Thông tin
Hỏi đáp

Tài liệu ôn tập Triết-học 2│Đại học Sư phạm Hà Nội

Tài liệu ôn tập Triết-học 2│Đại học Sư phạm Hà Nội được biên soạn theo phân phối chương trình học. Bao gồm các thông tin được sắp xếp theo trật tự logic nhằm cung cấp cho người học kiến thức và kỹ năng nhất định, sẽ làm tăng tính sinh động của môn học, từ đó giúp sinh viên có thể tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng và linh hoạt hơn.

Môn:

Triết học Mác-Lênin 184 tài liệu

Trường:

Đại học Sư Phạm Hà Nội 2.1 K tài liệu

Thông tin:

39 trang 4 tháng trước

Tác giả:

cường đoàn

docx.com.vn

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Tài liệu ôn tập Triết-học 2│Đại học Sư phạm Hà Nội

89 45 lượt tải Tải xuống

1. Vấn đề cơ bản của triết

học:

* Định nghĩa vấn đề cơ bản của triết học:

- Ph. Ăngghen khái quát: “Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc

biệt là của triết học hiện đại, là mối quan hệ giữa tư duy và tồn tại”. Đây là vấn đề

rộng nhất, chung nhất giữa vai trò là cơ sở, nền tảng định hướng cho việc giải

quyết những vấn đề khác của triết học. Giải quyết vấn đề này cũng là cơ sở thế giới

quan, phương pháp luận cho hoạt động nhận thức và thực tiễn.

- Vấn đề cơ bản của triết học có 2 mặt, trả lời cho hai câu hỏi lớn: Mặt

thứ nhất: giữa vật chất và ý thức cái nào có trước, cái nào có sau; cái nào quyết

định cái nào? (bản thể luận); Mặt thứ hai: Con người có khả năng nhận thức thế

giới không? (nhận thức luận).

* Giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản đã phân chia triết học thành

2 trường phái: chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.

- Chủ nghĩa duy vật cho rằng, vật chất là cái có trước, ý thức là cái có

sau; vật chất quyết định ý thức. Chủ nghĩa duy vật bao gồm ba hình thức: chủ

nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình, chủ nghĩa duy vật biện

chứng.

+ Chủ nghĩa duy vật chất phác được hình thành và phát triển ở thời kỳ

cổ đại. Tiêu biểu nhất phải kể đến trường phái Miles, Heraclites và đỉnh cao là

Democrites.

+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình hình thành và phát triển từ thế kỷ XV

đến thế kỷ XVIII. Họ giải thích một cách duy vật về thế giới, nhưng đã xem xét thế

giới bằng tư duy siêu hình nên họ coi thế giới như một cỗ máy được lắp ráp bởi

nhiều bộ phận đơn giản khác nhau. Tiêu biểu phải kể đến Diderot, La Metri,…

+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức phát triển cao nhất của

chủ nghĩa duy vật, đã giải quyết vấn đề cơ bản một cách toàn diện nhất, bởi vậy nó

đã trở thành thế giới quan, phương pháp luận cho nhận thức khoa học và hoạt động

thực tiễn.

- Chủ nghĩa duy tâm cho rằng, ý thức (tinh thần) là cái có trước, vật

chất là cái có sau, ý thức quyết định vật chất. Chủ nghĩa duy tâm bao gồm: chủ

nghĩa duy tâm khách quan và chủ nghĩa duy tâm chủ quan.

+ Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ nhất của ý thức con

người, coi toàn bộ thế giới khách quan chỉ là sự phức hợp của những cảm giác.

Tiêu biểu phải kể đến Berkeley, Makhơ,…

+ Chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng thừa nhận tính thứ nhất của ý

thức, tinh thần nhưng đó là tinh thần khách quan, là lực lượng siêu nhiên ở bên

ngoài thế giới vật chất. Tiêu biểu phải kể đến Plato, Hegel,…

- Ở một cách tiếp cận khác, trả lời cho câu hỏi thứ nhất, người ta có

thể phân chia ra thành ba trường phái: Nhất nguyên luận, nhị nguyên luận và đa

nguyên luận:

