lOMoARcPSD| 40551442
B
CÔNG THƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠ
I H
- K
THU
T CÔNG NGHI
P
KHOA CÔNG NGH
THÔNG TIN
TÀI LI
U H
C T
P
PHÂN TÍCH VÀ THI
T K
CÁC H
TH
NG THÔNG TIN
Đối tượ
ng
:
HSSV
trình ộ
Đạ
i h
ọc, Cao ẳ
ng
Ngành ào tạ
o
:
Dùng chung cho Kh
i ngành Công ngh
L
ưu hành nộ
i b
lOMoARcPSD| 40551442
1
MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG VÀ HỆ THỐNG THÔNG TIN ........................................ 13
1.1 Khái niệm chung về hệ thống ...................................................................................... 13
1.1.1 Định nghĩa: ............................................................................................................... 13
1.1.2 Một số loại hệ thống: ................................................................................................ 13
1.1.3 Các ặc trưng cơ bản của hthống ............................................................................ 15
1.1.4 Hệ thống và môi trường ........................................................................................... 16
1.2 Hệ thống thông tin ....................................................................................................... 18
1.2.1 Hệ thống thông tin: ................................................................................................... 18
1.2.2 Mô hình hệ thống thông tin ...................................................................................... 19
1.2.3 Phân loại hthống thông tin ..................................................................................... 19
1.2.4 Vai trò của h thống thông tin .................................................................................. 20
1.2.5 Chất lượng của hệ thông tin: .................................................................................... 23
1.2.6 Dữ liệu và thông tin: ................................................................................................. 23
1.2.7 Vòng ời của hệ thống thông tin: ............................................................................... 24
1.2.8 Một số phương thc x lý thông tin ......................................................................... 25
CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG ........... 32
2.1 Một số phương pháp PT&TKHT ................................................................................. 32
2.1.1 Sự phát triển của hệ thống ........................................................................................ 32
2.1.2 Một số chu trình phát triển hệ thống ........................................................................ 33
2.2 Phương pháp mô hình hóa hệ thống ........................................................................... 35
2.2.1 Khái niệm mô hình hóa ............................................................................................ 35
2.2.2 Các bước chính trong mô hình hóa hthống ........................................................... 37
lOMoARcPSD| 40551442
2
2.3 Giới thiệu về phân tích và thiết kế hệ thng ................................................................ 38
2.3.1 Vai trò của phân tích và thiết kế hệ thống: ............................................................... 38
2.3.2 Các sai sót khi triển khai phân tích và thiết kế hệ thống: ......................................... 38
2.3.3 Yêu cầu ối vi một phương pháp thiết kế hệ thống: ................................................ 39
CHƯƠNG 3: KHẢO SÁT HỆ THỐNG VÀ XÁC LẬP DỰ ÁN ................................. 45
3.1 Khảo sát hệ thống ........................................................................................................ 45
3.1.1 Đại cương về khảo sát .............................................................................................. 45
3.1.2 Chiến lược iều tra khảo sát ....................................................................................... 46
3.1.3 Một số phương pháp iều tra khảo sát ....................................................................... 46
3.1.4 Quy trình iều tra khảo sát ......................................................................................... 50
3.2 Xác lập dự án .............................................................................................................. 50
3.2.1 Xác ịnh phạm vi dự án ............................................................................................. 50
3.2.2 Xác ịnh khả năng mục tiêu dán ............................................................................. 50
3.2.3 Xây dựng giải pháp khả thi ...................................................................................... 51
3.2.4 Lập kế hoạch triển khai dự án: ................................................................................. 52
3.3 Bài tập ......................................................................................................................... 53
CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH HỆ THỐNGVỀ CHỨC NĂNG ....................................... 59
4.1 Xác ịnh chức năng nghiệp vụ - Mô hình chức năng nghiệp vụ (BFD) ....................... 59
4.1.1 Định nghĩa ................................................................................................................ 59
4.1.2 Khuôn dạng sơ ồ ....................................................................................................... 61
4.1.3 Xây dựng sơ ồ BFD (Bussiness Function Diagram) ................................................ 62
4.2 Xác ịnh dòng thông tin nghiệp vụ - Mô hình luồng dữ liệu (DFD) ............................ 66
4.2.1 Định nghĩa ................................................................................................................ 66
4.2.2 Ký pháp .................................................................................................................... 67
lOMoARcPSD| 40551442
3
4.2.3 Phân mức .................................................................................................................. 70
4.2.4 Mô hình logic và vật lý ............................................................................................ 73
4.3 Đặc ttiến trình .......................................................................................................... 73
4.3.1 Phương pháp dùng bảng và cây quyết ịnh ............................................................... 74
4.3.2 Các ngôn ngữ có cấu trúc – Gi ......................................................................... 75
4.3.3 Sơ ồ khối/ Lưu ồ ....................................................................................................... 75
CHƯƠNG 5: PHÂN TÍCH HỆ THỐNG VỀ DỮ LIỆU .............................................. 80
5.1 Phương tiện mô tả dữ liệu ........................................................................................... 80
5.1.1 Mã hóa ...................................................................................................................... 81
5.1.2 Từ iển dữ liệu ........................................................................................................... 82
5.2 Mô hình thực thể liên kết ............................................................................................. 83
5.2.1 Các khái niệm ........................................................................................................... 83
5.2.2 Xây dựng mô hình thực thể liên kết E-R ................................................................. 86
5.3 Mô hình quan h .......................................................................................................... 90
5.3.1 Khái niệm ................................................................................................................. 90
5.3.2 Chuẩn hóa quan hệ ................................................................................................... 90
5.3.3 Xây dựng mô hình quan hệ (Phương pháp lập dữ liệu theo mô hình quan hệ) ....... 91
CHƯƠNG 6: THIẾT KẾ HỆ THỐNG ......................................................................... 98
6.1 Thiết kế chức năng ...................................................................................................... 99
6.1.1 Xác ịnh các hệ thốngcon .......................................................................................... 99
6.1.2 Sơ ồ dòng dữ liệu của hthng .............................................................................. 101
6.1.3 Mô tả lịch sử ời thực th ......................................................................................... 102
6.2 Thiết kế giao diện người máy .................................................................................... 102
6.2.1 Thiết kế form, hộp thoại ......................................................................................... 102
lOMoARcPSD| 40551442
4
6.2.2 Thiết kế màn hình ................................................................................................... 106
