HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
VIỆN BÁO CHÍ - TRUYỀN THÔNG
TIỂU LUẬN CUỐI KỲ
HỌC PHẦN: NGÔN NGỮ BÁO CHÍ
ĐỀ TÀI: Lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài
trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay
(Khảo sát Báo Nhân Dân điện tử, Báo điện tử VnExpress
từ 9/2024 đến 11/2024) HỌ VÀ TÊN
: NGUYỄN THỊ THU HƯƠNG MÃ SINH VIÊN : 2356020019 LỚP HÀNH CHÍNH : BÁO IN K43 LỚP TÍN CHỈ : PT03801_K43_2
GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
: TS. TRẦN THỊ VÂN ANH Hà Nội – 2024 MỤC LỤC MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG I – CƠ SỞ LÝ THUYẾT I.
BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ
II. KHÁI QUÁT VỀ NGÔN NGỮ CHUẨN MỰC CỦA BÁO CHÍ
III. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGÔN NGỮ CỦA TÊN RIÊNG TRÊN BÁO CHÍ
CHƯƠNG II – THỰC TRẠNG VIỆC SỬ DỤNG TÊN RIÊNG NƯỚC
NGOÀI TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VIỆT NAM HIỆN NAY I.
GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT CÁC TRANG BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ LỆCH CHUẨN TRONG SỬ DỤNG TÊN
RIÊNG NƯỚC NGOÀI TRÊN BÁO CHÍ TIẾNG VIỆT
1. Khái quát về vấn đề lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước
ngoài trên báo chí tiếng Việt…………….…………………...……18
2. Thực trạng lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài trên
báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay………….…………... ……..19
3. Nguyên nhân của thực trạng lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng
nước ngoài trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay…..……… 27
4. Hậu quả của lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài trên
báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay……………………..……… 29 2
CHƯƠNG III – GIẢI PHÁP HẠN CHẾ LỆCH CHUẨN TRONG VIỆC
SỬ DỤNG TÊN RIÊNG NƯỚC NGOÀI TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VIỆT NAM HIỆN NAY KẾT LUẬN LỜI CẢM ƠN
TÀI LIỆU THAM KHẢO 3 MỞ ĐẦU I.
LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay cùng với sự phát triển không ngừng của thời đại, thế giới đang
liên tục chuyển mình đặc biệt là trong giai đoạn được mệnh danh là kỷ nguyên
của truyền thông số, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp 4.0
và sự lên ngôi của trí tuệ nhân tạo AI (Artificial Intelligence), công chúng đang
làm quen dần với việc tiếp nhận thông tin bằng nhiều phương thức khác nhau.
Báo chí là yếu tố góp phần to lớn trong hoạt động phục vụ chế độ, phục vụ nhân
dân, đất nước, là đầu tàu phản ánh mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, vì vậy
mà các thông tin được báo chí truyền tải tới cho độc giả cần phải đạt chuẩn về
mọi chuẩn mực báo chí, chính xác một cách tuyệt đối, từ nội dung cho tới hình thức.
Chúng ta có thể thấy rõ, song song với các tác phẩm báo chí đạt chuẩn về
mọi mặt, vẫn còn tồn tại các tác phẩm gặp phải một số những vấn đề về ngôn
ngữ được sử dụng trên báo chí. Đó có thể là lỗi hành văn, lệch chuẩn về câu từ,
ngữ nghĩa, về số liệu, hình ảnh,... Trong số đó, lệch chuẩn trong sử dụng tên
riêng nước ngoài đã và đang là một lỗi mà các nhà báo thường xuyên mắc phải,
khiến cho tác phẩm báo chí đó suy giảm về chất lượng và hiệu quả truyền thông
đạt được không cao, gây khó hiểu hoặc khó chịu cho độc giả trong quá trình tiếp nhận thông tin.
