Khảo sát thông tin để làm rõ khả năng can thiệp xã hội của báo chí trong việc tham gia giải quyết vấn đề an sinh xã hội | Bài tập lớn cơ sở lý luận báo chí

HàC VIàN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYÂN VIàN BÁO CHÍ
MÔN C¡ Sæ LÝ LUÀN BÁO CHÍ BÀI TÀP LâN Tên đề tài:
<Khảo sát thông tin để làm rõ khả năng can thiệp xã
hội của báo chí trong việc tham gia giải quyết vấn đề
an sinh xã hội=
GiÁng viên h°ãng d¿n: TrÁn Minh Tu¿n Lãp: BC02110_K41.4
Tên thành viên: Nguyßn Thß Ph°¢ng Mai, Ph¿m Giang S¢n, Hà Minh
Đăng, Hoàng Tu¿n Anh, Đào Quang Huy HÀ NàI – 2022
HàC VIàN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYÂN VIàN BÁO CHÍ
MÔN C¡ Sæ LÝ LUÀN BÁO CHÍ BÀI TÀP LâN Tên đề tài:
“Khảo sát thông tin để làm rõ khả năng can thiệp xã
hội của báo chí trong việc tham gia giải quyết vấn đề
an sinh xã hội”
GiÁng viên h°ãng d¿n: TrÁn Minh Tu¿n Lãp: BC02110_K41.4
Tên thành viên: Nguyßn Thß Ph°¢ng Mai, Ph¿m Giang S¢n, Hà Minh
Đăng, Hoàng Tu¿n Anh, Đào Quang Huy HÀ NàI – 2022 LäI CÀM ¡N
Để đề tài đ°ợc hoàn thành ngoài nß lực bÁn thân, chúng em xin gửi lßi
cÁm ¡n chân thành tới thÁy TrÁn Minh Tu¿n đã giúp đỡ chúng em trong quá
trình học tÁp môn học C¡ sá lý luÁn báo chí cũng nh° trong quá trình thực hián
bài tÁp. Do tình hình dịch bánh Covid dißn biÁn phāc t¿p, để đÁm bÁo kÁt thúc
học phÁn đánh giá kÁt quÁ học tÁp cho sinh viên nhà tr°ßng và vián Báo chí đã
t¿o điều kián cho chúng em tham gia làm bài tÁp lớn thay cho kì thi chung nh°
bình th°ßng, dù có nhiều thay đổi song chúng em v¿n cố gắng nắm bắt và tiÁp
thu kiÁn thāc hÁt sāc mình. Tuy nhiên với vốn kiÁn thāc còn h¿n hẹp nên chúng
em không thể tránh khỏi những thiÁu sót, r¿t mong nhÁn đ°ợc sự đánh giá, góp
ý cÿa thÁy (cô) để bài tÁp cÿa em đ°ợc hoàn thián h¡n. Chúng em xin chân thành cÁm ¡n! Đ¿i dián tr°áng nhóm Nguyßn Thị Ph°¡ng Mai MĀC LĀC
Mà ĐÀU ........................................................................................... 1
I. Lí do chọn v¿n đề ........................................................................ 1
II. Đối t°ợng và ph¿m vi nghiên cāu ............................................. 3
NàI DUNG ........................................................................................ 5
I. Mát số v¿n đề chung về an sinh xã hái....................................... 5
1. Khái niệm an sinh xã hội ........................................................ 5
2. Đối t°ợng, mÿc tiêu, nội dung, quy mô an sinh xã hội ........... 7
3. Các yếu tố ảnh h°ởng đến an sinh xã hội .............................. 8
4. Vài nét về an sinh xã hái trên thÁ giới .................................. 12
5. An sinh xã hái á Viát Nam ................................................... 17
II. Vai trò cÿa báo chí trong viác phÁn ánh an sinh xã hái .......... 21
1. Vai trò cāa báo chí trong việc phổ biến chính sách an sinh xã
hội .............................................................................................. 21
2. An sinh xã hội qua phản ánh cāa báo chí nói chung và các
báo Lao động, Lao động và Xã hội, Hà Nội Mới ..................... 28
3. Một số số liệu thống kê khảo sát trên 3 tờ báo Lao động và
Xã hội, Lao động, Hà Nội Mới ................................................. 54
4. D° luận xã hội đối với các thông tin về an sinh xã hội trên
báo chí ....................................................................................... 60
KÀT LUÀN ..................................................................................... 63
TÀI LIàU THAM KHÀO ............................................................... 65 Mæ ĐÀU I. Lí do chán v¿n đÃ
Cuác sống hián đ¿i đem l¿i cho con ng°ßi ngày càng nhiều tián nghi
sống nh°ng cũng đang đặt ra nhiều v¿n đề xã hái bāc xúc: môi tr°ßng ô nhißm,
bánh tÁt, thiên tai, th¿t nghiáp, nghèo đói... Xã hái ngày nay đang r¿t quan tâm
tới viác bÁo vá những ng°ßi bị tổn th°¡ng, thiát thòi, yÁu thÁ do hÁu quÁ cÿa
các nguy c¡ này gây ra. Đ¿i bá phÁn các quốc gia trên thÁ giới đều tổ chāc các
ho¿t đáng, đ°a ra những c¡ chÁ, chính sách nhằm hoặc là ngn ngừa, quÁn lý
những khó khn, hoặc giúp con ng°ßi v°ợt qua khó khn. Những c¡ chÁ, chính
sách, dịch vụ hay các ho¿t đáng cÿa nhà n°ớc và cÿa xã hái nhằm đáp āng nhu
cÁu đ°ợc an toàn sinh sống gọi là an sinh xã hái.