+ Nhất nguyên luận là những học thuyết triết học chỉ thừa nhận một

trong hai thực thể hoặc là vật chất hoặc là tinh thần là bản nguyên (nguồn gốc) của

thế giới, quy định sự vận động và phát triển của thế giới. \

+ Nhị nguyên luận là những học thuyết triết học thừa nhận cả vật chất

và tinh thần đều là những nguồn gốc sinh thành và quy định sự vận động và phát

triển của thế giới vạn vật. VD: Aristotles và Descarters,…

+ Đa nguyên luận là những học thuyết triết học cho rằng có nhiều bản

nguyên sinh thành ra thế giới vạn vật. Tiêu biểu phải kể đến Empedoc, Anaxago,

(Ngũ hành phương Đông),…

* Giải quyết mặt thứ hai vấn đề cơ bản của triết học : Con người

có thể nhận thức được thế giới hay không? Trong lịch sử triết học, xuất hiện một

số quan điểm sau: thuyết khả tri, thuyết bất khả tri luận, hoài nghi luận.

+ Thuyết khả tri cho rằng, về mặt nguyên tắc, con người hoàn toàn có

thể nhận thức được thế giới, hiểu được bản chất của sự vật. Vấn đề là trong giới

hạn của một thế hệ, của một thời đại, con người chưa thể nhận thức được trọn vẹn

tất cả các bí ẩn của thế giới, tuy nhiên cùng với quá trình tồn tại và phát triển của

loài người, con người hoàn toàn có thể đạt tới sự nhận thức đầy đủ về thế giới.

+ Thuyết bất khả tri cho rằng, về nguyên tắc, con người không thể

nhận thức được thế giới, không thể hiểu được bản chất của các sự vật. Những tri

thức mà con người có được chỉ là hình thức bề ngoài, hạn hẹp, cắt xén về đối

tượng mà thôi. Tiêu biểu phải kể đến I. Kant,…

+ Hoài nghi luận: Nâng hoài nghi lên thành nguyên tắc, họ hoài nghi

tất cả những tri thức mà con người đã đạt được, cho rằng con người không thể

nhận thức được chân lý khách quan. Tiêu biểu phải kể đến chủ nghĩa hoài nghi thời

cổ đại.

Phân

tích

định

nghĩa

vật

chất

của

Lênin

và

nêu

nghĩa

của

định

nghĩa.

* Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật trước c.

Mác về phạm trù vật chất:

+ Quan niệm của chủ nghĩa duy vật trước Mác thừa nhận sự tồn tại

khách quan của thế giới vật chất, lấy bản thân giới tự nhiên để giải thích tự nhiên.

Thời cổ đại quy vật chất về một hoặc vài dạng cụ thể, xem chúng là khởi nguyên

của thế giới. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XV - XVIII: Vật chất là những sự

vật được tạo nên từ các nguyên tử, có khối lượng xác định, có quảng tính và vận

động.

+ Khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đạt được những

phát minh quan trọng: Rontghen: tia X (1895), Becquerel: phóng xạ (1896),

Thomson: điện tử (1897), Thuyết tương đối của Einstein (1905/1916),… Những

phát minh của khoa học tự nhiên đã khiến cho vật lý học, triết học duy vật rơi vào

khủng hoảng, chủ nghĩa duy tâm thắng thế cho rằng: vật chất đã tiêu tan, vật chất

chẳng qua là cái phi vật chất đang vận động,…

* Quan niệm của triết học Mác - Lênin về vật chất:

- Trong bối cảnh đó, tổng kết những thành tựu mới nhất của khoa học

tự nhiên, kế thừa những thành tựu của chủ nghĩa duy vật trước Mác, và tư tưởng

của Mác và Ăngghen, Lênin đưa ra định nghĩa vật chất như sau: “Vật chất là một

phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người

trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn

tại không lệ thuộc vào cảm giác”.

+ Phương pháp định nghĩa: Vật chất là một phạm trù triết học, một

phạm trù “rộng đến cùng cực, rộng nhất mà cho đến nay, thực ra nhận thức luận

vẫn chưa vượt quá được”. Để định nghĩa được nó thì cần phải dùng đến một phạm

trù đối lập với nó là ý thức.

+ Thứ nhất, vật chất là “thực tại khách quan”: Đó là tồn tại bên ngoài

ý thức, không lệ thuộc vào ý thức, bất kể sự tồn tại ấy con người đã nhận thức

được hay chưa. Những sự vật từ vi mô đến vĩ mô, từ chưa biết đến biết, từ cái tồn

tại trong tự nhiên đến tồn tại trong xã hội, trong trình hạn nó tồn tại khách quan,

độc lập với ý thức của con người thì đó là vật chất.