Vấn đề tên riêng trên báo chí là một vấn đề rất phức tạp, không những chỉ
đối với giới báo chí, truyền thông Việt Nam mà còn là một vấn đề nan giải đối
với giới báo chí của tất cả các nước. Ở Việt Nam, từ khi chính sách mở cửa của
Đảng đi vào cuộc sống (1986) thì tần số xuất hiện của tên riêng trên báo chí
nước ta ngày một cao, thể hiện sự phong phú, đa dạng, đa tầng và đa phương
của các quan hệ, giao lưu với các nước khác trên thế giới và khu vực. Sự xuất
hiện của tên riêng, đặc biệt là tên riêng tiếng nước ngoài trên báo chí tiếng Việt,
trên các phương tiện thông tin đại chúng nước ta, trong đó có báo điện tử, đã gây 4
ra nhiều khó khăn cho bạn đọc trong quá trình nắm bắt thông tin, và điều đó đã
trở thành một trở lực không nhỏ ảnh hưởng đến việc hoàn thành chức năng tiêu
biểu nhất, quan trọng nhất và bao trùm nhất của phong cách báo chí là "chức
năng thông báo và định hướng dư luận”. Nếu tên riêng tiếng nước ngoài xuất
hiện ngày càng nhiều mà báo chí chuyển dịch không tốt, các tên riêng trên báo
chí nói riêng và trên các loại phương tiện thông tin đại chúng không thống nhất
sẽ khiến báo chí không thể thực hiện tốt chức năng "thông báo" của mình. Vậy
nên vấn đề về lệch chuẩn tên riêng nước ngoài nói riêng và các lỗi lệch chuẩn
khác trên tất cả các loại hình báo chí Việt Nam, đặc biệt là báo mạng điện tử
nghiễm nhiên trở thành một trong những vấn đề quan trọng, đòi hỏi những
người làm báo chân chính phải nhanh chóng có những biện pháp để sửa đổi, giải
quyết. Từ đó phát triển hơn nữa ngành báo chí tại Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Qua quá trình tìm hiểu, phân tích và tổng hợp, em quyết định lựa chọn đề
tài “Lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo mạng điện tử
Việt Nam hiện nay” để đưa vào bài tiểu luận kết thúc học phần Ngôn ngữ báo
chí của mình. Hy vọng bài tiểu luận của em sẽ mang đến một cái nhìn toàn cảnh
và rõ nét hơn nữa về vấn đề lệch chuẩn tên riêng nước ngoài trên báo mạng điện
tử Việt Nam hiện nay, đặc biệt là trong giai đoạn báo chí đang có sự chuyển
mình và phát triển ngày một vượt trội. II.
MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của bài tiểu luận này là tìm hiểu sâu hơn về lý thuyết liên quan
đến việc sử dụng tên riêng, khảo sát thực trạng lệch chuẩn trên báo mạng điện tử
tại Việt Nam, từ đó đưa ra những nhận định, đánh giá cụ thể. Trên cơ sở đó, bài
tiểu luận hướng đến đề xuất các giải pháp thiết thực từ bao quát đến cụ thể nhằm
giảm thiểu và ngăn chặn tình trạng lệch chuẩn. Những giải pháp này không chỉ
tập trung vào việc cải thiện kỹ năng biên tập mà còn nhấn mạnh đến vai trò của 5
việc xây dựng bộ quy tắc chuẩn hóa, ứng dụng công nghệ hỗ trợ và nâng cao ý
thức trách nhiệm của các nhà báo.
Thông qua bài tiểu luận, em hy vọng góp phần nâng cao nhận thức về tầm
quan trọng của việc đảm bảo tính chuẩn mực trong sử dụng tên riêng nước ngoài
trong báo chí nói chung và báo mạng điện tử nói riêng, đồng thời khuyến khích
các đơn vị báo chí cải thiện quy trình làm việc để đảm bảo tính chính xác và
chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của độc giả hiện đại.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu của đề tài nói trên, cần thực hiện các
nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau:
- Nghiên cứu về lý thuyết ngôn ngữ báo chí, đặc biệt là lý thuyết về chuẩn mực ngôn ngữ báo chí.
- Nghiên cứu, khảo sát thực tiễn, thực trạng vấn đề lệch chuẩn tên riêng
nước ngoài trên báo mạng điện tử Việt Nam.
- Từ kết quả thực tế thu được, đưa ra các nhận định, đánh giá của mình về
vấn đề được nêu trong đề tài.
III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng của tên riêng nước ngoài trên báo chí tiếng Việt và vấn đề lệch
chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay.
2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về không gian: Các bài viết được đăng tải trên Báo điện tử
VnExpress và Báo Nhân Dân điện tử.
- Phạm vi về thời gian: Các bài viết được đăng tải trong khoảng thời gian từ 9/2024 – 11/2024. 6
- Phạm vi về nội dung: Những kiến thức tổng quan về báo chí, chuẩn
mực ngôn ngữ báo chí, thông tin về sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo chí.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Trong quá trình nghiên cứu về đề tài này em đã vận dụng những phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tiến hành thu thập và nghiên cứu, phân
tích thông tin từ sách báo, tạp chí, diễn đàn, giáo trình, website chính thống.
- Phương pháp quan sát thực tế: quan sát những yếu tố khách quan và chủ
quan tác động đến việc lệch chuẩn tên riêng nước ngoài.
- Phương pháp thống kê và so sánh: sử dụng các tiêu chí hoặc đối tượng
tương đồng, đặt chúng cạnh nhau để làm nổi bật điểm giống và khác, qua
đó nhấn mạnh ảnh hưởng, tác động của nó.