6.2.3 Thiết kế báo cáo ..................................................................................................... 108
6.2.4 Thiết kế thông qua các bản mẫu ............................................................................. 108
6.3 Thiết kế dữ liệu .......................................................................................................... 109
6.3.1 Phân tích sử dụng dữ liệu ....................................................................................... 109
6.3.2 Thiết kế cơ sở dữ liệu vật lý ................................................................................... 109
6.4 Thiết kế các kim soát ................................................................................................ 111
6.4.1 Mục ích ....................................................................................................................111
6.4.2 Kiểm soát dữ liu và tiến trình ................................................................................111
6.4.3 Các biện pháp bảo mật ........................................................................................... 113
6.5 Thiết kế chương trình .................................................................................................114
6.5.1 Thiết kế cấu trúc chương trình ............................................................................... 114
6.5.2 Đặc tả module ......................................................................................................... 115
CHƯƠNG 7: NGÔN NGỮ UML VÀ CÔNG CỤ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG .......117
7.1 Đại cương về mô hình hóa .........................................................................................117
7.1.1 Mô hình .................................................................................................................. 117
7.1.2 Mục ích và chất lượng của mô hình hóa ................................................................ 117
7.1.3 Các phương pháp mô hình hóa ............................................................................... 117
7.1.4 Hai xu hướng chính của mô hình ........................................................................... 109
7.1.5 Tiến trình mô hình hóa hệ thống với UML ............................................................ 109
7.2 Ngôn ngữ mô hình hóa thống nhất UML ...................................................................110
7.2.1 Tổng quan về UML ................................................................................................ 110
7.2.2 Các góc nhìn của UML .......................................................................................... 110
7.2.3 Các biểu ồ trong UML ............................................................................................111
lOMoARcPSD| 40551442
5
7.3 Giới thiệu các công cụ trợ giúp ..................................................................................117
7.3.1 Tính năng của công cụ trợ giúp mô hình hóa ......................................................... 117
7.3.2 Công cụ trợ giúp Rational Rose ............................................................................. 118
CHƯƠNG 8: MÔ HÌNH HÓA CA SỬ DỤNG ........................................................... 120
8.1 Ý nghĩa của mô hình hóa ca sử dụng ........................................................................ 120
8.2 Các thành phần trong biểu ồ UC .............................................................................. 121
8.2.1 Đối tác .................................................................................................................... 121
8.2.2 Ca sử dụng (UC)..................................................................................................... 122
8.2.3 Luồng sự kiện trong UC ......................................................................................... 124
8.3 Mối quan hệ trong biểu ồ UC .................................................................................... 127
8.3.1 Mối quan hệ giữa các ối tác ................................................................................... 127
8.3.2 Mối quan hệ giữa ối tác và ca sử dụng ................................................................... 128
8.3.3 Mối quan hệ giữa các ca sử dụng ........................................................................... 129
8.4 Xây dựng biểu UC .................................................................................................. 131
CHƯƠNG 9: MÔ HÌNH HÓA CẤU TRÚC ............................................................... 134
9.1 Khái niệm lớp, ối tượng ............................................................................................. 134
9.1.1 Định nghĩa ối tượng và lớp .................................................................................... 134
9.1.2 Biểu diễn lớp .......................................................................................................... 134
9.1.3 Biểu diễn ối tượng: ................................................................................................. 135
9.2 Xác ịnh các lớp ối tượng ........................................................................................... 135
9.2.1 Một số khái niệm .................................................................................................... 135
9.2.2 Dựa vào văn bản, kịch bản mô tả bài toán ể tìm các lớp ....................................... 136
9.2.3 Dựa vào danh sách phân loại các phạm trù khái niệm ........................................... 138
9.2.4 Dựa vào mục ích của các ca sử dụng ể xác ịnh các lớp ối tưng ........................... 140
lOMoARcPSD| 40551442
6
9.2.5 Danh sách các lớp của hthng ............................................................................. 143
9.3 Mối quan hệ giữa các lớp ối tượng ........................................................................... 144
9.3.1 Mối quan hệ phthuộc (Dependencies) ................................................................. 144
9.3.2 Mối quan hệ khái quát hóa ..................................................................................... 144
9.3.3 Mối quan hệ liên kết ............................................................................................... 145
9.4 Mô hình hóa lĩnh vc ứng dụng ................................................................................ 150
9.4.1 Khái niệm ............................................................................................................... 150
9.4.2 Trình tự mô hình hóa lĩnh vực ................................................................................ 150
9.4.3 Xác ịnh các khái niệm của lĩnh vực ....................................................................... 150
9.4.4 Thêm các liên kết và các thuộc tính ....................................................................... 152
9.4.5 Khái quát hóa các lớp ............................................................................................. 153
9.4.6 Xây dựng mối quan hệ giữa các lớp ối tượng ........................................................ 154
9.5 Xác ịnh các ối tượng và lớp tham gia các ca sử dụng .............................................. 157
9.5.1 Phát hiện các ối tượng/ lớp tham gia ca sử dụng ................................................... 158
9.5.2 Diễn tả cấu trúc tĩnh của hợp tác bằng biểu ồ lớp .................................................. 162
DANH MỤC BẢNG
Bảng 4-1 Bảng quyết ịnh ...................................................................................... 64
Bảng 5-1 Mục từ cho luồng dữ liệu “Phiếu yêu cầu” ............................................ 73
Bảng 5-2 Mục từ cho kho dữ liệu “Sách” .............................................................. 73
Bảng 5-3 Ma trận thực thể ...................................................................................... 84
lOMoARcPSD| 40551442
7
DANH MỤC HÌNH
Hình 1-1 Ba loại hệ thống tổ chức ......................................................................... 13
Hình 1-2 Khớp nối ba phân hệ thông tin ................................................................ 14
Hình 1-3 Mô hình sơ lược mối liên hệ giữa xí nghiệp và môi trường ................... 16
Hình 1-4 Toàn bộ quá trình diễn ra trong hệ thông tin quản lý.............................. 19
Hình 2-1 Chu trình thác nước ................................................................................. 29
Hình 2-2 hình xoắn ốc ..................................................................................... 31
Hình 2-3 Hai mức tả hệ thống .......................................................................... 32
Hình 3-1 Triển khai một chiến lược iều tra .......................................................... 41
Hình 4-1 Mô hình sơ ồ phân rã chức năng ........................................................... 52
