I’m Queen

NỘI DUNG ÔN TẬP MÔN TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN k73

1. Vấn đề cơ bản của triết hoc
   • Ph. Ănghen viết: “Vấn đề cơ bản lớn nhất của mọi triết học, đặc biệt là của Triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy với tồn tại”. Vấn đề cơ bản của Triết học là vấn đề về mối quan hệ giữa vật chất với ý thức.
   • Vấn đề cơ bản của triết học có 2 mặt, trả lời 2 câu hỏi lớn:

• Mặt thứ nhất: Giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trc, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? Nói cách khác, khi tìm ra nguyên nhân cuối cùng của hiện tượng, sự vật, hay sự vận động đang cần phải giải thích, thì nguyên nhân vật chất hay nguyên nhân tinh thần đóng vai trò là cái quyết định
• Mặt thứ hai: Con người có khả năng nhận thức đc thế giới hay k? Nói cách khác, khi khám phá sự vật và hiện tượng, con người có dám tin rằng mk sẽ nhận thức đc sự vật và hiện tượng hay k

1. Vật chất và ý thức

* Nội dung và ý nghĩa khoa học của định nghĩa:

• Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan - cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức, độc lập với ý thức và k lệ thuộc vào ý thức.
• Thứ hai, vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì đem lại cho con người cảm giác.
• Thứ ba, vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó.

→Ý nghĩa: đòi hỏi con người phải quán triệt theo nguyên tắc khách quan

*Phương thức tồn tại của vật chất:

• Vận động:
• Theo quan điểm dvbc thì vận động k bị quy về hình thức đơn giản là sự thay đổi vị trí trong k gian mà là sự biến đổi nói chung
• Nguyên nhân: do bất cứ sựu vật, hiện tượng nào cx là 1 thể thống nhất tác động qua lại lẫn nhau. Vận động của vật chất là mang tính phổ biến và tự thân vận động
• Vận động là phương thức tồn tại của vật chất: vật chất chỉ có thể tồn tại bằng cách vận động và thông qua vận động mà nó biểu hiện sự tồn tại của mk
• Vận động là thuộc tính cố hữu và tồn tại vĩnh viễn Những hình thức vận động cơ bản:

+Cơ học: sự dịch chuyển vị trí trong k gian

+Vật lí: sự vận động của các phân tưt, điện tủ, các hạt cơ bản của các quá trình nhiệt, điện,..

+Hóa học: sự hóa hợp và phân giải của các chất

+Sinh học: Sự biến đổi gen, trao đổi chất

+XH: sự biến đổi các lĩnh vực, sự thay thế nhau các hình thái KT-XH

• Vận động và đứng im: Sự vận động k ngừng của vật chất k những k loại trừ mà trái lại còn bao hàm trong đó sự đứng im tương đối.

→Ý nghĩa: đòi hỏi phải quán triệt quan điểm vận động vào nhận thức và thực tiễn

• Không gian và thời gian:

+Là những hình thức tồn tại của vật chất vận động. K có k gian và thời gian thuần túy tách rời vật chất vận động

+Là 2 thuộc tính, 2 hình thức tồn tại khác nhau của vật chất vận động nhưng chúng k tách rời nhau trong đó có 3 chiều k gian và 1 chiều thời gian

+Là sự vô tận trong đó với 1 sự vật hiện tượng cụ thể là có tận cùng và hữu hạn.

→Ý nghĩa: phải quán triệt nguyên tắc phương pháp luận về tính lịch sử - cụ thể trong nhận thức và hoạt động thực tiễn

• Không gian: là hình thức tồn tại của vật chất xét về mặt quảng tính, sự cùng tồn tại, trật tự, kết cấu và sự tác động lẫn nhau
• Thời gian: là hình thức tồn tại của vật chất vận động xét về mặt độ dài diễn biến, sự kế tiếp của các quá trình

1. 2 nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật
   • Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến của phép biện chứng duy vật

• Cơ sở của mối liên hệ phổ biến là tính thống nhất vật chất của thế giới, theo đó, các sự vật, hiện tượng trong thế giới dù đa dạng, khác nhau đến thế nào đi chăng nữa, thì chúng cũng chỉ là những dạng cụ thể khác nhau của một thế giới vật chất duy nhất. Ngay cả ý thức của con người cũng chỉ là thuộc tính của dạng vật chất có tổ chức cao và nội dung của ý thức cũng chỉ là kết quả của sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người.