- Phương pháp phân tích: chia nhỏ vấn đề thành các yếu tố cấu thành để
xem xét từng khía cạnh một cách chi tiết, rút ra các mối quan hệ, nguyên
nhân và bản chất của vấn đề nhằm đưa ra giải pháp.
- Phương pháp đưa ra kết luận: tổng hợp các thông tin, dữ liệu, kết quả
phân tích, sau đó rút ra nhận định, đánh giá cuối cùng. 7
CHƯƠNG I – CƠ SỞ LÝ THUYẾT I.
BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ 1. Khái niệm
Hiện nay, đang tồn tại nhiều cách gọi khác nhau về báo mạng điện tử: báo
điện tử (electronic journal), báo trực tuyến (online newspaper), báo online (ví dụ
Tuyên Quang online) v.v… Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám
đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền thì loại hình báo chí này phù hợp với tên
gọi "Báo mạng điện tử" bởi nhiều lý do:
Thứ nhất, tên “Báo mạng điện tử” khẳng định loại hình báo chí này là mới
nhất, là kết quả của sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin, hoạt động
được nhờ các phương tiện kỹ thuật tiên tiến, số hoá, các máy tính nối mạng và
các server, các phần mềm ứng dụng.
Thứ hai, tên gọi “Báo mạng điện tử” cho phép hiểu một cách chính xác về
bản chất, đặc trưng của loại hình báo chí này: tính đa phương tiện, tính tương tác
cao, tính tức thời, phi định kỳ, khả năng truyền tải thông tin không hạn chế, với
cách lưu trữ thông tin dưới dạng dữ liệu siêu văn bản, khả năng siêu liên kết -
các trang báo được tổ chức thành từng lớp, có cơ chế "nở" ra với số trang không hạn chế…
Thứ ba, tên gọi này chỉ rõ người làm báo và người đọc báo đều phải có
trình độ kỹ thuật nhất định.
Thứ tư, đây là sự kết hợp các tên gọi có nội dung riêng biệt, tên gọi này
thỏa mãn được yếu tố Việt hóa, đặc trưng khu biệt của loại hình báo chí mới,
khắc phục được sự "thiếu" về nghĩa, sự máy móc của từ ngoại lai.
Và cũng theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Trường Giang khái niệm "báo mạng
điện tử" được hiểu như sau: Báo mạng điện tử là một loại hình báo chí được xây
dựng dưới hình thức của một trang web và phát hành trên mạng Internet. 8
2. Những đặc trưng cơ bản của báo mạng điện tử.
Khả năng đa phương tiện (Multimedia): Báo mạng điện tử có khả năng
tích hợp nhiều trong số các phương tiện truyền tải thông tin gồm: văn bản chữ
viết (text), hình ảnh tĩnh (still image), hình ảnh động (animation), đồ họa
(graphic), âm thanh (audio), video và các chương trình tương tác.
Tính tức thời và phi định kỳ: Rất nhiều sự kiện diễn ra cần được đưa tin
liên tục để công chúng nắm tình hình và điều ấy chỉ có thể thực hiện được nhanh
nhất ở báo mạng điện tử. Báo mạng điện tử vượt qua được các rào cản mà các
loại hình báo chí khác gặp phải, nội dung thông tin không bị giới hạn bởi khuôn
khổ của trang báo, thời lượng phát sóng hay thời gian tuyến tính, quy trình sản
xuất thông tin lại đơn giản, dễ dàng vì thế đây cũng là nét đặc trưng nổi bật của báo mạng điện tử.
Tính tương tác: Báo mạng điện tử có khả năng tác động qua lại giữa
người sản xuất thông tin và đối tượng tiếp nhận thông tin một cách nhanh chóng
và thuận tiện. Đặc trưng này cho phép cơ quan báo chí tăng cường khả năng đáp
ứng nhu cầu tiếp nhận thêm thông tin, hiểu rõ hơn sự việc của công chúng, đồng
thời báo chí có thể "giữ chân" những công chúng trung thành với tờ báo một cách lâu dài.
Khả năng lưu trữ và tìm kiếm thông tin: Báo mạng điện tử có thể lưu giữ
được dung lượng lớn thông tin để phục vụ công tác tìm kiếm. Việc ứng dụng
công nghệ thông tin của báo mạng điện tử giúp cho công chúng tìm kiếm rất
nhanh bằng cách gõ các từ khóa cho thông tin cần tìm và nhấn nút "tìm kiếm".
Có thể tìm kiếm theo chủ đề, ngày tháng hoặc theo từ khoá.