Hình 4-2 Sơ ồ phân rã chức năng ......................................................................... 54
Hình 4-3 Sơ ồ phân rã chức năng Quản lý trông giữ xe ....................................... 56
Hình 4-4 Sơ ồ phân rã chức năng mức cao nhất .................................................. 56
Hình 4-5 Sơ ồ cơ cấu tchc ............................................................................... 57
Hình 4-6 Ký pháp tiến trình/chức năng của sơ ồ DFD ........................................ 58
Hình 4-7 Sơ ồ luồng dliệu mức ng cảnh/ khung cảnh .................................... 61
Hình 4-8 Sơ ồ luồng dliệu mức ỉnh ................................................................. 62
Hình 4-9 Sơ ồ luồng dliệu mức dưới ỉnh ........................................................ 62
Hình 4-10 Cây quyết ịnh ...................................................................................... 65
Hình 4-11 Sơ ồ khối ............................................................................................. 66
Hình 4-12 Sơ ồ luồng dữ liệu logic về quản lý kho ............................................. 67
Hình 5-1 hiệu kiểu thực thể .............................................................................. 75
Hình 5-2 Đặc tả mối quan hệ giữa các thực thể ..................................................... 78
Hình 5-3 Sơ ồ E-R ầy ủ .................................................................................... 80
Hình 5-4 Các ớc xây dựng mô hình quan hệ ..................................................... 82
Hình 5-5 Mô hình dữ liệu quan hệ ......................................................................... 85
Hình 6-1 Ví dụ về dạng thực ơn chính ................................................................. 93
Hình 6-2 Ví dụ về dạng thực ơn con .................................................................... 94
lOMoARcPSD| 40551442
8
Hình 6-3 Ví dụ về dạng thực ơn kéo thả .............................................................. 94
Hình 6-4 Ví dụ về thực ơn dạng ha tiết .............................................................. 95
Hình 6-5 Ví dụ về thực ơn dạng biểu mẫu ........................................................... 95
Hình 6-6 Màn hình ối thoại .................................................................................. 97
Hình 7-1 Các khung nhìn của UML ..................................................................... 110
Hình 7-2 Một snode của biểu ồ ....................................................................... 112
Hình 7-3 Phân loại các biểu ồ trong UML 2.0 ................................................... 112
Hình 7-4 Biểu ồ trình tự của hthống ATM ...................................................... 113
Hình 7-5 Sơ ồ cộng tác – Ông Văn rút 1000000 ồng ........................................ 114
Hình 7-6 Biểu ồ biến ổi trạng thái của lớp Tài khoản ...................................... 115
Hình 7-7 Biểu ồ lớp của UC Rút tiền ................................................................. 116
Hình 7-8 Biểu ồ triển khai của hthống ATM .................................................. 117
Hình 7-9 Quy trình xây dựng các biểu ồ UML trong PTTKHT ........................ 118
Hình 8-1 Các cách biểu diễn ồ họa của ối tác .................................................. 122
Hình 8-2 Các cách biểu diễn ồ họa của UC ....................................................... 124
Hình 8-3 Phân hoạch yêu cầu bằng UC ............................................................... 124
Hình 8-4 Kịch bản trong UC ................................................................................ 125
Hình 8-5 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các ối tác. ......................................... 129
Hình 8-6 Biểu diễn mối quan hệ khái quát hóa giữa các ối tác .......................... 129
Hình 8-7 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các UC ............................................... 131
Hình 8-8 a- Biểu diễn mối quan hệ bao hàm ........................................................ 131
Hình 8-9 b- Biểu diễn mối quan hệ bao hàm. ...................................................... 132
Hình 8-10 Biểu diễn mối quan hệ mở rộng giữa các UC ..................................... 133
Hình 9-1 Các ký pháp biểu diễn lớp ..................................................................... 137
Hình 9-2 Biểu ồ UC_Đăng ký môn học ............................................................. 144
Hình 9-3 UC_Đăng ký môn học các thực thliên quan .................................. 144
Hình 9-4 Mối quan hệ giữa các lớp ...................................................................... 145
Hình 9-5 Mối quan hệ giữa các lớp ...................................................................... 145
lOMoARcPSD| 40551442
9
Hình 9-6 Mối quan hệ phthuộc .......................................................................... 147
Hình 9-7 Khái quát hóa – Chuyên biệt hóa .......................................................... 147
Hình 9-8 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các lớp ............................................... 148
Hình 9-9 Kết nối liên kết giữa hai lớp ............................................................. 148
Hình 9-10 Liên kết ệ quy/ phản thân .................................................................. 149
Hình 9-11 Sự lưu hành ......................................................................................... 149
Hình 9-12 Vai trò của liên kết .............................................................................. 149
Hình 9-13 Liên kết ược hạn ịnh ....................................................................... 150
Hình 9-14 Liên kết hoặc ....................................................................................... 151
Hình 9-15 Liên kết thứ tự ................................................................................ 151
Hình 9-16 Lớp liên kết ......................................................................................... 152
Hình 9-17 Liên kết nhiều bên ............................................................................... 152
Hình 9-18 Tụ hợp Gộp ...................................................................................... 152
Hình 9-19 Gán trách nhiệm cho một lớp .............................................................. 154
Hình 9-20 Liên kết không úng ắn ..................................................................... 155
Hình 9-21 Liên kết thừa .................................................................................. 155
Hình 9-22 Thuộc tính dư thừa .............................................................................. 156
Hình 9-23 Khái quát a các lớp .......................................................................... 156
Hình 9-24 Tách phần chung thành liên kết .......................................................... 157
Hình 9-25 Phối hợp kết nhập và thừa kế .............................................................. 157
Hình 9-26 Mối quan hệ kết hợp giữa hai lớp ....................................................... 158
Hình 9-27 Biểu tượng cho lớp biên, lớp thực thể và lớp iều khiển .................... 162
Hình 9-28 Biểu ồ ca sử dụng của hệ ĐKMH ..................................................... 163
Hình 9-29 Các lớp tham gia biểu ồ .................................................................... 166
Hình 9-30 Biểu ồ các lớp tham gia của của UC “Đăng ký giảng dậy” .............. 166
lOMoARcPSD| 40551442
10
DANH MỤC VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Ý nghĩa
CSDL
Cơ sở dữ liệu
ĐKMH
Đăng ký môn học
NSD
Người sử dụng
HBH
Hệ thống bán hàng
HTTT
Hệ thống thông tin
CNTT
Công nghệ thông tin
HT
Hệ thống
QL
Quản lýs
lOMoARcPSD| 40551442
11
LỜI NÓI ĐẦU
Hệ thống thông tin (HTTT) là một trong những ngành mũi nhọn của công nghệ thông
tin (CNTT) ã có nhiều ứng dụng trong quản lý kinh tế ặc biệt là quản lý các doanh nghiệp.
Mặc dù hiện nay có khá nhiều ngôn ngữ lập trình và hệ quản trị sở dữ liệu cũng như các
phần mềm chuyên dụng cho quản song ối với một hệ thống quản lớn việc vận dụng
ngay các phần mềm ó là một vấn ề gặp không ít khó khăn.
Các hệ thống thông tin tin học hoá chưa áp ứng ược yêu cầu của các nhà quản lý có
nhiều nguyên nhân song nguyên nhân vô cùng quan trọng ó là các nhà xây dựng hệ thống
thông tin không ược trang bị kiến thức cơ bản về phân tích và thiết kế, thiếu kinh nghiệm
tham gia vào quá trình phân tích thiết kế dẫn ến giai oạn cài ặt thay ổi nhiều, thậm trí tht
bại gây ra sự lãng phí trong việc khai thác, bảo trì và phát triển hệ thống.
Một trong những nguyên nhân chính làm cho các sản phẩm phần mềm trong lĩnh vực
quản lý thiếu tính chuyên nghiệp là còn thiếu rất nhiều những nhà phân tích. Đó những
chuyên gia tin học có thể phân tích tìm hiểu, khảo sát sự hoạt ộng của các nghiệp, doanh
nghiệp, các tổ chức hành chính hội thiết kế các hệ thống tin học phục vụ công tác quản
lý trong mọi lĩnh vực.
