Giao trình thương mại căn bản - Nguyen VAN MINH - P1- Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen

Giao trình thương mại căn bản - Nguyen VAN MINH - P1- Tài liệu tham khảo | Đại học Hoa Sen và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả

13 7 lượt tải Tải xuống
Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Môn: Thương mại điện tử(01_)

Trường: Đại học Hoa Sen

Thông tin:

188 trang 2 tuần trước

Tác giả:

Profile Kim Oanh
Tr−êng §¹i häc Th−¬ng m¹i
Bé m«n: qu¶n trÞ t¸c nghiÖp th−¬ng m¹i ®iÖn tö
PGS.TS. NguyÔn V¨n Minh
(Chñ biªn)
Gi¸o tr×nh
Th−¬ng m¹i ®iÖn tö
c¨n b¶n
NHμ XUÊT B¶N THèNG Kª
Hμ Néi, 2011
2
3
LỜI NÓI ĐẦU
Bước sang thiên nhiên kỷ thứ ba, chúng ta đang chứ ộng kiến m t
sự chuyển biến to lớn của nhân loại, khi mà Internet bùng nổ và trở
thành một trong những nền tảng quan trọ ủ ọng c a m i hoạt động xã hội.
Theo ông Marc Andressen, một trong những người tiên phong của
thương mại Internet, tính đến cuối năm 2004, trên thế giới có khoảng
800 triệu người sử dụng Internet, con số này được dự đoán sẽ lên đến
3 t p kỷ trong thậ ỷ t (internetworldstats.com) ới. Internet World Stats
đ ốã th ng kê được vào tháng 3 năm 2005 có khoảng 68% dân số M s ỹ ử
d iụng Internet. Đ ều thú vị hơn là trên 90% số người sử dụng Internet
có độ tuổi từ 5 đến 17. Tỷ lệ này sẽ vẫn còn tăng và đó là xu hướng
chung của h u hầ ết các nước. Như một tất y i mếu khách quan, mọ ặt
của đời sống xã hội sẽ có sự thay đổi đáng kể. Và kéo theo đó là sự
thay m mđổi về ột số ặt trên bình diện chung toàn thế giới. u áng Điề đ
chú ý ở đây là con người tiến hành kinh doanh theo mộ ứt phương th c
mới, nhất là trong việc quản lý thị trường và giao dịch.
Thương mại điện tử (TM T) mô tĐ ả cách thức mà giao dịch c đượ
tiến hành qua các mạng, chủ yếu là qua Internet. Đó là một quá trình
mua và bán hàng hóa, dịch vụ và thông tin qua các phương tiện n điệ
tử. Vi T trong việc ứng dụng TMĐ ệc mua bán cổ phiếu trên Internet
đ ầ ởang d n tr nên phổ biến. Như trang Web bán hàng trực tuyến nổi
tiếng Amazon.com, vào những ngày bận r n nhộ ấ ủ ă đt c a n m 2004 ã
nhận u n được 2,8 triệ đơ đặt hàng, hơn hẳn 2,1 triệu n đơ đặt hàng
cùng ngày năm trước. TMĐT không chỉ đơn thuần là mua và bán, nó
còn bao hàm cả giao tiếp, hợp tác, tìm hiểu thông tin điện tử và còn
nhiều h n nơ ữa. V nh hới những ả ưởng của mình, TMĐT đã làm thay
đổi mộ ầ ụt ph n c c diện c giủa thế ới, tác động đến kinh tế, giáo dục và
tất nhiên là cả con người.
Tác d i động của TMĐT không chỉ ừng lạ ở việc tạo ra một kênh
bán hàng trên Web, mà còn tạo c p mơ sở thiết lậ ột cấu trúc công
4
nghiệp mới. Dường như đây là một cuộc cách mạng mang đến vô vàn
nh iững cơ h ng c c ội và cũ ẩn chứa nhiều rủi ro. Nhận thứ đượ đ ều này,
Chủ t p ịch tậ đoàn Microsoft Bill Gates không ng n nhừng phát triể ững
sản phẩm và dịch vụ thương mại điện tử, Internet của mình. Bill Gates
tuyên bố rằng Microsoft luôn đ ữi trước 2 năm so nh ng mô hình kinh
doanh cđã lỗi thời của các đối thủ ạnh tranh. Ông biết rằng cạnh
tranh hiện nay không chỉ về sản phẩm, d mà còn cịch vụ ả về mô hình
kinh doanh. Do đó mà Microsoft luôn đi trước và dẫn úng đầu, cái gì đ
với Microsoft thì sẽ đúng với mọi công ty khác. Và theo ông, lĩnh vực
kinh doanh mạo hiểm nhất, sôi động nhất là trên Web.
Mục T đích của cuốn sách này là mô tả TMĐ được tiến hành và
quản lý ra sao, từ đó chỉ ra những thuận lợi, khó khăn và nh ng lữ ợi
ích, những vấn đề, những rủi ro của TMĐT. Cuốn sách được viết trên
góc độ quản trị. TMĐT là một lĩnh vực liên ngành, vì thế mà nó c n ầ
dành được sự quan tâm của các nhà quản lý và các chuyên gia trong
mọi lĩnh v ng cực chức nă ủa kinh doanh. Tất cả ọ đ m i người dù ang
làm việc trong lĩnh vực chính trị, giáo dục, y tế và các lĩnh vực khác
nữa cũng thấy có ích khi nghiên cứ Đu TM T.
Ngày nay, TM T và kinh doanh Đ điện tử đang trong giai đoạn
tiếp tục phát triển, trong đó sự quan tâm đến công nghệ và ý tưởng
mới luôn được đi kèm với sự chú ý đặc biệt về chiến lược, việc thực
hiện và lợi ích. Đa số m i n ọi ngườ đều nhận thấy rằng kinh doanh điệ
tử có hai phần, nó không chỉ là về công nghệ mà còn về thương mại.
Để phát triển thương mại n điện tử, cầ đào tạo nguồn nhân lực
thương mại điện tử ở các cấp độ khác nhau, trên các góc độ tiếp cận
khác nhau. Cuốn sách này được viết trước hết phục vụ m c ích ào ụ đ đ
tạo chuyên ngành quản trị thươ ường mại điện tử b c ậ đại học ở Tr ng
Đại học Thương mại như một học phần nhập môn của chuyên ngành
và như một học phần thuộc kiến thức cơ sở ngành của các chuyên
ngành đào tạo khác của Trường. Hy vọng rằng cuốn sách sẽ có ích
cho sinh viên các trường khác, các nhà kinh doanh và các bạn c đọ
quan tâm đến thương mại . điện tử
5
Trong quá trình viết cuố đn sách, chúng tôi ã nhận ng được sự ủ
hộ và giúp đỡ quý giá của nhiều t p thậ ể và cá nhân các nhà khoa học.
Xin bày tỏ s c m ự ả ơn tới GS.TS Nguyễn Bách Khoa, TS Đàm Gia
Mạnh, TS Trầ ăn V n Hòe, TS Nguyễn Văn Thoan, ThS Nguyễn Bình
Minh, ThS Nguyễn Trần Hưng và các đồng nghiệp, cộng tác viên và
các cán bộ, chuyên viên Phòng Khoa học - Đối ngoại Tr i hường Đạ ọc
Thương mại.
Nội dung cuốn sách được chia thành 10 chương do tập thể giáo
viên thuộ ạ đc Khoa Thương m i iện tử, Trường Đại học Thương mại
biên so n, vạ ới sự phân công như sau:
1. Chủ ă biên: PGS.TS Nguyễn V n Minh
2. Chương 1, 6, 7 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, CN Trần Hoài
Nam, ThS Ch t biên soử Bá Quyế ạn
3. Chương 2 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, ThS Chử Bá Quyết
biên soạn
4. Chương 3, 4 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, CN Trần Hoài
Nam biên soạn
5. Chương 5, 10 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh biên soạn
6. Chương 8 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, ThS Chử Bá Quyết
biên soạn
7. Chương 9 do ThS Chử Bá Quyết biên soạn
Vì thương mại n điện tử là một vấ đề khá mới mẻ, hơn nữa, do bị
giới hạn v u biề tài liệu, về trình độ hiể ết và kinh nghiệm, cuốn sách
khó tránh khỏi những sơ xuất. Chúng tôi mong nhậ đn được ý kiến óng
góp để tiếp tục hoàn thiện cuốn sách trong những lần xuất bản sau.