II. KHÁI QUÁT VỀ NGÔN NGỮ CHUẨN MỰC CỦA BÁO CHÍ
1. Khái niệm chuẩn mực ngôn ngữ 9
Theo PGS.TS Vũ Quang Hào trong cuốn “Ngôn ngữ báo chí”, chuẩn mực
của ngôn ngữ (hay còn gọi là chuẩn ngôn ngữ) cần được xét trên hai phương
diện: chuẩn phải mang tính chất quy ước xã hội tức là phải được xã hội chấp
nhận và sử dụng. Mặt khác, chuẩn phải phù hợp với quy luật phát triển nội tại
của ngôn ngữ trong từng giai đoạn lịch sử. Từ đó khi xác định chuẩn ngôn ngữ,
đặc biệt là chuẩn ngôn ngữ báo chí, thì cần phải:
- Dựa trên những cứ liệu thực tế của ngôn ngữ để nắm được quy luật
biến đổi và phát triển của ngôn ngữ (mà trong trường hợp của chúng ta
là tiếng Việt) trên tất cả các cấp độ của nó là ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và phong cách.
- Xét đến những lý do ngoài ngôn ngữ vốn ảnh hưởng đến sự phát triển
của tiếng Việt. Những lý do đó là: những biến đổi lớn lao ngoài xã hội,
công cuộc đổi mới đất nước và sự mở cửa cho một nền kinh tế mới,...
Những yếu tố xã hội đó dù muốn dù không đều có ảnh hưởng trực tiếp
đến cấu trúc nội tại của tiếng Việt ở từng thời đại lịch sử, nó được thể
hiện tức thời sâu sắc và với một tần số cao trên báo chí.
Cho tới nay, xung quanh khái niệm chuẩn mực ngôn ngữ còn khá nhiều ý
kiến chưa được thống nhất, chúng ta có thể hiểu bằng nhiều cách khác nhau về
khái niệm của chuẩn ngôn ngữ. Trong đó, phần lớn ý kiến được hệ thống hóa
trong các tài liệu ngôn ngữ học Việt Nam đều cho rằng chuẩn ngôn ngữ là mẫu
ngôn ngữ đã được xã hội đánh giá, lựa chọn và sử dụng. Cố nhiên sự đánh giá
lựa chọn đó không thể đạt đến sự nhất trí hoàn toàn và do vậy tính chất bắt buộc
cũng như tính chất ổn định của chuẩn chỉ là tương đối.
Chuẩn mực ngôn ngữ bao gồm hai nội dung căn bản là cái đúng và sự thích hợp:
“Cái đúng” hay còn gọi là tiêu chuẩn “đúng phép tắc” được cộng đồng
ngôn ngữ hiểu và chấp nhận, là một trong những điều kiện để thừa nhận tính
chuẩn mực của ngôn ngữ. Trái với phạm trù này là “cái sai”, tức là cái mà người 10
tiếp nhận không hiểu hoặc không chấp nhận vì nó không phù hợp với chuẩn
mực chung mà cộng đồng đã lựa chọn, đã thừa nhận.
“Cái đúng” mới chỉ là một mặt của chuẩn mực, chuẩn mực còn cần phải
thích hợp vì thông tin đúng mà không thích hợp thì hiệu quả thông tin kém. Cái
thích hợp còn có vai trò nâng cao giá trị thẩm mỹ của ngôn từ.
Giữa hai nội dung của chuẩn ngôn ngữ có mối quan hệ hữu cơ trong quá
trình sử dụng ngôn ngữ làm cho giao tiếp bằng ngôn ngữ đạt đến hiệu quả cao
nhất. Giải quyết tốt mối tương quan đó giữa cái đúng và cái thích hợp chính là
người viết đã đạt đến sự thành công và cái tài của nhà văn, nhà báo trong việc
dùng ngôn từ có đạt được hay không cũng chính là ở đó.
2. Tác động của chuẩn mực ngôn ngữ cũng như sự lệch chuẩn đối với báo chí và nhà báo
Chuẩn mực ngôn ngữ tạo ra một quy luật, quy ước chung cho cách viết,
cách hành văn của nhà báo đối với mỗi tác phẩm báo chí của mình. Thế nhưng
nếu lật ngược vấn đề lại, việc lệch chuẩn đôi khi vẫn có tác động tốt đối với nhà
báo ở một mức độ nào đó.
Bản chất của báo chí vốn có sự khác biệt rõ ràng so với văn chương hay
các loại hình khác, thế nhưng điểm chung của chúng là đều cần sự sáng tạo. Đối
với một nhà báo, sự sáng tạo ở phương diện ngôn ngữ là một trong những yếu tố
góp phần khẳng định phong cách cá nhân của họ, từ đó giúp cho độc giả dễ dàng
phân biệt nhà báo này với nhà báo khác, thậm chí sự sáng tạo độc đáo ấy đôi khi
sẽ trở thành cái phong cách đặc trưng của người làm báo, khi mà lĩnh vực báo
chí ngày một phát triển và nhà báo phải tìm kiếm cho mình một chỗ đứng an
toàn trong lòng độc giả. Những điều này đã trở thành điểm sáng của việc tạo nên
sự lệch chuẩn trong chuẩn mực ngôn ngữ.