+ Thứ hai, vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi gián tiếp

hay trực tiếp tác động lên giác quan của con người. Không phải mọi sự vật tác

động lên giác quan đều gây nên cảm giác, có những sự vật phải cần đến sự trợ giúp

của những dụng cụ tinh vi, hiện đại, thậm chí có những sự vật bằng dụng cụ hiện

đại vẫn chưa nhận biết được nó, nhưng trong trình hạn nó tồn tại khách quan thì

chính là vật chất.

+ Thứ ba, cảm giác, tư duy, ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất: Chỉ

có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất, còn ý thức chỉ là sự phản ánh lại thế

giới vật chất, là thuộc tính của vật chất.

* Ý nghĩa của định nghĩa:

+ Bác bỏ chủ nghĩa duy tâm, bác bỏ thuyết không thể biết, khắc phục

hạn chế của chủ nghĩa duy vật trước Mác.

+ Khắc phục cuộc khủng hoảng trong khoa học tự nhiên, mở đường

cho khoa học tự nhiên phát triển, tiếp tục tìm kiếm các dạng thức mới của vật chất

và cấu trúc vật chất.

+ Là cơ sở để xác định được vật chất trong xã hội, là nền tảng lý luận

khoa học để phân tích một cách duy vật biện chứng các vấn đề của chủ nghĩa duy

vật lịch sử.

Phân

tích

quan

điểm

của

chủ

nghĩa

Mác

–

Lênin

về

nguồn

gốc

của ý thức.

* Quan niệm về ý thức trong lịch sử: (viết ngắn gọn vì ít điểm)

- Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm: CNDT khách quan: Ý thức là

thực thể tồn tại vĩnh viễn, là nguồn gốc sinh thành các sự vật, hiện tượng. CNDT

chủ quan: ý thức là do cảm giác của con người sinh ra và cảm giác là sự phản ánh

lại cái vốn có trong tâm trí mỗi con người.

- Quan niệm của chủ nghĩa duy vật trước Mác: CNDV cổ đại: ý thức

chỉ là một dạng vật chất đặc biệt mà thôi. CNDV siêu hình: ý thức là thuộc tính, là

chức năng của vật chất, là sự phản ánh giản đơn, thụ động đối với thế giới vật chất.

* Theo quan niệm của triết học Mác - Lênin, sự hình thành và phát

triển của ý thức do hai nguồn gốc: nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội.

* Nguồn gốc tự nhiên:

- Ý thức là thuộc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao (tinh vi,

phức tạp) là bộ não con người. Não bộ con người có khoảng 14 - 15 tỷ nơron thần

kinh, chúng kết nối với nhau và kết nối với giác quan tạo nên vô số những mối liên

hệ dẫn truyền làm hình thành nên sự phản ánh ý thức.

- Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của hệ thống vật chất này ở

hệ thống vật chất khác trong quá trình tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng.

- Phản ánh bao gồm bốn trình độ :

+ phản ánh vật lý, hóa học là hình thức phản ánh thấp nhất, đặc trưng

cho thế giới vô sinh. Chẳng hạn, kim loại tác động với axit tạo thành muối và giải

phóng hidro.

+ phản ánh sinh học thể hiện trong tính cảm ứng, kích thích, phản xạ.

Chẳng hạn, cây hướng sáng, con tắc kè biến đổi màu da theo môi trường sống,…

+ phản ánh tâm lý thể hiện trong trí nhớ, cảm xúc và những suy nghĩ

đơn giản ở động vật bậc cao. Ví dụ: nhiều con vật biết vui mừng, khóc,…

+ phản ánh ý thức (ý thức). Ý thức là hình thức phản ánh cao nhất của

thế giới vật chất, là hình thức phản ánh đặc trưng chỉ có ở con người, là sự phản

ánh năng động, sáng tạo hiện thực khách quan bởi bộ não của con người.

* Nguồn gốc xã hội của ý thức thể hiện trong lao động và ngôn ngữ:

- Lao động là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động

vào giới tự nhiên, tạo ra sản phẩm đáp ứng cho nhu cầu tồn tại và phát triển của

mình.

- Vai trò của lao động đối với sự hình thành ý thức: + Lao động giúp

hoàn thiện thân thể, hoàn thiện giác quan của con người làm cho ý thức hình thành

và phát triển. + Trong quá trình lao động, con người đã sử dụng công cụ lao động

tác động vào giới tự nhiên, khiến cho giới tự nhiên bộc lộ những thuộc tính, kết

cấu, quy luật vận động của nó, từ đó làm hình thành nên tri thức cho con người. +

Trong lao động, ngôn ngữ được hình thành, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ý thức.

