Thông tin
Hỏi đáp

Lý luận văn bằng 2 - Triết lí Mác Lênin | Trường Đại học Lao động - Xã hội

Lý luận văn bằng 2 - Triết lí Mác Lênin | Trường Đại học Lao động - Xã hội được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

Môn:

Triết học Mác - Lênin(LĐXH) 20 tài liệu

Trường:

Đại học Lao động - Xã hội 592 tài liệu

Thông tin:

134 trang 8 tháng trước

Tác giả:

Nguyễn Vân

docx.com.vn

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Lý luận văn bằng 2 - Triết lí Mác Lênin | Trường Đại học Lao động - Xã hội

43 22 lượt tải Tải xuống

TÀI LIỆU ÔN THI VĂN BẰNG 2

Câu 1: Phân tích đối tượng và phương pháp nghiên cứu của lý luận về nhà

nước và pháp luật.

*Đối tượng nghiên cứu

- Lý luận chung về nhà nước và pháp luật là một môn học quan trọng

trong hệ thống các môn luật, trình bày và luận giải một cách khoa học các vấn

đề cơ bản nhất của pháp luật trong mối quan hệ với nhà nước và với các hiện

tượng xã hội khác.

- Đối tượng nghiên cứu của lý luận chung về nhà nước và pháp luật là

những vấn đề chung nhất về nhà nước và pháp luật như bản chất, chức năng, vai

trò của nhà nước và pháp luật, các kiểu và hình thức nhà nước và pháp luật, các

khái niệm pháp lý cơ bản, điều chỉnh pháp luật, cơ chế điều chỉnh pháp luật…

Như vậy, những quy luật đặc thù của sự phát sinh, phát triển, những thuộc

tính chung và những biểu hiện quan trọng nhất của nhà nước và pháp luật nói

chung, của nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa nói riêng cấu thành đối

tượng nghiên cứu của lý luận chung về nhà nước và pháp luật.

*Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu môn học

- Phương pháp luận của lý luận chung về nhà nước và pháp luật là lập

trường và quan điểm tiếp cận để nghiên cứu hiện tượng nhà nước và pháp luật.

Lý luận chung về nhà nước và pháp luật có cơ sở phương pháp luận là chủ nghĩa

duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Nội dung của phương pháp duy

vật biện chứng và duy vật lịch sử bao gồm những quy luật, những phạm trù và

những nguyên tắc của duy vật biện chứng như: tính khách quan, tính toàn diện,

tính lịch sử cụ thể...

- Phương pháp nghiên cứu của lý luận chung về nhà nước và pháp luật là

những cách thức nghiên cứu, cách thức tiếp cận cụ thể đối tượng nhà nước và pháp

luật.

Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, lý luận chung về

nhà nước và pháp luật sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: trừu tượng

khoa học, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, phương pháp xã hội học

cụ thể, phương pháp phân tích quy phạm thuần tuý, phương pháp so sánh...

Tóm lại, trong nghiên cứu nhà nước và pháp luật, để đạt tới những kết luận

và nguyên lý khoa học phải tuân thủ theo phương pháp luận Mác-Lênin và cần

sử dụng tổng thể các phương pháp nghiên cứu; các phương pháp này được kết

hợp sử dụng một cách linh hoạt.

Câu 2: Trình bày nguồn gốc của nhà nước theo học thuyết Mác và liên hệ

với sự ra đời nhà nước Việt Nam trong lịch sử.

Với quan điểm duy vật biện chứng và lịch sử, chủ nghĩa Mác – Lênin đã

chứng minh một cách khoa học rằng, nhà nước và pháp luật không phải là hiện

tượng xã hội vĩnh cửu và bất biến. Nhà nước và pháp luật chỉ xuất hiện khi xã

hội loài người phát triển đến một giai đoạn nhất định. Chúng luôn luôn vận

động, phát triển và tiêu vong khi những điều kiện khách quan cho sự tồn tại và

phát triển của chúng không còn nữa. Căn cứ khoa học cho các luận điểm quan

trọng về sự xuất hiện nhà nước và pháp luật được hình thành trên cơ sở nghiên

cứu và phân tích toàn bộ hiện thực lịch sử của xã hội loài người.

Do sự phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất, con người được

phát triển về thể lực, ngày càng nhận thức đúng đắn hơn về thế giới và trong lao

động sản xuất ngày càng phát triển... đã tạo tiền đề làm thay đổi sự phân công lao

động tự nhiên phải được thay thế bằng sự phân công lao động xã hội. Lịch sử đã trải

qua 3 lần phân công lao động xã hội lớn, sau mỗi lần đó xã hội có những bước tiến

mới.

-Sự phân công lao động lần thứ nhất: chăn nuôi tách ra khỏi trồng trọt và làm

xuất hiện chế độ tư hữu.

-Sự phân công xã hội lớn lần thứ hai: thủ công nghiệp đã tách ra khỏi nông

nghiệp.

-Sự phân công lao động xã hội lớn lần thứ xuất hiện tầng lớp thương ba:

nhân và nghề thương mại.

Sau ba lần phân công lao động xã hội những yếu tố mới xuất hiện đã làm

đảo lộn đời sống thị tộc. Những hoạt động thương nghiệp, sự thay đổi nghề

nghiệp và sự nhường quyền sở hữu đất đai đã đòi hỏi sự di động và thay đổi chỗ

ở, phá vỡ cuộc sống định cư của thị tộc, làm mất đi điều kiện tiên quyết cho sự

tồn tại của chế độ thị tộc (đó là các thành viên của một thị tộc hoặc một bộ lạc

phải cùng chung sống trên cùng một lãnh thổ, mà chỉ mình họ cư trú mà thôi).

Chế độ thị tộc tan rã, một xã hội mới ra đời mà toàn bộ những điều kiện kinh tế

của sự tồn tại của nó đã phân chia xã hội thành các giai cấp đối lập nhau, luôn

mâu thuẫn và đấu tranh gay gắt với nhau để bảo vệ lợi ích của giai cấp mình. Xã

hội đó đòi hỏi phải có một tổ chức mới đủ sức để dập tắt các cuộc xung đột công

khai giữa các giai cấp ấy, và cùng lắm là để cho cuộc đấu tranh giai cấp ấy diễn

ra trong vòng “trật tự”. Tổ chức đó là nhà nước.

Như vậy, nhà nước xuất hiện một cách khách quan, là sản phẩm của một

xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nhất định - đó là xã hội có sự tư hữu tài

sản và phân chia giai cấp mà giữa các giai cấp đó có lợi ích cơ bản đối kháng

nhau đến mức không thể điều hòa được.

Nhà nước xuất hiện ở Việt Nam khá sớm. Vào khoảng thiên niên kỷ thứ II

trước Công nguyên, lực lượng sản xuất xã hội phát triển, chế độ tư hữu về tư

liệu sản xuất ra đời, với ruộng đất đã manh nha hình thành chế độ sở hữu nhà

nước, sự phân hóa diễn ra chậm chạp. Đến đầu thiên niên kỷ thứ I trước Công

nguyên, ở xã hội Việt cổ xuất hiện các tầng lớp dân cư nhưng sự khác nhau về

lợi ích không rõ rệt và mâu thuẫn giữa các tầng lớp đó chưa gay gắt. Nhu cầu

thường trực đặt ra là xây dựng và quản lý các công trình trị thủy, thủy nông,

chống thiên tai và chống ngoại xâm đòi hỏi cả cộng đồng phải hợp lực và thống

nhất bộ máy quản lý để thực hiện các chức năng xã hội. Khi xã hội diễn ra sự

phân hóa rõ rệt, bộ máy quản lý ấy đã tách khỏi xã hội và đóng vai trò là công

cụ thống trị xã hội. Nhà nước Việt Nam đầu tiên là nhà nước Văn Lang của các

Vua Hùng ra đời vào khoảng thế kỷ thứ VII trước Công nguyên.

Câu 3: Trình bày những phương thức hình thành nhà nước điển hình trong lịch

sử

 Ở phương Tây

Nghiên cứu quá trình xuất hiện nhà nước trong lịch sử, Ph.Ăngghen đã nêu

ra 3 phương thức điển hình của sự ra đời nhà nước ở châu Âu.

- Nhà nước Aten ra đời là kết quả vận động của những nguyên nhân nội tại

trong xã hội. Do sự chiếm hữu tài sản và sự phân hóa giai cấp trong xã hội, tổ

chức thị tộc không còn thích hợp cần thay thế bằng bộ máy quản lý mới nhằm

đáp ứng yêu cầu bảo vệ lợi ích của những người giàu có. Vì vậy, sự xuất hiện

nhà nước Aten là phương thức xuất hiện nhà nước mang tính thuần túy và điển

hình nhất.

- Nhà nước Rôma ra đời là do sự thúc đẩy của cuộc đấu tranh giữa những

người bình dân sống ngoài các thị tộc Rôma chống lại giới quý tộc của các thị tộc

Rôma.

- Nhà nước Giécmanh ra đời trực tiếp từ việc chinh phục đất đai của người

khác chứ không phải do yêu cầu đấu tranh giai cấp trong xã hội Giécmanh. Sau

khi nhà nước Giécmanh ra đời và bước vào củng cố, hoàn thiện bộ máy nhà

nước, sự phân hóa giai cấp trong xã hội Giécmanh mới rõ rệt.



Ở phương Đông

- Nhà nước ra đời không phải do đòi hỏi bức thiết của cuộc đấu tranh giai

cấp trong xã hội mà chủ yếu và trực tiếp là do nhu cầu tự vệ và yêu cầu khai

khẩn đất đai, trị thủy, chống thiên tai đòi hỏi con người phải tập hợp nhau lại

trong một cộng đồng có sự liên kết cao hơn gia đình và thị tộc, với một bộ máy

có quyền lực tập trung, thống nhất hơn để điều hành và quản lý các công việc

chung của cộng đồng - đó là nhà nước.

- Nhà nước ra đời trước khi xã hội có sự phân hóa giai cấp. Khi giai cấp

phân hóa rõ rệt và mâu thuẫn trở nên gay gắt thì sự tồn tại của nhà nước đã đáp

ứng được yêu cầu xã hội và lúc đó, nhà nước có cơ sở kinh tế - xã hội để tồn tại

và phát triển.

Câu 6: Nêu mối liên hệ giữa nhà nước với kinh tế, chính trị, đạo đức và pháp

luật?

Nhà nước với kinh tế: Nhà nước ra đời do yêu cầu phát triển của kinh tế.

Bản chất của các quan hệ kinh tế quyết định bản chất, chức năng, nhiệm vụ của nhà

nước.

Tuy nhiên, nhà nước cũng có tác động rất mạnh mẽ trở lại các quan hệ

kinh tế: nếu các chính sách của nhà nước phù hợp với các quy luật tất yếu của

kinh tế, nhà nước sẽ dẫn dắt nền kinh tế phát triển; ngược lại, nếu các chính sách

của nhà nước lạc hậu, lỗi thời hay bảo thủ trì trệ thì nhà nước sẽ cản trở sự phát

triển kinh tế, làm suy thoái nền kinh tế.

Nhà nước với chính trị: Nhà nước đóng vai trò là trung tâm của hệ thống

chính trị, có ảnh hưởng rất mạnh mẽ, quyết định nội dung chủ đạo của đời sống

chính trị đất nước. Tuy nhiên nhà nước tồn tại trên cơ sở hệ thống chính trị,

được sự hậu thuẫn đắc lực của hệ thống chính trị. Nhà nước không tồn tại vững

bền được nếu không phát huy đầy đủ vai trò của cả hệ thống chính trị.

Nhà nước với đạo đức: Đạo đức là hệ thống các quy phạm xã hội, các tiêu

chuẩn ứng xử được xã hội thừa nhận và tự giác tuân theo. Trong xã hội có giai

cấp, đạo đức cũng có tính giai cấp. Điều đó có nghĩa là mỗi giai cấp có các tiêu

chuẩn đạo đức khác nhau ngoài các tiêu chuẩn chung đối với con người. Nhà

nước là bộ máy của giai cấp thống trị nên nhà nước phải bảo vệ các tiêu chuẩn

đạo đức phù hợp với giai cấp đó.

Nhà nước với pháp luật: Pháp luật là loại quy phạm xã hội do nhà nước

ban hành và bảo đảm thực hiện để tổ chức, quản lý xã hội. Không có nhà nước

thì cũng không có pháp luật hay pháp luật được ban hành mà không được nhà

nước bảo đảm thực hiện thì pháp luật sẽ trở nên vô nghĩa. Có thể nói, nhà nước

và pháp luật là hai hiện tượng song hành thuộc kiến trúc thượng tầng xã hội, có

mối liên hệ hữu cơ, gắn bó với nhau và không thể tồn tại thiếu nhau.

Câu 7: Phân tích chức năng cơ bản của nhà nước

Chức năng cơ bản của nhà nước là những phương diện hoạt động chủ yếu

của nhà nước nhằm thực hiện những nhiệm vụ cơ bản của nó.

Chức năng nhà nước được xác nhận xuất phát từ bản chất của nhà nước do

cơ sở kinh tế và cơ cấu giai cấp của xã hội quyết định.

Chức năng nhà nước bao gồm: chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.

- Chức năng đối nội là những phương diện hoạt động chủ yếu của nhà

nước trong nội bộ đất nước như bảo đảm trật tự xã hội, trấn áp những phần tử

chống đối chế độ, bảo vệ và phát triển chế độ kinh tế, văn hóa...

- Chức năng đối ngoại thể hiện vai trò của nhà nước trong quan hệ với các

nhà nước và các quốc gia khác, như phòng thủ đất nước, thiết lập các quan hệ

ngoại giao, hợp tác phát triển...

Hai chức năng trên có mối quan hệ mật thiết với nhau, tác động, ảnh

hưởng lẫn nhau. Việc xác định và thực hiện chức năng đối ngoại luôn xuất phát

từ tình hình thực hiện chức năng đối nội. Đồng thời kết quả của chức năng đối

ngoại sẽ tác động mạnh mẽ tới việc tiến hành chức năng đối nội.

Để thực hiện các chức năng trên, nhà nước cần sử dụng nhiều hình thức và

phương pháp hoạt động khác nhau. Trong đó có ba hình thức hoạt động chính là:

xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật và bảo vệ pháp luật. Trong mỗi

nhà nước việc sử dụng ba hình thức hoạt động này cũng có những đặc điểm

khác nhau, tuỳ thuộc vào tình hình cụ thể của mỗi nước. Các phương pháp hoạt

động để thực hiện các chức năng của nhà nước cũng rất đa dạng, nhưng nhìn

chung các nhà nước đều sử dụng hai phương pháp chủ yếu là thuyết phục và

cưỡng chế.

Câu 8: Phân tích đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền

Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức nhà nước với sự phân công

khoa học, hợp lý giữa các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, có cơ chế kiểm

soát quyền lực, nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật, nhà

nước quản lý xã hội bằng pháp luật, pháp luật có tính khách quan, nhân đạo,

công bằng, tất cả vì lợi ích chính đáng con người.

Đặc trưng nhà nước pháp quyền:

- Nhà nước pháp quyền (NNPQ) có hệ thống pháp luật hoàn thiện, đảm

bảo quản lý xã hội bằng pháp luật dựa trên nền tảng đạo đức xã hội và đạo đức

tiến bộ nhân loại.

- Có cơ chế hữu hiệu bảo đảm tính tối cao của luật trong hệ thống văn bản

quy phạm pháp luật.

- Pháp luật mang tính pháp lý cao, khách quan, công bằng, nhân đạo, vì con

người.

- Mối quan hệ nhà nước và công dân bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, quan

hệ đồng trách nhiệm.

- Quyền tự do, dân chủ, lợi ích chính đáng của con người được nhà nước

bảo đảm bằng hệ thống pháp luật. Mọi hành vi vi phạm pháp luật đều phải bị xử

lý nghiêm minh, kịp thời, đúng pháp luật.

- Quyền lực nhà nước được tổ chức khoa học, quyền lập pháp, hành pháp,

tư pháp được phân định rõ ràng, hợp lý cho ba hệ thống cơ quan nhà nước trong

mối quan hệ cân bằng, kiểm soát lẫn nhau.

- NNPQ tồn tại trên cơ sở một xã hội công dân phát triển lành mạnh, đảm

bảo tự do của các cá nhân và các tổ chức của họ trên cơ sở pháp luật và đạo đức

xã hội.

- NNPQ là nhà nước có quan hệ hòa đồng với cộng đồng thế giới, thực

hiện các cam kết quốc tế, các điều ước quốc tế mà nhà nước là thành viên ký kết

hay công nhận

Câu 9: Trình bày các kiểu nhà nước trong lịch sử. Tại sao nói sự thay thế kiểu

nhà nước này bằng một kiểu nhà nước khác trong lịch sử là tất yếu khách

quan?

Trong lịch sử của xã hội có giai cấp đã tồn tại 4 hình thái kinh tế xã hội:

chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Phù hợp với

4 hình thái kinh tế xã hội đó đã có 4 kiểu Nhà nước.

Mỗi kiểu Nhà nước có những đặc điểm riêng biệt về bản chất, chức năng,

nhưng ba kiểu Nhà nước Chủ nô; Phong kiến; Tư sản đều có đặc điểm chung là

kiểu Nhà nước bóc lột, chúng xuất hiện và tồn tại trên cơ sở chế độ tư hữu về tư

liệu sản xuất, là công cụ duy trì và bảo vệ nền thống trị và lợi ích của các giai

cấp chủ nô, địa chủ phong kiến và tư sản. Riêng Nhà nước xã hội chủ nghĩa là

Nhà nước kiểu mới, được xây dựng trên cơ sở công hữu về tư liệu sản xuất, là tổ

chức quyền lực của nhân dân lao động, sứ mệnh lịch sử của Nhà nước xã hội

chủ nghĩa là xoá bỏ chế độ bóc lột, xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng

sản.

Theo quan điểm của Mác – Lênin: Sự thay thế kiểu Nhà nước này bằng

kiểu Nhà nước khác là một quá trình lịch sử được thể hiện qua các đặc điểm:

- Tính tất yếu khách quan không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con

người khi điều kiện cần thiết xảy ra sẽ làm thay thế Nhà nước này bằng nhà

nước khác.

- Việc thay thế kiểu Nhà nước được thực hiện bằng một cuộc cách mạng xã

hội.

- Kiểu Nhà nước sau tiến bộ, hoàn thiện hơn kiểu Nhà nước trước.

Sự thay thế kiểu Nhà nước diễn ra thông qua cách mạng xã hội mà kết quả

là kiểu Nhà nước sau bao giờ cũng tiến bộ và hoàn thiện hơn kiểu nhà nước

trước. Đó là quy luật phát triển của lịch sử. Do sự phát triển không ngừng, tính

năng động và cách mạng của lực lượng sản xuất xã hội đã mâu thuẫn ngày càng

gay gắt với quan hệ sản xuất trì trệ, lỗi thời, đòi hỏi phải phá bỏ quan hệ sản

xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới, giải phóng lực lượng sản xuất phát triển.

“Cơ sở kinh tế thay đổi thì tất cả các kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng bị đảo lộn

ít nhiều, nhanh chóng”.

Câu 10: Trình bày về bộ máy nhà nước

Bộ máy nhà nước là hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương đến

địa phương, được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc chung, thống

nhất tạo thành một cơ chế đồng bộ để thực hiện các nhiệm vụ và chức năng của

nhà nước.

Khái niệm bộ máy nhà nước liên quan chặt chẽ tới khái niệm cơ quan nhà

nước là bộ phận cơ bản tạo thành bộ máy nhà nước. Đó là một tổ chức có tính

độc lập tương đối về cơ cấu tổ chức, bao gồm những cán bộ, công chức, viên

chức được nhà nước giao cho những quyền hạn và nhiệm vụ nhất định.

Thông thường trong bộ máy nhà nước bao gồm các hệ thống cơ quan

quyền lực, cơ quan hành chính, cơ quan xét xử, cơ quan kiểm sát, nguyên thủ

quốc gia.

Toàn bộ hoạt động của bộ máy nhà nước nhằm thực hiện các chức năng

của nhà nước, phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị. Một bộ máy nhà nước

có nhiều cơ quan, mỗi cơ quan cũng có những chức năng và nhiệm vụ riêng phù

hợp với phạm vi quyền hạn được giao.

Mỗi kiểu nhà nước có bản chất riêng nên chức năng của nhà nước thuộc

mỗi kiểu nhà nước cũng khác nhau và do đó việc tổ chức bộ máy để thực hiện

chức năng cũng có những đặc điểm riêng.