Để áp ứng nhu cầu về phát triển ội ngũ cán bộ chuyên ngành về công nghệ thông tin
trong chương trình Công nghệ thông tin quốc gia môn học “Phân tích và thiết kế hệ thống
thông tin” trở thành môn học chính trong ngành CNTT ở các trường ại học, cao ẳng. Cuốn
sách này ề cập tới việc phân tích và thiết kế một HTTT.
Phân tích thiết kế hệ thống thông tin là phương pháp luận xây dựng và phát triển hệ
thống thông tin bao gồm các lý thuyết, hình, phương pháp các công cụ sử dụng trong
quá trình phân tích và thiết kế hệ thống. Tài liệu học tập này ược giảng dy năm thba
của bậc ào tạo ại học. Nội dung chính của cuốn sách ược sắp xếp theo thứ tự các giai oạn
phát triển hệ thống:
- Giai oạn khảo sát, tìm hiểu nhu cầu hệ thống nhằm xác ịnh hệ thống ược lập ra
áp ứng nhu cầu gì của người dùng
- Giai oạn phân tích nhm i sâu chi tiết o các chức năng dữ liệu của hệ thống,
cho biết hthống phải làm gì
- Giai oạn thiết kế nhằm ưa ra các quyết ịnh về cài ặt hệ thống, ể sao cho hệ thống
vừa thoả mãn các các yêu cầu mà giai oạn phân tích ã ưa ra ng thời chú trọng ến khả năng
lOMoARcPSD| 40551442
12
thích ứng với các ràng buộc trong thực tế, mang tính khthi dù phải thoả hiệp một số các
tiêu chuẩn nhất ịnh
- Giai oạn cài ặt bao gồm công việc chính lập trình kiểm sửa. Đây giai oạn
chuyển các kết quả phân tích thiết kế thành các sản phẩm ứng dụng.
- Giai oạn khai thác bảo trì triển khai hệ thống vào sdụng ồng thời hiệu
chỉnh các sai lỗi thay ổi khi phát hiện những chỗ chưa thích hợp. Nội dung trong tài liệu
ược bổ sung thêm hai chương về phân tích thiết kế hướng ối tượng, nhằm giúp sinh viên
mở rộng sự hiểu biết và cách tiếp cận của mình về một vấn ề mới, có thể sử dụng các phần
mềm lập trình hướng ối tượng với ứng dụng thực tế trong những năm gần ây.
Để cho sinh viên thể tự kiểm tra ánh giá stiếp thu bài giảng thì ngoài các thí d
trong các phần bài giảng, chúng tôi ã ưa vào các câu hỏi, bài tập ngay cuối mỗi chương bao
gồm cả các câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi luận giải nhằm cô ọng các kiến thức ã trình bày.
Cuối tài liệu chúng tôi ưa thêm một số bài tập lớn, bài thi các khoá trước ể sinh viên tham
khảo.
Liên quan ến môn học òi hỏi người ọc cần có các kiến thức v:
+ Cơ sở dữ liệu: Cung cấp các kiến thức và mô hình về cách tổ chức các cơ sở dữ liu
lớn, ặc biệt các nguyên của các hệ quản trị sở dữ liệu, các hiểu biết sơ ẳng về CSDL
như khái niệm về quan hệ, phthuộc hàm, phthuộc hàmcơ ẳng, phthuộc hàm trực
tiếp, các dạng chuẩn 1NF, 2NF, 3NF...
+ Kthuật lập trình: Mặc phân tích thiết kế HTTT không cập chi tiết việc lập
trình, song trong giai oạn thiết kế chương trình, sinh viên òi hỏi phải có các kỹ năng về các
kỹ thuật lập trình như phương pháp thiết kế chương trình từ trên xuống (top-down), làm
mịn dần, tinh chỉnh từng bước, qui, thuật giải phức tạp về thuật giải, lập trình cấu
trúc và lập trình hướng ối tượng... Các ngôn ngữ lập trình chuyên dụng chẳng hạn như các
hệ quản trị cơ sở dữ liệu: ACCESS, SQL SERVER, VISUAL STUDIO,…
+ Về quản trị doanh nghiệp: Các kiến thức về cấu trúc tổ chc, nhân sự, tài chính, vật
tư, kế toán, lập kế hoạch, triển khai dự án tin học. Sự hiểu biết về quản lý kinh tế là thật sự
cần thiết ối với người phân tích thiết kế hệ thống.
Ngoài ra sinh viên cần có hiểu biết ti thiểu về lý thuyết hthống, có thể sẽ ược giới thiệu
trong phần ầu của cuốn sách. Với kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm môn Phân tích thiết
kế HTTT, cũng như qua làm thực tế các dự án tin học nói chung, ã những kết quả
nhất ịnh, nhưng với một yêu cầu to lớn nghiêm túc của môn học chắc rằng cuốn sách này
lOMoARcPSD| 40551442
13
còn thiếu sót mong các ồng nghiệp lượng thứ góp ý chỉnh kịp thời. Cuốn sách
này ược dùng như tài liệu cho môn học Phân Tích Thiết Kế Hệ thống Thông tin.
CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG VÀ HỆ THỐNG THÔNG TIN
MỤC ĐICH
Cung cấp các kiến thức chung về hệ thống, hthống thông tin tiêu biểu. Quy trình
xử lý thông tin và ặc thù xử lý thông tin trong mi hthng.
NỘI DUNG CHI TIẾT
1.1 Khái niệm chung về hthng
1.1.1 Định nghĩa:
Hệ thống là tập hợp các phần tử tương tác ược tổ chức nhằm thực hiện một mục ích
xác ịnh. Áp dụng ịnh nghĩa này vào các tổ chc ta cần chính xác hoá một số khái niệm:
Các phần tử ở ây tập hợp các phương tiện vật chất và nhân lc.
Tổ chức tạo thành một hệ thống mở, nghĩa liên hệ với một môi trường. Một số
phần tử của hthống có sự tương tác với bên ngoài (cung ứng, thương mại, v.v…).
Các tổ chức ều là những hệ thống sống và phát triển, vì vậy mặt ộng là cơ bản.
1.1.2 Một số loại hthng:
Ba mức cần phải quan tâm trong phân ch các dòng ó ba phân hệ tạo thành
nghiệp: hệ thống tác nghiệp / sản xuất, hệ thống quyết ịnh hoặc iều khiển hệ thông tin.
Ba hệ thống của tchc:
Hình 1-1 Ba loại hthống tổ chc
H
quy
ết ị
nh
H
thông tin
H
tác nghi
p
lOMoARcPSD| 40551442
14
Dưới ây ta sẽ xét 3 hệ thống của mt tchức là xí nghiệp:
1.1.2.1. Hệ thống quyết ịnh
Gồm con người, phương tiện, các phương pháp có chức năng iều khiển, kiểm soát
các hoạt ộng tác nghiệp hướng theo mục tiêu của hệ thống.