Thế nhưng một mặt khác, lệch chuẩn ngôn ngữ đặc biệt là trong lĩnh vực
báo chí cũng sẽ có những tác động không tốt cho ngành báo nói chung và các
nhà báo nói riêng. Việc ngôn ngữ liên tục bị sử dụng sai một cách vô tổ chức,
lệch chuẩn sẽ dẫn tới việc ngôn ngữ chung trở nên hỗn loạn, khó hiểu, thông tin 11
truyền đi sẽ dễ bị sai sự thật, gây hiểu lầm cho người đọc. Đặc biệt là đối với
một lĩnh vực yêu cầu sự uy tín, đáng tin cậy cao như báo chí thì việc thông tin bị
truyền đạt một cách sai lầm sẽ mang đến những hậu quả to lớn như: làm giảm
sút lòng tin, sự quan tâm, sự tôn trọng của độc giả, tổn hại tới danh tiếng và uy
tín của cơ quan, tổ chức báo chí cũng như nhà báo...
III. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGÔN NGỮ CỦA TÊN RIÊNG TRÊN BÁO CHÍ
1. Khái niệm tên riêng và tên riêng nước ngoài
Tên riêng: Là những đơn vị định danh một cá thể người, vật, địa điểm
(quốc gia, thủ đô, sông, núi, vùng đất...), tổ chức (tổ chức chính trị - xã hội, cơ
quan, trường học, bệnh viện, công ty, doanh nghiệp, hãng...), sự kiện... (Theo
PGS.TS Vũ Quang Hào, “Ngôn ngữ báo chí”).
Ngoài khái niệm đó, Từ điển Tiếng Đức “Langencheidts
GroBwoerterbuch – Deutsch als Fremdsprache – 2000” có định nghĩa tên riêng
như sau: “Tên riêng là sự định danh cho một người nhất định, một địa danh nhất
định nhằm phân biệt người đó, địa danh đó với người khác và địa danh khác, ví
dụ như tên của Nhà thơ Đức Si-lơ (Schiller), I-ta-li-a (Italien), sông Ranh
(Rhein) và cảng Hăm-buốc (Hamburg)”. Tuy nhiên với định nghĩa này, ta thấy
còn thiếu một mảng tên riêng rất quan trọng là tên riêng của các cơ quan, các tổ
chức, các sự kiện v.v. Theo TS. Vũ Quang Hào, quan niệm của ông chưa hẳn đạt
đến “độ chính xác khả dĩ của một định nghĩa”, nhưng trong chừng mực nào đó
đã khắc phục được cách hiểu hẹp, theo đó tên riêng chỉ là tên người và tên đất
(địa danh) với cách nói khái quát là danh từ riêng.
Trong “Ngôn ngữ báo chí”, TS. Vũ Quang Hào cũng đã trình bày rất rõ
về các loại tên riêng trên báo chí tiếng Việt. Đó là: - Tên riêng tiếng Việt
- Tên riêng tiếng dân tộc
- Tên riêng tiếng nước ngoài 12
- Tên riêng tiếng nước ngoài và tiếng Việt hoặc ngược lại
Tên riêng nước ngoài: Là tên riêng của một cá thể người, địa điểm, tổ
chức, quốc gia,... thuộc các nước khác trên thế giới. Chúng được dịch nghĩa và
phiên âm theo tiếng Việt, tùy thuộc vào bảng chữ cái và cách phiên âm khác
nhau dẫn tới việc giữ nguyên tên riêng đó hay chuyển tự.
Mỗi ngôn ngữ đều có những đặc trưng ngữ âm riêng, có bảng chữ cái
riêng nên có những hiện tượng ngữ âm và chính tả trong thứ tiếng này lại không
có âm và chữ viết tương đương trong thứ tiếng khác. Hơn nữa, do năng lực thẩm
âm mỗi người mỗi khác, và mỗi người lại đọc theo một thứ tiếng nào đó, nên tất
yếu xảy ra hiện tượng mỗi người phiên âm một kiểu và phiên âm luôn không đạt
được âm giống hệt như âm gốc. Và chúng ta không hi vọng có được sách công
cụ tra cứu chuẩn khi phiên âm tiếng nước ngoài sang tiếng Việt. 13
Một số tên riêng cá nhân và các quốc gia được phiên âm trong SGK Lịch sử lớp 11 (Ảnh: Sưu tầm)
2. Vai trò của tên riêng nước ngoài
Tên riêng nói chung và tên riêng nước ngoài nói riêng đều có vai trò quan
trọng trong quá trình giao tiếp xã hội. Qua sự tìm hiểu và phân tích, dưới đây là
một số những vai trò chính của tên riêng mà đặc biệt là tên riêng nước ngoài:
- Tạo sự định hình cá nhân: Tên riêng giúp phân biệt người này với
người khác, vật thể này với vật thể khác, nó có thể đóng vai trò trong
việc tạo ra định hình cho bản thân và ảnh hưởng đến sự tự nhận thức
và xác định của mỗi người.
