Phương pháp đặt và thay đổi vấn đề tư duy học phần Lý luận chung

lOMoARc PSD|36215725
2.3. Phương pháp đặt và thay đổi vấn đề tư duy
Thông thường, con người tư duy khi gặp vấn đề, trong số đó, việc đặt câu hỏi
là tình huống kích thích tư duy phổ biến nhất. Tiền đề của việc sử dụng phương pháp
này là hướng các quá trình tư duy của người bị tác động bằng cách đặt cho họ những
nhiệm vụ tương ứng (những câu hỏi), để khi giải quyết những nhiệm vụ này họ buộc
phải sử dụng thông tin từ mô hình tư duy của sự kiện, sự việc bị che giấu (mà trước
đây họ cố tình che giấu).
Về định nghĩa, phương pháp đặt vấn đề và thay đổi vấn đề tư duy là đặt ra một
loạt câu hỏi chi tiết để khám phá sự thiếu rõ ràng về một khối lượng lớn những thông
tin của đối tượng đã đưa ra lời khai man về sự kiện.1 Ví dụ: Ngày 17/11/2018, Công
an huyện Bắc Quang tiếp nhận thông tin về việc ông T, bị con trai ruột là B đánh
chết2. Tuy nhiên, khi làm việc với đại diện gia đình là bà Đ, vợ ông T, bà lại khai báo
không đúng sự thật khi cho biết nguyên nhân dẫn đến cái chết của ông T là do tự ngã
xe máy vào chiều ngày 13/11/2018. Trong trường hợp này, cán bộ tư pháp có thể đặt
các câu hỏi liên quan đến việc tình tiết vụ án, như xe máy màu gì, ông T mặc áo màu
gì khi ngã xe, khi ngã cơ thể có bầm dập ở đâu không. Dưới tác động của những câu
hỏi dồn dập liên quan đến thông tin vụ án, bà Đ sẽ căng thẳng, khó kiểm soát nội
dung câu trả lời và dần dần không thể nói dối được nữa, lúc này các thông tin liên
quan đến vụ án cũng được cung cấp xác thực hơn.
Phương pháp này có thể sử dụng trong những trường hợp sau:
Thứ nhất là khi người cung cấp lời khai quên một số tình tiết của vụ án, những
câu hỏi liên quan làm “sống lại” những mối liên hệ thần kinh tạm thời và phục hồi
lại trong ký ức những tình tiết họ đã quên, qua đó khai báo đúng hơn.
1 Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), Giáo trình Tâm lý học tư pháp, NXB Công an nhân dân, Hà Nộ
2 Trần Anh, bài báo “Vợ nói dối chồng bị tai nạn để giấu tội con trai giết bố”
https://www.baogiaothong.vn/vo-noi-doi-chong-bi-tai-nan-de-giau-toi-con-trai-giet-bo-d281540.html lOMoARc PSD|36215725
Thứ hai là khi cần làm thay đổi thái độ, quan điểm, lập trường của đối tượng.
Dưới ảnh hưởng của các vấn đề đặt ra, người bị tác động sẽ được kích thích tư duy
phải phân tích, xem xét, đánh giá lại các hành vi, cách xử sự của bản thân. Chính
điều này khiến họ có thể làm cho họ đi đến quyết định thay đổi thái độ, quan điểm
của bản thân. Các câu hỏi trong trường hợp này có tác dụng phản biện.
Ở hai trường hợp đầu tiên, có thể thấy, quá trình lấy lời khai rất quan trọng,
song người bị hỏi không phải lúc nào cũng đủ tỉnh táo để trả lời những thông tin liên
quan đến diễn biến vụ án. Họ thường có tâm lý căng thẳng vì phải chịu tác động bởi
hành vi phạm tội nên khó có thể diễn tả lại một cách khách quan những gì xảy ra.
Phương pháp đặt vấn đề và thay đổi vấn đề tư duy sẽ giúp họ xâu chuỗi các vấn đề
mạch lạc, rõ ràng hơn, nhớ lại một cách đúng đắn những gì đã xảy ra.
Thứ ba là khi người bị tác động khai báo không đúng sự thật. Ở trường hợp
này trong đầu óc của họ đồng thời tồn tại hai mô hình tư duy, một là mô hình về diễn
biến vụ án do họ “sáng tạo” và một mô hình phản ánh đúng sự thật khách quan của
vụ án. Để lời khai có sức thuyết phục, người bị tác động cố gắng hoà nhập hai mô
hình này làm cho mô hình giả giống như thật. Do vậy, quá trình tư duy của người bị
tác động diễn ra rất phức tạp. Dưới tác động của hàng loạt vấn đề đặt ra, họ càng có
trạng thái tâm lý căng thằng và càng khó kiểm soát nội dung câu hỏi và câu trả lời
của bản thân. Dần dần, sẽ xuất hiện những thời điểm đối tượng nhầm lẫn và cung
cấp những thông tin liên quan đến tình tiết khách quan của vụ án.
Khi sử dụng phương pháp đặt vấn đề và thay đổi vấn đề tư duy cần lưu ý:
Một là, sử dụng nhiều dạng câu hỏi khác nhau: nghi vấn, phủ định,… Khi hỏi
về những vấn đề khác nhau (về mô hình thật của sự việc, về những mâu thuẫn, về
những vấn đề chi tiết,..) cần lựa chọn các dạng câu hỏi phù hợp. lOMoARc PSD|36215725
Hai là, ngữ điệu khi nói cần hợp với câu hỏi. Trong khi đặt câu hỏi, cán bộ tư
pháp sử dụng câu hỏi bất ngờ, khác với sự chuẩn bị của người được hỏi, ngữ điệu
khi hỏi câu hỏi này cũng cần khác so với các câu hỏi bình thường3.
Ba là, thể hiện thái độ biểu cảm cần phù hợp với câu hỏi.
Bốn là, có thể biểu đạt thái độ riêng của mình về sự kiện nào đó trong câu hỏi.
Đây là phương pháp tác động tâm lý được thực hiện thông qua phương tiện
ngôn ngữ nói, trực tiếp, linh hoạt. Phương pháp này tạo được sự tương tác tích cực
giữa chủ thể và đối tượng giao tiếp. 4Khi sử dụng phương pháp, cần lưu ý phân biệt
trường hợp nười bị hỏi cố ý khai báo gian dối với trường hợp người bị hỏi diễn đạt
kém. Cán bộ tư pháp nên có sự chuẩn bị trước, nên thiết kế một bảng câu hỏi chi tiết
và có tính logic để dẫn dắt bị can tới việc khai báo đúng sự thật.
3 Bài giảng Đại học Luật Hồ Chí Minh
https://www.youtube.com/watch?v=LczUlET-kfg 4
Bài viết “Các phương pháp tác động tâm lý”
https://hocluat.vn/cac-phuong-phap-tac-dong-tam- ly/