Hoạt ộng quản của hquyết ịnh thể hình dung như 1 dãy các thao tác: Ra quyết
ịnh và tổ chức thực hin các quyết ịnh
Hệ thống quyết ịnh có liên quan ến các tác vụ quản lý, có thể tìm ở ây các quyết ịnh
chiến lược, quyết ịnh chiến thuật, dài hoặc trung hn (tăng phần thị trường, thay ổi lượng
xe tiêu thụ), ngắn hạn (mục tiêu: thay ổi cách thức quản lý dự trữ, nghiên cứu một "chiến
dịch" thăm thị hiếu khách hàng nhằm hướng họ vào sản phẩm mới của nghiệp)
1.1.2.2. Hệ thông tin:
Hệ thông tin là hệ thống có vai trò quan trọng trong việc liên hệ hai hệ thống quyết ịnh
và tác nghiệp, bảo ảm chúng vận hành làm cho tổ chức ạt các mục tiêu ặt ra. Ta có thể nối
khớp ba phân hệ trên như sau:
Hình 1-2 Khớp nối ba phân hệ thông tin
Hệ thông tin gồm:
HTĐK
)
(
HQĐ
H
Thông tin
HSX (H
TN)
Môi trườ
ng
lOMoARcPSD| 40551442
15
- Tập hợp các thông tin (hữu ích / vô ích, cấu trúc hoặc không cấu trúc, hình
thức hoặc phi hình thức luân chuyển trong xí nghiệp).
- Cách thức s dụng chúng (quy tắc quản lý).
- Tập hợp các phương tiện giúp sthông tin. Thông qua thông tin, tất cả các
cán bộ công nhân viên quan hệ với nhau, liên hệ giữa họ với các phương tiện cho phép xử
lý những thông tin này.
Mục tiêu của hệ thông tin:
- Cung cấp cho hệ quyết ịnh tất cả thông tin cần thiết trong quá trình ra quyết ịnh
(các thông tin xuất phát từ môi trường hoặc từ hệ tác nghiệp).
- Chuyển các thông tin thệ quyết ịnh cho hệ c nghiệp môi trường bên ngoài.
Hoạt ộng hệ tổ chức ược ánh giá tốt hay xấu tùy thuộc vào chất lượng của việc xử lý, sự
phù hợp của hệ thông tin.
1.1.2.3. Hệ tác nghiệp, sản xuất
Gồm con người, phương tiện, phương pháp trực tiếp thực hiện mục ích của hthng
Hệ tác nghiệp có liên quan với tất cả các hoạt ộng sản xuất, tìm kiếm khách hàng mới,
v.v... một cách tổng quát các hoạt ộng nhằm thực hiện các công việc tính cách cạnh
tranh ể ạt ược mục tiêu ã xác ịnh bởi hệ quyết ịnh.
Những phần tử cấu thành ây là nhân lực (thực hiện các công việc), phương tiện (máy,
thiết bị, dây chuyền ng nghệ, v.v...), các thành phần này tác ộng ơng hỗ với nhau áp
ứng mục tiêu: ví dụ như sản xuất ra một lượng xe dự ịnh trước.
1.1.3 Các ặc trưng cơ bản của hệ thng
1.1.3.1. Tính tổ chức:
Gia các phần tử trong hệ thống phải có mối quan hệ nhất ịnh, quan hcó hai loại:
- Quan hệ ổn ịnh: quan hệ tồn tại lâu dài cần phải nghiên cứu khi xét ến mối
quan hệ. Quan hệ ổn ịnh không nghĩa bất biến, biến ộng nhưng vẫn giữ ược
mức ổn ịnh tương ối. Ví dụ: Số công nhân trong một xí nghiệp không ổn ịnh nhưng khi
xét ến số lượng nói chung là ổn ịnh, tức là sự tăng, giảm không áng kể.
- Quan hkhông ổn ịnh: những quan hệ tồn tại tức thời. dụ: Các chuyến công
tác ột xut của nhóm nhân viên trong cơ quan, v.v...
1.1.3.2. Tính biến ộng:
lOMoARcPSD| 40551442
16
Bất kỳ một h thống nào cũng có tính biến ộng, tức là có sự tiến triển và hoạt ộng bên
trong hệ.
- Tiến triển stăng trưởng hay suy thoái của hệ thống. dụ: Hệ thống kinh
doanh của một công ty có thể có lúc lãi, lỗ v.v...
- Hoạt ộng: các phần tử của hệ thống sự ràng buộc với nhau, quan hệ này ược
duy trì nhằm ạt ến mục ích cao nhất kinh doanh. Hoạt ộng của hệ thống nhằm biến cái
VÀO thành cái RA. Ví dụ:
Hình 1.3 Quá trình biến ổi trong hthống thông tin
1.1.3.3. Hệ thống phải có môi trường hoạt ộng:
Môi trường là tập hợp các phần tkhông thuộc hệ thống nhưng có thtác ộng vào hệ
thống hoặc bị tác ộng bới hệ thống. Hệ thống môi trường không thtách rời nhau.
dụ: Hthống sản xuất / kinh doanh không thể tách ri với môi trường khách hàng.
1.1.3.4. Tính iều khiển:
chế iều khiển nhằm phối hợp, dẫn dắt chung các phần tử của hệ thống chúng
không trượt ra ngoài mục ích (tính hướng ích) của hệ thống ( ây là nhiệm vụ của môn iều
khiển học).
Khi nói ến quan iểm hthống, ta cần nhìn ra mối quan hệ tổng thể với ích chung, hoạt
ộng chung thấy âu là quan hệ ổn ịnh, âu là môi trường.
1.1.4 Hệ thống và môi trường
1.1.4.1. Mối liên hệ giữa hệ thống và môi trường
H
th
ng s
n xu
t
G
V
t
trang trí
lOMoARcPSD| 40551442
17
Hình 1-3 Mô hình sơ lược mối liên hệ giữa xí nghiệp và môi trường
1.1.4.2. Phân tích các liên hệ với môi trường:
Các mối liên hệ tồn tại giữa hệ thống các tổ chức khác nhau tạo thành một môi trường
kinh tế thường ược biểu diễn bởi các dòng (luồng) ngoại, trái với dòng nội nguồn từ bên
trong ca mt tchức và có thể phân thành 4 loại:
- Dòng ca ci vt cht (nguyên nhiên liệu, sản phẩm cuối cùng)
- Dòng dịch vụ (cung cấp tiền vay, tham vấn, bảo trì, v.v...)
- Dòng tiền tệ (thanh toán khách hàng và người cung cấp)
- Dòng thông tin (thông tin về công tác, thông báo về quảng cáo, v.v.)