- Ngôn ngữ là hệ thống những tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin

mang nội dung ý thức.

- Vai trò của ngôn ngữ đối với sự hình thành của ý thức: Ngôn ngữ

vừa là phương tiện để giao tiếp, vừa là công cụ để tư duy. + Với tư cách là công cụ

để tư duy, con người sử dụng ngôn ngữ trong việc khái quát hóa, tổng kết thực tiễn,

nhờ đó ý thức được hình thành và phát triển. + Với tư cách là phương tiện giao

tiếp, ngôn ngữ được sử dụng trong trao đổi thông tin, trao đổi tri thức từ người

ngày qua người khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Thông qua đó, ý thức được

hình thành và phát triển. Bởi vậy, ngôn ngữ càng phong phú thì ý thức càng phát

triển.

5. Phân tích quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về bản chất

và kết cấu của ý thức.

5.1. Bản chất của ý thức:

* Quan niệm của triết học trước Mác về bản chất của ý thức: +

CNDT khách quan: Ý thức là sự tự ý thức hay là sự tự phản ánh của ý thức về

chính bản thân nó. + CNDT chủ quan: ý thức là do cảm giác của con người sinh ra,

là quá trình phản ánh cái vốn có trong tâm trí của con người. + CNDV siêu hình: Ý

thức là thuộc tính của vật chất, là sự phản ánh đơn giản, thụ động về hiện thực

khách quan.

* Quan niệm của chủ nghĩa duy vật:

- CNDVBC đã đưa ra định nghĩa về ý thức như sau: Bản chất của ý

thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, là quá trình phản ánh tích cực,

sáng tạo hiện thực khách quan của óc người.

- Phân tích quan niệm:

+ Thứ nhất, ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Thế

giới khách quan là cái được phản ánh, ý thức là cái phản ánh nên ý thức bị thế giới

khách quan quy định cả về nội dung và hình thức thể hiện. Ý thức chỉ là bản sao,

chỉ là sự chép lại, phản ánh lại thế giới khách quan mà thôi. Bởi vậy, nội dung của

ý thức đã được cải biến thông qua lăng kính chủ quan của con người. (Cho ví

dụ…)

+ Thứ hai, ý thức có tính năng động, sáng tạo. Tính năng động, sáng

tạo của ý thức thể hiện trong mấy khía cạnh sau: Ý thức là sự phản ánh thế giới vật

chất một cách có mục đích, có định hướng, có chọn lọc; Ý thức không ngừng tạo ra

cái mới; Ý thức có thể tiên đoán, dự báo tương lai,.. Đặc tính này đã phân biệt ý

thức của con người với tâm lý động vật. (Cho ví dụ)

+ Thứ ba, ý thức là hiện tượng xã hội, mang bản chất xã hội: Nội dung

của ý thức bị quy định bởi các điều kiện sinh hoạt xã hội, biến đổi theo sự biến đổi

của xã hội. Về mục đích, ý thức tái tạo lại hiện thực theo nhu cầu của xã hội. Ngoài

ra, y thức được hình thành và phát triển thông qua hoạt động thực tiễn của con

người. (Cho ví dụ)

5.2. Kết cấu của ý thức:

- Theo lát cắt ngang, kết cấu của ý thức được chia thành bốn yếu tố cơ

bản:

+ Tri thức là toàn bộ những hiểu biết của con người về thế giới, là kết

quả của quá trình con người nhận thức về thế giới.

+ Tình cảm là những rung động của con người, biểu hiện thái độ của

con người trong quan hệ với thế giới khách quan và với chính bản thân con người.

+ Niềm tin: tri thức kết hợp với tình cảm làm hình thành nên niềm tin.

+ Ý chí: là sức mạnh tinh thần, giúp con người vượt qua những trở

ngại trong quá trình thực hiện mục đích.

- Theo lát cắt dọc, ý thức thức bao gồm 3 yếu tố:

+ Tự ý thức là ý thức về bản thân mình trong mối quan hệ với ý thức về

thế giới bên ngoài. Tự ý thức là hoạt động của tinh thần, trong đó diễn ra sự trao

đổi, tranh luận nội tâm (suy nghĩ). Chẳng hạn, suy nghĩ để giải một bài toán, viết

một bài văn,…

+ Tiềm thức là những tri thức mà chủ thể đã có từ trước nhưng đã trở

thành kỹ năng, kỹ xảo nằm trong tầng sâu của ý thức chủ thể. Chẳng hạn, đánh

máy vi tính, đi xe đạp,…

+ Vô thức là những trạng thái tâm lý ở chiều sâu, điều chỉnh sự suy

nghĩ, hành vi, của con người mà chưa có sự tranh luận của nội tâm hay sự kiểm tra,

tính toán của lý trí.