Xin trân trọng cảm n c. ơn sự quan tâm của bạ đọ
Hà Nội, tháng 10 năm 2010
NHÓM TÁC GIẢ
6
7
Môc lôc
Trang
LỜI MỞ ĐẦU 3
Ch Iương 1: TỔNG QUAN THƯƠNG MẠI Đ ỆN TỬ 11
1.1. Sự hình thành và phát triển của thương mạ đ ệ ửi i n t 11
1.2. Khái niệm thương mại điện tử 16
1.3. Phạm vi và chức năng c n tủa thương mại điệ ử 28
1.4. Lợi ích và trở ngại của ứng dụng thương mại điện tử 29
1.5. Những điề ệu ki n áp dụng thương mại điện tử 36
1.6. Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu học
phần thương mại điện tử căn bản 40
Tóm tắt chương 1 41
Câu hỏi ôn tập 41
Chương 2: THỊ TRƯỜNG TRONG THƯƠNG M N TẠI ĐIỆ Ử 42
2.1. Khái niệm và bản chất thị trường điện tử 42
2.2. Những điểm khác biệt giữa thị trường truyền thống và
thị trường điện tử 43
2.3. Những y u tế ố c b ng ơ ản cấu thành thị trườ điện tử 44
2.4. Phân loại thị trường điện tử 49
2.5. Một số công cụ s dử ụng trong thị trường điện tử 53
Tóm tắt chương 2 59
Câu hỏi ôn tập 60
Chương 3: KẾT CẤU HẠ TẦNG CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 61
3.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc tổ chức kết cấu hạ tầng
công nghệ thông tin - truyền thông cho thương mại điện tử 61
8
3.2. Kết cấu h ng ngoạ tầ ại vi của thương mại điện tử 65
3.3. Kết cấu hạ tầng công nghệ thông tin của doanh nghiệp 81
Tóm tắt chương 3 106
Câu hỏi ôn tập 106
Chương 4: MÔ HÌNH KINH DOANH TRONG THƯƠNG MẠI
ĐIỆ ỬN T 107
4.1. Khái niệm, các nhân tố ơ ả c b n của mô hình kinh doanh 107
4.2. Các mô hình kinh doanh chủ y i n ếu trong thương mạ điệ
tử giữa doanh nghi p và ngệ ười tiêu dùng (B2C e-
commerce) 121
4.3. Các mô hình kinh doanh chủ ế đ ệ y u trong thương mại i n
tử B2B 134
4.4 Các mô hình kinh doanh đặc thù của thương mại điện tử 143
Tóm tắt chương 4 147
Câu hỏi ôn tập 148
Chương 5: GIAO DỊCH TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 149
5.1. Chuỗi giá trị thương mại 149
5.2 Một số giao dịch cơ bản trong thương m n tại điệ ử 160
5.3 Một số h ch trong thệ thống giao dị ương mạ đ ệi i n tử 180
Tóm tắt chương 5 188
Câu hỏi ôn tập 188
Chương 6: THANH TOÁN TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 189
6.1. Khái niệm và phân biệt thanh toán điệ ử ớn t v i thanh
toán truyền thống 189
6.2. Các hệ thống thanh toán điện tử 194
Tóm tắt chương 6 231
Câu hỏi ôn tập 232
9
Chương 7: AN TOÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 233
7.1. n Định nghĩa, những vấ đề đặt ra trong an toàn thương
m iại đ ện tử 233
7.2. Các nguy cơ và các hình thức t e dấn công đ ọa an toàn
TMĐT 240
7.3. Quản trị an toàn thương mại điện tử 252
7.4. Một số giải pháp công nghệ đảm bảo an toàn trong
thương mại điện tử 255
Tóm tắt chương 7 283
Câu hỏi ôn tập 284
Chương 8: CÁC KHÍA CẠNH LUẬT PHÁP, ĐẠO ĐỨC VÀ XÃ
HỘI CỦA TH N TƯƠNG MẠI ĐIỆ Ử 285
8.1. Các khía cạnh o đạ đức và pháp luật của thương mại
đ ệ ửi n t 285
8.2. Sự gian lận trong thương mại điện tử, bảo vệ người tiêu
dùng và người bán hàng trong thương mại đ ệi n tử 306
8.3. Một số v n ấ đề xã hội trong thương mại điện tử 313
8.4. Hợp ng đồ điện tử 326
Tóm tắt chương 8 346
Câu hỏi ôn tập 347
Chương 9: DỰ ÁN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 348
9.1. Xây dựng kế hoạch cho dự án thương m n tại điệ ử 348
9.2. Tự phát triển và thuê ngoài 355
9.3. Quản lý thực thi dự án thương mại điện tử 360
9.4. Nhân lực trong vận hành dự án thương mại điện tử 362
Tóm tắt chương 9 366
Câu hỏi ôn tập 366
10
Chương 10: NHỮNG LĨNH V NG D NG TMỰC Ứ Ụ ĐT VÀ
TƯƠNG LAI CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 367
10.1. Những l nh vĩ ực ứng dụng của thương m n tại điệ ử 367
10.2. Tương lai của thương mại điện tử 379
10.3. Xu hướng tích hợp thị tr trường thực và thị ường ảo 388
Tóm tắt chương 10 389
Câu hỏi ôn tập 390
11
Chương 1
TỔNG QUAN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
Mục u đích nghiên cứ
Hiểu i được sự hình thành và phát triển c ng mủa thươ ạ điện tử
(TMĐT).
Xác ng định và phân biệt TMĐT với thương mại truyền thố
(TMTT), TMĐT với kinh doanh điện tử (KDĐT) và các mức
độ số hóa của TMĐT.
Đ ủ Đ ợánh giá vai trò c a TM T, các l i ích và trở ạ ủ ứ ng i c a ng
dụng TMĐT.
Mô tả chức năng và phạm vi của TMĐT.
Mô tả các điều kiện ứng dụng TMĐT trong doanh nghiệp.
Nội dung học phần và các phương pháp nghiên cứu học phần.
1.1. Sự hình thành và phát triển của thương mại điện tử
1.1.1. Quá trình hình thành th ng m n tươ ại điệ ử
Vào những n n tăm 60 của thế k u ỷ XX, việc trao đổi dữ liệ điệ ử
và thư tín điện tử (e-mail) đã được nhiều doanh nghiệp trên thế giới
thực hiện trên các mạng nội bộ (intranet) của mình. Cũng trong
khoảng thời gian này, việc tự động hoá trong ngành công nghiệp dịch
vụ tài chính bắt đầu hình thành và phát triển, chẳng hạn như quá trình
xử lý séc ra đời vào những năm 60 của thế ỷ k XX, tiếp theo là quá
trình xử lý th tín dẻ ụng và chuyển tiền điện tử. Tiếp a đó là sự ra đời củ
các trạm giao dịch tự động cho phép khách hàng có thể thực hiện giao
dịch và truy cập trực tiếp tới các thông tin về tài khoản của mình. Vào
những năm 80 của thế kỷ XX, nhiều hệ thống giao dịch tự động c đượ
đư độa vào hoạt ng với việc sử dụng các thiết bị giao dịch tự động
12
(ATMs - Automatic Teller Machines) và các thiết bị điểm bán hàng
(Point-of-Sale machines). Khái niệm chuyển tiền s hoáố hay chuyển
ti iền đ ện tử giữa các ngân hàng và các tổ chức tài chính ra đời và phát
triển cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, khi nói tới sự hình thành và phát triển của TMĐT,
trước hết người ta gắn nó với sự ra đời và phát triển của Internet.
Internet là mạng lưới máy tính rộng lớn gồm nhiều mạng máy tính nằm
trải rộng khắp toàn cầu; từ các mạng lớn và chính thống nh ng cư mạ ủa
các trường đại học, các viện nghiên c u, các công ty nhứ ư Microsoft,
AT&T, Digital Equipment,... đến các mạng nhỏ và không chính thống
khác (của các nhóm hoặc của một cá nhân nào đó). Ngày càng có nhiều
mạng máy tính ở ọ m i nơi trên thế giới được kết nối với Internet.
Internet bắt nguồn từ m án do Cột dự ơ quan quản lý các dự án
nghiên cứu cao cấp (ARPA - Advanced Research Projects Agency)
thuộc Bộ Quố ỹc phòng M khởi xướng năm 1969, với mụ ạc tiêu t o ra
một mạng máy tính tin cậy kết nối giữa Bộ Quốc phòng Mỹ với các
nhà thầu nghiên cứu khoa học và quân sự (bao gồm một số lớn các
trường t đại học, nơi tiến hành các hoạ động nghiên cứu quân sự).
Mục tiêu hình thành mạng máy tính tin cậy này bao gồm việc
thiết lập hệ thống đường dẫn năng động, đảm bảo rằng trong trường
hợp n u m ó bế ột liên kết mạng nào đ ị phá huỷ do các cuộc tấn công thì
lưu thông trên mạng có thể tự động chuyển sang những liên kết khác.
Cho đến nay, Internet hiếm khi bị t cấn công, nhưng nh ng sữ ự ố do cáp
bị c t ắ đứt l i thạ ường xảy ra. Do đó, đối với Internet, việc quan trọng là
cần đề phòng cáp bị đứt.
Đầu thập kỷ ủ ỷ 70 c a thế k XX, dự án trên thành công và mạng
ARPANET - tiền thân của mạng Internet - ra đời. Thành công của
mạng ARPANET khiến cho nhiều trường đại họ ủ ỹc c a M muốn gia
nhập mạng này. Năm 1974, do nhiều mạng của các trường đại học và
các cơ quan nghiên cứu được kết n i vố ới ARPANET nên người ta gọi
nó là "Internet" (liên m y, nó vạng), dù vậ ẫn được gọi là ARPANET.
Cho l a đến năm 1980, do số ượng các đị điểm trường đại học trên
mạng quá lớn và ngày càng tăng lên khiến cho nó trở nên khó quản lý,
13
Bộ Quốc phòng Mỹ quyết định tách thành hai mạng: MILNET cho
quân sự và một mạng ARPANET mớ ơi, nhỏ h n dành cho các địa điểm
phi quân sự. Tuy nhiên, hai mạ ẫ ếng này v n được liên k t với nhau nhờ
một chương trình k thuỹ ật gọi là giao thức Internet (IP - Internet
Protocol) cho phép lưu thông được dẫ ạn từ m ng này sang mạng kia
khi cần thiết. Tuy lúc đó chỉ có hai mạng nhưng kỹ thuật IP được thiết
kế cho phép khoảng 10.000 mạng hoạt ng i động. Các mạ được kết nố
dựa trên kỹ thuật IP đều có thể s dử ụng nó để giao tiếp, nên các mạng
này đều có thể trao đổi các thông điệp với nhau.
Đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, để phục vụ hoạt u động nghiên cứ
trong cả nước, Quỹ Khoa học quốc gia Mỹ (NSF - National Science
Foundation) quyết định thành lập năm trung tâm siêu máy tính để các
nhà nghiên cứu trên khắp g t i đất nước có thể ửi chương trình của họ ớ
đ ồó tính toán r i gửi kế ạt quả trở l i thông qua ARPANET. Song, kế
hoạch sử dụng ARPANET cho mụ đc ích này không thực hiện được vì
một số lý do kỹ thuật và chính trị. Vì vậy, NSF đã thiết lập một mạng
riêng - NSFNET - để kết nối với các trung tâm siêu tính toán. Sau đó,
NSF dàn xếp, thiết lập một chuỗi các mạng khu vực nhằm liên kết
những người sử dụng trong từng khu vực với NSFNET và với các khu
vực khác. Ngay lập tức, NSFNET đã phát huy tác dụng. Trên thực tế,
cho đến năm 1990, rất nhiều doanh nghiệp đã chuyển từ ARPANET
sang NSFNET. ARPANET ngày càng trở nên không còn hữ ữu ích n a
và đã bị loại bỏ sau gần 20 năm hoạt ng. độ
Cùng thời gian này, các mạng s ng kử dụ ỹ thuật IP cũng xuất
hiện tại nhiều nước, đặc biệt là s i cự ra đờ ủa mạng EUnet kết nối trực
tiếp giữa Hà Lan, an MĐ ạch, Thụ Đy iển, Anh.
Năm 1985, mạng NSFNET i vđược kết nố ới hệ thống máy tính
cao tốc xuyên quốc gia dẫn tới sự bùng nổ ụ sử d ng Internet. Năm
1989, mạng EUnet (châu Âu) và mạng AUSSIBnet (Úc) cũng được
kết nối với Internet. Và tới năm 1995, với 3,2 triệu máy tính, 42 triệu
người từ 42.000 mạng máy tính của 84 nước trên thế giới được kết nối
với Internet, Internet chính thức được công nhận là mạng máy tính
toàn cầu (mạng của các mạng). Đây cũng là mốc đánh dấu sự ra đời
14
của TMĐT. Cuối năm 1997, mạng máy tính Việt Nam được kết nối
thành công với mạng Internet. Sự kiện này có thể được coi là thời
đ ủiểm ra đời c a thương mại điện tử Việt Nam.
1.1.2. Sự phát triển của thương mại điện tử
Sang những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX, khi máy tính cá
nhân được sử dụng rộng rãi không những ở công sở mà cả ở gia đình,
nhiều tổ chức tài chính và các doanh nghiệp sản xuất, thương mại đã mở
rộng các công nghệ sử dụng mạng Internet và mang đến cho khách hàng
ngày càng nhiều dịch vụ trên cơ s sở ử dụng máy tính cá nhân cả ở công
sở và ở gia đình. tĐể ăng nguồn thu nhập, các tổ chức tài chính luôn
nghiên cứu và áp dụng nhiều phương tiện giao dịch thuận lợi, đồng thời
hạ thấp chi phí dịch vụ, rút ngắn thời gian giao dịch của khách hàng.
Chính sự ạ c nh tranh trong việc phát triển công nghệ thương mạ đi iện tử
và các công nghệ trong dịch vụ đối với khách hàng là động lực thúc đẩy
hoạt động thương mại điện tử ngày càng phát triển.
Doanh số thương mại điệ ển tử trên thế giới th hiện trong bảng
1.1 cho thấy mộ ỷt t l tệ ăng trưởng liên tục và khá cao. Trong những
năm sắp tới, dự đoán TMĐT c ở các nướ đã phát triển vẫn không
ngừng t ng vă ề doanh số, tuy nhiên, có thể t c tố độ ăng sẽ chậm lại.
Trong khi đó, TMĐT ở châu Á đang rất có tiềm năng phát triển, trong
đó có Việt Nam, mặc dù Việt Nam hiện c n đang có mứ độ phát triể
TMĐT chậm hơn mộ ốt s nước trong khu vực như Singapore, Thái
Lan, Malaysia, Philippines…
Bảng 1.1: Doanh thu thương mại điện tử bán lẻ trên toàn cầu
2005 2006
2008
(dự đoán)
2010
(dự đoán)
2012
(dự đoán)
Doanh
thu,
tỷ
USD
Tăng
so với
năm
trước,
%
Doanh
thu,
tỷ
USD
Tăng
so với
năm
trước,
%
Doanh
thu,
tỷ
USD
Tăng
so với
năm
trước,
%
Doanh
thu,
tỷ
USD
Tăng
so với
năm
trước,
%
Doanh
thu,
tỷ
USD
Tăng
so với
năm
trước,
%
144 24 175 21 204 17 267 14 334 11
Nguồn: Forrester Research, 2008
15
Tại Việt Nam, chưa có các số ệ li u thống kê về doanh số TMĐT.
Sự phát triển của TMĐT c đượ đánh giá gián tiếp qua các số ệ li u về tình
hình phát triển Internet và triển khai các website kinh doanh trên mạng.
Theo số liệu thống kê của VNNIC, tính đến tháng 4 năm 2008,
số lượng các loại thuê bao Internet quy đổ đếi củ ệ đa Vi t Nam ã lên n
gần 5,6 triệu, với gần 19,5 tri n 10 lệu ng p gười sử dụng, cao gấ ầ ần so
với năm 2003, tỷ lệ người sử d ng ụ đạt 23,12% dân số. Tỷ l ng ệ này cũ
ngang bằng vớ ỷ ủi t lệ chung c a toàn cầu.
Bảng 1.2: Tình hình phát triển Internet đến tháng 6 năm 2010
- Số người sử dụng: 24269083
- Tỉ l s dệ ố dân sử ụng Internet: 24,47 %
- Tổng băng thông kênh kết nối quốc tế của Việt Nam: 53659 Mbps
- Tổng băng thông kênh kết nối trong nước: 68760 Mbps
Trong đó băng thông kết nối qua trạm trung chuyển VNIX: 25000 Mbps
- Tổng lưu lượng trao đổi qua trạm trung chuyển VNIX: 35328591 Gbytes
Nguồn: VNNIC, Thống kê tình hình phát triển Internet đến tháng
6/2010.
Số liệu thống kê của Trung tâm Internet Việt Nam (VNNIC)
cũng cho thấy số lượng tên miền .vn (như .com.vn, .net.vn,...) trong
những năm vừa qua tăng lên nhanh chóng.
Bảng 1.3: Tăng trưởng tên miền .vn qua các năm
Thời điểm 12/2004 12/2005 12/2006 12/2007 12/2008 12/2009
Tổng s n .vn ố tên miề
được đăng ký 9.037 14.345 34.924 60.604 92.992 99.185
Tốc độ tăng trưởng 59% 143% 64% 53% 6,6%
Nhìn chung, việc phát triển TMĐT ở Việt Nam hiện còn mang
tính tự phát, chưa c đượ định h quan ướng bởi chính phủ và các cơ
16
chuyên môn nhà nước. Do đó, sự đầu tư cho TMĐT ở mỗi doanh
nghiệp phụ thuộc vào tầm nhìn, quan điểm của lãnh đạo doanh nghiệp.
Cũng có nhiều t c, doanh nghiổ chứ ệp, cá nhân thành lập những
website TMĐT (sàn giao dị ụ ụch, website ph c v việc cung cấp thông
tin, website rao vặt, siêu thị điện tử...) để giành vị th tiên phong, tuy ế
nhiên, tình hình chung là các website này chưa thực sự được
marketing tốt và phát triển t mang lốt để ại lợi nhuận kinh tế đáng kể.
1.2. Khái niệm thương m n tại điệ ử
1.2.1. Mộ ố ậ ữt s thu t ng , cách hiểu và khái niệm thương mại
đ ửiện t
Từ khi các ứng d ng cụ ủa Internet được khai thác nhằm phục vụ
cho mụ đc ích thương mạ ề ậi, nhi u thu t ngữ khác nhau đã xuất hiện để
chỉ các hoạt động kinh doanh điện tử trên Internet như: “thương mại
đ ửiện t ” (electronic commerce hay e-commerce); "thương mại trực
tuy iến" (online trade); "thương mại đ ều khiển học" (cyber trade);
"thương mại không giấy tờ" (paperless commerce hoặc paperless
trade); “thương mại Internet” (Internet commerce) hay “thương mại số
hoá” (digital commerce). Trong cuốn sách này, chúng tôi sẽ s d ng ử ụ
thống nhất một thuật ngữ “thương mại điện tử” (electronic
commerce), thuật ngữ được dùng phổ bi n trong tài li u c a các tế ệ ủ ổ
chức trong và ngoài nước cũng như trong các tài liệu nghiên cứu khác.
Ban i n đầu, khi thuật ngữ “thương mạ điện tử” xuất hiệ đã có
nhiều cách hiểu theo các góc độ nghiên cứu khác nhau như sau:
Công nghệ thông tin: Từ góc độ công nghệ thông tin, TMĐT là
quá trình phân phố ị ụi hàng hóa, d ch v , thông tin hoặc các thanh toán
thông qua các mạng máy tính hoặc bằng các phương tiện điện tử khác.
Th iương mạ : Từ góc độ thương mại, TMĐT cung cấp những khả
năng mua, bán hàng hóa, dịch vụ và thông tin thông qua Internet và
các dịch vụ trực tuyến khác.
