lOMoAR cPSD| 53331727
HỘI THẢO “TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở AN GIANG”
NÔNG DÂN - CHỦ THỂ QUAN TRỌNG NHẤT TRONG QUÁ TRÌNH
XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TS. Đỗ Văn Quân
Viện Xã hội học - Học viện CTQG Hồ Chí Minh ThS. Nguyễn Tiến Toàn
Huyện ủy Đan Phượng - Hà Nội 1. Dẫn nhập
Xét đến cùng, Việt Nam vẫn đang là một nước nông nghiệp, nông thôn, nông dân.
Chính vì vậy, đây là vấn đề quan trọng hàng đầu của cả nước trên các phương diện chính
trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Đây chính là nền tảng của xã hội truyền thống, là cơ sở trong
quá trình chuyển đổi của đất nước. Bên cạnh đó, trong xã hội hiện đại, “tam nông” vẫn
giữ vai trò quan trọng và vấn đề đặt ra là phải lựa chọn mô hình nào để phát triển hợp lý
trong điều kiện hiện nay. Mặc dù, có truyền thống yêu nước và cách mạng, luôn trung
thành với Đảng, có đóng góp to lớn trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, thống
nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tinh thần lao động cần cù, sáng tạo, giai cấp
nông dân cùng nhân dân cả nước tạo nên những thành tựu to lớn trên mặt trận sản xuất
nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển
kinh tế- xã hội, xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống của nhân dân (Hạnh Nhi, 2014).
Tuy nhiên, theo tác giả Tô Duy Hợp (2012) khu vực “tam nông” ở Việt Nam đang đứng
trước những nghịch sau: (1) Khoảng cách giàu-nghèo và bất bình đẳng xã hội gia tăng;
(2) Tình trạng thiếu việc làm gia tăng; (3) Tình trạng di dân tự phát gia tăng mạnh; (4)
Tình trạng dân trí và quan trí thấp kém; (5) Tình trạng dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe
yếu kém; (6) Đời sống văn hoá có nhiều biểu hiện tiêu cực, xuống cấp; (7) Tình trạng
xung đột xã hội có chiều hướng gia tăng; (8) Năng lực quản lý xã hội thấp kém; (9) Kết
cấu hạ tầng thấp kém; (10) Môi trường bị ô nhiễm và suy thoái đến mức báo động. Chính
vì vậy Nghị quyết 26 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 7 (2008) là Nghị quyết
về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, nhằm hướng đến góp phần giải quyết những nan
giải như vừa nêu trên. Để triển khai Nghị quyết này Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã
ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg về việc ban hành bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn
mới. Có thể nói, xây dựng nông thôn mới là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta
nhằm làm thay đổi bộ mặt của nông thôn cho phù hợp với thời kỳ công nghiệp hóa theo
hướng hiện đại ở nông nghiệp, nông thôn. Mục tiêu của bài viết là phác họa vai trò của
người nông dân - chủ thể quan trọng nhất của quá trình xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam.
2. Sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới
Trong quá trình xây dựng nông thôn mới đã đặt ra một cách tất yếu khách quan để
người nông dân Việt Nam trở thành chủ thể quan trọng nhất - lực lượng đông đảo, nòng
cốt nhất và có nhiều đóng góp. Thực tế cho thấy nông dân chính là những người tích cực
tham gia vào quá trình xây dựng nông thôn, chủ động, sáng tạo trong xây dựng kết cấu hạ
tầng kinh tế - xã hội; trong quá trình tổ chức sản xuất công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG 30 lOMoAR cPSD| 53331727
HỘI THẢO “TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở AN GIANG”
nghiệp, nông thôn; trong gìn giữ nếp sống văn hóa, thuần phong mỹ tục và là nhân tố góp
phần quan trọng vào xây dựng hệ thống chính trị - xã hội vững mạnh, bảo đảm an ninh
trật tự tại cơ sở. Điều này được thể hiện cụ thể ở những nội dung như sau. -
Nông dân là nguồn nhân lực quan trọng, quyết định sự thành công trong
xây dựng nông thôn mới. Do áp dụng những thành tựu khoa học - kỹ thuật, nông dân đã
sản xuất ra nông sản ngày càng nhiều, chất lượng cao đáp ứng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng
của thị trường trong nước và xuất khẩu. Qua đó, nông dân có điều kiện nâng cao thu nhập,
tích lũy vật chất, ổn định cuộc sống và góp phần làm cho bộ mặt nông thôn có nhiều khởi
sắc, tạo cơ sở cho việc chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp. Người nông dân còn là nguồn lực
to lớn trong việc tiến hành chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tiến tới xây dựng một
cơ cấu kinh tế hợp lý theo hướng: Tiếp tục phát triển mạnh nông nghiệp, đồng thời phát
triển mạnh công nghiệp và các hoạt động dịch vụ. -
Nông dân là lực lượng trực tiếp đóng góp và đưa đường lối, chủ trương
của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng nông thôn mới đi vào cuộc
sống. Chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước rất quan
trọng đối với việc hoạch định nội dung, bước đi và thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng
nông thôn mới ở nước ta. Song, nông dân là lực lượng có vai trò quan trọng trong việc
biến những đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về
xây dựng nông thôn mới thành hiện thực. -
Trong quá trình xây dựng nông thôn mới, nông dân là lực lượng trực tiếp
xây dựng, giữ gìn và bảo vệ kết cấu hạ tầng nông thôn. Xây dựng kết cấu hạ tầng giao
thông bê tông, nhựa hóa nông thôn nối liền thôn, xóm, ấp liên xã là một nội dung trong
xây dựng nông thôn mới. Điều đó đạt được nhanh chóng khi người nông dân nhận thức
được tầm quan trọng của xây dựng đường giao thông trong phát triển kinh tế - xã hội, tự
giác đóng góp xây dựng cùng với sự giúp đỡ của Nhà nước, của địa phương. Việc xây
dựng đường làng, đường liên thôn, liên xã phải chủ yếu do nhân dân đóng góp cùng với
sự hỗ trợ của Nhà nước. Không những vậy, nhiệm vụ bảo quản, giữ gìn hệ thống đường
sá nông thôn chính là công việc của chính bà con nông dân. Người nông dân cần cập nhật
những kiến thức, hiểu biết và ý thức bảo vệ hệ thống đường nông thôn để phục vụ cho
chính mình. Nông thôn mới không thể thiếu hệ thống điện, đường, trường, trạm, thủy
nông… Những cơ sở vật chất đó phải do chính những người nông dân ở các vùng nông
thôn cùng với Nhà nước xây dựng; đồng thời bảo quản, tăng cường công tác quản lý của
chính quyền địa phương đối với những công trình. -
Trong quá trình xây dựng nông thôn mới, nông dân là những người trực
tiếp tham gia đóng góp xây dựng Đảng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã
hội. Người nông dân phải tích cực tham gia đóng góp ý kiến cho đảng bộ, chính quyền và
các đoàn thể chính trị xã hội - nơi mình cư trú; tích cực tham gia cuộc đấu tranh chống
tham nhũng, tiêu cực làm cho hệ thống chính trị cấp cơ sở ngày càng trong sạch, vững
mạnh. Nông dân phải tích cực tham gia xây dựng hệ thống chính trị thật sự vững mạnh,
luôn luôn giữ nghiêm kỷ cương phép nước, thực hiện dân chủ rộng rãi trong nhân dân.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG 31 lOMoAR cPSD| 53331727
HỘI THẢO “TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở AN GIANG”
Nông dân không chỉ là những người trực tiếp tham gia xây dựng mà còn là người bảo vệ
hệ thống chính trị cấp cơ sở. -
Trong quá trình xây dựng nôn thôn mới, nông dân là chủ thể chủ yếu tham
gia giữ gìn an ninh, trật tự ở các vùng nông thôn. Giữ gìn an ninh, trật tự các vùng nông
thôn, đảm bảo cuộc sống thanh bình cho bà con nông dân là một nội dung quan trọng
trong xây dựng nông thôn mới Việt Nam. Muốn giữ gìn không khí thanh bình trong các
vùng nông thôn và phát huy những mặt tích cực, hạn chế những mặt tiêu cực, từng gia
đình phải quan tâm chăm lo giáo dục con cái, giáo dục những đạo lý, những truyền thống
tốt đẹp của quê hương; đấu tranh với lối sống lai căng, thực dụng không phù hợp với thuần
phong mỹ tục ở địa phương. -
Trong quá trình xây dựng nông thôn mới, nông dân là chủ thể chủ yếu xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần ở các vùng nông thôn. Hướng đến quan hệ giữa những
người nông dân là quan hệ tình nghĩa thân thiện, giúp đỡ lẫn nhau, tôn trọng nhau. Đồng
thời, giữ gìn những giá trị văn hóa là một nội dung trong xây dựng nông thôn mới, nhằm
xây dựng một đời sống văn hóa tinh thần tốt đẹp ở các vùng nông thôn.