NÁu nhìn l¿i quá trình phát triển cÿa xã hái loài ng°ßi, có thể nhÁn th¿y,
d°ới b¿t kỳ giai đo¿n lịch sử nào, con ng°ßi cũng có mong muốn đ°ợc sinh
sống an toàn. Nh°ng những tai ho¿ đÁn từ tự nhiên, xã hái hay chính con ng°ßi
khiÁn mßi ng°ßi đều phÁi đối dián với những nguy c¡ m¿t an toàn cho cuác
sống cÿa mình. Chính vì thÁ, á mßi thßi đ¿i, mßi xã hái hay mßi con ng°ßi nói
riêng đều có những cách thāc khác nhau để khắc phục những nguy c¡ và thiát
h¿i đó. Trong xã hái hián đ¿i, ngoài những c¡ chÁ, chính sách, dịch vụ, ho¿t
đáng cÿa nhà n°ớc và xã hái, ng°ßi ta còn biÁt đÁn những rÿi ro và cách khắc
phục qua mát ph°¡ng tián r¿t hữu hiáu là truyền thông đ¿i chúng.
Các ph°¡ng tián truyền thông đ¿i chúng có vai trò đặc biát quan trọng
trong viác phÁn ánh an sinh xã hái. Vai trò đó đ°ợc biểu hián á chß báo chí là
ph°¡ng tián cÿa các thiÁt chÁ xã hái nhằm bÁo đÁm phổ biÁn thông tin trên quy
mô đ¿i chúng về há thống các chính sách, đ°ßng lối cÿa Nhà n°ớc về an sinh
xã hái; đồng thßi là dißn đàn cho toàn dân thể hián, tÁp hợp các ý kiÁn, kinh
nghiám giÁi quyÁt các v¿n đề an sinh xã hái cũng nh° là ph°¡ng tián kêu gọi
sự giúp đỡ cÿa toàn xã hái đối với mßi cá nhân đang gặp khó khn. 1
An sinh xã hái là cụm từ t°¡ng đối mới á Viát Nam. Tuy nhiên, đây l¿i
là nhiám vụ luôn đ°ợc ĐÁng và Nhà n°ớc đặt lên hàng đÁu trong khi xây dựng
các chính sách về xã hái.
Lịch sử cÿa dân tác Viát Nam gắn liền với các cuác đ¿u tranh giành đác
lÁp và bÁo vá Tổ quốc, chống thù trong, giặc ngoài. Trong các cuác đ¿u tranh,
không những các công trình tự nhiên và xã hái bị tàn phá, mà ng°ßi dân Viát
Nam cũng phÁi gánh chịu m¿t mát r¿t lớn về ng°ßi và cÿa. ThÁm chí, những di
chāng chiÁn tranh còn để l¿i qua r¿t nhiều thÁ há, nh° Ánh h°áng cÿa ch¿t đác
hoá học do quân đái Mỹ rÁi xuống trong thßi kỳ chiÁn tranh Viát Nam.
H¡n 30 nm sau chiÁn tranh, Viát Nam đã và đang tự khắc phục những
vÁt th°¡ng và đang phát triển mọi mặt. Há thống an sinh xã hái đ°ợc hình thành
ngay từ khi Nhà n°ớc Viát Nam dân chÿ Cáng hoà đ°ợc thành lÁp đang ngày
càng đ°ợc hoàn thián. Những nm qua, đặc biát kể từ sau thßi kỳ đổi mới, Viát
Nam đã xây dựng đ°ợc mát há thống các chính sách an sinh xã hái khá ráng
khắp và còn tiÁp tục phát triển há thống an sinh xã hái với mục đích: n°ớc m¿nh, xã hái công bằng, dân chÿ, vn minh=, mang l¿i cuác sống ¿m no,
h¿nh phúc cho mßi ng°ßi dân. Chẳng h¿n nh° các chính sách đối với th°¡ng
binh, bánh binh, gia đình liát sĩ và ng°ßi có công với cách m¿ng; chính sách
xoá đói giÁm nghèo; chính sách đối với những vùng đặc biát khó khn, vùng gặp thiên tai&
Bên c¿nh các chính sách, Nhà n°ớc và toàn dân còn phát triển những
phong trào và há thống dịch vụ để phÁn nào đÁm bÁo an sinh, an toàn xã hái cho mọi ng°ßi dân.
Báo chí Viát Nam là tiÁng nói cÿa ĐÁng và Nhà n°ớc, dißn đàn cÿa nhân
dân, đã vào cuác với những bài viÁt, tin, Ánh phong phú, h¿p d¿n và cÁp nhÁt
về nái dung an sinh xã hái. Báo chí nhìn chung đã cÁp nhÁt đ°ợc các chính
sách, chÿ tr°¡ng mới cÿa ĐÁng, Nhà n°ớc và các phong trào, ho¿t đáng cÿa xã 2
hái về các lĩnh vực liên quan đÁn an sinh xã hái. Tuy nhiên, để phÁn ánh các
v¿n đề an sinh xã hái thÁt sự có hiáu quÁ, báo chí cÁn có những h°ớng đi tích cực h¡n nữa.
Qua khÁo sát 3 tß báo Lao đáng, Lao đáng&Xã hái, Hà Nái Mới trong
thßi gian từ tháng 1/2021 đÁn tháng 11/2021, bài khÁo sát hy vọng làm rõ phÁn
nào vai trò cÿa báo chí nói chung trong viác phÁn ánh các v¿n đề về an sinh xã
hái, đồng thßi rút ra những nhÁn xét ban đÁu nhằm đ°a ra những gợi ý cho viác
thông tin lĩnh vực này tốt h¡n trên báo chí.
Với tÁm quan trọng và ý nghĩa c¿p thiÁt nh° vÁy nên chúng tôi chọn đề
tài II. Đối t°ÿng và ph¿m vi nghiên cứu
Đối t°ÿng nghiên cứu:
Đối t°ợng nghiên cāu cÿa đề tài là những quan điểm lý luÁn chung về an
sinh xã hái và báo chí trong viác phÁn ánh an sinh xã hái qua các tài liáu về an sinh xã hái và báo chí.
Đề tài cũng nghiên cāu s¡ khÁo nền an sinh xã hái á Viát Nam và cách
thāc tiÁp cÁn há thống an sinh xã hái á Viát Nam hián nay.