Kết luận

6. Phân tích quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan

hệ giữa vật chất và ý thức.

* Nêu định nghĩa hai khái niệm vật chất và ý thức:

+ Vật chất là một phạm trù triết học….

+ Ý thức là……

* Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật siêu hình:

+ Chủ nghĩa duy tâm: tuyệt đối hóa vai trò của ý thức, cho rằng ý thức

hoàn toàn quyết định vật chất; không thấy được vai trò của vật chất đối với ý thức.

+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình: tuyệt đối hóa vai trò của vật chất, cho

rằng: vật chất quyết định hoàn toàn ý thức; họ không thấy được tính năng động,

sáng tạo và sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất.

* Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng: Chủ nghĩa duy vật

biện chứng cho rằng: vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau, trong

đó vật chất quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại với vật chất.

- Vai trò của vật chất đối với ý thức:

+ Vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức: Sự vận động của thế giới

vật chất quyết định sự ra đời của bộ óc con người. Bộ óc chính là cơ quan phản ánh

để hình thành ý thức. Sự hình thành và phát triển của ý thức phụ thuộc vào hoạt

động thần kinh của bộ não trong quá trình phản ánh hiện thực khách quan.

+ Vật chất quyết định nội dung của ý thức: Ý thức luôn luôn là sự phản

ánh lại hiện thực khách quan (thế giới vật chất) vào đầu óc của con người. Do đó,

nội dung của ý thức luôn bị quy định bởi hiện thực khách quan. Hoạt động thực

tiễn của con người là hoạt động vật chất, nó chính là động lực làm nên sự phong

phú và sâu sắc trong nội dung của ý thức.

+ Vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức: Sự vận động

biến đổi không ngừng của thế giới vật chất, của thực tiễn là yếu tố quyết định sự

vận động, biến đổi của tư duy, ý thức của con người.

- Tính độc lập tương đối và sự tác động trở lại của ý thức đối với vật

chất:

+ Ý thức có quy luật vận động và phát triển riêng của nó: Ý thức thay

đổi theo từng chủ thể, qua lăng kính của chủ thể nội dung của ý thức sẽ thay đổi

khác nhau. Nó có thể thay đổi nhanh hơn, chậm hơn, không phải lúc nào nó cũng

song hành với thế giới vật chất. Nhìn chung, ý thức thường thay đổi chậm hơn so

với sự biến đổi của thế giới vật chất.

+ Ý thức quay trở lại chỉ đạo trực tiếp hành động của con người: Khi

những quan điểm được xác lập, nó sẽ quay trở thành chỉ đạo hành vi của con

người. - Nếu ý thức phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan sẽ có tác động tích

cực đến hoạt động của con người. Nếu ý thức phản ánh sai lệch hiện thực thì sẽ tác

động tiêu cực đến nhận thức và hành động của con người.

+ Ý thức cải biến thế giới vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của

con người: Dựa trên tri thức về thế giới khách quan, hiểu biết quy luật khách quan,

từ đó con người đề ra mục tiêu, phương hướng, phương pháp thực hiện để đạt được

mục tiêu. Từ những tri thức của mình và thông qua hoạt động thực tiễn con người

đã vô số những giá trị vật chất và tinh thần. Điều đó được minh chứng bằng toàn

bộ sự phát triển của nền văn minh nhân loại.

* Ý nghĩa phương pháp luận:

+ Tôn trọng quy luật khách quan:…..

+ Phát huy tính năng động chủ quan:……..

Phân

tích

cặp

phạm

trù

cái

chung

cái

riêng.

Rút

nghĩa phương pháp luận và vận dụng vào cuộc sống.

- Trình bày các khái niệm:

+ Cái chung…; + Cái riêng…; + Cái đơn

nhất…

- Trình bày quan niệm trong lịch sử về cái chung, cái riêng, cái đơn

nhất:

+ Chủ nghĩa duy thực: cái chung tồn tại chân thật, cái riêng chỉ tồn tại

lệ thuộc vào cái chung mà thôi.

+ Chủ nghĩa duy danh: chỉ có cái riêng mới tồn tại chân thật, cái chung

chỉ có trong trí tưởng tượng của con người.