3. Một số kết luận và giải pháp nhằm phát huy vai trò chủ thể của người nông dân
tham gia xây dựng nông thôn mới -
Xây dựng nông thôn mới là một trong những nội dung quan trọng của quá
trình công nghiệp hóa hiện đại nông nghiệp, nông thôn. Nông dân là chủ thể tích cực trong
xây đựng đời sống văn hóa mới, xây dựng kết cấu hạ tầng; phát triển kinh tế - xã hội, bảo
vệ môi trường sinh thái, làm cho mỗi người được thụ hưởng một cách tốt nhất những giá
trị vật chất và tinh thần. Công cuộc xây dựng nông thôn mới khó khăn, lâu dài đòi hỏi sự
đóng góp rất lớn của bà con nông dân. Nông dân phải nâng cao hơn nữa vai trò, trách
nhiệm của mình mới có thể kế thừa, phát huy những truyền thống tốt đẹp và khắc phục
những yếu tố lạc hậu, tiêu cực ảnh hưởng tới quá trình phát triển để có thể xây dựng nông
thôn Việt Nam hiện đại, văn minh. Trong quá trình xây dựng nông thôn mới hiện nay,
nông dân giữ vị trí là chủ thể. Đây là sự khẳng định đúng đắn, cần thiết, nhằm phát huy
nhân tố con người, khơi dậy và phát huy mọi tiềm năng của nông dân vào công cuộc xây
dựng nông thôn cả về kinh tế - văn hóa và xã hội, đồng thời bảo đảm những quyền lợi chính đáng của họ. -
Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy những hạn chế của chủ thể nông dân
trong xây dựng nông thôn mới cũng đang là một trong các tác nhân quyết định tới chất
lượng tham gia. Trình độ văn hóa thấp là trở ngại lớn cho tham gia của người dân, đặc
biệt của các dân cư ở vùng lạc hậu, xa trung tâm đô thị, thiếu phương tiện thông tin. Họ
gặp khó khăn trong việc bày tỏ ý kiến, nguyện vọng của mình, e ngại tiếp xúc với các cơ
quan nhà nước. Trình độ nhận thức hạn chế nên họ khó có thể hiểu được nhiều nội dung
chính sách lớn hay những yêu cầu kỹ thuật dự án. Tất yếu, họ không thể tích cực hay trực
tiếp tham gia đóng góp hữu ích cho các chính sách đó. Bên cạnh những lý do chủ quan
trên, sự hạn chế tham gia còn đó một số nguyên nhân khách quan. Trước hết, hạn chế
thông tin sẽ là cản trở lớn cho việc tham gia hiệu quả; hay làm cho việc tham gia trở nên
hình thức; hay làm cho việc tham gia lệch sang hướng cực đoan (Vũ Thanh Sơn, 2007).
