ KÉO DÀI”
+ Tăng cường quảng cáo nhắc
nhở và các biện pháp khuyến
mãi để giữ chân khách hàng
+ Doanh thu và lợi nhuận
+ Chuẩn bị tung SP mới thay
giảm mạnh, nếu không có thế
biện pháp tích cực dễ dẫn
đến phá sản
+ Theo dõi và kiểm tra thường
xuyên hệ thống phân phối,
+ Hàng hóa bị tẩy chay,
ngừng sản xuất kịp thời, đổi SUY
không bán được
mới “gối đầu lên nhau” THOÁI
+ Đối thủ rút khỏi thị
+ Có thể giẫy chết bằng: cải tiến trường SP mô ph n
ỏ g, hạ giá, tìm thị
trường mới để thu hồi vốn
4. Nhãn hiệu – dấu hiệu – thư ng hi ơ ệu sản phẩm TOP
4.1 Nhãn hiệu là tên gọi, ngôn n ữ
g , chữ viết, biểu tượng, hình ảnh h ặ o c kiểu ẫ m u
đặc biệt hay là sự phối hợp g ữ
i a chữ và hình vẽ được ghi nhoặc gắn lên ả
s n phẩm của cá
nhân hoặc củ ộ
a m t doanh nghiệp giúp phân biệt giữa các sản phẩm với nhau, phân biệt sản
phẩm của đối thủ cạnh tranh.
Tên nhãn hiệu (Brand name): là phần đọc lên được của nhãn hiệu n ư
h từ, chữ cái,
con số, ví dụ: OMO, HALIDA, IBM, …
Dấu hiệu (Brand mark): biểu hiện bằng hình tượng, biểu trưng đặc biệt, là bộ phận của
nhãn hiệu mà ta có thể nhận biết được, nhưng không thể đọc được, ví dụ: hình con voi là
của bia HALIDA, hình chiếc vôlăng là của hãng ô tô Mercedes…
Dấu hiệu hàng hóa (Trade mark): gồm 2 phần trên, nhưng được đăng ký độc quyền,
bảo vệ quyền riêng của người bán trong việc sử dụng tên nhãn hiệu ho c bi ặ ểu tượng..
Ngoài nhãn hiệu hàng hóa ra, bất cứ một tổ chức kinh tế, một quốc gia nào muốn tham
gia vào thị trường thương mại quốc tế đều phải có mã số, mã v ch. ạ
Mã số hàng hóa là một dãy các con số được ghi ở dưới mã vạch dùng để phân định ả s n
phẩm hàng hóa. Mỗi dãy số như vậy sẽ đặc trưng cho một loại hàng hóa của cơ sở sản x ấ u t
và của quốc gia sản xuất loại hàng hóa đó. Mã số sẽ tạo thuận lợi cho q ả u n lý trong quá
trình vận chuyển, lưu kho, mua, bán. Bao giờ mã số và mã vạch được in trên bao bì thì sản
phẩm đó mới được coi là đủ tiêu chuẩn để nhập khẩu vào một nước nào đó.
Mã vạch là một dãy các vạch đen trắng dùng để thể hiện mã số dưới dạng ký hiệu mà
máy quét có thể đọc được, để lưu vào bộ nhớ của hệ thống máy tính tính hay máy tính tiền
một cách nhanh chóng và chính xác. 4.2 T m quan tr ầ
ọng của việc dán nhãn
- Đối với khách hàng: phân biệt để lựa chọn, tìm hàng chất lượng
- Đối với người bán: kiểm soát được thị trường của mình (cơ cấu hàng)
- Đối với nhà SX: tăng danh tiếng, chống l i
ạ hàng giả kém chất lượng 4.3 Căn c
ứ để lựa chọn tên nhãn hiệu
- Nêu lên được đặc tính, lợi ích, công dụng, tính năng hoạt động.
- Theo thuộc tính nổi bật của SP, âm thanh đặc trưng của sản ph m ẩ
- Dễ đọc, dễ nhớ, dễ phát âm
- Đặc biệt, khác l ,
ạ ấn tượng, dí d m ỏ
- Hợp pháp, có khả năng được đăng ký và bảo vệ của pháp luật 4.4 S n ph ả
ẩm và thư ng hi ơ ệu
Thương hiệu của sản phẩm là nhân tố quyết định để khách hàng quyết định mua
hàng. Một thương hiệu tốt tượng trưng cho m t
ộ doanh nghiệp hạng nhất, một sản phẩm
thượng hạng. Việc định vị thương hiệu trở thành chủ đề chính trong chiến lược sản phẩm
của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có thể kinh doanh thương hiệu, chuyển nhượng
thương hiệu, xuất khẩu thương hiệu (ví dụ: Cà phê Trung nguyên, AQ Silk…). Điều các
doanh nghiệp cần lưu ý: “S n
ả phẩm là thứ sản x ấ
u t ở nhà máy, còn thương hiệu là cái mà
khách hàng mua về. Sản phẩm có thể bị đối thủ cạnh tranh làm nhái; thương hiệu thì độc nhất
vô nhị. Sản phẩm thì nhanh chóng lỗi thời, còn một thương hiệu thành công sẽ t n t ồ i
ạ vĩnh viễn”.
VI. CHÍNH SÁCH GIÁ CẢ TOP
1. Tầm quan trọng của giá cả
1.1 Đối với khách hàng : là cơ sở để quyết định mua sản phẩm này hay sản phẩm
khác, giá cả là đòn bẩy kích thích tiêu dùng.
1.2 Đối với doanh nghiệp: giá cả là vũ khí cạnh tranh trên thị trường, quyết địn h
doanh số và lợi nhuận; gián tiếp thể hiện chất lượng s n
ả phẩm và ảnh hưởng đến chương
trình marketing chung.
1.3 Tầm vĩ mô: giá cả là người chỉ đạo hệ thống kinh tế, có ảnh hưởng đến sự phân
phối các yếu tố sản xuất; lạm phát, lãi suất ngân hàng
2. Những yếu tố ảnh hưở đế ng n giá cả TOP
Các yếu tố ảnh hưởng đến giá cả có thể chia thành hai nhóm: yếu tố kiểm soát được
(chủ quan), yếu tố không kiểm soát được (khách quan)
Yếu tố chủ quan:
- Chi phí liên quan đến sản phẩm: sản xuất, bao bì đóng gói
- Chi phí bán hàng, phân phối
- Chi phí yểm trợ, xúc tiến bán hàng
Yếu tố khách quan
- Quan hệ cung cầu trên thị trường
- Áp lực cạnh tranh
- Chính sách giá can thiệp của chính phủ
3. Mục tiêu định giá TOP
Các doanh nghiệp khi định giá đều phải hướng đến việc đạt được mục tiêu nào đó,
tùy theo các giai đoạn trong chu k s
ỳ ống sản phẩm, các nguồn lực của doanh nghiệp, vị thế
của doanh nghiệp, tính chất cạnh tranh trên thị trường để đưa ra các mục tiêu định giá phù hợp.
4. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc định giá TOP
4.1 Nhu cầu về sả ẩ
n ph m của khách hàng
Một sản phẩm được ưa chuộng, hữu ích, trong tình trạng khan hiếm thường các
doanh nghiệp có thể đẩy giá lên cao. Khi định giá theo nhu cầu của khách hàng doanh
nghiệp có thể:
4.1.1 Khảo sát giá mong đợi
Mức giá mà khách hàng vui lòng chi trả để đổi lấy một sản phẩm hay dịch vụ tương
xứng với chi phí họ bỏ ra, thông thường là một khoảng biến động giá có cận trên và dưới
và được xác định bằng cách: - Ý kiến th m
ă dò trực tiếp khách hàng
- Quan sát và so sánh với giá của sản phẩm cạnh tranh
- Kinh nghiệm thẩm định và ý kiến đánh giá của đại lý phân phối
- Đưa sản phẩm đi trực tiếp thử nghiệm đ ể đánh giá
4.1.2 Ước lượng doanh thu ở các mức giá khác nhau
Thực chất là tính toán hệ số co giãn cầu theo giá cả, trường hợp:
- Cầu co giãn nhiều nên định giá thấp
- Co giãn ít nên định giá cao
4.2 Thị phần mục tiêu
- Đối với những sản phẩm thông dụng áp dụng giá thấp để thâm nh p
ậ , gia tăng thị phần
- Đối với những sản phẩm đặc biệt, độc quyền và thị phần hẹp, dễ chi phối: dùng giá
cao (giá hớt kem) chắt lọc thị trường, lướt qua thị trường.
4.3 Những phản ng c ứ ạnh tranh
Doanh nghiệp không chủ động cạnh tranh về giá nhưng sớm muộn gì trên thị
trường cũng xảy ra do sức ép của đối thủ cạnh tranh: xu hướng g ả
i m giá để tiêu thụ được
lượng hàng nhiều hơn, cạnh tranh giành thị phần, lợi nhuận.
4.4 Những yếu tố ả
nh hưởng của Marketing hỗn hợp:
- Chính sách giá của doanh nghiệp phái luôn được kết hợp với s n
ả phẩm: “tiền
nào của nấy”
- Phân phối: cung cấp sản phẩm ở kênh khác nhau: giá bán khác nhau
- Chiêu thị: nhiệm vụ và hình thức chiêu thị sẽ quyết định giá bán
5. Phương pháp định giá. TOP
Có nhiều phương pháp định giá, trong phạm vi phần này chỉ nêu một số phương
pháp định giá cơ bản:
5.1 Định giá dựa vào chi phí
5.1.1 Định giá cộng thêm vào chi phí (cost plus pricing ) G = Z + m
Trong đó: G giá bán; Z : chi phí (giá thành) sản phẩm;
m có thể tính theo phần trăm của chi phí
5.1.2 Định giá theo phí tổn và lợi nhuận mục tiêu
Doanh nghiệp sẽ xác định giá trên cơ sở đảm bảo tỉ suất lợi nhuận ụ
m c tiêu trên vốn
đầu tư (ROI).
Giả sử rằng nhà ả s n x ấ u t sản p ẩ
h m A đã đầu tư 1.000.000 $ vào việc kinh doanh và
muốn định giá sao cho đảm bảo kiếm được ROI bằng 20% tức là 200.000 $. = +
Tuy nhiên kết quả này còn tùy thuộc vào số lượng tiêu thụ có đạt được như mong ước
là 50.000 sản phẩm không. Doanh nghiệp c n
ă cứ vào khối lượng hòa vốn để xác đ n ị h số
lượng tiêu thụ ước tính (xem công thức tính điểm hòa vốn chương III). Tuy nhiên, cách xác
định giá này chưa căn cứ vào yếu tố cạnh tranh và thị hiếu của khách hàng
5.2 Định giá dựa vào nhu c u ng ầ ười mua
Áp dụng phương pháp này doanh nghiệp phải quan tâm đến thị hiếu của khách hàng,
nghiên cứu hành vi tiêu dùng qua khảo sát ý kiến khách hàng về giá mong đợi, kết hợp tăng 5.3
Định giá dựa vào cạnh tranh
5.3.1 Định giá đối phó với cạnh tranh
Phương pháp định giá này chú ý đến giá của đối thủ hiện tại và thời giá để quyết định mức
giá cao, bằng hay thấp hơn đối thủ (dẫn đầu, tuân theo, phá giá). Tuy nhiên, phương pháp này chú trọ đế
ng n phí tổn hay sức cầu của khách hàng
5.3.2 Định giá đấu thầu ( Cạnh tranh để giành hợp đồng) Ví dụ: Giá bỏ thầu của Lợi nhuận của công Xác suất trúng Lợi nhuận d ự công ty ($) ty ($) thầu (%) kiến ($) 9.500 100 81 81 10.000 600 36 216 10.500 1.100 9 99 11.000 1.600 1 16
Bằng phương pháp này, doanh nghiệp sử dụng lợi nhuận dự kiến như một tiêu chuẩn để đ
ịnh giá trong việc đấu thầu đ
ể có được những hợp đ ồng.
VII. CHÍNH SÁCH PHÂN PHỐI TOP
1. Vai trò của phân phối
Phân phối là toàn bộ công việc để đưa một sản phẩm/dịch vụ từ nơi sản x ấ u t đến ậ t n
tay người tiêu dùng có nhu cầu, bảo đảm về thời gian, số lượng, chủng loại, kiểu dáng, màu
sắc, chất lượng… mà người tiêu dùng mong muốn. Phân phối là cầu nối giúp nhà sản xuất
cung cấp sản phẩm cho khách hàng: đúng s n
ả phẩm, thời điểm, địa điểm, đúng kênh,
luồng hàng. Doanh nghiệp tập trung s n
ả phẩm, tổ chức điều hành vận chuyển tiết kiệm chi
phí, hạn chế rủi ro thiệt hại
2. Khái quát về kênh phân phối, hệ thống TOP
phân phối của doanh nghiệp
Kênh phân phối hàng hóa là tập hợp các tổ chức có trách nhiệm đảm bảo giúp nhà sản
xuất đưa sản phẩm của h
ọ đến tay người tiêu dùng hay người sử dụng công nghiệp.
- Một kênh phân phối đầy đủ bao g m ồ :
+ Nhà sản xuất
+ Thành viên trung gian tham gia phân phối
+ Người tiêu dùng
- Hệ thống kênh phân phối gồm có:
+ Người cung cấp và người tiêu dùng cuối cùng
+ Hệ thống các thành viên trung gian phân phối
+ Cơ sở vật chất, phương tiện vận chuyển và tồn trữ
+ Hệ thống thông tin thị trường và các dịch vụ của hoạt động mua bán
Các dạng kênh phân phối thông dụng
2.1 Thiết lập hệ thống phân phối
Việc xác định mục tiêu phân phối của doanh nghiệp phải được gắn liền với mục tiêu kinh
doanh. Thiết lập hệ thống phân phối cần căn cứ trên:
- Khối lượng và thời gian tiêu thụ hàng hóa cần đ t ạ
- Lợi nhuận cho nhà sản xuất và nhà trung gian
- Phần thị trường cần chiếm giữ
- Chi phí của doanh nghiệp và chiết khấu cho nhà trung gian
- Khả năng khai thác kênh sẵn có, kênh khả thi, xây dựng kênh tối u. ư
2.1.1 Phân tích và lựa chọn kênh phân phối
2.1.1.1 Những nhân tố ả
nh hưởng đến việc lựa chọn
- Yếu tố thị trường:
+ Số khách hàng tiềm năng
+ Mức độ tập trung của thị trư ng ờ
+ Qui mô đặt hàng trong từ đợ ng t
- Đặc tính của sản phẩm:
+ Sản phẩm có giá trị lớn hay nh ỏ
+ Sản phẩm lâu bền hay mau hỏng, mau lỗi thời + Sản phẩm c ng k ồ ềnh hay g n nh ọ ẹ
+ Sản phẩm kỹ thuật cao hay đơn giản - Ảnh hư ng c ở ủa nhà trung gian:
+ Khả năng cung cấp dịch v , ph ụ ương tiện
+ Lợi ích mang lại từ ọ
h (chia sẽ rủi ro, đương đầu cạnh tranh)
+ Mức độ cộng tác, quan điểm hợp tác (đồng tình hay không)
- Bản thân doanh nghiệp: + Nguồn tài chánh + Kinh nghiệm quản lý
+ Mức độ kiểm soát, theo dõi và bao quát kênh phân phối
+ Khả năng cung cấp các dịch vụ sau bán hàng
2.1.1.2 Các tiêu chuẩn để lựa ch n ọ
- Tiêu chuẩn kinh tế căn cứ: mức tiêu thụ, chi phí, hao hụt rủi ro
- Tiêu chuẩn kiểm soát: dễ theo dõi, kiểm tra chặt chẽ chiến lược chung
- Tiêu chuẩn thích nghi: linh hoạt, thay đổi để thích nghi với điều kiện mới
2.1.2 Chọn lựa nhà trung gian phân phối
Các trung gian phân phối thường bao gồm: buôn sỉ, buôn lẻ, đại lý, môi giới
2.1.2.1 Tuyển chọn các thành viên của kênh
Doanh nghiệp cần thu hút các thành viên có khả năng kinh doanh tốt, thể hiện:
- Thâm niên, kinh nghiệm, khả năng am hiểu khách hàng - Nguồ ố
n v n và cơ sở vật chất kỹ thuật - Thành tích tăng trư ng v ở
ề doanh số và lợi nhuận
- Khả năng tổ chức kinh doanh và nghệ thuật bán hàng - Khả năng trả nợ
- Danh tiếng và uy tín trong kinh doanh
- Pháp nhân kinh doanh và mối quan hệ với công chúng
2.1.2.2 Đánh giá các thành viên của kênh
Nhà sản xuất phải đ nh k ị ỳ á
đ nh giá kết quả hoạt động của người trung gian theo một số tiêu chuẩn như: - Mức doanh số đạ t được
- Mức độ lưu kho trung bình
- Thời gian giao hàng cho khách
- Cách xử lý hàng hóa thất thoát hoặc hư ỏ h ng
- Mức hợp tác trong các chương trình quảng cáo - Các dịch vụ ọ
h phải làm cho khách hàng
2.2 Lựa chọn kênh phân phối hiệu qu ả
Kênh phân phối có hiệu quả phải đảm bảo :
- Kênh chuyển tải được đa s l ố ượng hàng hóa
- Có tương đối ít thành viên trung gian
- Tiết kiệm chi phí marketing - Tỷ lệ thiệt hại r i ủ ro thấp.
VIII. CHÍNH SÁCH XÚC TIẾN BÁN HÀNG (CHIÊU THỊ) TOP
1. Khái niệm và bản chất của chiêu thị
1.1 Chiêu thị : có nghĩa rộng hơn bán hàng, đó là các biện pháp nhằm đẩy m n ạ h và xúc tiến :
- Làm cho hàng hóa tiêu thụ nhanh hơn
- Khách hàng thỏa mãn hơn
Chiêu thị bao gồm các họat động: quảng cáo, khuyến mãi, chào hàng trực tiếp cá
nhân, tuyên truyền – quan hệ với công chúng.
1.2 Bản chất của chiêu thị: Họat động chiêu thị nhằm truyền n ậ
h n thông tin từ doanh
nghiệp đến người tiêu dùng, tìm các cách phù hợp để thông đạt và thuyết phục thu hút
khách hàng đến với doanh nghiệp thông qua các họat động quảng cáo, khuyến mãi, tuyên
truyền, chào hàng trực tiếp cá nhân. Chiêu thị vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật đòi hỏi
phái có sáng tạo khéo léo nhằm đ t
ạ được mục tiêu bán hàng với chi phí thấp nhất 2. Tầm quan tr ng c ọ
ủa hoạt động chiêu thị TOP
Họat động chiêu thị giúp tạo điều kiện tốt cho cung cầu gặp nhau qua thông tin hai
chiều: từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng và ngược lại từ người tiêu dùng đến doanh
nghiệp. Trên cơ sở xử lý thông tin về khách hàng, doanh nghiệp có các họat động n ằ h m
làm cho hàng hóa bán được nhanh hơn, nhiều hơn giúp củng cố, tạo uy tín và phát triển
doanh nghiệp trên thị trường.
Trong điều kiện cạnh tranh, thị hiếu người tiêu dùng không ngừng thay đổi thay đổi,
họat động chiêu thị càng trở nên bức thiết và khó khăn hơn. Chiêu thị có hiệu quả làm
thay đổi vị trí và hình dạng của đường cầu
3. Quá trình thông đạt trong chiêu thị TOP
Chiêu thị là một hình thức thông đạt các vấn đề có liên quan đến: sản phẩm, các hoạt
động sản x ấ u t kinh doanh ủ
c a doanh nghiệp. Thông đạt đòi hỏi thể h ệ
i n bốn yếu tố chính:
- Nội dung thông đạt - Ngu n
ồ phát đi thông đạt
- Kênh phân phối thông đạt
Mục đích cơ bản của kế toán là phân tích và giải thích các sự kiện kinh tế phát sinh trong
doanh nghiệp bằng cách quan sát, thu thập và sử lý các thông tin ban đầ để u tạo ra thông tin mới
có tính hệ thống, tổng hợp, phản ánh được một các toàn diện tình hình hoạt động sản xuất kinh
doanh của doanh nghiệp. Hoạt động kế toán có chức năng thông tin và kiểm tra. Sử dụng các
thông tin do kế toán cung cấp, các nhà quản trị có căn cứ để nhận thức úng đ đắn, khách quan, kịp
thời và có hệ thống các hoạt động sản xuất – kinh doanh, đảm bảo lựa chọn được các quyết định
hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp. Kế toán không chỉ giới hạn ở việc ghi chép
tính toán thuần tuý hay cung cấp thông tin kinh tế, mà còn thể hiện ở s
ự kiểm tra , kiểm soát đối
với các hoạt động sản xuất – kinh doanh, sử dụng và bảo vệ tài sản trong doanh nghiệp, đảm bảo
cho các hoạt động trong doanh nghiệp có hiệu quả thiết thực, úng h đ
ướng và đúng pháp luật.
Như vậy, qua khái niệm của kế toán ta thấy kế toán là một công việc cần thiết tất yếu
khách quan của bất kỳ một đơn vị, ổ
t chức cơ quan nào có sử dụng vốn, kinh phí độc lập. Kế
toán không chỉ thể hiện vai trò của mình như một công cụ quan t ọ r ng, p ụ
h c vụ cho công tác quản
trị tài chính trong đơn vị kinh tế, mà còn trực tiếp tham gia vào một khâu quan trọng của quá
trình quản trị, đó là kiểm tra, giám sát. Thực chất hoạt động quản trị doanh nghiệp là quá trình
chuẩn bị và ra các quyết định quản trị. Muốn vậy b
ộ máy quản trị cần có các thông tin kinh tế
bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Chất lượng của các quyết định quản trị doanh nghiệp phụ
thuộc rất lớn vào số lượng và chất lượng của các thông tin kinh tế mà ộ b máy quản trị doanh
nghiệp có, lưu trữ cũng nh ư đưa vào s d ử ụng.
Chi phí hoạt động của doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị của nguồn lực mà doanh nghiệp
đã tiêu hao trong một thời kỳ nhất định cho các hoạt động của doanh ngh ệ
i p trong thời kỳ đó. tuỳ
theo mục đích quản trị mà thời kỳ xem xét sẽ thay đổi, nhưng thông lệ chung thì chi phí hoạt
động của doanh nghiệp thường được đánh giá hàng năm.
Đối với những người quản lý thì chi phí là mối quan tâm hàng đầu, bởi vì lợi nhuận thu được
nhiều hay ít chịu ảnh hưởng trực tiếp của những chi phí đã chi ra. Do ó
đ vấn đề được đặt ra là
làm sao kiểm soát được các khoản chi phí. Nhận diện, phân tích các hoạt động sinh ra chi phí là
điều mấu chốt để có thể quản lý chi phí, từ đó có n ữ h ng quyết định đ đắ
úng n trong hoạt động sản
xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Đối với doanh nghiệp, thông thường có hai hệ thống kế toán được sử dụng là : kế toán
tài chính và kế toán quản trị. Hai hệ thống này được thiết lập để đáp ứng những nhu cầu thông
tin cho các đối tượng khác nhau, nhưng có quan hệ với nhau trong hoạt động q ả u n trị doanh
nghiệp. Cả hai hệ thống kế toán này đều là nguồn thông tin phục vụ cho quản trị tài chính và
thực hiện các thủ tục theo chế độ quy định. Trong mỗi thời kỳ xem xét, chi phí phát sinh tương
ứng với hoạt động của doanh nghiệp là ộ
m t giá trị cụ thể. Song có n ữ h ng quan điểm t ế i p cận
khác nhau trong việc nhận dạng các chi phí phát sinh. Các quan điểm tiếp cận này hoàn toàn phụ
thuộc vào mục tiêu của đối tượng tiếp cận mà dẫn tới cách nhìn nhận chi phí không hoàn toàn giống nhau.
1.1 Kế toán tài chính: có tính chất bắt buộc đối với các doanh nghiệp do Nhà nước quy
định với những chuẩn mực chung cho mọi doanh nghiệp. Hệ thống này thường được thể hiện bởi
hệ thống chứng từ, tài khoản, s
ổ sách và báo cáo do nhà nước ban hành. Đó là lý do để coi hệ
thống kế toán tài chính là hệ thống “cứng” i
đố với doanh nghiệp. Đặc điểm cơ bản của hệ thông
kế toán tài chính là chỉ ghi chép các số liệu bằng đơn vị tiền tệ phát sinh vào trong khoảng thời
gian đã định .
Hệ thống kế toán tài chính,với đặc điểm này, nhằm đáp ứng các nhu cầu thông tin cho
việc phân tích, đánh giá trạng thái hiện tại của doanh nghiệp. Khi so sánh thông tin kế toán tài
chính giữa các thời kỳ từ hiện tại về trước có thể thấy được những nét lớn trong sự phát triển của
doanh nghiệp thông qua những gì đã đạt được khi sử ụ
d ng các nguồn lực đã huy động.
Rõ ràng, thông tin kế toán tài chính thiên về phục vụ cho nhu cầu thông tin của các
chủ thể có liên quan ở bên ngoài doanh nghiệp (Nhà nước, ngân hàng, nhà đầu tư, nhà cung
cấp...). Còn với nhà quản trị bên trong doanh nghiệp thì thông tin kế toán tài chính chỉ là cần chứ
chưa đủ, vì đối với họ, “sẽ tiếp tục làm như thế nào” là quan trọng hơn so với “đã làm được gì”,
họ cần phải có kế toán quản trị.
1.2 Kế toán quản trị, khác với kế toán tài chính, hệ thống kế toán này là do doanh
nghiệp xây dựng theo mục tiêu quản trị của mình.
Như vậy, hệ thống kế toán quản trị hình thành do nhu cầu tự nhiên của doanh nghiệp
chứ không có tính bắt buộc về mặt pháp luật. Mặt khác, hệ thống kế toán này không hoàn toàn
đồng nhất giữa các doanh nghiệp vì nó được thiết lập tuỳ thuộc đặc điểm hoạt động và yêu cầu
quản lý của doanh nghiệp. Thậm chí, trong một doanh nghiệp, ở nh ng ữ thời kỳ khác nhau cũng
có thể có sự điều chỉnh trong hệ thống kế toán quản trị để đảm bảo sự phù hợp với mục tiêu quản trị c ng nh ũ ư đặc điểm hoạt ng c độ
ủa doanh nghiệp ở thời kỳ xem xét. Đó là lý do để coi hệ thống
kế toán quản trị là hệ thống “mềm” đối với doanh nghiệp.
Hệ thống kế toán quản trị ghi chép các số liệu bằng cả đơn vị tiền tệ và h ệ i n vật (m,
kg, giờ) một cách chi tiết theo quá trình chuyển ho á ngu n
ồ lực thành kết quả theo cấu trúc
hoạt động của doanh nghiệp. Do đặc điểm này mà hệ thống kế toán quản trị cho phép nhà quản
trị trong doanh nghiệp thấy rõ hơn mối quan hệ nhân - quả tư ng ơ ng v ứ
ới quyết định đưa ra.
Cũng như kế toán tài chính, kế toán quản trị ghi nhận các thông tin về các hoạt động
đã diễn ra. Song , điều quan trọng là từ các thông tin đó, có thể thiết lập các mô hình dự báo và
mô phỏng về hậu quả của các quyết định chuẩn bị đưa ra nhờ cấu trúc nhân - quả được ghi chép
rõ ràng bằng hệ thống kế toán quản trị. Khả năng này làm cho thông tin kế toán quản trị trở nên
cần thiết cho công tác dự báo và hoạch định tài chính, một trong các nhiệm vụ quản trị tài chính.
2.Tài sản trong doanh nghiệp. TOP
2.1 Tài sản cố định (TSCĐ). 2.1.1 Đ nh ngh ị
ĩa và đặc điểm TSCĐ
Định nghĩa: Tài sản cố định là tất cả những tài sản của doanh nghiệp có giá trị lớn, có
thời gian sử dụng, luân chuyển, thu hồi trên 1 năm hoặc trên 1 chu kỳ kinh doanh (nếu chu kỳ kinh doanh ≥ 1 năm)
Trên thực tế, khái niệm TSCĐ bao gồm những tài sản đang sử dụng, chưa được sử dụng
hoặc không còn được sử dụng trong quá trình sản xuất kinh doanh do chúng đang trong quá trình
hoàn thành (máy móc thiết bị đã mua nhưng chưa hoặc a
đ ng lắp đặt, nhà xư ng ở đang xây dựng
chưa hoàn thành...) hoặc do chúng chưa hết giá trị sử dụng nhưng không được sử dụng. N ữ h ng
tài sản thuê tài chính mà doanh nghiệp sẽ sở ữ
h u cũng thuộc về TSCĐ.
Đặc điểm của TS Đ
C : tuổi thọ có thời gian sử dụng trên năm, tức là TSCĐ sẽ tham gia
vào nhiều niên độ kinh doanh và giá trị của nó được chuyển dần vào gíá trị sản p ẩ h m làm ra
thông qua khoản chi phí khấu hao. Điều này làm giá trị của TSCĐ giảm dần hàng năm. Tuy
nhiên, không phải mọi tài sản có thời gian sử dụng trên một năm đều được gọi là TSCĐ, thực tế
có những tài sản có tuổi thọ trên m t
ộ năm nhưng vì giá trị nhỏ nên chúng không được coi là
TSCĐ mà được xếp vào tài sản lư độ
u ng. Theo quy định hiện hành của Bộ Tài chính, một tài sản
được gọi là TSCĐ khi có đặc điểm n ư h đ
ã nêu đồng thời phải có giá trị trên 5 triệu đồng.
2.1.2 Phân loại TSCĐ Tài sản cố đ nh c ị
ủa doanh nghiệp bao gồm:
Tài sản cố định hữu hình: là những TS Đ
C có hình thái vật chất, đó là những tư liệu lao
động chủ yếu có doanh nghiệp, có giá t ị
r lớn và thời gian sử dụng lâu năm như: nhà xưởng, kho
tàng, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải.
Tài sản cố định vô hình: là những TS Đ
C không có hình thái vật c ấ h t và thường liên
quan đến các khoản chi phí phải phân bổ qua nhiều niên độ kinh doanh (tương tự như khấu hao)
đó là: chi phí về đất sử dụng; chi phí thành lập doanh ngh ệ i p; chi phí nghiên ứ c u phát triển; chi phí mua hoặc th c
ự hiện sáng chế phát minh, bản quyền... .
Tài sản cố định thuê tài chính: Là toàn bộ các TSCĐ, thường là h u ữ hình mà các doanh nghiệp sẽ sở ữ h u khi hết hạn thuê.
Đầu tư tài chính dài hạn: Đầu tư tài chính là tiền v n
ố của doanh nghiệp đầu tư vào
kinh doanh ở bên ngoài hoạt động của doanh nghiệp mục đích hưởng lãi hoặc chia sẻ lợi ích với
doanh nghiệp khác. Đầu tư tài chính có thể là: cổ phiếu; trái ph ế
i u các loại; vốn góp liên doanh;
tài sản, đất đai cho thuê ngoài; tiền vốn cho vay v.v...
Tài sản cố định dở dang: là các TSCĐ hữu hình hoặc vô hình đang trong quá trình
hình thành, hiện chưa sử dụng và được xếp vào mục chi phí xây d ng c ự ơ bản dở dang.
Ngoài ra, những khoản ký quỹ, ký cược dài hạn mà doanh nghiệp thực hiện cũng được xếp vào TSCĐ .
2.1.3 Khấu hao TSCĐ:
Khấu hao TSCĐ là một thủ tục kế toán nhằm trích một phần giá trị của TSCĐ để chuyển
vào giá trị sản phẩm làm ra trong một thời kỳ. Phần giá trị của TSCĐ được trích ra gọi là chi phí
khấu hao. Tổng chi phí khấu hao trích ra trong suốt thời gian sống của TSCĐ bằng chính giá trị
ban đầu (nguyên giá) của TSCĐ. Chi phí khấu hao hàng năm c a
ủ TSCĐ sẽ được đưa vào quỹ
khấu hao TSCĐ. Quỹ này là một thành phần trong tích luỹ của doanh nghiệp và được dùng để tái đầu tư.
Do nguyên tắc không bắt buộc của kế toán quản trị nên trong tính khấu hao kinh doanh
không có sự bắt buộc phải thực hiện khấu hao theo một phương pháp nhất định nào đó như kế toán tài chính.
Tuỳ theo tình hình thực tế từng doanh nghiệp (tình hình sử dụng thiết bị, chiến lược phát
triển kinh doanh từng thời kỳ, sự phát triển của kế toán quản trị trong doanh nghiệp,...),
tuỳ theo đặc điểm của từng lo i
ạ máy móc thiết bị khác nhau mà doanh nghiệp có thể lựa
chọn và áp dụng các phươ ấ
ng pháp kh u hao thích hợp.
2.1.3.1 Phương pháp khấu hao theo dường thẳng
Nguyên tắc: Theo phương pháp này số tiền khấu hao hàng năm đồng đều nhau
Ví dụ: Một hệ thống máy móc thiết bị mua 110 triệu đồng
Thời gian sử dụng: 10 năm
Giá trị phế thải 10 triệu đồng
2.1.3.2 Phương pháp t n ồ s
ố giảm nhân 2: là phương pháp khấu hao gia tốc được tính
theo tỷ lệ khấu hao cố định trên giá trị thuần của TSCĐ vào cuối năm trước.
Theo phương pháp trên, tỷ lệ khấu hao là 10%; theo phương pháp này là 20%. Tỷ lệ này
được tính trên tồn số giảm dần của giá trị TS Đ
C không trừ giá trị phế thải :
Năm 1: Mức khấu hao = 110 triệu x 20% = 22 triệu ng đồ
Năm 2: Mức khấu hao = (110 - 22) x 20% = 17,6 triệu ng đồ
Năm 3: Mức khấu hao = (110 – 22 - 17,6) x 20% = 14,1 triệu đồng. ...
2.1.3.3 Phương pháp bách phân niên s ngh ố ịch:
Bước 1: Xác định tổng niên số khấu hao : N
n: Số năm sử dụng TSCĐ N = = 55
Bước 2: Tính mức khấu hao các năm bằng cách chia các niên số theo chiều nghịch cho tổng niên số:
Năm thứ 1 : Mức khấu hao = (110 - 10) = 18,2 triệu đồng
Năm thứ 2: Mức khấu hao = = 16,4 triệu ng đồ
Năm thứ 3 : Mức khấu hao = = 14,5 triệu ng đồ ... .
2.1.3.4 Phương pháp khấu hao theo đơn vị sản xuất ( giờ, khối lượng ...).
Như vậy, nếu muốn khấu hao nhanh để tránh hao mòn vô hình, các doanh ngh ệ i p có thể
tăng giá trị khấu hao trung bình hàng năm sau khi xác định thời gian sử ụ d ng.
2.2 Tài sản lưu động (TSLĐ)
2.2.1 Định nghĩa và đặc điểm
Tài sản lưu động của doanh nghiệp là tất cả những tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh
nghiệp , có thời gian sử dụng, luân chuyển, thu hồi vốn trong 1 năm (nếu chu kỳ kinh doanh ≤
1 năm ) hoặc trong vòng một chu kỳ kinh doanh, (nếu chu kỳ kinh doanh > 1 năm)
Chu kỳ kinh doanh được hiểu là khoảng thời gian cần thiết kể từ khi doanh nghiệp b v ỏ ốn
vào kinh doanh dưới hình thái tiền tệ lại thu được v n
ố đó dưới hình thái tiền tệ.
Tuỳ theo lĩnh vực kinh doanh mà chu kỳ kinh doanh của mỗi doanh nghiệp khác nhau.
Đối với doanh nghiệp sản xuất, đó là khoảng thời gian cần thiết kể từ khi doanh nghiệ ỏ p b tiền
mua vật tư, chế biến vật liệu đó thành sản phẩm và bán được sản phẩm ó. đ Đối với doanh
nghiệp thương mại, chu kỳ kinh doanh đư c
ợ hiểu là khoảng thời gian kể từ khi bỏ tiền mua
hàng hoá và đem bán được hàng hoá đó.
Tài sản lưu động thay đổi hình thái của nó trong phạm vi một chu kỳ kinh doanh. Như
vậy, giá trị của nó sẽ được chuyển toàn bộ, một lần vào ả
s n phẩm làm ra. Trong quá trình sản
xuất kinh doanh, TSLĐ có sự thay đổi hình thái thường xuyên theo một chu kỳ khép kín : Tiền
Æ Nguyên vật liệu Æ Bán thành phẩm Æ Sản phẩm Æ Tiền (T – H – T’)
TSLĐ của doanh nghiệp có thể tồn tại dưới hình thái tiền tệ, h ệ
i n vật (vật tư, hàng hoá), dưới dạng đ u t
ầ ư ngắn hạn và các khoản nợ phải thu ngắn hạn.
2.2.2 Các thành phần của TSLĐ.
Tài sản lưu động của một doanh nghiệp gồm có:
- Vốn bằng tiền: Là tài sản biểu hiện trực tiếp dưới hình thức giá trị (tiền đồng Việt Nam,
ngân phiếu, ngoại tệ , vàng bạc, đá quý). Phần lớn v n
ố bằng tiền của doanh nghiệp được gửi ở
ngân hàng, ngoài ra có một phần tồn tại dư i
ớ dạng tiền mặt tại doanh nghiệp, dùng chi trả các khoản thường xuyên.
- Các khoản phải thu: Là những khoản tiền vốn của doanh nghiệp nhưng do quan hệ
thanh toán, các đơn vị, cá nhân khác còn giữ chưa trả cho doanh nghiệp (ví dụ: tiền hàng người
mua còn chịu, tiền tạm ứng chưa thanh toán....) .
- Hàng tồn kho: Là loại tài sản được dự trữ cho họat động sãn ấ u t kinh doanh của doanh
nghiệp nhằm bảo đảm cho họat động này được thường xuyên, liên tục, không bị gián o đ ạn, bao
gồm: nguyên vật liệu, dụng c , s ụ
ản phẩm dở dang tồn kho, thành phẩm.
Đối với doanh nghiệp sản xuất, hàng tồn kho gồm nguyên liệu dự trữ trong kho chuẩn bị
sản xuất, sản phẩm dở dangtrong các giai đoạn khác nhau của quá trình sản xuất, thnàh phẩm dự
trữ trong kho để chờ bán và cả các tài sản tham gia vào nhiều niên độ kinh doanh nhưng có giá trị nhỏ (công c , d ụ ụng cụ).
Đối với doanh nghiệp thương mại, hàng tồn kho chỉ bao gồm hàng hóa ự d trữ trong kho
nhằm đảm bảo cho khâu bán hàng thường xuyên có đủ số lượng hàng, chủng loại hàng đáp ứng
kịp thời nhu cầu khách hàng.
- Đầu tư tài chính ng n
ắ hạn: Đầu tư tài chính là sự bỏ vốn vào kinh doanh dưới hình
thức mua bán chứng khoán, góp vốn liên doanh, cho thuê tài sản, cho vay lấy lãi, mua bán bất
động sản… . Đầu tư tài chính ngắn hạn phản ánh giá trị các khoản tiề đầ
n u tư có thời hạn thu hồi vốn t 1 n ừ ăm trở lại.
Như đã nêu ở trên, tài sản của doanh nghiệp có nhiều loại, t n
ồ tại ở nhiều dạng cụ thể
khác nhau như: nguyên vật liệu, tiền mặt, sản phẩm dở dang, thành phẩm, các khoản tiền phải
thu, nhà xưởng, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải v.v… Trên góc độ quản trị tài chính,
người ta quan tâm đến thời gian thu hồi vốn đã đầu tư vào các tài sản đang dùng vào sản xuất
kinh doanh, việc chia tài sản của doanh nghiệp làm 2 loại lớn là TSCĐ và TSLĐ để có biện pháp
quản lý, sử dụng, theo dõi s bi ự ến đ ng t ộ ư ng ơ ng v ứ
ới từng loại sao cho có hiệu quả.
Tài sản của doanh nghiệp được hình thành từ nhiều ngu n
ồ khác nhau. Căn cứ vào quyền
sở hữu (hoặc quyền tự chủ) về vốn, người ta phân biệt 2 nguồn chính:
¢ Nợ phải trả: là những khoản nợ phát sinh trong quá trình kinh doanh, doanh nghiệp có
trách nhiệm thanh toán cho các chủ nợ. Nợ phải trả của doanh nghiệp lại chia thành:
¾ Nợ ngắn hạn: là những khoản nợ phải trả trong vòng 1 năm (ví ụ d như vay ngắn hạn,
thuế phải nộp ngân sách, lư ng ph ơ
ải trả cho công nhân viên…)
¾ Nợ dài hạn: là các khoản nợ có thời hạn thanh toán trên 1 năm (ví dụ: vay dài hạn,
nhận ký quỹ, ký cược dài hạn…)
d Nguồn vốn chủ sở hữu: là nguồn vốn do các c ủ
h sở hữu đầu tư đóng góp và ổ b sung từ
kết quả kinh doanh. Nguồn vốn này được sử dụng lâu dài trong suốt thời gian hoạt động mà
doanh nghiệp không phải cam kết thanh toán cho các chủ sở hữu.