Ph¿m vi nghiên cứu:
An sinh xã hái là khái niám ráng và mới á Viát Nam hián nay. Lĩnh vực
An sinh xã hái bao gồm nhiều mÁng công tác khác nhau. PhÁn ánh các sự kián
liên quan đÁn an sinh xã hái là nhiám vụ chung cÿa mọi c¡ quan báo chí.
Trong khuôn đề tài, chúng tôi chỉ tÁp trung nghiên cāu v¿n đề An sinh
xã hái đ°ợc phÁn ánh trên 3 tß báo Lao đáng, Lao đáng và Xã hái, Hà Nái Mới
trong thßi gian từ tháng 1/2021 đÁn tháng 11/2021. 3
Đề tài cũng trích d¿n ý kiÁn mát số chuyên gia về lĩnh vực an sinh xã hái
và mát số c¡ quan báo chí để rút ra những nhÁn xét và góp ý để tng tính hiáu
quÁ thông tin về an sinh xã hái trên báo chí. 4 NàI DUNG
I. Mát số v¿n đà chung và an sinh xã hái
1. Khái niệm an sinh xã hội
"An sinh" là mát từ Hán - Viát. An - trong chữ chữ thể nói mát cách khái l°ợc, đ¡n giÁn nh¿t: xã hái an sinh là mát xã hái mà mọi
ng°ßi đ°ợc an toàn sinh sống, hay là có cuác sống an toàn.
D°ới thßi đ¿i tiền công nghiáp, khi đ¿i bá phÁn ng°ßi dân sống nhß vào
nông nghiáp, lao đáng tÁp trung ít, thiÁt chÁ gia đình còn vững m¿nh, há thống
tôn giáo có tiÁng nói quyền lực nh¿t định, thì sự hoá giÁi những rÿi ro phụ thuác
nhiều từ phía gia đình và tôn giáo. Trong xã hái công nghiáp hián đ¿i, các v¿n
đề xã hái càng ngày càng nÁy sinh phāc t¿p, ngày càng nhiều rÿi ro đe do¿ cuác
sống cÿa mßi gia đình, mßi con ng°ßi nh° xung đát sắc tác, các bánh tÁt mới
ch°a có thuốc chữa, m¿t cân bằng sinh thái d¿n đÁn môi tr°ßng sống cÿa con
ng°ßi bị Ánh h°áng trÁm trọng, các tá n¿n xã hái...
Chính vì thÁ, an sinh xã hái luôn đ°ợc đặt ra nh° mát ch°¡ng trình tÁm
cỡ quốc gia, thÁm chí toàn cÁu. Những c¡ chÁ, chính sách, dịch vụ hay các ho¿t
đáng cÿa Nhà n°ớc và xã hái nhằm đáp āng nhu cÁu đ°ợc an toàn sinh sống
đ°ợc gọi là an sinh xã hái.
Trên thÁ giới, an sinh xã hái là từ r¿t phổ cÁp, đặc biát là á những quốc
gia công nghiáp phát triển. Trong tiÁng Anh, từ này th°ßng đ°ợc dùng là "social
security" (an toàn xã hái). Đây là khái niám đ°ợc dùng trong há thống luÁt
pháp, các giáo trình học, từ điển và các dịch vụ xã hái khác. Có thể th¿y r¿t
nhiều định nghĩa về cụm từ này trong các từ điển quốc tÁ.
Ngoài những định nghĩa chung đó, theo các quan điểm cÿa mát số chuyên
gia, an sinh xã hái có thể đ°ợc định nghĩa theo 2 góc đá: hẹp và ráng.
*An sinh xã hái theo nghĩa hẹp: 5
+ giúp cho con ng°ßi đáp āng nhu cÁu c¡ bÁn...là sự chuyển dịch các phúc lợi
bên ngoài thị tr°ßng= (TiÁn sỹ Darkwa, tr°ßng Đ¿i học Tổng hợp Ilinois,
Chicago, bài giÁng + giới tình nguyán nhằm mục đích xoá bỏ sự đói rách, những tình cÁnh bÁn cùng
hoá cÿa xã hái= (Dolgilf Feldstein, 1993).
+ sự trợ giúp để đáp āng nhu cÁu c¡ bÁn trong cuác sống nh° viác làm, thu nhÁp,
l°¡ng thực, thực phẩm, y tÁ và mối quan há= (Karger và Soesz, 1990).
*An sinh xã hái theo nghĩa ráng:
+ coi là chính thāc và là sự quy định phù hợp với những v¿n đề cÿa con ng°ßi= (Karger và Soesz, 1994).
+ làm vì ch¿t l°ợng cuác sống cÿa công dân n°ớc đó= (Dinikito, 1991).
+ mình thông qua mát số bián pháp công cáng nhằm đối phó với những khó khn
về kinh tÁ và xã hái do bị ngừng hoặc bị giÁm thu nhÁp mát cách đáng kể vì ốm
đau, thai sÁn, tai n¿n lao đáng, th¿t nghiáp, tuổi già hoặc chÁt, đồng thßi đÁm
bÁo chm sóc y tÁ và trợ c¿p cho những gia đình đông con= (Công °ớc 102
(Công °ớc về An sinh xã hái, 1952) cÿa Tổ chāc Lao đáng Quốc tÁ (ILO)).
+ bián pháp công cáng nhằm giúp họ khắc phục những khó khn về kinh tÁ và xã
hái do bị ngừng hoặc giÁm thu nhÁp từ nguyên nhân ốm đau, thai sÁn, tai n¿n
lao đáng, th¿t nghiáp, tàn tÁt, ng°ßi già cô đ¡n, trẻ mồ côi...đồng thßi đÁm bÁo 6
chm sóc y tÁ và trợ c¿p cho gia đình đông con= (Từ điển Bách khoa Viát Nam toàn tÁp, 1995).