Câu 11: Trình bày hình thức nhà nước

Nhà nước được nhận diện từ các biểu hiện ra bên ngoài bằng ba phương

diện: chính thể, cấu trúc và chế độ chính trị. Cụ thể như sau:

a. Chính thể: là hình thức tổ chức các cơ quan quyền lực tối cao, cơ cấu,

trình tự thành lập, mối liên hệ giữa các cơ quan đó, mức độ tham gia của nhân

dân vào

việc thiết lập các cơ quan này.

- Chính thể gồm 2 dạng cơ bản: quân chủ; cộng hoà.

Hình thức chính thể quân chủ có đặc điểm: Quyền lực tối cao của nhà nước

tập trung toàn bộ hay một phần trong tay một người đứng đầu nhà nước (vua,

hoàng đế) và quyền lực tối cao đó được thừa kế.

Chính thể quân chủ gồm 2 loại: quân chủ tuyệt đối và quân chủ hạn chế.

Chính thể quân chủ tuyệt đối có đặc điểm: quyền lực của nhà vua, hoàng đế là

vô hạn. Chính thể quân chủ hạn chế có đặc điểm: quyền lực tối cao được trao

cho người đứng đầu nhà nước và một cơ quan cấp cao khác như nghị viện ở nhà

nước tư sản, hội nghị đại diện đẳng cấp ở nhà nước phong kiến.

Chính thể cộng hoà có đặc điểm: Quyền lực nhà nước được thực hiện bởi

cơ quan đại diện; Cơ quan này được bầu ra trong một thời hạn nhất định.

Chính thể cộng hoà có 2 hình thức: cộng hoà dân chủ và cộng hoà quý tộc.

Cộng hoà dân chủ có đặc điểm là: pháp luật quy định quyền công dân tham gia

bầu cử để thành lập cơ quan quyền lực. Cộng hoà quý tộc (nô lệ, phong kiến) có

đặc điểm là: quyền tham gia bầu cử để thành lập cơ quan đại diện của nhà nước

chỉ giành riêng cho giới quý tộc. Ngoài ra, hiện nay có nhiều dạng chính thể

cộng hoà: cộng hoà tổng thống, cộng hoà đại nghị, cộng hoà hỗn hợp.

Chính thể quân chủ hoặc cộng hoà tuỳ thuộc vào kiểu, bản chất nhà nước ở

giai đoạn lịch sử nhất định, phụ thuộc vào kinh tế, chính trị, văn hoá, truyền

thống dân tộc. Nhà nước xã hội chủ nghĩa chỉ có chính thể cộng hoà dân chủ.

b. Cấu trúc nhà nước

Cấu trúc nhà nước là sự tổ chức nhà nước theo đơn vị hành chính - lãnh

thổ và tính chất quan hệ giữa các bộ phận cấu thành nhà nước, giữa các cơ quan

nhà nước ở trung ương với cơ quan nhà nước ở địa phương. Có 2 loại cấu trúc

nhà nước là đơn nhất và liên bang.

- Nhà nước đơn nhất là nhà nước có lãnh thổ toàn vẹn, thống nhất các đơn

vị hành chính hợp thành, có cơ quan nhà nước thống nhất từ trung ương đến địa

phương. Mỗi đơn vị hành chính không có chủ quyền quốc gia.

- Nhà nước liên bang có đặc điểm: là do nhiều nhà nước hợp lại, không chỉ

riêng liên bang có chủ quyền nhà nước mà mỗi nhà nước thành viên cũng có chủ

quyền nhà nước. Trong nhà nước liên bang có 2 hệ thống cơ quan nhà nước, 2

hệ thống pháp luật, đó là pháp luật của toàn liên bang và pháp luật của từng nhà

nước thành viên.

c. Chế độ chính trị

Chế độ chính trị là toàn bộ phương pháp, cách thức mà nhà nước sử dụng

để thực hiện quyền lực nhà nước. Chế độ chính trị thể hiện tính chất của nhà

nước dân chủ hay phi dân chủ. Chế độ chính trị là phương pháp cai trị, quản lý

xã hội của giai cấp cầm quyền. Chế độ chính trị ở các nước đa dạng nhưng biểu

hiện thành 2 loại chính:

+ Chế độ phi dân chủ như sự chuyên chế của chủ nô, phong kiến, phát xít.

+ Chế độ dân chủ như dân chủ quý tộc, dân chủ tư sản, dân chủ xã hội chủ

nghĩa.

Câu 12. Chế độ chính trị là gì? Các dạng chế độ chính trị có trong lịch sử?

Chế độ chính trị là toàn bộ phương pháp, cách thức mà nhà nước sử dụng

để thực hiện quyền lực nhà nước. Chế độ chính trị thể hiện tính chất của nhà

nước dân chủ hay phi dân chủ. Chế độ chính trị là phương pháp cai trị, quản lý

xã hội của giai cấp cầm quyền. Chế độ chính trị ở các nước đa dạng nhưng biểu

hiện thành 2 loại chính: Chế độ phi dân chủ và chế độ dân chủ. Cụ thể như sau:

- Chế độ phi dân chủ: Đây là một dạng thể chế Nhà nước kiểu cũ tồn tại

trong lịch sử các kiểu nhà nước Chủ nô, Phong kiến và thể hiện cao độ ở một số

nhà nước độc tài phát xít.

- Nhà nước Chủ nô: quyền lực nhà nước tập trung trong tay Vua, Lãnh chúa;

- Nhà nước Phong kiến: quyền lực tập trung trong tay một người. Vua

hay Hoàng đế có quyền lực vô hạn; quyền lực ấy không do bầu cử theo những

nguyên tắc bảo đảm dân chủ mà theo chế độ nối ngôi (kế vị).

- Nhà nước phát xít, độc tài: quyền lực tối cao và các quyền lực khác được

tập trung cao độ trong tay người đứng đầu: Thống chế, Quốc trưởng; chính sách

của Nhà nước ấy được ban bố, thi hành theo ý chí độc đoán của người cầm quyền

- Quyền lực nhà nước là thống thất, nhưng có sự phân công, phối hợp,

kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền lực là quyền

lực lập pháp, quyền lực hành pháp và quyền lực tư pháp. Đối với nhà nước

XHCN Việt Nam, cơ chế phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước ở

trung ương và ở địa phương có nhiều ưu điểm, như phát huy được trách nhiệm

của mỗi cơ quan nhà nước khi thực thi quyền lực theo thẩm quyền luật định,

phối kết hợp được nhịp nhàng, chặt chẽ khi cùng giải quyết những vấn đề chung

vì mục tiêu chung. Ở đây, chúng ta thấy có mối liên hệ chặt chẽ giữa "phân

công" và "phối hợp" giữa các cơ quan nhà nước. Nếu chỉ có phân công thôi mà

không phối hợp với nhau thì sẽ dẫn đến tình trạng là công việc của ai người ấy

làm, không cần sự giúp đỡ, hỗ trợ từ phía các cơ quan khác, nhất là khi cần hợp

sức để giải quyết những công việc chung của quốc gia và địa phương, và như

vậy không bảo đảm được thống nhất cao về ý chí và hành động trong bộ máy

nhà nước. Ngược lại, nếu chỉ có phối kết hợp giữa các cơ quan nhà nước mà

không có sự phân công, phân nhiệm rõ ràng, cụ thể giữa các cơ quan đó thì sẽ

dẫn đến đùn đẩy trách nhiệm, công việc bị ngưng trệ và không biết quy trách

nhiệm cho ai khi gây thiệt hại cho nhà nước, xã hội. Như vậy, phân công phân

nhiệm nhất thiết phải kèm theo phối kết hợp và phối kết hợp không thể thiếu

phân công phân nhiệm. Tuy nhiên, cơ chế phân công và phối hợp cũng có hạn

chế, như trông chờ, dựa dẫm, ỷ lại nhau khi phối hợp giải quyết công việc

chung; không biết quy trách nhiệm cho cơ quan nào khi phối hợp giải quyết

công việc chung gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà nước và xã hội. Do đó, cần

có sự kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước để tránh những tồn tại nêu trên.

- Có hệ thống pháp pháp luật tương đối toàn diện, đồng bộ, khoa học,

thực tiễn. Tính toàn diện của hệ thống pháp luật thể hiện ở chỗ: có đầy đủ các

ngành luật để điều chỉnh các lĩnh vực quan hệ xã hội chủ yếu mà xã hội đang

yêu cầu; Hệ thống pháp luật có tính đồng bộ là hệ thống pháp luật mà trong đó

không có mâu thuẫn, chồng chéo, trùng lặp nhau. Tính khoa học của hệ thống

pháp luật thể hiện ở chỗ: cả hệ thống pháp luật được xây dụng trên cơ sở lý luận

và thực tiễn chắc chắn, đúng đắn với kỹ thuật xây dựng pháp luật cao, luôn luôn

bảo đảm cho nội dung pháp luật chứa đựng được những quan điểm, nhận thức

khoa học mới về thực tiễn, còn hình thức pháp luật thì rõ ràng, cụ thể, ngắn gọn,

dễ hiểu, có tính lô gíc cao. Tính thực tiễn của hệ thống pháp luật thể hiện ở chỗ:

cả hệ thống pháp luật được xây dựng xuất phát từ nhu cầu khách quan của xã

hội, phù hợp với khả năng và điều kiện của xã hội và có khả năng giải quyết

được những vấn đề trước mắt cũng như tương đối lâu dài của xã hội.

- Giữa nhà nước và cá nhân có mối quan hệ bình đẳng về quyền, nghĩa vụ

và hai bên đều phải chịu trách nhiệm pháp lý như nhau khi vi phạm quyền của

nhau. Quan hệ giữa nhà nước với cá nhân được xây dựng, củng cố, phát triển

trên các nguyên tắc: hai bên đều bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, đều phải chịu

trách nhiệm pháp lý như nhau khi xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của nhau;

nhà nước coi quyền của cá nhân là nghĩa vụ của mình, cá nhân coi nghĩa vụ của

nhà nước cũng là quyền của mình. Mối quan hệ này được pháp luật ghi nhận,

bảo đảm thực hiện và thể hiện bản chất của nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

- Mọi chính sách, pháp luật của nhà nước đều luôn luôn xuất phát từ con

người, cho con người, vì con người. Nhờ có sự quản lý xã hội một cách khoa

học và đúng đắn của nhà nước mà con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc

lột, bất công, làm theo năng lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự

do, hạnh phúc, bình đẳng, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân, được hưởng

đầy đủ các quyền và lợi ích hợp pháp. Nhà nước có nghĩa vụ tôn trọng, ghi nhận,

bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân của cá nhân.

- Nhà nước luôn luôn tôn trọng và thực hiện đầy đủ, nghiêm chỉnh, thống

nhất các điều ước quốc tế mà mình đã ký kết hoặc tham gia. Đặc điểm này phản

ánh xu thế hội nhập quốc tế về mọi mặt đang ngày càng tăng của nhà nước xã

hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây cũng là một trong những điều kiện quốc tế quan trọng

để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc tổ quốc xã hội chủ

nghĩa.

- Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng cộng sản

Việt Nam lãnh đạo. Đảng cộng sản lãnh đạo nhà nước một cách toàn diện, từ tổ

chức bộ máy, công tác cán bộ, chính trị tư tưởng đến toàn bộ hoạt động xây

dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật và bảo vệ pháp luật.

Câu 22: Trình bày phương hướng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội

chủ nghĩa Việt Nam.

- Đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước một cách toàn diện,

triệt để và sâu sắc theo hướng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nội dung

đổi mới gồm: đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội và Hội đồng nhân dân

các cấp nhằm bảo đảm cho các cơ quan này có thực quyền, thực hiện có hiệu

quả chức năng của mình; đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành

chính nhà nước nhằm bảo đảm cho các cơ quan này thực hiện ngày càng có hiệu

quả hơn các chức năng quản lý hành chính đối với các lĩnh vực của đời sống xã

hội; đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp và bổ trợ tư pháp (cơ

quan điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, luật sư, công chứng, hộ tịch, giám

định pháp y,…) nhằm bảo đảm cho các cơ quan và các tổ chức này hoạt động

ngày càng có hiệu quả và hiệu lực hơn trong việc bảo vệ chế độ chính trị, chế độ

kinh tế, chế độ văn hoá, giáo dục, khoa học - công nghệ, các quyền và lợi ích

hợp pháp của cá nhân, tổ chức; tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.

- Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đạt được các yêu cầu toàn diện,

đồng bộ, khoa học, thực tiễn. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật phải theo

hướng đáp ứng tốt yêu cầu về hoàn thiện bộ máy nhà nước, phát triển kinh tế,

văn hoá, giáo dục, khoa học công nghệ hiện đại, củng cố quốc phòng, an ninh,

hội nhập toàn diện với quốc tế, giải quyết các vấn đề xã hội…

- . Coi đâyĐẩy mạnh công tác phổ biến, giải thích và giáo dục pháp luật

là một trong những phương hướng hoạt động trọng tâm trong toàn bộ công tác

chính trị tư tưởng, đạo đức; thường xuyên cải tiến nội dung, hình thức, phương

pháp phổ biến pháp luật; kết hợp hài hoà và chặt chẽ giải thích pháp luật chính thức

với giải thích pháp luật không chính thức; luôn luôn đổi mới chương trình, nội

dung, hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật trong các trường học và trên

phạm vi toàn xã hội.

- . KếtTăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật

hợp chặt chẽ và hài hoà bốn loại kiểm tra: kiểm tra của đảng cộng sản, kiểm tra

của nhà nước, kiểm tra của các tổ chức xã hội và kiểm tra của nhân dân; đề cao

vai trò giám sát của quốc hội và các cơ quan dân cử trực tiếp ở địa phương;

thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp kiểm tra, giám sát việc

thực hiện pháp luật phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của mỗi nước.

- Xử lý mọi vi phạm pháp luật một cách kịp thời, nghiêm minh, nhanh

chóng. Tình trạng vi phạm pháp luật, nhất là tội phạm đang diễn ra hết sức phức

tạp, cho nên thái độ của nhà nước là xử lý vi phạm pháp luật phải kịp thời,

nghiêm minh, nhanh chóng, đúng pháp luật. Đặc biệt giữa nhà nước xã hội chủ

nghĩa Việt Nam và các quốc gia khác phải có sự phối kết hợp chặt chẽ trong

việc phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, đặc biệt là các tội rửa tiền, buôn bán

ma tuý, buôn bán phụ nữ và trẻ em, v.v.

- . NhàTăng cường hội nhập pháp luật quốc gia với pháp luật quốc tế

nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam luôn luôn chủ động và tích cực ký kết hoặc gia

nhập các điều ước quốc tế về các lĩnh vực kinh tế, thương mại, dân sự, lao động,

quyền con người, văn hoá, giáo dục, khoa học - công nghệ, quyền của phụ nữ và

trẻ em, chống phân biệt chủng tộc,…

Câu 23: Phân tích nội dung chức năng kinh tế của nhà nước xã hội chủ

nghĩa

- Nhà nước tổ chức quản lý nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận

động theo cơ chế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Mục tiêu của chức năng này là đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế,

nâng cao hiệu qủa và tính bền vững của sự phát triển, sớm đưa nước ta ra khỏi

tình trạng kém phát triển, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, tạo nền

tảng để đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2020.

- Nội dung gồm: giải phóng và phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất, phát

huy mọi tiềm năng và nguồn lực, xây dựng kết cấu hạ tầng và chuyển dịch cơ cấu

kinh tế, nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh, hình thành đồng bộ và hoàn thiện

các loại thị trường và thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phù

hợp với đặc điểm của nước ta, chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, mở

rộng kinh tế đối ngoại gắn với nâng cao khả năng độc lập tự chủ của nền kinh tế.

Câu 24: Phân tích nội dung của nguyên tắc nhân dân là chủ thể tối cao của

quyền lực nhà nước trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội

chủ nghĩa

Ở các nước xã hội chủ nghĩa, nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực

Nhà nước, nhân dân tổ chức nên bộ máy nhà nước và tham gia quản lý nhà

nước, nguyên tắc này được quy định trong hiến pháp - luật cơ bản của nhà nước,

thể hiện sâu đậm tính nhân dân của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Việc thực hiện

tốt nguyên tắc này không những đảm bảo cho nhà nước xã hội chủ nghĩa luôn

luôn là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, mà còn là một biện

pháp hữu hiệu để ngăn ngừa và chống lại tệ quan liêu, hách dịch, cửa quyền,

tham nhũng trong bộ máy nhà nước.

Nhân dân tổ chức nên bộ máy nhà nước trước hết thông qua chế độ bầu cử

phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín để lựa chọn những người có đủ

đức, tài vào các cơ quan đại diện cho quyền lực nhân dân (hay các cơ quan dân

cử trực tiếp). Các cơ quan đại diện cho quyền lực nhân dân bầu, thành lập các cơ

quan chấp hành của mình và những người lãnh đạo các cơ quan đó (bầu Chủ

tịch quốc hội, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chánh án toà án nhân dân

tối cao, Viện trưởng viện kiểm sát nhân dân tối cao...). Cử tri có quyền kiểm tra,

giám sát sự hoạt động của đại biểu dân cử và có thể bãi miễn họ khi họ không

còn xứng đáng với cử tri nữa.

Nhân dân trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia quản lý nhà nước. Dưới hình

thức trực tiếp, nhân dân (mà cụ thể là cử tri) bỏ phiếu bầu người đại diện cho

mình vào các cơ quan đại diện cho quyền lực nhân dân; thảo luận, đóng góp ý

kiến vào dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật quan trọng quan trọng liên

quan tới quốc kế dân sinh; bỏ phiếu quyết định những vấn đề trọng đại của quốc

gia (biểu quyết toàn dân); kiến nghị với cơ quan nhà nước; làm việc trong cơ

quan nhà nước; kiểm tra, giám sát sự hoạt động của bộ máy nhà nước; quản lý

một số công việc mà chính quyền giao cho,... Ngoài ra, nhân dân còn tham gia

quản lý nhà nước thông qua những cá nhân, tổ chức đại diện cho mình như đại

biểu dân cử, các tổ chức chính trị - xã hội và các đoàn thể quần chúng khác

Câu 25: Phân tích nội dung của nguyên tắc Đảng lãng đạo trong tổ chức và

hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Đảng cộng sản là đội tiên phong của giai cấp công nhân và nhân dân lao

động, được vũ trang bằng chủ nghĩa Mác - Lênin, đảng cộng sản là tổ chức

chính trị duy nhất có khả năng và điều kiện lãnh đạo nhà nước xã hội chủ nghĩa

và toàn xã hội. Sự lãnh đạo của Đảng cộng sản đối với nhà nước có tầm quan

trọng và ý nghĩa quyết định đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo

vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Đảng xác định mô hình tổ chức bộ máy nhà nước, sao cho nhà nước thật

sự là tổ chức quyền lực của nhân dân, thể hiện tập trung và đầy đủ nhất ý chí và

lợi ích, nguyện vọng của nhân dân; vạch ra đường lối chiến lược về đối nội, đối

ngoại để nhà nước thể chế hoá chúng thành pháp luật và tổ chức thực hiện pháp

luật ấy; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cho nhà nước, giới thiệu đảng viên ưu tú và

người ngoài đảng đủ năng lực, phẩm chất để cử tri bầu vào các cơ quan dân cử

trực tiếp hoặc để cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, bố trí vào những vị

trí then chốt trong bộ máy nhà nước; giáo dục chính trị, tư tưởng cho đảng viên

và quần chúng; kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước. Như vậy,

Đảng cộng sản lãnh đạo nhà nước một cách toàn diện từ chính trị, tư tưởng, tổ

chức, cán bộ đến những lĩnh vực hoạt động cụ thể của nhà nước.

Để thực hiện thành công vai trò lãnh đạo của mình đối với nhà nước,

Đảng Cộng sản sử dụng phương pháp chủ yếu như tuyên truyền, giáo dục, vận

động, thuyết phục và tự nêu gương của Đảng viên làm việc trong bộ máy nhà

nước. Mọi tổ chức của Đảng cộng sản đều hoạt động trong khuôn khổ hiến pháp

và pháp luật.

Câu 26: Phân tích nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức

và hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Thực chất của nguyên tắc này là kết hợp hài hoà giữa sự chỉ đạo tập trung

thống nhất của cấp trên với việc phát huy dân chủ và quyền chủ động sáng tạo

của cấp dưới. Về tổ chức, tất cả các cơ quan nhà nước đều bắt nguồn từ cơ quan

đại diện cao nhất cho quyền lực của nhân dân là Quốc hội, báo cáo công tác

trước Quốc hội; Quốc hội chỉ đạo thống nhất sự hoạt động của cả bộ máy nhà

nước, còn các cơ quan nhà nước trong mỗi phân hệ chịu sự chỉ đạo tập trung

thống nhất của cơ quan đứng đầu phân hệ ấy.