Do yêu cầu của quản trị tài chính, cần nắm được tình hình tài sản vừa theo thời gian sử
dụng, thu hồi, vừa theo nguồn hình thành của tài sản nên ế
k toán ghi chép tình hình tài sản của doanh nghiệ đồ
p ng thời theo 2 cách thể hiện trên. Từ ó t đ n t
ồ ại các phư ng trình sau: ơ
Tổng giá trị tài sản = Tổng nguồn hình thành tài sản (1)
Tổng giá trị tài sản = Nợ phải trả + Nguồn vốn chủ sở ữ h u (2) Nguồ ố
n v n chủ sở hữu = Tổng giá trị tài sản - Nợ phải trả (3)
Trong đó (1) là phương trình tiền đề, (2) được gọi là phương trình kế toán cơ bản, (3)
được gọi là phương trình tài chính. Có thể nói, phương trình kế toán cơ bản quyết định phương
pháp ghi chép của kế toán. Kế toán ghi chép tình hình hiện có, tình hình biến động tài sản của
doanh nghiệp trong quá trình sản xuất kinh doanh sao cho bao giờ c ng ũ
bảo đảm phương trình kế toán cơ bản.
II. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI CHI PHÍ KINH DOANH 1. Khái niệm TOP
Quản trị chi phí kinh doanh là công cụ chủ yếu cung cấp các thông tin bên trong cho bộ
máy quản trị doanh nghiệp, làm cơ sở cho việc ra quyết định quản trị. Để phân b ệ i t quản
trị chi phí kinh doanh doanh nghiệp (Kế toán quản trị) với kế toán tài chính, Haberstockk
đã định nghĩa: “ Quản trị chi phí kinh doanh là tính toán hướng ộ
n i, nó mô tả - về nguyên
tắc được thực hiện hàng tháng - đường vận động các nhân tố sản x ấ
u t trong quá trình kết
hợp chúng và giới hạn ở việc tính toán mọi hao phí nhằm tạo ra và thực hiện các kết quả
của doanh nghiệp, đó chính là chi phí kinh doanh.”. Như vậy, về nguyên ắ t c, q ả u n trị chi
phí kinh doanh phục vụ cho việc tập hợp và tính toán các chi phí của kết quả đư c ợ tạo ra trong kinh doanh.
Là một lĩnh vực tính toán độc lập, quản trị chi phí kinh doanh sử dụng các khái niệm,
phạm trù riêng của nó. Tuy nhiên, kế toán tài chính và quản trị chi phí kinh doanh lại là 2 bộ
phận của cùng một lĩnh vực tính toán trong doanh nghiệp; trong ó
đ quản trị chi phí kinh doanh
sử dụng tài liệu cơ sở của kế toán tài chính nên việc phân biệt các khái niệm g ữ i a chúng là hoàn toàn cần thiết:
Thứ nhất: Khái niệm chi phí. Trong từ điển kinh tế, người ta đã định nghĩa: “mọi sự tiêu phí
tính bằng tiền của một doanh nghiệp được gọi là chi phí”[1] hay còn có thể khái niệm rõ ràng
hơn, chẳng hạn như: “ chi phí là một khái niệm của kế toán, có chi phí giới hạn trong xí nghiệp,
gắn với các mục tiêu của xí nghiệp và chi phí ngoài xí nghiệp, có cơ sở ở các hoạt động khác
hoặc các nguyên nhân khác”[2]. Như thế, chi phí là một khái niệm mang tính khái quát cao trong
quá trình phát triển của kế toán doanh nghiệp, khái niệm chi phí đã được phát triển thành các
khái niệm cụ thể là chi phí kinh doanh và chi phí tài chính.
Thứ hai: khái niệm chi phí kinh doanh, mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau, có thể định
nghĩa chi phí kinh doanh như sau: “chi phí kinh doanh là sự tiêu phí giá trị cần thiết có tính chất
xí nghiệp về vật phẩm và dịch v
ụ để sản xuất ra sản phẩm c a ủ xí nghiệp”[3] .
Khái niệm chi phí kinh doanh chỉ ra 3 đặc trưng có tính chất bắt buộc sau đây:
• Chi phí kinh doanh phải là sự hao phí vật phẩm và dịch vụ
• Sự hao phí vật phẩm và dịch vụ phải liên quan đến kết quả, điều này có nghĩa là
không phải mọi sự hao phí vật phẩm đều là đối tư ng ợ
của tính chi phí kinh doanh, mà chỉ những
hao phí nào liên quan đến mục tiêu tạo ra và thực hiện kết quả hoặc duy trì năng lực sản xuất cần
thiết của doanh nghiệp mới nằm trong khái niệm chi phí kinh doanh.
• Những hao phí vật phẩm liên quan đến kết quả của doanh nghiệp phải được đánh
giá, nghĩa là phải được đo bằng đơn vị tiền tệ.
Thứ ba: Phân biệt chi phí kinh doanh với các khái niệm chi ra và chi phí tài chính, vì quản trị
chi phí kinh doanh được xây dựng trên cơ sở sử dụng số liệu ủ
c a kế toán tài chính nên chi phí
kinh doanh có quan hệ chặt chẽ với hai khái niệm khác ủ
c a cùng một phạm trù chi phí là chi ra
(chi trả) và chi phí tài chính.
Chi ra là “mọi khoản tiền đã trả của xí nghiệp”[4]. Theo khái niệm này, chi ra là sự
giảm tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, tăng tổn thất dưới các dạng nợ, vay ngắn hạn, giảm nợ của
người khác. Chi ra là một khái niệm hoàn toàn mang bản chất tài chính, nó mô tả hành động
“phải bỏ tiền ra” dư i
ớ mọi hình thức nhằm một mục đích nào đó.
Chi phí tài chính bao gồm những hao phí vật phẩm theo thực tế và quy định liên quan
đến việc tạo ra kết qủa của một thời kỳ, nói cách khác “chi phí tài chính của một thời kỳ xác
định là sự chi ra gắn với kết quả của thòi kỳ đó. Nó là sự hao phí hoặc tiêu phí giá trị của một
thời kỳ tính toán nhất định được tập hợp ở kế toán tài chính và có mặt trong tính lãi lỗ cuối năm.
2. Phân loại chi phí kinh doanh TOP
Tính chi phí kinh doanh theo loại là bước đầu tiên của quản trị chi phí kinh
doanh, ở bước này n ư
g ời ta tập hợp và phân loại các chi phí kinh doanh đã được chi ra
trong kỳ tính toán. Tính chi phí kinh doanh theo loại trả lời câu hỏi: chi phí kinh doanh
nào đã được chi ra và được chi ra bao nhiêu ?
Tính chi phí kinh doanh theo loại có nhiệm vụ tập hợp và phản ánh một cách thường
xuyên và rõ ràng toàn bộ chi phí kinh doanh (được phân theo loại chi phí) đã được chi ra để sản
xuất và thực hiện các kết quả trong một thời kỳ ở doanh nghiệp. Tính chi phí kinh doanh theo
loại không phải chỉ cung cấp số liệu chi phí kinh doanh cho các bước tính chi phí kinh doanh tiếp
theo, mà bản thân nó cũng hoàn thành các mục tiêu tính toán riêng của mình, đặc biệt là đối với
không ít các doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi ở đó người ta chỉ có thể tính và cung cấp thông tin về
tính chi phí kinh doanh theo loại mà thôi.
Chi phí kinh doanh theo loại là tập hợp mọi chi phí kinh doanh có chung một đặc tính
nhất định: “một loại chi phí kinh doanh cá biệt mô tả và tập hợp lượng hao phí giá trị xuất hiện
xác định cho một dạng yếu tố sản xuất nhất định (cho loại dịch vụ và vật phẩm nhất định) [5]
Sự phân chia loại chi phí kinh doanh luôn phụ thuộc vào hình thức và mục tiêu của cả
hệ thống tính toán của doanh nghiệp. Đương nhiên, sự phân chia này không thể không chú ý
đến tính thống nhất giữa quản trị chi phí kinh doanh và kế toán tài chính.
Toàn bộ chi phí kinh doanh của một thời kỳ được phân loại theo các tiêu thức khác
nhau. 2.1 Theo yếu tố chi phí ( nội dung kinh tế của chi phí ) bao gồm:
- Chi phí nguyên vật liệu là toàn bộ các chi phí phát sinh để mua sắm các đối tượng
lao động cần thiết cho họat động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong kỳ xem xét.
- Chi phí nhân công là các chi phí liên quan đến nguồn lực lao động mà doanh
nghiệp sử dụng trong kỳ xem xét bao gồm lương và các khoản kèm theo lương (thưởng,
bảo hiểm…)
- Chi phí khấu hao TSCĐ là khoản chi phí liên quan đến việc sử dụng các TSCĐ
của doanh nghiệp trong kỳ xem xét. Khoản này được khấu trừ khỏi thu nhập của doanh
nghiệp trước khi tính thuế thu nhập, nhưng là khỏan chi phí “ảo”. Lý do là khoản này
không phải là khoản thực chi của doanh nghiệp và được xem như một thành phần ạ t o ra
tích lũy cho doanh nghiệp.
- Chi phí dịch vụ mua ngoài bao gồm các khoản thnah toán cho các yếu tố mua
ngoài mà doanh nghiệp thực hiện như : chi phí nhiên liệu, n n
ă g lượng, thuê ngoài sửa
chữa, kiểm toán…
- Chi phí bằng tiền khác bao gồm các khoản thuế, lệ phí phải nộp, chi phí họat
động tài chính, họat động bất thường…
Chi phí kinh doanh không trùng với chi phí tài chính bao gồm:
¾ Chi phí khấu hao kinh doanh hay khấu hao quản trị . Khấu hao quản trị hoàn
toàn khác về bản chất với khấu hao tài chính (như đã nêu trong phần phương pháp khấu hao)
¾ Tiền trả lãi vốn kinh doanh bao gồm cả tiền trả lãi cho v n t ố ự có và vốn đi vay
¾ Chi phí rủi ro, tổn thất trong kinh doanh
¾ Tiền thuê mượn tài sản
¾ Tiền công của chủ doanh nghiệp nh ỏ
- Chi phí dịch vụ thuê ngoài và các khoản phải n p. ộ
Việc phân loại chi phí kinh doanh theo tiêu thức này làm cơ sở cho việc theo dõi và tập
hợp các chi phí và hình thành bước tính chi phí kinh doanh theo loại.
2.2 Theo khoản mục (công dụng kinh tế và đ a
ị điểm) bao gồm:
- Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp bao gồm những loại nguyên liệu, vật liệu chính tạo
ra thực thể của sản phẩm: sắt thép, gỗ, vải...được xác định thông qua phiếu x ấ u t kho
nguyên liệu. Chi phí về nguyên vật liệu trực tiếp được tính thẳng vào chi phí sản xuất sản
phẩm, ngoài ra trong quá trình sản xuất còn phát sinh những loại nguyên liệu có tác dụng
phụ thuộc, nó kết hợp nguyên vật liệu chính để sản x ấ u t ra ả s n p ẩ
h m hoặc làm ă t ng chất
lượng của sản phẩm, hoặc tạo ra màu sắc, mùi vị hoặc rút ngắn chu kỳ sản xuất của sản phẩm.
- Chi phí nhân công trực tiếp bao gồm các chi phí cho lao động trực tiếp tham gia
vào quá trình tạo ra sản phẩm như chi phí về tiền lương, các kho n
ả tính theo lương được
tính thẳng vào sản phẩm sản xuất ra.
- Chi phí sản xuất chung là tất cả những khoản mục chi phí phát sinh tại nơi sản
xuất hay phân xưởng mà không phải là chi phí nguyên vật liệu trực tiếp và chi phí tiền
lương trực tiếp được xem là chi phí sản xuất chung bao gồm chi phí nguyên liệu gián tiếp,
khấu hao tài sản cố định (TSCĐ), sửa chữa, bảo trì, quản lý t i
ạ phân xưởng...Trên giác độ
toàn doanh nghiệp cũng phát sinh những khoản chi phí tương tự gắn liền với quá trình
quản lý và tiêu thụ, nhưng không được kể là một phần của chi phí sản xuất chung. Chi phí
sản xuất chung (CPSXC) có ba đặc điểm sau:
Bao gồm nhiều khoản mục chi phí khác nhau nên chúng được
nhiều bộ phận khác nhau quản lý, và rất khó kiểm soát.
Có tính chất gián tiếp với từng đơn vị sản phẩm nên không thể tính
thẳng vào sản phẩm hay dịch vụ cung cấp.
Cơ cấu CPSXC bao ồ
g m cả định phí, biến phí và chi phí ỗ
h n hợp, trong đó
định phí thường chiếm tỷ trọng cao n ấ h t.
Chi phí bán hàng gồm lương ủ
c a nhân viên bán hàng, chi phí marketing, khấu hao
TSCĐ dùng trong bán hàng (cửa hàng, phương tiện v n
ậ tải…) và các yếu tố mua ngoài liên quan.
Chi phí quản lý doanh nghiệp gồm lương của cán bộ, nhân viên quản lý doanh
nghiệp, khấu hao TSCĐ dùng trong quản lý (văn phòng, máy tính… )và các yếu tố mua ngoài liên quan, v.v…
Tổng các khoản mục từ À đến Â ứng với số sản p ẩ
h m đã hoàn thành và n ậ h p kho
(tiêu thụ) được gọi là giá thành sản xuất. Giá thành sản xuất của số sản p ẩ
h m đã bán đựoc
gọi là giá vốn hàng bán. Còn các khoản mục Ã và Ä được gọi là chi phí thời kỳ hay chi phí giai đ ạ
o n, sự phân biệt này liên quan dến quá trình hạch toán chi phí và xác định kết quả
kinh doanh của doanh nghiệp trong thời kỳ xem xét.
2.3 Phân theo nguồn chi phí phát sinh : Chi phí ban đ u, chi phí chuy ầ ển đổi
- Chi phí nguyên liệu trực tiếp kết hợp với chi phí tiền lương trực tiếp được gọi là chi
phí ban đầu. Chi phí này có tác dụng phản ánh mức chi phí đầu tiên, chủ yếu của sản
phẩm, đồng thời phản ánh mức chi phí riêng biệt, cụ thể từng đơn vị sản p ẩ
h m mà ta nhận
diện ngay trong tiến trình sản xuất, và là cơ sở lập kế h ạ
o ch về lượng chi phí chủ yếu cần
thiết nếu muốn sản xuất sản phẩm đó.
- Chi phí tiền lương trực tiếp kết hợp với chi phí sản xuất chung được gọi là chi phí
chuyển đổi. Chi phí này có tác dụng phản ánh mức chi phí cần thiết để chuyển đổi nguyên
liệu từ dạng thô sang dạng thành phẩm, và là cơ sở để lập kế h ạ
o ch về lượng chi phí cần
thiết để chế biến một lượng nguyên liệu nh t
ấ định thành thành phẩm.
2.4 Ngoài ra , người ta có thể phân loại : chi phí kinh doanh tr
ực tiếp, chi phí kinh
doanh gián tiếp dựa theo hình thức tính chi phí vào kết quả.
Chi phí trực tiếp là chi phí tự bản thân nó được chuyển vào một b ph ộ ận do có mối quan
hệ thực sự chặt chẽ giữa chi phí đó và bộ phận làm phát sinh ra nó hay nói cách khác, chi phí
trực tiếp là những chi phí phát sinh một cách riêng biệt cho một hoạt động ụ c thể của doanh
nghiệp (một sản phẩm, một dịch vụ) : chi phí nguyên liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp...Khi b ph ộ
ận bị mất đi thì chi phí trực tiếp không tồn tại và ngược lại. Các chi phí này có
thể tính thẳng vào giá thành một cách trực tiếp mà không ảnh hư ng ở
đến việc sản xuất các sản phẩm khác.
Chi phí gián tiếp: là chi phí có liên quan đến việc sản xuất nhiều loại sản phẩm hoặc dịch v , ụ
phải qua quá trình phân bổ mới trở thành chi phí của một bộ phận: phí sản xuất chung. Mối quan
hệ giữa một yếu tố chi phí gián tiếp và b ph ộ ận sử ụ
d ng nó được hình thành thông qua một mối
quan hệ trung gian khác. Các chi phí gián tiếp không phát sinh và mất đi cùng với sự phát sinh
và mất đi của một hoạt động sản xuất – kinh doanh ụ
c thể (ví dụ: chi phí khấu hao tài sản c ố
định, chi phí quản trị doanh nghiệp...)..
2.5 Với mục đích chú ý đến sự thay đổi của chi phí kinh doanh trong mối liên quan
đến sự thay đổi của sản lượng, người ta chia toàn bộ chi phí kinh doanh thành chi phí kinh
doanh cố định (bất biến), chi phí kinh doanh biến đổi (kh bi ả ến).
Các chi phí không thay đổi theo sản lư ng ợ
sản xuất và tiêu thụ doanh của doanh nghiệp
gọi là chi phí cố định (định phí)
Các chi phí thay đổi theo sản lượng sản xuất và tiêu thụ của doanh nghiệp gọi là chi phí biến đổi ( biến phí)
Điều cần nhớ là chi phí phát sinh trong một thời kỳ hoạt động của doanh nghiệp là một
giá trị duy nhất. Các cách tiếp cận khác nhau sẽ cho các loại chi phí khác nhau, nhưng tổng số
các loại chi phí theo mỗi cách phân loại thì như nhau và bằng với chi phí phát sinh trong thời kỳ.
III.GIÁ THÀNH SẢN PHẨM/DỊCH VỤ TOP 1. Khái niệm
Chi phí sản x ấ
u t là toàn bộ các khoản hao phí ậ
v t chất được tính bằng tiền mà
doanh nghiệp đã bỏ ra để thực hiện quá trình sản xuất sản phẩm, có đặc điểm là luôn v n ậ
động mang tính đa đạng và phức tạp gắn liền với tính đa dạng, phức tạp của ngành nghề
sản xuất, qui trình sản xuất.
Giá thành sản p ẩ
h m/dịch vụ là toàn bộ những chi phí tính bằng tiền để sản xuất và tiêu
thụ một khối lượng sản phẩm h ặ
o c dịch vụ nhất định. Hay nói cách khác, giá thành sản phẩm
dịch vụ là hao phí về lao động sống và lao động vật hóa cho một đơn vị khối lượng sản phẩm
hoặc lao vụ nhất định biểu hiện bằng tiền.
Có thể nói giá thành là một chỉ tiêu phản ánh toàn diện chất lượng họat động của doanh
nghiệp bao gồm các mặt: trình độ công nghệ, trình độ tổ chức sản xuất, trình qu độ ản trị v. v…
2. Mối quan hệ giữa chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm TOP
Chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm là hai khái niệm riêng biệt có những mặt khác nhau:
Thứ nhất: Chi phí sản xuất luôn gắn liền với từng thời kỳ đã phát sinh ra chúng, còn giá
thành sản phẩm lại gắn liền với một khối lư ng s ợ ản phẩm, dịch v ụ đã hoàn thành.
Thứ hai: Chi phí phát sinh trong doanh nghiệp được phân thành các yếu tố chi phí, có
cùng một nội dung kinh tế, chúng không nói rõ địa điểm và m c
ụ đích bỏ ra chi phí. Còn những
chi phí nào phát sinh nói rõ địa điểm và mục đích bỏ ra chi phí đó thì chúng được tập hợp lại
thành các khoản mục để tính toán giá thành sản phẩm, dịch v . ụ
Thứ ba: Chi phí sản xuất trong kỳ bao gồm cả những chi phí đã trả trước của kỳ nhưng
chưa phân bổ cho kỳ này và những chi phí phải trả kỳ trước, nhưng kỳ này mới phát sinh thực
tế, nhưng không bao gồm chi phí phải trả kỳ này nhưng thcj tế chưa phát sinh. Ngược lại giá
thành sản phẩm lại chỉ liên quan đến chi phí phải trả trong kỳ và chi phí trả trước được phân bổ trong kỳ.
Thứ tư: Chi phí sản xuất trong kỳ không chỉ liên quan đến những sản phẩm đã hoàn
thành mà còn liên quan đến cả sản phẩm còn đang dở dang cuối kỳ và sản phẩm hỏng. Còn giá
thành sản phẩm không liên quan đến chí phí sản xuất sản phẩm dở dang cuối kỳ và sản phẩm
hỏng, nhưng lại liên quan đến chi phí sản xuất của sản phẩm dở dang kỳ trước chuyển sang.
Tuy nhiên, giữa hai khái niệm chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm có mối quan hệ rất
mật thiết với nhau, vì nội dung cơ bản của chúng đều biểu hiện những chi phí doanh nghiệp đã
bỏ ra cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Chi phí sản xuất trong kỳ là cơ sở để tính giá thành sản
phẩm, dịch vụ đã hoàn thành. Sự tiết kiệm hay lãng phí chi phí sản xuất kinh doanh có ảnh
hưởng trực tiếp đến giá thành sản phẩm/dịch v .
ụ Vì vậy, quản trị giá thành phải gắn liền với
quản trị chi phí sản xuất kinh doanh.
3. Các loại giá thành sản phẩm/dịch vụ TOP
Để phục vụ công tác quản trị, đáp ứng các yêu cầu về công tác kế hoạch và xây dựng giá
cả sản phẩm và hạch toán kinh tế, trong các doanh nghiệp đã hình thành các loại giá thành
sản phẩm khác nhau
3.1 Giá thành sản xuất: bao gồm :
h Chi phí nguyên liệu trực tiếp
h Chi phí nhân công trực tiếp
h Chi phí sản xuất chung, tính cho những sản phẩm, công việc, lao vụ đã hoàn thành.
Giá thành sản xuất được sử dụng ghi sổ cho sản ph m
ẩ đã hoàn thành, nhập kho hoặc
giao cho khách hàng. Giá thành sản xuất của sản phẩm cũng là căn cứ để tính toán giá trị
hàng tồn kho, giá vốn hàng bán và lãi gộp ở doanh nghiệp sản xuất.
3.2 Giá thành phân xưởng, giá thành công xưởng và giá thành toàn bộ
Giá thành phân xưởng là tập hợp chi phí nguyên v t
ậ liệu trực tiếp, nhân công trực
tiếp và chi phí sản xuất chung. Đó cũng chính là giá thành s n ả xuất.
Giá thành công xưởng là giá thành phân xưởng cộng với chi phí quản lý doanh nghiệp.
Giá thành toàn bộ bao gồm giá thành công xưởng và chi phí tiêu thụ sản phẩm.
3.3 Giá thành kế hoạch và giá thành thực tế
Giá thành kế hoạch là giá thành s n
ả phẩm được tính trên cơ sở chi phí sản x ấ u t kế
hoạch và sản lượng kế hoạch. Việc tính toán giá thành kế hoạch được doanh nghiệp tiến
hành xác định trước khi bắt đầu quá trình sản xuất, chế tạo sản p ẩ
h m. Giá thành sản
phẩm kế hoạch là mục tiêu phấn đấu của doanh nghiệp, là c n
ă cứ để so sánh , phân tích,
đánh giá tình hình t ự h c hiện ế k h ạ
o ch giá thành và kế h ạ
o ch hạ giá thành của sản p ẩ h m so sánh được.
Giá thành thực tế là giá sản phẩm đư c
ợ tính trên cơ sở số liệu chi phí sản x ấ
u t thực tế
đã phát sinh và tập hợp được trong kỳ và sản lượng ả s n p ẩ
h m thực tế đã sản x ấ u t ra trong
kỳ. Giá thành sản phẩm thực tế chỉ có thể tính toán được sau khi đã kết thúc quá trình sản
xuất, chế tạo sản phẩm.
3.4 Giá thành định mức
Giá thành định mức là giá thành sản phẩm được tính trên cơ sở các định mức chi phí
hiện hành và chỉ tính cho một đơn vị sản phẩm. Việc tính toán giá thành định mức cũng
được thực hiện trước khi tiến hành quá trình ả s n x ấ
u t, chế tạo ra sản p ẩ h m.
Hệ thống tính giá thành theo định mức là hệ thống sử dụng các định mức cho chi
phí và hệ thống này sẽ cho phép chúng ta kiểm soát chi tiết các biến động.
Sử dụng các chi phí định mức sẽ cho chúng ta biết kết quả hoạt động sẽ đ t
ạ được như
thế nào trong những hoàn cảnh nhất định. Từ đó, ta có thể xác định được những biến động
và kiểm soát được hiệu quả hoạt động thực tế.
Giá thành định mức là công cụ quản lý các định mức của doanh nghiệp, là thước đo
chính xác để xác định kết quả sử dụng tài sản, ậ
v t tư, lao động trong sản x ấ
u t, giúp đánh
giá đúng đắn các giải pháp kinh tế - kỹ thuật mà doanh nghiệp đã thực hiện trong quá
trình họat động nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.
Tính giá thành theo định mức :
- Giúp doanh nghiệp đạt được hiệu quả kinh tế thực sự do đã suy tính từ trước các
loại nguyên vật liệu hoặc phương pháp s n
ả xuất tối ưu.
- Giúp doanh nghiệp chỉ tập trung vào những các biến động nào vượt quá một phạm
vi nào đó thay vì phải tập trung vào nghiên cứu tất cả các biến động, dù là nhỏ.
3.5 Giá thành đơn vị và tổng giá thành sản lượng hàng hóa.
Giá thành đơn vị là giá thành tính cho một loại sản phẩm nhất định, theo một đơn vị
nhất định. Giá thành đơn vị sản p ẩ
h m dùng để so sánh đối chiếu g ữ
i a giá thành của doanh
nghiệp với giá thành sản phẩm cùng loại của các doanh nghiệp khác, hoặc đối chiếu giữa
kỳ kế hoạch với kỳ báo cáo. Trên cơ sở đó, tiến hành phân tích, tìm ra những nhân tố ảnh
hưởng đến việc hạ giá thành sản phẩm.
Tổng giá thành sản lượng hàng hóa là toàn bộ những chi phí bỏ ra để tiến hành sản
xuất, tiêu thụ sản phẩm tính cho toàn b s
ộ ản lượng hàng hóa sản xuất kinh doanh trong k . ỳ
Giá thành toàn bộ sản lượng hàng hóa cho biết toàn bộ chi phí bỏ ra trong kỳ và tỷ trọng
của từng loại chi phí, có căn cứ để phân tích, tìm ra các biện pháp hạ giá thành sản phẩm. 4. Đối tư ng h ợ
ạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm
Xác định đối tượng hạch toán chi phí s n
ả xuất là xác định giới hạn về mặt phạm vi
mà chi phí cần được tập hợp để phục vụ cho việc kiểm soát chi phí và tính giá thành
sản phẩm. Tùy theo đặc điểm về tổ chức sản x ấ
u t, về quy trình sản x ấ
u t cũng như đặc
điểm sản x ấ u t sản p ẩ
h m mà đối tượng ạ
h ch toán chi phí sản x ấ
u t có thể là: - Loại sản phẩm - Nhóm sản phẩm - Đơn đặt hàng - Giai đoạn sản xuất
- Phân xưởng sản xuất
Xác định đối tượng tính giá thành là xác đ n
ị h đối tượng mà hao phí vật chất được
doanh nghiệp bỏ ra để sản xuất đã được kết tinh trong đó nhằm đ n
ị h lượng hao phí cần
được bù đắp cũng như tính toán được kết quả kinh doanh. Tùy theo đị đ
a iểm sản x ấ u t sản
phẩm mà đối tượng tính giá thành có thể là: - Chi tiết sản phẩm - Bán thành phẩm - Sản phẩm hoàn thành - Đơn đặt hàng - Hạng mục công trình.
5. Xác định phương pháp hạch toán chi phí sản xuất phát sinh vào đối TOP
tượng hạch toán chi phí sản xuất hoặc đối tượng tính giá thành.
5.1 Đối với chi phí nguyên vât liệu
Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp bao gồm t t
ấ cả chi phí về nguyên vật liệu chính, vật
liệu phụ, nhiên liệu được sử dụng trực tiếp cho quá trình sản xuất s n
ả phẩm. Nguyên vật
liệu chính sử dụng để sản xuất ra nhiều loại sản phẩm nhưng không thể xác định trực tiếp
mức tiêu hao thực tế cho từng loại sản phẩm ( hoặc đối tượng chịu chi phí ) thì kế toán phải
tiến hành phân bổ theo tiêu thức phù hợp. Các tiêu thức có thể sử dụng :định mức tiêu hao
cho từng loại sản phẩm, hệ số phân b ổ đư c quy ợ
định, tỉ lệ với trọng lượng sản phẩm được
sản xuất. . .
Mức phân bổ chi phí về nguyên vật liệu chính dùng cho từng loại sản phẩm được xác
định theo công thức tổng quát sau:
Vật liệu phụ và nhiên liệu s d ử ng c ụ
ũng có thể liên quan đến nhiều đối tượng chịu chi phí và
không thể xác định trực tiếp mức sử dụng cho từ đố
ng i tượng. Để phân bổ chi phí vật liệ ụ u ph và nhiên liệu cho từ đố
ng i tượng cũng có thể sử dụng các tiêu thức: định mức tiêu hao, t l ỷ ệ hoặc t ỷ trọ ậ ng v t liêu chính sử ụ d ng, tỷ lệ ớ
v i giờ máy hoạt động. Mức phân bổ cũng tính theo công thức tổng quát trên.
5.2 Đối với chi phí nhân công trực tiếp
Chi phí nhân công trực tiếp bao gồm tất cả các khoản chi phí liên quan đến bộ phận
lao động trực tiếp sản xuất sản phẩm như: tiền lương, tiền công, các kho n
ả phụ cấp, các
khoản trích về bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) tính vào chi phí theo quy
định. Chi phí nhân công trực tiếp, chủ yếu là tiền lương công nhân trực tiếp, được
hạch toán trực tiếp vào từng đối tượng chịu chi phí. Tuy nhiên, nếu tiền lương công nhân
trực tiếp liên quan đến nhiều đ
ối tượng chịu chi phí và không xác định một cách trực tiếp
cho từng đối tượng thì phải tiến hành phân bổ theo những tiêu thức phù hợp. Các tiêu thức
phân bổ bao gồm : định mức tiền lương của các đối tượng , hệ số phân b ổ đư c quy ợ định,
số giờ hoặc ngày công tiêu chuẩn. . .Trên cơ sở tiền lương được phân bổ sẽ tiến hành trích
bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) theo tỷ lệ quy định để tính vào chi phí.
5.3 Đối với chi phí sản xuất chung
Chi phí sản xuất chung được tập hợp theo từng phân xư ng s ở ản xuất hoặc b ph ộ ận sản xuất
kinh doanh. Việc tập hợp được thực hiện hàng tháng và cuối mỗi tháng mà tiến hành phân bổ và
kết chuyển vào đối tượng hạch toán chi phí.
- Nếu phân xưởng chỉ sản xuất ra một loại sản phẩm duy nhất thì toàn bộ chi phí chung
phát sinh ở phân xưởng được kết chuyển toàn bộ vào chi phí sản xuất sản phẩm.
Mức phân bổ chi phí sản xuất chung cho từng đối tượng
Chi phí sản xuất chung thực tế phát sinh trong tháng tính theo tiêu thức đư c
ợ lựa chọn
Tổng số đơn vị của các đối tượng được phân bổ lựa chọn
ú Số đ n
ơ vị của từng đối tượng tính theo tiêu thức được lựa chọn = *
- Nếu phân xưởng sản xuất ra hai loại sản phẩm trở lên và tổ chức theo dõi riêng
chi phí sản xuất cho từng loại sản phẩm ( đối tượng hạ n ả
ch toán chi phí s xuất là từng loại
sản phẩm ) thì chi phí sản xuất chung phải được phân bổ cho từng loại sản phẩm để kết
chuyển vào chi phí sản xuất sản phẩm. Để tiến hành phân bổ, có thể sử dụng các tiêu thức:
tỷ lệ tiền lương công nhân sản xuất, tỷ lệ chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, tỷ lệ với chi phí
trực tiếp (chi phí nguyên vật liệu trực tiếp và chi phí nhân công trực tiếp), t l
ỷ ệ với số giờ
chạy máy, tỷ lệ với đơn vị nhiên liệu tiêu hao . . .Đ x
ể ác định mức phân bổ ừ
cho t ng đối
tượng chịu chi phí ( từng loại sản phẩm ) sử dụng công thức:
6. Xác định kỳ tính giá thành và phương TOP
pháp đánh giá sản phẩm dở dang.
Kỳ tính giá thành ự
d a vào khả năng xác định chính xác về số lượng cũng như
việc xác định lượng chi phí sản xuất có liên quan đến kết quả đó. Tùy theo chu kỳ sản
xuất dài hay ngắn cũng như địa điểm sản xuất sản phẩm mà xác định kỳ tính giá thành
cho phù hợp. Như vậy kỳ tính giá thành có thể là cuối mỗi tháng, cuối mỗi năm hoặc
khi đã thực hiện hoàn thành đơn dặt hàng, hoàn thành hạn mục công trình. . .
Đánh giá sản phẩm dở dang là công việc phải thực hiện trước khi xác định giá thành sản
phẩm. Đánh giá sản phẩm dở dang s d
ử ụng các phương pháp khác nhau tùy vào loại hình sản
xuất và đặc điểm sản xuất sản phẩm. Doanh nghiệp thường áp dụng các phương pháp
- Theo trị giá thực tế của nguyên vật liệu sử dụng (kể cả bán thành phẩm) áp dụng cho
các xí nghiệp mà trong cơ cấu giá thành sản phẩm thì trị giá nguyên vật liệu chiếm tỷ trọng rất lớn.
- Theo trị giá nguyên vật liệu kết hợp với các loại chi phí chế biến khác theo mức độ
hoàn thành của sản phẩm dở dang áp dụng cho các doanh nghiệp mà trong cơ cấu giá thành sản
phẩm , ngoài trị giá nguyên vật liệu thì các loại chi phí chế biến cũng chiếm tỷ trọng đáng kể.
- Theo chi phí định mức (kế hoạch ), dựa vào mức độ hoàn thành và các định mức kinh tế - kỹ thuật về s d
ử ụng các loại chi phí áp dụng cho các xí nghiệp sả ấ n xu t hàng loạt lớn.
7. Phương pháp tính giá thành TOP
7.1 Phương pháp trực tiếp: chủ yếu áp ụ
d ng cho các doanh nghiệp có quy trình sản xuất
gỉan đ n
ơ , đối tượng hạch toán chi phí sản xuất và đối tượng tính giá thành phù hợp
nhau. Ngoài ra phương pháp này còn được áp dụng cho doanh nghiệp có quy trình sản
xuất phức tạp nhưng sản xuất khối lượng lớn và ít loại sản phẩm hoặc để tính toán giá
thành của những công việc, kết quả trong từng giai đoạn s n
ả xuất nhất đ n ị h.
7.2 Phương pháp phân bước: chủ yếu áp dụng cho n ữ h ng xí ngh ệ i p sản x ấ
u t phức tạp
kiểu chế biến liên tục, quy trình công nghệ chia ra nhiều giai đoạn ( bước) nối tiếp nhau
theo một trình tự nhất định, mỗi bước chế biến ra một loại bán thành ph m ẩ và bán
thành phẩm của bước này là đối tượng chế biến của bước sau.
7.3 Phương pháp đơn đặt hàng : chủ yếu áp ụ d ng cho n ữ
h ng xí nghiệp ả s n x ấ u t
đơn chiếc hoặc sản x ấ
u t hàng loại nhỏ, công việc sản x ấ
u t thường được tiến hành ă c n
cứ vào đơn đặt hàng của người mua. Đơn đặt hàng có thể chỉ là một sản phẩm riêng
biệt hoặc một số sản phẩm cùng loại.
7.4 Phương pháp định mức: dựa vào các định mức tiêu hao về vật ư
t , lao động các dự
toán về chi phí phục vụ sản x ấ
u t và quản lý, khoản chênh lệch do những thay đổi định
mức cũng như những chênh lệch trong quá trình thực hiện so với định mức. Theo
phương pháp này thì giá thành thực tế của sản phẩm được xác đ n ị h như sau:
Ngoài ra để thích ứng với những điều kiện cụ thể của quá trình sản x ấ u t sản p ẩ h m có thể
sử dụng một số phương pháp như:
- Phương pháp loại trừ
- Phương pháp hệ s ố
- Phương pháp tỷ lệ
- Phương pháp liên hợp
Quá trình ra quyết định của doanh nghiệp là việc lựa chọn từ nhiều phương án khác
nhau, trong đó mỗi phương án được xem xét bao gồm rất nhiều thông tin của kế toán nhất
là thông tin về chi phí đầu tư nhằm đ t
ạ được lợi ích kinh tế cao nhất. Các nhà quản trị
thường phải đứng trước sự lựa chọn từ nhiều phương án kinh doanh khác nhau với số lo i ạ ,
số lượng, khoản ụ
m c chi phí và thu nhập khác nhau, nhưng chúng có ộ
m t đặc điểm là đều
gắn nhiều với thông tin kế toán, do đó đòi hỏi các nhà quản trị phải xem xét, cân nhắc để ra
quyết định đúng đắn nhất. Để làm việc đó, nhà quản trị cần ử
s dụng công cụ thích hợp
giúp cho họ phân biệt những thông tin thích hợp với thông tin không thích hợp trong các
quyết định kinh doanh.
+ Chi phí hợp lệ và vấn đề tính giá bán tối thiể u
Giá bán tối thiểu = Chi phí hợp lệ + Lợi nhuận kế hoạch (định mức)
Chi phí hợp lệ (chi phí chênh lệch, chi phí tăng thêm, chi phí thất thoát, ...) Tất cả chi phí
đều có thể là chi phí hợp lệ ngoại trừ chi phí lặn (chìm) và các chi phí phát sinh trong tương lai
nhưng không có sự khác nhau giữa các phương án.
Nhận dạng các chi phí hoặc doanh thu hợp lệ:
Để nhận dạng các chi phí (doanh thu) hợp lệ trong tiến trình phân tích ra quyết định lựa chọn các
phương án, nhà quản trị có thể thực hiện các bước công việc sau đây:
• Nhận dạng tất cả các chi phí và doanh thu có liên quan đ n t ế ừng phương án
• Loại bỏ những chi phí lặn
• Loại bỏ những chi phí và doanh thu bằng nhau g ữ i a các phương án • Ra quyết đị ự
nh d a trên những chi phí và doanh thu còn lại Ở đ
ây cần ghi nhận một điều là những thông tin thích hợp trong tình h ố u ng quyết định này
không nhất thiết thích hợp trong tình huống quyết định khác. Nhận định này xuất phát từ quan điểm n ữ
h ng mục đích khác nhau cần có những thông tin khác nhau (quan điểm cơ bản của kế
toán quản trị và được vận dụng thư n
ờ g xuyên trong các quyết định kinh doanh). Đối với mục
đích này thì nhóm thông tin này thích hợ ư p, nh đố
ng i với mục đích khác thì lại cần những thông tin khác.
Ví dụ 1: DN đang nghiên cứu mua một thiết bị sản xuất mới, để thay thế thiết bị cũ ớ v i mục tiêu
làm giảm chi phí nhân công trực tiếp. Nguyên giá của thiết bị mới là 100 triệu, giá trị còn lại của
thiết bị cũ là 20 triệu, doanh thu và chi phí hàng năm được trình bày như sau:
Bảng 1: Doanh thu – chi phí Chỉ tiêu
Đ.v.tính Thiết bị cũ hiện tại Thiết bị mới ước tính Khối lượng sản phẩm chiếc 10.000 10.000 Đơn giá bán sản phẩm 1000 đ 60 60
Nguyên vật liệu trực tiếp 1000 đ 20 20 Nhân công trực tiếp 1000 đ 15 10
Chi phí biến đổi chung 1 s.phẩm 1000 đ 5 5 Chi phí cố đị ọ nh h at động năm 1000 đ 100.000 100.000
Chi phí khấu hao máy móc mới 1000 đ - 10.000
* Chi phí chìm: Giá trị còn lại của máy móc cũ
* Loại bỏ khoản thu, chi như nhau: doanh thu, nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí biến đổi chung,
chi phí cố định hoạt động hàng năm.
Sử dụng thiết bị mới:
Chi phí nhân công trực tiếp tiết kiệm được = 10.000sp x 5000 = 50.000.000 đ, nhưng chi phí
khấu hao thiết bị mới tăng lên = - 10.000.000 đ; chi phí doanh nghiệp tiết kiệm hàng năm do s ử
dụng thiết bị mới = 40.000.000 đ. Do vậy, nên mua thiết bị mới
Trong kinh doanh, thông tin có sẵn thường rất ít để có thể lập một báo cáo thu nhập, vì vậy nhà
quản tri phải biết cách nhận những thông tin nào là thích hợp, không thích hợp trong điều kiện
thông tin giới hạn đó để ra quyết định. Có nh v
ư ậy việc đề ra quyết định mới nhanh chóng và
đáp ứng nhu cầu kịp thời.
Tóm lại, trong nền kinh tế thị trường, khi mà yếu tố tốc độ là một yếu tố quan trọng đối với s ự
thành bại của doanh nghiệp thì việc đề ra những quyết định kinh doanh nhanh chóng và chính xác có ảnh hư ng r ở
ất lớn đến quá trình sinh lợi của doanh nghiệp.Phân tích dựa trên những thông
tin thích hợp, kết hợp với việc xem xét trực tiếp báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, đ ó chính
là công cụ tốt nhất nhằm hướng dẫn các nhà quản trị thực hiện ch c
ứ năng quyết định có h ệ i u quả
trong các tình huống không thư n
ờ g xuyên và đặc biệt này.
+ Ứng dụng của kỹ thuật phân tích chi phí hợp lệ
* Quyết định nên mua ngoài hay tự sản xuất
Quyết định này thường được áp dụng đối với các doanh nghiệp sản xuất, hầu hết sản phẩm được
sản xuất từ những chi tiết rời sau đó sẽ được lắp ráp lại tạo thành thành phẩm. Những chi tiết rời
này có thể được mua sẵn từ bên ngoài hoặc do một bộ phận của doanh nghiệp tự sản xuất.