- Theo quan niệm của chủ nghĩa duy vật biện chứng thì cái chung,

cái riêng và cái đơn nhất đều tồn tại khách quan, chân thật và chúng có mối quan

hệ biện chứng với nhau.

+ Thứ nhất, cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng

mà biểu hiện sự tồn tại của nó….. (cho ví dụ)

+ Thứ hai, cái riêng chỉ tồn tại trong mối quan hệ với cái chung, không

có cái riêng tồn tại độc lập….. .(cho ví dụ)

+ Thứ ba, cái riêng là cái toàn bộ, phong phú hơn cái chung, cái chung

là cái bộ phận nhưng sâu sắc, hơn cái riêng…… (cho ví dụ)

+ Thứ tư, cái chung và cái đơn nhất có thể chuyển hóa cho nhau trong

quá trình phát triển của sự vật......(cho ví dụ)

- Ý nghĩa phương pháp luận:

+ Thứ nhất, để nhận thức được cái chung, cái bản chất ta phải xuất

phát từ cái riêng…. (phân tích và cho ví dụ)

+ Thứ hai, trong nhận thức phải tìm ra cái chung và trong hoạt động

thực tiễn phải dựa vào cái chung để cải tạo cái riêng…

(phân tích và cho ví dụ)

+ Thứ ba, trong hoạt động thực tiễn phải vận dụng linh hoạt sự chuyển

hóa giữa cái chung và cái đơn nhất: cần tạo điều kiện cho cái đơn nhất có lợi trở

thành cái chung và cái chung bất lợi trở thành cái đơn nhất … (phân tích và cho ví

dụ)

8. Phân tích cặp phạm trù nguyên nhân - kết quả. Rút ra ý

nghĩa phương pháp luận và vận dụng vào cuộc sống.

- Trình bày các khái niệm:

+ Nguyên nhân là phạm trù chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt

trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau, gây ra một biến đổi nhất định nào

đó.

+ Kết quả là phạm trù chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động lẫn

nhau giữa các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau gây ra.

- Tính chất của mối liên hệ giữa nguyên nhân và kết quả:

+ Tính khách quan: Mối liên hệ nhân quả là cái vốn có của bản thân sự

vật, không phụ thuộc vào ý thức của con người. (cho ví dụ)

+ Tính phổ biến: Mối liên hệ nhân quả xảy ra trong mọi sự vật, hiện

tượng và trong mọi lĩnh vực cả tự nhiên, xã hội và tư suy con người.

+ Tính tất yếu: Cùng một nguyên nhân nhất định, trong những điều

kiện giống nhau sẽ gây ra kết quả như nhau. (cho ví dụ)

- Mối quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả:

+ Không có nguyên nhân nào không dẫn tới kết quả nhất định và

ngược lại không có kết quả nào không có nguyên nhân (có nhân ắt có quả)… (phân

tích và cho ví dụ).

+ Nguyên nhân là cái sinh ra kết quả nên nguyên nhân luôn luôn có

trước kết quả, còn kết quả bao giờ cũng xuất hiện sau nguyên nhân… (phân tích và

cho ví dụ)

+ Một nguyên nhân có thể sinh ra một hoặc nhiều kết quả, một kết quả

có thể do một hoặc nhiều nguyên nhân…. (phân tích và cho ví dụ)

+ Nguyên nhân và kết quả có thể thay đổi vị trí cho nhau tùy theo từng

mối quan hệ. Trong thế giới, không có nguyên nhân đầu tiên và cũng không có kết

quả cuối cùng…. (phân tích và cho ví dụ)

- Ý nghĩa phương pháp luận

+ Vì nguyên nhân sinh ra kết quả nên trong nhận thức và trong thực

tiễn, muốn hiểu được sự vật thì phải tìm ra nguyên nhân xuất hiện của nó; muốn

loại bỏ một sự vật thì phải loại bỏ nguyên nhân của nó.

+ Vì nguyên nhân luôn có trước kết quả nên muốn tìm nguyên nhân

của một hiện tượng nào đấy cần tìm trong những sự kiện xảy ra trước khi hiện

tượng đó xuất hiện.

+ Một kết quả có thể do nhiều nguyên nhân sinh ra nên trong hoạt

động thực tiễn cần phân loại các nguyên nhân để có phương pháp giải quyết đúng

đắn.