Trong hoạt động của bộ máy nhà nước, nguyên tắc tập trung dân chủ thể

hiện ở quan hệ hai chiều giữa cấp trên và cấp dưới. Đối với cấp trên, phải

thường xuyên theo dõi, chỉ đạo sát sao hoạt động của cấp dưới; kịp thời ban

hành các quyết định quản lý để cấp dưới thực hiện; kiểm tra, giám sát hoạt động

của cấp dưới; thường xuyên thông báo tình hình quản lý nhà nước cho cấp dưới

biết; kịp thời sửa chữa, khắc phục thiếu sót, nhược điểm trong công tác chỉ đạo

và trong các quyết định quản lý của mình (nếu có thiếu sót, nhược điểm do tự

mình phát hiện được hoặc do cấp dưới phát hiện được và thông báo cho cấp

trên); tôn trọng thẩm quyền luật định của cấp dưới, tạo điều kiện cho cấp dưới

thực hiện đúng đắn, đầy đủ thẩm quyền của họ; chịu trách nhiệm chính trị và

trách nhiệm pháp lý về sai phạm của mình và liên đới chịu trách nhiệm chính trị

và trách nhiệm pháp lý trong trường hợp cấp dưới sai phạm. Đối với cấp dưới,

phải phục tùng sự chỉ đạo của cấp trên; thực hiện nghiêm chỉnh, đầy đủ, thống

nhất các quyết định quản lý của cấp trên; chủ động và kịp thời ban hành các

quyết định quản lý nhằm giải quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của mình và tự

chịu trách nhiệm về các quyết định đó; thường xuyên thông báo tình hình quản

lý nhà nước cho cấp trên biết; kịp thời thông báo cho cấp trên biết những thiếu

sót, nhược điểm trong các quyết định của cấp trên (nếu có) và kiến nghị với cấp

trên những biện pháp nâng cao chất lượng các quyết định quản lý và cải tiến công

tác chỉ đạo; kịp thời và nhanh chóng sửa chữa, khắc phục thiếu sót, nhược điểm

trong quá trình thực hiện các quyết định quản lý của cấp trên và của chính mình

(nếu có thiếu sót, nhược điểm đó do cấp trên phát hiện hoặc do tự mình nhận ra); tự

chịu trách nhiệm chính trị và trách nhiệm pháp lý về sai phạm của mình khi thực

hiện quản lý nhà nước (nếu có sai phạm).

Câu 27: Trình bày hệ thống cơ quan quyền lực trong bộ máy nhà nước xã hội chủ

nghĩa

Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa hệ thống cơ quan quyền lực được xác

định là hệ thống các cơ quan dân cử trực tiếp. Toàn bộ các cơ quan nhà nước

này từ trung ương xuống địa phương hợp thành một hệ thống thống nhất, đều do

nhân dân trực tiếp bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân. Việc tổ chức, hoạt

động cũng như nhiệm vụ, chức năng, thẩm quyền của các cơ quan quyền lực nhà

nước đều do hiến pháp và pháp luật quy định. Hệ thống các cơ quan dân cử trực

tiếp gồm: cơ quan dân cử trực tiếp cao nhất và các cơ quan dân cử trực tiếp ở địa

phương.

Cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất (hay cơ quan đại biểu cao nhất cho

quyền lực của nhân dân) có nhiều tên gọi khác nhau, ví dụ Quốc hội (Việt Nam),

Xô Viết tối cao (Liên Xô cũ), Hội nghị đại biểu nhân dân toàn quốc (Trung

Quốc),... Trong cơ quan dân cử trực tiếp cao nhất có cơ quan thường trực và

cũng được gọi khác nhau, như Ủy ban thường vụ Quốc hội (Việt Nam), Đoàn

chủ tịch Xô Viết tối cao (Liên Xô cũ), Hội đồng nhà nước (Cu Ba, Cộng Hoà Dân

Chủ Đức cũ).

Cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương được thành lập theo các đơn vị

hành chính - lãnh thổ và cũng có tên gọi khác nhau như Hội đồng nhân dân (Việt

Nam), Xô Viết nhân dân địa phương (Liên Xô cũ), Hội nghị đại biểu nhân dân

địa phương (Trung Quốc).

Câu 28: Trình bày vị trí, vai trò của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước

xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Hệ thống cơ quan hành chính nhà nước bao gồm Chính phủ và Uỷ ban

nhân dân các cấp, do cơ quan quyền lực nhà nước bầu và thành lập ra.

Chính phủ (bao gồm có các Bộ và cơ quan ngang bộ) là cơ quan chấp

hành của Quốc hội và là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, chịu trách

nhiệm thống nhất quản lý mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trên phạm vi cả nước

về kinh tế, tài chính, văn hoá, giáo dục, khoa học công nghệ, chính sách xã hội,

tài nguyên môi trường…thống nhất quản lý hệ thống bộ máy hành chính nhà

nước.

Ủy ban nhân dân là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, có nghĩa

vụ chấp hành hiến pháp, luật, các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên và nghị

quyết của Hội đồng nhân dân cùng cấp; chịu sự giám sát của Hội đồng nhân dân,

quản lý các công việc của địa phương.

Câu 29: Phân tích vị trí, vai trò của hệ thống cơ quan xét xử, cơ quan Viện

kiểm sát trong bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- : Các cơ quan xét xử gồm toà án nhân dân,Hệ thống các cơ quan xét xử

toà án quân sự và các toà án khác được thành lập theo luật định. Các toà án xét

xử các vụ án hình sự, dân sự, lao động, hôn nhân và gia đình, kinh tế, hành

chính, thương mại, v.v. Việc xét xử đó phải tuân theo các nguyên tắc luật định

như khi xét xử, thẩm phán và hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp

luật, công khai, dân chủ, công bằng, hợp lý, bảo đảm các quyền bào chữa, quyền

được dùng tiếng nói, chữ viết dân tộc của người tham gia tố tụng,…

- . Các cơ quan Viện kiểm sát gồmPhân hệ các cơ quan Viện kiểm sát

Viện kiểm sát nhân dân và Viện kiểm sát quân sự. Việc tổ chức các cơ quan này

theo nguyên tắc thủ trưởng, tập trung thống nhất, trực thuộc theo chiều dọc.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao do cơ quan quyền lực nhà nước cao

nhất bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm. Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao

có quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các thành viên của viện kiểm sát các

cấp. Ngoài chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các hoạt động tư

pháp, các viện kiểm sát còn thực hành quyền công tố trước toà án.

Câu 30: Phân tích vị trí, vai trò của các tổ chức xã hội trong hệ thống chính

trị xã hội chủ nghĩa

Các tổ chức xã hội là hạt nhân cơ sở của hệ thống chính trị. Ở Việt Nam,

các tổ chức xã hội bao gồm một số tổ chức như: Mặt trận tổ quốc Việt Nam,

Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh,

Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam… Các tổ chức xã hội là

chỗ dựa của Nhà nước, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân với nhà

nước, là cầu nối giữa nhân dân với nhà nước.

Các tổ chức xã hội được thành lập theo thủ tục, trình tự do pháp luật quy

định; tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc thành lập, củng cố, hoàn thiện và

bảo vệ bộ máy nhà nước; tham gia xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp

luật và bảo vệ pháp luật; tham gia thảo luận và quyết định những vấn đề quan

trọng của cả nước và địa phương; kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy nhà

nước; quản lý những công việc mà nhà nước giao cho; giáo dục các thành viên ý

thức sống và làm việc theo pháp luật và động viên họ tích cực tham gia quản lý

nhà nước, quản lý xã hội; tiến hành các hoạt động xã hội cần thiết trong khuôn

khổ pháp luật để thoả mãn nhu cầu, lợi ích chính đáng của các thành viên.

Câu 31: Phân tích hình thức, phương pháp nhân dân tham gia vào tổ chức

và hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Nhà nước xã hội chủ nghĩa là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Do đó,

chỉ khi nào người dân thực sự đóng vai trò quan trọng trong quá trình hoạt động

quản lý của Nhà nước thì việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước mới thực sự thành

công. Phát huy dân chủ, mở rộng sự tham gia của người dân vào công việc quản lý

nhà nước, nhằm bảo đảm cho Nhà nước giữ vững bản chất là nhà nước của dân, do

dân và vì dân, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của các chính sách, pháp luật được ban

hành.

Nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân được biểu hiện ở chỗ

nhân dân Việt Nam có quyền bầu cử và ứng cử vào Quốc hội, hội đồng nhân dân

các cấp theo quy định của pháp luật; có quyền tham gia quản lí nhà nước, tham

gia thảo luận các vấn đề chung của cả nước và địa phương, kiến nghị với cơ

quan nhà nước, biểu quyết khi nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân; thực hiện việc

kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, nhân viên nhà nước.

Nhân dân có thể khiếu nại, tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật của tất cả các

cơ quan và nhân viên nhà nước.

Câu 32: Trình bày các loại chế tài theo quy định của pháp luật

Chế tài là những biện pháp tác động mà nhà nước dự kiến sẽ áp dụng đối

với chủ thể nào không thực hiện đúng mệnh lệnh của nhà nước đã nêu trong

pháp luật.

Các biện pháp mà nhà nước tác động tới chủ thể vi phạm pháp luật rất đa

dạng. Căn cứ vào tính chất của những biện pháp đó và cơ quan có thẩm quyền

áp dụng chúng để có thể chia chế tài quy phạm pháp luật thành các loại sau:

- Chế tài hình sự (hình phạt) theo Luật Hình sự Việt Nam, gồm có: cảnh

cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, tù chung thân, tử hình.

Ngoài ra còn có các hình phạt bổ sung như cấm đoán việc đảm nhiệm những

chức vụ làm những nghề hoặc công việc nhất định, cấm cư trú quản chế, tước

một số quyền công dân, tịch thu tài sản...

- Chế tài hành chính gồm các biện pháp xử phạt hành chính: Cảnh cáo, phạt

tiền, tước quyền sử dụng giấy phép kinh doanh, tịch thu tang vật, phương tiện vi

phạm và trục xuất và các biện pháp xử lý hành chính (giáo dục tại xã, phường, thị

trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục; đưa vào cơ sở chữa

bệnh)

- Chế tài kỷ luật gồm các biện pháp: trách nhiệm, vật chất, bồi thường thiệt

hại...

Những biện pháp tác động mà nhà nước xã hội chủ nghĩa quy định ở chế

tài quy phạm pháp luật không chỉ nhằm mục đích trừng phạt, ngăn chặn các

hành vi vi phạm pháp luật mà còn mang tính giáo dục mọi người tôn trọng pháp

luật, đấu tranh phòng và chống vi phạm pháp luật, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội

chủ nghĩa.

Câu 33: Nêu nội dung đổi mới đối với hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa

Việt Nam hiện nay.

Trong mọi xã hội có giai cấp, quyền lực của chủ thể cầm quyền được thực

hiện bằng một hệ thống thiết chế và tổ chức chính trị nhất định. Đó là hệ thống

chính trị.

Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức chính trị trong xã hội bao

gồm các đảng chính trị, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp

được liên kết với nhau trong một hệ thống tổ chức nhằm tác động vào các quá

trình của đời sống xã hội, để củng cố, duy trì và phát triển chế độ đương thời

phù hợp với lợi ích của chủ thể giai cấp cầm quyền.

Hệ thống chính trị xuất hiện cùng với sự thống trị của giai cấp, Nhà nước

và thực hiện đường lối chính trị của giai cấp cầm quyền, do đó hệ thống chính trị

mang bản chất giai cấp của giai cấp cầm quyền.

- Trong chủ nghĩa xã hội, giai cấp công nhân và nhân dân lao động là chủ

thể thực sự của quyền lực, tự mình tổ chức và quản lý xã hội, quyết định nội

dung hoạt động của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa.

Ở nước ta, giai cấp công nhân và nhân dân lao động là chủ thể chân chính

của quyền lực. Bởi vậy, hệ thống chính trị ở nước ta là cơ chế, là công cụ thực

hiện quyền làm chủ của nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng. Hệ thống

chính trị ở nước ta hiện nay bao gồm: Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước

Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Đoàn Thanh

niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Tổng Liên đoàn

Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam và

các tổ chức chính trị-xã hội hợp pháp khác của nhân dân được thành lập, hoạt

động trên cơ sở liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội

ngũ trí thức làm nền tảng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thực

hiện và đảm bảo đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân.

Đổi mới đối với hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay:

Đối với Đảng

- Trong đổi mới hệ thống chính trị, phải giữ vững vai trò lãnh đạo, vị thế

cầm quyền của Đảng - đó là vấn đề có tính nguyên tắc, bất di, bất dịch.

- Phải tiếp tục xây dựng Đảng trở thành một “đảng đạo đức, văn minh”,

cách mạng và khoa học, trong sạch và vững mạnh, thật sự vì lợi ích của mỗi

người dân và lợi ích của cả dân tộc.

- Đảng phải đưa ra được những quyết sách chính trị đúng đắn, khoa học,

khách quan, phù hợp, hướng vào mục tiêu vì hạnh phúc của nhân dân.

- Chăm lo xây dựng, củng cố, giữ gìn sự đoàn kết, thống nhất trong. Giữ

vững và thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ. Tiếp tục đổi mới,

kiện toàn tổ chức, bộ máy của Đảng; kiện toàn tổ chức cơ sở đảng và nâng cao

chất lượng đảng viên.

- Đảng thật sự tôn trọng dân chủ, phát huy có hiệu quả trong thực tế vai

trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trên mọi phương diện

thuộc chức năng của các tổ chức này, đồng thời đổi mới tổ chức và phương thức

hoạt động của chúng; khắc phục tình trạng hành chính hóa.

- Chăm lo nâng cao trình độ dân trí, nhất là trình độ văn hóa pháp lý, văn

hóa dân chủ, văn hóa chính trị, nhằm làm cho nhân dân lao động hiểu biết và sử

dụng quyền dân chủ, thực hành dân chủ một cách đúng đắn, hiệu quả.

Đối với Nhà nước

1- Đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội

chủ nghĩa, bảo đảm Nhà nước ta thực sự là của nhân dân, do nhân dân và vì

nhân dân, thực hiện với hiệu quả cao chức năng quản lý kinh tế, quản lý xã hội;

giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà nước với các tổ chức khác trong hệ thống

chính trị, với nhân dân, với thị trường.

2- Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Trước

hết, đối với Quốc hội, phải thực sự bảo đảm đây là cơ quan đại biểu cao nhất của

nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

- Hoàn thiện chế định Chủ tịch nước trong Hiến pháp và pháp luật.

Nghiên cứu làm rõ quan hệ lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đối

với Chủ tịch nước theo tinh thần Kết luận số 64-KL/TW của Hội nghị Trung

ương 7 khóa XI.

- Tiếp tục đổi mới hoạt động của Chính phủ theo hướng xây dựng nền

hành chính trong sạch, vững mạnh, quản lý thống nhất, thông suốt, tinh gọn, hợp

lý; nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước, khắc phục

tình trạng buông lỏng trên một số lĩnh vực.

- Đẩy mạnh cải cách hành chính, nhất là thủ tục hành chính; giảm mạnh

và bãi bỏ các loại thủ tục hành chính gây phiền hà cho tổ chức và công dân.

Nâng cao năng lực, chất lượng xây dựng và tổ chức thực hiện các cơ chế, chính

sách.

- Đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020,

xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và

bảo vệ quyền con người. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về hình sự, dân sự,

thủ tục tố tụng tư pháp và về tổ chức bộ máy các cơ quan tư pháp, bảo đảm tính

khoa học, đồng bộ, đề cao tính độc lập, khách quan, tuân thủ pháp luật của từng

cơ quan và chức danh tư pháp.

- Đối với chính quyền địa phương, hoàn thiện tổ chức bộ máy chính

quyền cấp tỉnh, cấp huyện

- Đẩy mạnh cải cách chế độ công vụ, công chức để nâng cao chất lượng đội

ngũ cán bộ, công chức, có đủ phẩm chất chính trị, đạo đức, trình độ, năng lực, kỹ

năng công tác; kết hợp đào tạo, bồi dưỡng với luân chuyển để rèn luyện trong thực

tiễn.

Đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội

- Tiếp tục rà soát, kiện toàn tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc và các

đoàn thể chính trị - xã hội theo hướng tinh gọn, rõ chức năng, nhiệm vụ, không

chồng chéo. Tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội

tăng thêm tính tự chủ, chủ động hơn trong hoạt động, không bị “hành chính

hóa”, để gần dân, sát dân hơn.

- Thực hiện có hiệu quả quy chế phối hợp, quy định về giám sát, phản

biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội, cơ chế để

nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền.

- Quy định chặt chẽ về tổ chức và hoạt động của các hội theo nguyên tắc

tự nguyện, tự quản, tự bảo đảm kinh phí hoạt động và tuân thủ pháp luật. Sửa

đổi, bổ sung các quy định của Nhà nước về tổ chức quản lý, và hoạt động hội

phù hợp với tình hình mới.

Câu 34: Trình bày nguồn gốc của pháp luật, liên hệ với sự ra đời pháp luật

Việt Nam.

Các quan điểm phi mácxít. Có những quan điểm khác nhau về nguồn gốc

của pháp luật như cho rằng pháp luật do Chúa trời, Thượng đế,thuyết thần học

Đấng tối cao đặt ra; coi pháp luật là tổng thể nhữngthuyết pháp luật tự nhiên

quyền của con người tự nhiên sinh ra mà có; quanthuyết pháp luật linh cảm

niệm pháp luật là những linh cảm của con người về những cách xử sự hợp lý...

Những quan điểm trên có điểm chung là giải thích nguồn gốc của pháp luật một

cách duy tâm, thần bí, thiếu cơ sở khoa học.

Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, những nguyên nhân làm phát

sinh nhà nước cũng chính là những nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của pháp

luật. Pháp luật ra đời cùng với nhà nước, pháp luật là công cụ sắc bén để thực

hiện quyền lực nhà nước, duy trì địa vị và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị.

Nhà nước ban hành ra pháp luật và bảo đảm cho pháp luật được thực hiện cũng

như nhà nước, pháp luật là sản phẩm của xã hội phát triển đến một trình độ nhất

định.

- Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, những tập quán và những tín điều

tôn giáo đã là những quy phạm xã hội rất phù hợp để điều chỉnh các quan hệ xã

hội lúc đó. Chúng phản ánh đúng trình độ phát triển kinh tế xã hội của chế độ

cộng sản nguyên thuỷ. Khi chế độ tư hữu xuất hiện và xã hội đã phân chia thành

giai cấp, những tập quán đó không còn phù hợp nữa vì nó thể hiện ý chí chung

của mọi người trong xã hội. Trong điều kiện lịch sử mới, khi những xung đột về

lợi ích giai cấp diễn ra gay gắt và cuộc đấu tranh giai cấp là không thể điều hòa

được thì cần thiết phải có một loại quy phạm mới để thiết lập cho xã hội một

“trật tự”, một loại quy phạm thể hiện ý chí của giai cấp thống trị, đó là quy phạm

pháp luật.

- Hệ thống pháp luật của nhà nước được hình thành dần dần từng bước và

phụ thuộc vào những điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể của mỗi nước, nhưng

nói chung giai cấp thống trị đều tìm cách vận dụng các tập quán để phục vụ lợi

ích của giai cấp mình, dần dần thay đổi nội dung của các tập quán hoặc tiền lệ

bằng con đường nhà nước nâng chúng thành các quy phạm pháp luật (tập quán

pháp, tiền lệ pháp) nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội theo mục đích nhất

định.

- Hệ thống pháp luật của nhà nước còn được hình thành từ các văn bản

pháp luật do các cơ quan nhà nước ban hành. Hoạt động xây dựng pháp luật của

các nhà nước đã được bắt đầu ở thời kỳ sớm nhất sau khi nhà nước ra đời. Tuy

nhiên, hoạt động này lúc đầu còn rất đơn giản và phiến diện, sau dần dần được

phát triển cùng với sự phát triển của nhà nước.

Câu 35: Phân tích bản chất của pháp luật

Cũng giống như nhà nước, bản chất của pháp luật thể hiện trước hết

ở của nó. Tính giai cấp của pháp luật biểu hiện ở chỗ, pháp luậttính giai cấp

phản ánh ý chí nhà nước của giai cấp thống trị mà nội dung được quy định

bởi điều kiện sinh hoạt vật chất của giai cấp thống trị. Giai cấp thống trị đã

thông qua nhà nước để thể hiện ý chí của giai cấp mình một cách tập trung,

thống nhất và hợp pháp hóa thành ý chí của nhà nước và ý chí đó được cụ

thể hóa trong các văn bản pháp luật do các cơ quan nhà nước có thẩm

quyền ban hành.