Những chi tiết rời đó các nhà quản trị doanh nghiệp sẽ phải đứng trước quyết định nên mua
ngoài hay tự sản xuất, quyết định nào có lợi hơn? Về cơ bản cần xem xét trên cả hai mặt chất
lượng và số lượng. Ở đây, giả s m
ử ặt chất lượng đã đảm bảo theo đúng yêu cầu về kỹ thuật nên
chỉ cần đi sâu nghiên c u v ứ
ề mặt số lượng. Mặt số lượng của quyết định được thể hiện qua chi
phí cần để sản xuất hoặc để mua vào loại chi tiết rời cá biệt nào đ ũ ó. C ư ng nh mọi quá trình phân
tích đề ra quyết định, các yếu t ph ố
ải xem xét ở đây là các chi phí chênh lệch giữa chi phí sản xuất và chi phí mua vào.
Quá trình xem xét các quyết định nên tự sản xuất hay mua ngoài cần phải kết hợp với việc xem
xét các cơ hội kinh doanh khác thì mới có thể đi đến quyết đị đ nh đắ úng n.
Ví dụ 2: DN đang sản xuất phụ tùng A với mức nhu cầu hàng năm 10.000 chi tiết, các khoản
mục chi phí tính cho 1 chi tiết (đơn vị) và tính chung toàn bộ được cho trong bảng dưới đây:
Bảng 2: Các khoản mục chi phí Khoản mục Đơn vị (1000 đ) T ng s ổ ố (1000 đ) Nguyên liệu trực tiếp 12 120.000 Nhân công trực tiếp 11 110.000
Biến phí sản xuất chung 3 30.000
Lương nhân viên và phục vụ phân xưởng 7 70.000
Khấu hao TSCĐ phân xưởng 6 60.000 Chi phí chung phân bổ 9 90.000 Cộng 48 480.000
Nhà cung cấp bán phụ tùng này với giá 42.000 đ/ đ.v, đúng theo chất lư n
ợ g và số lượng yêu cầu.
Quyết định nên mua ngoài hay tự sản xuất ?
Vì số lượng thành phẩm tiêu thụ không đổi cho nên mua ngoài hay tự sản xuất không ảnh hư ng ở
đến doanh thu , quyết đị ụ nh ph thuộc chi phí.
Chi phí khấu hao TSCĐ và chi phí chung phân bổ (60.000 + 90.000 = 150.000) là CP không thay
đổi dù sản xuất hay mua ngoài nên không thích hợp cho việc ra quyết định.
- Chi phí tự sản xuất = 480.000 - 150.000 = 330.000 ngàn ng đồ
- Chi phí mua ngoài = 42 x 10.000 = 420.000 ngàn đồng
Như vậy, doanh nghiệp tự sản xuất sẽ tiết kiệm được 90.000 ngàn ng đồ
Tuy nhiên, trong trường hợp các nguồn lực và phương tiện sử dụng để sản x ấ u t
phụ tùng này có thể sử dụng cho các mục đích khác (sản x ấ u t sản p ẩ h m, cho thuê)
mang lại khoản lợi nhuận hàng năm lớn hơn 90.000 ngàn đồng thì lúc này doanh
nghiệp nên mua ngoài sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.
* Quyết định nên bán ngay hay nên tiếp tục sản xuất
Quyết định này thường gặp ở các DN sản xuất có quy mô sản xuất khởi đầu từ một loại nguyên
liệu chung, qua giai đoạn sản xuất chế biến sẽ tạo ra nhiều bán thành phẩm khác nhau. Các bán
thành phẩm này có thể tiêu thụ được ngay hoặc được tiếp tục sản xuất theo những quy trình
riêng cho từng loại để tạo thành những sản phẩm khác nhau r i
ồ đem tiêu thụ. Ví dụ : xí nghiệp
lọc dầu có thể bán ngay sản phẩm dầu thô hoặc tiếp tục chế biến thành xăng, nhớt...rồi mới bán;
xí nghiệp súc sản, có thể bán ngay thịt heo hoặc tiếp tục chế biến.
* Quyết đ nh gi ị
ữ lại hay loại b m
ỏ ột bộ phận
Những quyết định về việc khi nào thì loại bỏ hay tiếp tục kinh doanh là một trong những
quyết định phức tạp nhất mà nhà quản trị phải thực hiện, vì đó là quyết định phải chịu tác ng độ
của nhiều nhân tố. Quyết định cuối cùng là việc đánh giá ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp.
Ví dụ 3: Tình hình kinh doanh của doanh nghiệp A được thể hiện qua bảng số liệu ở bảng 3.
Doanh nghiệp có nên kinh doanh hàng gia dụng nữa không ? - Chi phí cố đị
nh trực tiếp (CPCĐ bộ phận) là những khoản CPCĐ phát sinh ở từng bộ phận sản
xuất kinh doanh của doanh nghiệp: tiền lư ng c ơ ủa b ph ộ
ận quản lý từng bộ phận, khấu hao
TSCĐ sử dụng riêng từng bộ phận, chi phí quảng cáo từng bộ phận...
Bảng 3: Doanh thu – chi phí của 3 nhóm mặt hàng của doanh nghiệp A Đ.v tính: 1.000.000đ Chỉ tiêu
Tổng cộng Hàng may mặc Thiết bị
Hàng gia dụng Doanh thu 400 180 160 60 Chi phí biến đổi 212 100 72 40 Số d ư đảm phí 188 80 88 20 Chi phí cố định 143 61 54 28
Trong đó:CPCĐ trực tiếp 43 16 14 13 CPCĐ gián tiếp 100 45 40 15 Lãi/ Lỗ 45 19 34 -8 - Chi phí cố đị
nh gián tiếp (CPCĐ chung) là những khoản CPCĐ phát sinh chung phục vụ cho
hoạt động của toàn doanh nghiệp, được phân bổ theo các tiêu thức thích hợp. Ví dụ trên phân b ổ
theo doanh thu tiêu thụ từng ngành hàng. Các CPCĐ gián tiếp như: tiền lương của nhân viên
quản lý và hội đồng quản trị doanh nghiệp, chi phí quảng cáo cho lợi ích toàn doanh nghiệp, chi
phí khấu hao TSCĐ của văn phòng làm việc của doanh nghiệp.
- Doanh thu sau khi trừ chi phí biến đổi được gọi là đóng góp biên hay còn gọi là số dư đả m phí
Giả sử doanh nghiệp ngưng kinh doanh hàng gia d ng, k ụ
ết quả kinh doanh được biểu hiện
qua số liệu bảng 4 như sau: Đ.vị tính: 1.000.000 đ Chỉ tiêu
Tổng cộng
Hàng may mặc Thiết bị Doanh thu 320 180 160 Chi phí biến đổi 172 100 72 Số d ư đảm phí 168 80 88 Chi phí cố định 130
Trong đó:CPCĐ trực tiếp 30 16 14 CPCĐ gián tiếp 100 Lãi/ Lỗ 38 19 34
Kết quả lãi của doanh nghiệp chỉ còn là 38 triệu đ ng, nh ồ v
ư ậy một khi chưa có phương án kinh
doanh nào hay hơn việc loại bỏ nhóm hàng gia dụng thì vẫn nên tiếp tục kinh doanh mặt hàng
này, nếu không doanh nghiệp sẽ bị mất phần lãi do mặt hàng này tạo ra là 7 triệu, để bù đắp vào định phí chung.
2.1.2.1 Phân công lao động theo công nghệ: là phân công loại công việc theo tính chất
quy trình công nghệ, ví dụ: ngành dệt, may cơ khí. Hình thức này cho phép xác định nhu
cầu công nhân theo nghề t o
ạ điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn của công nhân.
2.1.2.2 Phân công lao động theo trình độ: là phân công lao động theo mức độ phức tạp
của công việc, hình thức này phân công thành công việc giản đơn và phức tạp (chia theo
bậc). Hình thức này tạo điều kiện kèm cặp giữa các loại công nhân trong quá trình sản
xuất nâng cao chất lượng sản phẩm, trình độ lành nghề của công nhân.
2.1.2.3 Phân công lao động theo chức năng: là phân chia công việc cho mỗi công nhân
viên của doanh nghiệp trong mối quan hệ với chức năng mà h ọ đ m ả nhận.
Ví dụ: Công nhân chính, công nhân phụ, công nhân viên quản lý kinh tế, kỹ thuật, hành chánh...
Hình thức này xác định mối quan hệ giữa lao động gián tiếp và lao động trực tiếp và tạo
điều kiện cho công nhân chính được chuyên môn hóa cao hơn nhờ không làm công việc phụ.
2. 2 Hiệp tác lao động.
2. 2.1 Khái niệm
Hiệp tác lao động là sự phối hợp công tác giữa những người lao động, giữa các bộ phận làm
việc thành những nhóm để đạt được mục đích cuối cùng là chế tạo sản phẩm hoàn chỉnh, hay
hoàn thành một khối lượng công việc nào đó. Như vậy hiệp tác lao động là kết quả của phân
công lao động. Phân công lao động càng sâu, hiệp tác lao động càng rộng, càng có nhiều người
lao động và nhiều dạng lao động thì càng cần thiết phải có hiệp tác lao động
2.2.2 Quá trình xây dựng nhóm làm việc được thực hiện qua các bước sau:
Bước 1: Xác định các vấn đề mà nhóm cần giải quyết. Các thành viên trong nhóm sẽ
tham gia vào thảo luận các vấn đề nhóm cần giải quyết để thực hiện quá trình sản xu t ấ sản
phẩm hay hoàn thành một khối lượng công việc nào. Ðây chính là quá trình nhóm xác định
mục tiêu hành động cho nhóm.
Bước 2: Phân tích và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề đang giải quyết. Trên cơ
sở thu thập các thông tin cần thiết liên quan đến việc giải quyết đề, cả nhóm cùng tham gia
và thảo luận phân tích vấn đề, xác định rõ các yếu tố của vấn đề. Ðồng thời phân định rõ
vai trò tác động qua lại giữa các cá nhân trong nhóm, giữa người quản lý với nhân viên,
giữa những người có trình độ, có chuyên môn khác nhau.
Bước 3: Lựa chọn g ả
i i pháp và thực hiện. Trên cơ sở các yếu ố
t của vấn đề đã được xác định, ả
c nhóm bàn bạc t ả
h o luận để lựa chọn ra g ả i i pháp ố
t t nhất và t ự h c hiện g ả i i pháp đó.
2. 2.3 Các hình thức hiệp tác lao động.
2.2.3.1 Tổ chức sản xuất: là một tập thể làm việc kết hợp n ữ
h ng công nhân có cùng một
hoặc nhiều nghề cùng nhau thực hiện một công việc nhất định.
2. 2.3.1.1 Căn cứ vào nghề:
- Tổ sản x ấ
u t theo nghề: gồm những công nhân làm một nghề giống nhau. Hình
thức này tạo điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn hóa, ứng dụng kỹ thuật tiên tiến, thi
đua, kèm cặp giúp đỡ nhau trong ả s n x ấ u t.
- Tổ sản x ấ
u t tổng hợp: gồm những công nhân có nhiều ng ề
h khác nhau. Tổ sản
xuất tổng hợp có thể tổ chức dưới hai dạng:
+ Tổ sản x ấ
u t gồm những công nhân chính và công nhân p ụ h có liên quan c ặ h t chẽ
với nhau trong công việc sản xuất và phục vụ sản xuất. Ví dụ: công nhân may và công nhân
sửa chữa máy may, hình thức này giúp kết hợp chặt chẽ giữa sản x ấ
u t và phục vụ sản x ấ u t,
tạo điều kiện giảm sự lãng phí không cần thiết và nâng cao năng suất lao động .
+ Tổ sản x ấ
u t gồm những công nhân có nghề khác nhau cùng thực hiện ộ m t giai đ ạ
o n công nghệ h ặ o c toàn ộ b quá trình ả s n x ấ u t. Hình t ứ
h c này giúp phối hợp chặt chẽ các
bước công việc nhằm hoàn thành toàn bộ công việc chế tạo sản p ẩ
h m, giảm thời gian sản
xuất trong ngày.
2.2.3.1.2 Căn cứ vào thời gian sản xuất trong ngày.
- Tổ sản xuất theo ca: gồm công nhân trong một ca làm việc.
Ưu: sinh hoạt thuận lợi, theo dõi và thống kê ă
n ng suất lao động từng người nhanh...
Nhược: chế độ bàn giao ca phức tạp, đối với sản phẩm có chu kỳ sản x ấ
u t dài xác định
kết quả công việc khó khăn.
- Tổ sản x ấ
u t thông ca: gồm công nhân ở các ca khác nhau cùng làm việc ở n ữ h ng
chỗ nhất định hoặc cùng sử dụng chung máy móc thiết bị.
Ưu: đảm bảo máy móc hoạt động liên tục, giảm thời gian chuẩn bị và kết thúc ca.
Nhược: sinh hoạt tổ khó khăn, quản lý phức tạp nên áp dụng đối với những sản phẩm
có chu kỳ sản xuất dài.
2.3.2 Tổ chức ca làm việc: là hình thức hợp tác lao động về mặt thời gian, việc tổ chức
số ca phụ thuộc các yếu tố sau:
- Ðặc điểm kỹ thu t ậ sản xu t
ấ của doanh nghiệp, doanh nghiệp phải hoạt động liên
tục nếu ngừng gây thiệt hại về kinh tế như: điện, nước, luyện kim... phải sản xuất 3 ca.
- Ðộ dài ca làm việc ( 8 giờ): 2 hoặc 3 ca.
- Hiệu quả kinh tế của tổ chức ca làm việc: chú ý đặc điểm sinh lý người lao động.
Do đó chú ý ít sử dụng ca đêm (tránh 3 ca).
Kết quả của hiệp tác lao động là giúp cho toàn ộ
b nhân viên của nhóm trong quá trình
thực hiện công việc có điều kiện quan tâm đến công việc nhiều hơn thông qua sự trao đổi
thông tin với nhau. Qua đó cấp trên có điều kiện l n ắ g nghe c p
ấ dưới khuyến khích họ làm
việc, cấp dưới ghi nhận được sự quan tâm sẽ được khuyến khích nhiều hơn. Quá trình này
giúp cho khả năng làm việc của mọi thành viên trong nhóm tăng lên, mọi người làm việc
tốt hơn, họ ghi nhận rằng doanh nghiệp muốn họ thành đạt nên muốn đóng góp nhiều hơn
cho doanh nghiệp, nhờ vậy mà năng suất lao động được cải thiện.
VI. ÐÀO TẠO HUẤN LUYỆN VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN VIÊN. TOP
1. Nhu cầu đào tạo, huấn luyện và phát triển nhân viên.
Loài người đang sống trong một thời đại mà nhịp độ công nghệ thay đổi diễn ra với tốc
độ vũ bão - đó là thời đại bùng nổ công nghệ, bùng nổ thông tin. Những thay đổi này đã tác
động mạnh đến kỹ thuật sản x ấ
u t, cung cách quản lý, đến nếp sống và suy nghĩ của tất cả
mọi người, và cũng chính sự bùng nổ này mà các nhà quản trị thấy cần phải trang bị cho
nhân viên các kiến thức mới để theo kịp với sự thay đổi. Nhu cầu đào tạo và phát triển trở
nên cấp bách hơn bao giờ hết.
Công tác đào tạo và huấn luyện phải giúp ích cho việc thực hiện các mục tiêu của doanh
nghiệp. Nói cách khác, mục tiêu đào tạo và huấn luyện nhân viên là nhằm thực hiện mục
tiêu của doanh nghiệp. Ðào tạo và phát triển nhân viên là một tiến trình liên tục không bao
giờ ngừng. Các bước tiến hành thông thường là:
- Ðịnh rõ nhu cầu đào tạo và phát triển: Nhu cầu thay đổi không chỉ đối với từng vị trí ở
các cấp quản trị hay trong cơ cấu ổ
t chức mà còn đối với từng người, do kiến thức cơ bản,
tiềm năng của mỗi người là không giống nhau.
- Ấn đị nh ụ
m c tiêu đào tạo cụ thể.
- Lựa chọn các phương pháp đào tạo thích hợp.
Nhu cầu đào tạo và phát triển quy định phương pháp đào tạo. Không có bất kỳ chương
trình hay phương pháp nào hợp với mọi nhu cầu. Chương trình và phương pháp cần được
chọn lựa trên cơ sở chúng thỏa mãn n ữ
h ng nhu cầu cá nhân và hoàn thành các mục tiêu
phát triển nhân sự và mục tiêu của doanh nghiệp một cách có kết quả và hữu hiệu đến mức
nào. Vấn đề quan trong sao cho việc đào tạo phải gắn liền với thực tiễn.
Vấn đề cốt lõi là cấp quản trị cao nhất phải tích cực ủng hộ và tạo điều kiện cho chương
trình phát triển. Sự hỗ trợ của những người quản trị cao nhất không được chỉ dừng ở mức
ra những quyết định, chính sách mà cần chú trọng đến đào tạo, can thiệp và tham gia tích
cực của họ vào quá trình đào tạo và phát triển.
2.Tiến trình đào tạo và phát triển nhân sự . TOP
Sau khi đã nghiên cứu nhu cầu đào tạo và phát triển nhân sự, doanh nghiệp phải tiếp
tục nghiên cứu tiến trình đào tạo và phát triển nhân sự. Tiến trình này được biểu hiện qua
sơ đồ 5.4 dưới đây:
Những người được chọn làm việc cho doanh nghiệp có thể đã có những k ỹ năng ầ
c n thiết,
nhưng cũng có những người có rất ít hoặc không có khả năng thích hợp. Do ậ v y, doanh
nghiệp thường phải đào tạo và huấn luyện những người này.
Các hoạt động đào tạo, huấn luyện và phát triển nhân viên rất quan tr n
ọ g đối với doanh
nghiệp và cả cá nhân. Ðối với doanh nghiệp, đào tạo, huấn luyện truyền đạt những kỹ năng
và kiến thức cần thiết để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả ho t ạ động.
Những tiến bộ về công nghệ dẫn đến sự thay đổi về n ữ h ng nhu ầ
c u đối với nguồn nhân
lực. Do đó, để khỏi bị lạc hậu ầ c n p ả h i cập n ậ
h t các kỹ năng và kiến thức. V ệ
i c đào tạo,
huấn luyện nhân viên có thể được thực hiện theo 3 giai đoạn: lúc mới đầu nhận việc, trong
thời gian làm việc và để chuẩn bị cho những công việc mới.
Nội dung đào tạo, huấn luyện có thể liên quan đến các khía cạnh nghiệp vụ công việc,
hoặc để nâng cao trình độ nhận thức và xử lý vấn đề.
Các doanh nghiệp thường tổ chức nhiều hình thức đào tạo khác nhau, m t
ộ trong những
hình thức đó là các khóa huấn luyện làm quen với nghề nghiệp dành cho những nhân viên
mới. Các khóa học này cung cấp thông tin, định hướng cho những nhân viên mới những
hiểu biết và các chính sách của doanh nghiệp.
2.1 Huấn luyện tại nơi làm việc.
Hầu hết mọi nhân viên đều có thể tiếp thu được kinh nghiệm nghề nghiệp khi làm việc.
Họ có thể học hỏi thông qua quan sát và ự
s chỉ dẫn ủ
c a cấp trên của họ. Ðể mở rộng ầ t m
hiểu biết, nhân viên có thể dược luân phiên làm việc giữa các bộ phận khác nhau trong một
khoảng thời gian để nhằm hiểu biết tổng quát về các công việc có liên quan. Học bằng thực
hành là phương pháp đào tạo trực tiếp qua việc làm cụ thể dưới sự hướng dẫn ủ c a một
người có trình độ và kinh nghiệm.
2.2 Huấn luyện ngoài nơi làm việc.
Nhân viên có thể tạm ngưng công việc để đi học và được thực hiện bên ngoài nơi làm
việc và thực tế có rất nhiều phương pháp để áp dụng. Các doanh nghiệp hoặc gửi người
theo học ở các trường lớp đào tạo bên ngoài doanh nghiệp, hoặc tổ chức các lớp ngay tại
doanh nghiệp. Ở các nước tiên tiến, các công ty tổ chức các phương pháp đào tạo phức tạp
và tốn kém hơn như đào tạo ngoài hành lang (vestribule training), trong đó nhân viên được
tập làm việc, thao tác trên những máy móc, thiết bị như trong phòng làm việc thật sự,
nhưng ở trong phòng được dành riêng để đào t o. ạ
Ngày nay đã có sự thay đổi rất sâu, rộng về phương pháp được sử dụng để truyền đạt
những kỹ năng và kiến t ứ
h c tùy theo từng công việc khác nhau n ư
h thông qua các buổi
thảo luận, các cuộc trao đổi kiến thức kinh nghiệm, phương pháp hội nghị, trò chơi kinh
doanh, nghiên cứu tình huống v.v... .
VII. ÐÁNH GIÁ NĂNG LỰC THỰC HIỆN CÔNG VIỆC CỦA NHÂN VIÊN. TOP
1. Ðịnh nghĩa và mục đích của việc đánh giá.
1.1 Ðịnh nghĩa.
Ðánh giá năng lực thực hiện công việc hay còn gọi là đánh giá thành tích công tác
(performance appraisal) là một hệ thống chính t ứ
h c được duyệt xét và đánh giá sự hoàn
thành công tác của một cá nhân theo định kỳ.
Qua định nghĩa cho ta thấy đây là một hệ thống chính thức, như vậy p ả h i hiểu ằ r ng nó
bao gồm cả m t
ộ tiến trình đánh giá khoa học, có tính hệ t ố h ng và p ả
h i được thực hiện theo
định kỳ tùy theo tính chất công việc, quy mô kinh doanh ủ
c a doanh nghiệp.
1.2 Mục đích của đánh giá .
Ðánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên là m t
ộ hoạt động quan trọng của
quản trị nhân sự, giúp doanh nghiệp có cơ sở để h ạ
o ch định, tuyển c ọ
h n, đào tạo và phát
triển nhân sự. Ðể đánh giá đúng năng lực thực hiện công việc của nhân viên, nhà quản trị
cần phải hiểu được mục đích của việc đánh giá:
- Nâng cao khả năng thực hiện công việc và cung ấ c p n ữ
h ng thông tin phản ồ h i cho
nhân viên biết được mức độ thực hiện công việc, từ đó có biện pháp nâng cao và hoàn thiện
hiệu năng công tác.
- Ðánh giá năng lực thực hiện công việc giúp doanh nghiệp có những dữ liệu cho biết
khả năng t ă h ng tiến ủ
c a nhân viên. Nhờ sự đánh giá này doanh nghiệp có thể có cơ sở để
hoạch định tài nguyên nhân sự.
- Giúp nhân viên điều chỉnh, sửa chữa các sai lầm trong quá trình làm việc, đồng thời
làm cơ sở đ khuy ể
ến khích động viên h . ọ
- Ðánh giá năng lực thực hiện công việc giúp cho doanh nghiệp có cơ sở dự báo về nhân
sự trong tương lai, từ đó có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân sự.
- Thông qua đánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên, nhà quản trị có thể
điều chỉnh việc bố trí sử dụng nhân viên cho phù hợp ớ
v i công việc, phát hiện n ữ h ng tiềm
năng còn ẩn giấu trong nhân viên giúp họ phát triển. 2. Tiến trình đ ự
ánh giá th c hiện công việc. TOP
Tiến trình đánh giá khả năng thực hiện công v ệ
i c của nhân viên được biểu hiện qua ơ s
đồ 55 như sau:
Tiến trình đánh giá chịu ảnh hưởng của môi trường bên ngoài: Luật lao đ n
ộ g, công đoàn.
hẳng hạn, như công đoàn có thể gây áp lực với các cấp quản trị đòi tăng lương, tăng ngạch
cho những người có thâm niên hơn là dựa vào thành tích công tác. Tiến trình đánh giá bắt
đầu bằng việc xác định mục tiêu củ đ
a ánh giá, sau đó ấn định các kỳ vọng hoàn thành công
tác của nhân viên, nghĩa là phân tích lại công việc hay duyệt xét lại bản phân tích công việc.
Trên cơ sở đó xem xét mức độ nhân viên hoàn thành công việc, tiến hành đánh giá qua việc
đối chiếu so sánh giữa công việc đã thực hiện được với bản phân tích công việc. bước cuối
cùng, sau khi đánh giá là thảo luận việc đánh giá này với nhân viên. Ðây là vấn đề quan
trọng nhất trong quá trình đánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên, bởi vì qua
đó nhân viên biết được lãnh đạo đánh giá ọ h n ư
h thế nào và ọ
h cần làm gì để t ự h c hiện
công việc tốt hơn thông qua phỏng vấn đánh giá. 3. Phỏng vấ đ n ánh giá. TOP
Thông thường nhân viên rất thận trọng với những điểm nhận xét đánh giá, thái độ,
hành vi của nhà lãnh đạo. Do đó, các cấp quản trị c n
ầ phải chu n
ẩ bị kỹ cũng như tiến hành
một cách cẩn thận, nếu không tiến trình này sẽ thất bại.
Tùy theo mục đích phỏng vấn và đối tượng nhân viên, nhà quản trị có thể lựa chọn các
hình thức đánh giá phù hợp. Trong thực tế, các nhà quản trị có thể gặp n ữ h ng khó khăn
khi thảo luận với nhân viên về đánh giá thực hiện công việc. Nhiều nhà quản trị cảm thấy
rất khó khăn khi phải phê bình nhân viên, ngược lại, nhân viên cảm thấy khó chấp nhận
những phê bình của cấp trên. Vấn đề quan trọng là phải xây dựng cho được hệ thống đánh
giá khoa học, nhà quản trị phải có năng lực, có nghệ thuật trong việc thực hiện tiến trình này.
4. Phương pháp đánh giá. TOP
Việc áp dụng phương pháp đánh giá thực hiện công việc của nhân viên là tùy thuộc vào
xác định mục tiêu đánh giá. Chẳng hạn, mục tiêu chủ yếu là thăng chức, tăng lương thường
áp dụng phương pháp thang điểm hay bảng điểm (rating scale method) có thể là thích hợp
nhất. Ngược lại, mục tiêu đánh giá giúp nhân viên làm việc có hiệu quả và phát triển thì
phương pháp đánh giá bằng cách quản trị theo mục tiêu (Management By Objective -
MBO) là thích hợp v.v... .
4.1 Phương pháp mức thang điểm.
Phương pháp mức thang điểm hay còn gọi là phương pháp bảng điểm được đánh giá
thông qua một đồ thị, bảng 4.3 sẽ cho ta thấy khái niệm đó.
Bảng 5.3: Phương pháp mức thang điểm.
Tên nhân viên ...................................
Chức danh công việc ........................
Bộ quản đốc .....................................
Giai đoạn đánh giá: ..........................
Từ ............. đến ............. Kém CÁC YẾU TỐ
Dưới trung bình Trung bình(3đ) Giỏi
Xuất sắc (1đ) (2đ) (4đ) (5đ) ÐÁNH GIÁ
Khối lượng công việc
Chất lượng công việc
Ðáng tin cậy Sáng kiến Tính thích nghi
Sự phối hợp
TIỀM NĂNG TĂNG TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN TRONG TƯƠNG LAI.
Hiện tại đang ở mức tối đa hoàn thành công việc hoàn thành công việc
Hiện tại đang ở mức gần ố
t i đa hoàn thành công việc, nhưng có tiềm năng cải tiến đối với công
tác khác như:.................................. ........................................... ..........
Có khả năng tiến bộ sau khi được đào tạo và có kinh nghiệm
Không thấy có những hạn chế.
Theo phương pháp này, đánh giá thực hiện công việc của nhân viên qua một bảng điểm
mẫu. Trong đó liệt kê những yêu cầu chủ yếu đối với nhân viên khi thực hiện công v ệ i c như
số lượng, chất lượng, hành vi, tác phong, sáng kiến và triển vọng của nhân viên .
Các yếu tố được đánh giá gồm có hai loại:các đặc tính liên quan đến công việc và các
đặc tính liên quan đến cá nhân đương sự. Các yếu tố liên quan đến công việc thường bao
gồm: khối lượng, chất lượng công việc. Các yếu tố liên quan đến cá nhân gồm có các đặc
tính như: độ tin cậy, sáng kiến, khả năng thích nghi, khả năng p ố
h i hợp.... Người đánh giá điền vào ộ m t mẫu in ẵ s n ằ
b ng cách ghi ký hiệu vào ứ
m c độ của mỗi yếu ố t . trong ả b ng có
thể đ m
ể ột khoảng trống để người đánh giá ghi lời nhận xét.
4.2 Phương pháp xếp h ng. ạ
Phương pháp đơn giản nhất có lẽ là phương pháp hay kỹ thuật xếp hạng (ranking
method/technique), theo đó người được đánh giá được xếp hạng theo thứ tự mỗi đặc tính
hay yếu tố. Chẳng hạn, như xét theo yếu tố lãnh đạo, có thể là anh Hùng hạng 1, anh
Dương hạng 2 và anh Tiến hạng 3; nhưng xét về mặt phán đoán thì anh Dương hạng 1, anh
Hùng hạng 2 và anh Tiến hạng 3. Người ta ứng dụng phương pháp này thành 2 phương
pháp cụ thể sau đây:
4.2.1 Phương pháp xếp h ng luân phiên. ạ
Theo phương pháp xếp hạng luân phiên, điểm đánh giá dựa trên từng đặc tính hay yếu
tố theo một thứ tự. Ðầu tiên cần phải làm một bảng danh sách những người được đánh giá.
Chẳng hạn đánh giá trình độ thông minh trong danh sách 22 người. Người đánh giá thấy
có 2 nhân viên không thể đánh giá xét trên yếu tố thông minh, nghĩa là 2 người này không
có yếu tố biểu hiện sự thông minh, người đánh giá g c
ạ h chéo 2 nhân viên này. Như vậy,
còn lại 20 nhân viên để đánh giá mức độ thông minh. (xem bảng 5.4).
Bảng 5.4 : Mẫu xếp hạng luân phiên
BẢNG XẾP HẠNG ÐÁNH GIÁ Cột 1 Cột 2
1. Nguyễn văn Mân 11 2. 12 3. 13 ... ... 10
20. Ðoàn ngọc Lâm
4.2.2 Phương pháp so sánh c p. ặ
Phương pháp so sánh cặp cũng tương tự như phương pháp xếp hạng luân phiên.
Cách tiến hành như sau: Viết h
ọ tên của tất cả những người được đánh giá trên một phiếu.
Từng cặp nhân viên lần lượt được đem so sánh về những yêu cầu chính (xem bảng 5.5).
Người được đánh giá tốt hơn h n
ẳ sẽ được cho điểm cao hơn và ngược lại, người được đánh
giá yếu hơn sẽ được điểm th p
ấ hơn người kia. Sau đó, tổng hợp lại sẽ có kết quả đánh giá
chung về thực hiện của nhân viên đó.
Bảng 5.5: Bảng xếp hạng so sánh c p. ặ
CHẤT LƯỢNG CÔNG VIỆC
Tên nhân viên được đánh giá So sánh Tổng hợp Mân Hùng Toàn Thanh Mân 3 4 3 10 Hùng 1 3 1 5 Toàn 0 1 0 1 Thanh 1 1 4 6
Theo kết quả so sánh ở b n
ả g trên, nhân viên Mân được đánh giá tốt nhất về chất lượng
công công việc, còn nhân viên Toàn bị đánh giá kém nhất.
4.3 Phương pháp ghi chép lưu trữ.
Nhà quản trị ghi lại những vụ việc được đánh giá rất tốt, hoặc rất xấu trong quá trình
thực hiện của nhân viên, những vụ việc bình thường sẽ không ghi lại. Do vậy, những nhân
viên thực hiện công việc rất tốt ho c
ặ rất yếu sẽ được đánh giá riêng. Ðối với những vụ việc
có sai sót lớn cần lưu ý kiểm tra lại xem nhân viên đó đã khắc phục đư c
ợ chưa để giúp họ
sửa chữa, tránh những sai lầm trong quá trình thực hiện công việc (xem bảng 5.6).
Bảng 5.6: Mẫu ghi chép vụ việc quan trọng. VỤ VIỆC TÍCH CỰC VỤ VIỆC TIÊU CỰC Ngày tháng Nội dung
Ngày tháng Nội dung 15 tháng 3
Làm nhiệm vụ thay thế một 10 tháng 5 Khách hàng phàn
nhân viên có người thân bị bệnh
nàn về thái độ phục vụ
4.4 Phương pháp đánh giá quan sát hành vi.
Phương pháp đánh giá quan sát hành vi được thực hiện trên cơ sở quan sát các hành vi
thực hiện công việc của nhân viên. Phương pháp này căn cứ vào hai yếu tố:
- Số lần quan sát.
- Tần số nhắc lại của hành vi.
Thông qua đó nhà quản trị sẽ đánh giá được tình hình thực hiện công v ệ i c của nhân
viên. Theo phương pháp này, các hành vi đối với công việc được mô tả khách quan và được
thực trích ra từ bản ghi chép những vụ việc quan trọng.
Ví dụ: khi quan sát hành vi của một nhân viên phục vụ trong nhà hàng cần quan sát
những vấn đề sau:
* Không để khách hàng phàn nàn về sự phục vụ chậm trễ.
* Không để khách hàng phàn nàn về vệ sinh thực phẩm.
* Trình bày các món ăn tạo cảm giác.
- Không để khách hàng phàn nàn về thái độ phục vụ v.v...
Ðây là phương pháp khắc phục được nhiều nhược điểm của một số phương pháp khác.
Tuy nhiên, nó cũng có hạn chế như các hành vi được sử dụng hướng về h ạ
o t động hơn là
hướng về kết quả và phụ thuộc vào trình độ người đánh giá.
4.5 Phương pháp quản trị theo mục tiêu (Management by Objectives-BMO).
Theo phương pháp quản trị theo ụ
m c tiêu, trọng tâm của việc đánh giá:
- Các đặc tính cá nhân qua sự hoàn thành công việc.
- Vai trò của nhà quản trị chuyển từ vai trò của người trọng tài phân xử qua vai trò của
người tư vấn, cố v n ấ .
- Nhân viên từ thụ động chuyển sang tham dự ự mang tính tích c c
Chương trình đánh giá thực hiện công việc theo các vấn đề như sau.:
- Sự phối hợp của lãnh đạo và nhân viên trong việc xếp đặt các mục tiêu cho nhân viên
trong một khoảng thời gian nhất định. Trên cơ sở đã thảo luận ả b n mô ả
t công việc, nội
dung công việc, trách nhiệm báo cáo về các việc đó.
- Ðịnh kỳ xem xét các kết quả đã đạt đư c ợ .
- Cấp trên và cấp dưới gặp nhau cuối giai đ ạ
o n đánh giá để thảo luận kết quả của cấp
dưới có đạt được mục tiêu đã đề ra trước đây hay không.
Ðể thực hiện phương pháp này đạt kết quả, nhà quản trị phải cởi mở, đảm bảo thông
tin hai chiều trong suốt giai đ ạ
o n đánh giá. Hai bên cùng nhau thảo luận để giải quyết vấn
đề trong cuộc phỏng ấ
v n đánh giá n ằ
h m giúp cho nhân viên công tác tốt hơn.
4.6 Phương pháp theo tiêu chuẩn công việc.
Ðánh giá theo phương pháp này là đối chiếu so sánh việc hoàn thành công việc của mỗi
nhân viên với tiêu chuẩn đã đề ra hoặc với mức xuất lượng theo yêu cầu.
Các tiêu chuẩn phản ánh ở mức bình thường mà m t
ộ nhân viên bình thường đạt được ở
điều kiện bình thường. Các tiêu chuẩn công việc thường được sử dụng đối với sản x ấ u t. Có
rất nhiều phương pháp được sử dụng để xác định các tiêu chuẩn n ư
h : nghiên cứu thời
gian, nghiên cứu cử động hoặc lấ ẫ
y m u công việc.
Ưu điểm của phương pháp này là tính khách quan của nó, Tuy nhiên đòi hỏi các tiêu
chuẩn phải được xây dựng một cách khoa học, chính xác và nhân viên phải giải thích khi
thay đổi tiêu chuẩn và cơ sở của việc thay đổi đó.
Ngoài các phương pháp trên, các công ty lớn tại các nước phát triển trên thế giới còn áp
dụng các phương pháp khác như: phương pháp đánh giá phân bổ theo chỉ tiêu, phương
pháp tường trình thực hiện công việc theo trọng s .
ố Các phương pháp này phức tạp nên ít
công ty áp dụng, trong phạm vi chương này chỉ nêu tên mà không trình bày cụ thể, bạn đọc
có thể nghiên cứu sâu hơn trong các sách quản trị nhân sự.
5. Một số vấn đề cần quan tâm khi đánh giá. TOP
Khi đánh giá khả năng thực hiện công v ệ
i c của nhân viên, nhà q ả
u n trị thường ấ v p phải
một số sai lầm cần phải chú ý khắc phục như sau:
- Tiêu chuẩn không rõ ràng.
- Lỗi thiên kiến: chỉ dự ộ
a vào m t yếu tố đặc điểm nào đó nổi trội của nhân viên.
- Xu hướng thái quá: Một số nhà quản trị có xu hướng đánh giá tất cả nhân viên theo xu
hướng quá cao hoặc quá thấp. Cách đánh giá này khiến cho nhân viên hoặc tự mãn, hoặc
bi quan không muốn cố gắng phấn đ u
ấ để thực hiện công việc.
- Xu hướng trung bình chủ nghĩa: đánh giá chung chung hướng về mức trung bình.
- Ðịnh kiến cá nhân.
Nhà quản trị phải làm cho nhân viên tin tưởng vào sự công bằng. Trong đánh giá cần
phải dân chủ , cho nhân viên được tham dự trong tiến trình này. Hệ thống đánh giá phải
được thực hiện xây ự d ng ộ
m t cách kỹ lưỡng, n ư
g ời phụ trách đánh giá p ả
h i được huấn
luyện toàn diện. Trên cơ sở đánh giá đúng đắn khách quan để thực hiện chính sách lương
thưởng, kỷ luật kịp thời, nghiêm minh nhằm khuyến khích, đ n
ộ g viên nhân viên, chú ý đào
tạo phát triển họ đảm bảo cho doanh nghiệp có được nguồn nhân lực đáp ứng chiến lược
kinh doanh trong tương lai.
VIII. TRẢ CÔNG LAO ĐỘNG TOP 1. Khái niệm
Khái niệm và cơ cấu tiền lương rất đa dạng ở các nước trên thế giới. Ở Pháp, sự trả
công được hiểu là tiền lương, hoặc lương b ng ổ
có bản, bình thường hay tối thiểu và mọi
thứ lợi ích, các khoản phụ khác được trả trực tiếp hay gián tiếp, bằng tiền hay hiện vật, mà
người sử dụng lao động trả cho người lao động theo việc làm của người lao động
Đài Loan: Tiền lương chỉ mọi khoản thù lao mà người công nhân nhận được do làm
việc; bất luận là dùng tiền lương, lương bổng, phụ cấp có tính chất lương, tiền thưởng hoặc
dùng mọi danh nghĩa khác để trả cho họ theo giờ, ngày tháng, theo sản phẩm
Nhật Bản: Tiền lương, bất luận được gọi là tiền lương, lương bổng, tiền được chia
lãi hoặc những tên gọi khác là chỉ thù lao cho lao động mà người sử dụng lao động chi trả cho công nhân
Tổ chức lao động quốc tế (ILO):Tiền lương là sự trả công h ặ o c thu n ậ
h p, bất luận
tên gọi hay cách tính thế nào, mà có thể biểu hiện bằng tiền và được ấn định bằng th a
ỏ thuận
giữa người sử dụng lao động và người lao động, h ặ
o c bằng pháp luật, pháp qui quốc gia, do
người sử dụng lao động ph i
ả trả cho người lao động theo một hợ đồ
p ng lao động được viết ra
hay bằng miệng, cho một công nhân đã thực hiện hay sẽ phải thực hiện, ho c
ặ cho những
dịch vụ đã làm hay sẽ phải làm.
Bản chất tiền lương cũng thay đổi tùy theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và nhận thức
của con người. Với việc áp dụng quản trị nguồn nhân lực vào trong doanh nghiệp, tiền lương
không phải đơn thuần chỉ là giá cả sức lao động, quan ệ h g ữ
i a người sử dụng lao động và người
lao động đã có những thay đổi căn bản, quan hệ này có thể chuyển t
ừ hình thức bóc lột, mua bán
hàng hóa sang hình thức quan hệ hợp tác song phương, đôi bên cùng có lợi hay không và bản
chất tiền lương là gì, hiện vẫn còn là nh ng ữ
vấn đề đòi hỏi phải được tiếp tục nghiên cứu, phát triển.
* Theo quan điểm cải cách tiền lươ ng
Tiền lương là giá cả sức lao động, được hình thành qua thỏa thuận g ữ
i a người sử
dụng lao động và người lao động phù hợp với quan hệ cung cầu sức lao động trong nền kinh
thị trường
Tiền lương của người lao động do hai bên thỏa thuận trong hợp đồng lao đồng và
được trả theo năng suất lao động, chất lượng và hiệu q ả u công việc
Ngoài ra "các chế độ phụ cấp, tiền thưởng, nâng bậc lương, các chế độ khuyến
khích khác có thể được thỏa thuận trong hợp đồng lao động, thỏa ước tập thể hoặc quy
định trong doanh nghiệp" 2. C ơ cấu lư ng b ơ ổng và đãi ng ộ TOP
Cơ cấu lương ổ
b ng và đãi ngộ theo R. Wayne Mondy và Robert M.Noe bao gồm có
hai phần: phần thu nhập tài chính và ph n ầ thu nh p
ậ phi tài chính, được biểu hiện qua sơ đồ 4.6
2.1 Phần tài chính
Phần tài chính gồm hai mặt: Trực tiếp và gián tiếp. Tài chính trực tiếp bao gồm: lương
công nhật, lương tháng, tiền hoa hồng, tiền thưởng. Tài chính gián tiếp bao gồm: chế độ
bảo hiểm, các loại phúc lợi, tiền lương khi vắng mặt.