Tóm l¿i, an sinh xã hái là mát t¿m l°ới chắn, hay mát chiÁc ô đÁm bÁo
an toàn cho xã hái và con ng°ßi, có thể hiểu theo hai nghĩa:
An sinh xã hái á nghĩa hẹp là sự hß trợ bằng vÁt ch¿t, tinh thÁn, các dịch
vụ xã hái... cÿa Nhà n°ớc, cáng đồng xã hái cho những đối t°ợng (cá nhân, gia
đình, cáng đồng) nghèo đói, yÁu thÁ, dß bị tổn th°¡ng, khi họ gặp khó khn để
đáp āng nhu cÁu c¡ bÁn cÿa con ng°ßi.
An sinh xã hái á nghĩa ráng là há thống chính sách, pháp luÁt, ch°¡ng
trình dịch vụ xã hái... đ°ợc Nhà n°ớc, thị tr°ßng và cáng đồng thực hián bằng
nguồn ngân sách Nhà n°ớc, đóng góp cÿa ng°ßi lao đáng và ng°ßi sử dụng lao
đáng nhằm nâng cao nng lực cÿa ng°ßi dân, gia đình và cáng đồng đÁm bÁo
để tng c°ßng khÁ nng ngn ngừa, giÁm nhẹ và đối phó với rÿi ro.
2. Đối tượng, mục tiêu, nội dung, quy mô an sinh xã hội
Từ định nghĩa, có thể rút ra các đặc điểm:
*Đối t°ÿng của an sinh xã hái: Là những cá nhân, nhóm, cáng đồng,
không phân biát giới tính, thành phÁn xã hái, tôn giáo, sắc tác, màu da bị r¡i
vào những hoàn cÁnh khó khn b¿t th°ßng. An sinh xã hái đặc biát đ°ợc thiÁt
kÁ cho những nhóm dß bị tổn th°¡ng nh¿t nh° phụ nữ, trẻ em, ng°ßi già, ng°ßi
khuyÁt tÁt, ng°ßi dân tác thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biát khó khn&
*Māc tiêu của an sinh xã hái: CÁi thián môi tr°ßng, cuác sống cÿa con
ng°ßi, tng khÁ nng cÿa các cá nhân, nhóm, cáng đồng trong viác ngn ngừa,
giÁm nhẹ và đối phó hữu hiáu với các rÿi ro. Hoàn thián há thống luÁt pháp về
an sinh xã hái c¿p quốc gia, khu vực, quốc tÁ, đặc biát là các dịch vụ công cáng
để can thiáp kịp thßi, phòng ngừa, quÁn lý các thiên tai, rÿi ro khi gia đình, cá
nhân, nhóm, cáng đồng không thể āng phó đ°ợc. 7
*Nái dung và các bián pháp của an sinh xã hái: Các chính sách điều
tiÁt hợp lý thu nhÁp cÿa các cá nhân trong xã hái, sử dụng các nguồn đóng góp
(nh° thuÁ, bÁo hiểm, vÁn đáng tự nguyán&) cÿa ng°ßi lao đáng, chÿ sử dụng
lao đáng để tái phân phối cho nguồn lực chung trong những tr°ßng hợp cÁn trợ
giúp để đÁm bÁo an toàn xã hái cho ng°ßi dân thông qua trợ c¿p th¿t nghiáp,
trợ c¿p ốm đau, bÁo hiểm y tÁ& cho ng°ßi lao đáng bị gặp rÿi ro và ng°ßi
trong gia đình sống phụ thuác vào họ.
*Trách nhiám thực thi an sinh xã hái: Các cá nhân, gia đình, cáng
đồng, các tổ chāc phi chính phÿ, các doanh nghiáp, Nhà n°ớc&
*C¿u trúc của há thống an sinh xã hái: Khác nhau phụ thuác vào cách
chia cÿa từng quốc gia. Phổ biÁn là chia há thống an sinh xã hái theo 3 tÁng:
1. Phát triển các dịch vụ xã hái c¡ bÁn để mọi ng°ßi dân đ°ợc h°áng thị,
phát triển và ngn ngừa rÿi ro.
2. Phát triển bÁo hiểm, bÁo hiểm xã hái và nhiều c¡ chÁ thị tr°ßng khác
gắn với viác làm cÿa ng°ßi lao đáng.
3. Trợ giúp đặc biát dành cho những ng°ßi(và ng°ßi phụ thuác vào họ)
r¡i vào hoàn cÁnh đặc biát khó khn nằm ngoài khÁ nng giúp đỡ cÿa gia đình, cáng đồng.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến an sinh xã hội
Xã hái nh° mát c¡ thể, đ°ợc c¿u thành bái muôn vàn tÁ bào và c¿u trúc,
trong đó có các cá nhân, gia đình, nhóm, cáng đồng, giai tÁng& cùng với các
mối quan há phāc t¿p đan xen và các quy luÁt vÁn đáng, phát triển. Con ng°ßi
nói chung đều chịu Ánh h°áng cÿa môi tr°ßng sống trong cuác đßi mình, đó là
môi tr°ßng tự nhiên, xã hái. Trong môi tr°ßng sống đó, con ng°ßi luôn có khÁ
nng chịu những rÿi ro, hiểm ho¿. Bên c¿nh các nguy c¡ đÁn từ tự nhiên nh°
lũ lụt, bão, núi lửa, tuổi già và cái chÁt& Thì bÁn thân con ng°ßi và xã hái cũng 8
vô tình hoặc hữu ý t¿o ra những nguy c¡ b¿t an cho an sinh xã hái. D°ới đây là
mát số nguy c¡ đã đ°ợc thống kê:
*Toàn cÁu hoá và nghèo đói
Bên c¿nh những c¡ hái nh° giao l°u vn hoá, giao th°¡ng má cửa,
chuyển giao công nghá, tri thāc& toàn cÁu hoá cũng mang l¿i những khoÁng
cách giàu - nghèo ngày mát lớn và nguy c¡ các n°ớc nghèo càng nghèo h¡n do
bị nền kinh tÁ- th°¡ng m¿i cÿa n°ớc giàu chi phối. HÁu quÁ là số l°ợng ng°ßi
th¿t nghiáp, phá sÁn tng, ng°ßi nghèo tng và những há buôn bán nhỏ cũng
nh° những gia đình trung l°u trá xuống dß bị tổn th°¡ng.