Tính giai cấp của pháp luật còn thể hiện ở mục đích điều chỉnh các quan

hệ xã hội của nó. Trong xã hội có giai cấp, pháp luật chính là yếu tố điều chỉnh

về mặt giai cấp các quan hệ xã hội nhằm hướng các quan hệ xã hội phát triển

theo một mục tiêu, một trật tự phù hợp với ý chí của giai cấp thống trị, bảo vệ và

củng cố địa vị của giai cấp thống trị. Vì vậy, pháp luật chính là công cụ thực

hiện sự thống trị giai cấp.

Bên cạnh tính giai cấp, pháp luật còn mang và có giá trị xã hộitính xã hội

to lớn. Có thể nói các quy phạm pháp luật là kết quả của sự “chọn lọc tự nhiên”

trong xã hội. Xã hội thông qua nhà nước ghi nhận những cách xử sự “hợp lý”,

“khách quan”, phù hợp với lợi ích của số đông trong xã hội và được nhà nước

thể chế hóa thành những quy phạm pháp luật.

Giá trị xã hội của pháp luật còn thể hiện ở chỗ, một quy phạm pháp luật

vừa là thước đo của hành vi con người, vừa là công cụ kiểm nghiệm các quá

trình, các hiện tượng xã hội, là công cụ để nhận thức xã hội và điều chỉnh các

quá trình xã hội, đưa đến cho con người lượng thông tin nhất định về các giá trị

và các yêu cầu của xã hội.

Bên cạnh tính giai cấp, tính xã hội và các giá trị xã hội của pháp luật,

chúng ta không thể coi nhẹ của pháp luật.tính dân tộc, tính mở...

Tính xã hội, tính dân tộc, tính mở... của pháp luật không mâu thuẫn với

tính giai cấp mà còn hỗ trợ, bổ sung cho tính giai cấp. Các tính chất nói trên của

pháp luật cùng với giá trị xã hội của nó, làm cho pháp luật thực sự đóng vai trò

là yếu tố điều chỉnh các quan hệ xã hội quan trọng và hiệu quả nhất.

Từ sự phân tích như trên, có thể đi đến định nghĩa: Pháp luật là hệ thống

các quy tắc xử sự, do nhà nước ban hành (hoặc thừa nhận) và bảo đảm thực

hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã

hội nhằm tạo ra trật tự và ổn định trong xã hội.

Câu 36: Phân tích những đặc trưng cơ bản của pháp luật

a. Pháp luật mang tính quyền lực nhà nước

Pháp luật do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận và bảo đảm thực hiện

nghĩa là nó chỉ được hình thành bằng con đường nhà nước. Với tư cách đặc biệt

của mình, nhà nước là tổ chức hợp pháp, công khai và có quyền lực bao trùm

toàn xã hội. Thông qua nhà nước, giai cấp thống trị thể hiện và hợp pháp hóa ý

chí của mình một cách chính thống trên thực tế. Việc bảo đảm cho các quy định

pháp luật được thực thi có hiệu quả chính là bảo đảm cho quyền lực nhà nước có

thể tác động đến mọi chủ thể. Chính vì vậy, pháp luật không tách rời nhà nước,

luôn mang tính quyền lực nhà nước trong quá trình tồn tại và phát huy giá trị

đích thực của nó.

b. Pháp luật mang tính bắt buộc chung

Pháp luật được xây dựng nên không phải vì cá nhân hay tổ chức đơn lẻ

mà nó được sử dụng cho số đông các loại chủ thể gắn liền với những điều kiện

cụ thể. Vì lẽ đó, pháp luật ghi nhận các giá trị xã hội, các phương thức ứng xử

điển hình, phổ biến trong xã hội. Bằng những mệnh lệnh thức: cho phép, ngăn

cấm hoặc bắt buộc, pháp luật tác động đến ý thức chủ thể, đòi hỏi chủ thể xác

lập hoặc không được xác lập những hành vi nhất định. Bất cứ chủ thể nào rơi

vào hoàn cảnh đã được pháp luật xác định đều phải xử sự theo quy định, yêu cầu

của pháp luật. Như vậy, xử sự đúng với pháp luật không chỉ là yêu cầu pháp lí

đối với chủ thể mà cũng là trách nhiệm của chính chủ thể đó trước các giá trị và

phương thức ứng xử đã được xã hội tôn trọng và thừa nhận. Tính bắt buộc chung

của pháp luật trước hết đòi hỏi nó phải được thống nhất trong nhận thức và thực

thi trên thực tế. Tuy nhiên, do ý thức và trình độ văn hóa nói chung ở mỗi người

khác nhau nên đòi hỏi đó là điều khó có được trong đời sống thực tế.

c. Pháp luật mang tính quy phạm phổ biến

Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự, đó chính là khuôn mẫu, thước đo,

chuẩn mực pháp lí. Tính quy phạm của pháp luật không trừu tượng mà rất cụ thể

trong việc xác định giới hạn hành vi của mọi chủ thể mà pháp luật tác động tới.

Giới hạn đó được xác định cả về mặt nội dung và hình thức, thể hiện ở khả năng

cho phép, cấm đoán hoặc bắt buộc với chủ thể. Đây là ranh giới để các chủ thể

tự do lựa chọn cách thức xử sự cho phù hợp, vượt quá giới hạn đó là trái pháp

luật.

d. Pháp luật mang tính hệ thống

Với tính cách là hiện tượng xã hội độc lập, pháp luật có tính hệ thống

trong quá trình tồn tại và phát huy giá trị. Pháp luật là hệ thống quy phạm và có

mối liên hệ hữu cơ với nhau. Mặc dù tồn tại trong nhiều loại văn bản khác nhau

nhưng các quy phạm pháp luật tạo nên chỉnh thể có sự tương tác hữu cơ với

nhau để phát huy hiệu lực của mỗi quy phạm. Tính hệ thống của pháp luật còn

thể hiện trong quá trình thực hiện pháp luật trên thực tế.

e. Tính xác định chặt chẽ về hình thức

Nội dung pháp luật luôn được thể hiện dưới những những hình thức nhất

định, nói cách khác, những quy định pháp luật phải được chứa đựng trong các

nguồn luật, tập quán pháp, tiền lệ pháp, văn bản quy phạm pháp luật... Sự xác

định chặt chẽ về hình thức là điều kiện để phân biệt giữa pháp luật với những

quy định không phải là pháp luật, đồng thời cũng tạo nên sự thống nhất, chặt

chẽ, rõ ràng, chính xác về nội dung của pháp luật.

Câu 37: Phân tích mối quan hệ của pháp luật với kinh tế, chính trị, đạo đức

và nhà nước.

Trong mối quan hệ với kinh tế, một mặt, pháp luật phụ thuộc vào kinh tế,

mặt khác pháp luật lại có sự tác động trở lại một cách manh mẽ đối với kinh tế.

Sự phụ thuộc của pháp luật vào kinh tế thể hiện ở nội dung của pháp luật là do

các quan hệ kinh tế - xã hội quyết định, chế độ kinh tế là cơ sở của pháp luật.

Pháp luật luôn phản ánh trình độ phát triển của chế độ kinh tế, nó không thể cao

hơn hoặc thấp hơn trình độ phát triển đó, mặt khác pháp luật có tác động trở lại

đối với sự phát triển kinh tế. Khi pháp luật thể hiện ý chí của giai cấp thống trị là

lực lượng tiến bộ trong xã hội, phản ánh đúng trình độ phát triển của kinh tế thì

nó có tác động tích cực làm cho kinh tế phát triển. Ngược lại, khi pháp luật thể

hiện ý chí của giai cấp thống trị đã lỗi thời, muốn dùng pháp luật để duy trì các

quan hệ kinh tế đã lạc hậu không còn phù hợp, thì pháp luật sẽ có tác động tiêu

cực, kìm hãm sự phát triển kinh tế, xã hội.

Trong mối quan hệ với chính trị, pháp luật vừa là biện pháp, là

phương tiện để thực hiện mục đích chính trị của giai cấp cầm quyền, vừa là

hình thức biểu hiện của chính trị, ghi nhận yêu cầu, nội dung chính trị của

giai cấp cầm quyền. Mối liên hệ giữa pháp luật và chính trị được thể hiện tập

trung trong mối liên hệ giữa đường lối, chính sách của giai cấp thống trị với

pháp luật. Đường lối, chính sách của giai cấp thống trị có vai trò chỉ đạo trong

việc xây dựng pháp luật, tuyên truyền, giáo dục pháp luật. Pháp luật làm cho

đường lối, chính sách của giai cấp thống trị thành ý chí chung, thành những

quy định chung thống nhất trong toàn xã hội.

Trong mối quan hệ với đạo đức: Đạo đức được hiểu là những quan

niệm, quan điểm của con người (một cộng đồng người, một giai cấp) về cái

thiện, cái ác, về sự công bằng, nghĩa vụ, danh dự và về những phạm trù

khác thuộc đời sống tinh thần của xã hội. Những quan niệm, quan điểm này

rất khác nhau do những điều kiện của đời sống vật chất xã hội quyết định,

cho nên các quy phạm đạo đức tồn tại trong xã hội cũng rất nhiều loại...

Chúng luôn có sự tác động qua lại và ảnh hưởng lẫn nhau. Giai cấp thống

trị, do có ưu thế đặc biệt về kinh tế và chính trị nên thông qua nhà nước để

biến những quan niệm, quan điểm của mình thành pháp luật. Vì vậy, pháp

luật cũng luôn phản ánh đạo đức của lực lượng cầm quyền. Pháp luật chịu

sự tác động của đạo đức và các quy phạm xã hội khác, nhưng nó cũng tác

động rất mạnh mẽ tới các hiện tượng xã hội đó, thậm chí trong một số

chừng mực nhất định pháp luật còn có khả năng cải tạo các quy phạm đạo

đức và xã hội.

Pháp luật và nhà nước là hai thành tố của thượng tầng chính trị -

pháp lý luôn có quan hệ khăng khít không thể tách rời nhau. Chúng cùng

phát sinh, tồn tại, phát triển và tiêu vong. Nhà nước là một tổ chức đặc biệt

của quyền lực chính trị nhưng chỉ có thể triển khai và có hiệu lực trên cơ sở

của pháp luật. Nhà nước không thể tồn tại và phát huy quyền lực nếu thiếu

pháp luật, ngược lại pháp luật chỉ phát sinh, tồn tại và phát triển, có hiệu

lực khi dựa trên cơ sở sức mạnh của quyền lực nhà nước.

Trong mối quan hệ giữa nhà nước và pháp luật, không thể nói pháp luật

đứng trên nhà nước hay nhà nước đứng trên pháp luật. Pháp luật có vai trò to lớn

chính ngay đối với sự tồn tại và phát triến của nhà nước. Nhà nước đề ra pháp

luật thì chính nhà nước phải nghiêm chỉnh tuân theo pháp luật. Pháp luật do nhà

nước ban hành và cũng chính nhà nước bằng nhiều biện pháp khác nhau đã đảm

bảo cho pháp luật được thực hiện trong cuộc sống.

Câu 38: Phân tích vai trò của pháp luật

Với tư cách là yếu tố điều chỉnh các quan hệ xã hội, pháp luật có vai trò

hết sức quan trọng trong việc đảm bảo sự ổn định và phát triển xã hội. Vai trò to

lớn của pháp luật thể hiện rõ nhất ở những khía cạnh sau đây:

Pháp luật là cơ sở để thiết lập, củng cố và tăng cường quyền lực nhà nước.

Thực tiễn cho thấy, để bộ máy nhà nước hoạt động có hiệu quả đòi hỏi

phải xác định đúng chức năng, thẩm quyền, trách nhiệm của mỗi loại cơ quan,

mỗi cơ quan phải xác lập mối quan hệ đúng đắn giữa chúng, phải có những

phương pháp tổ chức và hoạt động phù hợp để tạo ra một cơ chế đồng bộ, trong

quá trình thiết lập và thực thi quyền lực nhà nước. Những điều đó chỉ có thể thực

hiện được khi dựa trên các quy định của pháp luật.

Pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý kinh tế, xã hội.

Nhà nước là đại diện chính thức của toàn thể xã hội, do đó nó có chức

năng quản lý toàn xã hội. Để quản lý xã hội, nhà nước dùng nhiều phương tiện,

nhiều biện pháp, trong đó pháp luật là phương tiện quan trọng nhất. Pháp luật có

khả năng triển khai những chủ trương, chính sách của nhà nước một cách nhanh

nhất. Nhờ có pháp luật, nhà nước có cơ sở để phát huy quyền lực, kiểm tra, kiểm

soát các hoạt động của các tổ chức, các cơ quan, các nhân viên nhà nước và mọi

công dân.

Trong tổ chức và quản lý kinh tế, pháp luật lại càng có vai trò to lớn. Vì

tính chất phức tạp và phạm vi rộng lớn của chức năng quản lý kinh tế, nhà nước

không thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động kinh tế cụ thể, mà chỉ thực hiện

quản lý ở tầm vĩ mô và mang tính chất hành chính - kinh tế. Quá trình đó không

thể thực hiện được nếu không dựa vào pháp luật.

Pháp luật góp phần tạo dựng những quan hệ xã hội mới.

Trên cơ sở xác định thực trạng xã hội với những tình huống (sự kiện) cụ

thể, điển hình tồn tại và tái diễn thường xuyên ở những thời điểm cụ thể trong xã

hội, nhà nước đề ra pháp luật để điều chỉnh kịp thời và phù hợp, mặt khác dựa

trên cơ sở của những kết quả dự báo khoa học, con người có thể dự kiến được

những thay đổi có thể diễn ra với những tình huống cụ thể, cần có sự điều chỉnh

bằng pháp luật. Từ đó pháp luật được đặt ra để định hướng trước, xác lập những

quy định và có thể thiết kế những mô hình tổ chức quy định chức năng, nhiệm

vụ và tổ chức thử nghiệm.

Pháp luật tạo lập môi trường ổn định cho việc thiết lập các mối quan hệ

bang giao giữa các quốc gia.

Sự ổn định của mỗi quốc gia luôn là điều kiện quan trọng để tạo ra niềm

tin, là cơ sở để mở rộng các mối bang giao với các nước khác. Pháp luật tạo ra

môi trường ổn định và là cơ sở cho việc thiết lập và củng cố, phát triển các mối

quan hệ bang giao giữa các quốc gia.

Bởi vậy, muốn thực hiện tốt sự quản lý nhà nước, đẩy nhanh sự phát triển

của xã hội, mở rộng quan hệ và hợp tác với các nước thì phải chú trọng phát huy

vai trò của pháp luật. Phải nhanh chóng xây dựng một hệ thống pháp luật toàn

diện, đầy đủ và đồng bộ, phù hợp với những điều kiện và hoàn cảnh trong nước,

đồng thời phù hợp với xu hướng phát triển chung với tình hình quốc tế và khu

vực.

Câu 39: Trình bày các kiểu pháp luật trong lịch sử.

Kiểu pháp luật là tổng thể những dấu hiệu (đặc điểm) cơ bản của pháp

luật, thể hiện bản chất giai cấp và những điều kiện tồn tại, phát triển của pháp

luật trong một hình thái kinh tế - xã hội nhất định.

Kiểu hình thái kinh tế - xã hội, kiểu phương thức sản xuất (các đặc điểm,

bản chất của chế độ kinh tế - xã hội) quyết định kiểu nhà nước và pháp luật,

quyết định những dấu hiệu, đặc điểm cơ bản của nhà nước và pháp luật. Phù hợp

với điều đó, trong lịch sử đã tồn tại bốn kiểu pháp luật: kiểu pháp luật chủ nô,

kiểu kiểu pháp luật phong kiến, pháp luật tư sản và kiểu pháp luật xã hội chủ

nghĩa. Ba kiểu pháp luật chủ nô, phong kiến, tư sản là các kiểu pháp luật bóc lột,

được xây dựng trên cơ sở của chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Cho nên, mặc

dù mỗi kiểu pháp luật đó có bản chất và cách thể hiện riêng của mình, nhưng

chúng đều có một đặc điểm chung là: Thể hiện ý chí của giai cấp bóc lột trong

xã hội, củng cố và bảo vệ chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, bảo đảm về pháp lý

sự áp bức bóc lột của giai cấp bóc lột đối với nhân dân lao động, duy trì tình

trạng bất bình đẳng trong xã hội; còn kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa là pháp

luật kiểu mới, được xây dựng trên cơ sở chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, thể

hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động là đa số dân cư trong xã

hội, mục đích là thủ tiêu mọi hình thức áp bức bóc lột, xây dựng một xã hội mới.

Mọi người đều ấm no, hạnh phúc, bình đẳng và tự do.

Sự thay thế kiểu pháp luật cũ bằng kiểu pháp luật mới tiến bộ hơn là một

quy luật tất yếu, gắn liền với sự thay thế các hình thái kinh tế - xã hội tương ứng

và được thực hiện thông qua các cuộc cách mạng xã hội. Cơ sở khách quan của

sự thay thế đó là sự vận động của các quan hệ kinh tế, các phương thức sản xuất,

trong đó quy luật cơ bản là quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình

độ của lực lượng sản xuất.

Tuy nhiên, ở những xã hội khác nhau, sự thay thế các kiểu pháp luật cũng

diễn ra không giống nhau. Không phải bất cứ nước nào cũng trải qua bốn kiểu pháp

luật như đã nêu trên. Kiểu pháp luật sau bao giờ cũng kế thừa kiểu pháp luật trước.

Câu 40: Phân tích các hình thức của pháp luật

Hình thức của pháp luật là sự biểu hiện ra bên ngoài của pháp luật, là

phương thức, dạng tồn tại thực tế của pháp luật.

Hình thức của pháp luật có hai dạng: của pháp luật vàhình thức bên trong

hình thức bên ngoài của pháp luật.

• Hình thức bên trong của pháp luật bao gồm các nguyên tắc của pháp

luật, hệ thống pháp luật, ngành luật, chế định pháp luật và quy phạm pháp luật.

- Các nguyên tắc của pháp luật là những tư tưởng cơ bản chỉ đạo toàn bộ

hoạt động xây dựng và thực hiện pháp luật của nhà nước và công dân.

- Nói đến hình thức bên trong của pháp luật là nói đến cấu trúc của pháp

luật. Cũng như mọi hiện tượng xã hội, pháp luật có cấu trúc của mình. Trong

phạm vi một quốc gia có một hệ thống pháp luật. Trong hệ thống pháp luật ấy có

các ngành luật, trong các ngành luật có các chế định pháp luật, trong các chế

định luật có các quy phạm pháp luật.

- Ngành luật là một hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh một lĩnh

vực quan hệ xã hội nhất định với những phương pháp điều chỉnh nhất định.

- Chế định pháp luật là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các

quan hệ xã hội cùng loại trong cùng một ngành luật.

- Quy phạm pháp luật là bộ phận cấu thành nhỏ nhất của toàn bộ hệ thống

pháp luật của một quốc gia. Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự bắt buộc

chung do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận. Quy phạm pháp luật bao gồm ba bộ

phận: giả định, quy định và chế tài.

• Hình thức bên ngoài của pháp luật (hay còn được gọi là nguồn của pháp

luật) là những cái chứa đựng các quy phạm pháp luật, là sự thể hiện ra bên

ngoài, dạng tồn tại trong thực tế của các quy phạm pháp luật.

Có ba loại nguồn phổ biến nhất của pháp luật là tập quán pháp, tiền lệ

pháp, văn bản quy phạm pháp luật.

- Tập quán pháp là những tập quán lưu truyền trong xã hội, phù hợp với lợi

ích của giai cấp thống trị đã được nhà nước thừa nhận, làm cho chúng trở thành

những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung và được nhà nước đảm bảo thực

hiện.

- là các quyết định của các cơ quan hành chính hoặc của cơTiền lệ pháp

quan xét xử trong khi giải quyết những vụ việc cụ thể để áp dụng đối với các vụ

việc tương tự được nhà nước thừa nhận là khuôn mẫu để giải quyết những vụ

việc tương tự.

- Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do các cơ quan nhà nước có thẩm

quyền ban hành, trong đó quy định những quy tắc xử sự chung (đối với mọi tổ

chức, cá nhân) được áp dụng nhiều lần trong đời sống xã hội.

Có nhiều loại văn bản pháp luật: Ở mỗi nước, trong điều kiện cụ thể có thể

có những quy định riêng về tên gọi và hiệu lực pháp lý của các loại văn bản pháp

luật. Nhìn chung các loại văn bản pháp luật đều được ban hành theo một trình tự

nhất định và chứa đựng quy định cụ thể (các quy phạm pháp luật).

Câu 41: Nêu khái niệm và đặc điểm của quy phạm pháp luật

Quy phạm pháp luật là những quy tắc xử sự do Nhà nước ban hành hoặc

thừa nhận, mang tính bắt buộc chung và được Nhà nước bảo đảm thực hiện.