2.1.1 Tiền lương cơ bản: là tiền lương được xác định trên cơ sở tính đủ các nhu cầu về:
sinh học, xã hội học, mức độ phức tạp, mức tiêu hao sức lao động trong điều kiện lao động trung bình củ ừ
a t ng ngành nghề, công việc.
Khu vực hành chính sự nghiệp: được xác định qua hệ thống thang, bảng lương Nhà
Nước, để xếp vào một bậc lương nhất định: đòi hỏi cần phải có:
- Trình độ lành nghề
- Kiến thức
- Kinh nghiệm làm việc nhất định
Trong thực tế, người lao động trong khu vực nhà nước thường coi lương cơ bản là thước
đo chủ yếu ề
v trình độ lành ng ề
h và thâm niên nghề nghiệp.
2.1.2 Phụ cấp lương: là tiền trả công lao động ngoài tiền lương cơ bản, ổ b sung và
bù đắp thêm khi người lao động làm việc trong điều kiện không ổn định hoặc không
thuận lợi mà chưa được tính đến khi xác định lương cơ bản. Ngoài ra, trong thực tế có một
loại phụ cấp khác, không phải là phụ cấp lương, cách tính không phụ thuộc vào mức lương
người lao động như: phụ cấp di chuyển, phụ cấp đi đường.,v.v… P ầ
h n lớn các kh ả o n tiền
phụ cấp đều được tính trên cơ sở đánh giá ảnh hưởng của môi trường làm việc.. T ề i n phụ
cấp có ý nghĩa kích thích người lao động thực hiện tốt công việc trong những điều kiện khó
khăn, phức tạp hơn bình thường.
2.1.3 Tiền thưởng: là hình thức kích thích vật ch t
ấ có tác dụng rất tích cực đối với
người lao động trong việc phấn đấu thực hiện công việc tốt hơn. Trong thực tế, các doanh
nghiệp có thể áp dụng một số hoặc t t
ấ cả các loại thưởng: thưởng tiết kiệm nguyên v t ậ liệu,
thưởng tăng năng suất, thưởng sáng kiến, thưởng hoàn thành vượt kế hoạch, thưởng tìm
được nơi cung ứng, tiêu thụ , ký kết hợp đồng ớ
m i; thưởng về lòng trung thành, ậ t n tâm
với doanh nghiệp.
Cách tính tiền thưởng rất đa dạng, thông thường các loại tiền thưởng năng suất;
thưởng tiết kiệm; thưởng sáng kiến, thưởng cho nhân viên tìm được các khách hàng mới
được xác định bằng ỷ
t lệ phần trăm so với phần lợi ích mà nhân viên đem lại cho doanh nghiệp.
2.1.4 Các loại phúc lợi: các loại phúc lợi mà người lao động được hưởng ấ
r t đa dạng
và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như quy đ n
ị h của chính phủ, tập quán trong
nhân dân, mức độ phát triển kinh tế và khả năng tài chính, hoàn cảnh cụ thể của doanh
nghiệp. Phúc lợi thể hiện sự quan tâm của doanh nghiệp đ n
ế đời sống người lao động, có
tác dụng kích thích nhân viên trung thành, gắn bó với doanh nghiệp. Phúc lợi của doanh
nghiệp gồm có: bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế, hưu trí, nghỉ phép, nghỉ lễ, ăn trưa, trợ
cấp cho các nhân viên khi gặp khó khăn, tăng quà cho nhân viên nhân ngày sinh nhật, cưới
hỏi, mừng thọ cha mẹ nhân viên…
Ngày nay, khi cuộc sống của người lao động đã được cải thiện rõ rệt, trình độ văn
hóa, chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp ủ
c a người lao động được nâng cao, n ư
g ời lao động
mong muốn không chỉ có các yếu tố vật chất mà còn muốn được có những cơ hội thăng tiến
trong nghề nghiệp, được thực hiện những công việc có tính thách thức, thú vị… . Để
khuyến khích tạo động cơ làm việc cho nhân viên, nhà quản trị cần chú ý các ế y u ố t phi tài
chính trong cơ cấu thu n ậ h p ủ
c a người lao động, xây ự d ng ầ
b u không khí làm việc thích hợp.
2.2 Thù lao phi vật chất: được xem xét dựa trên các yếu tố:
2.2.1 Bản thân công việc
- Nhiệm vụ hứng thú
- Trách nhiệm
- Công việc đòi hỏi mức phấn đấu
- Có cơ hội được cấp trên nhận biết thành tích
- Cảm giác hoàn thành công việc
- Có cơ hội được thăng tiến
2.2.2 Khung cảnh công việc
- Chính sách hợp lý
- Đồng nghiệp hợp tính
- Biểu tượng đ a v ị ị phù hợp
- Điều kiện làm việc thoải mái
- Giờ làm việc uyển chuyển: chọn giờ phù hợp với hoàn c n ả h
- Tuần lễ làm việc dồn lại
- Chia sẻ công việc: hai nhân viên có thể chia sẻ công việc bán thời gian
- Làm việc ở nhà truyền qua computer
3. Mục tiêu của hệ thống tiền lương TOP
Hệ thống tiền lương được xây dựng trong doanh nghiệp phải nhằm đạt được bốn mục
tiêu cơ bản: - Thu hút nhân viên
- Duy trì những nhân viên giỏi
- Kích thích, động viên nhân viên
- Đáp ứng các yêu cầu của pháp luật
3.1 Thu hút nhân viên:
Ứng viên đi tìm việc thường không biết mức lương chính xác cho những công việc
tương tự, họ thường khó so sánh về mức phúc lợi, khen thưởng, cơ hội thăng tiến trong
nghề nghiệp, hay tính thách thức, thú vị của công việc. Với mức lương đề nghị khi tuyển
dụng đó là yếu tố cơ bản để ứng viên quyết định có làm ở doanh nghiệp hay không, lương
càng cao càng có khả năng thu hút nhân viên giỏi.
3.2 Duy trì những nhân viên giỏi
Để duy trì nhân viên giỏi ngoài mức lương cao còn phải thực hiện công bằng
trong nội bộ doanh nghiệp. Khi không công bằng, nhân viên sẽ cảm t ấ
h y : khó chịu, bị ức
chế, chán nản và dễ rời bỏ doanh nghiệp.
Tính công bằng thể hiện:
- Phân công công việc, đánh giá mức độ thực hiện công việc
- Không phân biệt giới tính, dân tộc
- Màu da, nguồn gốc gia đình
4. Các yếu t
ố ảnh hưởng đến tiền lương TOP
Các yếu tố ảnh hưởng đến việc trả tiền lư ng ơ
rất đa dạng, phong phú, và có thể phân thành các
nhóm và được biểu hiện qua sơ đồ 5.7: 4.1 C n c ă
ứ vào bản thân doanh nghiệp
Công việc là yếu tố chính quyết định và ảnh hưởng đến lương b ng. ổ Hầu hết các doanh
nghiệp chú trọng đến giá trị thực sự của từng công việc cụ thể. Có ấ
r t nhiều phương pháp đánh giá công việc:
4.1.1 Phân tích công việc và mô tả công việc
Để đánh giá được công việc một cách khách quan, cần phải dựa trên các phương pháp
phân tích khoa học, từ những dữ kiện này sẽ phác họa lên bản mô tả chi tiết công việc quy định
các kỹ năng, quy định các hoạt động hàng ngày, trách nhiệm, cố gắng, điều kiện làm việc và các tiêu chuẩn khác.
4.1.2 Đánh giá công việc
Để đánh giá được công việc, cần phải lựa chọn n ữ
h ng yếu tố căn bản để có thể đo lường
giá trị và tầm quan trọng của công việc. Việc đánh giá công việc dựa vào những mục tiêu sau đây:
- Xác định cấu trúc công việc trong t c ổ hức.
- Mang đến sự bình đẳng trong công việc.
- Triển khai những thứ bậc công việc làm căn cứ cứ trả lương.
- Đạt được sự nhất trí giữa cấp quản trị và nhân viên
+ Các yếu tố thuộc về bản thân công việc cầ đ n ánh giá: * Kỹ năng
· Yêu cầu lao động trí óc.
· Mức độ phức tạp của công việc.
· Các phẩm chất cá nhân cần thiết.
· Khả năng ra quyết định, ánh giá. đ · Kỹ năng quản trị.
· Các kiến thức về giáo dục, đào tạo cần thiết cho công việc. · Các kỹ năng xã hội.
· Khả năng hòa đồng với người khác.
· Khả năng thực hiện những công việc chi tiết. · Khả năng thực hiện. · Sự khéo léo tay chân · Khả năng bẩm sinh.
· Tính linh hoạt, tháo vát, kinh nghiệm . * Trách nhiệm:
· Tiền bạc, khen thưởng tài chính, sự cam kết trung thành. · Ra quyết định.
· Kiểm soát, lãnh đạo người khác. · Kết quả tài chính.
· Quan hệ với cộng động, khách hàng.
· Tính chất phụ thuộc, chu đáo - chất lượng công việc.
· Vật liệu, dụng cụ, tài sản.
· Chính sách của doanh nghiệp. · Đầy đủ thông tin. * C ố gắng: · Yêu cầu thể lực. · Yêu cầu về trí óc.
· Quan tâm đến những điều chi tiết.
· Áp lực của công việc.
· Những yêu cầu cần quan tâm khác
* Điều kiện làm việc: Điều kiện công việc, các rủi ro khó tránh
Bảng 5.7: Mức độ phức tạp của các yếu tố công việc
YẾU TỐ Trí óc Kỹ Thể Trách Điều kiện làm CÔNG VIỆC năng lực nhiệm việc
Chuyên viên phân tích hệ thống 4 4 2 1 3 Thư ký nhập liệu 1 1 1 4 1
Chuyên viên lập chương trình 2 3 3 2 4 Điều hành viên 3 2 4 3 2
Bảng trên, trình bày cụ thể việc xếp hạng này đối với các công việc của những người sử
dụng máy computer, trước hết nhà quản trị cần phân tích và đánh giá về các yêu cầu trí óc. Đối
với việc sử dụng trí óc thì chuyên viên phân tích hệ thống sử dụng nhiều nhất, kế đến là nhân
viên thảo chương trình, sau đ đế
ó n điều hành viên và cu i
ố cùng là nhân viên nhập dữ liệu
4.2 Căn cứ vào bản thân nhân viên - Th c
ự hiện công việc, năng suất. - Kinh nghiệm - Thâm niên. - Khả năng thăng tiến. - Sự ưa thích cá nhân.
- Thích thú vị trí xã hội, điều kiện yêu cầu.
- Mức độ an toàn trong trả lư ng. ơ - Thời gian làm việc.
- Mức độ làm việc (đều đều, đơn điệu).
- Các yếu tố khác - nhiều doanh nghiệp còn xét cả về mặt ảnh hư ng c ở ủa chính trị, v.v...
4.3 Môi trường công ty
Chính sách và bầu không khí văn hóa của doanh nghiệp cũng ảnh hưởng đến chế độ lương bổng.
- Một số doanh nghiệp muốn thu hút nhân tài thường trả lương cao hơn các công ty khác.
Trả lương cao cũng thúc đẩy nhân viên làm việc có hiệu quả.
- Một số doanh nghiệp khác lại áp dụng mức lương hiện hành nghĩa là mức lương mà đại
đa số công ty đang áp dụng.
- Có doanh nghiệp lại áp dụng trả lương thấp hơn mức lư ng hi ơ
ện hành. Đó là vì tại công
ty này đang lâm vào tình trạng tài chính khó khăn, công việc đơn giản không đòi hỏi nhiều về kỹ năng .v.v...
Cơ cấu tổ chức của công ty cũ ả
ng nh hưởng đến cơ cấu t ề
i n lương. Trong một cơ cấu mà
nhiều tầng nấc trung gian trong bộ máy tổ chức quản trị thì thường chi phí quản lý rất lớn do đó
cơ cấu tiền lương sẽ bị giảm đối với những nhân viên thừa hành.
4.4 Thị trường lao động
Với tư cách là một đơn vị hạch toán kinh tế độc lập thì mọi doanh nghiệp đều p ả h i quan
tâm đến lợi nhuận. Nhưng với tư cách là một tế bào kinh tế của xã hội, mọi doanh nghiệp
đều phải quan tâm đến những vấn đề của xã hội đang ả
x y ra bên ngoài doanh nghiệp. Do
đó, khi nghiên cứu về định ứ
m c tiền lương, doanh nghiệp còn phải quan tâm đến các vấn
đề lương bổng trên thị trường, chi phí sinh hoạt, các tổ chức công đoàn, xã hội, nền kinh tế
và cả đến hệ thống pháp luật v.v... Chỉ riêng về yếu tố l ậ
u t pháp, chính sách lương ổ b ng
cũng phải tuân theo luật lệ của nhà nước.
5. Các hình thức tiền lư ng ơ TOP
5.1 Những nguyên tắc cơ bản của tổ chức tiền lư ng ơ
Dưới chế độ XHCN dù thực hiện bất kỳ hình thức tiền lương nào, m ố u n phát huy đầy đủ
tác dụng đòn bẩy kinh tế của nó đối với sản xuất và đời ố
s ng phải thực hiện đầy đủ những nguyên tắc sau:
- Trả lương bằng nhau cho lao độ ư ng nh nhau
Nguyên tắc này bắt nguồn từ nguyên tắc phân phối theo lao động. Trả lương bằng nhau
cho lao động như nhau có nghĩa là khi quy định tiền lương, tiền thưởng cho công nhân viên chức
nhất thiết không được phân biệt giới tính tuổi tác, dân tộc mà phải trả cho m i
ọ người đồng đều số
lượng, chất lượng mà họ cống hiến cho xã hội.
- Bảo đảm tốc độ tăng năng suất lao động bình quân phải nhanh hơn tốc độ tăng t ề i n
lương trung bình trong toàn doanh nghiệp và trong kỳ kế hoạch. Tiền lương bình quân tăng chủ
yếu phụ thuộc vào các yếu tố cơ bản do nâng cao năng suất lao động như nâng cao trình độ lành
nghề, giảm bớt thời gian tổn thất cho lao động. Còn năng s ấ
u t lao động tăng không p ả h i chỉ do
những nhân tố trên mà còn trực tiế ụ
p ph thuộc vào các nhân tố khách quan như: áp dụng kỹ thuật
mới, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, tổ chức tốt lao động và các quá trình sản xuất. N ư h
vậy tốc độ tăng năng suất lao động rõ ràng có điều kiện khách quan để lớn hơn tốc độ tăng tiền
lương bình quân. Đây là nguyên tắc quan trọng khi tổ chức tiền lương. Có như vậy mới tạo cơ sở
giảm giá thành, hạ giá cả, tăng tích l y
ũ để tái sản xuất mở r ng. ộ
- Bảo đảm thu nhập tiền lư ng h ơ
ợp lý giữa các ngành nghề khác nhau trong nền kinh tế.
Khi trả lương cho công nhân cần chú ý đến các v n ấ đề sau:
+ Mỗi ngành nghề trong nền kinh tế quốc dân có tính chất phức tạp về kỹ thuật khác
nhau. Do đó đối với những người lao động lành nghề làm việc trong các ngành có yêu cầu kỹ
thuật phức tạp phải trả lương cao hơn những những người lao động làm việc trong n ữ h ng ngành
không có yêu cầu kỹ thuật cao.
+ Tiền lương bình quân giữa các ngành có điều kiện lao ng độ
khác nhau cần có sự chênh
lệch khác nhau. Công nhân làm việc trong điều kiện nặng nhọc có hại đến sự khỏe phải được trả lương cao hơn nh ng ng ữ
ười làm việc trong điều kiện bình thường.
Đối với những cơ sở sản xuất ở những vùng xa xôi hẻo lánh, điều kiện khí hậu, giá cả
sinh hoạt đắt đỏ, đời sống khó khăn nhân lực thiếu... cần phải dược đãi ngộ tiền lư n ơ g cao hơn
hoặc thêm những khoản ph c
ụ ấp thì mới thu hút được công nhân đến làm việc.
+ Khuyến khích bằng lợi ích vật chất kết hợp giáo dục chính trị tư tưởng cho n ư g ời lao động
5.2 Trả lương theo sản phẩm
Hiện nay phần lớn các nhà máy, xí nghiệp ở nước ta đều áp dụng hình thức trả lương theo
sản phẩm là hình thức tiền lương căn cứ vào số lượng, chất lượng sản phẩm để trả lương cho cán
bộ công nhân viên chức.
Sở dĩ như vậy là vì chế độ lương cấp bậc, các khoản phụ cấp chưa kiểm tra giám sát được
chặt chẽ về sức lao động ủ
c a mỗi người để đãi ngộ về tiền lương một cách đúng đắn. Hình thức
tiền lương trả theo sản phẩm là hình thức căn bản để thực hiện quy luật phân phối theo lao động.
Để quán triệt đầy đủ hơn nữa nguyên tắc phân p ố
h i theo số lượng và chất lượng lao động nghĩa là căn cứ tr c
ự tiếp vào kết quả lao động của m i
ỗ người sản xuất: ai làm nhiều, chất lượng sản
phẩm tốt, được hưởng nhiều lương; ai làm ít, chất lư ng ợ
sản phẩm xấu thì hưởng ít lương.
Những người làm việc như nhau thì phải được hưởng lư ng ơ
bằng nhau. Mặt khác chế độ trả
lương theo sản phẩm còn phải căn cứ vào số lượng lao động, chất lượng lao động kết tinh trong
từng sản phẩm của mỗi công nhân làm ra để trả lương cho họ, làm cho quan hệ giữa tiền lương
và năng suất lao động, giữa lao động và hưởng thụ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
5.2.1 Tác dụng của trả lương theo sản phẩm:
Thực hiện chế độ trả lương theo sản phẩm có những tác dụng như sau:
- Làm cho mỗi người lao động vì lợi ích vật chất mà quan tâm đến việc nâng cao
năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, bảo đảm hoàn thành toàn diện và vượt mức kế
hoạch được giao. Vì hình thức lương sản phẩm căn cứ trực tiếp vào số lượng, chất lượng
sản phẩm của mỗi người sản xuất ra để tính lương nên nó có tác dụng khuyến khích người
công nhân tích cực sản xuất, tận dụng thời gian làm việc tăng năng suất. Hơn nữa chỉ
những sản phẩm tốt mới được trả lương cao nên n ư
g ời công nhân nào cũng ố
c gắng đảm
bảo chất lượng sản phẩm tốt. Như vậy năng s ấ
u t lao động ă
t ng, chất lượng ả s n p ẩ h m bảo
đảm thì giá thành sản phẩm sẽ hạ.
- Khuyến khích người công nhân quan tâm đến việc nâng cao trình độ văn hóa, trình độ
chuyên môn, khoa học kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất và lao đ n
ộ g, tích cực sáng tạo và áp
dụng các phương pháp sản xuất tiên tiến. Khi thực hiện trả lương theo sản p ẩ h m, công
nhân phải phấn đ u
ấ để thường xuyên đạt và vượt mức các định mức lao động đề ra, do đó
họ không đơn thuần dựa vào sự lao động hết sức mình, tận dụng thời gian làm việc mà
phải cố gắng ọ
h c tập để không n ừ
g ng nâng cao trình độ văn hóa khoa học kỹ th ậ u t thì mới
có thể dễ dàng tiếp thu nắm vững và áp dụng các phương pháp sản x ấ
u t tiên tiến. Hơn ữ n a
còn phải biết tìm tòi suy nghĩ đ
ể phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất.
Có như vậy thì sản phẩm làm ra sẽ ă
t ng và sức lao động sẽ giảm xuống.
- Đẩy mạnh việc cải tiến, tổ chức quá trình sản xuất, thúc đ y vi ẩ
ệc thực hiện tốt chế
độ hạch toán kinh tế. Khi áp dụng chế độ tiền lương tính theo sản p ẩ
h m đòi hỏi phải có sự
chuẩn bị sản xuất nhất định. P ả h i củng ố
c kiện toàn ổ
t chức sản x ấ
u t, kỹ thuật sản x ấ u t, tổ
chức lao động đảm bảo cho quá trình sản xuất được cân đối hợp lý. Trong quá trình thực
hiện do năng suất lao động của công nhân tăng, nhiều vấn đề mới đặt ra cần phải giải
quyết như cung cấp nguyên vật liệu đúng quy cách chất lượng, kịp thời gian. Kiểm tra
nghiệm thu được chính xác chất lượng sản phẩm. Điều chỉnh lại lao động trong dây chuyền
sản xuất. Thống kê thanh toán tiền lương nhanh chóng chính xác, đúng kỳ hạn v.v... Các
vấn đề đó ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động, tiền lương của công nhân nên họ rất
quan tâm phát hiện và yêu cầu giải quyết. Bất kỳ một hiện tượng nào vi phạm đến kỹ thu t ậ
công nghệ và chế độ phục vụ công tác, người công nhân không những tìm cách khắc phục
kịp thời mà còn tích cực đề phòng những khuyết điểm có thể xảy ra. Đồng thời đấu tranh
chống những hiện tượng tiêu cực, làm việc thiếu trách nhiệm trong cán bộ quản lý và công
nhân sản xuất.
- Củng cố và phát triển mạnh mẽ phong trào thi đua XHCN, xây dựng tác phong thái độ
lao động XHCN. Phong trào thi đua phát triển là do ý thức giác ngộ XHCN và trình độ văn hóa
kỹ thuật của công nhân, do năng suất lao động mà có. Muốn thi đua được duy trì thường xuyên
liên tục thì phải bồi dưỡng bằng vật chất mới có tác dụng. Trả lương theo sản phẩm là phương
tiện tốt để thực hiện yêu cầu ó.
đ Động viên thi đua liên tục và mạnh mẽ đồng thời áp dụng một
cách đúng đắn chế độ tiền lương tính theo sản p ẩ
h m sẽ kết hợp chặt chẽ được hai mặt khuyến
khích bằng lợi ích vật chất và động viên tinh thần để thúc đẩy và phát triển sản xuất.
Qua những tác dụng kể trên ta thấy chế độ trả lương theo sản phẩm có ý nghĩa kinh tế,
chính trị quan trọng. Nó động viên mạnh mẽ mọi người tích cực sản xuất với chất lượng tốt và
năng suất cao. Vừa tăng thu nhập cho cá nhân người lao động vừa làm tăng sản phẩm cho xã hội
góp phần thay đổi nền kinh tế đất nước.
5.2.2 Điều kiện và hình thức trả lương theo sản phẩm
Muốn tổ chức trả lương theo sản phẩm doanh nghiệp phải chuẩn bị các điều kiện sau đây:
- Công tác chuẩn bị sản xuất
+ Chuẩn bị về nhân lực: Khi tổ chức trả lương theo sản phẩm, việc chuẩn bị về nhân lực
là vấn đề cần thiết vì con người là yếu tố quan trọng trong quá trình sản xuất. Con người có quán
triệt chế độ lương sản phẩm thì mới nâng cao tinh thần trách nh ệ
i m tích cực và quyết tâm tạo
điều kiện cần thiết cho v ệ
i c thực hiện chế độ lương sản phẩm. Để chuẩn bị tốt yếu tố con người
cần phê phán các tư tưởng rụt rè, cầu toàn, khuynh hướng làm bừa làm ẩu. Thiếu chuẩn bị điều
kiện cần thiết, thiếu chỉ đạo chặt chẽ gây hoang mang dao động cho công nhân. Phải giải thích
giáo dục cho công nhân hiểu rõ mục í đ ch ý nghĩa của chế l độ ư ng s ơ
ản phẩm và cho họ thấy mục
tiêu phấn đấu của họ về sản lượng và ă
n ng suất lao động, chất lượng sản phẩm, chi phí sản xuất. Ngoài ra còn phải b i ồ dư n
ỡ g nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ lao n
độ g tiền lương, cán bộ kỹ
thuật, kiểm tra chất lượng sản phẩm v.v...
+ Chuẩn bị về kế hoạch sản xuất: Kế hoạch sản xuất phải rõ ràng ụ c t ể h , phải tổ chức cung cấp đầy đủ thư n
ờ g xuyên nguyên vật liệu, máy móc thiết bị và phương tiện phòng hộ lao
động để công nhân có thể sản xuất được liên tục. + Xác đị đơ
nh n giá lương s n ph ả ẩm:
Để thực hiện chế độ lương sản phẩm cần xác định đơ
n giá lương sản phẩm cho chính xác
trên cơ sở xác định cấp bậc công việc và định mức lao động chính xác.
* Xác định cấp bậc công việc: Như ta đã biết đơn giá lương sản phẩm được tính nh ư sau:
Mức lương CBCNV + phụ cấp Đơn giá sản phẩm = Mức sản lư ng ợ
Như vậy muốn có đơn giá hợp lý, chính xác định đúng đắn ấ
c p bậc công việc. Nếu cấp bậc công việc đư c
ợ đánh giá xác định cao hơn yêu cầu kỹ thuật thì đơn giá sẽ cao hơn hoặc
ngược lại - do đó nếu xí nghiệp chưa có cấp bậc công việc thì phải xây dựng cấp bậc công việc,
nếu có rồi thì phải rà soát lại để kịp thời sửa đổi nh ng c ữ
ấp bậc công việc đã lạc hậu.
* Định mức lao động: Định mức lao động là thước đo tiêu chuẩn về lao động, đánh giá
kết quả lao động và tính đơn giá lượng. Nếu định mức lao động không phù hợp thì đơn giá lư ng ơ
sẽ sai và tiền lương của công nhân sẽ tăng hoặc giảm không hợp lý. Do đó sẽ không khuyến
khích công nhân tăng năng suất lao đ ng. ộ
Định mức lao động để trả lương sản phẩm là mức lao động trung bình tiến tiến - do đó
phải xây dựng định mức từ tình hình thực tế sản xuất ở doanh ngh ệ
i p đã được chấn chỉnh. Các
mức lao động đang áp dụng [nếu có] phải kiểm tra lại để kịp thời sửa đổi những mức bất hợp lý
không sát thực tế sản xuất.
* Công tác kiểm tra nghiệm thu sản phẩm
Yêu cầu của chế độ lương sản phẩm là đảm ả
b o thu nhập tiền lương theo đúng ố s lượng
và chất lượng sản phẩm đã hoàn thành theo xác nhận của K.C.S, do ó
đ cần phải kiểm tra nghiệm
thu sản phẩm chặt chẽ nhằm đảm bảo sản xuất nh ng ữ
sản phẩm có chất lư ng ợ tốt, tránh khuynh
hướng chạy theo sản lượng để tăng thu nhập, làm ra những sản phẩm sai, hỏng, không đúng quy
cách và yêu cầu kỹ thuật đồng thời đảm bảo việc trả lương cho công nhân úng đ đắn kịp thời.
* Công tác tổ c ứ
h c đời sống
Cần phải tổ chức tốt công tác đời sống làm cho công nhân yên tâm phấn khởi sản xuất và
phục vụ sản xuất. Đời sống của công nhân trước hết là ấ
v n đề thu nhập tiền lương trong lao
động, sinh hoạt đời sống ủ
c a công nhân như: ăn, ở, đi lại... đều phải có kế hoạch giải qu ế y t tốt
những vấn đề này sẽ tạo điều k ệ
i n cho công nhân yên tâm sản xuất đạt năng suất cao nhất, chất
lượng tốt. Đó chính là tính ưu việt của hình thức trả lương theo sản phẩm làm cho công nhân tin
tưởng sâu sắc vào đời sống của họ có liên quan mật thiết với sự lao động trung thành của họ đối với xí nghiệp.
5.2.3 Hình thức trả lương theo sản phẩm :
5.2.3.1 Chế độ trả lương sản phẩm trực tiếp không hạn chế.
Chế độ tiền lương này được trả theo từng đơn vị sản phẩm hoặc chi tiết sản phẩm và theo
đơn giá nhất định. Tiền lương của công nhân căn cứ vào số lượng sản phẩm h ặ o c chi tiết sản
phẩm do họ trực tiếp sản xuất được để trả lương. Bất kỳ trường hợp nào công nhân sản xuất thấp
hơn, đạt hoặc vượt định m c
ứ sản phẩm đều được trả theo đơn giá nhất định. Như vậy, tiền lư ng ơ
của công nhân sẽ tăng theo số sản phẩm ả
s n xuất được. Nếu sản xuất được nhiều sản phẩm thì
được trả nhiều lương và n ư
g ợc lại sản xuất được ít sả ẩ
n ph m thì được trả ít lương.
Đơn giá sản phẩm là cơ sở của hình thức tiền lương tính theo sản p ẩ h m trực tiếp không
hạn chế. Khi xác định đơn giá sản phẩm người ta căn cứ vào 2 nhân tố: định mức lao động và
mức lương cấp bậc công việc.
Định mức lao động: là nh ng ữ
đại lượng thời gian lao động cần thiết được quy định để
hoàn thành một công việc, một khối lượng công việc, một sản phẩm, hay một chức năng nào đó đúng theo chất lượ đ
ng ã được quy định trong nhữ đ
ng iều kiện tổ chức kỹ thuật, tâm sinh lý, kinh
tế xã hội nhất định. Định mức lao động có các loại như: mức sản lượng, mức thời gian, mức
phục vụ, mức quản lý.
Công thức tính đơn giá sản phẩm như sau:
- Nếu công việc tính có định mức sản lượng:
Mức lương ấ c p ậ
b c công việc + phụ cấp Đ n giá = ơ
Mức sản lượng - Nếu công việc đư c
ợ định mức thời gian:
Đơn giá = Mức lương cấp bậc công việc x ứ
m c thời gian
Khi tính đơn giá sản phẩm ta phải l y
ấ mức lương cấp bậc công việc để tính chứ
không lấy mức lương cấp bậc công nhân được giao làm công việc đó, vì có những trường
hợp lương cấp bậc công nhân cao hoặc thấp hơn cấp bậc công việc được giao làm cho đơn
giá sản phẩm thay đổi, sẽ phá vỡ tính thống nhất của chế độ tiền lương trả theo s n ả phẩm
và tính hợp lý của quy luật phân phối theo lao động. Về định mức lao đ n
ộ g, khi tính đơn
giá ta phải xác định mức của công việc đó là mức thời gian hay mức sản lượng đ ể tính cho chính xác.
Chế độ tiền lương tính theo sản phẩm trực tiếp không hạn chế thích hợp với những loại
công việc có thể tiến hành định mức lao động, giao việc và nghiệm thu từng đơn vị sản phẩm
hoặc chi tiết sản phẩm riêng rẽ được. Tùy theo đặc điểm về tổ chức kỹ thuật sản xuất, nếu những
công việc người công nhân có thể tiến hành thống kê nghiệm thu sản phẩm riêng cho từng cho
công nhân và trả lương trực tiếp cho từng công nhân. Nếu công nhân việc cần nhiều công nhân
phối hợp, cộng tác với nhau mới sản xuất ra một sản phẩm thì có thể tiến hành trả lương trực tiếp
cho nhóm hoặc tổ sản xuất đó.
5.2.3.2 Chế độ tiền lương theo sản ph m gián ti ẩ ếp
Chế độ lương này không áp dụng đối với công nhân trực tiếp sản xuất mà chỉ áp dụng
cho công nhân phục vụ sản xuất. Công v ệ
i c của họ có ảnh hưởng trực tiếp đến việc đạt và vượt
mức của công nhân chính hưởng lương theo sản phẩm. Nhiệm vụ và thành tích của họ gắn liền
với lương của công nhân đứng máy. Tiền lư ng ơ
của công nhân phục vụ được tính căn cứ vào số
lượng sản phẩm của công nhân đứng máy sản xuất ra. Những công nhân sửa chữa máy nếu áp
dụng chế độ lương sản phẩm gián t ế
i p cần phải quy định và k ể
i m tra chặt chẽ việc nghiệm thu
trong định kỳ sửa chữa máy, đề phòng hiện tượng tiêu cực đồng tình với công nhân đứng máy
chạy theo sản lượng, cho máy chạy quá mức làm cho máy hỏng.
Đơn giá sản phẩm gián tiếp được tính bằng cách lấy mức lương tháng của công nhân
phục vụ chia cho định mức sản xuất chung của những công nhân đứng máy do công nhân đó
phục vụ. Như vậy nếu những công nhân đứng máy trực tiếp sản xuất sản phẩm càng nhiều, tiền
lương của số công nhân phục vụ càng nhiều và ngược lại. Nếu như những công nhân đứng máy
sản xuất được ít sản phẩm thì tiền lương c a công nhân ph ủ ục vụ càng ít.
Khi thực hiện chế độ tiền lư n
ơ g này thường xảy ra hai trư ng ờ
hợp và cách giải quyết như sau:
· Nếu bản thân công nhân phục vụ có sai lầm làm cho công nhân chính sản xuất ra sản
phẩm hỏng, chất lượng xấu thì tiền lư ng ơ
của công nhân phục vụ hưởng theo chế độ trả lương
khi làm ra sản phẩm hỏng, không đảm bảo chất lượng song vẫn đảm bảo ít nhất bằng mức lương
cấp bậc của người đó.
· Nếu công nhân đứng máy không hoàn thành định mức sản lượng của công nhân
phục vụ sẽ không tính theo đơn giá sản phẩm gián tiếp mà theo lư ng c ơ ấp bậc của h . ọ
Chế độ tiền lương tính theo sản phẩm gián tiếp có tác dụng làm cho công nhân phục vụ
quan tâm hơn đến việc nâng cao năng suất lao động của công nhân chính mà họ ụ ph c vụ.
5.2.3.3 Chế độ tiền lương sản phẩm lũy tiến:
Chế độ tiền lương này được tính như sau:
Đối với số sản phẩm được sản xuất ra trong phạm vi định mức khởi điểm lũy tiến thì
được trả theo đơn giá bình thường, còn số sản phẩm được sản xuất ra vượt mức khởi điểm ũ l y
tiến được trả theo đơn giá lũy tiến, nghĩa là có nhiều đơn giá cho những sản phẩm vượt mức khởi điếm ũ
l y tiến. Nếu vượt mức với tỉ lệ cao thì được tính những sản phẩm vượt mức bằng những đơn giá cao hơn.
Chế độ lương này áp dụng cho công nhân sản xuất ở những khâu quan trọng, lúc sản xuất
khẩn trương để bảo đảm tính đồng bộ, ở những khâu mà năng suất ă t ng có tính chất qu ế y t định
đối việc hoàn thành chung kế hoạch của xí nghiệp.
Tiền lương của công nhân làm theo chế s
độ ản phẩm lũy tiến được tính theo công thức:
L = [ Q1 x P ] + [ Q1 – Q0 ].PK Trong đó:
L: Tổng tiền lương công nhân được lĩnh.
Q1: Sản lượng thực tế c a công nhân s ủ ản xuất ra.
Q0: Định mức sản lư ng ợ
P: Đơn giá lương sản phẩm
K: Hệ số tăng đơn giá sản phẩm
Muốn thực hiện chế độ lương này phải chuẩn bị nh ng ữ
điều kiện sau:
- Định mức lao động có căn cứ kỹ thuật, đây là vấn đề quan trọng vì đơn giá sản phẩm sẽ
tăng lũy tiến theo tỷ lệ vượt mức sản lượng.
- Phải thống kê xác định rõ chất lượng và số lượng sản phẩm t ề
i n lương của công nhân,
mức lũy tiến, mức hạ giá thấp giá thành và giá trị tiết kiệm được.
- Phải dự kiến được kết quả kinh tế của chế độ lương tính theo sản phẩm lũy tiến nhằm
xác định mức lũy tiến cao nhất của đơn giá sản phẩm. Vì khi thực hiện chế độ tiền lương này
lương của công nhân sẽ tăng nhanh hơn sản phẩm làm cho p ầ
h n tiền lương trong đơn vị sản
phẩm cũng tăng lên. Do đó giá thành sản phẩm c ng ũ
tăng theo, bởi vậy khi áp dụng chế độ lương
này phải tính toán kết quả kinh tế, nâng cao năng suất lao động làm hạ giá thành sản phẩm.
5.2.3.4 Hình thức lương khoán sản phẩm
Chế độ lương khoán là chế độ lương sản phẩm khi giao công việc đã qui định rõ ràng số
tiền để hoàn thành một khối lượng công việc trong một đơn vị thời gian nhất định. C ế h độ lương
này áp dụng cho những công việc mà xét thấy giao từng việc chi tiết không có lợi về mặt kinh tế,
bởi vì trong sản xuất có nhiều công việc mang tính chất tổng hợp không thể giao việc mà thống
kê kinh nghiệm thu kết quả lao động theo từng đơn vị sản phẩm từng phần riêng b ệ i t của từng
công nhân hoặc từng tổ sản xuất. Như vậy, ngay từ khi n ậ
h n việc, công nhân đã b ế i t ngay được
toàn bộ số tiền mà mình được lãnh sau khi hoàn thành khối lượng công việc giao khoán. Do đó,
nếu đơn vị công tác nhận khoán giảm bớt được số người hoặc rút ngắn được thời gian hoàn
thành khối lượng giao khoán thì tiền lương tính theo ngày làm việc của mỗi người trong đơn vị
sẽ được tăng lên. Ngược lại nếu kéo dài thời gian hoàn thành thì tiền lương tính theo mỗi người
sẽ ít đi. Do đó chế độ lương khoán có tác dụng khuyến khích công nhân nâng cao năng suất lao động,phấ đấ n u hoàn thành nhiệm ụ
v trước thời hạn hoặc giảm bớt số người không cần thiết.
Khi xây áp dụng chế độ lương khoán cần phải làm tốt công việc thống kê và định mức
lao động cho từng phần việc, tính đơn giá từng phần việc rồi t ng ổ
hợp lại thành khối lượng công
việc, thành đơn giá cho toàn bộ công việc. Cần phải xây dựng chế độ kiểm tra chất lượng trong
quá trình sản xuất, vì trong thực tế khi áp dụng lương khoán công nhân không chấp hành nghiêm
chỉnh chế độ lao động để xay ra hiện tượng công nhân tự ý làm thêm giờ để mau chóng hoàn
thành công việc chung nhưng không ghi vào phiếu giao khoán làm cho công việc thống kê phân
tích năng suất lao động của công nhân không chính xác, làm ảnh hưởng đến chất lượng công việc, ảnh hư ng ở
đến sức khỏe và các mặt sinh hoạt của công nhân.
5.2.3.5 Hình thức tiền lương theo sản ph m
ẩ có thưởng và hình thức lương khoán có
thưởng.
Hình thức lương khoán sản phẩm có thưởng là hình thức tiền lương sản phẩm trực tiếp
không hạn chế hoặc hình thức lương khoán kết hợp với khen thưởng khi công nhân đạt
những chỉ tiêu về số lượng, chất lượng hay thời gian đã quy định. Nhưng nếu vượt quá các
chỉ tiêu đã qui định về chất lượng sản phẩm, tiết kiệm được nguyên liệu bảo đảm an toàn
hoặc nâng cao
công suất máy móc, thiết bị... thì được thêm tiền thưởng. Khoản tiền thưởng này chi trả
khi công nhân hoàn thành định mức sản lư ng. ợ
Thực hiện hình thức tiền lương này phải xác định rõ những chỉ tiêu và điều kiện thưởng. Tỉ lệ tiền thư ng c ở ng ph ũ ải xác định úng đ đắn.
Chế độ tiền lương tính theo sản phẩm có thưởng sẽ quán triệt đầy đủ hơn nữa nguyên tắc
phân phối lao động, khuyến khích công nhân chú trọng hơn nữa tới việc cải tiến chất lượng sản
phẩm, tiết kiệm nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu và hoàn thành vượt mức nhiệm vụ qui định của đơn vị giao cho.
5.3 Hình thức trả lương theo thời gian
Tiền lương theo thời gian là tiền lương thanh toán cho người công nhân căn cứ vào trình độ ỹ
k thuật và thời gian công tác của ọ h .
Nhược điểm chính của hình thức tiền lương này là không gắn liền giữa chất lượng và số
lượng lao động mà người công nhân đã tiêu hao trong quá trình sản xuất sản phẩm. Nói cách
khác, phần tiền lương mà người lao động được hưởng không gắn liền với kết quả lao động mà họ
tạo ra. Chính vì lẽ đó, nên hình thức tiền lương theo thời gian đã không mang lại cho người công
nhân sự quan tâm đầy đủ đối với thành quả lao động của mình, không tạo điều kiện thuận lợi để
uốn nắn kịp thời những thái độ sai lệch và không khuyến khích họ nghiêm chỉnh thực hiện chế
độ tiết kiệm thời gian trong quá trình công tác.
Thông thường ở doanh nghiệp, người ta sử dụng hình thức tiền lương theo thời gian cho
những bộ phận mà quá trình sản xuất đã được tự động hóa, những công việc chưa xây dự đ ng ược
định mức lao động, những công việc mà khối lượng hoàn thành không xác định được hoặc
những loại công việc cần thiết phải trả lương thời gian nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm như
công việc kiểm tra chất lượng sản phẩm, công việc sửa chữa thiết bị máy móc.
Hình thức trả lương theo thời gian gồm có hai loại: tiền lương thời gian giản đơn và tiền
lương thời gian có thưởng.