9. Về nguyên lý mối liên hệ phổ biến:

- Trình bày các khái niệm:

+ Liên hệ là khái niệm chỉ quan hệ giữa hai đối tượng trong đó sự thay

đổi của đối tượng này nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi của đối tượng kia. VD: Gió

thổi mây bay, nước chảy đá mòn,…

+ Mối liên hệ là một phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy định, tác

động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng hay giữa các mặt

của một sự vật, hiện tượng trong thế giới.

- Quan niệm của triết học trước Mác về liên hệ:

+ Quan điểm siêu hình: các sự vật, hiện tượng trong thế giới tồn tại độc

lập, tách rời nhau, cái này bên cạnh cái kia; giữa chúng không có sự liên hệ ràng

buộc, quy định, chuyển hóa lẫn nhau hoặc nếu có thì chỉ là mối liên hệ mang tính

ngẫu nhiên, bề ngoài.

+ Các nhà triết học duy tâm: các sự vật, hiện tượng có sự liên hệ, ràng

buộc, quy định, chuyển hóa lẫn nhau. Tuy nhiên, cái quyết định sự liên hệ, chuyển

hóa giữa các sự vật, hiện tượng ấy là do một lực lượng siêu nhiên (Trời, Chúa)

hoặc do ý thức, cảm giác của con người quy định.

- Theo quan niệm của chủ nghĩa duy vật biện chứng: các sự vật, hiện

tượng trong thế giới tồn tại trong sự liên hệ, tác động qua lại, quy định, chuyển hóa

lẫn nhau, không tách rời nhau. Cơ sở của mối liên hệ phổ biến chính là tính thống

nhất vật chất của thế giới. Đó là nội dung của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến.

- Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, mối liên hệ

phổ biến có ba tính chất:

+ Tính khách quan: các mối liên hệ là tự thân, vốn có của mọi sự vật,

hiện tượng trong thế giới, hoàn toàn không lệ thuộc vào ý thức của con người….

(phân tích và cho ví dụ)

+ Tính phổ biến : mối liên hệ tồn tại trong mọi sự vật, hiện tượng và

trong mọi lĩnh vực của thế giới từ tự nhiên, xã hội đến tư duy…. (phân tích và cho

ví dụ)

+ Tính đa dạng và phong phú: Tính đa dạng, phong phú trước hết

được thể hiện ở chỗ: mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng có thể chia thành

nhiều loại: mối liên hệ về không gian, mối liên hệ về thời gian; mối liên hệ chung

(tác động trên nhiều lĩnh vực), mối liên hệ riêng (chỉ tác động trong từng lĩnh vực,

từng sự vật cụ thể); mối liên hệ bên trong, mối liên hệ bên ngoài; mối liên hệ chủ

yếu, mối liên hệ thứ yếu;… Tính đa dạng và phong phú còn được thể hiện ở chỗ:

trong điều kiện, hoàn cảnh khác nhau thì mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng

cũng khác nhau. (phân tích và cho ví dụ).

- Ý nghĩa phương pháp luận:

+ Quán triệt nguyên tắc toàn diện: 1/ khi nhận thức một đối tượng, cần

đặt nó trong chỉnh thể thống nhất của tất cả các mặt, các yếu tố, các bộ phận cấu

thành và các mối liên hệ của chỉnh thể đó; 2/ Thứ hai, khi nhận thức một đối tượng

cần phải rút ra được những mối liên hệ bản chất, tất yếu của đối tượng đó và nhận

thức chúng trong sự thống nhất nội tại; 3/ khi nhận thức một đối tượng cần phải đặt

nó trong tương quan với các sự vật khác và môi trường xung quanh….

+ Quán triệt nguyên tắc lịch sử cụ thể….

- Vận dụng vào bản thân……

10. Nguyên lý về sự phát triển:

- Quan niệm siêu hình về sự phát triển: phát triển là sự tăng lên đơn

thuần về lượng, không có sự thay đổi về chất, nếu có sự thay đổi thì chỉ là sự thay

đổi theo vòng tròn khép kín, không có sự sinh thành ra cái mới, nguồn gốc của sự

phát triển nằm ngoài sự vật. Cách hiểu này là nhận thức chưa đúng, thiếu toàn diện

về sự phát triển.

- Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng:

+ Phát triển là một phạm trù triết học dùng để chỉ quá trình vận động

tiến lên từ thấp lên cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn

thiện hơn của sự vật.

+ Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, phát triển không chỉ là sự thay

đổi về lượng mà còn là sự thay đổi về chất của sự vật, dẫn đến sự hình thành ra cái

mới. Nguồn gốc của sự phát triển nằm trong bản thân sự vật. Cơ sở của sự vận

động phát triển là sự tác động lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng và mâu thuẫn

giữa các mặt đối lập trong mỗi sự vật, hiện tượng.