Trong các quy phạm xã hội thì quy phạm pháp luật đóng vai trò trung tâm,

điều chỉnh các quan hệ xã hội cơ bản. Bản thân định nghĩa về quy phạm pháp

luật cũng chứa đựng những đặc điểm riêng cơ bản mà các loại quy phạm xã hội

thông thường không có:

- .Quy phạm pháp luật là quy tắc chỉ do nhà nước đặt ra (hoặc thừa nhận)

Các loại quy phạm xã hội khác do các chủ thể khác tạo ra không có sự tham gia

của nhà nước: quy phạm đạo đức và quy phạm phong tục tập quán do một nhóm

cư dân hay một cộng đồng dân cư hoặc cộng đồng dân tộc đặt ra dựa trên những

quan niệm riêng của họ về đạo đức, lối sống, cách ứng xử, phương thức làm ăn,

…; quy phạm tôn giáo do tổ chức tôn giáo đặt ra xuất phát từ các quan niệm

riêng và niềm tin riêng của họ về tự nhiên, vũ trụ, xã hội, con người; quy phạm

của tổ chức xã hội do tổ chức đó đặt ra dựa trên sự đồng thuận về ý chí và hành

động của tất cả các thành viên.

- . Cụm từ "bắt buộcQuy phạm pháp luật mang tính chất bắt buộc chung

chung" cần được hiểu là bất cứ cá nhân và tổ chức nào, bất kể trong phạm vi

không gian và thời gian nào, nếu ở trong điều kiện, hoàn cảnh, tình huống nào

mà quy phạm pháp luật dự liệu từ trước thì hoặc đều được làm tất cả những gì

mà quy phạm pháp luật cho phép, hoặc đều không được lầm tất cả những gì mà

quy phạm pháp luật cấm, hoặc đều phải làm tất cả những gì mà quy phạm pháp

luật bắt buộc phải làm; nếu làm điều được làm vượt qua giới hạn cho phép của

quy phạm pháp luật, hoặc làm điều mà quy phạm pháp luật cấm, hoặc không

làm hay làm không đầy đủ điều mà quy phạm pháp luật bắt buộc phải làm, thì

họ đều phải chịu trách nhiệm pháp lý (đều chịu sự tác động của nhà nước) như

nhau, không có ngoại lệ. Các loại quy phạm xã hội khác cũng có tính bắt buộc

nhưng không có tính bắt buộc chung theo nghĩa pháp lý như đã giải thích ở trên,

bởi vì chủ thể sáng tạo ra chúng không phải là nhà nước và đối tượng tác động,

phạm vi tác động của chúng cũng hẹp hơn so với quy phạm pháp luật.

- Quy phạm pháp luật được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng biện pháp

cưỡng chế. Trong điều kiện, hoàn cảnh, tình huống mà quy phạm pháp luật dự

liệu từ trước, nếu có cá nhân, tổ chức nào sử dụng quyền không đúng đắn, hoặc

thực hiện hành vi mà quy phạm pháp luật cấm, hoặc trốn tránh nghĩa vụ hay

thực hiện nghĩa vụ không đầy đủ thì nhà nước sẽ sử dụng sức mạnh bạo lực để

bắt buộc họ phải thực hiện theo đúng yêu cầu của quy phạm pháp luật. Các loại

quy phạm xã hội khác không mang tính cưỡng chế nhà nước: quy phạm đạo đức

và quy phạm phong tục tập quán chủ yếu được bảo đảm thực hiện bằng dư luận

xã hội, sự đồng tình ủng hộ của cộng đồng và các biện pháp giáo dục xã hội

khác; quy phạm tôn giáo trước hết được bảo đảm thực hiện bằng niềm tin nội

tâm của các thành viên theo tôn giáo đó và trong một số trường hợp nhất định nó

cũng được bảo đảm thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế, nhưng đó không phải

là biện pháp cưỡng chế nhà nước mà là biện pháp cưỡng chế của tổ chức tôn

giáo; quy phạm của tổ chức xã hội được bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp

tác động xã hội và bằng biện pháp kỷ luật nội bộ (về thực chất đây cũng là biện

pháp cưỡng chế những là biện pháp cưỡng chế mang tính chất xã hội chứ không

có tính chất nhà nước).

- Quy phạm pháp luật là chuẩn mực để đánh giá tính hợp pháp đối với

hành vi của con người. Trong xã hội có nhiều loại chuẩn mực khác nhau như tập

quán, chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực tôn giáo… để đánh giá hành vi của con

người. Mỗi loại chuẩn mực đó đánh giá hành vi của con người ở các góc độ

khác nhau. Trong đó, quy phạm pháp luật là loại chuẩn mực đánh giá hành vi

của con người ở khía cạnh pháp luật. Dựa vào quy phạm pháp luật người ta có

thể xác định được hành vi nào là hợp pháp và hành vi nào là bất hợp pháp.

- Quy phạm pháp luật mang tính xác định, tính hệ thống, và tính hình thức.

Tính xác định của quy phạm pháp luật thể hiện: quy phạm pháp luật xác định

một cách rõ ràng, chính xác những gì các chủ thể được làm, phải làm và không

được làm tức là mức độ phạm vi quyền và nghĩa vụ của các chủ thể cũng như

cách thức thực hiện, xác định chặt chẽ các nguyên tắc chung của pháp luật, các

thuật ngữ pháp lý biểu đạt các quy định của pháp luật... Tính hệ thống của quy

phạm pháp luật thể hiện: các quy phạm pháp luật được ban hành phải bảo đảm

tính nhất quán, tránh sự chồng chéo, mâu thuẫn về nội dung. Các quy phạm

pháp luật được ban hành có mối liên hệ mật thiết với nhau, hỗ trợ nhau một cách

hiệu quả trong điều chỉnh các quan hệ xã hội. Tính hình thức biểu hiện trong

việc diễn đạt chính thức nội dung của quy phạm pháp luật trong những hình thức

pháp lý xác định theo quy định của pháp luật.

Câu 42: Trình bày vấn đề hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật

Để quy phạm pháp luật được ban hành đi vào cuộc sống phát huy tác dụng

điều chỉnh các quan hệ xã hội theo đúng mục đích đặt ra phải xác định được giới

hạn hiệu lực của chúng.

Quy phạm pháp luật có hiệu lực thi hành theo thời gian, không gian và

nhóm đối tượng nhất định

- Hiệu lực theo thời gian

Theo thời gian, hiệu lực quy phạm pháp luật được tính từ thời điểm bắt đầu

có hiệu lực đến khi chấm dứt hiệu lực. Theo quy định ở nước ta hiện nay có 2

cách tính thời điểm bắt đầu có hiệu lực của quy phạm pháp luật

+ Tính từ thời điểm quy phạm pháp luật được công bố hay thông qua;

+ Sau khi được công bố một thời gian nhất định; trường hợp này thời điểm

có hiệu lực thường được quy định ngay trong quy phạm pháp luật

Quy phạm pháp luật hết hiệu lực khi: có văn bản mới thay thế; hết hiệu lực

ghi ngay trong văn bản quy phạm pháp luật.

- Hiệu lực theo không gian

Giới hạn tác động theo không gian của quy phạm pháp luật được xác định

theo lãnh thổ quốc gia hay một vùng, một địa phương nhất định.

+ Quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước ở trung ương ban hành thông

thường có hiệu lực thi hành trên toàn quốc.

+ Quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước ở địa phương ban hành có

hiệu lực thi hành ở địa phương mình.

- Hiệu lực về đối tượng áp dụng

Đối tượng áp dụng của quy phạm pháp luật bao gồm cá nhân, tổ chức và

những mối quan hệ mà quy phạm đó cần phát huy hiệu lực.

Thông thường các quy phạm có hiệu lực đối với tất cả các đối tượng trong

phạm vi lãnh thổ mà quy phạm đó có hiệu lực về không gian.

Câu 43: Phân tích cấu trúc của quy phạm pháp luật

Thông thường quy phạm pháp luật gồm 3 bộ phận: giả định, quy định, chế tài.

- Giả định

Giả định là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên điều kiện, hoàn cảnh

thực tế xảy ra mà chủ thể gặp phải thì họ được hoặc phải thực hiện hành vi theo

mệnh lệnh ở phần quy định.

Giả định được chia thành giả định chính xác và giả định tương đối. Giả

định chính xác là giả định nêu lên trường hợp, hoàn cảnh rõ ràng mà trong điều

kiện hoàn cảnh đó chủ thể phải thực hiện hành vi. Ví dụ giả định độ tuổi, giả

định điều kiện kết hôn.

Giả định tương đối là giả định nêu lên hoàn cảnh, điều kiện cho chủ thể khả

năng giải quyết vấn đề trong điều kiện, hoàn cảnh đó, còn có thể gọi là giả định

cho phép chủ thể lựa chọn phương pháp xử sự hành vi cụ thể.

Ngoài ra còn có thể phân loại giả định theo một số căn cứ khác như dựa

vào tính chất để chia giả định thành loại đơn giản và phức tạp.

Yêu cầu đối với giả định: phải rõ ràng, phù hợp với thực tế

- Quy định

Quy định là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên quy tắc xử sự buộc

chủ thể phải thực hiện hành vi nhất định khi gặp hoàn cảnh, trường hợp nêu ở phần

giả định.

Có thể phân loại quy định thành quy định xác định, quy định tuỳ nghi (lựa

chọn) và quy định mẫu.

Quy định xác định là quy định là quy định chỉ ra một cách chính xác, đầy

đủ các quyền và nghĩa vụ của chủ thể.

Quy định tuỳ nghi (cho phép lựa chọn) là quy định các hành vi mà chủ thể

có quyền lựa chọn phương án thực hiện.

Quy định mẫu là quy định là quy định xác định quy tắc hành vi một cách

chung, tổng quát nhất mà cần phải được cụ thể hoá ở văn bản pháp luật khác

như quy định nguyên tắc chung hoặc định nghĩa.

Ngoài ra có thể phân loại quy định thành quy định đơn giản, quy định chi

tiết.

- Chế tài

Chế tài là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên những biện pháp tác

động mà nhà nước dự kiến áp dụng với chủ thể không thực hiện đúng mệnh lệnh

đã nêu ở phần quy định.

Chế tài là biện pháp bảo đảm thực hiện quy định của quy phạm pháp luật,

là hậu quả pháp lý bất lợi đối với chủ thể vi phạm pháp luật.

Theo mức độ xác định chế tài được phân loại thành: chế tài xác định (dứt

khoát); chế tài tương đối; chế tài lựa chọn.

Theo tính chất phản ứng của nhà nước chế tài được chia thành: chế tài hình

phạt; chế tài khôi phục pháp luật; chế tài phủ định pháp luật.

Chế tài hình phạt là sự cưỡng chế của nhà nước (phạt) người vi phạm nhằm

cải tạo, giáo dục họ.

Chế tài khôi phục pháp luật: là sự phản ứng với hành vi chống đối pháp

luật nhằm phục hồi lại trật tự pháp luật như buộc bồi thường thiệt hại.

Chế tài phủ định pháp luật là sự phản ứng đối với người không thực hiện

đúng mệnh lệnh kỹ thuật pháp lý; là sự không thừa nhận tính pháp lý quan hệ

mới xuất hiện như: tiêu hôn trong luật hôn nhân và gia đình; buộc huỷ hợp đồng

kinh tế; dân sự.

Câu 44: Phân loại các quy phạm pháp luật

Thông thường quy phạm pháp luật được phân loại theo 3 cách phổ biến:

theo vai trò điều chỉnh; theo phạm vi điều chỉnh; theo nội dung và hình thức.

- Theo vai trò điều chỉnh quan hệ xã hội thì quy phạm pháp luật được chia

thành:

+ Quy phạm điều chỉnh: là quy phạm thiết lập quyền và nghĩa vụ pháp lý

của các chủ thể trong quan hệ xã hội, hướng tới hình thành hành vi hợp pháp .

Quy phạm điều chỉnh được chia thành quy phạm trao quyền; quy phạm xác

định nghĩa vụ; quy phạm cấm.

+ Quy phạm bảo vệ: là quy phạm xác định trước các biện pháp tác động

mang tính chất cưỡng chế của nhà nước đối với hành vi vi phạm pháp luật (chế

tài)

+ Quy phạm chuyên môn: là quy phạm có nội dung nhằm bảo đảm hiệu lực

của quy phạm điều chỉnh và quy phạm bảo vệ (quy phạm định nghĩa hoặc quy

phạm nguyên tắc).

Quy phạm chuyên môn được chia thành quy phạm tổng quan (khái quát);

quy phạm định nghĩa; quy phạm tuyên bố; quy phạm xung đột.

Quy phạm tổng quan: là quy phạm xác định khái quát quan hệ xã hội ví dụ

Điều 2 Hiến pháp 1992 “ Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”

Quy phạm định nghĩa: là quy phạm nêu lên khái niệm như khái niệm tội

phạm, khái niệm hình phạt.

Quy phạm tuyên bố: là quy phạm có nội dung tuyên bố về nhiệm vụ như:

nhiệm vụ của Bộ Luật hình sự; của Luật xử lý vi phạm hành chính.

Quy phạm xung đột: là quy phạm thiết lập trật tự lựa chọn và áp dụng pháp

luật từ một số quy phạm. Ví dụ “ Trong trường hợp đã có hiệp định tương trợ tư

pháp và pháp lý giữa Việt Nam và nước ngoài thì tuân theo các quy định của

hiệp định đó”

- Theo phạm vi, tính chất điều chỉnh quy phạm pháp luật chia thành quy

phạm chung; quy phạm chuyên biệt; quy phạm đặc biệt.

+ Quy phạm chung là quy phạm điều chỉnh một loại quan hệ xã hội.

+ Quy phạm chuyên biệt (Quy phạm cụ thể): là quy phạm điều chỉnh quan

hệ xã hội cụ thể.

+ Quy phạm đặc biệt: là loại quy phạm điều chỉnh vấn đề đặc biệt được

tách ra từ quy phạm chung và quy phạm cụ thể. Ví dụ: Ưu tiên tuyển dụng với

người thuộc đồng bào thiểu số, thương binh, anh hùng lao động .vv.

- Căn cứ vào nội dung, hình thức quy phạm pháp luật được chia thành:

+ Quy phạm nội dung: là quy phạm xác định quyền và nghĩa vụ

+ Quy phạm hình thức (thủ tục) là quy phạm xác định trình tự, thủ tục, thời

hạn thực hiện quyền, nghĩa vụ.

Câu 45: Phân tích khái niệm, đặc điểm của quan hệ pháp luật. Cho ví dụ

minh hoạ.

Quan hệ pháp luật là hình thức pháp lý của quan hệ xã hội, xuất hiện dưới

tác động điều chỉnh của quy phạm pháp luật. Quan hệ pháp luật có những đặc

điểm sau đây:

- Quan hệ pháp luật là quan hệ mang tính ý chí vì: Quan hệ phát sinh trên

cơ sở quy phạm pháp luật, nội dung quy phạm pháp luật thể hiện ý chí nhà nước.

Phần lớn quan hệ pháp luật phát sinh, thay đổi, chấm dứt do ý chí của các bên

tham gia.

- Quan hệ pháp luật là một loại quan hệ tư tưởng; quan hệ thuộc kiến trúc

thượng tầng: Vì quan hệ pháp luật phát sinh trên cơ sở quy phạm pháp luật,

được quy định bởi tính chất của quan hệ sản xuất; quan hệ pháp luật thay đổi

phù hợp với thay đổi của cơ sở kinh tế nhưng tác động trở lại với cơ sở kinh tế.

- Quan hệ pháp luật xuất hiện trên cơ sở quy phạm pháp luật

Quan hệ pháp luật là phương tiện thực hiện quy phạm pháp luật vì quy

phạm pháp luật được thực hiện trong đời sống thông qua quan hệ pháp luật. Quy

phạm pháp luật xác định điều kiện để quan hệ pháp luật xuất hiện, quy định rõ

chủ thể quan hệ đó, xác định nội dung và trình tự thực hiện quyền, nghĩa vụ và

bảo vệ quyền, nghĩa vụ đó.

- Quan hệ pháp luật là quan hệ mà những bên tham gia trong quan hệ có

quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể.

Quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể do quy phạm pháp luật quy định

tạo thành nội dung quan hệ pháp luật.

- Quan hệ pháp luật được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng biện pháp cưỡng

chế.

Quy phạm pháp luật xác định trách nhiệm pháp lý của chủ thể vi phạm

pháp luật theo chế tài của quy phạm, quy định quyền, nghĩa vụ của cơ quan bảo

vệ pháp luật xử lý vi phạm pháp luật và giám sát thi hành pháp luật.

- Quan hệ pháp luật luôn có tính xác định

Vì quan hệ pháp luật được quy phạm pháp luật điều chỉnh và chỉ xuất hiện,

thay đổi chấm dứt khi có sự kiện pháp lý nhất định.

Câu 46: Trình bày cấu trúc của quan hệ pháp luật.

Quan hệ pháp luật gồm có 3 bộ phận: chủ thể; nội dung; khách thể.

a. Chủ thể

Để trở thành chủ thể quan hệ pháp luật trước hết phải là chủ thể pháp luật.

Chủ thể pháp luật là những cá nhân, tổ chức có khả năng trở thành các bên tham

gia quan hệ pháp luật, có quyền, nghĩa vụ pháp lý. Chủ thể quan hệ pháp luật là

những bên tham gia trong quan hệ pháp luật do nhà nước quy định, có quyền và

nghĩa vụ pháp lý đối với nhau.

Chủ thể của quan hệ pháp luật phải có đủ năng lực gồm: năng lực pháp luật

và năng lực hành vi.

Năng lực pháp luật là khả năng chủ thể có được các quyền và chịu được

trách nhiệm pháp lý. Năng lực hành vi là: khả năng được nhà nước thừa nhận

bằng chính hành vi của mình chủ thể thực hiện được các quyền và nghĩa vụ

Các loại chủ thể pháp luật gồm:

- Công dân: có năng lực chủ thể từ khi sinh ra và năng lực hành vi khi đạt

độ tuổi do pháp luật quy định. Điều kiện xác định năng lực hành vi gồm: điều

kiện y học; điều kiện tâm lý (pháp lý). Công dân có đầy đủ các quyền và nghĩa

vụ tạo thành quy chế pháp lý của họ.

- Người nước ngoài, người không quốc tịch có thể trở thành chủ thể quan

hệ pháp luật, tuy nhiên quyền, nghĩa vụ của họ có hạn chế nhất định.

- Các tổ chức: tổ chức nhà nước (cơ quan); tổ chức xã hội; đơn vị kinh tế

Trong số các tổ chức nhà nước là chủ thể đặc biệt của pháp luật và là chủ thể

trong quan hệ quốc tế, là chủ sở hữu tối cao đối với đất đai, rừng núi, tài nguyên

thiên nhiên v.v . Các tổ chức là chủ thể có đặc điểm sau đây:

+ Có cơ cấu thống nhất, có điều lệ hoạt động;

+ Có năng lực pháp luật và năng lực hành vi;

+ Có cơ quan lãnh đạo, ban đại diện;

+ Có lĩnh vực hoạt động nhất định.

Trong lĩnh vực kinh tế, dân sự tổ chức phải có tư cách pháp nhân với đòi hỏi sau

đây:

+ Có cơ cấu thống nhất, hoàn chỉnh ;

+ Có tài sản riêng, thực hiện quyền, nghĩa vụ bằng tài sản riêng của mình;

+ Có danh nghĩa (tên, trụ sở, quốc tịch)

+ Được tham gia vào các quan hệ xã hội một cách độc lập.

Chủ thể có quyền của mình – quyền chủ thể trong quan hệ pháp luật là khả

năng xử sự của chủ thể được quy phạm pháp luật quy định trước và được nhà

nước bảo vệ bằng biện pháp cưỡng chế. Đặc điểm quyền chủ thể:

+ Khả năng được hành động do pháp luật quy định trước;

+ Khả năng yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ của họ;

+ Khả năng yêu cầu cơ quan nhà nước áp dụng biện pháp cưỡng chế đối

với bên kia buộc họ thực hiện nghĩa vụ nhất định.