5.4 Trả lương khoán theo nhóm
Trả lương khoán theo nhóm thường được áp dụng đối với những công việc có tính chất
tổng hợp, gồm nhiều khâu liên kết, nếu chia thành các chi tiết, bộ phận sẽ không có lợi cho việc
bảo đảm chất lượng thực hiện. Toàn bộ khối lượng công việc sẽ được giao khoán cho nhóm hoặc
đội nhân viên thực hiện. T ề
i n lương sẽ được t ả
r cho cho nhóm, đội dựa vào kết quả cuối cùng
của cả nhóm, đội. Hình thức này kích thích tất cả các nhân viên quan tâm đến kết quả sản phẩm
cuối cùng của cả nhóm. Trong thực tế, hình thức trả lương này thường được áp dụng trong các
dây chuyền lắp ráp, trong ngành xây dựng, sửa chữa cơ khí, trong nông nghiệp, v.v... Để kích
thích các nhân viên trong nhóm làm việc tích cực, việc phân phối tiền công giữa các thành viên
trong nhóm căn cứ vào các yếu tố sau:
- Trình độ nhân viên (thông qua hệ số mức lương: Hsi của nhân viên).
- Thời gian thực tế làm việc c a ủ mỗi người (Tti).
- Mức độ tham gia tích cực, nhiệt tình của mỗi người vào kết quả thực hiện của nhóm.
Như vậy, thời gian làm việc quy chuẩn của công nhân sẽ được tính theo công thức:
Tci = Hsi x Tti x Ki
Tổng thời gian làm việc quy chuẩn của tất cả công nhân trong nhóm sẽ được tính theo công thức:
Tổng thời gian chuẩn bị =
Trong đó: n là số công nhân trong nhóm.
Tiền lương của mỗi công nhân sẽ được xác định trên cơ sở số tiền khoán chung cho cả nhóm và
thời gian làm việc chuẩn của mỗi người , theo công thức:
Ví dụ, sau khi giám định mức độ hư hỏng của một chiếc máy tiện, phân xưởng khoán cho
ba công nhân thực hiện với tổng số tiền thù lao là 60.000 đồng. Ba người thợ sửa chữa trong
nhóm sẽ được trả lương tư ng ơ ng v ứ
ới các hệ số lương, thời gian làm việc thực tế và mức độ tích
cực của mỗi người như trong trong bả ư ng 5.8 d ới đây.
Bảng 5.8 Trả lương khoán cho nhóm người lao đ n ộ g Công Hệ
số Tổng thời gian Mức độ tích cực Thời gian quy Tiền công nhân lương
thực tế làm việc của mỗi người (Ki) chuẩn (giờ) (1000đ) (Hs) (giờ) 1 2 3 4 5 6 A 1,78 5 1,2 10,68 25,5 B 1,62 4 1,1 7,13 17 C 1,47 5 1 7,35 17,5
Tổng 14 25,16 60.000
5.5 Hình thức kích thích theo kết quả kinh doanh của doanh nghiệp
Kích thích theo kết quả kinh doanh c a
ủ doanh nghiệp được áp d ng ụ với tất cả mọi nhân
viên trong doanh nghiệp. Hình thức này được áp dụng do những người sử dụng lao động muốn
nhân viên hiểu được mối quan hệ giữa phần thù lao cho các cá nhân, cho nhóm của họ với kết
quả sản xuất cuối cùng của doanh nghiệp. Hệ thống kích thích theo doanh nghiệp gồm hai loại:
thưởng theo năng suất, hiệu quả nhằm gắn chặt tiền công cho nhân viên với các yếu tố năng suất,
hiệu quả cụ thể như: tiết k ệ
i m thời gian, vật liệu, g ả
i m chi phí, v.v... và chia lãi (nhằm gắn chặt
phần trả công cho nhân viên với lợi nhuận của doanh nghiệp).
CÂU HỎI ÔN TẬP TOP
1. Hãy nêu khái niệm, mục tiêu, tầm quan trọng của quản trị nhân sự trong doanh nghiệp ?
2. Phân tích các thách thức đối với quản trị nhân sự ?
3. Nêu khái niệm, nội dung và tác dụng của phân tích công việc ?
4. Khái niệm các phương pháp tuyển dụng nhân sự? 5. T
ầm quan trọng của việc đánh giá nhân viên? Các phương pháp đánh giá nhân viên?
6. Khái niệm, bản chất và ý nghĩa của tiền lương trong doanh nghiệp?
7. Phân biệt các hình thức tiền lương?
8. Các hình thức phân công , hiệp tác lao động?
Các yếu tố n
ả h hưởng trả lưởng cho n ư
g ời lao động trong doanh nghiệp ? Liên hệ thực tế
các doanh nghiệp hiện nay ?
CHƯƠNG 6
QUẢN TRỊ CUNG ỨNG TRONG DOANH NGHIỆP
Sau khi đọc chương này, người đọc có thể
- Nắm được khái niệm về cung ứng, các nguyên tắc lựa chọn cung ứng.
- Xây dựng chính sách mua, các yếu t ố ảnh hư ng ở
đến việc mua, quy trình mua.
- Sự cần thiết và bản chất của dự trữ.
- Quản trị về hiện vật, kế toán và quản trị về mặt kinh tế của dự tr , ữ
- Các mô hình quản trị cung ứng cho nhu cầu độc lập về vật tư, hàng hóa trong doanh nghiệp.
I. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH LỰA CHỌN CUNG ỨNG. TOP
1. Khái niệm.
Cung ứng bao gồm hai chức năng b ph ộ
ận: mua và quản lý dự trữ (tồn kho):
1.1 Mua: tức là hành động thương mại xuất phát từ biểu hiện của ộ m t nhu cầu và
được thể hiện qua việc đặt hàng với nhà cung ứ đ ng ã lựa chọn.
Để hoạt động, mọi doanh nghiệp sử dụng những tư liệu sản xuất (máy móc, vật tư
và các thiết bị khác), hơn nữa:
- Doanh nghiệp công nghiệp phải được cung cấp năng lượng, nguyên vật liệu mà
chúng được biến đổi thành sản phẩm cuối cùng.
- Doanh nghiệp thương mại phải mua hàng hóa và nó sẽ bán lại.
1.2 Quản lý dự trữ (tồn kho):
Mua chưa đủ, mà sản xuất hoặc bán hàng cũng không được ngưng trệ (không
thực hiện được do không có hoặc thiếu dự trữ). Dự trữ là toàn bộ hàng hóa hoặc những mặt hàng
được tích lũy lại chờ đợi để
sử dụng về sau, và nó cho phép cung cấp cho người sử dụng dần dần
theo những nhu cầu của họ, không áp đặt cho họ ữ
nh ng thời hạn và sự trục trặc.
Khái niệm dự trữ có liên quan đến khái niệm dự phòng và cũng như dự đoán. Có
thể nói rằng, một doanh nghiệp đứt chân hàng khi nó không có nguyên liệu, thành phẩm hoặc là
hàng hóa với số lượng cần thiết vào lúc thích hợp.
1.2.1 Chức năng c a t ủ ồn kho:
1.2.1.1 Chức năng liên kết:
Là chức năng chủ yếu nhất, nó liên kết giữa quá trình sản xuất và cung ứng. Tồn kho là
hết sức cần thiết nhằm đảm bảo sản xuất liên tục vào những lúc cao i
đ ểm, nhất là khi cung và
cầu của một loại hàng nào đó không n ổ định.
1.2.1.2 Chức năng ngăn ngừa tác động của lạm phát:
Tồn kho giúp doanh nghiệp tiết kiệm một lượng chi phí đáng kể khi nguyên vật
liệu hay hàng hóa tăng giá dưới tác động của lạm phát. Trong trư ng ờ
hợp này tồn kho sẽ là một hoạt động đ u t ầ ư tốt nh ng c ư
ần phải tính toán kỹ lưỡng các chi phí và rủi ro có thể xảy ra.
1.2.1.3 Chức năng khấu trừ theo số lượng:
Nhiều nhà cung ứng sẵn sàng chiết khấu cho những đơn hàng có khối lượng lớn.
Điều này có thể làm giảm giá mua hàng hóa, nguyên vật liệu nhưng sẽ dẫn đến làm tăng chi phí
tồn kho. Nhà quản trị cần phải xác định lượng hàng tối ưu để có thể hưởng được chiết khấu,
đồng thời chi phí tồn trữ tă đ ng không áng kể.
1.2.2 Vai trò của chức năng cung ứng là cung cấp cho khách hàng :
- Vào thời điểm mong muốn (hàng hóa cần phải sẵn sàng khi người ta có nhu cầu)
- Với số lượng mong muốn (là không quá nhiều, cũng không qúa ít).
- Với chất lượng mong muốn (có khả năng đáp ng ứ đúng nhu cầu).
- Với chi phí ít nhất (giá mua là một phần chủ yếu của giá cả mà khách hàng phải chịu).
Bằng việc quản lý tốt cung ng ứ
đã tạo ra khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp.
2. Phương pháp phân tích lựa chọn cung ứng. TOP
Tất cả các nguyên liệu, hàng hóa doanh nghiệp mua được không phải đều có cùng
một tầm quan trong như nhau: thiếu một số loại này thì làm tê liệt doanh nghiệp; một số khác lại quá đắt; m t
ộ số khác lại khó mà có được (thời hạn chế tạo, giao hàng, số lượng người cung ứng hạn chế).
Từ đó việc quản trị cung ứng cần phải được lựa chọn. Doanh nghiệp cần phải chú ý nhiều
vào những sản phẩm quan trọng, do vậy cần phải sắp xếp các mặt hàng dự trữ để xác định những
phương pháp quản trị có hiệu quả nhất.
2.1 Phân tích 20/80: Nguyên tắc: Phần lớn các trư ng ờ
hợp, một doanh nghiệp thực hiện khoảng 80% doanh số chỉ
với 20% lượng khách hàng của mình và ngược lại 80% số lượng khách hàng chỉ góp phần vào
20% doanh số. Trong vấn đề dự trữ, người ta kiểm tra và nhận thấy rằng 20% số lượng các mặt
hàng tạo ra 80% giá trị đầu tư cho dự trữ, hoặc là 80% tiêu dùng về giá trị hoặc còn là 80% giá
trị mua. Tất nhiên, những số liệu này là số trung bình, số liệu tỷ lệ này có thể là 15/85 hoặc là 25/75.
2.2 Phương pháp A.B.C. Nguyên tắc
Phân tích A.B.C là thể loại nhuần nhuyễn của phương pháp phân tích 20/80, chia
các loại vật tư hàng hóa thành 3 nhóm:
- Nhóm A: Bao gồm những hàng hóa có giá trị hàng năm chiếm từ 60-70% so với
tổng giá trị tồn kho, khi đó s l
ố ượng chỉ chiếm khoảng 10%- 20% lượng hàng tồn kho.
- Nhóm B: Bao gồm những loại hàng tồn kho có giá trị hàng năm ở mức trung bình từ
20-30% ứng với số lượng khoảng 25- 30% tổng số hàng tồn kho.
- Nhóm C: Gồm những loại hàng có giá trị hàng năm nhỏ chiếm 5-15% nhưng số lượng
chiếm khoảng 50-60% tổng s l ố ượng hàng tồn kho.
Ví dụ 6-1: Phân loại v t
ậ liệu tồn kho theo ABC. Loại Nhu cầu Giá Tổng giá trị Loại vật liệu hàng năm đơn vị hàng năm 1 1.000 4.300 4.300.000 A 2 5.000 720 3.600.000 A 3 1.900 500 950.000 B 4 1.000 710 710.000 B 5 2.500 250 625.000 B 6 2.500 192 480.000 B 7 400 200 80.000 C 8 500 100 50.000 C 9 200 210 42.000 C 10 1.000 35 35.000 C 11 3.000 10 30.000 C 12 9.000 3 27.000 C
Phương pháp phân tích A.B.C cho phép ra những quyết định quan trọng:
+ Có liên quan đế ự n d trữ:
Những sản phẩm nhóm A sẽ là đối tượng được đầu tư lập kế hoạch thận trọng,
nghiêm túc hơn về nhu cầu; sản phẩm nhóm B có thể quản lý bằng kiểm kê liên tục, còn các sản
phẩm nhóm C chỉ là đối tượng kiểm kê định kỳ. Tất cả mọi sự can thiệp nhằm ạ h n chế dự trữ
trước tiên nhằm vào mặt hàng nhóm A.
+ Có liên quan đến việc mua hàng:
Phân tích A.B.C về doanh số mua theo chủng loại hàng hóa:
* Các sản phẩm nhóm A là đối tượng lùng kiếm và để đánh giá kỹ càng những
người cung ứng và phải được phân tích về mặt giá trị hàng hóa.
* Các sản phẩm nhóm A phải giao cho những người có kinh nghiệm, còn mặt
hàng nhóm C giao cho những người mới vào nghề. * Trong một s
ố trường hợp, các sản phẩm nhóm A là đối tượng mua ậ t p trung,
mua các loại khác là phi tập trung.
* Các sản phẩm nhóm A trong trư n
ờ g hợp có thể là đối tượng của toàn bộ thị
trường với việc giao nhận thư n
ờ g xuyên để hạn chế dự trữ.
+ Có liên quan đến nhà cung ứng:
Phân tích A.B.C về doanh số nhà cung ứng:
* Những nhà cung ứng lọai A là đối tượng theo dõi đặc biệt: phân tích tình hình
tài chính, sự thuyên chuyển các chức vụ ch c
ủ hốt, đổi mới kỹ thuật
* Sự so sánh phân tích A.B.C về các khách hàng và người cung ứng cho phép DN có các
thông tin có ích về mối quan hệ tương tác.
Các yêu cầu trong ghi chép tồn kho:
Các quyết định về chính sách tồn kho cũng như việc thực hiện chúng đều phải
dựa trên các dữ liệu tồn kho. Các dữ liệu này càng chính xác bao nhiêu thì càng đảm bảo việc ra
quyết định và thực thi quyết định tốt bấy nhiêu. Chỉ khi nào xác định những gì thực sự đang có
trong tay, nhà quản trị mới có được những quyết định chính xác ề
v đơn hàng, lịch tiến độ sản xuất và vận chuyển.
Để kiểm tra tốt việc tồn kho, các báo cáo tồn kho phải được thẩm tra chính xác
trong từng chu kỳ tính toán đối với từng nhóm hàng A,B,C. Chu kỳ này thay đổi tùy theo nhóm
hàng: nhóm hàng A: 1 lần/tháng; nhóm hàng B: 1 lần/quí; nhóm hàng C: 1 lần/năm. K ể i m tra tồn
kho thường xuyên còn giúp cho doanh nghiệp giảm bớt thời gian ngừng và gián đoạn sản xuất,
phát hiện những thiếu sót và nguyên nhân gây ra để có những hoạt ng độ điều chỉnh kịp thời.
2.3 Cung ứng đúng thời điểm (just in time: J.I.T)
Để thỏa mãn yêu cầu với chi phí thấp nhất, một số DN đã thành công trong việc sử d ng ph ụ
ương pháp J.I.T. Theo phương pháp này mức dữ trữ có xu hướng giảm đến không.
Hệ thống đúng thời điểm bao trùm chức năng mua, quản trị dự t ữ r và quản trị sản
xuất. Quan điểm này được thể hiện như sau:
* Sản xuất và cung cấp các thành phần cuối cùng đúng thời điểm và chúng được
đem bán đúng thời điểm trên thị trường.
* Ở mỗi giai đoạn của qui trình sản xuất, các chi tiết hoặc ụ c m chi t ế i t đều phải
cung cấp đến vị trí cần thiết đúng lúc cần phải có:
- Các cụm phụ tùng chi tiết: đúng lúc chúng được ráp thành những sản phẩm hoàn chỉnh.
- Các chi tiết riêng lẽ: đúng thời điểm lắp ghép chúng thành các cụm chi tiết.
- Vật liệu thô: đúng thời điểm chế tạo chi tiết.
Trong hệ thống sản xuất "đúng thời điểm" hay còn gọi là "hệ thống sản xuất không dự trữ", lư ng t ợ n kho ồ
được kiểm soát để luôn ở mức tối thiểu và có xu hướng tiến sát đến
mức đơn vị. Điều này sẽ mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, nhất là giảm đáng kể chi phí
sản xuất và cải thiện chất lượng sản p ẩ
h m cũng như tăng cường khả năng đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Những u
ư điểm của J.I.T:
+ Nguyên vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm được giao thường xuyên với
khối lượng nhỏ, nên giảm chi phí tồn trữ.
+ Lập quan hệ dài hạn với nhà cung ứng nên không cần thiết phải đi tìm nhà cung ứng mới.
Để thực hiện được phương pháp cung ứng đúng thời điểm, các nhà quản trị sản
xuất phải tìm cách giảm những sự biến đổi gây ra nh ng ữ
yếu tố bên trong và bên ngoài quá trình điều hành sản xuất.
Nhược điểm:
+ Lịch tiếp nhận và phân ph i nguyên li ố
ệu, thành phẩm rất phức tạp.
+ Hệ thống kiểm soát và điều hành hoạt động khó khăn.
II. QUẢN LÝ MUA SẮM. TOP
Hiệu quả của các hoạt động mua sắm tùy thuộc vào các nguyên tắc quản
trị cơ bản trong lĩnh vực: dự báo - tổ chức - điều phối - thực hiện - giám sát. 1. D ự đoán nhu cầu TOP
1.1 Các yếu tố xác định nhu c u c ầ a m ủ
ột doanh nghiệp.
- Các nhu cầu của thị trường tiêu thụ đã được thiết lập và ch n ọ lọc (dự báo bán hàng).
- Các mục tiêu marketing thường bị khống chế bởi các vấn đề về phân phối
và quản lý bán hàng.
- Các đòi hỏi về giá cả có thể chấp nhận được có tính chất xã hội đi cùng với
sức mua giới hạn của người tiêu dùng. Điều này bó hẹp phạm vi của những người cung cấp
và hạn chế chất lượng được xem xét.
- Việc phân phối trên phạm vi rất rộng cần phải tính đến các phương tiện
hậu cần (kho vận) như vận chuyển và bốc dỡ.
- Các khả năng của doanh nghiệp về sản x ấ
u t theo lý thuyết và thực tế, năng
lực về kỹ thuật, thương mại và quản trị của cán bộ, tình trạng tài chính, khả năng vay vốn.
1.2 Các yếu tố ngẫu nhiên.
Trong việc xác định nhu cầu của một doanh nghiệp c n
ầ phải đưa ra ảnh
hưởng của các yếu tố bên ngoài không liên quan trực tiếp đến hoạt động nhưng có thể tác
động đến việc chỉ đạo và quản trị thông thường n ư
h : các yếu tố kinh tế quốc gia và hành
chính; các yếu tố kỹ thuật; các yếu ố
t xã hội, các yếu ố
t địa lý; các yếu tố kinh tế q ố u c tế.
(Xem lại các yếu tố môi trường – chương I)
2. Phân tích nhu cầu. TOP
2.1 Giải thích sơ bộ: Các nghiên cứu về yêu cầu và tính khả thi phải được
thực hiện trước khi bắt đầu bất kỳ một hoạt động đầu tư hoặc mua sắm nào.
2.2 Phân tích về giá trị chức ă n ng.
- Đánh giá ảnh hưởng dài hạn của việc mua sắm thiết bị hoặc hàng tiêu dùng
về phương diện kinh tế, môi trường và xã hội, thay đổi lối sống và kiểu cách tiêu dùng mà
tạo ra sự phụ thuộc mới.
- Phân tích có phê phán về hiệu quả chi phí
- Mặt hàng cần nên mua hay tự sản x ấ
u t, khả năng về tài chính và kỹ th ậ u t
đã sẵn sàng hay c ư h Đ
a? iểm hòa vốn ủ c ộ
a m t nhà máy như ậ v đ
y ã được tính toán chưa?
- Đánh giá các chi phí có liên quan.
- Phương pháp chế tạo, trình độ kỹ th ậ
u t chế tạo, các hạn chế kinh ế t - kỹ
thuật trong sử dụng.
- Uy tín về chất lượng và độ tin cậy dài hạn.
- Chi phí và sự dễ dàng trong b o d ả ưỡng.
- Khả năng thay thế bằng m t hàng khác. ặ
- Đánh giá thông tin về các nguồn cung cấp cạnh tranh, những nguồn cung
cấp thay thế đã được khai thác hết hay chưa.
3. Soạn thảo một kế hoạch mua sắm. TOP
Kế hoạch mua sắm thường dựa trên cơ sở các nhu cầu đã được xác định và chọn lựa trước như:
- Thiết lập các mục tiêu cung cấp từ các nguồn trong nước và ngoài nước.
- Lập lịch biểu cho các đơn hàng nhằm đáp ứng nhu c u
ầ của người sử dụng,
lưu ý thời gian cần thiết để thu thập các số liệu quá khứ và các dự tính về đầu vào sản xuất
và lượng bán.
- Xác định nguồn v n
ố hiện có và ước tính ngu n ồ v n ố cần có.
- Tổ chức hợp lý việc tiếp nhận và quản lý hàng khi nh n hàng. ậ
Chìa khóa của công việc này là sự khôn ngoan của nhà quản trị, một kế hoạch
mua sắm thông thường là kế hoạch hàng năm, nó đưa ra các chi tiết của mục tiêu mua sắm hiện
tại như giá cả, thời hạn giao hàng, điều kiện thanh toán, bảo hiểm và dịch vụ sau khi bán.
III QUẢN TRỊ DỰ TRỮ (TỒN KHO) 1. TOP
Các quan điểm đối lập về tồn kho
Chính sách tồn kho rất quan trọng khiến cho các nhà quản lý sản xuất, quản lý
marketing và quản lý tài chính phải làm việc cùng nhau để đạt được sự thống nhất. Có nhiều
quan điểm khác nhau về chính sách tồn kho, để có sự cân bằng các mục tiêu khác nhau như:
giảm chi phí sản xuất, giảm chi phí tồn kho và tăng khả năng đáp ứng nhu cầu cho khách hàng.
Mục này sẽ giải quyết các quan điểm đối chọi nhau để thiết lập chính sách tồn kho. Chúng ta
khảo sát về bản chất của ồ
t n kho và các công việc bên trong hệ thống tồn kho, xây ự d ng những
vấn đề cơ bản trong hoạch định tồn kho và kỹ thuật phân tích một s v ố ấn đề t n kho. ồ
Có nhiều lý do để giải thích tại sao mu n
ố tồn kho và tại sao lại không mu n ố tồn kho?
1.1 Tại sao chúng ta giữ hàng tồn kho?
Tồn kho là cần thiết nhưng vấn đề quan trọng là khối lượng hàng tồn kho
được giữ là bao nhiêu cho phù hợp với điều kiện h ạ o t động ả s n x ấ
u t - kinh doanh của đơn vị.
Chúng ta giữ hàng tồn kho vì một vài chi phí sau đây th p ấ :
Chi phí chất lượng khởi động: Khi chúng ta bắt đầu sản x ấ
u t một lô hàng thì sẽ có
nhiều nhược điểm trong giai đ ạ
o n đầu, như công nhân có thể đang học cách thức sản xuất,
vật liệu không đạt đặc tính, máy móc lắp đặt cần có sự điều chỉnh. Kích thước lô hàng càng
lớn thì có ít thay đổi trong năm và ít phế liệu hơn.
Tồn kho có thể cần thiết cho hiệu quả vận hành của hệ thống sản xuất nhưng
cũng có nhiều lý do đối với việc tại sao ta không giữ hàng tồn kho.
Bảng 6 -2: Bảng tóm tắt lý do tồn kho. Thành phẩm
- Chuẩn bị lượng hàng trước khi giao hàng.
- Năng lực sản xuất có hạn.
- Sản phẩm có thể để trưng bày cho khách hàng.
Bán thành phẩm - Vì khâu quản lý, không thể kết hợp 2 giai đoạn ả s n x ấ u t lại
- Sản xuất và vận chuyển các lô hàng lớn khiến cho tồn kho
nhiều hơn nhưng có thể giảm chi phí sản xuất, chi phí vận chuyển
nguyên vật liệu.
Vật liệu thô
- Do một số nhà cung cấp sản xuất và vận
chuyển một vài vật liệu thô theo lô.
- Lượng đặt mua lớn làm tồn kho nhiều hơn nhưng có thể
được khấu trừ theo số lượng mua, g ả
i m được chi phí mua hàng.
1.2 Tại sao chúng ta không gi hàng t ữ ồn kho?
Một số lý do sau đây làm cho chi phí gia tăng khi lượng tồn kho cao.
1.2.1 Chi phí tồn trữ: Là những chi phí phát sinh có liên quan đến việc tồn
trữ như trong bảng 6-2 dưới đây.
1.2.2 Chi phí cho việc đáp ứng khách hàng: Nếu lượng bán thành phẩm tồn
kho quá lớn thì nó làm cản trở hệ thống ả
s n xuất. Thời gian ầ
c n để sản x ấ u t, phân p ố h i các
đơn hàng của khách hàng gia tăng thì khả năng đ
áp ứng những thay đổi các đơn hàng của
khách hàng yếu đi.
1.2.3 Chi phí cho sự phối h p
ợ sản xuất: Do lượng tồn kho quá lớn làm cản
trở qui trình sản xuất nên nhiều lao động được cần đ n
ế để giải t a
ỏ sự tắc nghẽn, g ả i i quyết
những vấn đề tắc nghẽn liên quan đến sản xuất và lịch trình phối hợp.
1.2.4 Chi phí về chất lượng của lô hàng lớn: Khi sản xuất những lô hàng có
kích thước lớn sẽ tạo nên ồ
t n kho lớn. Trong vài trường hợp, ộ
m t số sẽ bị hỏng và ộ m t số
lượng chi tiết của lô sản xuất sẽ có nhược điểm. Nếu kích thước lô hàng nhỏ hơn có thể
giảm được lượng kém phẩm chất.
Bảng 6-: Những chi phí phát sinh trong quá trình tồn trữ.
Chi phí về nhà cửa hoặc kho hàng:
- Tiền thuê hoặc khấu hao.
- Thuế nhà đất.
- Bảo hiểm nhà kho.
Chi phí sử dụng thiết bị, phương tiện:
- Tiền thuê hoặc khấu hao thiết bị, phương tiện.
- Chi phí nhiên liệu cho thiết bị, phương tiện hoạt động.
- Chi phí vận hành thiết bị.
Chi phí nhân lực cho hoạt động giám sát qu n lý: ả
- Chi phí lương cho nhân viên bảo quản.
- Chi phí quản lý điều hành kho hàng.
Phí tổn cho việc đầu tư vào hàng tồn kho:
- Phí tổn do việc vay mượn để mua hàng và chi phí trả lãi vay.
- Phí bảo hiểm hàng hóa trong kho.
Chi phí khác phát sinh:
- Chi phí do hao hụt, mất mát vật liệu.
- Chi phí do không sử dụng được nguyên vật liệu đó.
- Chi phí đảo kho để hạn chế sự giảm sút về chất lượng.
2. Bản chất c a t ủ ồn kho: TOP
Hai vấn đề quan trọng trong mọi hoạch định tồn kho là:
- Cần đặt hàng là bao nhiêu cho từng loại nguyên vật liệu ?
- Khi nào thì tiến hành đặt hàng lại ?
Hàng hóa tồn kho có thể bao gồm cả nhu cầu nguyên vật liệu phụ thuộc lẫn nhu
cầu nguyên vật liệu độc lập. Trong tồn kho nhu cầu độc lập, nhu cầu t n
ồ kho của một loại hàng
tồn kho độc lập với nhu cầu tồn kho của bất kỳ loại hàng nào khác. Ví dụ như hàng hóa là thành
phẩm vận chuyển cho khách hàng. Nhu cầu của các loại hàng này được ước lượng thông qua dự báo hoặc nhữ đơ
ng n hàng của khách hàng. Mục đích của chương này là đề cập đến quyết định về lượng đặt hàng và i
đ ểm đặt hàng của những hàng hóa có nhu cầu độc lập. Tồn kho có nhu cầu
phụ thuộc bao gồm các loại hàng mà nhu cầu của nó phụ thuộc vào nhu cầu của hàng hóa khác
trong tồn kho. Ví dụ: để lắp ráp được một xe đạp chúng ta cần 2 lốp xe, 1 sườn xe, 1 gi-đông,...
Nói chung, nhu cầu về vật liệu và các phần tử có thể tính toán nếu chúng ta có thể ước lượng
được nhu cầu của các loại thành phẩm ầ
c n sử dụng chúng. Các quyết định về lượng đặt hàng và điểm đặ
t hàng lại cho hàng hóa tồn kho phụ thuộc rất khác biệt với tồn độ kho c lập
Những nguyên vật liệu, hàng hóa mua về đã được kiểm tra trước khi đưa vào
các kho dự trữ. Đến lượt cần phải quản lý chúng, việc quản trị dự trữ bao quát trên ba
phương diện: Quản trị hiện vật của dự trữ, quản trị kế toán và quản trị kinh tế của
dự trữ .
3. Quản trị hiện vật của dự tr . ữ TOP
Quản trị về mặt ậ
v t chất của dự trữ dựa vào việc tối ưu hóa sự lưu kho của ả s n
phẩm: diện tích và số lượng cần thiết là bao nhiêu? kho tàng có những p ư
h ơng tiện nào,
trong số đó có những phương tiện vận chuyển nào?, cần phả ư
i mua chúng nh thế nào?.
Đáp án cho câu trả lời này cho phép t ấ
h y khả năng sinh lợi của các khỏan
đầu tư đã chấp nhận. Quản trị tốt về mặt vật c ấ
h t của dự trữ bảo đảm cho khách hàng của
doanh nghiệp một "mức độ dịch vụ tốt" và có thể tạo ra một lợi thế so với các đ i ố thủ.
3.1 Những nguyên tắc cơ bản của kho tàng.
Trong các doanh nghiệp công nghiệp, người ta chia thành kho thành phẩm, kho
nguyên vật liệu, kho các bộ phận linh kiện, kho dụng cụ đồ nghề.v.v. Trong các doanh nghiệp
thương nghiệp bán buôn hoặc bán lẻ, hàng hóa được dự trữ ở các kho tạm giữ hoặc là các kho dự
trữ, nhưng cũng cả ở diện tích bán. Những kho này là cần thiết, bởi vì các dự trữ phải được bảo
vệ chống ăn trộm, chống thời tiết xấu, chống nóng, ẩm và ch ng ố
những biến dạng v.v. Nh ng ữ cơ
sở dự trữ cần phải kín và phù hợp với từng loại ả
s n phẩm, hàng hóa, vật ư
t cần được bảo vệ. Địa
điểm kho dự trữ cần phải được bố trí sao cho việc ậ
v n chuyển tối thiểu và ễ d dàng cho việc nhập, xuất các hàng hóa.
3.2 Mã hóa và phương pháp xếp đặt các s n ph ả ẩm dự tr ữ
Để thuận lợi cho công tác dự trữ và tăng tốc độ giải phóng kho, cần thiết phải
nhận dạng sản phẩm một cách nhanh chóng. Giải pháp đ n
ơ giản nhất là sử dụng tên ọ g i của
chúng, nhưng cách gọi tên này thường ít được sử ụ d đặ
ng, c biệt khi chúng gồm những chỉ dẫn k ỹ
thuật hoặc kích cỡ, do đó doanh nghiệp thường sử dụng một bộ mã số (chẳng hạn n ư h : 1234)
hoặc cả chữ cái và số cho mỗi mặt hàng dự trữ.
- Những phương pháp xếp đặt các sản phẩm dự trữ.
Có nhiều phương pháp để sắp xếp ả s n p ẩ
h m, chúng có thể được kết hợp ớ v i nhau.
+ Phương pháp: "Mỗi chỗ một vật, mỗi vật ở chỗ của mình" là dành cho
mỗi một loại sản phẩm một chỗ quy định.
Ưu điểm là dễ dàng định vị sản p ẩ
h m, vật tư trong kho; xác định lượng dự
trữ thừa hay thiếu một cách nhanh chóng. Nhưng măc nhược điểm là không t n
ậ dụng được
diện tích kho tàng.
+ Phương pháp phổ quát vị trí: "bất kỳ vật gì, bất kỳ chỗ nào" là sử dụng vị trí nào
còn trống lúc đưa hàng vào kho, một sản phẩm có nhiều điạ chỉ. Ư đ
u iểm của nó là tận dụng được diện tích kho tàng, nhưng khó về mặt thông tin để định
vị được chỗ trống khi nhập kho và tìm địa chỉ sản phẩm khi xuất kho.
+ Phương pháp tần suất quay vòng: Lo i
ạ hàng nào ra vào nhiều nhất được
xếp ở chỗ thuận tiện nhất.
+ Phương pháp hai kho: Kho được chia làm hai bộ ph n
ậ : Kho dự trữ được
cung ứng do nhập kho và cung cấp số lượng nhỏ cho kho phân phối từ đó xác lập các đơn đặt hàng.
+ Phương pháp vào trước ra trước (first in, first out FI FO)
4. Quản trị kế toán dự tr . ữ TOP
4.1 Nắm số lư ng d ợ
ự trữ:
- Doanh nghiệp sử dụng các phiếu kho để ghi chép sự vận động của hàng hóa
(nhập và xuất) và tính toán số lượng tồn kho (dự trữ cuối cùng = dự trữ ban đầu + n ậ h p - xuất)
- Kiểm kê: Phiếu kho cho phép nắm được hàng tồn trong kho về mặt giấy tờ,
nhưng nó không thể tính được những mất mát hoặc hư hỏng ở tất cả các dạng. Để khắc
phục điều này, quy định các doanh nghiệp thực hiện kiểm kê một cách thường xuyên (kế
toán), hoặc gián đoạn (ngoài kế toán).
Việc kiểm kê này là cơ sở để đánh giá ự
d trữ được biểu thị ở bảng cân đối,
cho phép nhà quản trị biết được bất cứ lúc nào về tình hình dự trữ của họ. Việc kế toán
này của dự trữ là khá dễ dàng về số lượng hiện vật, nhưng có nhiều khó khăn về giá trị.
4.2 Nắm giá trị dự trữ .
Việc nắm các dự trữ về mặt giá trị là khó khăn, vì thông thường các mặt hàng
nhập vào có những giá mua khác nhau. Vấn đề cần phải định giá cho chúng khi xuất kho theo giá
nào? Về phương pháp có thể sử dụng (xem thêm trong kế toán dự trữ):
- Phương pháp nhận diện.
- Phương pháp giá bình quân gia quyền.
- Phương pháp FIFO.
- Phương pháp LIFO.
Cả bốn phương pháp trên đều là phương pháp kế toán được thừa nhận. Tuy nhiên,
lựa chọn phương pháp để áp dụng cần chú trọng tới ảnh hưởng của từng phương pháp đối với bảng t ng k ổ
ết tài sản và bảng kê lời l c ỗ ủa doanh nghiệp.
5. Quản trị kinh tế của dự tr . ữ TOP
Chức năng dự trữ phải thực hiện hai mục tiêu có vẻ trái ngược nhau:
- Mục tiêu an toàn: có dự trữ để tránh mọi gián đ ạ o n.
- Mục tiêu tài chính: giảm đến mức thấp nhất có thể được về mức dự trữ để giảm những chi phí kho tàng. Đ gi
ể ải quyết điều đó, quản trị dự trữ cần trả lời hai câu hỏi:
- Đặt hàng khi nào?
- Số lượng mỗi lần đặt hàng là bao nhiêu?
5.1 Những khái niệm cơ bản.
5.1.1 Dự trữ trung bình: là dự trữ đã được lưu lại bình quân trong doanh
nghiệp trong thời gian nhất định, dự trữ trung bình giảm khi số tái dự trữ tăng lên.
5.1.2 Dự trữ gắn với thời hạn cung ứng: dự trữ tối thiểu.
Nếu như doanh nghiệp chờ lượng dự trữ xuống ằ
b ng 0 mới đưa đơn hàng
cho nhà cung ứng, nó sẽ rới vào tình t ạ
r ng gián đoạn ự
d trữ trong quãng thời gian được
gọi là thời gian tái dự trữ. Do vậy, vào lúc thực hiện v ệ
i c đặt hàng cần p ả
h i có dự trữ một
khối lượng hàng đủ để đáp ứng nhu cầu trong thời gian từ khi đặt hàng đến khi nhận hàng.
Dự trữ tối thiểu đáp ứng nhu cầu này.
5.1.3 Dự trữ an toàn hoặc dự trữ bảo hiểm
5.2 Những chi phí liên quan đế ự
n d trữ
Khi thực hiện dự trữ, doanh nghiệp c n
ầ phải tính toán ba loại chi phí:
5.2.1 Chi phí tồn trữ: là những chi phí có liên quan đến hoạt động thực hiện tồn kho, bao gồm:
5.2.1.1 Chi phí kho: Chi phí này nhằm bảo đảm hàng hóa dự trữ, chi phí
cho kho tàng (thuê hoặc khấu hao hàng năm nhà kho), chi phí khai thác kho (tiền lương và
bảo hiểm xã hội cho nhân viên kho, tiền thuê hoặc khấu hao hàng năm máy móc thiết bị,
ánh sáng...), chi phí bảo dưỡng thiết bị, chi phí bảo hiểm, chi phí quản lý
5.2.1.2 Chi phí sụt giá hàng trong quá trình dự trữ trong kho: phải phân biệt
hai nguyên nhân sụt giá:
- Sụt giá do lỗi thời liên quan đến những mặt hàng theo mốt hoặc công nghệ t ế i n triển nhanh
- Sụt giá do hư hỏng, chẳng hạn do những tai nạn khi chuyên chở, bay hơi, trộm cắp, h ặ
o c bị phá bởi những loại gặm nhấm...
5.2.2 Chí phí đặt hàng: Đó là những chi phí cho mỗi lần DN bắt đầu quá trình mua
để tái dự trữ. L ạ
o i chi phí này bao ồ
g m những chi phí có liên quan đến đơn hàng như: chi
phí các mẫu đơn sử dụng và chi phí xử lý các đơn đặt hàng, thư tín, điện th ạ
o i, đi lại, tiền
lương và bảo hiểm xã hội của nhân viên mua (tìm người cung ứng, thương lượng, thảo đơn
đặt hàng, thúc dục, n ắ
h c nhở...), của nhân viên kế toán (ghi chép, thanh toán hóa đơn v.v),
chi phí bố trí thiết bị, chi phí cho công tác kiểm tra về số và c ấ
h t lượng hàng hóa. Khi
chúng ta sản xuất một lô hàng sẽ phát sinh một chi phí cho việc chuyển đổi qui trình do sự
thay đổi sản phẩm từ giai đ ạ
o n trước sang giai đ n ạ
o tiếp theo. Kích thước lô hàng càng lớn
thì tồn kho vật tư càng lớn, nhưng chúng ta đặt hàng ít lần trong năm thì chi phí đặt hàng
hàng năm thấp hơn.
5.2.3 Chi phí mua hàng: Loại chi phí này phụ thuộc vào nhu cầu hàng năm của DN
và giá mua. Khi mua nguyên vật liệu với kích thước lô hàng lớn sẽ làm tăng chi phí tồn trữ
nhưng chi phí mua hàng thấp hơn do chiết khấu theo số lượng và cước phí vận chuyển
cũng giảm.
5.2.4 Chi phí thiếu hàng: là những khoản bị thiệt hại do không đủ hàng trong kho,
mỗi khi chúng ta thiếu hàng tồn kho nguyên vật liệu cho sản xuất hoặc thành phẩm cho
khách hàng, có thể chịu một khoản chi phí như là sự giảm sút về doanh số bán hàng, và gây
mất lòng tin đối với khách hàng. Nếu thiếu hụt nguyên vật liệu cho sản xuất có thể bao gồm
những chi phí của sự phá vỡ qui trình sản xuất này và đôi khi dẫn đến mất doanh thu, mất
lòng tin khách hàng. Loại chi phí này gồm:
- Doanh thu bị mất do thiếu hàng doanh nghiệp không có t ể
h thỏa mãn được nhu cầu về vật tư, hàng hóa.
- Thiệt hại do gián đ ạ
o n sản xuất vì thiếu nguyên vật liệu. Chi phí gián đ ạ o n
được tính bằng ố
s mất đi do ngưng sản x ấ
u t, hoặc số tiền ấ
m t do bõ lỡ cơ hội kiếm được
cộng thêm phần mất đi hình ảnh, nhãn hiệu của doanh nghiệp (chẳng hạn: sự mất lòng tin
của khách hàng). Loại chi phí này rất khó ước lượng, dể khắc phục tình trạng này, người
ta phải có dự trữ bổ sung hay g i
ọ là dự trữ an toàn.
Các loại chi phí này có mối quan hệ qua lại với nhau, nếu lượng đặt hàng nhiều thì
chi phí đặt hàng sẽ thấp nhưng chi phí lưu hàng lại tăng vì hàng trong kho nhiều. Mặt
khác, đặt hàng nhiều khả năng bị mật doanh thu thấp, chi phí thiếu hàng thấp. ụ M c tiêu
của quản lý kinh tế dự trữ là làm tối thiểu chi phí toàn ộ
b của dự trữ. Các nhà q ả u n trị
doanh nghiệp muốn kiểm soát hàng cung ứng phải quan tâm đến hai vấn đề sau:
Một là: Xác định mức mà hàng tồn kho cần được bổ sung thêm, nghĩa là xác định khi nào phải đặt hàng.
Hai là: Xác định số lượng mỗi lần đặt hàng. Nếu chỉ đặt hàng đủ nhu cầu và
đúng lúc thì sẽ làm giảm tối đa chi phí ồ t n kho.
5.3 Xác định mức tái đặt hàng.
Hàng tồn kho còn đến mức nào thì doanh nghiệp c n
ầ phải đặt để bổ sung?