Quá trình kinh doanh: Từ góc độ quá trình kinh doanh, TMĐT
đ ựang th c hiện kinh doanh điện tử bằng cách hoàn thành quá trình
17
kinh doanh thông qua mạng điện t và vử ới cách ấy sẽ d ần thay thế
cách thức kinh doanh vật thể thông thường.
Dịch vụ: Từ góc độ dịch vụ, TMĐT là công cụ mà thông qua đó
có thể đáp ng ứ được những mong muốn của chính phủ, các doanh
nghiệp, người tiêu dùng, các nhà quản lý để cắt giảm giá dịch vụ trong
khi vẫn không ngừng nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng và gia
tăng tốc độ phân phố ị ụi d ch v .
Giáo dục: Từ góc độ giáo dục, TMĐT là tạo khả n ng ă đào tạo và
giáo dục trực tuyến ở các trường phổ thông, đại học và các tổ chức
khác bao gồm cả các doanh nghiệp.
Hợp tác: Từ góc độ h hợp tác, TMĐT là khung cho sự ợp tác bên
trong và bên ngoài tổ chức.
Cộng đồng: Từ góc độ c ng ộ đồng, TMĐT cung cấp một a đị
điểm hợp nhất cho những thành viên của cộng đồng để học hỏi, trao
đổi và hợp tác.
Hiện nay, có nhiều i u định nghĩa về TMĐT. Dướ đây giới thiệ
một số định nghĩa TMĐT phổ biến.
Theo Emmanuel Lallana, Rudy Quimbo, Zorayda Ruth Andam,
(ePrimer: Giới thiệu về TMĐT, Philippines: DAI-AGILE, 2000)
“TMĐT là việc sử dụng các phương tiện truy n tền thông điệ ử và công
nghệ xử lý thông tin số trong giao dịch kinh doanh nhằm tạo ra,
chuy nh nghển tải và đị ĩa lại mối quan hệ để tạo ra các giá trị giữa các
tổ chức và giữa các tổ chức và cá nhân”.
Ủ Đy ban châu Âu đư địa ra nh nghĩa về TM T: “TMĐT u được hiể
là việc thực hiện ho ng tiạt động kinh doanh qua các phươ ện . điện tử
Nó dựa trên vi n tệc xử lý và truy u ền dữ liệ điệ ử d n, ưới dạng văn bả
âm thanh và hình ảnh”.
Theo Anita Rosen, (Hỏi và đáp về TMĐT USA: American
Management Association, 2000), “TMĐT bao hàm một loạt hoạt ng độ
kinh doanh trên mạng đối với các sản phẩm và dịch vụ” hoặc Thomas L.
(Mesenbourg, Kinh doanh điện tử: Định nghĩa, khái niệm và kế hoạch
18
th n)ực hiệ , đưa ra định nghĩa: “TMĐT thường c đồng nghĩa với việ
mua và bán qua Internet, hoặc tiến hành bất cứ giao dịch nào liên
quan n h dđến việc chuyể đổi quyền sở ữu hoặc quyền sử ụng hàng hoá
hoặc dịch vụ qua mạng máy tính”. Định nghĩa này chỉ bó hẹp cho
những giao dịch qua mạng máy tính hoặc mạng Internet.
Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế của Liên Hợp quốc
(OECD) đưa ra định nghĩa TMĐT: “TMĐT c đượ định nghĩa sơ bộ là
các giao dịch thương mại dựa trên truyền dữ liệu qua các mạng
truyền thông như Internet”.
Tổ chức Thương mại thế giới WTO định nghĩa: “TMĐT bao gồm
việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối s c mua ản phẩm đượ
bán và thanh toán trên mạng Internet, nhưng t được giao nhận mộ
cách hữu hình cả các sản ph ng nhẩm được giao nhận cũ ư những
thông tin số hóa thông qua mạng Internet”.
Như vậy, khái niệm “thương mại điện tử” được hiểu theo nghĩa
r ng nghộ và ĩa hẹp. Nghĩa rộng và hẹp ở đây phụ thuộc vào cách tiếp
cận rộng và hẹp của hai thuật ngữ "thương mại" và "điện tử".
Bảng 1.4: TMĐT theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp
Phương tiện T) điện tử (PTĐ
Nghĩa rộng Nghĩa hẹp
Nghĩa
rộng
1- TMĐT là toàn bộ các giao
dịch mang tính thương mại
được tiến hành bằng các PTĐT
3- TMĐT là toàn bộ các giao dịch mang
tính thương m n hành bại được tiế ằng các
PTĐT mà chủ y n ếu là các mạng truyề
thông, mạng máy tính và Internet
Thương mại
Nghĩa
hẹp
2- TMĐT là các giao dịch mua
bán được tiến hành bằng các
PTĐT
4- TMĐT là các giao dịch mua bán được
tiến hành bằng mạng Internet
Theo định nghĩa này, khái niệm “Thương mại Internet” là khái
niệm có nội hàm hẹp hơn khái niệm “TMĐT”.
Từ các định nghĩa trên và sau khi xem xét khái niệm TMĐT theo
nghĩa rộng và hẹp, có th ng quát ể đưa ra một định nghĩa mang tính tổ
19
về thương mạ ệi đi n tử, được sử ứ dụng chính th c trong giáo trình này,
theo đó “Thương mại điện tử là việc tiến hành các giao dịch thương
mại thông qua mạng Internet, các mạng truyền thông và các phương
tiện điện tử khác”
Ở đ ây, giao dịch thương mại cần hiểu theo nghĩa rộng c a đượ đư
ra trong Luật mẫu về TM T cĐ ủa Ủy ban Liên Hợp quốc về Luật
Thương mại Quốc tế (UNCITRAL): “Thuật ngữ Thương mại cần
được diễn giải theo nghĩa rộng để bao quát các vấn đề phát sinh từ
mọi quan hệ mang tính chất thương mại dù có hay không có hợp
đồng. Các quan hệ mang tính thương m i bao gạ ồm các giao dịch sau
đ ấ ứây: B t c giao dịch nào về thương mại cung cấp hoặc trao đổi hàng
hóa hoặc dịch vụ; thỏa thuận phân phối; đại diện hoặc ng đại lý thươ
mại, ủy thác hoa hồng; cho thuê dài hạn; xây dựng các công trình; tư
vấn; kỹ thuật công trình; đầu tư; cấp vốn; ngân hàng; bảo hiểm; thỏa
thuận khai thác hoặc tô nhượng; liên doanh các hình thức khác về h p ợ
tác công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng hóa hay hành
khách bằ ắ ặ ộng đường biển, đường không, đường s t ho c đường b ”.
Luật mẫu không định nghĩa TMĐ ựT tr c tiếp nhưng theo cách
hiểu trên thì phạm vi của TMĐT r t rấ ộng, bao quát hầu hết các lĩnh
vực hoạt động kinh tế, việc mua bán hàng hóa và dịch vụ chỉ là một
trong hàng nghìn lĩnh vực áp dụng của TMĐT. Ho ạt động và các giao
dịch thương mại được thực hiện thông qua các phương tiện thông tin
liên lạc đã tồn tại hàng chục năm nay và đạt tới doanh số hàng tỷ USD
mỗi ngày. Về bản chất, TMĐT không khác TMTT nhưng a được dự
trên chủ ế Đ y u các PT T.
Trong thực tế, người ta thường nhấn mạnh t đến bốn nhóm hoạ
động chính của TMĐT: hoạt độ động mua, hoạt ng bán, hoạt động
chuy hoển giao và ạt động trao đổi của các nhóm đối tượng hàng hóa
là sản phẩm, dịch vụ và thông tin.
1.2.2. c Đặ điểm của thương mại điện tử
Thương mại điện tử có một số đ đặc iểm sau:
20
Thứ nhất, TMĐT là một phương thức thương mại sử dụng các
PT
ĐT
(*)
để tiến hành các giao dịch thương mại. Việc sử dụng các
PTĐT cho phép các bên thực hiện các hoạt động mua, bán, chuyển
giao, trao đổi các “thông tin” v s ề ản phẩm, hàng hóa, dịch vụ… dễ
dàng. Các “thông tin” được hiểu là bất cứ gì có thể ề ằ truy n tải b ng kỹ
thuật điện tử như thư điện tử, thông điệp điện tử, các tập tin văn bản,
các cơ ở s dữ liệu, các bảng tính (spreadsheet), các bản vẽ thi t kế ế
bằng máy tính điện tử (computer-aid design: CAD), các hình đồ h a ọ
(graphical image), quảng cáo, chào hàng, hóa đơn, biểu giá, hợp ng, đồ
hình nh ” ả động (flash), video, âm thanh, v.v... Việc trao đổi “thông tin
qua mạng máy tính và Internet giúp các bên giao dịch cung cấp,
truyền tải các nội dung giao dịch và không cần phải in ra giấy trong
bất kỳ công đoạn nào của toàn bộ ụ quá trình giao dịch. Ví d :
Amazon.com kinh doanh rất nhiều s n ph n tả ẩm như đồ điệ ử, băng a đĩ
nhạc... và chủ yếu là các loạ ụi sách, có tr sở đặt tại Seattle,
Washington (Mỹ) nhưng không có bất cứ một cửa hàng vật lý nào.
Việc bán sách của công ty được thực hiện trực tiếp qua mạng Internet,
hoạt ng động cung ứ được thực hiện trên cơ s a ở phối hợp trực tiếp giữ
công ty với các nhà xuất bản.