Xét m
t h
th
ng xí nghi
p và các m
i liên h
c
a nó v
ới môi trường. Môi trư
ng này
g
m nh
ng nhà cung c
p
)
(
NCC
, nhà th
u
)
NT
(
, nh
ững cơ quan nhà nướ
c
(
)
CQNN
, nh
ng
cơ quan tài chính
(
)
CQTC
trung gian, các ạ
i lý
(
)
ĐL
, các khách hàng tr
c ti
ế
p. Mô hình
sơ lượ
c m
i liên h
gi
a nghi
ệp môi trư
ng c
a th
hi
ện n sau:
Ngân hàng
Nhà
cung c
p
Xí nghi
p
Cơ quan hành
chính
Nhà th
u
Khách
Đạ
i lý
Nguyên
v
t
li
u,
nhiên li
u
D
ch v
Thanh toán
Thanh toán chi phí
Bán thành
ph
m
D
ch v
Thanh toán
Thanh toán
Thanh toán
S
n ph
m
S
n ph
m
Thanh toán
S
n ph
m
lOMoARcPSD| 40551442
18
Nếu tồn tại dòng của cải vật chất, tất yếu òi hỏi những dòng thông tin hình thức hoặc
phi hình thức. Ví dụ: ối với dòng các cấu kiện rời ca mt nhà cung cấp nào ó, người ta s
gặp những dòng thông tin sau:
- Những dòng thông tin không chính thức: những buổi trao ổi qua iện thoại, thông
tin truyền khẩu của những người ại diện, v.v...
- Những dòng thông tin chính thức:
+ Các ề nghị về giá cược gởi ến bằng Fax hoặc Telex.
+ Thư tín.
+ Những hồ liên quan ến những dòng vật chất: phiếu ặt hàng, giấy báo ã nhận
hàng, phiếu cung ứng.
1.2 Hệ thống thông tin
1.2.1 Hệ thống thông tin:
- Hệ thống thông tin (Information System) là hệ thống sử dụng công nghệ thông tin
thu thập lưu trữ, xử lý, truyền và biểu diễn thông tin.
- Là hthống bao gồm các bộ phận sau:
+ Phần cứng (các thiết bị)
+ Phần mềm +
Con người
+ Các thủ tục, qui tắc quản lý, tổ chc
+ Các dữ liệu ược tổ chức ược hình thành làm nhiệm vthu thập, lưu trữ, xử
lý, truyền và biểu diễn thông tin.
- Chức năng của hệ thống thông tin: Hthống thông tin có 4 chức năng chính là ưa
thông tin vào, lưu trữ, xử lý và ưa ra thông tin.
+ Hệ thống thông tin có thể nhận thông tin vào dưới dạng:
Các dữ liệu gốc và một chủ iểm., một sự kiện hoặc một ối tượng nào ó trong
hệ thống.
Các yêu cầu xử lý cần cung cấp thông tin.
Các lệnh
+ Hệ thống thông tin có thể thc hiện:
Sắp xếp dữ liệu theo một thứ tự nào ó.
lOMoARcPSD| 40551442
19
Sửa chữa thay ổidữ liệu trong bộ nhớ
Thực hiện các tính toán tạo ra thông tin mới
Thống kê, tìm kiếm, các thông tin thoả mãn một ìều kiện nào ó.
+ Hệ thống thông tin có thể lưu trữ các loại thông tin khác nhau với các cấu trúc a
dạng, phù hợp với nhiu loại thông tin và phương tiện xử lý thông tin, ể phục vcho các
yêu cầu xử lý thông tin và phương tiện xử lý thông tin khác nhau.
+ Hệ thống thông tin có thể ưa dữ liệu vào các khuôn dạng khác nhau ra các thiết bị
như bộ nhớ ngoài, màn hình, máy in, thiết bị mạng hoặc các thiết bị iều khiển.
1.2.2 Mô hình hệ thng thông tin
Khái niệm: hình (model) một dạng trừu ợng hoá của hệ thống thực. Mục ích
của mô hình hoá:
+ Mô hình hóa ể hiểu hệ thống.
+ Mô hình hoá ể trao ổi
+ Mô hình hoá ể hoàn chỉnh hệ thống
Các thành phần của một phương pháp mô hình hoá hệ thống:
+ Tập hợp các khái niệm và mô hình: Mỗi phương pháp ều phải dựa trên một số không
nhiều các khái niệm cơ bản, sử dụng một số dạng mô hình nhất ịnh kèm với các kỹ thuật
triển khai hay biến ổi mô hình ó.
+ Một tiến triển khai: bao gồm các bước i lần lượt, các hoạt ộng cần làm, các sản phm
qua từng giai oạn, ch iều hành với tiến ó cách ánh giá chất lượng các kết quả thu
ược.
+ Các công cụ trợ giúp: Đó là các phần mềm hỗ trợ cho quá trình mô hình hoá.