- Tính chất của sự phát triển:

+ Tính khách quan: Phát triển là một quá trình tự thân, vốn có của sự

vật, hiện tượng, không phụ thuộc vào ý thức của con người. Nguồn gốc của sự phát

triển nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng. Đó là quá trình giải quyết những

mâu thuẫn nảy sinh trong bản thân sự vật…. (Phân tích và cho ví dụ)

+ Tính phổ biến: Phát triển là một hiện tượng phổ biến, có mặt ở khắp

nơi kể cả trong tự nhiên, xã hội và tư duy. Trong tự nhiên, sự phát triển thể hiện

trong khả năng thích nghi của các loài động vật, thực vật với môi trường sống.

Trong xã hội, sự phát triển thể hiện trong sự phát triển của các hình thái kinh tế -

xã hội, trong việc giải phóng con người. Trong tư duy, sự phát triển thể hiện trong

khả năng chinh phục và cải tạo thế giới của con người…. (Phân tích và cho ví dụ)

+ Tính kế thừa: trong quá trình phát triển của sự vật, cái mới sẽ ra đời

thay thế cho cái cũ, trong đó cái mới không đoạn tuyệt hoàn toàn cái cũ mà sẽ kế

thừa những yếu tố, những giá trị tích cực của cái cũ, đồng thời lọc bỏ những yếu tố

tiêu cực, lỗi thời, lạc hậu của cái cũ… (Phân tích và cho ví dụ)

+ Tính đang dạng và phong phú: Tính đa dạng và phong phú thể hiện

ở chỗ: Phát triển là khuynh hướng chung của mọi sự vật, hiện tượng, song mỗi sự

vật, hiện tượng lại có quá trình phát triển không giống nhau. Tính đa dạng, phong

phú còn thể hiện ở chỗ: trong không gian khác nhau, thời gian khác nhau thì sự vật

sẽ phát triển theo cách khác nhau…. (Phân tích và cho ví dụ)

* Ý nghĩa phương pháp luận:

Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn chúng ta phải quán triệt

nguyên tắc phát triển:

+ Trong nhận thức và thực tiễn, cần phải xem xét đối tượng trong xu

hướng vận động, biến đổi để không chỉ nhận thức sự vật trong trạng thái hiện tại

mà còn dự báo được khuynh hướng phát triển của nó trong tương lai.

+ Phát triển là một quá trình trải qua nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn lại

có những đặc điểm, tính chất, hình thức khác nhau bởi vậy cần phải tìm ra phương

pháp tác động phù hợp với từng giai đoạn nhằm thúc đầy hoặc kìm hãm sự phát

triển của sự vật.

+ Phát hiện, ủng hộ và tạo điều kiện cho sự phát triển của cái mới, cái

tiến bộ, cái hợp quy luật; chống lại quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến.

+ Trong sự phát triển cần phải biết kế kế thừa các yếu tố tích cực từ

đối tượng cũ, đồng thời phát triển sáng tạo chúng trong điều kiện mới.

11. Phân tích quy luật lượng chất.

LƯU Ý: Nếu câu hỏi chỉ yêu cầu phân tích hai khái niệm thì phân tích

thật sâu và cho ví dụ minh họa; Nếu câu hỏi yêu cầu phân tích biện chứng giữa

Lượng và Chất thì chỉ nêu mỗi hai khái niệm và đi luôn và phân tích nội dung mối

quan hệ và rút ra bài học phương pháp luận…. --> Tùy theo cách ra đề mà trình

bày cho phù hợp.

* Vai trò của quy luật: Quy luật này chỉ ra cách thức của sự vận động,

phát triển của sự vật: Sự vận động và phát triển của sự vật bao giờ cũng diễn ra

bằng cách tích lũy dần dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất và ngược lại.

* Khái niệm chất:

+ Chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan

vốn có của sự vật, là sự thống nhất hữu cơ của những thuộc tính làm cho sự vật là

nó chứ không phải là cái khác.

+ Mỗi sự vật hiện tượng có nhiều thuộc tính: thuộc tính cơ bản và

không cơ bản. Chất của sự vật được tạo nên từ những thuộc tính cơ bản của sự

vật. Khi những thuộc tính cơ bản thay đổi thì chất của sự vật cũng thay đổi theo.

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/39

| | Tải xuống