1

• Nội dung nguyên lý về mối liên hệ phổ biến nói lên rằng, các sự vật, hiện tượng hay các mặt, bộ phận trong một sự vật, hiện tượng tồn tại trong mối quan hệ quy định, tác động qua lại, chuyển hoá lẫn nhau và bản chất của sự vật, hiện tượng thể hiện qua mối liên hệ đó. Do vậy, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến khái quát được toàn cảnh thế giới trong những mối liên hệ chằng chịt giữa các sự vật, hiện tượng của nó. Tính vô hạn của thế giới khách quan, tính có hạn của sự vật, hiện tượng trong thế giới đó chỉ có thể giải thích được trong mối liên hệ phổ biến và được quy định bằng nhiều mối liên hệ có hình thức, vai trò khác nhau.
• Các mối liên hệ có tính khách quan, phổ biến và đa dạng, phong phú. Các tính chất đó của mối liên hệ phổ biến phản ánh tính chất của các sự vật, hiện tượng trong thế giới đa dạng.

→ Từ nguyên lý về mối liên hệ phổ biến của phép biện chứng duy vật, rút ra nguyên tắc toàn diện trong nhận thức và thực tiễn.

• • Nguyên lý về sự phát triển của phép biện chứng duy vật.
• Khái niệm sự phát triển: Phát triển là quá trình vận động đi lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn; nguồn gốc của sự phát triển là mâu thuẫn giữa các mặt đối lập bên trong sự vật, hiện tượng và giải quyết mâu thuẫn đó là động lực của sự phát triển; phát triển vừa diễn ra dần dần, vừa nhảy vọt đi theo đường xoáy ốc, dường như lặp lại sự vật, hiện tượng cũ nhưng trên cơ sở cao hơn; thể hiện tính quanh co, phức tạp, có thể có những bước thụt lùi tương đối trong sự phát triển.

→Từ nguyên lý về sự phát triển của phép biện chứng duy vật, rút ra nguyên tắc phát triển trong nhận thức và thực tiễn.

Cặp phạm trù chung riêng, nguyên nhân – kết quả

	yếu tố, những quan hệ,... lặp lại ở nhiều sự vật hiện tượng - Cái đơn nhất: là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những yếu tố, những quan hệ,.. chỉ tồn tại ở 1 sự vật, hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác. cái riêng cái đơn con người nhất: đường chỉ riêng cái c phát t biệt trên 1 tế b đầu ngón ý th tay	đổi nhất định - Kết quả: là phạm trù triết học dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động giữa các mặt, các yếu tố trong 1 sự vật, hiện tượng, hoặc giữa các sự vật, hiện tượng mang tính nguyên nhân gây ra hung: riển từ ào, có ức,..
Mối liên hệ	Cả cái chung, cái riêng đều tồn tại khách quan, giữa chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau Cái chung và cái đơn nhất có thể chuyển hóa cho nhau trong những điều kiện nhất định	Nguyên nhân sinh ra kết quả nên nguyên nhân luôn có trc kết quả Nguyên nhân và kết quả thường xuyên thay đổi vị trí với nhau 1 kết quả có thể đc gây nên bởi nhiều nguyên nhân khác nhau: + Nguyên nhân chủ yếu và nguyên nhân thứ yếu + Nguyên nhân bên trong và nguyên nhân bên ngoài + Nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan Kết quả có thể tác động trở lại nguyên nhân