Trả lời câu hỏi này là xác định ứ
m c tái đặt hàng có thể là số lượng hoặc giá trị. Mục tiêu
của việc xác định điểm tái đặt hàng là nhằm hạn chế tối đa chi phí lưu kho và thiệt hại do
thiếu hàng. Mức tái đặt hàng phụ thuộc vào ba yếu tố: thời gian chờ đợi, mức dự trữ an
toàn và mức sử dụng dự kiến hàng ngày.
- Thời gian chờ đợi là số ngày tính từ ngày đặt hàng cho đến khi nhận được hàng đặt.
- Mức dự trữ an toàn là số lượng (hoặc giá trị) hàng tồn kho dự phòng cho các
trường hợp hàng đặt đến trễ hoặc sử dụng nhiều hơn dự kiến.
- Mức sử dụng ự
d kiến hàng ngày là ứ
m c sử dụng bình quân ủ
c a một trong kỳ 1 năm.
Mức tái đặt hàng đư c
ợ xác định như sau:
Ví dụ 5-1:Một doanh nghiệp đang xác định mức tái đặt hàng cho mặt hàng A, có các tài liệu như sau:
- Thời gian chờ đợi: 20 ngày
- Mức sử dụng dự kiến hàng ngày: 50 đơn vị
- Mức dự trữ an toàn: 400 đơn vị
Mức tái đặt hàng của mặt hàng A là: 400 + (50 x 20) = 1.400 đơn vị.
Kết quả này có nghĩa là khi trong kho còn 400 đơn vị mặt hàng A thì doanh nghiệp
đặt mua bổ sung là hợp lý n ấ
h t. Nếu hàng đặt không bị chậm trễ và mức sử dụng hàng
ngày đúng như dự kiến thì trong lần đặt sau không cần có mức dự trữ an toàn. Mức tái
đặt hàng trong trường hợp này là 50 x 20 = 1.000 đơn vị.
IV. HỆ THỐNG LƯỢNG ĐẶT HÀNG CỐ TOP ĐỊNH:
Hệ thống lượng đặt hàng cố định thiết lập các đơn hàng với cùng số lượng
cho một loại vật liệu khi vật liệu đó được đặt hàng. Lượng tồn kho giảm cho đến mức giới
hạn nào đó sẽ được tiến hành đặt hàng, tại thời điểm đó lượng hàng còn lại được tính bằng
cách ước lượng số lượng vật liệu mong đợi được sử dụng g ữ
i a thời gian chúng ta đặt hàng
đến khi nhận được lô hàng khác của loại vật liệu này.
Quyết định chủ yếu của hệ thống lượng đặt hàng cố định là xác định số lượng
hàng cần đặt cho mỗi đơn hàng và điểm đặt hàng lại là bao nhiêu? 1. Xác định lượ đặ ng t hàng: TOP
Khi các nhà quản trị tác nghiệp phải quyết định số lượng của một vật liệu để đặt
hàng trong hệ thống đặt hàng cố định, không có công thức đơn giản nào áp dụng cho mọi tình
huống. Chúng ta khảo sát ở đây ước lư ng t ợ ối u
ư đơn hàng theo 3 kiểu t n kho. ồ
1.1 Mô hình: Lượng đặt hàng kinh tế cơ bản (EOQ)
CÁC GIẢ THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG MÔ HÌNH:
- Nhu cầu hàng năm (D), chi phí tồn trữ (H) và chi phí đặt hàng (S) có t ể h tính được.
- Tồn kho trung bình là kích cỡ của đơn hàng chia 2 (Q/2). Điều này hàm ý là
không có hàng tồn kho an toàn, đơn hàng được nhận đủ ngay lập tức, v t
ậ liệu được sử
dụng theo tỷ lệ đồng nhất và hoàn toàn sử dụng hết khi nhận đơn hàng mới.
- Các chi phí do hết hàng và những chi phí khác không đáng kể.
Ví dụ 6-2: Công ty C tồn kho hàng ngàn vale ống nước bán cho những thợ ống nước, nhà
thầu và các nhà bán lẻ. Tổng giám đốc doanh nghiệp lưu tâm đến việc có bao nhiêu tiền có thể
tiết kiệm được hàng năm nếu EOQ được dùng thay vì sử dụng chính sách như hiện nay của xí
nghiệp. Ông ta yêu cầu nhân viên phân tích tồn kho, lập bảng phân tích của loại vật liệu này để
thấy việc tiết kiệm (nếu có) do việc dùng EOQ. Nhân viên phân tích lập các ước lượng sau đây
từ những thông tin kế toán: D = 10.000 vale/năm, Q = 400 vale/đơn hàng (lượng đặt hàng hiện
nay), H = 0,4 triệu đồng/vale/năm và S = 5,5 triệu đồng/đơn hàng.
Giải pháp:
- Nhân viên kế toán tính tổng chi phí cho hàng tồn kho hiện tại trong năm: TC1 = Cđh + Ctt TC1 =
triệu đồng
- Khi áp dụng mô hình EOQ:
Lượng hàng tối ưu cho một đơn hàng:
vale/đơn hàng
Tổng chi phí cho lượng hàng tồn kho hàng năm nếu áp dụng EOQ: TC2 = triệu đồng
- Ước tính khoản tiết kiệm hàng năm:
TK = TC1 – TC2 = 217,5 - 209,76 = 7,74 triệu đồng
1.2 Mô hình: EOQ cho các lô sản xuất (POQ):
Giả thiết của mô hình:
- Nhu cầu hàng năm, chi phí tồn trữ và chi phí đặt hàng của một loại vật liệu có
thể ước lượng được.
- Không sử dụng tồn kho an toàn, vật liệu đư c
ợ cung cấp theo mức đồng nhất
(p), vật liệu được sử dụng ở mức đồng nhất (d) và tất cả vật liệu được dùng hết toàn bộ khi
đơn hàng kế tiếp về đ ến.
- Nếu hết tồn kho thì sự đáp ứng khách hàng và các chi phí khác không đáng kể.
- Không có chiết khấu theo số lượng.
- Mức cung cấp (p) lớn hơn mức sử dụng (d) (d ≤ p)
Công thức tính chi phí: T n kho t ồ ối đa =
Mức tăng t n
ồ kho x Thời gian giao hàng Qma x = (p - d) (Q/p) T n kho t ồ ối thiểu = 0 (Qmin)
Tồn kho trung bình = 1/2(Tồn kho tối đa +Tồn kho tối thiểu)
Chi phí tồn trữ hàng năm =
Tồn kho trung bình x Phí tồn trữ đơn vị hàng năm Ctt =
Chi phí đặt hàng hàng năm =
Số đơn hàng/năm x Chi phí một đơn đặt hàng C đh = (D/Q).S
Tổng chi phí việc TK
= Chi phí tồn trữ hàng ă
n m + Chi phí đặt hàng hàng năm TC = 1-999 200 1.000-2.999 180 trên 3.000 175
Nếu chi phí tồn trữ là 25% đơn giá và phải tốn 1 triệu đồng cho mỗi lần đặt hàng, không
kể số lượng đặt hàng mỗi lần là bao nhiêu. Theo bạn, công ty nên đặt hàng mỗi lần bao nhiêu thùng để hư ng l ở
ợi ích do mức chiết khấu trên, nếu biết nhu cầu hàng năm là 10.000 thùng.
4: Công ty G sản x ấ u t phân, ộ
m t loại nguyên liệu thô ầ
c n được sử dụng với
số lượng lớn cho ả s n x ấ
u t ở năm tới theo dự báo là 2,5 triệu ấ
t n. Nếu giá của nguyên liệu
này là 1,225 triệu đồng/tấn, chi phí tồn trữ là là 35% chi phí đơn vị nguyên liệu và chi phí
đặt hàng là 15,95 triệu đ ồng đ
/ ơn hàng. Yêu cầu:
a. Công ty nên mua với số lượng nào? Chi phí tồn kho hàng ă n m là bao nhiêu ?
b. Thời cách quãng giữa hai lần đặt hàng ? (biết doanh nghiệp làm việc 300 ngày trong năm)
5: Đơn vị A có nhu cầu về tiền mặt cho kho quỹ của họ để giao dịch ằ h ng
ngày. Nếu đơn vị ước lượng 250 tỉ đồng được cần đến vào năm tới, chi phí cho từng ầ l n rút
tiền từ ngân hàng về tiền mặt là 2,65 triệu đồng (bao gồm cả chi phí cho việc văn phòng, áp
tải vận chuyển) và chi phí cho việc bảo quản tiền mặt nhàn rổi không dùng đến là 0,8%
(đồng/năm). Yêu cầu:
a) Lượng tiền mặt của đơn vị A cần cho từng lần rút là bao nhiêu ?
b) Tổng chi phí việc tồn kho hàng năm là bao nhiêu cho kết quả phần a ?
c) Thời gian cách quảng giữa 2 lần đặt hàng, biết thời gian làm việc trong năm là
260 ngày và tiền mặt đặt ở mức Q*.
6: Doanh nghiệp tư nhân X bán lẻ hóa chất diệt côn trùng. Sản p ẩ h m này
được đặt từ nhà buôn sỉ với giá 120.000 đồng/kg, nhu cầu cho năm ớ
t i ước lượng là 50 tấn.
Nếu doanh nghiệp đặt hàng dưới 7,5 tấn/đơn hàng, thì chi phí tồn trữ là 35% đơn giá
mua/năm và chi phí đặt hàng là 15,05 triệu đồng/đơn hàng. Nếu doanh nghiệp đặt nhiều
hơn 7,5 tấn thì chi phí tồn trữ giảm xuống còn 25% đơn giá mua/năm, nhưng chi phí đặt
hàng tăng thành 25,75 triệu đồng/đơn hàng do chi phí vận chuyển phụ trội. Vậy doanh
nghiệp nên đặt bao nhiêu hàng cho một đơn hàng ?
7: Mức sản xuất của dây chuyền lắp ráp thành phẩm là 800 đĩa CD/ngày.
Sau khi lắp ráp xong, các đĩa này đi th n
ẳ g vào kho thành phẩm. Biết nhu cầu của khách
hàng trung bình là 400 đĩa CD/ngày và khoảng 50.000 đĩa CD/năm, nếu việc vận hành dây
chuyền lắp ráp tốn 5 triệu đồng và chi phí cho việc tồn trữ là 10.000đ n
ồ g/đĩa CD/năm.
a) Nên sản xuất đĩa CD theo lô lớn cở bao nhiêu ở dây chuyền lắp ráp thành phẩm?
b) Tính tổng chi phí ở mức sản xuất tối ưu?
8: Một công ty tinh chế dầu mua dầu thô theo hợp đồng cung cấp dài hạn với
giá 225.000 đồng/thùng. Việc vận chuyển dầu thô đến nhà máy được thực hiện với số lượng
10.000 thùng/ngày, nhà máy chỉ sử dụng ở mức 5.000 thùng/ngày và định mua 500.000
thùng dầu thô vào năm tới. Nếu chi phí cho việc tồn trữ hàng là 25% đơn giá mua/năm và
chi phí đặt hàng cho một đơn hàng là 75 triệu đồng.
Tính lượng hàng tối ưu cho đơn hàng và tổng chi phí đơn hàng này là bao nhiêu?
9: Một nhà buôn sỉ cung cấp vật liệu xây dựng bán các loại cửa nhôm. Loại cửa thông
dụng hiện nay được ước lượng có nhu cầu ở năm tới là 50.000 cửa. Chi phí đặt và nhận hàng cho
một đơn hàng là 2 triệu đồng, chi phí cho việc tồn trữ là 30% đơn giá mua. Nhà cung cấp đưa ra
bảng giá chiết khấu loại cửa này như sau:
Lượng đặt hàng (đơn vị)
Giá chiết khấu (đồng) 1 - 999 450.000 1.000 - 1.999 390.000 Trên 2000 350.000
a. Tính lượng hàng tối ưu và tổng chi phí là bao nhiêu ?
b. Thời gian cách quảng giữa 2 lần đặt hàng, nếu biết thời gian làm việc
trong năm là 300 ngày.
10: Nhu cầu hàng năm về lo i ạ s n
ả phẩm A là 150.000 s n
ả phẩm, chi phí đặt
hàng cho mỗi đơn hàng là 1 triệu đồng, chi phí cho việc tồn trữ hàng n m
ă là 15% đơn giá,
mức sản xuất sản phẩm A là 600 sản phẩm/ngày và mức tiêu thụ là 300 sản phẩm/ngày.
Nếu đơn vị nhận hàng từ 1-5.999 sản phẩm/đơn hàng thì bán giá 150.000 đồng/sản phẩm,
nếu nhận từ 6.000-9.999 sản phẩm thì bán với giá 130.000 đồng/ sản phẩm, nếu nhận trên
10.000 sản phẩm thì bán với giá 100.000 đồng/ sản phẩm . Xác định lượng đặt hàng tối ưu
và tính tổng chi phí là bao nhiêu. CÂU HỎI ÔN TẬP TOP 1.
Nêu khái niệm và phân tích vai trò cung ứng ? 2.
Nêu các phương pháp lựa chọn cung ứng, tác dụng của các phương
pháp lựa chọn cung ứng ? 3.
Các yếu tố ảnh hưởng đến mua sắm? Hãy lập kế hoạch mua sắm ? 4.
Sự cần thiết của dự trữ ? Các mức dự trữ ? Các loại chi phí dự trữ? 5.
Các mô hình quản trị dữ trữ? Phân biệt mô hình EOQ và mô hình
POQ ? Mô hình chiết khấu ?
CHƯƠNG 7
HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA SẢN XUẤT KINH
DOANH TRONG DOANH NGHIỆP
Qua chương này, người đọc nắm được nh ng n ữ
ội dung cụ thể sau:
- Khái niệm hiệu quả kinh tế trong kinh doanh
- Bản chất và vai trò của nâng cao hiệu quả kinh tế
- Hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh tế
- Phương pháp tính hiệu quả kinh tế.
- Biện pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong doanh nghiệp
I . HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆC NÂNG CAO HIỆU
QUẢ KINH TẾ TRONG SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP. TOP
1. Khái niệm, bản chất của hiệu quả kinh tế trong sản xuất kinh doanh.
1.1 Khái niệm
“Hiệu quả kinh tế của một hiện tượng (hoặc quá trình) kinh tế là một phạm trù kinh tế
phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực (nhân ự l c, tài lực, vật ự
l c, tiền vốn) để đạt được ụ m c
tiêu xác định”. Từ khái niệm khái quát này, có thể hình thành công thức biễu diễn khái quát
phạm trù hiệu quả kinh tế như sau: H = K/C (1)
Với H là hiệu quả kinh tế của một hiện tượng (quá trình kinh tế) nào đó; K là ế k t
quả thu được từ hiện tượng (quá trình) kinh tế đó và C là chi phí toàn bộ để đạt được kết quả đó.
Và như thế cũng có thể khái niệm ngắn gọn: hiệu quả kinh tế phản ánh chất lượng hoạt động
kinh tế và được xác định bởi tỷ số giữa kết quả đạt đư c
ợ với chi phí bỏ ra để đạ t được kết quả đó.
Quan điểm này đã đánh giá được tốt nhất trình độ sử dụng các ng ồ u n lực ở mọi
điều kiện “động” của hoạt động kinh tế. Theo quan niệm như thế hoàn toàn có thể tính toán
được hiệu quả kinh tế trong sự vận động và biến đổi không ngừng của các hoạt động kinh tế,
không phụ thuộc vào quy mô và tốc bi
độ ến động khác nhau của chúng.
Từ định nghĩa về hiệu quả kinh tế như đã trình bày ở trên, chúng ta có thể hiểu
hiệu quả kinh tế của hoạt ng độ
sản xuất kinh doanh là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử
dụng các nguồn lực (lao động, máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu và tiền vốn) nhằm đạt được
mục tiêu mà doanh nghiệp đã xác định.
1.2 Bản chất của hiệu quả kinh tế trong sản xu t kinh doanh ấ
Thực chất khái niệm hiệu quả kinh tế nói chung và hiệu quả kinh tế của hoạt động
sản xuất kinh doanh nói riêng đã khẳng định bản chất của hiệu quả kinh tế trong hoạt động sản
xuất kinh doanh là phản ánh mặt chất lượng của các hoạt động kinh doanh, phản ánh trình độ sử
dụng các nguồn lực (lao động, thiết bị máy móc, nguyên nhiên vật liệu và tiền vốn) để đạt được
mục tiêu cuối cùng của mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp – mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận.
Tuy nhiên, để hiểu rõ bản chất c a
ủ phạm trù hiệu quả kinh tế của hoạt động sản
xuất kinh doanh, cũng cần phân biệt ranh giới giữa hai khái niệm hiệu quả và kết quả của hoạt
động sản xuất kinh doanh. Hiểu kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp là
những gì mà doanh nghiệp đạt được sau một quá trình sản xuất kinh doanh nhất định, kết quả
cần đạt cũng là mục tiêu cần thiết của doanh nghiệp. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của
một doanh nghiệp có thể là những đại lượng cân đong đo đếm được như số sản phẩm tiêu thụ
mỗi loại, doanh thu, lợi nhuận, thị phần, ... và cũng có thể là các đại lượng chỉ phản ánh mặt chất
lượng hoàn toàn có tính chất định tính như uy tín của doanh nghiệp, là chất lượng sản phẩm, ...
Như thế, kết quả bao giờ cũng là mục tiêu của doanh nghiệp. Trong khi đó, công thức (1) lại cho
thấy trong khái niệm về hiệu quả sản xuất kinh doanh người ta đã sử dụng cả hai chỉ tiêu là kết
quả (đầu ra) và chi phí (các nguồn lực đầu vào) để đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh. Trong
lý thuyết và thực tế quản trị kinh doanh cả hai chỉ tiêu kết quả và chi phí đều có thể được xác
định bằng đơn vị hiện vật và đơn vị giá trị. Tuy nhiên, sử dụng đơn vị hiện vật để xác định hiệu
quả kinh tế sẽ vấp phải khó khăn là giữa “đầu vào” và “đầu ra” không có cùng một đơn vị đo
lường còn việc sử dụng đơn vị giá trị luôn luôn đưa các đại lượng khác nhau về cùng một đơn vị
đo lường – tiền tệ. Vấn đề được đặt ra là: hiệu quả kinh tế nói dung và hiệu quả kinh tế của sản
xuất kinh doanh nói riêng là mục tiêu hay phương tiện của kinh doanh? Trong thực tế, nhiều lúc
người ta sử dụng các chỉ tiêu hiệu q ả
u như mục tiêu cần đạt và trong nhiều trường hợp khác
người ta lại sử dụng chúng như công cụ để nhận biết “khả năng” tiến tới mục tiêu cần đạt là kết quả.
1.3 Phân biệt các loại hiệu q ả
u .
Thực tế cho thấy các loại hiệu quả là m t
ộ phạm trù được sử dụng rộng rãi trong
tất cả các lĩnh vực kinh tế, kỹ thuật, xã hội. Ở chương này chúng ta chỉ giới hạn thuật ngữ hiệu
quả ở giác độ kinh tế - xã hội. Xét trên phương diện này, có thể phân biệt giữa hiệu quả kinh tế,
hiệu quả xã hội và hiệu quả kinh tế xã hội.
Hiệu quả xã hội phản ánh trình độ sử dụng các ngu n
ồ lực nhằm đạt được các mục
tiêu xã hội nhất định. Các mục tiêu xã hội thường thấy là : giải quyết công ăn việc làm trong
phạm vi toàn xã hội hoặc từng khu vực kinh tế ; giảm s
ố người thất nghiệp; nâng cao trình độ và
đời sống văn hóa, tinh thần cho người lao độ đả
ng, m bảo mức sống tối thiểu cho người lao động,
nâng cao mức sống cho các tầng lớp nhân dân trên cơ sở giải quyết tốt các quan hệ trong phân
phối, đảm bảo và nâng cao sức khỏe; đảm bảo vệ sinh môi trường;... Nếu xem xét hiệu quả xã
hội, người ta xem xét mức tương quan giữa các kết quả (mục tiêu) đạt được về mặt xã hội (cải
thiện điều kiện lao động, nâng cao đời s ng ố
văn hóa và tinh thần, giải quyết công ăn việc làm...)
và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Thông thường các m c
ụ tiêu kinh tế- xã hội phải được
chú ý giải quyết trên giác độ vĩ mô nên hiệu quả xã hội cũng thường được quan tâm nghiên cứu
ở phạm vi quản lý vĩ mô.
Hiệu quả kinh tế như đã được khái niệm ở phần trên; với bản chất của nó, hiệu
quả kinh tế là phạm trù phải đư c
ợ quan tâm nghiên cứu ở các hai giác độ vĩ mô và vi mô. Cũng
vì vậy, nếu xét ở phạm vi nghiên cứu, chúng ta có hiệu quả kinh tế của toàn bộ nền kinh tế quốc
dân, hiệu quả kinh tế ngành, hiệu quả kinh tế vùng lãnh thổ và hiệu quả kinh tế hoạt ng độ sản
xuất kinh doanh. Muốn đạt được hiệu quả kinh tế quốc dân, hiệu quả kinh tế ngành c ng ũ như
hiệu quả kinh tế vùng lãnh thổ cao, vai trò điều tiết vĩ mô là cực kỳ quan trọng. Trong phạm vi
nghiên cứu ở chương này, chúng ta chỉ quan tâm tới hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất kinh doanh .
2. Kinh doanh có hiệu quả - Điều kiện TOP
sống còn của mọi doanh nghiệp
2.1 Hiệu quả kinh doanh là công cụ quản trị kinh doanh
Để tiến hành bất kỳ một hoạt động sản xuất kinh doanh nào cũng đều phải tập hợp các
phương tiện vật chất cũng như con người và thực hiện sự kết hợp giữa lao ng độ với các yếu tố
vật chất để tạo ra kết quả phù hợp với ý đồ của doanh nghiệp và từ đó có thể tạo ra lợi nhuận.
Như vậy, mục tiêu bao trùm lâu dài của kinh doanh là tạo ra lợi nhuận, tối đa hóa lợi nh ậ u n trên
cơ sở những nguồn lực sản xuất sẵn có. Để đạt được mục tiêu này, quản trị doanh nghiệp phải sử d ng nhi ụ
ều phương pháp khác nhau. Hiệu quả kinh doanh là một trong các công cụ để các nhà
quản trị thực hiện chức năng quản trị của mình. Việc xem xét và tính toán hiệu quả kinh doanh
không những chỉ cho biết việc sản xuất đạt được ở trình độ nào mà còn cho phép các nhà quản trị
phân tích, tìm ra các nhân tố để đưa ra các biện pháp thích hợp trên cả hai phương diện tăng kết
quả và giảm chi phí kinh doanh, nhằm nâng cao hiệu quả. Bản chất của phạm trù hiệu quả đã chỉ
rõ trình độ sử dụng các nguồn lực sản xuất: trình độ sử dụng các nguồn ự l c sản xuất càng cao,
doanh nghiệp càng có khả năng tạo ra kết quả cao trong cùng một nguồn lực đầu vào hoặc tốc độ
tăng kết quả lớn hơn so với tốc độ tăng việc sử dụng các nguồn lực đầu vào. Đây là điều kiện
tiên quyết để doanh nghiệp đạt mục tiêu lợi nhuận tối đa. Do đó xét trên phương diện lý luận và
thực tiễn, phạm trù hiệu quả sản xuất kinh doanh đóng vai trò rất quan trọng việc đánh giá, so
sánh, phân tích kinh tế nhằm tìm ra một giải pháp tối ưu nhất, đưa ra phương pháp đúng đắn nhất để đạt ụ m c tiêu lợi nh ậ u n tối đ a. Với ư
t cách một công cụ đánh giá và phân tích kinh tế, phạm trù
hiệu quả không chỉ được sử dụng ở giác độ tổng hợp, đánh giá chung trình độ sử dụng tổng hợp
các nguồn lực đầu vào trong phạm vi hoạt động của toàn doanh nghiệp, mà còn được sử dụng đ ể
đánh giá trình độ sử dụng từng yếu tố đầu vào ở phạm vi toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp cũng như ở từng bộ phận cấu thành ủ c a doanh nghiệp. Và n ư h đã lưu ý, do
phạm trù hiệu quả có tầm quan trọng đặc biệt nên trong nhiều trư ng ờ
hợp người ta coi nó không
phải chỉ như phương tiện để đạt kết quả cao mà còn như chính mục tiêu cần đạt.
2.2 Sự cần thiết nâng cao hiệu quả kinh doanh
Sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai sẽ không thành vấn đề bàn cãi nếu
nguồn tài nguyên không hạn chế. Người ta có thể sản xuất vô tận hàng hóa, sử dụng thiết bị
máy móc, nguyên vật liệu, lao động một cách không khôn ngoan cũng chẳng sao nếu nguồn tài
nguyên là vô tận. Nhưng thực tế, mọi nguồn tài nguyên trên trái đất như đất đai, khoáng sản, hải
sản, lâm sản, ... là một phạm trù hữu hạn và ngày càng khan hiếm và cạn kiệt do con người khai
thác và sử dụng chúng. Trong khi đó một mặt, dân cử ở từng vùng, từng quốc gia và toàn thế
giới ngày càng tăng và tốc độ tăng dân số cao làm cho ự
s tăng dân số rất lớn và mặt khác, nhu
cầu tiêu dùng vật phẩm của con người lại là phạm trù không có giới hạn: không có giới hạn ở sự
phát triển các loại cầu và ở từng loại cầu thì cũng không có giới hạn – càng nhiều, càng phong
phú, càng có chất lượng cao càng t t.
ố Do vậy, của cải đã khan hiếm lại càng khan hiếm và ngày
càng khan hiếm theo cả nghĩa tuyệt đối và tương đối của nó. Khan hiếm đòi hỏi và bắt buộc con
người phải nghĩ đến việc lựa chọn kinh tế, khan hiếm tăng lên dẫn đến vấn đề lựa c ọ h n kinh tế
tối ưu ngày càng phải đặt ra nghiêm túc, gay gắt. Thực ra, khan hiếm mới chỉ là điều kiện cần của sự lựa c ọ h n kinh tế, nó b ộ
u c con người “phải” lựa chọn kinh tế vì lúc đó dân ư c còn ít mà
của cải trên trái đất lại rất phong phú, chưa bị cạn kiệt vì khai thác, sử dụng. Khi đó, loài người
chỉ chú ý phát triển kinh tế theo chiều rộng: tăng trưởng kết quả sản xuất trên cơ sở gia ă t ng các
yếu tố sản xuất: tư liệu sản xuất, đất đai,...
Điều kiện đủ cho sự lựa cho kinh tế là cùng với sự phát triển của kỹ thuật sản xuất
thì càng ngày người ta càng tìm ra nhiều phương pháp khác nhau để chế tạo sản phẩm. Kỹ thuật
sản xuất phát triển cho phép với cùng những nguồn lực đầu vào nhất định người ta có thể tạo ra
rất nhiều loại sản phẩm khác nhau. Điều này cho phép các doanh nghiệp có khả năng lựa chọn
kinh tế: lựa chọn sản xuất kinh doanh sản phẩm (cơ cấu sản phẩm) tối u. ư Sự lựa chọn đ đắ úng n
sẽ mạng lại cho doanh nghiệp hiệu q ả
u kinh doanh cao nhất, thu được nhiều lợi ích nhất. Giai đoạn phát tr ể i n kinh tế theo ch ề
i u rộng kết thúc và nhường c ỗ
h cho sự phát triển kinh tế theo
chiều sâu: sự tăng trưởng kết quả kinh ế
t của sản xuất chủ yếu nhờ vào việc cải tiến các yếu tố
sản xuất về mặt chất lượng, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới, công nghệ mới, hoàn thiện công
tác quản trị và cơ cấu kinh ế
t ..., nâng cao chất lượng các hoạt động kinh tế. Nói một cách khái
quát là nhờ vào sự nâng cao hiệu quả kinh doanh.
Nhự vậy, nâng cao hiệu quả kinh doanh tức là đã nâng cao khả năng s ử dụng các
nguồn lực có hạn trong sản xuất, đạt được sự lựa chọn tối ưu. Trong điều kiện khan h ế i m các
nguồn lực sản xuất thì nâng cao hiệu quả kinh doanh là điều kiện không thể không đặt ra đối với bất kỳ hoạt ng s độ ản xuất kinh doanh nào.
Tuy nhiên sự lựa chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong các cơ chế kinh tế khác
nhau là không giống nhau. Trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung, việc lựa chọn kinh tế thường
không đặt ra cho cấp doanh nghiệp. Mọi quyết định kinh tế: sản xuất cái gì? sản xuất như thế
nào? và sản xuất cho ai? đều được giải quyết từ một trung tâm duy nhất. Doanh nghiệp tiến hành
các hoạt động sản xuất kinh doanh của mình theo sự chỉ đạo từ trung tâm đó và vì thế mục tiêu
cao nhất của doanh nghiệp là hoàn thành kế hoạch nhà nước giao. Do những hạn chế nhất định
của cơ chế kế hoạch hóa ậ
t p trung mà không phải chỉ là vấn đề các doanh nghiệp ít quan tâm tới
hiệu quả hoạt động kinh tế của mình mà trong nhiều trường hợp các doanh nghiệp hoàn thành kế hoạch bằng mọi giá.
Hoạt động kinh doanh trong cơ chế kinh tế thị trường, môi trường cạnh tranh gay
gắt, nâng cao hiệu quả kinh doanh của hoạt động sản xuất là điều kiện tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp.
Trong cơ chế kinh tế thị trường, việc giải quyết ba vấn đề kinh tế cơ bản: sản xuất
cái gì, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai dựa trên quan hệ cung cầu, giá cả thị trư ng, ờ cạnh
tranh và hợp tác. Các doanh nghiệp phải tự ra các quyết định kinh doanh của mình, tự hạch toán
lỗ lãi, lãi nhiều hưởng nhiều, lãi ít hưởng ít, không có lại sẽ đi đến phá sản. Lúc này, mục tiêu lợi
nhuận trở thành một trong những mục tiêu quan trọng nhất, mang tính chất sống còn của sản xuất kinh doanh.
Mặt khác, trong nền kinh tế thị trường thì các doanh nghiệp phải cạnh tranh đ t ể ồn
tại và phát triển. Môi trường cạnh tranh này ngày càng gay gắt, trong cuộc cạnh tranh đó có
nhiều doanh nghiệp trụ vững, phát triển sản xuất, nhưng không ít doanh nghiệp đã thua lỗ, giải
thể, phá sản. Để có thể trụ lại trong cơ chế thị trường, các doanh nghiệp luôn p ả h i nâng cao chất
lượng hàng hóa, giảm chi phí sản xuất, nâng cao uy tín... nhằm tới mục tiêu tối đa lợi nhuận. Các
doanh nghiệp phải có được lợi nhuận và đạt được lợi nhuận càng cao càng tốt. Do vậy, đạt hiệu
quả kinh doanh và nâng cao hiệu quả kinh doanh luôn là vấn đề được quan tâm của doanh nghiệp
và trở thành điều kiện sống còn để doanh nghiệp có thể t n
ồ tại và phát triển trong nền kinh tế thị trường.
II. HỆ THỐNG CHỈ TIÊU HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ PHƯƠNG
PHÁP TÍNH TOÁN HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP TOP 1.
Mức chuẩn và hiệu q ả u kinh tế ủ c a h ạ
o t động kinh doanh
Đã từ lâu, khi bàn tới hiệu quá kinh doanh, nhiều nhà khoa học kinh tế đã đề cập đến
mức chuẩn hiệu quả (hay còn gọi lại tiêu chuẩn hiệu quả). Từ công thức định nghĩa về hiệu q ả u
kinh tế; chúng ta thấy khi thiết lập mối quan hệ tỉ lệ giữa “đầu ra” và “đầu vào” sẽ có thể cho
một dãy các giá trị khác nhau. Vấn đề được đặt ra là trong các giá trị đạt được thì các giá trị nào
phản ánh tính có hiệu quả (nằm trong miền có hiệu quả), các giá trị nào sẽ phản ánh tính hiệu
quả cao cũng như những giá trị nào nằm trong miền không đạt hiệu quả (phi hiệu quả). Chúng ta
có thể hiểu mức chuẩn hiệu quả là giới hạn, là thước đo, là căn cứ, là một cái “mốc” xác định
ranh giới có hiệu quả hay không có hiệu quả về một chỉ tiêu hiệu quả đang xem xét.
Xét trên phương diện lý thuyết, mặc dù các tác giả đều thừa nhận về bản chất khái
niệm hiệu quả kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các yếu tố sản xuất, song công thức khái niệm
hiệu quả kinh tế cũng chưa phải là công thức mà các nhà kinh tế thống nhất thừa nhận. Vì vậy,
cũng không có tiêu chuẩn chung cho mọi công thức hiệu quả kinh tế, mà tiêu chuẩn hiệu quả
kinh tế còn phụ thuộc vào m i
ỗ công thức xác định hiệu quả cụ thể. Ở các doanh nghiệp, tiêu
chuẩn hiệu quả phụ thuộc vào từng chỉ tiêu hiệu quả kinh tế cụ thể. C ẳ
h ng hạn, với các chỉ tiêu
hiệu quả liên quan đến các quyết đ nh ị
lựa chọn kinh tế sử dụng phương pháp cận biên n ư g ời ta
hay so sánh các chỉ tiêu như doanh thu biên và chi phí biên với nhau và tiêu chuẩn hiệu quả là
doanh thu biên bằng với chi phí biên (t ng ổ hợp c ng ũ
như cho từng yếu tố sản xuất). Trong phân
tích kinh tế với việc sử dụng các chỉ tiêu tính toán trung bình có khi ấ l y mức trung bình của
ngành hoặc của kỳ trước làm mức hiệu quả so sánh và kết luận tính hiệu quả của doanh nghiệp. 2.
Hệ thống chỉ tiêu h ệ i u
quả kinh tế của h ạ
o t động sản x ấ u t TOP kinh doanh
2.1 Các khái niệm.
- Doanh số bán: Tiền thu được về bán hàng hóa và dịch vụ
- Vốn sản xuất: Vốn hiểu theo nghĩa rộng bao gồm: đất đai, nhà xưởng, bí quyết kỹ
thuật, sáng kiến phát hiện nhu cầu, thiết bị, vật tư, hàng hóa v.v… bao gồm giá trị của tài sản hữu
hình và tài sản vô hình, tài sản c
ố định, tài sản lưu động và tiền mặt dùng cho sản xuất.
Theo tính chất luân chuyển, v n s ố ản xuất chia ra v n c ố ố định và v n l ố ưu ng. độ
- Tổng chi phí sản xuất gồm chi phí cố định, chi phí biến đổi.
- Lãi gộp: là phần còn lại của doanh số bán sau khi tr
ừ đi chi phí biến đổi
- Lợi nhuận trước thuế bằng lãi gộp trừ đi chi phí cố định
- Lợi nhuận sau thuế hay còn gọi là lợi nhuận thuần túy (lãi ròng) bằng lợi nhuận trước thuế trừ đ i các khoản thuế.
Mối quan hệ giữa doanh số bán với các chỉ tiêu chi phí, lãi gộp và lợi nhuận được trình bày trong bảng sau: Doanh số bán Chi phí biến đổi Lãi gộp Chi phí biến đổi Chi phí cố định Lợi nhuận trước thuế Tổng chi phí sản xuất
Thuế Lợi nhuận thuần túy (lãi ròng)
2.2 Các chỉ tiêu hiệu quá kinh tế tổng h p ợ
2.2.1 Các chỉ tiêu doanh lợi:
Xét trên cả phương diện lý thuyết và thực tiễn quản trị kinh doanh, các nhà kinh tế cũng
như các nhà quản trị hoạt động kinh doanh thực tế ở các doanh nghiệp và các nhà tài trợ khi xem
xét hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp đều quan tâm trước hết đến việc tính toán đánh giá
chỉ tiêu chung phản ánh doanh lợi của doanh nghiệp. Vì chỉ tiêu doanh lợi được đánh giá cho hai
loại vốn kinh doanh của doanh nghiệp: toàn bộ vốn kinh doanh bao gồm cả vốn tự có và vốn đi
vay và chỉ tính cho vốn tự có của doanh nghiệp, nên sẽ có hai chỉ tiêu phản ánh doanh lợi của
doanh nghiệp. Các chỉ tiêu này được coi là các chỉ tiêu phản ánh sức sinh lời của số vốn kinh
doanh, khẳng định mức độ đạt hiệu quả kinh doanh của toàn bộ số vốn mà doanh nghiệp sử dụng
nói chung cũng như hiệu quả s ử dụng số v n
ố tự có của doanh nghiệp nói riêng. Nhiều tác giả coi
các chỉ tiêu này là thước đo mang tính quyết định đánh giá hiệu quả kinh doanh:
2.2.1.1 Doanh lợi của toàn bộ vốn kinh doanh:
Với DVKD là doanh lợi của toàn bộ vốn kinh doanh,
пR là lãi ròng ; пVV là lãi trả vốn vay
VKD là tổng vốn kinh doanh của doanh nghiệp.
2.2.1.2 Doanh lợi của vốn tự có:
Với DVTC là doanh lợi v n t
ố ự có của một thời kỳ nhất định. VTC là tổng v n t ố ự có.
- Ngoài ra, cũng thuộc chỉ tiêu doanh lợi còn có thể sử dụng chỉ tiêu doanh lợi của doanh
thu bán hàng, chỉ tiêu này được xác đị ư nh nh sau:
Với DTR là doanh lợi của doanh thu trong một thời kỳ nhất định.
TR là doanh thu trong thời kỳ ó. đ
2.2.2 Các chỉ tiêu tính hiệu quả kinh tế
Do có nhiều quan niệm khác nhau về công thức tính định nghĩa hiệu quả kinh tế nên
ở phương diện lý thuyết cũng như thực tế cũng có thể có nhiều cách biểu h ệ i n cụ thể khác nhau,
có thể sử dụng hai công thức đánh giá hiệu quả phản ánh tính h ệ
i u quả xét trên phương diện giá trị dưới đây:
2.2.2.1 Tính hiệu quả kinh tế (H) (theo chi phí tài chính)
Với QG là sản lượng tính bằng giá trị và CTC là chi phí tài chính.
2.2.2.2 Tính hiệu quả kinh tế (H) (theo chi phí kinh doanh )
Với CTT là chi phí kinh doanh thực tế và CPĐ là chi phí kinh doanh “phải đạt”.
Ở công thức trên cần phải hiểu chi phí kinh doanh( xem lại chương III) là chi phí xác định trong quản t ị
r chi phí kinh doanh (kế toán quản trị) của doanh nghiệp. Chi phí kinh doanh
không phải là chi phí tài chính (chi phí được xác định trong kế toán tài chính). Chi phí kinh
doanh phải đạt là chi phí kinh doanh chi ra trong điều kiện thuận lợi nhất.
Công thức này được sử dụng rất nhiều trong phân tích, đánh giá tính hiệu quả của
toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nói chung và từng bộ phận kinh doanh nói riêng.
2.3 Một số chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh b ph ộ ận
2.3.1 Mối quan hệ giữa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế t ng h ổ
ợp và hiệu quả kinh tế bộ phận.
Bên cạnh các chỉ tiêu hiệu quả tổng quát phản ánh khái quát và cho phép kết luận về hiệu
quả kinh tế của toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh, phản ánh trình độ sử dụng tất cả các yếu
tố tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh trong một thời kỳ nhất định (tư l ệ i u sản xuất,
nguyên, nhiên vật liệu, lao động, ... và tất nhiên bao hàm cả tác động của yếu t
ố quản trị đến việc
sử dụng có hiệu quả các yếu tố trên) thì người ta còn dùng các chỉ tiêu bộ phậ để n phân tích h ệ i u
quả kinh tế của từng mặt hoạt động, t ng y ừ
ếu tố sản xuất cụ thể.
Các chỉ tiêu hiệu quả b ph ộ
ận đảm nhiệm hai chức nă c ng ơ bản sau:
- Phân tích có tính chất bổ sung cho chỉ tiêu tổng hợp để trong một số trường hợp
kiểm tra và khẳng định rõ hơn kết luận được rút ra từ các chỉ tiêu t ng h ổ ợp.
- Phân tích hiệu quả từng mặt hoạt ng, hi độ ệu quả sử dụng t ng y ừ ếu t s ố ản xuất nhằm
tìm biện pháp làm tối đa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổng hợp. Đây là chức năng chủ yếu của hệ thống chỉ tiêu này.
Mối quan hệ giữa chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổng hợp và chỉ tiêu hiệu quả kinh tế bộ
phận không phải là mối quan hệ cùng chiều, trong lúc chỉ tiêu t ng ổ
hợp tăng lên thì có thể có
những chỉ tiêu bộ phận tăng lên và cũng có thể có chỉ tiêu bộ phận không đổi hoặc giảm. Vì vậy, cần chú ý là:
+ Chỉ có chỉ tiêu tổng hợp đánh giá được hiệu quả toàn diện và đại diện cho hiệu quả
kinh doanh, còn các chỉ tiêu bộ phận khôn đả
g m nhiệm được chức năng ó. đ
+ Các chỉ tiêu bộ phận phản ánh hiệu quả kinh tế của từng mặt hoạt động (bộ phận)
nên thường được sử dụng trong thống kê, phân tích cụ thể chính xác mức độ ảnh hư ng ở của t ng ừ
nhân tố, từng mặt hoạt động, từng bộ phận công tác đến hiệu quả kinh tế tổng hợp.