Thứ hai, TMĐT có liên quan mật thiết c đến TMTT và phụ thuộ
sự phát tri n mể ạng máy tính và Internet. TMĐT có liên quan mật thiết
với TMTT, các giao dịch TMĐT sđược thực hiện trên cơ ở các giao
dịch TMTT, nhiều công việc và quá trình giao dịch TMĐT có liên
quan đến TM truyền thống. Tuy nhiên, khác với các giao dịch TMTT
được tiế ấn hành trên gi y, qua đ ệi n thoại, những người đưa tin, bằng xe
tải, máy bay và các phương tiện khác, các giao dịch TMĐT chủ yếu
được tiến hành trên các mạng máy tính điện tử. Vì thế, giao dịch
TMĐT phụ thuộc sự phát triển mạng máy tính và Internet. Tuy nhiên,
(*)
Các PTĐT là các phương tiện hoạt động dựa trên công nghệ điện, điện tử, kỹ thuật
số, từ tính, truyền dẫn không dây, quang học, điện từ hoặc công nghệ tương tự ệ. Hi n nay
các PTĐT d m: được sử ụng trong TMĐT gồ Điện thoại, máy điện báo (Telex) và máy fax,
phát thanh, truyền hình, thiết bị k … ĩ thuật số đặc biệt và chủ yếu nhất là các Mạng máy tính
và Internet (www).
| 1/188
| | Tải xuống

Có thể bạn quan tâm:

Preview text:

Tr−êng §¹i häc Th−¬ng m¹i
Bé m«n: qu¶n trÞ t¸c nghiÖp th−¬ng m¹i ®iÖn tö
PGS.TS. NguyÔn V¨n Minh (Chñ biªn) Gi¸o tr×nh
Th−¬ng m¹i ®iÖn tö c¨n b¶n
NHμ XUÊT B¶N THèNG Kª Hμ Néi, 2011 2
LỜI NÓI ĐẦU
Bước sang thiên nhiên kỷ thứ ba, chúng ta đang chứng kiến một
sự chuyển biến to lớn của nhân loại, khi mà Internet bùng nổ và trở
thành một trong những nền tảng quan trọng của mọi hoạt động xã hội.
Theo ông Marc Andressen, một trong những người tiên phong của
thương mại Internet, tính đến cuối năm 2004, trên thế giới có khoảng
800 triệu người sử dụng Internet, con số này được dự đoán sẽ lên đến
3 tỷ trong thập kỷ tới. Internet World Stats (internetworldstats.com)
đã thống kê được vào tháng 3 năm 2005 có khoảng 68% dân số Mỹ sử
dụng Internet. Điều thú vị hơn là trên 90% số người sử dụng Internet
có độ tuổi từ 5 đến 17. Tỷ lệ này sẽ vẫn còn tăng và đó là xu hướng
chung của hầu hết các nước. Như một tất yếu khách quan, mọi mặt
của đời sống xã hội sẽ có sự thay đổi đáng kể. Và kéo theo đó là sự
thay đổi về một số mặt trên bình diện chung toàn thế giới. Điều đáng
chú ý ở đây là con người tiến hành kinh doanh theo một phương thức
mới, nhất là trong việc quản lý thị trường và giao dịch.
Thương mại điện tử (TMĐT) mô tả cách thức mà giao dịch đư c ợ
tiến hành qua các mạng, chủ yếu là qua Internet. Đó là một quá trình
mua và bán hàng hóa, dịch vụ và thông tin qua các phương tiện điện
tử. Việc ứng dụng TMĐT trong việc mua bán cổ phiếu trên Internet
đang dần trở nên phổ biến. Như trang Web bán hàng trực tuyến nổi
tiếng Amazon.com, vào những ngày bận rộn nhất của năm 2004 đã
nhận được 2,8 triệu đ n
ơ đặt hàng, hơn hẳn 2,1 triệu đ n
ơ đặt hàng
cùng ngày năm trước. TMĐT không chỉ đơn thuần là mua và bán, nó
còn bao hàm cả giao tiếp, hợp tác, tìm hiểu thông tin điện tử và còn
nhiều hơn nữa. Với những ảnh hưởng của mình, TMĐT đã làm thay
đổi một phần cục diện của thế giới, tác động đến kinh tế, giáo dục và
tất nhiên là cả con người.
Tác động của TMĐT không chỉ dừng lại ở việc tạo ra một kênh
bán hàng trên Web, mà còn tạo cơ sở thiết lập một cấu trúc công 3
nghiệp mới. Dường như đây là một cuộc cách mạng mang đến vô vàn
những cơ hội và cũng ẩn chứa nhiều rủi ro. Nhận thức đư c
ợ điều này,
Chủ tịch tập đoàn Microsoft Bill Gates không ngừng phát triển những
sản phẩm và dịch vụ thương mại điện tử, Internet của mình. Bill Gates
tuyên bố rằng Microsoft luôn đi trước 2 năm so những mô hình kinh
doanh đã lỗi thời của các đối thủ cạnh tranh. Ông biết rằng cạnh
tranh hiện nay không chỉ về sản phẩm, dịch vụ mà còn cả về mô hình
kinh doanh. Do đó mà Microsoft luôn đi trước và dẫn đầu, cái gì đúng
với Microsoft thì sẽ đúng với mọi công ty khác. Và theo ông, lĩnh vực
kinh doanh mạo hiểm nhất, sôi động nhất là trên Web.
Mục đích của cuốn sách này là mô tả TMĐT được tiến hành và
quản lý ra sao, từ đó chỉ ra những thuận lợi, khó khăn và những lợi
ích, những vấn đề, những rủi ro của TMĐT. Cuốn sách được viết trên
góc độ quản trị. TMĐT là một lĩnh vực liên ngành, vì thế mà nó cần
dành được sự quan tâm của các nhà quản lý và các chuyên gia trong
mọi lĩnh vực chức năng của kinh doanh. Tất cả mọi người dù đang
làm việc trong lĩnh vực chính trị, giáo dục, y tế và các lĩnh vực khác
nữa cũng thấy có ích khi nghiên cứu TMĐT.
Ngày nay, TMĐT và kinh doanh điện tử đang trong giai đoạn
tiếp tục phát triển, trong đó sự quan tâm đến công nghệ và ý tưởng
mới luôn được đi kèm với sự chú ý đặc biệt về chiến lược, việc thực
hiện và lợi ích. Đa số mọi ngư i
ờ đều nhận thấy rằng kinh doanh điện
tử có hai phần, nó không chỉ là về công nghệ mà còn về thương mại.
Để phát triển thương mại điện tử, cần đào tạo nguồn nhân lực
thương mại điện tử ở các cấp độ khác nhau, trên các góc độ tiếp cận
khác nhau. Cuốn sách này được viết trước hết phục vụ mục đích đào
tạo chuyên ngành quản trị thương mại điện tử bậc đại học ở Trường
Đại học Thương mại như một học phần nhập môn của chuyên ngành
và như một học phần thuộc kiến thức cơ sở ngành của các chuyên
ngành đào tạo khác của Trường. Hy vọng rằng cuốn sách sẽ có ích
cho sinh viên các trường khác, các nhà kinh doanh và các bạn đ c ọ
quan tâm đến thương mại điện tử. 4
Trong quá trình viết cuốn sách, chúng tôi đã nhận được sự ủng
hộ và giúp đỡ quý giá của nhiều tập thể và cá nhân các nhà khoa học.
Xin bày tỏ sự cảm ơn tới GS.TS Nguyễn Bách Khoa, TS Đàm Gia
Mạnh, TS Trần Văn Hòe, TS Nguyễn Văn Thoan, ThS Nguyễn Bình
Minh, ThS Nguyễn Trần Hưng và các đồng nghiệp, cộng tác viên và
các cán bộ, chuyên viên Phòng Khoa học - Đối ngoại Trường Đ i ạ học
Thương mại.
Nội dung cuốn sách được chia thành 10 chương do tập thể giáo
viên thuộc Khoa Thương mại điện tử, Trường Đại học Thương mại
biên soạn, với sự phân công như sau:
1. Chủ biên: PGS.TS Nguyễn Văn Minh
2. Chương 1, 6, 7 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, CN Trần Hoài
Nam, ThS Chử Bá Quyết biên soạn
3. Chương 2 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, ThS Chử Bá Quyết biên soạn
4. Chương 3, 4 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, CN Trần Hoài
Nam biên soạn
5. Chương 5, 10 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh biên soạn
6. Chương 8 do PGS.TS Nguyễn Văn Minh, ThS Chử Bá Quyết biên soạn
7. Chương 9 do ThS Chử Bá Quyết biên soạn
Vì thương mại điện tử là một vấn đề khá mới mẻ, hơn nữa, do bị
giới hạn về tài liệu, về trình độ hiểu biết và kinh nghiệm, cuốn sách
khó tránh khỏi những sơ xuất. Chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng
góp để tiếp tục hoàn thiện cuốn sách trong những lần xuất bản sau.
Xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm của bạn đ c ọ .