3

1. Quy luật Lượng chất, quy luật phủ định

Quy luật lượng chất

* Mối liên hệ:

5

• Tính thống nhất giữa chất và lượng
• Quá trình chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất: điểm nút và bước nhảy
• Chất mới ra đời tác động trở lại lượng của sự vật
• Khái quát nội dung quy luật

→Ý nghĩa phương pháp luận

+ Bất kỳ sự vật, hiện tượng nào cũng có phương diện chất và lượng tồn tại trong tính quy định lẫn nhau, tác động và làm chuyển hóa lẫn nhau do đó trong thức tiễn và nhận thức phải coi trọng cả hai phương diện chất và lượng.

+ Những sự thay đổi về lượng sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất trong điều kiện nhất định và ngược lại do đó cần coi trọng quá trình tích lũy về lượng để làm thay đổi chất của sự vật đồng thời phát huy tác động của chất mới để thúc đẩy sự thay đổi về lượng của sự vật.

+ Sự thay đổi về lượng chỉ làm thay đổi chất khi lượng được tích lũy đến giới hạn điểm nút do đó trong thực tiễn cần khắc phục bệnh nôn nóng tả khuynh, bảo thủ trì trệ.

+ Bước nhảy của sự vật, hiện tượng là hết sức đa dạng, phong phú do vậy cần vận dụng linh hoạt các hình thức của bước nhảy cho phù hợp với điều kiện cụ thể. Đặc biệt trong đời sống xã hội, quá trình phát triển không chỉ phụ thuộc vào điều kiện khách quan, mà còn phụ thuộc vào nhân tố chủ quan của con người. Do đó, cần phải nâng cao tính tích cực chủ động của các chủ thể để thúc đẩy quá trình chuyển hóa từ lượng đến chất một cách hiệu quả nhất

Quy luật phủ định

* Định nghĩa:

• Phủ định là sự thay thế sự vật này bằng sự vật này bằng sự vật khác trong quá trình vận động, phát triển
• Phủ định biện chứng dùng để chỉ sự tự phủ định của sự vật, hiện tượng, làm tiền đề, tạo điều kiện, tạo điều kiện cho sự phát triển, cho sự ra đời của sự vật, hiện tượng mới thay thế sự vật hiện tượng cũ
• Tính chất cơ bản của phủ định biện chứng:

+ Phủ định biện chứng khách quan

+Phủ định biện chứng có tính khách quan

+Phủ định biện chứng có tính kế thừa

+Phủ định biện chứng có tính phổ biến

+Phủ định biện chứng có tính đa dạng phong phú

* Phủ định của phủ định:

• Phủ định biện chứng diễn ra liên tiếp
• Phủ định của phủ định có tính chu kỳ

*Nội dung: khái quát khuynh hướng phát triển phổ biến của sự vật hiện tượng theo đường xoắn ốc đi lên diễn tả tính chất của sự phát triển đó là tính kế thừa, tính chu kỳ và tính tiến bộ về chất

→Ý nghĩa:

• Quy luật này giúp nhận thức đúng về xu hướng của sự phát triển đó là quá trình diễ ra quanh co, phức tạp k hề đều đặn thửng tắp, k va vấp, k có những bước thụt lùi
• Sự vật hiện tượng mới ra đời từ sự vật hiện tượng cũ nên phải biết kế thừa có chọn lọc những yếu tố tích cực và hợp lí của sự vật hiện tượng cũ làm cho nó phù hợp với xu thế vận động và phát triển của sự vật

1. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn

*Định nghĩa: thực tiễn là toàn bộ hđ vật chất-cảm tính, có tính LS-XH của con người nhằm cải tạo tự nhiên và XH phục vụ nhân loại tiến bộ

• Thực tiễn k phai là toàn bộ hoạt động của con người mà chỉ là những hoạt động vật chất-cảm tính
• Hoạt động thực tiễn là những hoạt động mang tính LS-XH của con người
• Thực tiễn là hoạt động có tính mục đích nhằm cải tạo tự nhiên và XH phục vụ con người
• Các hình thức:

+Hoạt động sản xuất vật chất: có sớm nhất, cơ bản nhất, quan trọng nhất

+Hoạt động chính trị-XH: tính tự giác cao

+Hoạt động thực nghiệm KH: mang tính đặc biệt

*Vai trò:

• Thực tiễn là cơ sở, động lực của nhận thức
• Thực tiễn là mục đích của nhận thức
• Thực tiễn là tiêu chuẩn ktra chân lí

7

1. Sản xuất vật chất và vai trò của sxvc

*Sản xuất vật chất

- Sản xuất là hoạt động không ngừng sáng tạo ra các giá trị vật chất và tinh thần nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người

+Sản xuất XH:sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện thực

• Sản xuất vật chất
• Sản xuất tinh thần
• Sản xuất ra bản thân con người

+Sản xuất vật chất: là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào tự nhiên, cái biến các dạng vật chất nhằm tạo ra của cải thỏa mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người

*Vai trò: là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của loài người đc thể hiện

+ Là tiền đề trực tiếp tạo ra tư liệu sinh hoạt của con người

+Là tiền đề của mọi hoạt động LS của con người

+Là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người

Quan hệ biện chứng LLSX và QHSX

1. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

• Vị trí: là 1 trong 2 quy luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển XH loài người
• Nội dung quy luật: CSHT và KTTT là 2 mặt cơ bản của XH gắn bó hữu cơ, có quan hệ biện chứng trong đó CSHT quyết định KTTT còn KTTT tác động trở lại to lớn đối với CSHT
• Vai trò:
• Bởi vì quan hệ vật chất quyết định quan hệ tinh thần, tính tất yếu kinh tế xét đến cùng quyết dịnh tính tất yếu chính trị - XH
• CSHT quyết định nguồn gốc, cơ cấu, tính chất, sự vận động, phát triển của KTTT- Những biến đổi căn bản của CSHT sẽ dẫn tới sự biến đổi căn bản trong KTTT
• Trong XH có đối kháng gia cấp, sự biến đổi đó tất yếu phải thông qua đấu tranh giai cấp và CMXH

9

• Sự tác động qua lại:
• Bởi vì KTTT có tính độc lập tương đối so với CSHT do vai trò tích cực, tự giác ý thức tư tưởng và do sức mạnh vật chất
• KTTT củng cố hoàn thiện và bảo vệ CSHT sinh ra nó, ngăn chặn CSHT mới, xóa bỏ CSHT cũ, định hướng xây dựng tổ chức chế độ kinh tế của KTTT
• Tác động của KTTT đối với CSHT diễn ra theo 2 chiều hướng: KTTT phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật kinh tế khách quan sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển và ngược lại
• Trong các bộ phận của KTTT thì KTTT đóng vai trò quan trọng nhất trong đó nhà nước có vai trò tác động to lớn tới CSHT
• Những sự tác động các bộ phận khác của KTTT phải thông qua nhà nước, phát luật, mới phát huy đc hiệu lực đối với CSHT và toàn XH
• Ý nghĩa: là cơ sở khoa hcoj cho việc nhận thức 1 cách đúng đắn mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị. Trong thời kì đổi mới đất nước thì đổi mới kinh tế là trung tâm đồng thời từng bước đổi mới chính trị

Nguồn gốc, bản chất, đặc trưng của Nhà nước

• • Nguồn gốc của nhà nước
• Nhà nước là sản phẩm của một xã hội đã phát triển tới một giai đoạn nhất định khi xã hội đó đã bị phân thành những mặt đối lập không thể điều hòa mà xã hội đó bất lực không sao loại bỏ được.
• Nhà nước ra đời để đáp ứng yêu cầu duy trì trật tự và thống trị xã hội của giai cấp thống trị

-Nguyên nhân sâu xa: do sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến sự dư thừa tương đối của cải, xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất và về của cải.