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG 32 lOMoAR cPSD| 53331727
HỘI THẢO “TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở AN GIANG” -
Do vậy, để phát huy tốt vai trò của nông dân trong xây dựng nông thôn
mới cần quan tâm, chú trọng tới sự hợp tác phát triển với giai cấp công nhân, đội ngũ trí
thức trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc nhằm mục đích tập hợp lực lượng, chăm lo bảo
vệ và nâng cao trình độ mọi mặt cho giai cấp nông dân để tiến nhanh, tiến mạnh vào công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng,
văn minh (Lê Quang Toản, 2015). Bên cạnh đó, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các chính
sách bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của nông dân. Chăm lo đời sống vật chất, tinh
thần cho nhân dân ở nông thôn, đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội; thực hiện có
hiệu quả các chính sách phát triển kinh tế, gắn kết với chính sách xã hội, an ninh - quốc
phòng, bảo đảm lợi ích, đẩy mạnh thực hành và phát huy dân chủ. Đồng thời, đẩy mạnh
công tác tuyên truyền để nhân dân nhận thức đúng đắn, đầy đủ về vai trò chủ thể trong sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, chủ thể của chương trình
xây dựng nông thôn mới. Cụ thể là tuyên truyền để người nông dân nhận thức đầy đủ về
các vai trò: Chủ thể tích cực tham gia vào quá trình xây dựng quy hoạch và thực hiện quy
hoạch xây dựng nông thôn mới; chủ thể tham gia xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã
hội ở nông thôn; chủ thể trực tiếp trong phát triển kinh tế và tổ chức sản xuất của tiến trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; chủ thể tích cực, sáng tạo trong
xây dựng và gìn giữ đời sống văn hoá - xã hội, môi trường ở nông thôn; nhân tố góp phần
quan trọng vào xây dựng hệ thống chính trị - xã hội vững mạnh, bảo đảm an ninh, trật tự
xã hội ở cơ sở. Địa phương cần có các hình thức tôn vinh tấm gương nông dân điển hình,
tiên tiến trong các phong trào nông dân thi đua sản xuất, kinh doanh giỏi, phong trào xây
dựng nông thôn mới và xây dựng gia đình văn hóa. Không những vậy, cần, tăng cường
công tác kiểm tra, giám sát của người dân theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm,
dân kiểm tra và dân hưởng”. Phát huy vai trò của nông dân trong khối đại đoàn kết dân
tộc, nâng cao hiệu quả trong thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, tham gia xây dựng Đảng,
chính quyền trong sạch, vững mạnh, xây dựng nông thôn an toàn, phát triển. Cuối cùng,
cần, khơi dậy và sử dụng có hiệu quả mọi tiềm năng của nông dân. Khuyến khích, động
viên các lực lượng tham gia; tích cực xây dựng môi trường văn hóa, phát huy truyền thống
yêu nước, tính cần cù, sáng tạo, tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái trong lao động,
sản xuất; thực hiện dân chủ hóa đời sống tinh thần ở nông thôn, xây dựng hợp tác xã nông nghiệp vững mạnh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hạnh Nhi. (2013). Phát huy vai trò chủ thể của Hội Nông dân Việt Nam trong phát triển
nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Tạp chí Cộng sản.
http://www.tapchicongsan.org.vn.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG 33 lOMoAR cPSD| 53331727
HỘI THẢO “TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở AN GIANG”
Lê Quang Toản. (2014). Phát huy vai trò của giai cấp nông dân trong xây dựng nông thôn
mới ở nước ta hiện nay. Tạp chí Cộng sản. http://www.tapchicongsan.org.vn.
Tô Duy Hợp. (2012). Mở rộng dân chủ đồng thời phải tạo điều kiện để người dân thực
hiện quyền dân chủ trong xây dựng nông thôn mới. Tạp chí Văn hóa Nghệ An. http://vanhoanghean.com.vn.
Vũ Thanh Sơn. (2007). Tham gia của người dân vào quy trình chính sách công. Tạp chí
Nghiên cứu Kinh tế. Số 348, 10-19.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG 34