1.2.3 Phân loại hệ thng thông tin
1.2.3.1. Hệ thống thông tin quản lý (Management information systems)
hệ thống nhằm cung cấp các thông tin cần thiết cho sự quản lý, iều hành của một
doanh nghiệp. Hạt nhân của hệ thống thông tin quản một CSDL chứa các thông tin
phản ánh tình trạng hoạt ộng kinh doanh hiện thời của doanh nghiệp. Các hệ thống thông
tin quản lý thường ược phân làm 2 mức:
- Mức thấp, hay còn gọi là mức tác nghiệp, hệ thống chỉ nhiệm vụ in ra các bảng biểu,
chứng từ giao dịch theo khuôn mẫu của cách xử bằng tay truyền thống. Hệ thống lúc

Preview text:

lOMoAR cPSD| 40551442 B Ộ CÔNG THƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠ I H C KINH T - K THU T CÔNG NGHI P
KHOA CÔNG NGH THÔNG TIN
TÀI LI U H C T P PHÂN TÍCH VÀ THI T K
CÁC H TH NG THÔNG TIN
Đối tượ ng
: HSSV trình ộ Đạ i h ọc, Cao ẳ ng
Ngành ào tạ o
: Dùng chung cho Kh i ngành Công ngh
L ưu hành nộ i b lOMoAR cPSD| 40551442 MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG VÀ HỆ THỐNG THÔNG TIN ........................................ 13
1.1 Khái niệm chung về hệ thống ...................................................................................... 13
1.1.1 Định nghĩa: ............................................................................................................... 13
1.1.2 Một số loại hệ thống: ................................................................................................ 13
1.1.3 Các ặc trưng cơ bản của hệ thống ............................................................................ 15
1.1.4 Hệ thống và môi trường ........................................................................................... 16
1.2 Hệ thống thông tin ....................................................................................................... 18
1.2.1 Hệ thống thông tin: ................................................................................................... 18
1.2.2 Mô hình hệ thống thông tin ...................................................................................... 19
1.2.3 Phân loại hệ thống thông tin ..................................................................................... 19
1.2.4 Vai trò của hệ thống thông tin .................................................................................. 20
1.2.5 Chất lượng của hệ thông tin: .................................................................................... 23
1.2.6 Dữ liệu và thông tin: ................................................................................................. 23
1.2.7 Vòng ời của hệ thống thông tin: ............................................................................... 24
1.2.8 Một số phương thức xử lý thông tin ......................................................................... 25
CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG ........... 32
2.1 Một số phương pháp PT&TKHT ................................................................................. 32
2.1.1 Sự phát triển của hệ thống ........................................................................................ 32
2.1.2 Một số chu trình phát triển hệ thống ........................................................................ 33
2.2 Phương pháp mô hình hóa hệ thống ........................................................................... 35
2.2.1 Khái niệm mô hình hóa ............................................................................................ 35
2.2.2 Các bước chính trong mô hình hóa hệ thống ........................................................... 37 1 lOMoAR cPSD| 40551442
2.3 Giới thiệu về phân tích và thiết kế hệ thống ................................................................ 38
2.3.1 Vai trò của phân tích và thiết kế hệ thống: ............................................................... 38
2.3.2 Các sai sót khi triển khai phân tích và thiết kế hệ thống: ......................................... 38
2.3.3 Yêu cầu ối với một phương pháp thiết kế hệ thống: ................................................ 39
CHƯƠNG 3: KHẢO SÁT HỆ THỐNG VÀ XÁC LẬP DỰ ÁN ................................. 45
3.1 Khảo sát hệ thống ........................................................................................................ 45
3.1.1 Đại cương về khảo sát .............................................................................................. 45
3.1.2 Chiến lược iều tra khảo sát ....................................................................................... 46
3.1.3 Một số phương pháp iều tra khảo sát ....................................................................... 46
3.1.4 Quy trình iều tra khảo sát ......................................................................................... 50
3.2 Xác lập dự án .............................................................................................................. 50
3.2.1 Xác ịnh phạm vi dự án ............................................................................................. 50
3.2.2 Xác ịnh khả năng mục tiêu dự án ............................................................................. 50
3.2.3 Xây dựng giải pháp khả thi ...................................................................................... 51
3.2.4 Lập kế hoạch triển khai dự án: ................................................................................. 52
3.3 Bài tập ......................................................................................................................... 53
CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH HỆ THỐNGVỀ CHỨC NĂNG ....................................... 59
4.1 Xác ịnh chức năng nghiệp vụ - Mô hình chức năng nghiệp vụ (BFD) ....................... 59
4.1.1 Định nghĩa ................................................................................................................ 59
4.1.2 Khuôn dạng sơ ồ ....................................................................................................... 61
4.1.3 Xây dựng sơ ồ BFD (Bussiness Function Diagram) ................................................ 62
4.2 Xác ịnh dòng thông tin nghiệp vụ - Mô hình luồng dữ liệu (DFD) ............................ 66
4.2.1 Định nghĩa ................................................................................................................ 66
4.2.2 Ký pháp .................................................................................................................... 67 2 lOMoAR cPSD| 40551442
4.2.3 Phân mức .................................................................................................................. 70
4.2.4 Mô hình logic và vật lý ............................................................................................ 73
4.3 Đặc tả tiến trình .......................................................................................................... 73
4.3.1 Phương pháp dùng bảng và cây quyết ịnh ............................................................... 74
4.3.2 Các ngôn ngữ có cấu trúc – Giả mã ......................................................................... 75
4.3.3 Sơ ồ khối/ Lưu ồ ....................................................................................................... 75
CHƯƠNG 5: PHÂN TÍCH HỆ THỐNG VỀ DỮ LIỆU .............................................. 80
5.1 Phương tiện mô tả dữ liệu ........................................................................................... 80
5.1.1 Mã hóa ...................................................................................................................... 81
5.1.2 Từ iển dữ liệu ........................................................................................................... 82
5.2 Mô hình thực thể liên kết ............................................................................................. 83
5.2.1 Các khái niệm ........................................................................................................... 83
5.2.2 Xây dựng mô hình thực thể liên kết E-R ................................................................. 86
5.3 Mô hình quan hệ .......................................................................................................... 90
5.3.1 Khái niệm ................................................................................................................. 90
5.3.2 Chuẩn hóa quan hệ ................................................................................................... 90
5.3.3 Xây dựng mô hình quan hệ (Phương pháp lập dữ liệu theo mô hình quan hệ) ....... 91
CHƯƠNG 6: THIẾT KẾ HỆ THỐNG ......................................................................... 98
6.1 Thiết kế chức năng ...................................................................................................... 99
6.1.1 Xác ịnh các hệ thốngcon .......................................................................................... 99
6.1.2 Sơ ồ dòng dữ liệu của hệ thống .............................................................................. 101
6.1.3 Mô tả lịch sử ời thực thể ......................................................................................... 102
6.2 Thiết kế giao diện người máy .................................................................................... 102
6.2.1 Thiết kế form, hộp thoại ......................................................................................... 102 3 lOMoAR cPSD| 40551442
6.2.2 Thiết kế màn hình ................................................................................................... 106
6.2.3 Thiết kế báo cáo ..................................................................................................... 108
6.2.4 Thiết kế thông qua các bản mẫu ............................................................................. 108
6.3 Thiết kế dữ liệu .......................................................................................................... 109
6.3.1 Phân tích sử dụng dữ liệu ....................................................................................... 109
6.3.2 Thiết kế cơ sở dữ liệu vật lý ................................................................................... 109
6.4 Thiết kế các kiểm soát ................................................................................................ 111
6.4.1 Mục ích ....................................................................................................................111
6.4.2 Kiểm soát dữ liệu và tiến trình ................................................................................111