- Thể hiện sự đa dạng văn hóa: Tên riêng thường phản ánh văn hóa,
truyền thống dân tộc của một người, một địa danh,... Trong một vài
trường hợp, chúng có thể là một phần của di sản văn hóa và lịch sử phát triển.
- Tạo ấn tượng và ảnh hưởng: Tên riêng tạo nên những ấn tượng ban
đầu một cách mạnh mẽ, nó sẽ ảnh hưởng tới cách các chủ thể khác
nhìn nhận đối tượng chính mang tên riêng. Tùy theo từng hoàn cảnh và
văn hóa, một số tên có thể mang nghĩa tích cực hoặc tiêu cực, đôi khi
là mang cả hai mặt nghĩa, việc này tùy thuộc vào cách lý giải của từng ngôn ngữ.
- Phản ánh tính cách, mong muốn hoặc ý nghĩa của chủ thể: Tên riêng
đôi khi phản ánh tính cách, momg muốn và nguyện vọng của con
người, đồng thời khi là tên riêng của một địa danh, địa điểm cụ thể, nó
cũng phản ánh ý nghĩa lịch sử hình thành và phát triển.
3. Quy tắc viết và sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo chí
Tuy chưa chính thức có những quy tắc, thế nhưng đã có rất nhiều những
vị giáo sư, tiến sĩ, nhà báo... đã đưa ra các quy tắc khác nhau cho việc viết và sử
dụng tên riêng nước ngoài trên báo chí. Dưới đây là một số cách có thể áp dụng
khi viết và sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo chí. 14 a) Cách 1
Đối với tên riêng tiếng nước ngoài thuộc ngôn ngữ có chữ viết dùng bảng
chữ cái La – tinh (Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha v.v…) thì phiên âm theo cách
đọc trực tiếp của các ngôn ngữ đó, chú thích nguyên dạng tên gốc đặt trong
ngoặc đơn. Việc làm này có lợi cho việc tra cứu và tìm kiếm trên báo điện tử.
Đối với tên riêng tiếng nước ngoài thuộc các ngôn ngữ không dùng bảng
chữ cái La – tinh (Arập, Nhật, Triều Tiên, Lào, Thái Lan…), nếu chưa phiên âm
được bằng cách đọc trực tiếp thì phiên qua ngôn ngữ trung gian (tuỳ theo ngôn
ngữ đó sử dụng tiếng Anh, Pháp hay tiếng nước khác), chú thích ngôn ngữ trung
gian (chuyển tự La Tinh) giữa 2 ngoặc đơn. Ví dụ Niu Đêli (New Delhi); Ki-a- ti-sắc (Kiatisak)… b) Cách 2
Trường hợp phiên âm qua âm Hán - Việt: Viết theo quy tắc viết tên người, tên địa lí Việt Nam. Ví dụ:
- Tên riêng của người: Chung Thần Lạc, Hoàng Nhân Tuấn
- Tên quốc gia, địa danh: Trung Quốc, Bắc Kinh
Trường hợp phiên âm không qua âm Hán - Việt (phiên âm trực tiếp, viết
sát theo cách đọc): Đối với mỗi bộ phận tạo thành tên riêng, viết hoa chữ cái đầu
và có gạch nối giữa các âm tiết. Ví dụ:
- Phơ-ri-đơ-rích Ăng-ghen, Vơ-la-đi-mia I-lích Lê-nin.
- Mát-xcơ-va, I-ta-li-a, An-giê-ri. 15
CHƯƠNG II – THỰC TRẠNG VIỆC SỬ DỤNG TÊN RIÊNG NƯỚC
NGOÀI TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ VIỆT NAM HIỆN NAY I.
GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT CÁC TRANG BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ
1. Báo Nhân Dân điện tử
Báo Nhân Dân, Cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam -
Tiếng nói của Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam. Ra đời ngày 21/6/1998,
khi internet mới bắt đầu vào Việt Nam, Nhân Dân điện tử là nhật báo chính thức
đầu tiên của nước ta lên mạng internet. Gần 24 năm qua, Nhân Dân điện tử vừa
kế thừa bản sắc truyền thống của Báo Nhân Dân, vừa luôn tự làm mới mình.
