Phân tích quan niệm của triết học Mác-Lênin về vật chất | bài tập môn triết học Mác -Lênin trường Đại học sư phạm kỹ thuật TP Hồ Chí Minh

2.2 Phân tích quan niệm của triết học Mác-Lênin về vật chất
Thứ nhất : Theo Lênin vật chất được định nghĩa :
C.Mác và Ph.Ăngghen trong khi đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, thuy)t bất
kh+ tri và phê phán chủ nghĩa duy vật siêu hình, máy móc đã đưa ra nh1ng tư tư2ng
h)t sức quan tr4ng về vật chất. Theo Ph.Ăngghen, để có một quan niệm đúng đắn về
vật chất, c;n ph+i có sự phân biệt rõ ràng gi1a vật chất với tính cách là một phạm trù
của trit hc, một sáng tạo của tư duy con người trong quá trình ph+n ánh hiện thực,
tức vật chất với tính cách là vật chất, với b+n thân các sự vật, hiện tượng cụ thể của th)
giới vật chất. B2i vì “ vật chất với tính cách là vật chất, một sáng tạo thu;n tuý của tư
duy, và là một trGu tượng thu;n tuý. Do đó, khác với nh1ng vật chất nhất định và đang
tồn tại, vật chất với tính cách là vật chất không có sự tồn tại c+m tính ”. Đồng thời,
Ph.Ăngghen cũng chỉ ra rằng, b+n thân phạm trù vật chất cũng không ph+i là sự sáng
tạo tuỳ tiện của tư duy con người, mà trái lại, là k)t qu+ của “ con đường trGu tượng
hoá ” của tư duy con người về các sự vật, hiện tượng “có thể c+m bi)t được bằng các
giác quan. Đặc biệt, Ph.Ăngghen khẳng định rằng, xét về thực chất, nội hàm của các
phạm trù tri)t h4c nói chung, của phạm trù vật chất nói riêng chẳng qua chỉ là “ sự tóm
tắt trong chúng ta tập hợp theo nh1ng thuộc tính chung ” của tính phong phú, muôn vẻ
nhưng có thể c+m bi)t được bằng các giác quan của các sự vật, hiện tượng của th) giới
vật chất. Ph.Ăngghen chỉ rõ, các sự vật, hiện tượng của th) giới, dù rất phong phú,
muôn vẻ nhưng chúng vẫn có một đặc tính chung, thống nhất đó là tính vật chất- tính
tồn tại, độc lập không lệ thuộc vào ý thức. Để bao quát được h)t th+y các sự vật, hiện
tượng cụ thể, thì tư duy c;n ph+i nắm lấy đặc tính chung này và đưa nó vào trong
phạm trù vật chất. Ph.Ăngghen gi+i thích: “ Ête có tính vật chất không? Dù sao n)u ête
tồn tại thì nó ph+i có tính vật chất, nó ph+i nằm trong khái niệm vật chất ”.
K) thGa nh1ng tư tư2ng thiên tài đó, V.I.Lênin đã ti)n hành t]ng k)t toàn diện
nh1ng thành tựu mới nhất của khoa h4c, đấu tranh chống m4i biểu hiện của chủ nghĩa
hoài nghi, duy tâm ( đang l;m lẫn hoặc xuyên tạc nh1ng thành tựu mới trong nhận
thức cụ thể của con người về vật chất, mưu toan bác bỏ chủ nghĩa duy vật ), qua đó
b+o vệ và phát triển quan niệm duy vật biện chứng về phạm trù nền t+ng này của chủ nghĩa duy vật.
Để đưa ra được một quan niệm thực sự khoa h4c về vật chất, V.I.Lênin đặc biệt
quan tâm đ)n việc tìm ki)m phương pháp định ngha cho phạm trù này. Thông thường,
để định nghĩa một khái niệm nào đó, người ta thực hiện theo cách quy khái niệm c;n
định nghĩa vào khái niệm rộng hơn nó
rồi chỉ ra nh1ng dấu hiệu đặc trưng của nó.