*Môi tr°ång, thÁm ho¿, sinh thái
Kinh tÁ - th°¡ng m¿i - khoa học - công nghá càng phát triển thì nguy c¡
môi tr°ßng sống cÿa con ng°ßi và các sinh vÁt khác trên thÁ giới bị tàn phá
càng cao. Mát thực tÁ đáng buồn là khi các n°ớc phát triển đã có nền kinh tÁ,
tri thāc và tiềm nng đÿ m¿nh để bÁo tồn thiên nhiên, môi tr°ßng sống cÿa
ng°ßi dân n°ớc mình (điều kián sống cÿa họ r¿t cao - cÁ về thu nhÁp và môi
tr°ßng sống), thì á những n°ớc đang phát triển - n¡i chiÁm phÁn lớn dân số thÁ
giới, môi tr°ßng sống đang bị đe do¿ ngày càng nghiêm trọng. Có điều này vì
các n°ớc đang phát triển không đÿ tiềm lực để vừa phát triển kinh tÁ, vừa xử lý
hÁu quÁ môi tr°ßng do sÁn xu¿t gây nên (th°ßng đòi hỏi chi phí r¿t cao). Mặt
khác, chính toàn cÁu hoá biÁn các n°ớc đang phát triển nh° mát "bãi rác" khổng
lồ chāa những công nghá l¿c hÁu cÿa thÁ giới - những công nghá ch°a đÿ chāc
nng bÁo vá môi tr°ßng.
Tốc đá xây dựng, phát triển cao cũng đòi hỏi các n°ớc đang phát triển
phÁi tÁn dụng những tài nguyên cÿa mình bái nhÁp khẩu là điều phÁi h¿n chÁ
tối đa (để phát triển nhanh nh¿t). Thêm vào đó, ý thāc bÁo vá môi tr°ßng cÿa
con ng°ßi ch°a cao, nh¿t là á các n°ớc, các khu vực nghèo cÿa thÁ giới. 9
Những thÁm ho¿ về môi tr°ßng sinh thái đối với cuác sống con ng°ßi
xu¿t phát từ: ô nhißm không khí(do khí CO2, mêtan từ khai thác gß làm gi¿y,
dÁu lửa&), ô nhißm đ¿t(nặng nh¿t á xung quanh các mỏ khoáng sÁn, vùng nông
nghiáp thâm canh, vùng l°u không dọc xa lá, vùng có nhiều khu công nghiáp
tÁp trung, vùng chāa nhiều n°ớc thÁi lâu nm&), ô nhißm nguồn n°ớc(ô nhißm
n°ớc ngÁm, n°ớc mặt nh° ao, hồ, sông, suối, ô nhißm n°ớc biển& do rác thÁi
công nghiáp, m°a khí quyển&).
*HIV/AIDS và các bánh dßch
HIV/AIDS đ°ợc coi là đ¿i họa dịch bánh lớn nh¿t cÿa con ng°ßi trong
thÁ kỷ 20. Lo¿i virus HIV gây suy giÁm há mißn dịch á ng°ßi và đÁn nay y học
nhân lo¿i v¿n đang bó tay ch°a tìm đ°ợc thuốc phòng - chữa đã lây lan nhanh
chóng qua các châu lục và đÁn mọi n¡i trên thÁ giới. Bái không ai biÁt chắc
mình có phÁi là n¿n nhân cÿa lo¿i virus này hay không và thßi gian ÿ bánh tr°ớc
khi chuyển sang giai đo¿n AIDS là r¿t lâu (7-10 nm) nên nguy c¡ lây lan và
chÁt ng°ßi cÿa nó là vô cùng lớn. H¡n nữa, đây cũng là cn bánh đòi hỏi quá
trình chữa bánh khá tốn kém và kiên trì. Đây cũng là bánh gây sự kỳ thị á nhiều
xã hái, trong đó có Viát Nam nên ng°ßi có HIV/AIDS không những đāng tr°ớc
nguy c¡ kiát quá về tài chính do chữa bánh mà còn r¿t có thể bị m¿t viác làm,
phân biát đối xử và bị từ chối sự giúp đỡ từ cáng đồng và gia đình.
Ngoài HIV/AIDS, nhân lo¿i luôn đāng tr°ớc nguy c¡ những dịch bánh
phát sinh. Trong lịch sử loài ng°ßi, dân số thÁ giới đã và đang bị khÿng hoÁng
khi đối mặt với dịch bánh nh° tÁ, sốt rét, cúm gia cÁm, SARS& Những dịch
bánh này t¿n công và gây thiát h¿i m¿nh nh¿t á những ng°ßi nghèo và những
ng°ßi yÁm thÁ trong xã hái, đặc biát là trẻ em, phụ nữ và ng°ßi già.
*ChiÁn tranh, nái chiÁn, xung đát sắc tác, khủng bố
Hai cuác chiÁn tranh thÁ giới đã làm v¡i đi hàng trm triáu ng°ßi và r¿t
nhiều thÁ há trong các gia đình toàn thÁ giới. 10
ThÁ kỷ 20 cũng đã chāng kiÁn r¿t nhiều cuác chiÁn tranh giành đác lÁp
dân tác nh° chiÁn tranh Liên Xô, chiÁn tranh Viát Nam&và gÁn đây nh¿t đang
là cuác chiÁn giữa Nga và Ukraine. HÁu quÁ cÿa các cuác chiÁn tranh xâm l°ợc
là m¿t mát về vÁt ch¿t cÿa cÁ n°ớc tham chiÁn và n°ớc bị xâm l°ợc; về tinh
thÁn cÿa ng°ßi dân và quân nhân hai bên; về những thÁ há cÿa ng°ßi dân và
quân nhân trong cuác chiÁn. Nh° á Viát Nam hián nay, di chāng chiÁn tranh
v¿n còn á những n¿n nhân ch¿t đác da cam (ch¿t khai quang) do quân đái Mỹ
rÁi xuống trong chiÁn tranh Viát Nam. HÁu quÁ chiÁn tranh r¿t nặng nề đối với
ng°ßi trực tiÁp tham chiÁn, gia đình họ, dân th°ßng và toàn xã hái r¿t nhiều nm sau đó.