Trong chừng ấy thời gian có mặt trên internet, không biết tờ báo đã bao nhiêu
lần “lột xác” trong những hình hài mới, triển khai những nội dung mới, nhằm
“định danh” một vị trí không thể thiếu trong lòng độc giả.
Nhân Dân điện tử chính là một kênh thông tin tốc độ, hiệu quả và rộng rãi
nhất, không chỉ với bạn đọc trong nước mà còn phản ánh, thông tin về những
chính sách, đường lối của Ðảng, Nhà nước Việt Nam đến với những người Việt
Nam xa Tổ quốc. Là một trong những trang báo điện tử đầu tiên của báo chí
Việt Nam, thời gian qua, Nhân Dân điện tử (www.nhandan.com.vn) không
ngừng phát triển, liên tục đổi mới để bắt kịp với yêu cầu ngày càng cao của bạn
đọc. Một trong những điểm nổi bật mà bạn đọc ghi nhận ở Nhân Dân điện tử
chính là sự chính xác, tin cậy của các thông tin được đăng tải, với tốc độ xuất
bản ngày càng nhanh hơn, đa dạng hơn. Các chuyên mục của Nhân Dân điện tử
được sắp xếp rõ ràng, khoa học và phản ánh được toàn diện các vấn đề trong
cuộc sống có thể kể đến như: Chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp luật, du
lịch, thế giới, thể thao, giáo dục, y tế, khoa học công nghệ, môi trường…
Báo Nhân Dân điện tử đa ngôn ngữ tích cực tuyên truyền về thành tựu của
công cuộc đổi mới; quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam; giới thiệu
tới bạn đọc nước ngoài về lịch sử, giá trị văn hóa và những thành tựu phát triển
kinh tế-xã hội của đất nước ta. Báo Nhân Dân điện tử tiếng nước ngoài đã góp 16
phần khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc và khát vọng phát triển
đất nước thịnh vượng.
2. Báo điện tử VnExpress
VnExpress hay Tin nhanh Việt Nam là trang báo mạng điện tử xuất hiện
trên mạng Internet lần đầu tiên vào ngày 26/02/2001, bắt nguồn từ ý tưởng của
ông Trương Đình Anh, tập đoàn FPT và tiến sĩ báo chí Thang Đức
Thắng, Nguyên Tổng biên tập Báo điện tử Tin nhanh Việt Nam.
VnExpress.net là một trong những tờ báo điện tử đưa tin rất nhanh và xuất
hiện gần như đầu tiên tại Việt Nam. Chính sự thành công của VnExpress.net đã
thúc đẩy sự phát triển của hệ thống báo chí điện tử tại Việt Nam đồng thời góp
phần hình thành thói quen đọc báo điện tử cho độc giả. Bên cạnh đưa tin nhanh,
VnExpress.net cũng bao quát được mọi sự kiện quan trọng của tình hình thời sự trong và ngoài nước.
Trải qua gần 24 năm hình thành và phát triển thì từ nhiều năm nay
VnExpress vẫn luôn giữ được vị trí là báo điện tử hàng đầu Việt Nam với hàng
tỷ lượt truy cập hàng năm. VnExpress cũng có trang báo tiếng Anh là
VnExpress International để tiếp cận được với độc giả nước ngoài hoặc
người Việt muốn tiếp xúc nhiều hơn với tiếng Anh.
VnExpress.net là tờ báo được đông đảo độc giả ưa chuộng. Tuy nhiên, để
thành công hơn nữa, theo tôi, báo nên phát triển một số mục bình luận khách
quan, có chiều sâu, đa chiều. Vì những bài bình luận sâu sắc, trung thực sẽ tạo
tầm vóc cho tờ báo. Hy vọng với những thành công đã có, VnExpress.net sẽ làm
được nhiều hơn thế nữa, tạo dựng được tầm vóc lớn hơn nữa. 17
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ LỆCH CHUẨN TRONG SỬ DỤNG TÊN
RIÊNG NƯỚC NGOÀI TRÊN BÁO CHÍ TIẾNG VIỆT
1. Khái quát về vấn đề lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước
ngoài trên báo chí tiếng Việt
Cho đến nay, trên báo chí tiếng Việt xuất hiện rất nhiều loại tên riêng, mỗi
loại tên riêng như vậy có những nét đặc thù và được hành chức theo lối riêng.