Nhưng, theo V.I.Lênin, vật chất thuộc loại khái niệm rộng nhất, rộng đ)n cùng cực,
cho nên không thể có một khái niệm nào rộng hơn n1a. Do đó, không thể định nghĩa
khái niệm vật chất theo phương pháp thông thường mà ph+i dùng một phương pháp
đặc biệt - định nghĩa nó thông qua khái niệm đối lập với nó trên phương diện nhận
thức luận cơ b+n, nghĩa là ph i định ngha vật chất thông qua ý th%c.V.I.Lênin vi)t:
“Không thể đem lại cho hai khái niệm nhận thức luận này một định nghĩa nào khác
ngoài cách chỉ rõ rằng trong hai khái niệm đó, cái nào được coi là có trước”.
Với phương pháp nêu trên, trong tác phẩm " Chủ ngha duy vật và chủ ngha
kinh nghiệm phê phán ", V.I. Lênin đã đưa ra định nghĩa về vật chất như sau: “ Vật
chất là một phạm trù trit hc dùng để chỉ th2c tại khách quan được đem lại cho con
ngư6i trong c m giác, được c m giác của chúng ta chép lại, ch9p lại, ph n ánh, và tồn
tại không lệ thuộc vào c m giác ”1. Đây là một định nghĩa hoàn chỉnh về vật chất mà
cho đ)n nay được các nhà khoa h4c hiện đại coi là một định nghĩa kinh điển.
Thứ hai : Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao hàm các nội dung cơ b+n sau đây:
 Vật chất là thực tại khách quan - cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức
và không lệ thuộc vào ý thức.
Khi nói vật chất là một phạm trù tri)t h4c là muốn nói phạm trù này là s+n
phẩm của sự trGu tượng hoá, không có sự tồn tại c+m tính. Nhưng khác về nguyên tắc
với m4i sự trGu tượng hoá mang tính chất duy tâm chủ nghĩa về phạm trù này,
V.I.Lênin nhấn mạnh rằng, phạm trù tri)t h4c này dùng để chỉ cái “Đặc tính duy nhất
của vật chất mà chủ nghĩa duy vật tri)t h4c gắn liền với việc thGa nhận đặc tính này -
là cái đặc tính tồn tại với tư cách là hiện th2c khách quan, tồn tại 2 ngoài ý thức chúng
ta”. Nói cách khác, tính trGu tượng của phạm trù vật chất bắt nguồn tG cơ s2 hiện thực,
do đó, không tách rời tính hiện thực cụ thể của nó. Nói đ)n vật chất là nói đ)n tất c+
1 V. I. Lênin, Toàn tập, Nxb Ti)n bộ, M. 1981, t. 18, tr. 151.
nh1ng gì đã và đang hiện h1u thực sự bên ngoài ý thức của con người. Vật chất là hiện
thực chứ không ph+i là hư vô và hiện thực này mang tính khách quan chứ không ph+i
hiện thực chủ quan. Đây cũng chính là cái “ phạm vi h)t sức hạn ch) ” mà 2 đó, theo
V.I.Lênin sự đối lập gi1a vật chất và ý thức là tuyệt đối. Tuyệt đối hoá tính trGu tượng
của phạm trù này sẽ không thấy vật chất đâu c+, sẽ rơi vào quan điểm duy tâm. Ngược
lại, n)u tuyệt đối hoá tính hiện thực cụ thể của phạm trù này sẽ đồng nhất vật chất với
vật thể, và đó là thực chất quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước Mác về vấn đề này.