Chủ thể có nghĩa vụ pháp lý trong quan hệ pháp luật – là cách xử sự bắt

buộc được quan hệ pháp luật xác định trước mà một bên phải tiến hành nhằm

đáp ứng việc thực hiện quyền của chủ thể bên kia. Nghĩa vụ pháp lý được bảo

đảm thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế nhà nước.

b. Khách thể quan hệ pháp luật

Khách thể quan hệ pháp luật là cái mà quan hệ pháp luật đó tác động tới

bao gồm trật tự của các hành vi của công dân, tổ chức khi tham gia quan hệ

pháp luật.

c. Nội dung quan hệ pháp luật

Nội dung quan hệ pháp luật là các quyền, nghĩa vụ của các chủ thể trong

quan hệ pháp luật do nhà nước quy định. Quyền, nghĩa vụ chủ thể quan hệ pháp

luật tuỳ thuộc vào vị trí chủ thể nên chủ thể tham gia quan hệ pháp luật khác

nhau có quyền, nghĩa vụ khác nhau như: chủ thể là công dân có các quyền,

nghĩa vụ cơ bản của công dân, chủ thể là cán bộ công chức ngoài quyền, nghĩa

vụ cơ bản còn có quyền, nghĩa vụ cán bộ công chức, chủ thể là điều tra viên,

kiểm sát viên hay thẩm phán... còn có quyền, nghĩa vụ pháp lý riêng biệt của họ.

Câu 47: Phân tích điều kiện để trở thành chủ thể của quan hệ pháp luật.

Trong quan hệ pháp luật, chỉ những chủ thể thoả mãn những điều kiện pháp

luật quy định mới được tham gia quan hệ pháp luật. Có như vậy thì mới đảm bảo

các chủ thể khi thực hiện mối quan hệ vừa có thể thoả mãn được mong muốn

của bản thân, đồng thời không ảnh hưởng tới lợi ích của nhà nước và xã hội nói

chung. Đối với từng loại quan hệ pháp luật khác nhau, nhà nước xác định các

điều kiện cụ thể khác nhau. Những điều kiện này được gọi chung là năng lực

chủ thể, bao gồm năng lực pháp luật và năng lực hành vi.

- Năng lực pháp luật là khả năng có quyền hoặc có nghĩa vụ pháp lí do nhà

nước quy định cho các cá nhân, tổ chức nhất định. Năng lực pháp luật có thể coi

là phần tối thiểu trong năng lực chủ thể. Với năng lực pháp luật, các chủ thể chỉ

tham gia thụ động vào các quan hệ pháp luật hoặc được pháp luật bảo vệ trong

các quan hệ nhất định. Tính thụ động được thể hiện là chủ thể không tự tạo ra

được cho mình các quyền và nghĩa vụ pháp lí, mà đó là do ý chí của nhà nước.

Ví dụ: đứa trẻ được thừa kế khi bố mẹ chết.

- Năng lực hành vi là khả năng nhà nước thừa nhận cho các cá nhân, tổ

chức bằng hành vi của mình có thể xác lập, thực hiện các quyền và nghĩa vụ

pháp lí. Có năng lực hành vi, chủ thể của quan hệ pháp luật có thể chủ động

tham gia vào các quan hệ pháp luật và tự thực hiện các quyền và nghĩa vụ của

mình trên thực tế.

Một vấn đề cần lưu ý khi nghiên cứu năng lực chủ thể, pháp luật có những

quy định khác nhau về năng lực pháp luật và năng lực hành vi đối với từng loại

chủ thể là cá nhân và tổ chức, ở từng ngành luật cũng khác nhau.

- Cá nhân là chủ thể quan hệ pháp luật gồm công dân nước sở tại, công dân

nước ngoài và người không có quốc tịch đang công tác, làm ăn, sinh sống tại

nước sở tại. Trong số các cá nhân là chủ thể quan hệ pháp luật thì công dân nước

sở tại chiếm đa số. Để trở thành chủ thể quan hệ pháp luật thì cá nhân phải có

năng lực pháp luật và năng lực hành vi. Năng lực pháp luật của cá nhân xuất

hiện từ lúc người đó sinh ra và mất đi khi chết. Còn năng lực hành vi của cá

nhân chỉ có được đầy đủ và hoàn thiện khi người đó đến độ tuổi nhất định và

phát triển bình thường về thể chất, tinh thần, có khả năng nhận thức trước được

hậu quả trong hành vi của mình và điều khiển được hành vi ấy. Pháp luật của

nhiều nước trên thế giới đều coi độ tuổi 18 là điều kiện để công nhận năng lực

hành vi đầy đủ của chủ thể đa số quan hệ pháp luật. Song, do sự khác nhau về

tính chất và nội dung giữa các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, cho

nên pháp luật cũng quy định độ tuổi khác nhau cho phù hợp. Ví dụ: theo pháp

luật Việt Nam, trong quan hệ hôn nhân thì nam phải từ 20 tuổi trở lên, nữ từ 18

tuổi trở lên; đối với quan hệ bầu cử thì tuổi đi bầu đối với cả nam và nữ là đủ 18,

tuổi được tự ứng cử là đủ 21.

- Tổ chức là chủ thể quan hệ pháp luật gồm pháp nhân và tổ chức không

có tư cách pháp nhân. Khác với năng lực pháp luật và năng lực hành vi của cá

nhân là chủ thể quan hệ pháp luật, năng lực pháp luật và năng lực hành vi của tổ

chức là chủ thể quan hệ pháp luật xuất hiện đồng thời ở thời điểm tổ chức đó

được thành lập hợp pháp hoặc được công nhận là hợp pháp và mất đi khi tổ chức

đó bị giải thể.

Nhà nước là chủ thể đặc biệt của quan hệ pháp luật vì nó là tổ chức quyền

lực chính trị của toàn thể nhân dân lao động, mang chủ quyền quốc gia và đại

diện cho cả xã hội. Nhà nước chỉ tham gia những quan hệ pháp luật cơ bản nhất

và quan trọng nhất liên quan tới lợi ích của cả quốc gia, như quan hệ sở hữu đất

đai và các tài nguyên thiên nhiên khác, quan hệ ngoại thương…

Câu 48: Trình bày khái niệm và phân loại sự kiện pháp lý

Quan hệ pháp luật cụ thể được hình thành, thay đổi, chấm dứt khi có đủ ba

điều kiện: quy phạm pháp luật, chủ thể có năng lực chủ thể và sự kiện pháp lý.

Ở đây, sự kiện pháp lý có vai trò vô cùng quan trọng trong việc xác định thời

điểm biến đổi, vận động của một quan hệ pháp luật.

Sự kiện pháp lý là những sự kiện thực tế mà khi xuất hiện hay mất đi của chúng

được pháp luật gắn với việc phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ pháp luật.

Sự kiện pháp lý hết sức đa dạng, phức tạp và người ta phân chia nó căn cứ

vào nhiều tiêu chuẩn khác nhau. Tuy nhiên, tiêu chuẩn ý chí được coi là căn cứ

quan trọng nhất, theo đó, các sự kiện pháp lý được chia thành sự biến và hành

vi. Sự biến là sự kiện xảy ra trong đời sống không lệ thuộc vào ý chí chủ quan

của con người, như sự sinh, sự tử, ốm đau, bệnh tật của con người, bão lụt, hạn

hán,… Còn hành vi là sự kiện xảy ra lệ thuộc vào ý chí chủ quan của con người,

như: đăng ký kết hôn, ký kết hợp đồng kinh tế, hợp đồng dân sự, trộm cắp tài

sản của nhà nước, đưa hối lộ, nhận hối lộ,… Hành vi thể hiện dưới dạng hành

động (như cướp tài sản của người khác, giết người, chống người thi hành công

vụ, đăng ký kết hôn,…) hoặc không hành động (như không cứu giúp người đang

ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, không tố giác tội phạm,…). Hành

vi còn được chia thành hành vi hợp pháp và hành vi bất hợp pháp.

Câu 49: Phân tích khái niệm cơ chế điều chỉnh pháp luật và các giai đoạn

của quá trình điều chỉnh pháp luật.

Cơ chế điều chỉnh pháp luật là một hệ thống thống nhất các phương tiện,

quy trình pháp lý, thông qua đó thực hiện sự tác động của pháp luật lên các quan

hệ xã hội nhằm thực hiện những nghĩa vụ và mục đích mà Nhà nước đã đặt ra.

Cơ chế điều chỉnh pháp luật là một quá trình thực hiện sự tác động của

pháp luật lên các quan hệ xã hội gồm 4 giai đoạn:

+ Giai đoạn 1: là giai đoạn định ra các quy phạm pháp luật.

Cơ chế điều chỉnh pháp luật bắt đầu"hoạt động" bằng sự kiện đề ra các quy

phạm pháp luật. Chính các quy phạm pháp luật buộc các chủ thể phải hành động

phù hợp với lợi ích của sự phát triển xã hội mà khuôn mẫu của hành động đó do

chính quy phạm đưa ra.

+ Giai đoạn 2: là giai đoạn áp dụng pháp luật. Đây là giai đoạn cơ quan có

thẩm quyền căn cứ vào các quy phạm pháp luật để ban hành các quyết định áp

dụng pháp luật. (có trường hợp không có giai đoạn này).

+ Giai đoạn 3: là giai đoạn xuất hiện các quan hệ pháp luật mà nội dung

của nó là xuất hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể (cá nhân, tổ

chức).

+ Giai đoạn 4: là giai đoạn thực hiện quyền chủ thể và nghĩa vụ pháp lý.

Các chủ thể bằng hành vi của mình thực hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý trong

thực tiễn đời sống.

Câu 50: Phân tích khái niệm thực hiện pháp luật và các hình thức thực hiện

pháp luật.

Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho

những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế

hợp pháp của các chủ thể pháp luật.

- Thực hiện pháp luật trước hết là một trong những hình thức để thực hiện

chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Các văn bản quy phạm pháp luật do NN ban

hành chỉ có thể đạt được mục đích của nó khi chúng được các tổ chức và cá

nhân trong xã hội thực hiện chính xác và đầy đủ. Do vậy, đối với các Nhà nước

vấn đề quan trọng không chỉ là ban hành đầy đủ các quy phạm pháp luật mà còn

phải tổ chức thật tốt để chúng được thực hiện trong thực tế.

- Thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp của các chủ thể pháp luật: Hành

vi thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp, nó không trái pháp luật, không vượt

quá phạm vi các quy định của pháp luật. Nói khác đi, tất cả những hoạt động nào

của cá nhân, các tổ chức mà được thực hiện phù hợp với các quy định của pháp

luật thì đều được coi là biểu hiện của việc thực hiện các quy phạm pháp luật.

- Thực hiện pháp luật là giai đoạn không thể thiếu và vô cùng quan trọng

của cơ chế điều chỉnh pháp luật: Thực hiện pháp luật nhằm đạt được những mục

đích xã hội mà vì chúng Nhà nước đã phải ban hành pháp luật, đồng thời cũng

làm rõ những hạn chế bất cập của hệ thống pháp luật thực định để bổ sung hoàn

thiện hệ thống pháp luật hiện hành và cơ chế đưa pháp luật vào cuộc sống. Thực

hiện pháp luật nghiêm minh sẽ tạo ra trật tự cần thiết cho sự tồn tại và phát triển

của các quan hệ xã hội theo những định hướng có lợi cho xã hội, NN và cá nhân.

- Thực hiện pháp luật do nhiều chủ thể khác nhau tiến hành với nhiều cách

thức khác nhau: pháp luật mang tính bắt buộc chung đối với mọi thành viên trong xã

hội. Vì vậy, thực hiện pháp luật có thể là hành vi của mỗi cá nhân nhưng có thể là

hoạt động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội. Thực hiện pháp luật được tiến

hành với nhiều cách thức khác nhau, có thể là xử sự chủ động nhằm đạt được một lợi

ích nào đó; có thể là xử sự thụ động kiềm chế không làm những điều pháp luật cấm.

Thực hiện pháp luật là quá trình có mục đích của các chủ thể. Nhà nước

thông qua việc thực hiện pháp luật để thực hiện việc quản lý xã hội của mình;

nhân dân thực hiện pháp luật: là thực hiện những quyền lợi, lợi ích mà pháp luật

cho phép và thực hiện nghĩa vụ đối với xã hội.

Thực hiện pháp luật là yêu cầu khách quan; là điều kiện tiên quyết của trật

tự pháp luật và để xã hội có tổ chức, thông qua thực hiện pháp luật - pháp luật

phát huy vai trò điều chỉnh xã hội; thực hiện nền dân chủ; thông qua thực hiện

pháp luật là yêu cầu khách quan của quản lý Nhà nước, quản lý nền kinh tế,

quản lý xã hội.

Thông qua thực hiện pháp luật các chủ thể không phải gánh chịu những hậu

quả pháp lý bất lợi.

Hình thức thực hiện pháp luật:

Các quy phạm pháp luật rất phong phú cho nên cách thức thực hiện chúng cũng

rất phong phú và khác nhau. Căn cứ vào tính chất của hoạt động thực hiện pháp luật,

khoa học pháp lý đã xác định những hình thức thực hiện pháp luật sau đây:

- Tuân thủ pháp luật: Là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các

chủ thể pháp luật kiềm chế không tiến hành những hoạt động mà pháp luật ngăn

cấm. ở dạng thực hiện pháp luật này chủ thể thực hiện xử sự một cách thụ động

trong hành vi bằng cách kiềm chế bản thân để không làm những điều pháp luật

cấm. Những quy phạm pháp luật cấm đoán được thực hiện ở hình thức này.

- Chấp hành pháp luật: Là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ

thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình bằng hành động tích cực. Đây

là việc thực hiện pháp luật của các chủ thể đối với các quy phạm pháp luật có

tính bắt buộc. Nó được thực hiện khi chủ thể thực hiện bằng những hành vi

mang tính tích cực đáp ứng yêu cầu của pháp luật

Ví dụ: người kinh doanh đến nộp thuế tại các cơ quan thuế

- Sử dụng pháp luật: là hình thức thực hiện pháp luật,trong đó các chủ thể

pháp luật thực hiện quyền mà pháp luật cho phép. Trong hệ thống các quy phạm

pháp luật có các quy phạm ghi nhận quyền của các chủ thể. Trên cơ sở quy định

của pháp luật, các cơ quan, tổ chức và công dân có quyền sử dụng để bảo đảm

lợi ích của mình, của xã hội và của người khác. Tuy nhiên, vì quyền và tự do

pháp lý là những hành vi mà pháp luật cho phép củ thể thực hiện nên chủ thể

pháp luật có thể thực hiện hoặc không thực hiện các quyền tự do đó tùy theo ý

chí của mình chứ không bắt buộc phải thực hiện.

Ví dụ: Hiến pháp năm 1992 quy định, công dân có quyền tự do kinh doanh

theo quy định của pháp luật.

- Áp dụng pháp luật: là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó Nhà

nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các

chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật để tạo ra các quyết

định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ

thể. Trong trường hợp này các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định của

pháp luật có sự can thiệp của Nhà nước. Trong một số trường hợp đặc biệt, theo

quy định của pháp luật, cơ quan của một số tổ chức xã hội cũng có thể thực hiện

hoạt động này.

Câu 51: Trình bày những trường hợp cần áp dụng pháp luật.

Cần phải tiến hành áp dụng pháp luật trong các trường hợp sau:

- Truy cứu trách nhiệm pháp lí đối với những chủ thể vi phạm pháp luật.

Khi trong thực tế xảy ra hành vi vi phạm pháp luật thì nhà nước phải tiến hành

áp dụng pháp luật để truy cứu trách nhiệm pháp lí đối với chủ thể đã thực hiện

hành vi vi phạm đó. Chẳng hạn, công dân A đã thực hiện hành vi vi phạm pháp

luật (không chấp hành tín hiệu khi tham gia giao thông), vì vậy, cần có hoạt

động của lực lượng cảnh sát giao thông truy cứu trách nhiệm hành chính (ra

quyết định xử phạt vi phạm hành chính, trong quyết định ghi rõ biện pháp và

mức xử phạt đối với A và buộc A phải chấp hành quyết định xử phạt đó).

- Áp dụng các biện pháp tác động nhà nước nhưng không liên quan đến

trách nhiệm pháp lí. Khi cần áp dụng các biện pháp tác động nhà nước nhưng

không liên quan đến trách nhiệm pháp lí thì nhà nước cũng tiến hành áp dụng

pháp luật. Chẳng hạn, áp dụng biện pháp cưỡng chế để cách li và chữa trị đối

với người mắc bệnh truyền nhiễm để tránh lây lan trong cộng đồng.

- Khi quyền và nghĩa vụ pháp lí của các tổ chức, cá nhân không mặc

nhiên phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt nếu thiếu sự can thiệp của nhà nước.

Trường hợp này pháp luật đã quy định cho tổ chức, cá nhân có quyền, nghĩa vụ

pháp lí nhất định nhưng các quyền và nghĩa vụ đó không mặc nhiên phát sinh,

thay đổi hay chấm dứt nếu thiếu sự can thiệp của cơ quan hay nhà chức trách có

thẩm quyền. Chẳng hạn, quyền và nghĩa vụ lao động của công dân Y đối với cơ

quan X chi phát sinh khi có quyết định của thủ trưởng cơ quan X tuyển dụng

công dân Y đó vào làm việc tại cơ quan X.

- Khi xảy ra tranh chấp về quyền và nghĩa vụ pháp lí giữa các bên tham

gia quan hệ pháp luật mà các bên đó không tự giải quyết được. Trong trường

hợp này, quan hệ pháp luật đã xuất hiện nhưng do có sự tranh chấp giữa các bên

về các quyền và nghĩa vụ pháp lí đó nên các bên không thể thực hiện được các

quyền, nghĩa vụ pháp lí của mình. Chẳng hạn, tranh chấp giữa các bên tham gia

hợp đồng kinh tế hoặc hợp đồng dân sự cụ thể nào đó.

- Nhà nước thấy cần phải xác nhận sự tồn tại hay không tồn tại của một

số sự việc, sự kiện thực tế nào đó. Chẳng hạn, nhà nước chứng thực hợp đồng

mua bán nhà giữa công dân A và công dân B; xác nhận tính hợp pháp đối với di

chúc của người nào đó; chứng nhận sự kiện sinh hay chứng nhận sự kiện chết

của người nào đó...

Câu 52: Phân tích đặc điểm của áp dụng pháp luật

Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà nước

thông qua các cơ quan nhà nước hoặc nhà chức trách có thẩm quyền tổ chức cho

các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật hoặc tự mình căn

cứ vào các quy định của pháp luật để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay

đổi, đình chì hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Ở hình thức này

các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định của pháp luật luôn có sự can thiệp

của cơ quan nhà nước hay nhà chức trách có thẩm quyền. Trong một số trường

hợp đặc biệt, theo quy định của pháp luật, một số tổ chức xã hội cũng có thể

được thực hiện hoạt động này. Áp dụng pháp luật có một số đặc điểm sau:

a. Áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước

- Hoạt động áp dụng pháp luật do những chủ thể có thẩm quyền tiến

hành trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của họ. Phù hợp với thẩm quyền của

mình, mỗi chủ thể chỉ được phép tiến hành một số hoạt động áp dụng pháp luật

nhất định. Trong quá trình áp dụng pháp luật, mọi khía cạnh, mọi tình tiết của vụ

việc đều phải được xem xét thận trọng và dựa trên cơ sở các quy định, yêu cầu

của quy phạm pháp luật đã được xác định để ra các quyết định cụ thể. Có thể nói

pháp luật là cơ sở để các cơ quan nhà nước, các nhà chức trách có thẩm quyền

áp dụng pháp luật nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Trong một số

trường hợp, khi được nhà nước ủy quyền, một số tổ chức xã hội cũng có thể tiến

hành áp dụng pháp luật.

- Áp dụng pháp luật được xem là sự tiếp tục thể hiện ý chí nhà nước

trong quá trình điều chỉnh pháp luật, vì vậy, ở chừng mực nhất định, áp dụng

pháp luật phục vụ cho những mục đích chính trị. Do vậy, việc áp dụng pháp luật

không những phải phù hợp với pháp luật thực định mà còn phải phù hợp với chủ

trương, chính sách của nhà nước trong mỗi giai đoạn nhất định.

- Đối với một số trường hợp, hoạt động áp dụng pháp luật có thể được

tiến hành theo ý chí đơn phương của các chủ thể có thẩm quyền, không phụ

thuộc vào ý chí của chủ thể bị áp dụng pháp luật. Pháp luật cũng quy định đối

với một số trường hợp việc áp dụng pháp luật chỉ được tiến hành khi có yêu cầu

của tổ chức hay cá nhân nhất định theo quy định của pháp luật.