Hà Nội, tháng 10 năm 2010 NHÓM TÁC GIẢ 5 6 Môc lôc Trang LỜI MỞ ĐẦU 3
Chương 1: TỔNG QUAN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 11
1.1. Sự hình thành và phát triển của thương mại điện tử 11
1.2. Khái niệm thương mại điện tử 16
1.3. Phạm vi và chức năng của thương mại điện tử 28
1.4. Lợi ích và trở ngại của ứng dụng thương mại điện tử 29
1.5. Những điều kiện áp dụng thương mại điện tử 36
1.6. Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu học
phần thương mại điện tử căn bản 40
Tóm tắt chương 1 41
Câu hỏi ôn tập 41
Chương 2: THỊ TRƯỜNG TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 42
2.1. Khái niệm và bản chất thị trường điện tử 42
2.2. Những điểm khác biệt giữa thị trường truyền thống và thị trường điện tử 43
2.3. Những yếu tố cơ bản cấu thành thị trường điện tử 44
2.4. Phân loại thị trường điện tử 49
2.5. Một số công cụ sử dụng trong thị trường điện tử 53
Tóm tắt chương 2 59
Câu hỏi ôn tập 60
Chương 3: KẾT CẤU HẠ TẦNG CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 61
3.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc tổ chức kết cấu hạ tầng
công nghệ thông tin - truyền thông cho thương mại điện tử 61 7
3.2. Kết cấu hạ tầng ngoại vi của thương mại điện tử 65
3.3. Kết cấu hạ tầng công nghệ thông tin của doanh nghiệp 81
Tóm tắt chương 3 106
Câu hỏi ôn tập 106
Chương 4: MÔ HÌNH KINH DOANH TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 107
4.1. Khái niệm, các nhân tố cơ bản của mô hình kinh doanh 107
4.2. Các mô hình kinh doanh chủ yếu trong thương mại điện
tử giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng (B2C e- commerce) 121
4.3. Các mô hình kinh doanh chủ yếu trong thương mại điện tử B2B 134
4.4 Các mô hình kinh doanh đặc thù của thương mại điện tử 143
Tóm tắt chương 4 147
Câu hỏi ôn tập 148
Chương 5: GIAO DỊCH TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 149
5.1. Chuỗi giá trị thương mại 149
5.2 Một số giao dịch cơ bản trong thương mại điện tử 160
5.3 Một số hệ thống giao dịch trong thương mại điện tử 180
Tóm tắt chương 5 188
Câu hỏi ôn tập 188
Chương 6: THANH TOÁN TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 189
6.1. Khái niệm và phân biệt thanh toán điện tử với thanh toán truyền thống 189
6.2. Các hệ thống thanh toán điện tử 194
Tóm tắt chương 6 231
Câu hỏi ôn tập 232 8
Chương 7: AN TOÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 233
7.1. Định nghĩa, những vấn đề đặt ra trong an toàn thương mại điện tử 233
7.2. Các nguy cơ và các hình thức tấn công đe dọa an toàn TMĐT 240
7.3. Quản trị an toàn thương mại điện tử 252
7.4. Một số giải pháp công nghệ đảm bảo an toàn trong thương mại điện tử 255
Tóm tắt chương 7 283
Câu hỏi ôn tập 284
Chương 8: CÁC KHÍA CẠNH LUẬT PHÁP, ĐẠO ĐỨC VÀ XÃ
HỘI CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 285 8.1. Các khía cạnh đ o
ạ đức và pháp luật của thương mại điện tử 285
8.2. Sự gian lận trong thương mại điện tử, bảo vệ người tiêu
dùng và người bán hàng trong thương mại điện tử 306
8.3. Một số vấn đề xã hội trong thương mại điện tử 313 8.4. Hợp đ n ồ g điện tử 326
Tóm tắt chương 8 346
Câu hỏi ôn tập 347
Chương 9: DỰ ÁN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 348
9.1. Xây dựng kế hoạch cho dự án thương mại điện tử 348
9.2. Tự phát triển và thuê ngoài 355
9.3. Quản lý thực thi dự án thương mại điện tử 360
9.4. Nhân lực trong vận hành dự án thương mại điện tử 362
Tóm tắt chương 9 366
Câu hỏi ôn tập 366 9
Chương 10: NHỮNG LĨNH VỰC ỨNG DỤNG TMĐT VÀ
TƯƠNG LAI CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 367
10.1. Những lĩnh vực ứng dụng của thương mại điện tử 367
10.2. Tương lai của thương mại điện tử 379
10.3. Xu hướng tích hợp thị trường thực và thị trường ảo 388
Tóm tắt chương 10 389
Câu hỏi ôn tập 390 10 Chương 1
TỔNG QUAN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
Mục đích nghiên cứu
Hiểu được sự hình thành và phát triển của thư n
ơ g mại điện tử (TMĐT).
Xác định và phân biệt TMĐT với thương mại truyền thống
(TMTT), TMĐT với kinh doanh điện tử (KDĐT) và các mức
độ số hóa của TMĐT.
 Đánh giá vai trò của TMĐT, các lợi ích và trở ngại của ứng
dụng TMĐT.
Mô tả chức năng và phạm vi của TMĐT.
Mô tả các điều kiện ứng dụng TMĐT trong doanh nghiệp.
Nội dung học phần và các phương pháp nghiên cứu học phần.
1.1. Sự hình thành và phát triển của thương mại điện tử
1.1.1. Quá trình hình thành thương mại điện tử
Vào những năm 60 của thế kỷ XX, việc trao đổi dữ liệu điện tử
và thư tín điện tử (e-mail) đã được nhiều doanh nghiệp trên thế giới
thực hiện trên các mạng nội bộ (intranet) của mình. Cũng trong
khoảng thời gian này, việc tự động hoá trong ngành công nghiệp dịch
vụ tài chính bắt đầu hình thành và phát triển, chẳng hạn như quá trình
xử lý séc ra đời vào những năm 60 của thế kỷ XX, tiếp theo là quá
trình xử lý thẻ tín dụng và chuyển tiền điện tử. Tiếp đó là sự ra đời của
các trạm giao dịch tự động cho phép khách hàng có thể thực hiện giao
dịch và truy cập trực tiếp tới các thông tin về tài khoản của mình. Vào
những năm 80 của thế kỷ XX, nhiều hệ thống giao dịch tự động được
đưa vào hoạt động với việc sử dụng các thiết bị giao dịch tự động 11
(ATMs - Automatic Teller Machines) và các thiết bị điểm bán hàng
(Point-of-Sale machines). Khái niệm chuyển tiền số hoá hay chuyển
tiền điện tử giữa các ngân hàng và các tổ chức tài chính ra đời và phát
triển cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, khi nói tới sự hình thành và phát triển của TMĐT,
trước hết người ta gắn nó với sự ra đời và phát triển của Internet.
Internet là mạng lưới máy tính rộng lớn gồm nhiều mạng máy tính nằm
trải rộng khắp toàn cầu; từ các mạng lớn và chính thống như mạng của
các trường đại học, các viện nghiên cứu, các công ty như Microsoft,
AT&T, Digital Equipment,... đến các mạng nhỏ và không chính thống
khác (của các nhóm hoặc của một cá nhân nào đó). Ngày càng có nhiều
mạng máy tính ở mọi nơi trên thế giới được kết nối với Internet.
Internet bắt nguồn từ một dự án do Cơ quan quản lý các dự án
nghiên cứu cao cấp (ARPA - Advanced Research Projects Agency)
thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ khởi xướng năm 1969, với mục tiêu tạo ra
một mạng máy tính tin cậy kết nối giữa Bộ Quốc phòng Mỹ với các
nhà thầu nghiên cứu khoa học và quân sự (bao gồm một số lớn các
trường đại học, nơi tiến hành các hoạt động nghiên cứu quân sự).
Mục tiêu hình thành mạng máy tính tin cậy này bao gồm việc
thiết lập hệ thống đường dẫn năng động, đảm bảo rằng trong trường
hợp nếu một liên kết mạng nào đó bị phá huỷ do các cuộc tấn công thì
lưu thông trên mạng có thể tự động chuyển sang những liên kết khác.
Cho đến nay, Internet hiếm khi bị tấn công, nhưng những sự cố do cáp
bị cắt đứt lại thường xảy ra. Do đó, đối với Internet, việc quan trọng là
cần đề phòng cáp bị đứt.
Đầu thập kỷ 70 của thế kỷ XX, dự án trên thành công và mạng
ARPANET - tiền thân của mạng Internet - ra đời. Thành công của
mạng ARPANET khiến cho nhiều trường đại học của Mỹ muốn gia
nhập mạng này. Năm 1974, do nhiều mạng của các trường đại học và
các cơ quan nghiên cứu được kết nối với ARPANET nên người ta gọi
nó là "Internet" (liên mạng), dù vậy, nó vẫn được gọi là ARPANET.
Cho đến năm 1980, do số lượng các đ a
ị điểm trường đại học trên
mạng quá lớn và ngày càng tăng lên khiến cho nó trở nên khó quản lý, 12
Bộ Quốc phòng Mỹ quyết định tách thành hai mạng: MILNET cho
quân sự và một mạng ARPANET mới, nhỏ hơn dành cho các địa điểm
phi quân sự. Tuy nhiên, hai mạng này vẫn được liên kết với nhau nhờ
một chương trình kỹ thuật gọi là giao thức Internet (IP - Internet
Protocol) cho phép lưu thông được dẫn từ mạng này sang mạng kia
khi cần thiết. Tuy lúc đó chỉ có hai mạng nhưng kỹ thuật IP được thiết
kế cho phép khoảng 10.000 mạng hoạt động. Các mạng được kết nối
dựa trên kỹ thuật IP đều có thể sử dụng nó để giao tiếp, nên các mạng
này đều có thể trao đổi các thông điệp với nhau.
Đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, để phục vụ hoạt động nghiên cứu
trong cả nước, Quỹ Khoa học quốc gia Mỹ (NSF - National Science
Foundation) quyết định thành lập năm trung tâm siêu máy tính để các
nhà nghiên cứu trên khắp đất nước có thể gửi chương trình của họ tới
đó tính toán rồi gửi kết quả trở lại thông qua ARPANET. Song, kế
hoạch sử dụng ARPANET cho mục đích này không thực hiện được vì
một số lý do kỹ thuật và chính trị. Vì vậy, NSF đã thiết lập một mạng
riêng - NSFNET - để kết nối với các trung tâm siêu tính toán. Sau đó,
NSF dàn xếp, thiết lập một chuỗi các mạng khu vực nhằm liên kết
những người sử dụng trong từng khu vực với NSFNET và với các khu
vực khác. Ngay lập tức, NSFNET đã phát huy tác dụng. Trên thực tế,
cho đến năm 1990, rất nhiều doanh nghiệp đã chuyển từ ARPANET
sang NSFNET. ARPANET ngày càng trở nên không còn hữu ích nữa
và đã bị loại bỏ sau gần 20 năm hoạt đ n ộ g.
Cùng thời gian này, các mạng sử dụng kỹ thuật IP cũng xuất
hiện tại nhiều nước, đặc biệt là sự ra đ i
ờ của mạng EUnet kết nối trực
tiếp giữa Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Điển, Anh.
Năm 1985, mạng NSFNET được kết nối với hệ thống máy tính
cao tốc xuyên quốc gia dẫn tới sự bùng nổ sử dụng Internet. Năm
1989, mạng EUnet (châu Âu) và mạng AUSSIBnet (Úc) cũng được
kết nối với Internet. Và tới năm 1995, với 3,2 triệu máy tính, 42 triệu
người từ 42.000 mạng máy tính của 84 nước trên thế giới được kết nối
với Internet, Internet chính thức được công nhận là mạng máy tính
toàn cầu (mạng của các mạng). Đây cũng là mốc đánh dấu sự ra đời 13
của TMĐT. Cuối năm 1997, mạng máy tính Việt Nam được kết nối
thành công với mạng Internet. Sự kiện này có thể được coi là thời
điểm ra đời của thương mại điện tử Việt Nam.
1.1.2. Sự phát triển của thương mại điện tử
Sang những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX, khi máy tính cá
nhân được sử dụng rộng rãi không những ở công sở mà cả ở gia đình,
nhiều tổ chức tài chính và các doanh nghiệp sản xuất, thương mại đã mở
rộng các công nghệ sử dụng mạng Internet và mang đến cho khách hàng
ngày càng nhiều dịch vụ trên cơ sở sử dụng máy tính cá nhân cả ở công sở và ở gia đình. Đ
ể tăng nguồn thu nhập, các tổ chức tài chính luôn
nghiên cứu và áp dụng nhiều phương tiện giao dịch thuận lợi, đồng thời
hạ thấp chi phí dịch vụ, rút ngắn thời gian giao dịch của khách hàng.
Chính sự cạnh tranh trong việc phát triển công nghệ thương mại điện tử
và các công nghệ trong dịch vụ đối với khách hàng là động lực thúc đẩy
hoạt động thương mại điện tử ngày càng phát triển.
Doanh số thương mại điện tử trên thế giới thể hiện trong bảng
1.1 cho thấy một tỷ lệ tăng trưởng liên tục và khá cao. Trong những
năm sắp tới, dự đoán TMĐT ở các nước đã phát triển vẫn không
ngừng tăng về doanh số, tuy nhiên, có thể tốc đ ộ tăng sẽ chậm lại.
Trong khi đó, TMĐT ở châu Á đang rất có tiềm năng phát triển, trong
đó có Việt Nam, mặc dù Việt Nam hiện đang có mức độ phát triển
TMĐT chậm hơn một số nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Malaysia, Philippines…
Bảng 1.1: Doanh thu thương mại điện tử bán lẻ trên toàn cầu 2008 2010 2012 2005 2006 (dự đoán) (dự đoán) (dự đoán) Doanh Tăng Doanh Tăng Doanh Tăng Doanh Tăng Doanh Tăng thu, so với thu, so với thu, so với thu, so với thu, so với tỷ năm tỷ năm tỷ năm tỷ năm tỷ năm USD trước, USD trước, USD trước, USD trước, USD trước, % % % % % 144 24 175 21 204 17 267 14 334 11
Nguồn: Forrester Research, 2008 14
Tại Việt Nam, chưa có các số liệu thống kê về doanh số TMĐT.
Sự phát triển của TMĐT đư c
ợ đánh giá gián tiếp qua các số liệu về tình
hình phát triển Internet và triển khai các website kinh doanh trên mạng.
Theo số liệu thống kê của VNNIC, tính đến tháng 4 năm 2008,
số lượng các loại thuê bao Internet quy đổi của Việt Nam đã lên đến
gần 5,6 triệu, với gần 19,5 triệu người sử dụng, cao gấp gần 10 lần so
với năm 2003, tỷ lệ người sử dụng đạt 23,12% dân số. Tỷ lệ này cũng
ngang bằng với tỷ lệ chung của toàn cầu.
Bảng 1.2: Tình hình phát triển Internet đến tháng 6 năm 2010 - Số người sử dụng: 24269083
- Tỉ lệ số dân sử dụng Internet: 24,47 %
- Tổng băng thông kênh kết nối quốc tế của Việt Nam: 53659 Mbps
- Tổng băng thông kênh kết nối trong nước: 68760 Mbps
Trong đó băng thông kết nối qua trạm trung chuyển VNIX: 25000 Mbps
- Tổng lưu lượng trao đổi qua trạm trung chuyển VNIX: 35328591 Gbytes
Nguồn: VNNIC, Thống kê tình hình phát triển Internet đến tháng 6/2010.
Số liệu thống kê của Trung tâm Internet Việt Nam (VNNIC)
cũng cho thấy số lượng tên miền .vn (như .com.vn, .net.vn,...) trong
những năm vừa qua tăng lên nhanh chóng.
Bảng 1.3: Tăng trưởng tên miền .vn qua các năm Thời điểm
12/2004 12/2005 12/2006 12/2007 12/2008 12/2009 Tổng số tên miền .vn được đăng ký 9.037 14.345 34.924 60.604 92.992 99.185 Tốc độ tăng trưởng 59% 143% 64% 53% 6,6%
Nhìn chung, việc phát triển TMĐT ở Việt Nam hiện còn mang tính tự phát, chưa đư c
ợ định hướng bởi chính phủ và các cơ quan 15
chuyên môn nhà nước. Do đó, sự đầu tư cho TMĐT ở mỗi doanh
nghiệp phụ thuộc vào tầm nhìn, quan điểm của lãnh đạo doanh nghiệp.
Cũng có nhiều tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân thành lập những
website TMĐT (sàn giao dịch, website phục vụ việc cung cấp thông
tin, website rao vặt, siêu thị điện tử...) để giành vị thế tiên phong, tuy
nhiên, tình hình chung là các website này chưa thực sự được
marketing tốt và phát triển tốt đ
ể mang lại lợi nhuận kinh tế đáng kể.
1.2. Khái niệm thương mại điện tử
1.2.1. Một số thuật ngữ, cách hiểu và khái niệm thương mại
điện tử
Từ khi các ứng dụng của Internet được khai thác nhằm phục vụ
cho mục đích thương mại, nhiều thuật ngữ khác nhau đã xuất hiện để
chỉ các hoạt động kinh doanh điện tử trên Internet như: “thương mại
điện tử” (electronic commerce hay e-commerce); "thương mại trực
tuyến" (online trade); "thương mại điều khiển học" (cyber trade);
"thương mại không giấy tờ" (paperless commerce hoặc paperless
trade); “thương mại Internet” (Internet commerce) hay “thương mại số
hoá” (digital commerce). Trong cuốn sách này, chúng tôi sẽ sử dụng
thống nhất một thuật ngữ “thương mại điện tử” (electronic
commerce), thuật ngữ được dùng phổ biến trong tài liệu của các tổ
chức trong và ngoài nước cũng như trong các tài liệu nghiên cứu khác.
Ban đầu, khi thuật ngữ “thương mại điện tử” xuất hiện đã có
nhiều cách hiểu theo các góc độ nghiên cứu khác nhau như sau:
Công nghệ thông tin: Từ góc độ công nghệ thông tin, TMĐT là
quá trình phân phối hàng hóa, dịch vụ, thông tin hoặc các thanh toán
thông qua các mạng máy tính hoặc bằng các phương tiện điện tử khác.
Thương mại: Từ góc độ thương mại, TMĐT cung cấp những khả
năng mua, bán hàng hóa, dịch vụ và thông tin thông qua Internet và
các dịch vụ trực tuyến khác.
Quá trình kinh doanh: Từ góc độ quá trình kinh doanh, TMĐT
đang thực hiện kinh doanh điện tử bằng cách hoàn thành quá trình 16
kinh doanh thông qua mạng điện tử và với cách ấy sẽ dần thay thế
cách thức kinh doanh vật thể thông thường.
Dịch vụ: Từ góc độ dịch vụ, TMĐT là công cụ mà thông qua đó
có thể đáp ứng được những mong muốn của chính phủ, các doanh
nghiệp, người tiêu dùng, các nhà quản lý để cắt giảm giá dịch vụ trong
khi vẫn không ngừng nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng và gia
tăng tốc độ phân phối dịch vụ.
Giáo dục: Từ góc độ giáo dục, TMĐT là tạo khả năng đào tạo và
giáo dục trực tuyến ở các trường phổ thông, đại học và các tổ chức
khác bao gồm cả các doanh nghiệp.