Như vậy, m4i sự vật, hiện tượng tG vi mô đ)n vĩ mô, tG nh1ng cái đã bi)t đ)n nh1ng
cái chưa bi)t, tG nh1ng sự vật “gi+n đơn nhất” đ)n nh1ng hiện tượng vô cùng “kỳ lạ”,
dù tồn tại trong tự nhiên hay trong xã hội cũng đều là nh1ng đối tượng tồn tại khách
quan, độc lập với ý thức con người, nghĩa là đều thuộc phạm trù vật chất, đều là các
dạng cụ thể của vật chất. C+ con người cũng là một dạng vật chất, là s+n phẩm cao
nhất trong th) giới tự nhiên mà chúng ta đã bi)t. Xã hội loài người cũng là một dạng
tồn tại đặc biệt của vật chất. Theo V.I.Lênin, trong đời sống xã hội thì "khách quan
không ph+i theo ý nghĩa là một xã hội nh1ng sinh vật có ý thức, nh1ng con người, có
thể tồn tại và phát triểnkhông phụ thuộc vào sự tồn tại của nh1ng sinh vật có ý thức
(...), mà khách quan theo ý nghĩa là tồn tại xã hội không ph9 thuộc vào ý th%c xã hội của con ngư6i”.
Khẳng định trên đây có ý nghĩa rất quan tr4ng trong việc phê phán th) giới
quan duy tâm vật lý h4c, gi+i phóng khoa h4c tự nhiên khỏi cuộc khủng ho+ng th) giới
quan, khuy)n khích các nhà khoa h4c đi sâu tìm hiểu th) giới vật chất, khám phá ra
nh1ng thuộc tính mới, k)t cấu mới của vật chất, không ngGng làm phong phú tri thức
của con người về th) giới.
 Vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì đem lại cho con người c+m giác.
Trái với quan niệm “khách quan” mang tính chất duy tâm về sự tồn tại của vật
chất, V.I.Lênin khẳng định rằng, vật chất luôn biểu hiện đặc tính hiện thực khách quan
của mình thông qua sự tồn tại không lệ thuộc vào ý thức của các sự vật, hiện tượng cụ
thể, tức là luôn biểu hiện sự tồn tại hiện thực của mình dưới dạng các th2c thể. Các
thực thể này do nh1ng đặc tính b+n thể luận vốn có của nó, nên khi trực ti)p hoặc gián
ti)p tác động vào các giác quan sẽ đem lại cho con người nh1ng c+m giác. Mặc dù,
không ph+i m4i sự vật, hiện tượng, quá trình trong th) giới khi tác động lên giác quan
của con người đều được các giác quan con người nhận bi)t; có cái ph+i qua dụng cụ
khoa h4c, thậm chí có cái bằng dụng cụ khoa h4c nhưng cũng chưa bi)t; có cái đ)n
nay vẫn chưa có dụng cụ khoa h4c để bi)t được; song, n)u nó tồn tại khách quan, hiện
thực 2 bên ngoài, độc lập, không phụ thuộc vào ý thức của con người thì nó vẫn là vật chất.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng không bàn đ)n vật chất một cách chung chung,
mà bàn đ)n nó trong mối quan hệ với ý thức của con người. Trong đó, xét trên phương
diện nhận thức luận thì vật chất là cái có trước, là tính thứ nhất, là cội nguồn của c+m
giác (ý thức); còn c+m giác (ý thức) là cái có sau, là tính thứ hai, là cái phụ thuộc vào
vật chất. Đó cũng là câu tr+ lời theo lập trường nhất nguyên duy vật của V.I.Lênin đối
với mặt thứ nhất vấn đề cơ b+n của tri)t h4c.
 Vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự ph+n ánh của nó.
Chỉ có một th) giới duy nhất là th) giới vật chất. Trong th) giới ấy, theo quy
luật vốn có của nó mà đ)n một thời điểm nhất định sẽ cùng một lúc tồn tại hai hiện
tượng- hiện tượng vật chất và hiện tượng tinh th;n. Các hiện tượng vật chất luôn tồn
tại khách quan, không lệ thuộc vào các hiện tượng tinh th;n. Còn các hiện tượng tinh
th;n (c+m giác, tư duy, ý thức...), lại luôn luôn có nguồn gốc tG các hiện tượng vật chất
và nh1ng gì có được trong các hiện tượng tinh th;n ấy (nội dung của chúng) chẳng qua
cũng chỉ là chép lại, chụp lại, là b+n sao của các sự vật, hiện tượng đang tồn tại với
tính cách là hiện thực khách quan. Như vậy, c+m giác là cơ s2 duy nhất của m4i sự
hiểu bi)t, song b+n thân nó lại không ngGng chép lại, chụp lại, ph+n ánh hiện thực
khách quan, nên về nguyên tắc, con người có thể nhận thức được th) giới vật chất.