• Nguyên nhân trực tiếp: do mâu thuẫn giai cấp trong xã hội gay gắt không thể điều hòa được.
• Nhà nước ra đời để làm dịu đi sự xung đột giai cấp, duy trì trật tự xã hội, đảm bảo địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị.
  • Bản chất của nhà nước
• Nhà nước là một tổ chức chính trị của một giai cấp thống trị về mặt kinh tế nhằm bảo vệ trật tự hiện hành và đàn áp sự phản kháng của các giai cấp khác.
• Nhà nước là công cụ thống trị của giai cấp thống trị, do đó nhà nước mang bản chất giai cấp.Vì vậy, để phân biệt nhà nước với các tổ chức xã hội khác cần phải nhận biết các đặc trưng của nhà nước.
  • Đặc trưng cơ bản của nhà nước
• Nhà nước quản lý cư dân trên một vùng lãnh thổ nhất định. Nhà nước được hình thành trên cơ sở phân chia dân cư theo lãnh thổ mà họ cư trú.
• Nhà nước có hệ thống các cơ quan quyền lực chuyên nghiệp mang tính cưỡng chế đối với mọi thành viên. Nhà nước quản lý xã hội dựa vào pháp luật là chủ yếu, thông qua các cơ quan quyền lực như: hệ thống chính quyền từ trung ương tới cơ sở, lực lượng vũ trang, cảnh sát, nhà tù… đó là “những công cụ vũ lực chủ yếu của quyền lực nhà nước”
• Nhà nước có hệ thống thuế khóa để nuôi bộ máy chính quyền.

→Để duy trì sự thống trị của mình, giai cấp thống trị phải đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước bằng nguồn tài chính chủ yếu là thu thuế.

1. Tồn tại xã hội và YTXH

◈ Tồn tại XH:

• Khái niệm: Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
• Các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội: là phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh địa lý, dân số và mật độ dân số…Trong đó phương thức sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất.

◈ Ý thức XH:

• Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, là bộ phận hợp thành của văn hóa tinh thần của xã hội.
• Kết cấu của ý thức xã hội
• Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng:

11

• Ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận

và tiền đề quan trọng cho sự hình thành ý thức lý luận.

• Ý thức khoa học có khả năng phản ánh vượt trước hiện thực.
• Ý thức xã hội có quan hệ hữu cơ, biện chứng với ý thức cá nhân

hệ

• Tính giai cấp của ý thức xã hội

Trong những xã hội có giai cấp thì các giai cấp khác nhau có điều kiện vật chất khác nhau, có lợi ích và địa vị xã hội khác nhau thì ý thức xã hội của các giai cấp đó cũng khác nhau.

• Ở trình độ tâm lý xã hội: mỗi giai cấp có tình cảm, tâm trạng, thói quen, thiện cảm hay ác cảm riêng.
• Ở trình độ hệ tư tưởng: thể hiện ở sự đối lập giữa các hệ tư tưởng của những giai cấp khác nhau thường không dung hòa nhau.

Bản chất con người theo quan điểm mác xit

• Quan điểm tôn giáo cho rằng lịch sử vận động của xã hội là do Thượng đế, Chúa trời sắp đặt, các cá nhân buộc phải tuân thủ ý chí tối cao.
• Chủ nghĩa duy tâm: lịch sử xã hội là do các bậc vua chúa, các vĩ nhân, những người đặc biệt có tài cao, sức lớn điều khiển; quần chúng nhân dân chỉ là những đám đông ô hợp, chịu sự điều khiển.
• Chủ nghĩa duy vật trước Mác:phủ nhận vai trò của Thần linh, Thượng đế; khẳng định sự biến đổi của xã hội là do 1 nhân tố nào đó như: đạo đức, tình yêu thương, những người có đầu óc phê phán…

13