ThÁ kỷ 20 cũng là thÁm họa cÿa chÁ đá phân biát chÿng tác A-pác-thai
và diát chÿng Pôn-pốt, thanh trừng sắc tác á Ruanda, Bosnia....
Cuối thÁ kỷ 20, đÁu thÁ kỷ 21, thÁ giới liên tục chịu đựng những cuác
xung đát sắc tác và khÿng bố á khu vực Trung đông, Nam Á, Hoa Kỳ và nhiều
n°ớc ph°¡ng Tây khác. Hián điểm nóng chiÁn sự thÁ giới v¿n còn á Li-bng, I- xra-en, Pa-let-xtin&
Giá cÿa chiÁn tranh, xung đát, khÿng bố bao giß cũng là sinh m¿ng, nhà
cửa, c¡ sá h¿ tÁng, thu nhÁp, viác làm, n°ớc s¿ch, l°¡ng thực& HÁu quÁ nặng
nề nh¿t r¡i vào phụ nữ và trẻ em.
*B¿t bình đẳng xã hái
Phụ nữ hián chiÁm h¡n 1/2 dân số thÁ giới nh°ng phÁi gánh vác tới 2/3
công viác và nhÁn l¿i khoÁn thu nhÁp chỉ bằng 1/10 thu nhÁp cÿa thÁ giới. Phụ
nữ sá hữu d°ới 1% tài sÁn thÁ giới và 2/3 ng°ßi mù chữ trên thÁ giới là phụ nữ.
Đây là những con số do Liên hợp quốc đ°a ra phÁn ánh tình tr¿ng b¿t bình đẳng
giới hián nay trên toàn cÁu.
Cùng với phụ nữ, trẻ em cũng là những đối t°ợng chịu thiát thòi nh¿t.
Trẻ em có nguy c¡ cao h¡n ng°ßi lớn đối với các lo¿i dịch bánh. Trẻ em không 11
đ°ợc quan tâm dß là n¿n nhân cÿa n¿n th¿t học, n¿n buôn ng°ßi, n¿n đói, suy dinh d°ỡng&
Ng°ßi khuyÁt tÁt cũng là những ng°ßi dß bị phân biát đối xử và có
khoÁng cách với cuác sống bình th°ßng. KhoÁng 3/4 ng°ßi khuyÁt tÁt r¡i vào
số ng°ßi nghèo đÁn cực nghèo. T¿i mát số n°ớc công nghiáp, tỷ lá th¿t nghiáp
cÿa ng°ßi khuyÁt tÁt cao h¡n g¿p 2 so với ng°ßi bình th°ßng. T¿i r¿t nhiều
n°ớc, đặc biát là các n°ớc đang phát triển, ng°ßi khuyÁt tÁt ít có c¡ hái tiÁp cÁn
với các dịch vụ công cáng, nh¿t là tr°ßng học và c¡ sá y tÁ, vn hoá do thiÁu
ph°¡ng tián giao thông và công trình tiÁp cÁn với ng°ßi khuyÁt tÁt.
4. Vài nét và an sinh xã hái trên thÁ giãi
Nh° đã nói á phÁn Má đÁu, an sinh xã hái, hay an toàn sinh sống là mong
°ớc cÿa mßi con ng°ßi, mßi cáng đồng ng°ßi ngay từ thÿa hồng hoang. Trong
xã hái ph°¡ng Đông, c¡ chÁ gia đình, cáng đồng, làng m¿c luôn che chá, bao
bọc, giúp đỡ các thành viên khó khn là truyền thống vn hoá từ đßi này sang
đßi khác. D°ới thßi phong kiÁn, giai c¿p thống trị cũng đề ra những chính sách
giúp ng°ßi yÁu thÁ, có nhiều khó khn nh° cô nhi, quÁ phụ, ng°ßi già.
à ph°¡ng Tây, an sinh xã hái, tiÁng Anh là tiÁng Mỹ là từ đã có từ r¿t lâu. Thßi kỳ phong kiÁn, nông dân dựa vào sự ban phát cÿa nhà
thß và sự bố thí cÿa lãnh chúa mßi khi mùa màng th¿t bát, cuác sống đói kém.
Khi chÁ đá phong kiÁn suy tàn, nhà thß không đÿ khÁ nng đối phó với n¿n
nghèo đói tràn lan, nm 1601, á n°ớc Anh đã ban hành đ¿o luÁt Elizabeth cho
ng°ßi nghèo, đây có thể coi là bá luÁt an sinh đÁu tiên á thÁ giới ph°¡ng Tây.
Khi mát số n°ớc chuyển từ chÁ đá phong kiÁn sang chÁ đá t° bÁn chÿ nghĩa,
hàng lo¿t sự thay đổi về ch¿t và l°ợng trong lòng xã hái các n°ớc đó đã dißn ra
tr°ớc và sau đó, kéo theo những v¿n đề xã hái mới nÁy sinh. Cuác cách m¿ng
công nghiáp đÁu thÁ kỷ XVIII khái nguồn từ n°ớc Anh đã mát mặt cÁi thián
sāc sÁn xu¿t, t¿i ra nhiều cÿa cÁi, hàng hoá phục vụ con ng°ßi, nh°ng mặt khác 12
l¿i nÁy sinh n¿n th¿t nghiáp, các hình thāc tá n¿n xã hái, tình tr¿ng l¿m dụng
sāc lao đáng trẻ em... Công nghiáp hoá lan đÁn nông thôn, làm nông dân m¿t
đ¿t kéo ra các đô thị công nghiáp, đem đÁn mát gánh nặng mới cho cáng đồng
thành phố từ các khu nhà ổ chuát đÁn cuác sống b¿p bênh, thu nhÁp th¿p và các
lo¿i bánh tÁt cÿa những c° dân mới này. Để giÁi quyÁt những v¿n đề đó, những
ng°ßi làm công n l°¡ng đã lÁp nên các quỹ cāu tÁ, các hái, đoàn... đồng thßi
đ¿u tranh đòi giới chÿ và Nhà n°ớc phÁi trợ giúp, đÁm bÁo cuác sống cho họ.