- Áp dụng pháp luật có tính chất bắt buộc đối với chủ thể bị áp dụng và

các chủ thể có liên quan. Điều này thể hiện ở chỗ dù việc áp dụng pháp luật

được tiến hành theo ý chí nhà nước hay ý chí của chủ thể bị áp dụng thì quyết

định áp dụng pháp luật cũng do các chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật

ban hành (trong một số trường hợp có tính đến ý chí của các chủ thể bị áp dụng);

quyết định áp dụng pháp luật mang tính bắt buộc phải thực hiện đối với những

chủ thể có liên quan; trong, những trường hợp cần thiết, nhà nước có thể cưỡng

chế thi hành quyết định áp dụng pháp luật đã có hiệu lực.

b. Áp dụng pháp luật là hoại động phải tuân theo những hình thức và thủ

tục chặt chẽ do pháp luật quy định

Do tính chất quan trọng và phức tạp của áp dụng pháp luật, chủ thể bị áp

dụng pháp luật có thể được hưởng những lợi ích rất lớn nhưng cũng có thể phải

chịu những hậu quả bất lợi rất nghiêm trọng nên trong pháp luật luôn có sự xác

định rõ ràng cơ sở, điều kiện, trình tự, thủ tục, quyền và nghĩa vụ của các chủ

thể trong, quá trình áp dụng pháp luật. Chẳng hạn, để giải quyết vụ án phải tiến

hành theo những quy định cụ thể của pháp luật tố tụng hoặc việc xử phạt hành

chính được điều chỉnh bởi những quy phạm liên quan đến thủ tục xử phạt hành

chính. Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và các bên có liên quan trong quá

trình áp dụng pháp luật phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định có tính thủ tục đó

để tránh những sự tùy tiện có thể dẫn đến việc áp dụng pháp luật không đúng,

không chính xác.

c. Áp dụng pháp luật là hoạt động điều chỉnh mang tính cá biệt, cụ thể

đối với những quan hệ xã hội nhất định

Mục đích của áp dụng pháp luật là cá biệt hóa các quy phạm pháp luật

trong những điều kiện cụ thể. Quy tắc xử sự chung trong pháp luật thông qua

hoạt động áp dụng pháp luật sẽ được cá biệt hóa một cách chính xác thành quy

tắc xử sự cụ thể cho mỗi trường hợp cụ thể. Đương nhiên, quy tắc xử sự cụ thể

có được do việc áp dụng pháp luật không được trái với quy tắc xử sự chung đã

nêu trong pháp luật. Như vậy, áp dụng pháp luật là hoạt động điều chỉnh có tính

cá biệt, cụ thể đối với quan hệ xã hội xác định, những quan hệ xã hội cần đến sự

điều chỉnh cá biệt, bổ sung trên cơ sở những quy tắc chung trong pháp luật.

d. Áp dụng pháp luật là hoạt động đòi hỏi tính sáng tạo (sự sáng tạo

trong phạm vi quy định của pháp luật)

Khi áp dụng pháp luật, các chủ thể có thẩm quyền phải nghiên cứu thật

kĩ vụ việc, làm sáng tỏ cấu thành pháp lí của nó để từ đó lựa chọn quy phạm, ra

quyết định áp dụng pháp luật và tổ chức thi hành. Trong trường hợp pháp luật

chưa quy định hoặc quy định chưa rõ thì phải vận dụng sáng tạo việc áp dụng

tập quán hoặc áp dụng pháp luật tượng tự để giải quyết vụ việc. Để thực hiện

được điều đó đòi hỏi các nhà chức trách phải có ý thức pháp luật cao, có tri thức

tổng hợp, có kinh nghiệm phong phú, có đạo đức và có tay nghề cao.

Như vậy, áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước,

được thực hiện bởi những cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền hoặc

các tổ chức xã hội được nhà nước ủy quyền, thông qua những trình tự thủ tục

chặt chẽ mà pháp luật quy định nhằm cá biệt hóa những quy phạm pháp luật vào

các trường hợp cụ thể đối với các cá nhân, tổ chức cụ thể.

Câu 53: Phân tích các giai đoạn áp dụng pháp luật, theo đồng chí cần làm

gì để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật?

Do tồn tại nhiều quy phạm pháp luật khác nhau thuộc các lĩnh vực, các

ngành luật khác nhau nên việc áp dụng chúng cũng có những trình tự, thủ tục

khác nhau. Có những quy phạm được áp dụng với quy trình đơn giản nhưng cũng

có những quy phạm việc áp dụng chúng là cả quá trình phức tạp với sự tham gia,

phối hợp của nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thông thường, để có thể áp dụng

pháp luật một cách chính xác và đạt hiệu quả cao cần tiến hành theo những giai

đoạn sau:

a. Phân tích đánh giá đúng, chính xác các tình tiết, hoàn cảnh, điều kiện

của sự việc thực tế đã xảy ra

Khi có sự đề xuất của các tổ chức, cá nhân hay tự mình nhận thấy sự

việc nào đó cần phải áp dụng pháp luật thì các chủ thể có thẩm quyền áp dụng

pháp luật phải tiến hành các hoạt động cần thiết như nghiên cứu, xác định xem

sự việc đó có ý nghĩa pháp lí hay không (pháp luật không thể được áp dụng đối

với những vụ việc không có ý nghĩa pháp lí), có cần áp dụng pháp luật đối với

trường hợp đó hay không. Nếu thấy cần áp dụng pháp luật thì tiến hành xem xét,

phân tích, đánh giá đúng, chính xác tất cả các tình tiết của sự việc, làm sáng tỏ

những hoàn cảnh, điều kiện và những sự kiện có liên quan. Trong những trường

hợp cần thiết, phải sử dụng những biện pháp chuyên môn đặc biệt như giám

định, làm thực nghiệm... để xác định đúng tính chất của sự việc. Khi tiến hành

xem xét cần bảo đảm sự khách quan, chính xác, công bằng đối với tất cả các tổ

chức và cá nhân có liên quan đến vụ việc. Như vậy, giai đoạn đầu của quá trình

áp dụng pháp luật cần phải:

- Xác định đặc trưng pháp lí của sự việc;

- Xác định chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật đối với trường hợp

đó;

- Nghiên cứu một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ những tình tiết,

hoàn cảnh, điều kiện của sự việc;

- Tuân thủ tất cả các quy định mang tính thủ tục gắn với mỗi loại vụ

việc.

Các chủ thể áp dụng pháp luật phải quan tâm không chỉ kết quả việc xem

xét đánh giá sự việc đúng sự thật mà cà con đường dẫn đến kết quả đó cũng phải

mang tính chân lí, đúng pháp luật.

Kết thúc giai đoạn một phải giải quyết vấn đề là có cần tiếp tục áp dụng

pháp luật đối với trường hợp cụ thể đó nữa hay không? Nếu thấy không cần thì

ra quyết định chấm dứt việc áp dụng pháp luật, nếu thấy cần tiếp tục áp dụng và

đủ căn cứ để áp dụng pháp luật thì chuyển sang giai đoạn hai.

b. Lựa chọn quy phạm pháp luật phù hợp và phân tích làm sáng rõ nội

dung, ý nghĩa của quy phạm pháp luật đối với trường hợp cần áp dụng

Sau khi xác định xong đặc trưng pháp lí của vụ việc được xem xét, phải

lựa chọn quy phạm pháp luật để giải quyết nó. Trước hết, phải xác định quy

phạm thuộc ngành luật nào điều chỉnh vụ việc này, sau đó lựa chọn quy phạm

pháp luật cụ thể thích ứng với vụ việc. Khi lựa chọn quy phạm pháp luật phải

chú ý đến tính chính xác về nội dung của nó. Quy phạm được lựa chọn phải là

quy phạm đang có hiệu lực áp dụng (các chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp

luật cần nắm vững những quy định về hiệu lực pháp luật của quy phạm pháp

luật, kể cả hiệu lực trở về trước nếu có và các nguyên tắc áp dụng quy phạm

pháp luật đó theo quy định của pháp luật hiện hành). Chẳng hạn, nếu gặp trường

hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định khác nhau về cùng một vấn đề

thì lựa chọn quy phạm áp dụng trong văn bản có hiệu lực pháp lí cao hơn hoặc

trong văn bản được ban hành sau nếu các văn bản đó do cùng cơ quan ban hành.

Trong trường hợp văn bản quy phạm pháp luật mới không quy định trách nhiệm

pháp lí hoặc quy định trách nhiệm pháp lí nhẹ hơn đối với hành vi xảy ra trước

ngày văn bản có hiệu lực thì áp dụng quy phạm của văn bản mới...

Tiếp theo, phải làm sáng tỏ nội dung và ý nghĩa của quy phạm pháp luật

được lựa chọn đồng thời tìm hiểu chủ trương, chính sách của nhà nước ở thời

điểm hiện tại về vấn đề đó để áp dụng cho phù hợp. Điều này đòi hỏi các chủ thể

có thẩm quyền áp dụng pháp luật phải có những tri thức pháp lí cần thiết, thấy rõ

mối liên hệ giữa những quy phạm pháp luật và những hiện tượng xã hội, quan hệ

giữa các quy phạm trong hệ thống pháp luật cũng như quan hệ giữa nội dung tư

tưởng và hình thức ngôn ngữ của bản thân mỗi quy phạm pháp luật.

Như vậy, giai đoạn hai của quá trình áp dụng pháp luật cần phải:

- Lựa chọn đúng quy phạm pháp luật được trù tính cho trường hợp cần áp

dụng;

- Xác định quy phạm được lựa chọn là đang có hiệu lực để có thể áp

dụng đối với trường hợp đó và không mâu thuẫn với các quy phạm pháp luật

khác;

- Xác định tính chính xác của quy phạm pháp luật đã lựa chọn;

- Nhận thức đúng, chính xác nội dung, tư tưởng của quy phạm pháp luật

và chủ trương, chính sách của nhà nước về vấn đề đó.

c. Ban hành quyết định áp dụng pháp luật

Đây là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình áp dụng pháp luật, ở giai

đoạn này, những quyền và nghĩa vụ pháp lí cụ thể của các chủ thể pháp luật hoặc

những

biện pháp trách nhiệm pháp lí đối với chủ thể vi phạm pháp luật được ấn định.

Sau khi xem xét, đối chiếu các tình tiết, hoàn cảnh, điều kiện của sự việc

thấy phù hợp với những điều nêu trong quy phạm pháp luật đã lựa chọn thì chủ

thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật đối với trường hợp đó ban hành quyết định

áp dụng pháp luật để giải quyết vụ việc. Đối với các vụ việc quan trọng quyết

định áp dụng pháp luật nhất thiết phải được ban hành dưới hình thức văn bản.

Quyết định áp dụng pháp luật là kết quả của quá trình áp dụng pháp luật luôn thể

hiện rõ trình độ và tính sáng tạo của chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật,

bởi vì qua quyết định áp dụng pháp luật, những tình tiết của vụ việc được đánh

giá chính thức mang tính pháp lí, có cơ sở khoa học và thực tiễn. Mặt khác, bằng

quyết định áp dụng pháp luật, những quyền và nghĩa vụ hoặc trách nhiệm chung

chứa đựng trong các quy phạm pháp luật được cá biệt hóa, cụ thể hóa đối với

các chủ thể nhất định.

Hoạt động và kết quả áp dụng pháp luật luôn được biểu hiện thông qua

quyết định áp dụng pháp luật. Quyết định áp dụng pháp luật là văn kiện chính

thức, công khai và có giá trị pháp lí trong việc giải quyết vụ việc. Quyết định áp

dụng pháp luật có các đặc điểm sau:

- Do những cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền hoặc tổ

chức xã hội được ủy quyền áp dụng pháp luật ban hành vả đảm bảo thực hiện;

- Có tính chất cá biệt, một lần đối với các cá nhân, tổ chức cụ thể trong

những trường hợp cụ thể;

- Phải được ban hành trên cơ sở các quy phạm pháp luật cụ thể và cần

phải phù hợp với các quy phạm đó. Nếu việc ban hành không phù hợp với các

quy định pháp luật thì quyết định áp dụng pháp luật sẽ bị đình chỉ hoặc hủy bỏ.

Như vậy, quyết định áp dụng pháp luật phải hợp pháp và phù hợp với thực tế.

Nếu nội dung quyết định không phù hợp với điều kiện thực tế thì nó sẽ khó được

thi hành hoặc được thi hành nhưng hiệu quả không cao;

- Phải được thể hiện trong những hình thức pháp lí nhất định;

- Là yếu tố của cơ chế điều chỉnh pháp luật, quyết định áp dụng pháp

luật luôn là yếu tố mang tính chất bổ sung trong những sự kiện pháp lí phức tạp,

thiếu nó, nhiều quy phạm pháp luật cụ thể không thể thực hiện được. Quyết định

áp dụng pháp luật củng cố các yếu tố khác trong cơ cấu pháp lí thống nhất, cho

chúng độ tin cậy và đưa đến sự xuất hiện quyền và nghĩa vụ pháp lí của chủ thể

được nhà nước bảo đảm thực hiện. Chẳng hạn, để quan hệ pháp luật hôn nhân cụ

thể giữa công dân A và công dân B theo Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam xuất

hiện thì phải có đầy đủ các yếu tố của sự kiện pháp lí phức tạp như họ đã đủ độ tuổi

kết hôn, có năng lực hành vi, có sự cam kết tự nguyện... và điều quan trọng nhất là

có quyết định công nhận hôn nhân đó là hợp pháp của cơ quan nhà nước có thẩm

quyền.

Quyết định áp dụng pháp luật rất đa dạng và chúng có thể tham gia vào

từ giai đoạn đầu cho đến giai đoạn cuối của quá trình áp dụng pháp luật và ở mỗi

giai đoạn khác nhau chúng có vai trò, tác dụng khác nhau. Do vậy, có thể phân

loại quyết định áp dụng pháp luật theo các tiêu chí cơ bản như: Theo ngành luật

(lĩnh vực áp dụng pháp luật); theo chủ thể ban hành (cơ quan quản lí nhà nước,

tòa án; do tổ chức hay cá nhân ban hành); theo tên gọi (quyết định, bản án,

lệnh...) v.v...

Hình thức thể hiện của quyết định áp dụng pháp luật có thể bằng lời nói

hoặc bằng văn bản. Hiện nay, hình thức thể hiện chủ yếu của quyết định áp dụng

pháp luật là văn bản áp dụng pháp luật.

Văn bản áp dụng pháp luật là văn bản pháp lí cá biệt, mang tính quyền

lực do các chủ thể có thẩm quyền (cơ quan nhà nước, nhà chức trách hoặc tổ

chức xã hội được nhà nước ủy quyền) ban hành trên cơ sở pháp luật, theo trình

tự, thủ tục luật định nhằm điều chỉnh cá biệt đối với các tổ chức, cá nhân cụ thể

trong những trường hợp cụ thể.

Văn bản áp dụng pháp luật rất đa dạng: Có văn bản dùng để cá biệt hóa

bộ phận quy định của quy phạm pháp luật nhằm để xác định các quyền và nghĩa

vụ pháp lí cho các chủ thể cụ thể; có văn bản dùng để cá biệt hóa bộ phận chế tài

của quy phạm pháp luật nhằm xác định trách nhiệm pháp lí đối với chủ thể vi

phạm pháp luật; có văn bản dùng để xác định biện pháp tác động nhà nước đối

với một chủ thể nào đó...

Khi ra quyết định giải quyết vụ việc, các chủ thể có thẩm quyền không

thể xuất phát từ động cơ cá nhân hoặc quan hệ riêng tư. Quyết định áp dụng

pháp luật phải phù hợp với lợi ích và mục đích mà nhà nước đã đề ra trong các

quy phạm pháp luật.

Quyết định áp dụng pháp luật cần phải được ban hành với các yêu cầu cơ

bản sau:

- Hợp pháp, nghĩa là nó phải được ban hành đúng thẩm quyền, đúng tên

gọi, đúng trình tự và thủ tục do pháp luật quy định. Nội dung của quyết định áp

dụng pháp luật phải rõ ràng, chính xác, đầy đủ, chứa đựng tất cả những thông tin

cần thiết như tên chủ thể ban hành, số và kí hiệu văn bản, địa điểm, thời gian

ban hành, chữ kí, con dấu hay quốc hiệu, quốc huy, tên chủ thể bị áp dụng, nội

dung sự việc, căn cứ pháp lí...

- Có cơ sở pháp lí, nghĩa là trong quyết định phải chỉ rõ là căn cứ vào

quy định nào của pháp luật cho thấy chủ thể có thẩm quyền áp dụng pháp luật

trong trường hợp này. Và chủ thể có thẩm quyền giải quyết trường hợp này là

trên cơ sở quy định (điều, khoản) nào của pháp luật. Cơ sở pháp lí này phải chỉ

rõ chi tiết cụ thể tới mục, khoản, điều của nguồn luật. Nếu quyết định áp dụng

pháp luật được ban hành trong trường hợp áp dụng pháp luật tương tự thì phải

có sự lý giải kĩ càng về tính hợp pháp, hợp lí của việc áp dụng pháp luật tương

tự đó đồng thời cũng phải ghi rõ đã áp dụng tương tự quy phạm pháp luật nào

hoặc nguyên tắc, tư tưởng pháp luật nào.

- Có cơ sở thực tế, nghĩa là việc ban hành quyết định áp dụng pháp luật

phải căn cứ vào những sự kiện, những nhu cầu, đòi hỏi thực tế có thật (đáng tin

cậy). Nếu ra quyết định áp dụng pháp luật mà không căn cứ vào những cơ sở

thực tế đáng tin cậy hoặc không có thật thì sẽ có thể áp dụng pháp luật nhầm, sai

hoặc không có tính thuyết phục.

- Phù hợp với nhu cầu, điều kiện thực tế của cuộc sống, nghĩa là nội

dung của quyết định áp dụng pháp luật phải có khả năng thực hiện được trong

thực tế. Sự phù hợp với các điều kiện thực tế, các điều kiện cụ thể về vật chất, kĩ

thuật, tổ chức... là những bảo đảm cho quyết định áp dụng pháp luật được thực

hiện trong thực tế. Nếu quyết định áp dụng pháp luật không phù hợp với điều

kiện thực tế thì nó sẽ khó được thi hành nghiêm chỉnh trong thực tế hoặc được

thi hành nhưng kém hiệu quả. Ngoài ra, quyết định áp dụng pháp luật được ban

hành phải bảo đảm tính tối ưu, nghĩa là phải có lợi nhất về tất cả các mặt kinh tế,

chính trị, tinh thần và xã hội cho nhà nước, xã hội hoặc các chủ thể pháp luật.

d. Tổ chức thực hiện quyết định áp dụng pháp luật

Việc tổ chức thực hiện trên thực tế quyết định áp dụng pháp luật là giai

đoạn quan trọng của hoạt động áp dụng pháp luật, ở giai đoạn này, cần tiến hành

những hoạt động có tính chất tổ chức, kĩ thuật nhằm bảo đảm về mặt vật chất, kĩ

thuật cho việc thực hiện đúng đắn quyết định áp dụng pháp luật đã được ban

hành và có hiệu lực thi hành. Chẳng hạn, chuyển văn bản áp dụng pháp luật đã

có hiệu lực thi hành đến những tổ chức, cá nhân có liên quan trong những thời

hạn quy định của pháp luật tiến hành tổ chức thực hiện văn bản áp dụng pháp

luật đó.

Cũng ở giai đoạn này, cần tiến hành các hoạt động kiểm tra, giám sát

việc thi hành quyết định áp dụng pháp luật. Đó là một trong những đảm bảo

quan trọng để quyết định đó được thực hiện nghiêm chỉnh trong cuộc sống.

Câu 54: Trình bày khái niệm và phân loại giải thích pháp luật

Quá trình hoạt động pháp luật từ việc xây dựng, thực hiện và áp dụng

pháp luật cho đến các hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học pháp lí luôn có

nhiệm vụ quan trọng là phải nhận thức đúng, chính xác, thống nhất nội dung,

tinh thần các quy định pháp luật, có như vậy thì việc xây dựng và thực hiện pháp

luật mới chặt chẽ, chính xác. Muốn làm được điều đó thì phải tiến hành giải

thích pháp luật, nghĩa là làm sáng tỏ về mặt tư tưởng, nội dung và ý nghĩa của

các quy phạm pháp luật, đảm bảo cho sự nhận thức và thực hiện nghiêm chỉnh,

thống nhất pháp luật. Giải thích pháp luật là việc làm cần thiết, là nhu cầu cần

được tiến hành thường xuyên trong quá trình xây dựng pháp luật, quá trình thực

hiện và áp dụng pháp luật, trong hoạt động nghiên cứu, giảng dạy pháp luật,

trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Song cần thiết và quan trọng hơn cả

là quá trình thực hiện và áp dụng pháp luật. Bởi lẽ pháp luật là những quy tắc xử

sự chung mang tính phổ biến. Trường hợp cần phải giải quyết trên cơ sở luật

pháp thì có tính chất đơn nhất. Muốn quy cái đơn nhất vào cái phổ biến cần phải

có sự phán đoán. Vì thế các tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực hiện và áp

dụng pháp luật phải có trách nhiệm giải thích pháp luật trong việc vận dụng vào

từng trường hợp cá biệt cụ thể.