2.3.2 Các chỉ tiêu hiệu quả b ph ộ ận
2.3.2.1 Hiệu qu s ả d ử ng v ụ n ố
Thực ra, muốn có các yếu tố đầu vào doanh nghiệp cần có vốn kinh doanh, nếu thiếu
vốn mọi hoạt động của doanh nghiệp hoặc đình trệ hoặc kém hiệu quả. Do đó các nhà kinh tế
cho rằng chỉ tiêu sử dụng vốn là một chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh tổng hợp. Chỉ tiêu này đã được
xác định thông qua công thức (2) và (3). Ở đây có thể đưa ra một số công thức được coi là để
đánh giá hiệu quả sử ụ d đồ ng ố ng v n và từ ộ ng b phậ ố n v n của doanh nghiệp:
· Số vòng quay toàn bộ v n ố (SVV): SVV = TR/VKD (7)
Với SVV là số vòng quay của vốn. S
ố vòng quay vốn càng lớn hiệu suất sử ụ d ng vốn càng lớn. · Hiệu qu s ả d ử ụng v n c ố ố định (HTSCĐ):
HTSCĐ = ПR/TSCĐG (8)
Với HTSCĐ là hiệu suất sử dụng vốn (tài sản) cố định và TS Đ
C G là tổng giá trị tài sản cố
định sau khi đã trừ đi phần hao mòn tài sản cố định tích lũ đ y ến thời điểm ậ l p báo cáo. Ngoài ra,
trong những điều kiện nhất định còn có thể được cộng thêm những chi phí xây d ng ự dở dang.
Chỉ tiêu hiệu suất tài sản cố định biểu hiện một đồng tài sản c
ố định trong kỳ sản xuất ra bình
quân bao nhiều đồng lãi, thể hiện trình độ sử dụng tài sản cố định trong sản xuất kinh doanh, khả
năng sinh lợi của tài sản cố định.
Ngoài ra hiệu quả sử dụng tài sản ố
c định còn có thể được đánh giá theo phương pháp
ngược lại, tức là lấy nghịch đảo công thức trên và gọi là suất tài sản cố định. Chỉ tiêu nghịch đảo
công thức trên và gọi là suất tài sản cố định. Chỉ tiêu nghịch đảo này cho biết để tạo ra m t ộ đồng
lãi, doanh nghiệp cần phải sử dụng bao nhiêu ng v đồ ốn c ố định.
Nghiên cứu hiệu quả sử dụng vốn cố định có thể thấy các nguyên nhân của việc sử dụng
vốn cố định không có hiệu quả thường là đầu tư tài sản cố định quá mức cần thiết, tài sản cố định
không sử dụng chiếm tỉ t ọ r ng lớn, ử
s dụng tài sản cố định với công suất thấp hơn mức cho phép... · Hiệu qu s ả d ử ụng v n l ố u ư động: HVLĐ = ПR/VLĐ (9)
Với HVLĐ là hiệu quả sử d ng ụ v n
ố lưu động và VLĐ là vốn l u
ư động bình quân trong năm.
Chỉ tiêu này cho biết một đồng v n l ố u
ư động tao ra bao nhiêu lợi nhuận trong kỳ.
Ngoài ra, hiệu quả sử dụng vốn lưu động còn được phản ánh gián tiếp qua số vòng luân
chuyển vốn lưu động trong năm (SVVLĐ) hoặc số ngày bình quân một vòng luân chuyển v n ố lưu động trong năm (SNLC): SVVLĐ = TR/VLĐ (10)
Có thể thấy rằng, chỉ tiêu hiệu quả sử dụng vốn lư độ
u ng tính theo lợi nhuận sẽ bằng tích
của tỷ suất lợi nhuận trong tổng giá trị kinh doanh nhân với số vòng luân chuyển l u ư động:
Như vậy, nếu cố định chỉ tiêu tỷ trọng lợi nhuận trong vốn kinh doanh thì hiệu q ả u sử dụng v n ố lưu ng độ
tỷ lệ thuận với số vòng quay vốn lưu động. Số vòng quay vốn lưu động cao
sẽ có thể đưa tới hiệu quả sử d ng v ụ ốn cao.
Trong các công thức trên, vốn lưu động bình quân là số trung bình của giá trị vốn ư l u
động ở thời điểm đầ
u kỳ và ở thời điểm c ố u i kỳ
· Hiệu quả vốn góp trong công ty cổ phần được xác định bởi tỉ suất lợi nhuận của vốn cổ phần (DVCP):
DVCP(%) = ПR/VCP (13)
Với DVCP là tỷ suất lợi nhuận của v n
ố cổ phần và VCP là vốn ổ
c phần bình quân trong kỳ
tính toán. Chỉ tiêu này cho biết b
ỏ ra một đồng vốn cổ phần bình quân trong một thời kỳ thu về
được bao nhiêu đồng lợi nhuận. Vốn cổ phần bình quân trong kỳ đ
ược xác định theo công thức: VCP = SCP x CP
Với SCP là số lượng bình quân cổ phiếu đang lưu thông và CP là giá trị mỗi cổ phiếu. Số
lượng bình quân cổ phiếu đang lưu thông bằng số lượng c
ổ phiếu thường đang lưu thông tại một
thời điểm bất kì trong năm, nếu năm không có c
ổ phiếu nào được phát hành thêm hoặc thu h i ồ
(mua lại) trong năm. Nếu có cổ phiếu được phát hành hay mua lại thì số lượng bình quân cổ
phiếu phải được xác định lại: SCP = SCPDN + S k ∑ SiNi S = i = 1 365
Với SCPDN là số cổ phiếu tại thời đầu năm và S là số lượng cổ phiếu bình quân tăng giảm trong năm:
với Si là số lượng cổ phiếu phát sinh lần thứ i (nếu thu hồi thì Si âm), Ni là số ngày lưu
hành của cổ phiếu trong năm. Nếu S mang giá trị âm thì số lượng cổ phiếu giảm đi trong năm. · Chỉ tiêu thu nhập c
ổ phiếu (lợi nhuận được chia trong năm của mỗi cổ phiếu): Nếu cấu trúc v n c ố
ổ phần chỉ bao gồm c phi ổ ếu thường thì:
ПCP = ПR/SCP (14)
Với ПCP là thu nhập c phi ổ ếu. Nếu có cả c phi ổ ếu ưu tiên thì: ПR - ПCPUT ПCP = SCP
Với ПCPUT là lãi trả cổ phiếu ưu tiên.
· Chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận c phi ổ ếu (DCP):
DCP(%) = ПCP.100/CP (16)
Với DCP là tỉ suất lợi nhuận c phi ổ ếu.
2.3.2.2 Hiệu qu s ả d
ử ụng lao độ ng
Số lượng và chất lượng lao động là yếu t c
ố ơ bản trong sản xuất, góp phần quan trọng
trong năng lực sản xuất của doanh nghiệp. Hiệu quả sử dụng lao động biểu hiện ở năng suất lao
động, mức sinh lời của lao động và hiệu suất tiền lương.
· Năng suất lao động
Trước hết có năng suất lao động bình quân năm (NSLĐN) xác định theo công thức:
Với APN là năng suất lao động bình quân năm tính bằng đơn vị hiện vật hoặc giá trị, QHV
là sản lượng tính bằng đơn vị hiện vật hoặc giá trị và AL là số lượng lao động bình quân trong năm.
Năng suất lao động tính theo năm chịu ảnh hưởng rất lớn của việc sử dụng thời gian lao động trong năm: ố
s ngày bình quân làm việc trong ă n m, ố
s giờ bình quân làm việc mỗi ngày của
lao động trong doanh nghiệp và năng suất lao động bình quân mỗi giờ.
Năng suất lao động theo giờ (NSLĐG) được xác định từ chỉ tiêu năng suất lao động năm: NSLĐG = NSLĐN/N.C.G (18)
Trong đó N là số ngày làm việc bình quân trong năm; C là số ca làm việc trong ngày; G
là số giờ làm việc bình quân mỗi ca lao động và NSLĐG là năng suất lao động bình quân mỗi giờ
làm việc của một lao động. Chỉ tiêu này còn có thể được xác định bằng nhiều cách khác nữa,
chẳng hạn xác định trực tiếp từ sản lư ng ợ
tạo ra trong một ca lao ng độ
hoặc một ngày làm việc,... tương t nh ự ư công thức (17)
Về bản chất, chỉ tiêu năng suất lao động được xác định phù hợp với công thức khái niệm
hiệu quả kinh tế của sản xuất kinh doanh và do ó
đ biểu hiện tính hiệu quả trong việc sử dụng lực
lượng lao động trong doanh nghiệp.
· Chỉ tiêu mức sinh lời bình quân của lao động
Bên cạnh chỉ tiêu năng suất lao động, chỉ tiêu mức sinh lời bình quân của một lao động
cũng thường được sử dụng. Mức sinh lời bình quân của một lao động cho biết mỗi lao động
được sử dụng trong doanh nghiệp tao ra được bao nhiêu ợ l i nhuận trong ộ
m t thời kỳ nhất định.
Chỉ tiêu này có thể được xác định theo công thức:
ПBQ là lợi nhuận bình quân do một lao động tạo ra và L là số lao động tham gia W
· Chỉ tiêu hiệu suất tiền lương (H ) W H = ПR/TL (20) W
Với H là hiệu suất tiền lương và TL là t ng ổ
quỹ tiền lương và các khoản tiền
thưởng có tính chất lương trong kỳ. Hiệu suất tiền lương cho biết chỉ ra một đồng tiền lư ng ơ đem
lại bao nhiêu đồng lợi nhuận cho doanh nghiệp. Hiệu suất tiền lương tăng lên khi năng suất lao
động tăng với nhịp độ cao hơn nhịp độ tăng t ề i n lương.
2.3.2.3 Hiệu qu s ả d
ử ụng nguyên vật liệu
· Vòng luân chuyển nguyên vật liệu (SVNVL):
Với SVNVL là số vòng luân chuyển nguyên vật liệu, NVLSD là giá vốn nguyên vật liệu đã
dùng và NVLDT là giá trị lượng nguyên vật liệu dự trữ.
· Vòng luân chuyển vật tư trong sản phẩm dở dang (SVSPDD):
Với SVSPDD là số vòng luân chuyển vật tư trong sản phẩm dở dang,
ZHHCB là tổng giá thành hàng hóa đã chế biến VTDT là giá trị vật t d
ư ự trữ đưa vào chế biến.
Hai chỉ tiêu trên cho biết khả năng khai thác các nguồn nguyên liệu vật tư của doanh
nghiệp, đánh giá chu kỳ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Hai chỉ tiêu trên mà cao cho
biết doanh nghiệp giảm được chi phí cho nguyên vật liệu dự trữ, rút ngắn chu kỳ h ạ o t động về
chuyển đổi nguyên vật liệu thành thành phẩm, giảm bớt sự ứ đọng của nguyên vật liệu t n ồ kho
và tăng vòng quay vốn lưu động. Nhược điểm là có thể doanh nghiệp thiếu nguyên vật liệu dự
trữ, cạn kho, không đáp ứng kịp thời, đầy đủ các nhu cầu.
Ngoài ra, để sử dụng nguyên vật l ệ i u có hiệu q ả
u người ta còn đánh giá mức thiệt ạ h i,
mất mát nguyên vật liệu trong quá trình dự trữ, sử dụng chúng. Chỉ tiêu này được đo bằng tỉ số
giữa giá trị nguyên vật liệu hao hụt, mất mát trên tổng giá trị nguyên vật liệu sử dụng trong kỳ.
Người ta so sánh chỉ tiêu này với các định mức kinh tế - kỹ thuật hiện hành hoặc đối chiếu với
mức hao hụt kỳ trước, ... để dưa ra quyết định thích hợp nhằm ử
s dụng vật tư tiết kiệm, đúng
mục đích, phù hợp thực tế sản xuất và có hiệu quả.
2.3.2.4 Chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh ở t ng b ừ
ộ phận bên trong doanh nghiệp
Các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động ở từng ộ
b phận kinh doanh của doanh nghiệp
phản ánh tính hiệu quả của hoạt động chung c ng ũ
như từng mặt hoạt động kinh tế diễn ra ở từng
bộ phận kinh doanh của doanh nghiệp. Đó có thể là các chỉ tiêu phản ánh hiệu q ả u đầu tư đổi
mới công nghệ hoặc trang thiết bị lại ở phạm vi toàn doanh nghiệp hoặc ừ t ng bộ phận bên trong
doanh nghiệp; hiệu quả ở từng bộ phận quản trị và thực hiện các hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp; hiệu quả của từng quyết định sản xuất kinh doanh và thực hiện chức năng quản trị
doanh nghiệp;... Tùy theo từng hoạt động cụ thể có thể xây dựng hệ thống chỉ tiêu và tiến hành
đánh giá hiệu quả hoạt động thích hợp.Về nguyên tắc, đối với hiệu quả của từng bộ phận công
tác bên trong doanh nghiệp (từng phân xưởng, từng ngành, từng tổ sản xuất, ...) có thể xây dựng
hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động tư ng ơ t
ự như hệ thống chỉ tiêu đã xác định cho
phạm vi toàn doanh nghiệp. Riêng hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả đầu tư, do tính đặc thủ của
hoạt động này đòi hỏi phải xây dựng hệ thống chỉ tiêu phù hợp.
III. CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TOP
KINH TẾ CỦA SẢN XUẤT KINH DOANH
Muốn nâng cao hiệu quả kinh doanh, bản thân các doanh nghiệp p ả h i chủ động
sáng tạo, hạn chế những khó khăn, phát triển những thuận lợi để tạo ra môi trường hoạt động có
lợi cho mình. Bản thân doanh nghiệp có vai trò quyết định trong sự tồn ạ t i, phát triển hay suy
vong của hoạt động kinh doanh của mình. Vai trò quyết định của doanh nghiệp thế hiện trên 2
mặt: thứ nhất, biết khai thác và tận d ng ụ
những điều kiện và yếu tố thuận lợi của môi trường bên
ngoài và thứ hai, doanh nghiệp phải chủ ng độ
tạo ra những điều kiện, yếu tố cho chính bản thân
mình để phát triển. Cả hai mặt này cần phải được phối hợp đồng bộ thì mới tận dụng được tối đa
các nguồn lực, kinh doanh mới đạt được hiệu quả t i
ố ưu. Hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất
kinh doanh là phạm trù tổng hợp. Muốn nâng cao hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất kinh
doanh, doanh nghiệp phải sử dụng tổng hợp các biện pháp ừ
t nâng cao năng lực quản trị, điều
hành hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đến việc tăng cư n
ờ g và cải thiện mọi hoạt
động bên trong doanh nghiệp, biết làm cho doanh nghiệp luôn luôn thích ứng với n ữ h ng biến
động của thị trường, ... Tuy nhiên, dưới đây có thể đề cậ đế p n ộ m t số biện pháp c ủ h yếu: 1.
Tăng cường quản trị chiến
lược kinh doanh và phát triển doanh TOP nghiệp
Kinh tế thị trường luôn biến động, mu n ố t n
ồ tại và phát triển đòi hỏi doanh nghiệp phải thích ứng với s ự biến ng độ
đó. Quản trị kinh doanh hiện đại cho rằng không thể ch ng ố đỡ
được với những thay đổi thị trường nếu doanh nghiệp không có một chiến lược kinh doanh và
phát triển thể hiện tính chất động và tấn công. Chỉ có trên cơ sở đó, doanh nghiệp mới phát hiện
được những thời cơ cần tậ ụ
n d ng hoặc những đe dọa có thể xảy ra để có đối sách thích hợp. Toàn
bộ tư tưởng chiến lược và quản trị chiến lược sẽ được trình bày sâu ở môn chiến lược kinh doanh
và phát triển doanh nghiệp. Phần này chỉ lưu ý rằng thiếu một chiến lược kinh doanh đúng đắn
thể hiện tính chủ động và tấn công, thiếu sự chăm lo xây dựng và phát triển chiến lược doanh
nghiệp không thể hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả kinh tế được và thậm chí trong
nhiều trường hợp còn dẫn đến sự phá sản. Trong xây d n
ự g chiến lược kinh doanh cần phải chú ý các điểm sau:
- Chiến lược kinh doanh phải gắn với thị trường:
+ Các doanh nghiệp xây dựng chiến lược kinh doanh trên cơ sở điều tra, nghiên ứ c u
nhu cầu trị trường và khai thác tối đa các thời cơ, các thuận lợi, các nguồn lực để sản xuất ra các
sản phẩm với số lượng, chất lượng, chủng loại và thời hạn thích hợp. Có thể coi “chiến lược phải
thể hiện tính làm chủ thị trường của doanh nghiệp” là phương châm, là nguyên tắc quản trị chiến lược của doanh nghiệp.
+ Việc xây dựng chiến lược kinh doanh phải làm tăng được thế mạnh của doanh
nghiệp, giành ưu thế cạnh tranh trên thị trư ng. ờ
+ Chiến lược phải thể hiện tính linh hoạt cao và vì thế xây dựng chiến lược chỉ đề cập
những vấn đề khái quát, không cụ thể.
- Khi xây dựng chiến lược kinh doanh phải tính đến vùng an toàn trong kinh doanh,
hạn chế rủi ro tới mức tối thiểu
- Trong chiến lược kinh doanh cần xác định mục tiêu then chốt, vùng kinh doanh
chiến lược và những điều kiện cơ bản để đạt được mục tiêu ó. đ
- Chiến lược kinh doanh phải thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa hai loại chiến lược: chiến lư c
ợ kinh doanh chung (những vấn đề tổng quát bao trùm, có tính chất quyết đ nh ị nhất) và chiến lược kinh doanh b
ộ phận (những vấn đề mang tính chất b
ộ phận như chiến lược sản phẩm,
chiến lược giá cả, chiến lược tiếp thị, chiến lược giao tiếp khuyếch trương,...).
- Chiến lược kinh doanh không phải là bản thuyết trình chung chung mà phải thể hiện
bằng những mục tiêu cụ thể, có tính khả thi với mục đích đạt hiệu quả tối đa trong sản xuất kinh doanh.
Một vấn đề hết sức quan t ọ r ng là nếu doanh ngh ệ
i p chỉ xây dựng chiến lược thì chưa đủ,
vì dù cho chiến lược xây dựng có hoàn hảo đến đâu nếu không triển khai tốt, không biến nó
thành các chương trình, chính sách kinh doanh phù hợp với từng giai đoạn phát triển c ng ũ sẽ trở
thành vô ích, hoàn toàn không có giá trị làm tăng hiệu quả kinh doanh mà vẫn phải chịu chi phí
kinh doanh cho công tác này. 2.
Lựa chọn quyết định TOP
sản xuất kinh doanh có hiệu quả.
2.1 Quyết định sản lượng sản xuất và sự tham gia của các yếu tố đầu vào
tối ưu
Đối với bất kì một doanh nghiệp sản xuất kinh doanh nào (trừ các doanh nghiệp
nhà nước hoạt động công ích), khi tiến hành một quyết định sản xuất kinh doanh đều quan tâm
đến lợi nhuận mà họ có thể đạt được ừ
t hoạt động đó và đều quyết định tiến hành sản x ấ u t theo
mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Quy tắc chung tối đa hóa lợi nhuận là doanh nghiệp sẽ tăng sản
lượng cho tới chừng nào doanh thu cận biên (MR) còn vượt quá chi phí cận biên (MC). Trong
đó, chi phí cận biên (MC) là chi phí tăng thêm khi sản xuất thêm một đơn vị sản phẩm. Doanh
thu biên (MR) là doanh thu tăng thêm chi bán thêm một đơn vị sản phẩm.
Doanh nghiệp sẽ đạt mức lợi nhuận tối đa ở mức sản lượng mà ở đó doanh thu
biên bằng chi phí cận biên (MR = MC). Tại điểm này mức sản lượng Q* đạt được đảm bảo cho hiệu quả tối đa.
Mặt khác, để giảm thiểu chi phí kinh doanh nguyên tắc sử dụng các yếu tố đầu
vào là doanh thu biên do một yếu tố đầu vào bất kỳ tạo ra (MRP) bằng với chi phí biên sử dụng
yếu tố đầu vào đó (MC), tức là MRP = MC. Nguyên tắc này có nghĩa là doanh nghiệp còn có thể sử d ng t ụ
ăng thêm các yếu tố đầu vào khi MRP > MC và hiệu quả sẽ đạt tối ta khi MRP = MC.
2.2 Xác định điểm hòa vốn của sản xuất
Kinh doanh trong cơ chế thị trường các doanh nghiệp đều rất chú ý đến hiệu quả
của chi phí lao động, vật tư, tiền vốn. Để sản xuất một loại sản phẩm nào đó, doanh ngh ệ i p phải
tính toán, xây dựng mối quan hệ tối ưu giữa chi phí và thu nhập. Sản xuất bao nhiêu sản phẩm và
bán với giá nào thì đảm bảo hòa vốn b
ỏ ra, và bao nhiêu sản phẩm tiêu thụ trên mức đó để mang
lại lợi nhuận. Điều ó
đ đặt ra yêu cầu việc nghiên cứu i
đ ểm hòa vốn và phân tích hòa vốn.
Phân tích điểm hòa vốn là xác lập và phân tích mối quan hệ tối ưu giữa chi phí
doanh thu, sản lượng và giá bán. Điểm mấu chốt để xác định chính xác điểm hòa vốn là phải
phân biệt các loại chi phí kinh doanh thành chi phí biến đổi và chi phí cố định. Cần chú ý là điểm
hòa vốn được xác định cho một khoảng thời gian nào đó.
3 Phát triển trình độ đội ngũ lao động và
tạo động lực cho tập thể và cá nhân người lao TOP động
Lao động sáng tạo của con người là nhân tố quyết định đến hiệu quả hoạt động kinh
doanh. Các doanh nghiệp cần đầu tư thỏa đáng để phát triển quy mô bồi dưỡng lại và đào tạo
mới lực lượng lao động, đội ngũ trí thức có chất lượng cao trong các doanh nghiệp. Nâng cao
nghiệp vụ kinh doanh, trình độ tay nghề của đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ sư, công nhân kỹ thuật
để khai thác tối ưu nguyên vật liệu, năng suất máy móc, thiết bị công nghệ tiên tiến,... Đặc biệt là cán b
ộ quản trị, giám đốc phải được tuyển chọn kỹ càng, có trình độ hiểu biết
cao. Giám đốc là nhà lãnh đạo kinh doanh, đảm bảo cho hoạt động kinh doanh có hiệu quả nên
giám đốc phải có kiến thức về công nghệ, khoa học, về giao tiếp xã hội, về tâm lý, kinh tế,... tổng
hợp những tri thức của cuộc sống và phải biết vận d ng ụ
kiến thức vào tổ chức, ra quyết định
những công việc trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp.
Về công tác quản trị nhân sự, doanh nghiệp phải hình thành nên cơ cấu lao động tối ưu,
phải bảo đảm đủ việc làm trên cơ sở phân công và bố trí lao động hợp lý, sao cho phù hợp với
năng lực, sở trường và nguyện v ng ọ
của mỗi người. Trước khi phân công bố trí hoặc đề bạt cán
bộ đều phải qua kiểm tra tay nghề. Khi giao việc cần xác định rõ chức năng, quyền hạn, nhiệm
vụ, trách nhiệm. Đặc biệt công tác trả lương, thưởng, khuyến khích lợi ích vật chất đối với người
lao động luôn là vấn đề hết sức quan tr ng. ọ
Động lực tập thể và cá nhân người lao động là yếu t
ố quyết định tới hiệu quả kinh ế t .
Động lực cũng là yếu tố để tập hợp, cố kết người lao động lại. Trong doanh nghiệp, động lực cho
tập thể và cá nhân người lao động chính là lợi ích, là lợi nhuận thu được từ sản xuất có hiệu quả
hơn. Các doanh nghiệp cần phân phối lợi nhuận thỏa đáng, đảm bảo công bằng, hợp lý, thưởng
phạt nghiêm minh. Đặc biệt cần có chế độ đãi ngộ thỏa đáng với những nhân viên giỏi, trình độ
tay nghề cao hoặc có thành tích, có sáng kiến,... Đồng thời cũng cần nghiêm khắc xử lý những
trường hợp vi phạm. Trong kinh doanh hiện đại, ở nhiều doanh nghiệp hình thức bán c ổ phần
cho người lao động và người lao động sẽ nhận đư c
ợ ngoài tiền lương và thưởng là s ố lãi chia
theo cổ phần cũng là một trong những giải pháp gắn người lao động với doanh nghiệp bởi lẽ
cùng với việc mua cổ phần người lao n
độ g không chỉ có thêm nguồn thu nhập từ doanh nghiệp
mà còn có quyền nhiều hơn trong việc tham gia vào các công việc của doanh nghiệp.
4. Công tác quản trị và tổ chức sản TOP xuất
Tổ chức sao cho doanh nghiệp có bộ máy gọn, nhẹ, năng động, linh hoạt trước thay đổi
của thị trường. Cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp phải thích ứng với sự thay đổi của môi trường
kinh doanh. Những nội dung này đã được trình bày ở chương t
ổ chức bộ máy quản trị doanh
nghiệp. Một điều cần chú ý là cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp phải được xây dựng phù hợp với
các đặc điểm của doanh nghiệp (qui mô, ngành nghề kinh doanh, đặc điểm quá trình tạo ra kết
quả,...) thì mới đảm bảo cho việc quản trị doanh nghiệp có hiệu quả được.
Xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, chế độ trách nhiệm, quan hệ giữa các bộ
phận với nhau, đưa hoạt ng độ
của doanh nghiệp đi vào nề nếp, tránh sự chồng chéo giữa chức
năng và nhiệm vụ của các bộ phận. Doanh nghiệp phải thường xuyên duy trì và đảm bảo sự cân
đối tăng cường quan hệ giữa các khâu, các bộ phận trong quá trình sản xuất,... mới có thể nâng
cao tinh thần trách nhiệm của mỗi người, nâng cao tính chủ độ
ng sáng tạo trong sản xuất.
Hệ thống thông tin bao gồm những yếu tố có liên quan mật thiết với nhau, tác động qua
lại với nhau trong việc thu nhập, xử lý, bảo quản và phân phối thông tin nhằm hỗ trợ cho các
hoạt động phân tích và đánh giá kiểm tra thực trạng và ra quyết định ề
v các vấn đề có liên quan
đến hoạt động của một tổ chức. Việc th ế
i t lập hệ thống thông tin phải đáp ứng các yêu cầu sau:
- Hệ thống thông tin phải đáp ứng được nhu cầu sử dụng, được thiết lập với đầy đủ các
nội dung, các vấn đề mà doanh nghiệp quan tâm.
- Hệ thống thông tin phải là hệ thống thông tin thư n
ờ g xuyên được cập nhật bổ sung;
- Hệ thống cần phải được bố trí phù hợp với khả năng sử dụng, khai thác của doanh nghiệp;
- Đảm bảo việc khai thác được thực hiện với chi phí thấp nhất. 5.
Đối với kỹ thuật- công TOP nghệ
Một trong những lý do làm hiệu quả kinh tế ở các doanh nghiệp thấp là do thiếu
kỹ thuật, công nghệ hiện đại. Do vậy vấn đề nâng cao kỹ thuật, đổi mới công nghệ là vấn đề luôn
được quan tâm ở các doanh nghiệp. Tùy thuộc vào loại hình kinh doanh, đặc điểm ngành kinh
doanh, mục tiêu kinh doanh mà doanh nghiệp có chính sách đầu tư công nghệ thích á đ ng. Tuy
nhiên, việc phát triển kỹ thuật công nghệ đòi hỏi phải có đầu tư lớn, phải có thời gian dài và phải
được xem xét kỹ lưỡng 3 vấ đề n :
- Dự đoán đúng cầu của thị trường và cầu của doanh nghiệp về loại sản phẩm doanh
nghiệp có ý định đầu tư phát triển. Dựa trên cầu dự đoán này doanh nghiệp mới có những mục
tiêu cụ thể trong đổi mới công nghệ
- Lựa chọn công nghệ phù hợp. Các doanh nghiệp trên cơ sở mục tiêu của sản xuất đã
đề ra có những biện pháp đổi mới công nghệ phù hợp. Cần tránh việc nhập công nghệ lạc hậu, lỗi
thời, tân trang lại, gây ô nhiễm môi trường,... .
- Có giải pháp đúng về huy động và sử dụng vốn hiện nay, đặc biệt là vốn cho đổi mới
công nghệ, các doanh nghiệp mu n
ố hoạt động có hiệu quả thì cần sử dụng vốn có hiệu quả đ , úng
mục tiêu nguồn vốn đầu tư công nghệ.
Rút ngắn thời gian xây dựng để nhanh chóng đưa dự án đầu tư vào hoạt động luôn
là nhân tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc nâng cao hiệu quả kinh tế của đầu tư kỹ thuật công nghệ.
Trong đổi mới công nghệ không thể không quan tâm đến nghiên cứu sử dụng vật
liệu mới và vật liệu thay thế vì giá trị nguyên vật liệu thường chiếm tỷ trọng cao trong giá thành
của nhiều loại sản phẩm, dịch vụ. Hơn nữa, việc sử dụng nguyên vật liệu mới thay thế trong
nhiều trường hợp còn có ý nghĩa rất lớn trong việc nâng cao chất lư ng s ợ ản phẩm.
Máy móc thiết bị luôn là nhân tố quyết định năng suất, chất lượng và hiệu quả.
Trong công tác quản trị kỹ thuật công nghệ, việc thường xuyên nghiên ứ
c u, phát triển kỹ thuật
đóng vai trò quyết định. Bên cạnh đó, công tác bảo quản máy móc thiết bị, đảm bảo cho máy
móc luôn hoạt động úng k đ
ế hoạch và tận dụng công suất của thiết bị máy móc cũng đóng vai trò
không nhỏ vào việc nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh nói chung. Để đảm ả b o đánh giá
chính xác chất lượng hoạt động của máy móc thiết bị, trong tính chi phí kinh doanh và phân tích
kinh tế cần sử dụng khái niệm chi phí kinh doanh “không tải” để chỉ chi phí kinh doanh về sử
dụng máy móc thiết bị bị mất đi mà không được sử dụng vào mục đích gì.
Đổi mới công nghệ phải đảm bảo và nâng cao chất lượng sản phẩm, thực hiện tốt
công tác kiểm tra kỹ thuật và nghiệm thu sản phẩm, tránh để cho những sản phẩm chất lượng
kém ra tiêu thụ trên thị trường.
6. Tăng cường mở rộng quan hệ cầu TOP
nối giữa doanh nghiệp với xã hội
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa, sản xuất của các doanh nghiệp mở rộng
theo hướng sản xuất lớn, xã hội hóa và mở cửa làm cho mối quan hệ lẫn nhau trong xã hội ngày
càng chặt chẽ. Doanh nghiệp nào biết sử dụng ố
m i quan hệ sẽ khai thác được nhiều đơn hàng,
tiêu thụ tốt. Hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp muốn đạt hiệu quả cao cần tranh thủ tận
dụng các lợi thế, hạn chế khó khăn của môi trường kinh doanh bên ngoài. Đó là:
- Giải quyết tốt mối quan hệ với khách hàng: là ụ
m c đích ý đồ chủ yếu trong kinh
doanh, vì khách hàng là người tiếp nhận sản phẩm, người tiêu dùng sản phẩm của doanh nghiệp.
Khách hàng có được thỏa mãn thì sản phẩm mới được tiêu th . ụ
- Tạo ra sự tín nhiệm, uy tín trên thị trường đối với doanh nghiệp về chất lượng sản
phẩm, tác phong kinh doanh, tinh thần phục vụ,... bất cứ doanh nghiệp nào muốn có chỗ đứng
trên thị trường đều phải gây d ng ự
sự tín nhiệm. Đó là quy luật bất di bất dịch để tồn tại trong
cạnh tranh trên thương trường.
- Giải quyết tốt mối quan hệ với các đơn vị tiêu thụ, đơn vị cung ứng.
- Giải quyết tốt mối quan hệ với các tổ chức quảng cáo, các cơ quan lãnh đạo doanh
nghiệp,... thông qua các tổ chức này để mở rộng ảnh hưởng của doanh nghiệp, tạo cho khách
hàng, người tiêu dùng biết đến sản phẩm của doanh nghiệp nhiều hơn, đồng thời bảo vệ uy tín và
sự tín nhiệm đối với doanh nghiệp.
- Phát triển thông tin liên lạc với các tổ chức, khác với thị trường.
- Hoạt động kinh doanh theo đúng pháp luật.
- Có ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên sinh thái: bảo vệ rừng đầu nguồn, chống sự ô
nhiễm của bầu không khí, nguồn nước, sự bạc mầu của đất đai trong phát triển sản xuất kinh doanh ...
CÂU HỎI ÔN TẬP TOP 1.
Khái niệm hiệu quả kinh tế? Vai trò nâng cao hiệu quả kinh tế trong doanh nghiệp? 2.
Nêu hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh tế tổng hợp trong doanh nghiệp? Ý
nghĩa của từng chỉ tiêu ? 3.
Nêu hệ thống chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh bộ phận ? Ý nghĩa c a ủ từng
chỉ tiêu? Mối quan hệ giữa chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh tổng hợp và bộ phận? 4.
Nêu biện pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trong doanh nghiệp?
CHƯƠNG 8
QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG TRONG DOANH NGHIỆP
Chương này đề cậ đế p n các vấ đề n sau:
- Sản phẩm và chất lượng sản phẩm
- Lịch sử phát triển của các quan niệm quản trị chất lượng
- Hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm trong doanh nghiệp
- Giới thiệu tóm tắt về bộ tiêu chuẩn I SO-9000
- Hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam
Ngày 28 tháng 7 năm 1995, Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của ASEAN, ổ t chức
này đang gấp rút hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN, ọ
g i tắt là AFTA. Điều này có
nghĩa, các mặt hàng phải có thuế suất từ 0% đến 5% giá trị xuất cũng nh
ư nhập khẩu. Trình độ
khoa học kỹ thuật của nhiều nước trong khu vực hơn chúng ta một khoảng xa, nhất là Sigappore.
Làm thế nào để trong vòng vài năm tới các sản phẩm của ta sản xuất ra đủ cạnh tranh với các
nước trong khối khi mà 2 trong 3 hàng rào bảo hộ mậu dịch không còn xa nữa: quota và thuế
suất. Còn chiếc rào cuối cùng là gì? Đó là chất lượng. Vậy chất lượng là gì?
I. KHÁI NIỆM VỀ SẢN PHẨM, CHẤT LƯỢNG SẢN PHẨM. TOP
1. Khái niệm sản p ẩ h m.
Theo C.Mác: Sản phẩm là kết quả của quá trình lao động dùng để phục vụ cho việc làm thỏa
mãn nhu cầu của con người. Trong nền kinh tế thị trường, người ta quan niệm ả s n phẩm là ấ b t cứ
cái gì đó có thể đáp ứng nhu cầu thị trường và đem lại lợi nhuận.
Theo TCVN 5814: sản phẩm là “kết quả của các hoạt động hoặc các quá trình” (Quản lý
chất lượng và đảm bảo chất lượng- Thuật ngữ và định nghĩa- TCVN 6814-1994).
Có nhiều cách phân loại sản phẩm theo những quan điểm khác nhau. Một trong cách phân
loại phổ biến là người ta chia sản phẩm thành 2 nhóm lớn:
- Nhóm sản phẩm thuần vật chất: là những vật phẩm mang đặc tính lý hóa nhất định
- Nhóm sản phẩm phi vật phẩm: đó là các dịch vụ. Dịch vụ là “kết quả tạo ra do các hoạt động tiếp xúc g ữ
i a người cung ứng và khách hàng và các hoạt động nội ộ b của người cung ứng
để đáp ứng nhu cầu của khách hàng”. (Quản lý chất lượng và đảm bảo chất lượng- Thuật ngữ và
định nghĩa- TCVN5814-1994). Hoạt động dịch vụ phát triển theo trình độ phát triển kinh tế và
xã hội. Ở các nước phát triển thu nhập qua dịch vụ có thể đạt tới 60-70% tổng thu nhập xã hội.
2. Khái niệm chất lượng sản phẩm TOP
2.1 Một số quan điểm:
- Chất lượng sản phẩm là một phạm trù phức tạp, một khái niệm mang tính chất tổng hợp
về các mặt kinh tế - kỹ thuật, xã hội.
- Chất lượng sản phẩm được hình thành trong quá trình nghiên cứu, triển khai và chuẩn
bị sản xuất, được đảm bảo trong quá trình tiến hành sản xuất và được duy trì trong quá trình sử dụng.
Thông thường người ta cho rằng sản phẩm có chất lượng là những sản phẩm hay dịch vụ
hảo hạng, đạt được trình độ của khu vực hay thế giới và đáp ứng được mong đợi của khách hàng
với chí phí có thể chấp nhận được. Nếu quá trình sản xuất có chi phí không phù hợp với giá bán
thì khách hàng sẽ không chấp nhận giá trị của nó, có nghĩa là giá bán cao hơn giá mà khách hàng chịu bỏ ra đ
ể đổi lấy các đặc tính của sản phẩm.
Như vậy ta thấy cách nhìn về chất lượng giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng khác nhau nhưng không mâu thuẫn nhau.
Xuất phát từ những quan điểm khác nhau, hiện có hàng trăm định nghĩa khác nhau về chất lượng sản phẩm.
2.2 TCVN 5814-1994 trên cơ sở tiêu chuẩn ISO-9000 đã đưa ra định nghĩa: Chất lượng là
tập hợp các đặc tính của một thực thể (đối tượng )tạo cho thực thể đó có khả năng thỏa mãn
những yêu cầu đã nêu ra hoặc tiềm n
ẩ . (Quản lý chất lượng và đảm bảo chất lượng- Th ậ u t ngữ
và định nghĩa-TCVN5814-1994). Như vậy, “khả năng thỏa mãn nhu cầu” là chỉ tiêu cơ bản nhất để đ
ánh giá chất lượng sản phẩm.
Thông thường, người ta rất dễ chấp nhận ý tưởng cho rằng cải tiến và nâng cao chất
lượng sản phẩm là phải tập trung cải tiến và nâng cao đặc tính kỹ thuật, sự hoàn thiện của sản
phẩm. Quan niệm này sẽ dẫn đến xu hướng đồng hóa việc đầu tư vào đổi mới dây chuyền sản
xuất, công nghệ sản xuất là nâng cao chất lượng sản phẩm. Trong nhiều trường hợp, quan niệm
này tỏ ra đúng đắn, nhất là khi sản phẩm đang được sản xuất ra với công nghệ quá lạc hậu. Tuy
nhiên, chất lượng đã vượt ra khỏi phạm vi của sản phẩm. Doanh nghiệp sản xuất ra các sản phẩm
có chất lượng và nhờ những sản phẩm tốt mà được khách hàng tín nhiệm. Song muốn thật sự
được người tiêu dùng tín nhiệm, thì cùng với sản phẩm tốt, doanh nghiệp còn phải thực hiện một
loạt dịch vụ cần thiết khác như: bảo hành, hướng dẫn sử dụng, bảo dưỡng kỹ thuật định kỳ và
các dịch vụ phụ trợ khác.
Điều đó có nghĩa là doanh nghiệp không chỉ bán sản phẩm tốt mà còn phải giúp khách hàng
giải quyết các vấn đề nẩy sinh trong khi sử dụng. Ví dụ khi những sản phẩm đầu tiên của Nhật
Bản bán ra thị trường nư c
ớ ngoài, khách hàng không thể đọc được các bản hư ng ớ dẫn sử dụng vì
nó viết bằng tiếng Nhật, nhưng sau đó họ đã rút kinh nghiệm và hàng hóa của Nhật ngày càng được chấp n ậ
h n nhiều hơn ở nước ngoài.
Chất lượng sản phẩm phải thể hiện thông qua các yếu tố sau:
- Sự hoàn thiện của sản phẩm: đây là yếu tố để giúp chúng ta phân biệt sản phẩm nầy với sản
phẩm khác. thường thể hiện thông qua các tiêu chuẩn mà nó đạt được. Đây cũng chính là điều tối
thiểu mà mọi doanh nghiệp phải cung cấp cho khách hàng thông qua sản p ẩ h m của mình.
- Giá cả: thể hiện chi phí để sản x ấ
u t (mua) sản phẩm và chi phí để khai thác và ử s dụng nó.
Người ta thường gọi đây là giá để thỏa mãn nhu cầu.
- Sự kịp thời, thể hiện cả về chất lượng và thời gian.
- Phù hợp với các điều kiện tiêu dùng cụ thể: sản phẩm chỉ có thể được coi là chất lượng khi
phù hợp với điều kiện tiêu dùng cụ thể. Doanh nghiệp phải đặc biệt chú ý điều nầy khi tung sản
phẩm vào các thị trường khác nhau để đảm bảo thành công trong kinh doanh.
Trong thực tế sản xuất kinh doanh, nếu không chú ý đầy đủ đến các yếu tố trên sẽ dẫn đến thiệt hại không nhỏ.
II. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TOP
QUAN NIỆM QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG. 1. Trong giai đ ạ
o n đầu của cách mạng khoa học kỹ thuật, khi sản phẩm hàng hóa chưa
phát triển, sản xuất chủ yếu theo kiểu thủ công. Người sản x ấ
u t biết rõ khách hàng của mình là
ai, nhu cầu của họ là gì và sản xuất ra các sản phẩm đáp ứng nhu cầu của họ, và xem đây là điều
đương nhiên, không gì đáng bàn cải.
2. Khi công nghiệp phát triển, lượng hàng hóa sản xuất ra ngày càng nhiều và sản xuất
được tổ chức theo nhiều công đoạn khác nhau theo kiểu dây chuyền, người trực tiếp sản xuất
không biết được người tiêu dùng sản phẩm của họ là ai và nên rất dễ xảy ra tư tưởng làm dối
.Lúc này, vai trò của các cán bộ chuyên trách về kiểm soát chất lượng trở nên quan trọng và lực
lượng này ngày càng phát triển với mục tiêu là kiểm soát chặt chẽ sản phẩm làm ra để đảm ả b o
không cho lọt ra thị trường những sản phẩm kém chất lượng.