Do đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có được một mẫu quy chuẩn cần thiết cho
việc thể hiện các loại tên riêng này trên báo chí nên tình hình đăng tải các loại
tên riêng này đều chưa được thống nhất. Tuy nhiên, có thể khẳng định tên riêng
nước ngoài có tần số xuất hiện cao nhất, có số lượng lớn nhất và được dùng
thiếu thống nhất trên báo chí. Loại tên riêng này, tự bản thân nó cũng có nhiều
vấn đề cần phải được khảo sát ở cả phương diện lý luận lẫn phương diện thực tiễn.
Theo ý kiến của PGS.TS Vũ Quang Hào được trình bày trong cuốn “Báo
chí – Những vấn đề lí luận và thực tiễn” (Tập 2), ông cho rằng: “Cũng như
trong các ngôn ngữ khác, tên riêng tiếng nước ngoài trong tiếng Việt là một hiện
tượng tất yếu và bình thường của tiếp xúc ngôn ngữ trong quá trình giao lưu
giữa các dân tộc.” Tuy nhiên, như đã biết, ở các ngôn ngữ khác nhau, sự hiện
diện của tên riêng tiếng nước ngoài có những mức độ khác nhau đối với người
sử dụng. Tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn âm, trong khi ngược lại, phần lớn tên
riêng nước ngoài lại thuộc phạm trù ngôn ngữ đa âm khiến cho việc phiên âm
trở nên hỗn loạn, khó khăn hơn rất nhiều. Hơn nữa, về mặt xã hội - lịch sử, khó
khăn đó càng lớn đối với những độc giả (của báo chí) vốn không hoặc rất ít biết
ngoại ngữ. Vậy nên một trong những nhiệm vụ cơ bản của báo chí Việt Nam
hiện nay chính là phải cố gắng giảm thiểu được sự khó khăn, trở ngại của tên
riêng nước ngoài trong quá trình cung cấp thông tin cho độc giả. Giảm thiểu ở
đây không có nghĩa là thay thế chúng, lược bỏ hoàn toàn mà phải làm cách nào
để tên riêng nước ngoài được thể hiện một cách đúng đắn, phù hợp trên mặt báo tại Việt Nam. 18
Đây là một nhiệm vụ không hề dễ dàng, khi mà các tên riêng nước ngoài
trong quá trình du nhập vào tiếng Việt đã phải chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ
những nhân tố khác ngoài ngôn ngữ, cả về hai mặt định lượng và định tính. Việc
cung cấp thông tin của các quốc gia khác cùng những biến đổi bên ngoài xã hội
đã khiến cho tần số xuất hiện tên riêng nước ngoài trên mặt báo Việt Nam gia
tăng qua từng thời kỳ, nhất là trong thời điểm hợp tác quốc tế đang được đẩy
mạnh hơn cả như hiện nay. Bên cạnh đó, về mặt định tính thì tên riêng nước
ngoài trên báo chí Việt Nam cũng đã có những biến đổi cơ bản, kéo theo sự thay
đổi ấy là sự đa dạng, phức tạp, thiếu nhất quán trong cách phiên âm và sử dụng.
Đi cùng với sự gia tăng về số lượng và tần số cũng như sự phong phú đa
dạng là tình trạng sử dụng tên riêng nước ngoài để đăng tải lên báo chí một cách
thiếu nhất quán, lộn xộn và đáng chú ý hơn là việc đôi khi chúng sẽ thiếu chính
xác. Tính tới 2022, trên thị trường báo chí Việt Nam ghi nhận gần 800 cơ quan
báo chí (Theo tạp chí Xây dựng Đảng) cùng hơn 70 cơ quan Đài phát thanh,
truyền hình liên tục cập nhật tin tức trong nước và quốc tế trong từng phút từng
giây tới cho độc giả. Trong khi sự thực là nước ta chưa có Luật ngôn ngữ hay
những quy tắc, quy chuẩn nhất định về việc sử dụng ngôn ngữ, đặc biệt là đối
với tên riêng nước ngoài trên báo chí thì mỗi cơ quan đều tự hoạt động theo ý
chí riêng của mình mà không có bất kì sự can thiệp nào từ các nguyên tắc. Điều
này là một trong những nguyên nhân chính gây nên sự lệch chuẩn trong việc viết
và sử dụng tên riêng nước ngoài trên báo chí nói riêng và tổ hợp sách, báo nói chung.
2. Thực trạng lệch chuẩn trong sử dụng tên riêng nước ngoài trên
báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay
Qua một thời gian nghiên cứu, tìm hiểu và khảo sát ở nhiều tờ báo khác
nhau, em đã rút ra được một số sai lệch mà các bài báo thường dễ mắc phải
trong quá trình đề cập và sử dụng đến tên riêng nước ngoài trên báo mạng điện tử. 19
Dưới đây là bảng khảo sát về tình hình sử dụng tên riêng nước ngoài trên
Báo Nhân Dân điện tử và Báo điện tử VnExpress: 20