Hợp tác: Từ góc độ hợp tác, TMĐT là khung cho sự hợp tác bên
trong và bên ngoài tổ chức.
Cộng đồng: Từ góc độ cộng đồng, TMĐT cung cấp một đ a ị
điểm hợp nhất cho những thành viên của cộng đồng để học hỏi, trao đổi và hợp tác.
Hiện nay, có nhiều định nghĩa về TMĐT. Dưới đây giới thiệu
một số định nghĩa TMĐT phổ biến.
Theo Emmanuel Lallana, Rudy Quimbo, Zorayda Ruth Andam,
(ePrimer: Giới thiệu về TMĐT, Philippines: DAI-AGILE, 2000)
“TMĐT là việc sử dụng các phương tiện truyền thông điện tử và công
nghệ xử lý thông tin số trong giao dịch kinh doanh nhằm tạo ra,
chuyển tải và đ n
ị h nghĩa lại mối quan hệ để tạo ra các giá trị giữa các
tổ chức và giữa các tổ chức và cá nhân”.
Ủy ban châu Âu đưa ra định nghĩa về TMĐT: “TMĐT được hiểu
là việc thực hiện hoạt động kinh doanh qua các phư n
ơ g tiện điện tử.
Nó dựa trên việc xử lý và truyền dữ liệu điện tử dưới dạng văn bản,
âm thanh và hình ảnh”.
Theo Anita Rosen, (Hỏi và đáp về TMĐT USA: American
Management Association, 2000), “TMĐT bao hàm một loạt hoạt đ n ộ g
kinh doanh trên mạng đối với các sản phẩm và dịch vụ” hoặc Thomas L.
(Mesenbourg, Kinh doanh điện tử: Định nghĩa, khái niệm và kế hoạch 17
thực hiện), đưa ra định nghĩa: “TMĐT thường đồng nghĩa với việc
mua và bán qua Internet, hoặc tiến hành bất cứ giao dịch nào liên
quan đến việc chuyển đổi quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hàng hoá
hoặc dịch vụ qua mạng máy tính”. Định nghĩa này chỉ bó hẹp cho
những giao dịch qua mạng máy tính hoặc mạng Internet.
Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế của Liên Hợp quốc
(OECD) đưa ra định nghĩa TMĐT: “TMĐT đư c
ợ định nghĩa sơ bộ là
các giao dịch thương mại dựa trên truyền dữ liệu qua các mạng
truyền thông như Internet”.
Tổ chức Thương mại thế giới WTO định nghĩa: “TMĐT bao gồm
việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm đư c ợ mua
bán và thanh toán trên mạng Internet, nhưng được giao nhận một
cách hữu hình cả các sản phẩm được giao nhận cũng như những
thông tin số hóa thông qua mạng Internet”.
Như vậy, khái niệm “thương mại điện tử” được hiểu theo nghĩa
rộng và nghĩa hẹp. Nghĩa rộng và hẹp ở đây phụ thuộc vào cách tiếp
cận rộng và hẹp của hai thuật ngữ "thương mại" và "điện tử".
Bảng 1.4: TMĐT theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp
Phương tiện điện tử (PTĐT) Nghĩa rộng Nghĩa hẹp
Nghĩa 1- TMĐT là toàn bộ các giao 3- TMĐT là toàn bộ các giao dịch mang T rộng
dịch mang tính thương mại tính thương mại được tiến hành bằng các hư
được tiến hành bằng các PTĐT PTĐT mà chủ yếu là các mạng truyền ơ ng
thông, mạng máy tính và Internet m ại
Nghĩa 2- TMĐT là các giao dịch mua 4- TMĐT là các giao dịch mua bán được hẹp
bán được tiến hành bằng các tiến hành bằng mạng Internet PTĐT
Theo định nghĩa này, khái niệm “Thương mại Internet” là khái
niệm có nội hàm hẹp hơn khái niệm “TMĐT”.
Từ các định nghĩa trên và sau khi xem xét khái niệm TMĐT theo
nghĩa rộng và hẹp, có thể đưa ra một định nghĩa mang tính tổng quát 18
về thương mại điện tử, được sử dụng chính thức trong giáo trình này,
theo đó “Thương mại điện tử là việc tiến hành các giao dịch thương
mại thông qua mạng Internet, các mạng truyền thông và các phương
tiện điện tử khác”
Ở đây, giao dịch thương mại cần hiểu theo nghĩa rộng được đ a ư
ra trong Luật mẫu về TMĐT của Ủy ban Liên Hợp quốc về Luật
Thương mại Quốc tế (UNCITRAL): “Thuật ngữ Thương mại cần
được diễn giải theo nghĩa rộng để bao quát các vấn đề phát sinh từ
mọi quan hệ mang tính chất thương mại dù có hay không có hợp
đồng. Các quan hệ mang tính thương mại bao gồm các giao dịch sau
đây: Bất cứ giao dịch nào về thương mại cung cấp hoặc trao đổi hàng
hóa hoặc dịch vụ; thỏa thuận phân phối; đại diện hoặc đại lý thư n ơ g
mại, ủy thác hoa hồng; cho thuê dài hạn; xây dựng các công trình; tư
vấn; kỹ thuật công trình; đầu tư; cấp vốn; ngân hàng; bảo hiểm; thỏa
thuận khai thác hoặc tô nhượng; liên doanh các hình thức khác về hợp
tác công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng hóa hay hành
khách bằng đường biển, đường không, đường sắt hoặc đường bộ”.
Luật mẫu không định nghĩa TMĐT trực tiếp nhưng theo cách
hiểu trên thì phạm vi của TMĐT rất rộng, bao quát hầu hết các lĩnh
vực hoạt động kinh tế, việc mua bán hàng hóa và dịch vụ chỉ là một
trong hàng nghìn lĩnh vực áp dụng của TMĐT. Hoạt động và các giao
dịch thương mại được thực hiện thông qua các phương tiện thông tin
liên lạc đã tồn tại hàng chục năm nay và đạt tới doanh số hàng tỷ USD
mỗi ngày. Về bản chất, TMĐT không khác TMTT nhưng được dựa trên chủ yếu các PTĐT.
Trong thực tế, người ta thường nhấn mạnh đến bốn nhóm hoạt
động chính của TMĐT: hoạt động mua, hoạt động bán, hoạt động
chuyển giao và hoạt động trao đổi của các nhóm đối tượng hàng hóa
là sản phẩm, dịch vụ và thông tin.
1.2.2. Đ c
ặ điểm của thương mại điện tử
Thương mại điện tử có một số đặc điểm sau: 19
Thứ nhất, TMĐT là một phương thức thương mại sử dụng các
PTĐT(*) để tiến hành các giao dịch thương mại. Việc sử dụng các
PTĐT cho phép các bên thực hiện các hoạt động mua, bán, chuyển
giao, trao đổi các “thông tin” về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ… dễ
dàng. Các “thông tin” được hiểu là bất cứ gì có thể truyền tải bằng kỹ
thuật điện tử như thư điện tử, thông điệp điện tử, các tập tin văn bản,
các cơ sở dữ liệu, các bảng tính (spreadsheet), các bản vẽ thiết kế
bằng máy tính điện tử (computer-aid design: CAD), các hình đồ họa
(graphical image), quảng cáo, chào hàng, hóa đơn, biểu giá, hợp đ n ồ g,
hình ảnh động (flash), video, âm thanh, v.v... Việc trao đổi “thông tin”
qua mạng máy tính và Internet giúp các bên giao dịch cung cấp,
truyền tải các nội dung giao dịch và không cần phải in ra giấy trong
bất kỳ công đoạn nào của toàn bộ quá trình giao dịch. Ví dụ:
Amazon.com kinh doanh rất nhiều sản phẩm như đồ điện tử, băng đ a ĩ
nhạc... và chủ yếu là các loại sách, có trụ sở đặt tại Seattle,
Washington (Mỹ) nhưng không có bất cứ một cửa hàng vật lý nào.
Việc bán sách của công ty được thực hiện trực tiếp qua mạng Internet,
hoạt động cung ứng được thực hiện trên cơ sở phối hợp trực tiếp giữa
công ty với các nhà xuất bản.
Thứ hai, TMĐT có liên quan mật thiết đến TMTT và phụ thuộc
sự phát triển mạng máy tính và Internet. TMĐT có liên quan mật thiết
với TMTT, các giao dịch TMĐT được thực hiện trên cơ sở các giao
dịch TMTT, nhiều công việc và quá trình giao dịch TMĐT có liên
quan đến TM truyền thống. Tuy nhiên, khác với các giao dịch TMTT
được tiến hành trên giấy, qua điện thoại, những người đưa tin, bằng xe
tải, máy bay và các phương tiện khác, các giao dịch TMĐT chủ yếu
được tiến hành trên các mạng máy tính điện tử. Vì thế, giao dịch
TMĐT phụ thuộc sự phát triển mạng máy tính và Internet. Tuy nhiên,
(*) Các PTĐT là các phương tiện hoạt động dựa trên công nghệ điện, điện tử, kỹ thuật
số, từ tính, truyền dẫn không dây, quang học, điện từ hoặc công nghệ tương tự. Hiện nay
các PTĐT được sử dụng trong TMĐT gồm: Điện thoại, máy điện báo (Telex) và máy fax,
phát thanh, truyền hình, thiết bị kĩ thuật số… đặc biệt và chủ yếu nhất là các Mạng máy tính và Internet (www). 20