Tuy nhiên, nhiều thực nghiệm đã chứng minh rằng không thể nào kiểm tra hết được các
khuyết tật của sản phẩm. Dù cho có áp dụng công c
ụ kiểm tra gì mà ý thức con người không
quyết tâm thì vẫn không thể ngăn chặn từ đầu sai lỗi phát sinh và lọt qua kiểm tra. Giải pháp
KCS xem ra không đạt hiệu quả như mong đợi và tạo nên một sự lãng phí khá lớn. Mặt khác,
không thể nào có được sản phẩm tốt ở khâu sản xuất nếu người ta không có được các thiết kế sản
phẩm có chất lượng. Điều này đòi hỏi việc quản trị chất lượng phải mở rộng ra và bao gồm cả khâu thiết kế.
3. Đây là một bước tiến rất đáng kể, song vẫn chưa đầy đủ. Trong thực tế thị trường, có 2
yếu tố mà người mua hàng cân nhắc trước khi mua:
- Giá cả: gồm cả giá khi mua và giá sử ụ d ng.
- Chất lượng: muốn biết được mức chất lượng của sản phẩm bày bán, người mua thường so
sánh với sản phẩm cùng loại đã biết, và thường hay hỏi người bán về mẫu mã, tính năng. Ở đây
cần sự tín nhiệm của người mua đối với hãng sản xuất ra sản phẩm. Sự tín nhiệm này, nhiều khi
Thứ ba: Theo sự bắt buộc của luật lệ mỗi nước, ví dụ luật ề
v an toàn điện, luật an toàn thực
phẩm, luật về xây dựng... nếu không theo luật thì không được, mà cách theo tốt nhất là xây dựng
hệ thống quản lý chất lượng để đảm bảo chất lượng theo các luật lệ ó. đ
Bộ tiêu chuẩn ISO9000:1994 gồm 24 tiêu chuẩn khác nhau được chia
thành 5 nhóm lớn như sau:
- Các yêu cầu của hệ thống chất lượng: gồm các tiêu chuẩn ISO9001, ISO9002 và ISO9003. - Các tiêu chuẩn hư ng ớ
dẫn về đảm bảo chất lượng ISO9000-1, ISO9000-2, ISO9000-3, ISO9000-4. - Các tiêu chuẩn hư ng ớ
dẫn về quản lý chất lượng ISO9004-1,ISO9004-2 ISO9004 -3,
ISO9004 -4, ISO9004 -5, ISO9004 -6, ISO9004 -7. - Các tiêu chuẩn á
đ nh giá hệ thống chất lượng ISO10011-1, ISO10011-2, ISO10011-3
Các tiêu chuẩn hỗ trợ ISO8402, ISO10012-1, ISO10012-2, ISO010013, ISO10014,
ISO10015, ISO10016. Quá trình toàn cầu hóa với những thay i
đổ nhanh chóng về công nghệ và
thị trường, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có khả năng cạnh tranh quốc tế, ngay cả khi mục tiêu
thị trường của họ là nội địa. Sự ra đời của phiên bản 2000 của tiêu chuẩn ISO 9000 không phải là
chuyện đặc biệt, bởi lẽ, trên thực tế, tất cả các tiêu chuẩn của ISO đều được xem xét lại sau 5
năm áp dụng để đảm bảo rằng chúng vẫn còn thích hợp với trình độ phát triển hiện tại. Thực tế
cho thấy việc đầu tư cho hệ thống quản lý chất lượng đã mang lại hiệu quả thực sự về mặt tổ
chức, điều hành, thương mại cũng như nâng cao chất lượng của sản phẩm , dịch vụ. Trong quá
trình áp dụng, người ta cũng nhận ra rằng cấu trúc và yêu cầu cụ thể của các tiêu chuẩn ISO
9001, ISO 9002, ISO 9003:1994 chỉ thuận lợi cho việc quản lý chất lư ng ợ c a ủ các đơn vị sản
xuất , khó áp dụng cho các tổ chức dịch vụ , khó gắn nó với hệ thống quản lý chung, với hệ
thống quản lý môi trường, nếu có.
Việc soát xét và ban hành phiên bản ISO 9000:2000 sẽ đem lại nhiều lợi ích, đ n ồ g thời là
những thách thức mới cho các doanh nghiệp , tổ chức, các chuyên gia, nhà quản lý.....
Sơ đồ 8.5: Qui trình cấp giấy ch ng ứ nhận ISO9000
Tiêu chuẩn ISO 9000:2000 bàn về những khái niệm và định nghĩa cơ bản thay thế cho tiêu
chuẩn các thuật ngữ và định nghĩa (ISO 8402) và tất cả các tiêu chuẩn ISO hướng dẫn cho từng ngành cụ thể.
Tiêu chuẩn ISO 9001:2000 sẽ thay thế cho các tiêu chuẩn ISO 9001. ISO 9002. và ISO
9003:1994 đưa ra các yêu cầu trong hệ thống quản lý chất lượng. là tiêu chí cho việc xây dựng,
áp dụng và đánh giá hệ thống quản lý chất lượng.
Vai trò của ISO 9001:2000 trong các bộ tiêu chuẩn không hề thay đổi nhưng một số nội dung
được đưa thêm và đặc biệt cấu trúc của tiêu chuẩ đ
n ã thay đổi hoàn toàn. Tiêu chuẩn cũ gồm 20
điều kh ả
o n riêng biệt không thể hiện rõ và dễ hiểu cho người sử dụng chúng. Tiêu chuẩn mới
gồm 8 điều khoản với nội dung dễ hiểu và logic hơn. Trong đó 4 điều khoản cuối đưa ra các
yêu cầu của hệ thống quản lý chất lư ng c ợ
ần được xây dựng. áp dụng và đánh giá.
Tiêu chuẩn ISO 9004:2000 là một công cụ hướng dẫn cho các doanh nghiệp muốn cải tiến và
hoàn thiện hơn nữa hệ thống chất lượng của mình sau khi đã thực hiện ISO 9001:2000. Tiêu
chuẩn này không phải là các yêu cầu kỹ thuật; do đó, không thể áp dụng để được đăng ký hay
đánh giá chứng nhận và đặc biệt không phải là tiêu chuẩn d ễ i n giải ISO 9001:2000.
Tiêu chuẩn ISO 19011:2000 nhằm hướng dẫn đánh giá cho hệ thống quản lý chất lượng cũng như hệ th ng qu ố
ản lý môi trường và sẽ thay thế tiêu chuẩn cũ ISO 10011:1994.
Trước đây. doanh nghiệp có thể lựa chọn giữa ISO 9001; ISO 9002; ISO 9003 tùy th ộ u c vào
đặc điểm sản xuất kinh doanh và nhu cầu quản lý của họ. Nhưng đối với phiên bản mới, doanh
nghiệp chỉ có một lựa chọn ISO 9001:2000; trong đó doanh nghiệp có thể loại trừ bớt một số
điều khoản không áp dụng cho hoạt động của họ. Việc m ễ
i n trừ đó phải đảm bảo không ảnh
hưởng đến năng lực, trách nhiệm và khả năng cung cấp sản phẩm /dịch vụ thỏa mãn nhu cầu
khách hàng cũng như các yêu cầu khác về luật định. Các điểm miễn trừ chỉ được phép nằm trong
điều khoản 7 liên quan đế
n quá trình sản xuất của doanh nghiệp.
So với phiên bản cũ, phiên bản mới có những thay đổi chính sau đây:
- Khái niệm sản phẩm và/hay dịch vụ được định nghĩa rõ ràng. Trong phiên bản cũ khái
niệm này chỉ được hiểu ngầm.
- Đưa vào khái niệm tiếp cận quá trình và được coi là một trong những nguyên tắc cơ
bản của quản lý chất lư ng. T ợ
ất cả hoạt động chuyển đổi yếu t
ố đầu vào thành yếu tố đầu ra được
coi là một quá trình. Để hoạt động có hiệu quả. doanh nghiệp phải biết nhận dạng và điều hành
nhiều quá trình liên kết nhau.
- Số lượng qui trình yêu cầu giảm còn 6. bao gồm:
+ Nắm vững công tác tài liệu
+ Nắm vững việc lưu trữ ồ h sơ, văn thư. + Công tác á đ nh giá nội bộ. + Nắm vững nhữ đ ng iểm không phù hợp.
+ Hoạt động khắc phục
+ Hoạt động phòng ngừa. - Chú trọ đế
ng n khách hàng. Tiêu chuẩn nầy hư ng ớ
hoàn toàn vào khách hàng. Mục tiêu
của nó là định hướng hoạt động của doanh nghiệp vào khách hàng và nhắm tới việc thỏa mãn khách hàng.
- Thích ứng tốt hơn với những dịch vụ. Tiêu chuẩn được viết lại để phù hợp hơn với việc
áp dụng trong lĩnh vực dịch vụ.
- Thay thế hoàn toàn cho ISO 9001. ISO 9002 và ISO 9003:1994.
Tương thích với ISO 14000. ISO 9001:2000 đã được dự kiến để tương thích với những
hệ thống quản lý chất lượng khác được công nhận trên bình diện quốc tế. Nó ũ c ng p ố h i hợp với
ISO 14001 nhằm cải thiện sự tương thích giữa 2 tiêu ch ẩ
u n này tạo dễ dàng cho các doanh nghiệp.
- Tính dễ đọc: nội dung của tiêu chuẩn đã đư c
ợ đơn giản hóa, dễ đọc nhằm tạo sự dễ dàng cho người sử ụ d ng.
- Cuối cùng. tiêu chuẩn này nhấn mạnh đến việc không ngừng hoàn thiện.
Tổ chức UNIDO có làm một cuộc điều tra đối với các doanh nghiệp ở châu Âu, Á Phi và M ỹ
La Tinh thì thấy các lý do mà doanh nghiệp đưa ra để áp dụng hệ thống ISO9000 theo thứ tự như sau:
* Đáp ứng được yêu cầu của khách hàng ngoài nước.
* Xóa bỏ các rào cản trong thương mại. * Gia tăng thị phần.
* Cải thiện hiệu năng nội bộ. * Nhiều đối th c
ủ ạnh tranh đã áp d ng. ụ
* Kết hợp được với TQM (quản lý chất lượng toàn bộ)
* Đáp ứng được yêu cầu c a khách hàng trong n ủ ước.
* Nâng cao tinh thần làm việc và tình cảm của nhân viên đối với công ty. * C ng c ủ ố uy tín lãnh đạo.
* Chứng tỏ sự tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp nào được bên thứ 3 công nhận đạt tiêu chuẩn ISO9000 sẽ thu đư c ợ những lợi ích sau:
- Bên mua hàng hóa dịch vụ hoặc bỏ thầu miễn giảm việc th nghi ử ệm lại sản phẩm.
- Xuất khẩu và trúng thầu dễ dàng đối với đối tác nước ngoài.
- Có một hệ thống tin cậy trong việc bán hàng giữa các doanh nghiệp cũng như giữa các quốc gia.
- Dễ được các thị trường khó tính chấp nhận, đặc biệt cho các sản phấm có liên quan đến sức
khỏe, an ninh và môi trường.
Tóm lại muốn hội nhập vào thị trường thế giới, các doanh nghiệp phải có ngôn ngữ tương
đồng với nhau và ISO9000 là một trong những ngôn ngữ đó. Hiện nay, vẫn còn không ít người
ngộ nhận ISO9000 là một loại tiêu chuẩn chất lư ng ợ
của sản phẩm. Không phải thế, ISO9000 là
một hệ thống quản lý chất lượng áp dụng cho đơn vị để cải tiến công tác quản trị cho phù hợp, trên cơ sở ó
đ đảm bảo việc thực hiện cam kết chất lượng sản phẩm, dịch v ụ i đố với khách hàng.
Một ngộ nhận khác, c ng ũ
không nhỏ, là cho rằng áp dụng ISO 9000 doanh nghiệp cần phải
đổi mới máy móc thiết bị và công nghệ, thật ra đôi khi cũng cần thiết nhưng không phải tất cả.
ISO9000 tác động vào hệ thống quản trị, có nghĩa là tác động đến con người và thông qua con
người. Và như thế, một lần nữa cho thấy rằng ISO9000 không phải là vật bảo chứng cho sản
phẩm chất lượng cao - mà nó chỉ bảo đảm sản phẩm được sản xuất ra đúng với mức chất lượng
đã xác định trong mọi lô hàng.
Một nguyên tắc ngắn gọn của ISO 9000 là "viết ra những công việc mình làm và chỉ làm
những gì đã viết", các doanh nghiệp có trình độ công nghệ, máy móc thiết bị khác nhau để có thể
áp dụng hệ thống ISO9000, mỗi doanh nghiệp phải rà soát, thiết lập các văn bản ghi rõ chính
sách chất lượng, qui trình sản xuất, hư ng ớ
dẫn công việc... và đảm bảo mọi ngư i ờ thực hiện úng đ
những điều đã được qui định không được làm tùy tiện, cảm tính, tùy hứng hoặc theo trí nhớ mỗi người.
Việt Nam biết đến ISO 9000 từ những năm 90 song thời gian đầu ít người quan tâm về
nội dung ra sao, áp dụng thế nào. kể cả người làm công tác quản lý lẫn các doanh nhân. Dần dần,
dưới tác động của quá trình đổi mới kinh tế, sức ép của thị trường đang mở cửa, sự năng động
của doanh nghiệp trong điều kiện cạnh tranh và nỗ lực của cơ quan quản lý đã thúc đẩy quá trình
xây dựng và áp dụng ISO 9000 trong doanh nghiệp. Thời gian đầu, do lợi thế về nh ề i u mặt, các
doanh nghiệp có vốn nước ngoài đã đi đầu trong hoạt động nầy. Về sau, các doanh nghiệp khác,
do chịu sức ép của thị trường, đồng thời nhận thức được sự cần thiết và lợi ích của ISO 9000 nên
đã tích cực vào cuộc. Việc xây dựng và áp dụng ISO 9000 đã được triển khai ở 12 lĩnh vực sản
xuất (thực phẩm đồ uống, dệt sợi may, giấy, than và hóa dầu, hóa chất, dư c ợ phẩm, cao su-nhựa,
vật liệu xây dựng, kim loại, máy và thiết bị, thiết bị điện và quang ọ h c, các sản phẩm c ư h a được
xếp loại khác); 6 lĩnh vực kinh doanh dịch vụ ( xây dựng, thương mại, vận tải, thông tin, dịch vụ
kỹ thuật và các dịch vụ khác chưa xếp loại)và gần đây đã phát triển sang lĩnh vực quản lý hành
chính như là biện pháp quan trọ để
ng thực hiện mục tiêu cải cách hành chính.
Tuy nhiên. cần lưu ý rằng. ISO 9000 không phải là cây đũa thần giải quyết được mọi vấn đề trong sản x ấ
u t kinh doanh. Tạo được nề nếp tổ chức hoạt động theo các tiêu chí của ISO 9000
là hết sức cần thiết, song duy trì và phát triển nó mới thực sự quan trọng. Một trong những yêu
cầu cơ bản của ISO 9000:2000 chính là đòi hỏi có sự cải tiến liên tục hệ thống chất lượng của mỗi doanh nghiệp.
Với xu thế hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới. các doanh nghiệp đứng trước
những cơ hội to lớn và những thách thức gay gắt. Để cạnh tranh thắng lợi. doanh nghiệp không
còn cách nào khác là phải nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Năng suất và chất lượng
là hai mặt của vấn đề cạnh tranh.Cải t ế
i n chất lượng chính là con đương ngắn nhất và bền vững
nhất dẫn đến việc nâng cao năng suất. Cùng với việc đầu tư chiều sâu về kỹ thuật, công nghệ; mở
rộng sản xuất ; việc áp dụng thành công các thành tựu tiên tiến của khoa học quản lý trên cơ sở
các tiêu chí của ISO 9000 sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam rút ngắn dần khoảng cách với khu vực và thế giới.
2.2 Hệ thống TQM.
Hệ thống TQM là một hệ thống quản lý chất lượng toàn diện. X ấ
u t phát từ kinh nghiệm thực
tiễn, người ta đúc kết thành một kỹ thuật hướng dẫn cách thức làm sao để cải tiến trong công
việc hàng ngày và cả trong việc thực hiện kế hoạch trung và dài hạn.
Theo Histoshi Kume: "TQM là một dụng pháp quản trị đưa đến thành công, tạo thuận lợi cho
sự tăng trưởng bền v ng ữ
của một tổ chức (một doanh nghiệp) thông qua việc huy động hết tất cả
tâm trí của tất cả các thành viên nhằm tạo ra chất lượng một cách kinh tế theo yêu cầu khách hàng.
Theo ISO 9000: "TQM là cách quản trị một tổ chức (một doanh nghiệp) tập trung vào chất
lượng, dựa vào sự tham gia của các thành viên của nó nhằm đạt được sự thành công lâu dài nhờ
vào việc thỏa mãn khách hàng và đem lại lợi ích cho các thành viên của t ổ chức đó và cho xã hội"
Mục tiêu chính của TQM là làm sao cho sản phẩm và dịch vụ được thực hiện với chất lượng
tốt đồng thời phải giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất lao động rút ngắn thời gian giao hàng,
giao hàng đúng lúc... Điều này cũng có nghĩa là TQM hướng tới đảm bảo 3 chữ P của chất lượng
một cách tốt nhất thông qua nỗ lực của tất cả mọi thành viên trong tổ chức.
Nói chung, TQM trình bày một tập hợp các nguyên tắc nhằm nâng cao chất lượng bằng cách
động viên toàn bộ các thành viên không phân biệt trực tiếp hay gián tiếp sản xuất, công nhân,
cán bộ hay lãnh đạo các cấp trong doanh nghiệp. Các nguyên tắc này có thể tóm lư c ợ như sau:
- Chính khách hàng mới là người định ra chất lượng và nhu cầu của khách hàng là tối thượng
- Lãnh đạo cao nhất trong doanh nghiệp phải làm người lãnh đạo thực hiện chất lượng
- Chất lượng là vấn đề chiến lược phải được đ t
ặ ưu tiên trên hàng đầu khi lập kế hoạch
- Chất lượng là trách nhiệm của mọi thành viên ở mọi cấp bậc trong doanh nghiệp mọi người
phải đồng tâm hiệp lực để giải quyết vấn đề chất lư ng. ợ
- Các chức năng trong doanh nghiệp phải tập trung vào việc cải thiện liên t c ụ chất lượng để
hoàn thành mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp.
Việc giải quyết các trục trặc và nâng cao liên tục chất lượng phải dựa vào việc sử dụng
phương pháp kiểm soát chất lượng bằng th ng kê (SQC) vào áp d ố ụng vòng tròn Deming
² Giáo dục đào tạo là nền tảng cho việc cải tiến chất lượng liên tục...
2.3 Hệ thống chất lượng Q.Base.
Cùng với sự phát triển nhanh chóng của việc áp dụng bộ tiêu chuẩn ISO9000, một vấn đề nảy
sinh là các doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khá nhiều khó khăn trong việc áp dụng tiêu chuẩn này,
đặc biệt là về mặt chi phí.
Telare - tổ chức chứng nhận chất lượng hàng đầu c a
ủ New Zealand, sau khi nghiên cứu thị
trường đã đưa ra hệ thống quản lý chất lượng vẫn sử dụng các nguyên tắc cơ bản của tiêu chuẩn
ISO9000 (chủ yếu là ISO9002 và ISO9003) nhưng đơn giản và dễ áp dụng hơn. Hệ thống này,
bao gồm những yêu cầu cơ bản mà bất kỳ doanh ngh ệ
i p nào cũng cần phải có để đảm ả b o giữ
được lòng tin đối với khách hàng về chất lượng sản phẩm hoặc về dịch vụ, ọ g i tắt là Q.Base.
Trong một số vấn đề, hệ thống Q.Base không đi sâu như ISO9000, mà đòi hỏi những yêu cầu
tối thiểu cần có, từng doanh nghiệp có thể phát triển từ hệ thống Q.Base lên cho phù hợp với yêu
cầu của ISO9000. Hệ thống Q.Base rất linh hoạt, từng doanh nghiệp có thể vận dụng theo điều
kiện cụ thể của mình và là công cụ rất cần th ế
i t cho lãnh đạo các doanh nghiệp nhỏ và vừa
không chỉ trong công tác quản lý chất lượng.
Hệ thống Q.Base là tập hợp các kinh nghiệm q ả
u n lý chất lượng đã được thực thi tại New
Zealand và một số quốc gia khác như Đanmạch, Australia, Canada, Thụy Điển. Q.Base đề cập đến các lĩnh ự
v c chủ yếu trong quản trị chất lượng, chính sách chỉ đạo về chất lượng, xem xét
hợp đồng với khách hàng, quá trình cung ng, ứ
kiểm soát nguyên vật liệu, kiểm soát quá trình,
kiểm soát thành phẩm, xem xét đánh giá nội bộ, kiểm soát tài liệu, đào tạo, cải tiến chất lư ng. ợ
Việt Nam đã được Telare cho phép sử dụng hệ thống Q.Base từ tháng 11/95 và ngày 7/6/96,
ban lãnh đạo 2 cơ quan Telara New Zealand và Tổng cục tiêu chuẩn đo lường chất lượng Việt
Nam đã chính thức ký văn bản về việc này. Ngoài ra, Telare cũng đang xem xét cho phép
Philippines, Inđonesia và Bruney sử ụ d ng tiêu chuẩn Q.Base.
Hệ thống Q.Base tuy chưa phải là tiêu chuẩn quốc tế như ISO9000, nhưng đang được thừa
nhận rộng rãi làm chuẩn mực để chứng nhận các hệ thống đảm bảo chất lượng. Q.Base sử dụng
chính các nguyên tắc của ISO9000 nhưng đơn giản và dễ áp dụng hơn, đặc biệt phù hợp với các doanh nghiệ ỏ
p nh và vừa đang bước đầu hình thành hệ thống quản lý chất lư ng. ợ
Q.Base có đầy đủ những yếu tố cơ bản của một hệ thống chất lượng, giúp doanh nghiệp kiểm
soát được các lĩnh vực chủ chốt trong hoạt động của mình. Nó tập trung vào việc phân công
trách nhiệm và giao quyền hạn, khiến cho mọi thành viên chịu trách nhiệm về hành động của mình.
Sau khi đã thực hiện các yêu cầu của hệ thống Q.Base, doanh nghiệp có thể thêm các qui định
mà doanh nghiệp cần thiết và có thể mở rộng dần dần đến thỏa mãn mọi yêu cầu ủ c a ISO9000.
Hệ thống Q.Base rất linh hoạt và không mâu thuẫn với các hệ th ng qu ố
ản trị chất lượng khác như
ISO9000 hay TQM và rất có ích cho nh ng ữ
doanh nghiệp cung ứng cho các công ty lớn hơn đã
có giấy công nhận ISO9000.
Một cách tổng quát, hệ thống Q.Base được áp dụng trong các trư ng h ờ ợp:
• Hướng dẫn để quản lý chất lượng trong công ty, nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của
mình, thực hiện các yêu cầu đối với chất lượng sản phẩm một cách tiết kiệm nhất.
• Theo hợp đồng giữa công ty và khách hàng (bên thứ nhất và bên thứ hai) khi khách hàng
đòi hỏi. Doanh nghiệp phải áp dụng mô hình đảm bảo chất lượng theo Q.Base để có thể
cung cấp sản phẩm đáp ng. ứ
• Chứng nhận của bên thứ 3: Hệ thố đả
ng m bảo chất lượng của công ty được tổ chức chứng
nhận đánh giá và cấp chính thức.
2.4 Giải thưởng chất lượng ủ
c a Việt Nam.
Để khuyến khích các tổ chức sản xuất kinh doanh, dịch vụ, các tổ chức nghiên cứu triển khai
khoa học công nghệ nâng cao chất lượng hoạt động, tạo ra nh ề
i u sản phẩm có chất lượng cao, bộ
khoa học công nghệ và môi trường đã quyết định đặt "giải thưởng chất lượng" để xét tặng hàng
năm cho các đơn vị có nhiều thành tích về chất lư ng. ợ
Giải thưởng chất lượng Việt Nam được thành lập nhằm thúc đ y
ẩ mọi tổ chức nâng cao tính
cạnh tranh bằng cách so sánh với những tiêu chuẩn được công nhận trên phạm vi quốc tế.
Giải thưởng chất lượng Việt Nam bao gồm 7 tiêu chuẩn được tham khảo từ các hệ t ố h ng chất
lượng quốc tế nhằm khuyến khích các tổ chức tăng cường việc áp dụng TQM và tiên đến được
cấp giấy chứng nhận ISO9000.
Bảy tiêu chuẩn về chất lượng Việt Nam gồm: 1. Vai trò của lãnh đạ đ o 90 iểm
2. Thông tin và phân tích dữ liệu 75 điểm
3. Định hướng chiến lư c ợ 55 điểm
4. Phát triển và quản lý nguồn nhân lực 140 điểm
5. Quản lý chất lượng quá trình 140 điểm
6. Các kết quả về chất lượng và kinh doanh 250 điểm
7. Thỏa mãn yêu cầu củ đ a khách hàng 250 iểm Tổng
cộng: 1.000 điểm
Giải thưởng gồm 2 loại : Giải vàng: xét trong phạm vi cả nước
Giải bạc: xét trong tỉnh, thành ph . ố
2.5 Một s h
ố ệ thống khác.
2.5.1 HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points).
Đây là tiêu chuẩn kỹ thuật kiểm tra thực phẩm do Viện Hàn Lâm khoa học thực phẩm Mỹ
nghiên cứu, cho ra đời năm 1971 và sau 16 năm kiểm nghiệm đã đưa vào sử dụng tại Mỹ. Hiện
nay nó đã được nhiều nước và các tổ chức trên thế giới công nhận và áp dụng. Liên Hiệp Quốc
chọn HACCP làm tiêu chuẩn thanh tra quốc tế về thực phẩm, EU công nhận HACCP làm tiêu
chuẩn thực phẩm của mình. Nội dung của HACCP thực chất là hệ thống kiểm tra c ấ h t lượng sản
phẩm chặt chẽ, hiệu quả. Gồm 12 đối tượng được coi là i
đ ểm nóng để liên tục được kiểm tra
theo dõi thường xuyên: nguyên liệu, thành phẩm, phụ liệu, vật liệu bao gói, nhãn mác, các chất
tẩy rửa diệt trùng, bôi trơn, nhà xưởng và các trang thiết bị vận hành, vệ sinh công nhân...để phát
hiện và ngăn ngừa những điều kiện xấu xảy ra cho sản phẩm, tránh lây lan qua khâu khác.
Khi áp dụng hệ thống HACCP, doanh ngh ệ
i p phải xây dựng biểu đồ quá trình, xác lập các điểm kiểm soát ớ
t i hạn và những hành động khắc phục. Tất cả phải thể hiện bằng các tài liệu
tương ứng và phải được thẩm tra xác nhận.
Hệ thống nầy có thể áp dụng xuyên suốt dây chuyền sản xuất thực phẩm; đem lại lòng tin cho
người tiêu dùng về an toàn thực phẩm. Tiêu chuẩn HACCP đặc biệt có ý nghĩa đối với các doanh
nghiệp kinh doanh hàng thủy sản, nhất là khi các doanh nghiệp này muốn bán hàng sang Nhật
Bản, Châu Âu và Châu Mỹ.
2.5.2 GMP (Good Manufacturing Practice)
Hướng dẫn thực hành tốt sản xuất thuốc thuộc khối ASEAN (GMP) được triển khai lần đầu
năm 1984 và được cuộc họp lần thứ 5 về hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực dược phẩm ổ t chức tại
Bangkok thông qua, và được s a ử ch a ữ lại năm 1988. Tại cuộc hợp lần th
ứ 13 của nhóm công tác về hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực dược phẩm của
khối ASEAN, Inđonesia với tư cách là nước điều hành GMP- ASEAN đã thành lập ban sửa đổi
cho bản công bố lần 2. Do sự phát triển của khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực dược phẩm, ban
sửa đổi đã dự thảo sửa chữa và bổ sung cho lần xuất bản mới, bao gồm cả việc chấ ậ p nh n qui chế
và hướng dẫn sử dụng dược phẩm ủ
c a MCA 1993, qui chế liên bang FDA, GMP của Australia
cho các sản phẩm trị liệu, có tham khảo hệ thống chứng nhận của WHO đối với các dược phẩm
trong thị trường quốc tế, c ng nh ũ
ư GMP quốc tế và các quốc gia khác.
Nhằm góp phần thúc đẩy việc thực hiện chính sách quốc gia về thuốc của Việt Nam, ngày
9/9/96, Bộ y tế đã quyết định chính thức áp dụng GMP - ASEAN tại Việt Nam.
Mục đích của GMP là để đảm bảo một cách chắc chắn rằng sản phẩm được sản xuất ra một
cách ổn định, đạt chất lượng qui định, hợp với mục đích sử dụng đã đề ra. GMP đề cập đến mọi
khía cạnh của việc sản xuất và kiểm tra chất lượng thuốc mà doanh nghiệp phải tuân theo.
Các yêu cầu này tương đồng, dù mức độ có khác nhau, với các yêu cầu trong lĩnh vực sản
xuất của tiêu chuẩn ISO9000 vì thế doanh nghiệp có thể mở rộng để chuyển từ việc áp dụng
GMP sang ISO9000 một cách nhanh chóng.
Tiêu chuẩn GMP gồm 10 chương: qui định chung, nhân sự, nhà xưởng, thiết bị, hệ thống vệ
sinh, sản xuất, kiểm tra chất lư ng, ợ
tự thanh tra, xử lý sản phẩm thu hồi, khiếu nại của các dược
phẩm bị trả lại và tài liệu. Ngoài ra còn có các phụ lục về sản xuất sản phẩm sinh học, sản xuất
sản xuất gas, sản xuất bình xịt phân liều áp suất, sản xuất các chế phẩm y học từ máu người hoặc thành phẩm của máu.
Nhiều doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực dược phẩm của Việt Nam đã áp dụng được
tiêu chuẩn này và nâng cao chất lượng sản phẩm ả
s n xuất, dịch vụ của họ. Trong số đó, xí nghiệp
liên hiệp dược Hậu Giang đã tiến lên đạt được giấy chứng nhận ISO9002 2.5.3 ISO14000
Các tiêu chuẩn ISO14000 được xây dựng dựa trên nguyên tắc đơn giản: việc quản lý môi
trường càng được hoàn thiện thì tác động đối với môi trường cũng ngày càng được hoàn thiện,
hiệu quả càng cao và thu hồi v n ố đầu tư càng nhanh.
Các tiêu chuẩn ISO14000 miêu tả được những yêu cầu cơ bản của hệ thống quản lý môi
trường hữu hiệu, bao gồm việc xây dựng một chính sách về môi trường, xác định các mục đích và mục tiêu chư n ơ g trình th c
ự hiện để đạt mục tiêu, giám sát và đánh giá tính hiệu quả của nó,
kiểm tra và điều chỉnh hệ thống và cải thiện tác độ đố ng i với môi trường.
Việc áp dụng ISO14000 đối với doanh nghiệp ngày càng bức bách hơn khi môi trường đang
trở thành vấn đề toàn cầu và mọi người ngày càng quan tâm nhiều hơn đối với vấn đề môi trường.
Ngày nay, nhiều doanh nghiệp có xu hướng áp dụng cùng một lúc ISO9000 và ISO14000 để
tận dụng các lợi thế về chi phí cho việc xin cấp giấy chứng nhận.
IV. CÔNG CỤ QUẢN TRỊ CHẤT LƯỢNG. TOP
Muốn thực hiện việc quản trị chất lượng một cách hiệu quả trong doanh nghiệp, ò đ i hỏi mọi thành viên của t
ổ chức phải am hiểu, sử dụng một cách thành thục và hiệu quả các công cụ quản
trị chất lượng, tạo tiền đề cho việc cải tiến và nâng cao chất lượng sản phẩm. Có rất nhiều công
cụ và kỹ thuật hỗ trợ khác nhau để quản trị chất lượng, trong chương này, chúng ta đã xem xét
một số công cụ cơ bản như sau:
- Kiểm soát chất lư ng b ợ
ằng thống kê (SQC- Statistical Quality Control). - Vòng tròn DEMING. - Nhóm chất lượng.
1. Kiểm soát chất lượng bằng th n ố g kê (SQC). TOP
SQC là việc áp dụng các phương pháp thống kê để thu thập, trình bày, phân tích dữ liệu một
cách đúng đắn, chính xác và kịp thời nhằm theo dõi, kiểm soát, cải tiến quá trình hoạt động của
tổ chức bằng cách giảm tính biến động của nó.
Chừng nào sản xuất còn phụ thuộc vào nguyên vật liệu đầu vào, máy móc thiết bị và con
người thì chắc chắn sẽ còn xảy ra biến ng độ
giữa thực tế và kế hoạch, các biến động này có thể
là tự nhiên vốn có của quá trình và không cần điều chỉnh. Các biến động cũng có thể là bất thường, ảnh hư ng ở
đến chất lượng sản phẩm thì nhất thiết phải kiểm soát và điều chỉnh kịp thời.
Bảng 7.1 Các công cụ của SQC theo ISO9000 gồm:
Công cụ và kỹ thuật Ứng dụng
1. Mẫu thu thập dữ liệu
Thu thập dữ liệu một cách hệ thống để có bức tranh rõ ràng và thực tế.
Công cụ và kỹ thuật cho các dữ liệu không bằng s ố 2. Biểu đồ quan hệ
Ghép thành nhóm có một số lớn ý kiến, quan điểm hay vấn đề có
liên quan về một chủ đề cụ thể.
3. So sánh theo chuẩn So sánh một quá trình với các quá trình đã được thừa nhận để xác mức
định cơ hội cải tiến chất lượng. 4.Tấn công não Xác định các g ả i i pháp có t ể h cho các ấ
v n đề và các cơ hội tiềm tàng
cho việc cải tiến chất lượng. 5. Biểu đồ nhân quả
Phân tích và thông báo các mối quan hệ nhân quả.
Tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết vấn đề từ triệu chứng,
nguyên nhân đến giải pháp. 6.Biểu đồ tiến trình
Mô tả quá trình hiện có 7. Biểu đồ cây
Biểu thị mối quan hệ giữa chủ đề
và các yếu tố hợp thành.
Công cụ và kỹ thuật cho các dữ liệu bằng s . ố 8. Biểu đồ kiểm soát Phân tích : đánh giá s ự n
ổ định của quá trình.
Kiểm soát : xác định khi một quá trình cần điều chỉnh và khi nào
cần để nguyên hiện trạng.
Xác nhận : xác nhận sự cải tiến của quá trình. 9. Biểu đồ cột
Trình bày kiểu biến thiên của dữ liệu.
Thông tin dưới dạng hình ảnh về kiểu cách của quá trình.
Quyết định nơi tập trung nỗ lực cải tiến. 10.Biểu đồ Patero
Trình bày theo thứ tự quan trọng sự đóng góp của từng cá thể cho hiệu quả chung.
Xếp hạng các cơ hội cải tiến. 11.Biểu đồ tán xạ
Phát hiện và xác nhận mối quan hệ giữa hai tập số liệu có liên hệ với nhau.
Xác nhận mối quan hệ dự tính giữa hai ộ
b số liệu có quan hệ với nhau.
Việc áp dụng SQC giúp ta:
- Tập hợp số liệu dễ dàng.
- Xác định được vấn đề. - Phỏ đ
ng oán và nhận biết nguyên nhân. - Ngăn ngừa sai lỗi.
- Xác định được hiệu quả cải tiến.
2. Vòng tròn DEMING. TOP
Do DEMING giới thiệu năm 1950, gồm 4 giai đoạn viết tắt là P-D-C-A.
Với: P (Plan): Lập kế hoạch, định lịch và phương pháp đạt mục tiêu.
D (Do): Đưa kế hoạch vào thực hiện.
C (Cheek): Dựa theo kế hoạch để kiểm tra thực hiện.
A (Act) : Thông qua kết quả đạt được để đề ra những tác động điều chỉnh thích
hợp, nhằm bắt đầu lại chu trình với những thông tin đầu vào mới.
Mỗi một giai đoạn của vòng tròn Deming thường sử dụng các ỹ
k thuật hỗ trợ riêng biệt. Ví
dụ, ở giai đoạn lập kế hoạch các công cụ được sử dụng là: biểu đồ kiểm soát, biểu đồ Pareto, biểu c đồ ột...
Vòng tròn Deming được áp dụng một cách liên tục trong việc quản lý chất lượng nhằm từng
bước cải tiến và nâng cao chất lượng sản phẩm, chất lượng công việc. Bư c ớ khởi đầu (P) của
vòng tròn mới được dựa trên kết quả của vòng tròn trước nhằm giải quyết tiếp các vấn đề còn tồn
tại... và như thế sau nhiều lần áp dụng vòng tròn Deming chất lượng sản phẩm sẽ nâng cao dần và liên tục.
3. Nhóm chất lượng (Quality circle). TOP
Nhóm chất lượng là một nhóm nhỏ từ 3 - 10 người được lập ra để thực hiện các hoạt động quản lý chất lư n ợ g (kể cả nh ng ữ
vấn đề khác liên quan đến nơi làm việc), dựa trên tinh thần tự
nguyện, tự ý và tự quản trên cùng một chỗ làm việc.
Trưởng nhóm do các thành viên trong nhóm tự bầu ra, không n ấ
h t thiết phải là tổ trưởng sản xuất hay đốc công.
Nhóm thường họp mỗi tuần một lần trong hoặc ngoài giờ làm việc để thảo luận các vấn đề do
nhóm lựa chọn liên quan đến các lĩnh vực chất lượng, năng suất, chi phí, an toàn và các vấn đề
khác có liên quan đến công việc của mình.
Nhóm chất lượng theo dõi quá trình sản xuất hay các thủ tục tác nghiệp để nhận diện, phân
tích và giải quyết các vấ đề n chất lượng.
Nhóm chất lượng là một phần của hoạt động chất lượng ở phạm vi công ty
3.1 C s ơ
ở để hình thành nhóm chất lượng là:
- Khai thác tối đa khả năng con người, thông qua hoạt động nhóm, nghiên cứu cách thức ả c i
tiến công việc, từng thành viên đều nâng cao hiểu biết về công nghệ và kỹ thuật quản lý nhờ đó
dễ dàng thích nghi với thay đổi.
- Tôn trọng con người và tạo không khí vui tư i
ơ phấn khởi ở nơi làm việc.
- Cống hiến các cải tiến giúp phát triển doanh nghiệp.
3.2 Các nguyên tắc của nhóm chất lượng.
- Tự mình phát triển: các thành viên tìm tòi học hỏi để năm vững kỹ thuật và kỹ năng cần
thiết. Tự phát triển và hỗ tương phát triển gắn bó nhau. - Hoạt động t nguy ự
ện: không áp đặt sai bảo.
- Hoạt động nhóm, tập thể: Thông qua việc chia sẻ thông tin và kiến thức cho nhau, nhóm có
sức mạnh trong việc giải quyết các vấn đề khó khăn trong sản xuất kinh doanh và các thành viên sẽ trưởng thành lên.
- Mọi người đều tham gia: Làm sao cho mọi người phát huy hết năng lực đến tạo s ự phấn
khởi tự tin hơn là chỉ có một số người làm. - Áp dụng nhữ ỹ
ng k thuật quản trị chất lượng.
- Hoạt động cơ bản là nơi làm việc: vì nó n ằ
h m chỉ cải tiến công việc tại nơi mình làm, các
nhà quản trị cần động viên khuyến khích hoạt ng nhóm. độ
- Duy trì hoạt động của nhóm chất lượng: cấp quản trị cần có những biện pháp duy trì h ạ o t
động của nhóm từ phía sau, tạo sự hứng thú cho nhóm hoạt động (gợi ý những việc cần làm...)
- Cùng nhau phát triển: tạo thói quen hội ý, thảo luận, hội thảo, trao đổi kinh nghiệm.
- Tính sáng tạo: mục tiêu của nhóm là sáng tạo của các nhóm viên để cải tiến chất lượng, các
nhóm viên tự giác cải tiến và sáng tạo trong công việc.
- Ý thức về chất lượng: ý thức về khó khăn và ý thức về cải tiến. Mục tiêu chủ yếu là kiến tạo
chất lượng ngay trong công việc của mình phụ trách.
CÂU HỎI ÔN TẬP TOP
1. Khái niệm sản phẩm? Khái niệm chất lượng sản phẩm
2. Những tính chất đặc trưng của chất lư ng s ợ ản phẩm ?
3. Khái niệm quản lý chất lượng ? Quản lý chất lượng toàn bộ? 4. T
ầm quan trọng của trị chất lư ng ? ợ
5. Nêu khái niệm đảm bảo chất lượng? Hệ thống đảm bảo chất lượng ?
6. Nêu những nội dung cơ bản của hệ thống ISO 9000? 7. N
ội dung cơ bản của hệ thống TQM? Hệ thống chất lượng Q.Base
8. Những nội dung chủ yếu của họat ng qu độ
ản lý chất lư ng trong doanh nghi ợ ệp ?

Giáo trình - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Câu hỏi trắc nghiệm ôn tập - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Hướng dẫn tìm hiểu bài 3 - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

50 câu hỏi về Chương 8 - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Bài tập lớn - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân

Tóm tắt lý thuyết các chương - Quản trị kinh doanh| Đại học Kinh Tế Quốc Dân