Giải thích pháp luật về cơ bản là nhằm làm rõ nội dung, bản chất thật sự

của pháp luật, làm cho mọi người hiểu và thực hiện pháp luật thống nhất theo

đúng các yêu cầu của pháp chế. Nếu không giải thích đầy đủ, chính xác các quy

định của pháp luật thì sẽ rất khó khăn trong hoạt động giám sát việc thi hành

chúng và cũng khó có thể kết luận được văn bản hay quy định pháp luật nào đó

trái với hiến pháp, luật... để đình chỉ thi hành hoặc huỷ bỏ. Trong một số trường

hợp nhạy cảm, việc giải thích pháp luật có thể chứa đựng ở mức độ nào đó yếu

tố chính trị thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể giải thích quy định pháp

luật sao cho có lợi nhất đối với lực lượng cầm quyền ở thời điểm đó.

Giải thích pháp luật là hoạt động đa dạng, nó được tiến hành ở mọi lúc,

mọi nơi, dưới nhiều hình thức phong phú như thơ ca, hò vè, những bài thuyết

trình, bài viết, có thể bằng văn bản cũng có thể bằng truyền miệng, trong mỗi cơ

quan nhà nước, mỗi tổ chức xã hội, trong từng gia đình, mỗi cộng đồng, giữa

những người xung quanh, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành hoặc

do bất kì tổ chức hay cá nhân nào. Phụ thuộc vào chủ thể tiến hành giải thích và

đặc trưng của sự giải thích, có thể chia giải thích pháp luật ra hai loại (hình thức)

là giải thích không chính thức (giải thích không có giá trị pháp lí) và giải thích

chính thức (giải thích có giá trị pháp lí).

- Giải thích pháp luật không chính thức: Là giải thích của tổ chức hay cá

nhân không có thẩm quyền giải thích pháp luật. Như vậy, lời giải thích không

chính thức không có giá trị pháp lí, không mang tính chất bắt buộc phải thực

hiện đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân mà chỉ có tác dụng giúp mọi người

nhận thức rõ hơn, đầy đủ hơn về các quy định của pháp luật. Giải thích pháp luật

không chính thức là loại giải thích phổ biến nhất, đa dạng nhất, mang tính quần

chúng nhân dân vì ai cũng có thể giải thích được. Tuy nhiên, loại giải thích này

thường mang tính chủ quan, tùy tiện nên có nhiều hạn chế như không chính xác,

không thống nhất. Mặc dù vậy, giải thích pháp luật không chính thức, đặc biệt ỉà

giải thích của những tổ chức, cá nhân có uy tín, của các nhà khoa học pháp lí,

các luật gia cũng có tác dụng quan trọng, có ảnh hưởng lớn tới ý thức pháp luật,

hành vi pháp lí của các chủ thể pháp luật và thông qua đó ảnh hưởng tới hoạt

động thực hiện và áp dụng pháp luật của họ. Chúng ta thường gặp giải thích

pháp luật không chính thức của các nhà chính trị, các nhà khoa học, nhà hoạt

động xã hội... trên đài, báo, trong các sách chuyên khảo hoặc bình luận về quy

định, văn bản pháp luật nào đó. Chẳng hạn, những bình luận khoa học về hiến

pháp, về bộ luật hình sự của các nhà khoa học...

- Giải thích pháp luật chính thức: Là giải thích của các cơ quan nhà nước

có thẩm quyền theo luật định được giải thích quy định hay văn bản quy phạm

pháp luật đó. Nội dung lời giải thích pháp luật chính thức có giá trị pháp lí, nó

thường được ghi nhận trong văn bản giải thích pháp luật và mang tính bắt buộc

các tổ chức và cá nhân khác phải nhận thức và thực hiện đúng như nội dung lời

giải thích chính thức. Giải thích pháp luật chính thức có ý nghĩa đặc biệt quan

trọng vì vậy nó chỉ do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành theo

những trình tự và thủ tục chặt chẽ mà pháp luật quy định. Tất cả các cơ quan nhà

nước, các tổ chức xã hội, các cá nhân đều buộc phải nhận thức và thực hiện

đúng với nội dung, tinh thần các quy định pháp luật mà văn bản giải thích pháp

luật chính thức đã đưa ra. Giải thích chính thức được chia ra hai loại đó là giải

thích mang tính quy phạm và giải thích cho những vụ việc cụ thể: Giải thích

chính thức mang tính quy phạm thường là giải thích các quy định pháp luật bằng

các văn bản giải thích có chứa các quy tắc xử sự chung và được áp dụng nhiều

lần của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền để bảo đảm việc thực hiện, áp

dụng thống nhất luật pháp; giải thích chính thức cho những vụ việc cụ thể chỉ có

hiệu lực đối với vụ việc pháp lí cụ thể đó, còn đối với vụ việc khác, nó không có

giá trị.

Câu 55: Trình bày các phương pháp giải thích pháp luật

Để làm sáng tỏ nội dung tư tưởng và ý nghĩa của các quy phạm pháp

luật, khoa học pháp lí đưa ra các phương pháp giải thích pháp luật sau:

- Phương pháp giải thích ngôn ngữ, văn phạm là làm sáng tỏ nội dung tư

tưởng của quy phạm pháp luật bằng cách làm rõ nghĩa từng chữ, từng câu và xác

định mối liên hệ ngữ pháp giữa chúng trong lời văn của nội dung quy phạm đó.

Đây là phương pháp giải thích pháp luật phổ biến nhất và quan trọng nhất.

- Phương pháp logic là phương pháp sử dụng những suy đoán logic để làm

sáng rõ nội dung quy phạm pháp luật. Phương pháp này thường được sử dụng

trong trường hợp lời văn của quy phạm không trực tiếp thể hiện rõ ý chí của nhà

nước.

- Phương pháp giải thích chính trị-lịch sử là phương pháp tìm hiểu nội

dung tư tưởng quy phạm thông qua việc nghiên cứu hoàn cảnh chính trị-lịch sử

đã dẫn đến việc ban hành quy phạm hoặc văn bản quy phạm pháp luật đó hoặc

nhiệm vụ chính trị mà nhà nước mong muốn đạt được khi ban hành quy định

pháp luật đó.

- Phương pháp giải thích hệ thống là làm rõ nội dung, tư tưởng quy phạm

pháp luật thông qua việc đối chiếu nó với các quy phạm khác; xác định vị trí của

quy phạm đó trong chế định pháp luật, ngành luật cũng như trong toàn bộ hệ

thống pháp luật.

Về mặt nguyên tắc, pháp luật phải được giải thích đúng nguyên văn. Giải

thích nguyên văn là cách giải thích nội dung lời văn của quy phạm pháp luật

được hiểu theo đúng từng câu, từng chữ của nó, không thêm, không bớt. Đây là

cách giải thích phổ biến nhất trong thực tế. Tuy nhiên, có những trường hợp cần

giải thích theo cách phát triển mở rộng hoặc hạn chế thì mới chính xác nội dung

đích thực mà quy phạm pháp luật mong muốn thể hiện. Giải thích mở rộng là

cách giải thích nội dung văn bản pháp luật rộng hơn so với nghĩa của từ ngữ văn

bản, sao cho đúng với nghĩa đích thực mà - nhà làm luật muốn thể hiện trong

quy phạm (nội dung lời giải thích rộng hơn so với nội dung lời văn của quy

phạm pháp luật mà nó giải thích). Giải thích hạn chế là cách giải thích nội dung

văn bản pháp luật hẹp hơn so với nghĩa của từ ngữ trong văn bản (tức là so với

nội dung mà ngôn ngữ trong văn bàn đã thể hiện) sao cho đúng với ý nghĩa đích

thực mà nhà làm luật muốn thể hiện trong quy phạm (nội dung lời giải thích hẹp

hơn so với nội dung lời văn của quy phạm pháp luật mà nó giải thích).

Giải thích mở rộng và giải thích hạn chế là những trường hợp ngoại lệ.

Các cách giải thích này không mâu thuẫn với pháp chế mà ngược lại là một

trong những điều kiện để tăng cường pháp chế bởi vì đây không phải là giải

thích mở rộng hoặc hạn chế nội dung quy phạm một cách tuỳ tiện mà nhằm bổ

khuyết những thiếu sót của kĩ thuật lập pháp, làm cho các chủ thể thực hiện hiểu

đúng nội dung thực sự của quy phạm, ý chí nhà nước đích thực được thể hiện trong

đó. Do vậy, chỉ khi nào nhận thấy lời văn của quy phạm pháp luật thật sự rộng hơn

hoặc hẹp hơn so với nội dung đích thực của nó thì mới được giải thích mở rộng hoặc

hạn chế, bằng không việc giải thích mở rộng hoặc hạn chế đều là sự vi phạm pháp

chế.

Cần lưu ý là các phương pháp, hình thức giải thích pháp luật trên không

loại trừ lẫn nhau. Trong nhiều trường hợp để giải thích quy phạm pháp luật

chúng ta phải tiến hành đồng thời các phương pháp giải thích khác nhau để khắc

phục, loại trừ sự nhận thức không đúng pháp luật.

Câu 56: Phân tích khái niệm vi phạm pháp luật.

Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật, có lỗi do chủ thể có năng

lực trách nhiệm pháp lí thực hiện, xâm hại các quan hệ xã hội được pháp luật

bảo vệ.

Vi phạm pháp luật có các dấu hiệu sau:

Thứ nhất, là hành vi của con người: Như đã biết, pháp luật là hệ thống

các quy tắc xử sự chung (là quy tắc, chuẩn mực cho hành vi con người) được

ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội vì lợi ích, hạnh phúc của con người,

về vấn đề này, C. Mác đã nhấn mạnh: "Ngoài hành vi của mình ra, tôi hoàn toàn

không tồn tại đối với pháp luật, hoàn toàn không phải là đối tượng của nó.

Những hành vi của tôi - đó là lĩnh vực duy nhất trong đó tôi đụng chạm với pháp

luật, bởi vì hành vi là cái duy nhất vì nó mà tôi đỏi quyền tồn tại, quyền hiện

thực và như vậy là do nó mà tôi rơi vào quyền lực của pháp luật hiện hành" .

(1)

Từ đó cho thấy vi phạm pháp luật trước hết phải là hành vi của con người hoặc

là hoạt động của các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội... (các chủ thể pháp

luật). Khi xác định vi phạm pháp luật thì dấu hiệu hành vị là không thể thiếu

được, nói cách khác, không có hành vi nguy hiểm của con người thì không có vi

phạm pháp luật. Hành vi đó có thể biểu hiện bằng hành động hoặc không hành

động của các chủ thể pháp luật. Hành vi hành động là hành vi mà chủ thể thực

hiện bàng những thao tác nhất định. Chẳng hạn, trộm cắp tài sản của người khác,

hành vi giao thông vào đường cấm... Hành vi không hành động là hành vi mà

chủ thể thực hiện nó bằng cách không tiến hành những thao tác nhất định.

Chẳng hạn, không tố giác người phạm tội, không cứu giúp những người đang

trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng...

Pháp luật không điều chỉnh những suy nghĩ hoặc những đặc tính cá nhân

khác của con người nếu như chúng không biểu hiện thành các hành vi cụ thể của

họ. Vì thế, suy nghĩ, những đặc tính cá nhân khác của con người và cả sự biến

cho dù có nguy hiểm cho xã hội cũng không liên quan đến vi phạm pháp luật.

Thứ hai, trái pháp luật: Vi phạm pháp luật không những là hành vi nguy

hiểm cho xã hội của các chủ thể pháp luật mà hành vi đó còn phải trái với pháp

luật. Hành vi trái pháp luật là hành vi được thực hiện không đúng với những quy

định của pháp luật như không làm những việc mà pháp luật yêu cầu, làm những

(

Xem: , Tập 1, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1980, tr. 19.C. Mác - Ph. Ănghen tuyển tập

việc mà pháp luật cấm hoặc tiến hành hoạt động vượt quá giới hạn, phạm vi cho

phép của pháp luật... Những hành vi hợp pháp hay hành vi trái với các quy định

của các tổ chức xã hội, trái với tập quán, đạo đức, tín điều tôn giáo... mà không

trái pháp luật thì không liên quan đến vi phạm pháp luật. Hành vi trái pháp luật

ở những mức độ khác nhau đều xâm hại tới những quan hệ xã hội mà mỗi nhà

nước xác lập và bảo vệ. Một cách khái quát, những gì mà pháp luật không cấm,

không xác lập và bảo vệ thì dù có làm trái, có xâm hại cũng không bị coi là vi

phạm pháp luật. Như vậy, tính trái pháp luật là dấu hiệu không thể thiếu của

hành vi bị coi là vi phạm pháp luật.

Thứ ba, có lỗi của chủ thể: Mỗi hành vi đều được hình thành trên cơ sở

nhận thức và kiểm soát của chủ thể, nghĩa là chủ thể nhận thức và điều khiển

được hành vi của mình. Dấu hiệu trái pháp luật mới chỉ là biểu hiện bên ngoài

của hành vi, để xác định hành vi vi phạm pháp luật cần xem xét cả mặt chủ quan

của nó, nghĩa là, xác định lỗi của chủ thể thực hiện hành vi trái pháp luật đó. Lỗi

là yếu tố chủ quan thể hiện thái độ của chủ thể đối với hành vi trái pháp luật của

mình. Nếu hành vi trái pháp luật được thực hiện do những điều kiện và hoàn

cảnh khách quan, chủ thể hành vi đó không cố ý và cũng không vô ý thực hiện

hoặc không thể ý thức (nhận thức) được, từ đó không thể lựa chọn hoặc điều

khiển được hành vi của mình theo yêu cầu của pháp luật thì chủ thể hành vi đó

không bị coi là có lỗi và hành vi đó không liên quan đến vi phạm pháp luật. Kể

cả những hành vi trái pháp luật mà chủ thể bị buộc phải thực hiện trong điều

kiện bất khả kháng cũng có thể không bị coi là vi phạm pháp luật. Như vậy,

những hành vi trái pháp luật mang tính khách quan, không có lỗi của chủ thể

thực hiện hành vi đó thì không bị coi là vi phạm pháp luật. Từ đây có thể khẳng

định là mọi vi phạm pháp luật trước hết phải là hành vi trái pháp luật nhưng

ngược lại, không phải mọi hành vi trái pháp luật đều bị coi là vi phạm pháp luật.

Chi những hành vi trái pháp luật nào có lỗi (được chủ thể thực hiện một cách cố

ý hoặc vô ý) mới có thể bị coi là vi phạm pháp luật.

Thứ tư, chủ thể thực hiện hành vi trái pháp luật có năng lực trách nhiệm

pháp lí: Vi phạm pháp luật phải là hành vi trái pháp luật, có lỗi do chủ thể có

năng lực trách nhiệm pháp lí thực hiện. Năng lực trách nhiệm pháp lí là khả

năng phải chịu trách nhiệm pháp lí của chủ thể đối với hành vi của mình. Năng

lực trách nhiệm pháp lí của các chủ thể do nhà nước quy định trong pháp luật.

Các nhà nước thường quy định sự độc lập phải chịu trách nhiệm pháp lí về hành

vi của mình đối với những người có khả năng tự lựa chọn được cách xử sự cho

mình và có tự do ý chí, nghĩa là người đó phải có khả năng nhận thức, điều

khiển được hành vi của mình, có điều kiện lựa chọn và quyết định cách xử sự

cho mình và khả năng tự chịu trách nhiệm độc lập về hành vi của mình. Năng

lực trách nhiệm pháp lí của mỗi cá nhân thường được xác định dựa vào hai yếu

tố là độ tuổi và khả năng nhận thức, điều khiển hành vi của chủ thể ở thời điểm

hành vi được thực hiện. Đối với trẻ em ít tuổi có thể nhận thức và điêu khiên

được hành vi của mình nhưng do các em chưa phát triển đầy đủ về thể lực, trí

lực và tâm sinh lí nên chúng chưa có khả năng nhận thức và đánh giá được hết

những hậu quả do hành vi của chúng gây ra cho xã hội nên nhà nước không quy

định năng lực phải chịu trách nhiệm pháp lí đối với chúng (không bắt chúng

phải chịu trách nhiệm pháp lí về hành vi của mình). Độ tuổi phải chịu trách

nhiệm pháp lí của cá nhân được pháp luật quy định khác nhau đối với mỗi loại

quan hệ xã hội khác nhau hoặc phụ thuộc vào tầm quan trọng, tính chất của quan

hệ xã hội đó. Đối với những người do mất khả năng nhận thức hoặc khả năng tự

lựa chọn, điều khiển hành vi của mình ở thời điểm khi thực hiện hành vi đó thì

pháp luật cũng quy định họ không có năng lực trách nhiệm pháp lí, do vậy họ

không phải chịu trách nhiệm pháp lí đối với trường hợp đó. Chẳng hạn, Điều 12

Bộ luật hình sự Việt Nam quy định: "Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã

hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng

nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình thì không phải chịu trách

nhiệm hình sự". Các nhà nước khác nhau có quy định về năng lực trách nhiệm pháp

lí của cá nhân, tổ chức khác nhau. Như vậy, những hành vi trái pháp luật nhưng khi

thực hiện chúng các chủ thể không có hoặc chưa có năng lực trách nhiệm pháp lí

theo quy định của pháp luật thì không bị coi là vi phạm pháp luật.

Câu 57: Phân tích các loại vi phạm pháp luật.

Hiện tượng vi phạm pháp luật trong xã hội rất đa dạng, do vậy cũng có

rất nhiều cách để phân loại chúng. Tuy nhiên cách phân loại phổ biến nhất là căn

cứ vào tính chất, đặc điểm của chủ thể, khách thể vi phạm pháp luật và sự thiệt

hại của xã hội vi phạm pháp luật được phân chia thành bốn nhóm cơ bản sau:

+ Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được pháp luật hình sự quy

định, do chủ thể có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc

vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước,

xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh,

trật tự an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng,

sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác

của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật.

+ Vi phạm hành chính là hành vi do các chủ thể có năng lực trách nhiệm

hành chính thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm các quy tắc quản lí

nhà nước mà không phải là tội phạm hình sự và theo quy định của pháp luật phải

bị xử phạt hành chính.

+ là những hành vi trái pháp luật, có lỗi do các chủ thểVi phạm dân sự

có năng lực trách nhiệm dân sự thực hiện, xâm hại tới những quan hệ tài sản,

quan hệ nhân thân có liên quan tới tài sản, quan hệ phi tài sản...

+ là những hành vi có lỗi của những chủ thể cóVi phạm kỉ luật nhà nước

năng lực trách nhiệm kỉ luật trái với những quy định pháp luật xác lập trật tự

trong cơ quan, tổ chức của nhà nước, nghĩa là, chủ thể đã không thực hiện đúng

kỉ luật lao động, phục vụ được đề ra trong cơ quan, tổ chức đó... cần chú ý là

chủ thể vi phạm kỉ luật chỉ có thể là cá nhân, tập thể (cán bộ, công chức...) có

quan hệ phụ thuộc với cơ quan, tổ chức đó của nhà nước.

Trong mỗi loại vi phạm pháp luật nói trên còn có thể phân chia thành

từng nhóm nhỏ hơn. Chẳng hạn, trong Bộ luật hình sự Việt Nam tội phạm còn

được chia thành các nhóm nhỏ như: Các tội xâm phạm an ninh quốc gia; các tội

xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người; các tội xâm

phạm quyền tự do, dân chủ của công dân; các tội xâm phạm sở hữu...

- Ngoài ra còn có thể căn cứ vào đối tượng (các loại quan hệ xã hội mà

pháp luật xác lập và bảo vệ) bị xâm hại có thể phân chia vi phạm pháp luật thành

vi phạm pháp luật về tài chính, vi phạm pháp luật về lao động, vi phạm pháp

luật về đất đai... Hoặc căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xã hội của vi phạm

pháp luật có thể phân chia vi phạm pháp luật thành tội phạm và các vi phạm

pháp luật khác. Tội phạm là hành vi nguy hiểm cao độ cho xã hội (về nội dung

thể hiện ở tính chất của các quan hệ xã hội mà nỏ xâm hại, tính chất và mức độ

thiệt hại mà nó gây ra cho xã hội...; về hình thức thể hiện ở chỗ chúng được quy

định trong luật hình sự). Các vi phạm pháp luật khác không phải là tội phạm thì

mức độ nguy hiểm không cao bằng tội phạm và được quy định trong các ngành

luật khác.

Câu 58: Phân tích yếu tố lỗi trong cấu thành vi phạm pháp luật.

Mỗi hành vi đều được hình thành trên cơ sở nhận thức và kiểm soát của

chủ thể, nghĩa là chủ thể nhận thức và điều khiển được hành vi của mình. Lỗi là

yếu tố chủ quan thể hiện thái độ của chủ thể đối với hành vi trái pháp luật của