Nm 1850, lÁn đÁu tiên á Đāc, nhiều Bang đã thành lÁp quỹ ốm đau và
yêu cÁu công nhân phÁi đóng góp để đề phòng khi thu nhÁp bị suy giÁm, bánh
tÁt hay tai n¿n. Lúc đÁu chỉ giới thợ tham gia, dÁn dÁn, hình thāc bÁo hiểm này
đ°ợc má ráng cho t¿t cÁ mọi ng°ßi có nguy c¡ rÿi ro vì tuổi già, bánh tÁt hay
do nghề nghiáp. ĐÁn nm 1880, Ch°¡ng trình An sinh xã hái đ°ợc công nhÁn
đÁu tiên t¿i Đāc, khi nhÁn đ°ợc sự ÿng há cÿa Thÿ t°ớng Otto von Bismarck.
Ch°¡ng trình không chỉ làm lợi cho công nhân mà còn đón đÁu ch°¡ng trình
cÿa các phong trào xã hái và dành đ°ợc sự ÿng há cÿa giai c¿p công nhân. LuÁt
An sinh xã hái đ°ợc thông qua á Đāc nm 1883 đã quy định viác bắt buác mua
bÁo hiểm ốm đau, do công nhân trÁ 2/3 và ng°ßi sử dụng lao đáng trÁ 1/3. Sau
đó, bÁo hiểm bắt buác cũng áp dụng với hình thāc bÁo hiểm tuổi già, do 3 bên:
công nhân, chÿ lao đáng và Chính phÿ cùng chi trÁ, đ°ợc công nhÁn nm 1889.
Tính ch¿t đoàn kÁt và chia xẻ rÿi ro này đã làm tng trách nhiám cÿa cÁ ba bên
tham gia đóng bÁo hiểm, đồng thßi làm tng nng su¿t lao đáng. Tuy nhiên,
LuÁt về bÁo hiểm th¿t nghiáp mãi đÁn nm 1927 mới đ°ợc thông qua.
Sang những nm 30 cÿa thÁ kỷ XX, mô hình an sinh xã hái cÿa Đāc đã
lan khắp châu Âu, sang các n°ớc Mỹ La tinh, đÁn cÁ Bắc Mỹ và Ca-na-đa. Sau
chiÁn tranh thÁ giới thā hai, an sinh xã hái trá thành lĩnh vực ho¿t đáng phổ
biÁn á các n°ớc mới giành đác lÁp á châu Á, châu Phi và vùng Ca-ri-bê. Ngoài
bÁo hiểm xã hái, các hình thāc giúp nhau nh° cāu trợ xã hái, t°¡ng tÁ xã hái
cũng đ°ợc phát triển để giúp đỡ những ng°ßi khó khn nh° ng°ßi già cô đ¡n, 13
trẻ mồ côi, ng°ßi goá bụa... Các dịch vụ xã hái nh° dịch vụ y tÁ, đề phòng tai
n¿n, dịch vụ cho các đối t°ợng này cũng từng b°ớc đ°ợc má ráng. Há thống
an sinh xã hái đ°ợc hình thành và phát triển đa d¿ng d°ới nhiều hình thāc khác
nhau á từng quốc gia trong các giai đo¿n khác nhau.
T¿i Anh, ch°¡ng trình hành đáng BÁo hiểm quốc gia do David Lloyd
George xây dựng đã đ°ợc thông qua nm 1911, cùng với đó, mát ch°¡ng trình
bÁo hiểm th¿t nghiáp bắt buác và ch°¡ng trình bÁo hiểm ốm đau đã đ°ợc thiÁt
lÁp. Há thống bÁo hiểm th¿t nghiáp lúc đó chỉ tính đÁn công chāc Chính phÿ, y
tá, công nhân làm viác ngoài giß và những ng°ßi có thu nhÁp trên 250 bÁng
Anh/nm. Mát ch°¡ng trình bÁo hiểm nhân m¿ng(bÁo hiểm cho những ng°ßi
sống sót sau các tai n¿n) đã đ°ợc thông qua nm 1925. Nm 1942, ngài William
Henry Beveridge cũng giới thiáu với Quốc hái Anh mát kÁ ho¿ch má ráng
ch°¡ng trình an sinh xã hái, phÁn lớn kÁ ho¿ch này đ°ợc thông qua sau thÁ chiÁn thā II.
Pháp thông qua ch°¡ng trình BÁo hiểm th¿t nghiáp tình nguyán nm
1905 và nm 1928 làm tiÁp các kÁ ho¿ch bÁo hiểm bắt buác về tuổi già và ốm
đau. Trong khi đó, các ch°¡ng trình an sinh xã hái đa d¿ng cũng đ°ợc thực hián
á khắp châu Âu. Các ch°¡ng trình này khác nhau giữa các quốc gia bái lo¿i
hình bÁo hiểm, phân h¿ng công nhân, phÁn chi trÁ giữa công nhân, chÿ lao đáng
và Chính phÿ, các điều kián để đ°ợc nhÁn các trợ c¿p, số l°ợng các trợ c¿p và
cuối cùng là hiáu quÁ chung cÿa ch°¡ng trình. Nm 1922, Liên bang Xô viÁt
đã thông qua mát kÁ ho¿ch an sinh xã hái tổng thể nh° mát phÁn cÿa nền kinh
tÁ xã hái chÿ nghĩa. Chi-lê trá thành n°ớc châu Mỹ la tinh đÁu tiên có mát
ch°¡ng trình an sinh xã hái.