Trong th) giới vật chất không có cái gì là không thể bi)t, chỉ có nh1ng cái đã bi)t và
nh1ng cái chưa bi)t, do hạn ch) của con người trong tGng giai đoạn lịch sử nhất định.
Cùng với sự phát triển của khoa h4c, các giác quan của con người ngày càng được “nối
dài”, giới hạn nhận thức của các thời đại bị vượt qua, bị mất đi chứ không ph+i vật chất
mất đi như nh1ng người duy tâm quan niệm.
Khẳng định trên đây có ý nghĩa h)t sức quan tr4ng trong việc bác bỏ thuy)t
“bất kh+ tri”, đồng thời có tác dụng khuy)n khích các nhà khoa h4c đi sâu tìm hiểu th)
giới vật chất, góp ph;n làm giàu kho tàng tri thức nhân loại. Ngày nay, khoa h4c tự
nhiên, khoa h4c xã hội và nhân văn ngày càng phát triển với nh1ng khám phá mới mẻ
càng khẳng định tính đúng đắn của quan niệm duy vật biện chứng về vật chất, chứng
tỏ định nghĩa vật chất của V.I.Lênin vẫn gi1 nguyên giá trị, và do đó mà, chủ nghĩa
duy vật biện chứng ngày càng khẳng định vai trò là hạt nhân th) giới quan, phương
pháp luận đúng đắn của các khoa h4c hiện đại.
Ý ngha phương pháp luận của quan niệm vật chất của Tri)t h4c Mác - Lênin.
Định nghĩa vật chất của V.I. Lênin đã gi i quyt hai mặt vấn đề cơ b n của trit hc
trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Nó còn cung cấp nguyên tắc th) giới
quan và phương pháp luận khoa h4c để đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, thuy)t
không thể bi)t, chủ nghĩa duy vật siêu hình và m4i biểu hiện của chúng trong tri)t h4c
tư s+n hiện đại về phạm trù này. Trong nhận thức và thực tiễn, đòi hỏi con người ph+i
quán triệt nguyên tắc khách quan - xuất phát tG hiện thực khách quan, tôn tr4ng khách
quan, nhận thức và vận dụng đúng đắn quy luật khách quan... Định nghĩa vật chất của
V.I. Lênin là cơ s2 khoa h4c cho việc xác định vật chất trong lnh v2c xã hội - đó là
các điều kiện sinh hoạt vật chất và các quan hệ vật chất xã hội. Nó còn tạo sự liên k)t
gi1a chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử thành một hệ thống lý
luận thống nhất, góp ph;n tạo ra nền t+ng lý luận khoa h4c cho việc phân tích một cách
duy vật biện chứng các vấn đề của chủ nghĩa duy vật lịch sử, trước h)t là các vấn đề về
sự vận động và phát triển của phương thức s+n xuất vật chất, về mối quan hệ gi1a tồn
tại xã hội và ý thức xã hội, về mối quan hệ gi1a gi1a quy luật khách quan của lịch sử
và hoạt động có ý thức của con người.
Tóm lại có 3 ý nghĩa chính :
+ Gi+i quy)t một cách đúng đắn và triệt để c+ hai mặt vấn đề cơ b+n của
tri)t h4c. Nó cung cấp th) giới quan và phương pháp luận khoa h4c
+ Trong nhận thức ph+i có quan điểm khách quan xuất phát tG hiện thực
khách quan, tôn tr4ng và vận dụng quy luật khách quan.
+ Là cơ s2 xác định vật chất trong xã hội đó là tồn tại xã hội là cơ s2 lí
luận xây dựng chủ nghĩa duy vật lịch sử.