N°ớc Mỹ không có an sinh xã hái c¿p quốc gia cho tới nm 1935, khi
LuÁt An sinh xã hái đ°ợc thông qua nh° mát phÁn cÿa ch°¡ng trình quyÁt sách
mới cÿa Tổng thống. Đ¿o luÁt quy định thực hián chÁ đá bÁo vá ng°ßi già, chÁ
đá tử tu¿t, tàn tÁt, trợ c¿p th¿t nghiáp. LuÁt này đã t¿o ra hai ch°¡ng trình bÁo 14
hiểm xã hái: mát ch°¡ng trình bồi th°ßng th¿t nghiáp c¿p bang- liên bang và
mát ch°¡ng trình c¿p liên bang về bÁo hiểm h°u trí cho ng°ßi già.
LuÁt An sinh xã hái nm 1935 cÿa Hoa Kỳ chỉ đề cÁp đÁn những công
nhân thuác các ngành nghề th°¡ng m¿i và công nghiáp, nh°ng sau đó, mát vài
sửa đổi lớn đã làm tng số l°ợng công nhân thuác các ngành nghề khác đ°ợc
h°áng nguồn trợ c¿p này. Nm 1965, Quốc hái Mỹ ban hành ch°¡ng trình
chm sóc y tÁ, cung c¿p các lợi ích về y tÁ cho ng°ßi trên 65 tuổi, phối hợp với
ch°¡ng trình trợ giúp y tÁ cho những ng°ßi nghèo (không kể tuổi tác). Mát sự
sửa đổi nm 1972 đã thắt chặt những sự gia tng về lợi ích cho ng°ßi nghỉ h°u
h°áng an sinh xã hái với sự gia tng về chỉ số giá cÁ tiêu dùng.
Nm 1941, t¿i HiÁn ch°¡ng Đ¿i Tây d°¡ng và sau đó là Tổ chāc Lao
đáng quốc tÁ (ILO) cũng đã chính thāc sử dụng thuÁt ngữ "An sinh xã hái"
trong các công °ớc quốc tÁ. An sinh xã hái đ°ợc thừa nhÁn là quyền cÿa con ng°ßi.
ĐÁn nay, an sinh xã hái phổ biÁn á hÁu hÁt các n°ớc trên thÁ giới nh°
các hình thāc t°¡ng trợ l¿n nhau, nh°ng nhìn chung đều có chung thiÁt chÁ
chính thāc đÁu tiên là bÁo hiểm xã hái. Vì thÁ mà cách hiểu an sinh xã hái là
bÁo hiểm xã hái đôi khi v¿n bị nhÁm l¿n. Hián có nhiều mô hình an sinh xã hái
khác nhau á mßi n°ớc, mßi khu vực trên thÁ giới. Ví dụ nh° mô hình n°ớc phúc lợi châu Âu= (các n°ớc Đāc, Hà Lan, Thuỵ Điển...) dựa trên bÁo
hiểm bắt buác và quyền cÿa công dân đ°ợc h°áng an sinh thu nhÁp, an sinh
tuổi già và an toàn sāc khoẻ. Mô hình an sinh dựa trên bÁo hiểm tự nguyán và
trợ giúp xã hái cho những ng°ßi không có khÁ nng tự giúp mình (bao gồm cÁ
trợ c¿p th¿t nghiáp) nh° á Mỹ, Ca-na-đa, Úc. Mô hình an sinh kÁt hợp giữa bÁo
hiểm xã hái bắt buác dành cho khối chính thāc với trợ giúp xã hái tình nguyán
á các n°ớc đang phát triển nh° Sinh-ga-po, In-đô-nê-xi-a...
*Mô hình an sinh xã hái ç mát số n°ãc trên thÁ giãi: 15
Mỹ: Hián nay, m¿ng l°ới an sinh xã hái cÿa Mỹ đ°ợc chia thành 2 trụ
cát chính: BÁo hiểm xã hái và Trợ giúp xã hái và các dịch vụ phúc lợi khác.
- BÁo hiểm xã hái, gồm: BÁo hiểm h°u trí, bÁo hiểm nhân thọ, bÁo hiểm
tàn tÁt, bÁo hiểm y tÁ cho ng°ßi già, ng°ßi khuyÁt tÁt, ng°ßi bị mát số bánh nan
y, bÁo hiểm th¿t nghiáp, an sinh thu nhÁp bổ sung.
- Trợ giúp xã hái và các dịch vụ phúc lợi khác, gồm: trợ giúp cho gia
đình có trẻ em khó khn, trợ giúp y tÁ, các dịch vụ cho bà mẹ, trẻ em, cāu trợ
trẻ em, trợ giúp phiÁu l°¡ng thực, trợ giúp nng l°ợng.
Thuỵ Điển: An sinh xã hái đ°ợc chia thành nhiều tÁng, lớp khác nhau, gồm:
- An sinh bắt buác trong y tÁ, th¿t nghiáp, h°u trí, th°¡ng tÁt khi làm viác
và các khoÁn tri°h c¿p đÁm bÁo đác lÁp, tách biát với tiền l°¡ng. Các hình thāc
an sinh tự nguyán bổ sung để cÁi thián các lợi ích.
- Phúc lợi và y tÁ công cáng. Các chính sách xã hái gồm: an sinh tài
chính, dịch vụ xã hái, y tÁ, phòng ngừa tái ph¿m...
- Các quỹ an sinh xã hái t° nhân đ°ợc nhà n°ớc hß trợ, chia sẻ, có nhiều tÁng n¿c khác nhau. Singapore:
- Há thống bÁo hiểm xã hái bắt buác do các nhân viên, nhà tuyển dụng
và Chính phÿ cùng đóng góp.
Những ng°ßi làm công n l°¡ng tự mua bÁo hiểm tự nguyán trong các
lĩnh vực: nhà á, dịch vụ y tÁ, l°¡ng h°u trí.
- Các khoÁn trợ c¿p ốm đau cho ng°ßi đi làm và bÁo hiểm m¿t khÁ nng
làm viác do các nhà tuyển dụng/ng°ßi sử dụng lao đáng cung c¿p.
- Sự hß trợ cÿa các cá nhân, tổ chāc... phu chính thāc trong cáng đồng
hoặc từ phía anh em, họ hàng và các hãng bÁo hiểm t° nhân. 16