6.4.3 Các biện pháp bảo mật ........................................................................................... 113
6.5 Thiết kế chương trình .................................................................................................114
6.5.1 Thiết kế cấu trúc chương trình ............................................................................... 114
6.5.2 Đặc tả module ......................................................................................................... 115
CHƯƠNG 7: NGÔN NGỮ UML VÀ CÔNG CỤ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG .......117
7.1 Đại cương về mô hình hóa .........................................................................................117
7.1.1 Mô hình .................................................................................................................. 117
7.1.2 Mục ích và chất lượng của mô hình hóa ................................................................ 117
7.1.3 Các phương pháp mô hình hóa ............................................................................... 117
7.1.4 Hai xu hướng chính của mô hình ........................................................................... 109
7.1.5 Tiến trình mô hình hóa hệ thống với UML ............................................................ 109
7.2 Ngôn ngữ mô hình hóa thống nhất UML ...................................................................110
7.2.1 Tổng quan về UML ................................................................................................ 110
7.2.2 Các góc nhìn của UML .......................................................................................... 110
7.2.3 Các biểu ồ trong UML ............................................................................................111 4 lOMoAR cPSD| 40551442
7.3 Giới thiệu các công cụ trợ giúp ..................................................................................117
7.3.1 Tính năng của công cụ trợ giúp mô hình hóa ......................................................... 117
7.3.2 Công cụ trợ giúp Rational Rose ............................................................................. 118
CHƯƠNG 8: MÔ HÌNH HÓA CA SỬ DỤNG ........................................................... 120
8.1 Ý nghĩa của mô hình hóa ca sử dụng ........................................................................ 120
8.2 Các thành phần trong biểu ồ UC .............................................................................. 121
8.2.1 Đối tác .................................................................................................................... 121
8.2.2 Ca sử dụng (UC)..................................................................................................... 122
8.2.3 Luồng sự kiện trong UC ......................................................................................... 124
8.3 Mối quan hệ trong biểu ồ UC .................................................................................... 127
8.3.1 Mối quan hệ giữa các ối tác ................................................................................... 127
8.3.2 Mối quan hệ giữa ối tác và ca sử dụng ................................................................... 128
8.3.3 Mối quan hệ giữa các ca sử dụng ........................................................................... 129
8.4 Xây dựng biểu ồ UC .................................................................................................. 131
CHƯƠNG 9: MÔ HÌNH HÓA CẤU TRÚC ............................................................... 134
9.1 Khái niệm lớp, ối tượng ............................................................................................. 134
9.1.1 Định nghĩa ối tượng và lớp .................................................................................... 134
9.1.2 Biểu diễn lớp .......................................................................................................... 134
9.1.3 Biểu diễn ối tượng: ................................................................................................. 135
9.2 Xác ịnh các lớp ối tượng ........................................................................................... 135
9.2.1 Một số khái niệm .................................................................................................... 135
9.2.2 Dựa vào văn bản, kịch bản mô tả bài toán ể tìm các lớp ....................................... 136
9.2.3 Dựa vào danh sách phân loại các phạm trù khái niệm ........................................... 138
9.2.4 Dựa vào mục ích của các ca sử dụng ể xác ịnh các lớp ối tượng ........................... 140 5 lOMoAR cPSD| 40551442
9.2.5 Danh sách các lớp của hệ thống ............................................................................. 143
9.3 Mối quan hệ giữa các lớp ối tượng ........................................................................... 144
9.3.1 Mối quan hệ phụ thuộc (Dependencies) ................................................................. 144
9.3.2 Mối quan hệ khái quát hóa ..................................................................................... 144
9.3.3 Mối quan hệ liên kết ............................................................................................... 145
9.4 Mô hình hóa lĩnh vực ứng dụng ................................................................................ 150
9.4.1 Khái niệm ............................................................................................................... 150
9.4.2 Trình tự mô hình hóa lĩnh vực ................................................................................ 150
9.4.3 Xác ịnh các khái niệm của lĩnh vực ....................................................................... 150
9.4.4 Thêm các liên kết và các thuộc tính ....................................................................... 152
9.4.5 Khái quát hóa các lớp ............................................................................................. 153
9.4.6 Xây dựng mối quan hệ giữa các lớp ối tượng ........................................................ 154
9.5 Xác ịnh các ối tượng và lớp tham gia các ca sử dụng .............................................. 157
9.5.1 Phát hiện các ối tượng/ lớp tham gia ca sử dụng ................................................... 158
9.5.2 Diễn tả cấu trúc tĩnh của hợp tác bằng biểu ồ lớp .................................................. 162 DANH MỤC BẢNG
Bảng 4-1 Bảng quyết ịnh ...................................................................................... 64
Bảng 5-1 Mục từ cho luồng dữ liệu “Phiếu yêu cầu” ............................................ 73
Bảng 5-2 Mục từ cho kho dữ liệu “Sách” .............................................................. 73
Bảng 5-3 Ma trận thực thể ...................................................................................... 84 6 lOMoAR cPSD| 40551442 DANH MỤC HÌNH
Hình 1-1 Ba loại hệ thống tổ chức ......................................................................... 13
Hình 1-2 Khớp nối ba phân hệ thông tin ................................................................ 14
Hình 1-3 Mô hình sơ lược mối liên hệ giữa xí nghiệp và môi trường ................... 16
Hình 1-4 Toàn bộ quá trình diễn ra trong hệ thông tin quản lý.............................. 19
Hình 2-1 Chu trình thác nước ................................................................................. 29
Hình 2-2 Mô hình xoắn ốc ..................................................................................... 31
Hình 2-3 Hai mức mô tả hệ thống .......................................................................... 32
Hình 3-1 Triển khai một chiến lược iều tra .......................................................... 41
Hình 4-1 Mô hình sơ ồ phân rã chức năng ........................................................... 52
Hình 4-2 Sơ ồ phân rã chức năng ......................................................................... 54
Hình 4-3 Sơ ồ phân rã chức năng Quản lý trông giữ xe ....................................... 56
Hình 4-4 Sơ ồ phân rã chức năng mức cao nhất .................................................. 56
Hình 4-5 Sơ ồ cơ cấu tổ chức ............................................................................... 57
Hình 4-6 Ký pháp tiến trình/chức năng của sơ ồ DFD ........................................ 58
Hình 4-7 Sơ ồ luồng dữ liệu mức ngữ cảnh/ khung cảnh .................................... 61
Hình 4-8 Sơ ồ luồng dữ liệu mức ỉnh ................................................................. 62
Hình 4-9 Sơ ồ luồng dữ liệu mức dưới ỉnh ........................................................ 62
Hình 4-10 Cây quyết ịnh ...................................................................................... 65
Hình 4-11 Sơ ồ khối ............................................................................................. 66
Hình 4-12 Sơ ồ luồng dữ liệu logic về quản lý kho ............................................. 67
Hình 5-1 Ký hiệu kiểu thực thể .............................................................................. 75
Hình 5-2 Đặc tả mối quan hệ giữa các thực thể ..................................................... 78
Hình 5-3 Sơ ồ E-R ầy ủ .................................................................................... 80
Hình 5-4 Các bước xây dựng mô hình quan hệ ..................................................... 82
Hình 5-5 Mô hình dữ liệu quan hệ ......................................................................... 85
Hình 6-1 Ví dụ về dạng thực ơn chính ................................................................. 93
Hình 6-2 Ví dụ về dạng thực ơn con .................................................................... 94 7 lOMoAR cPSD| 40551442
Hình 6-3 Ví dụ về dạng thực ơn kéo thả .............................................................. 94
Hình 6-4 Ví dụ về thực ơn dạng họa tiết .............................................................. 95
Hình 6-5 Ví dụ về thực ơn dạng biểu mẫu ........................................................... 95
Hình 6-6 Màn hình ối thoại .................................................................................. 97
Hình 7-1 Các khung nhìn của UML ..................................................................... 110
Hình 7-2 Một số node của biểu ồ ....................................................................... 112
Hình 7-3 Phân loại các biểu ồ trong UML 2.0 ................................................... 112
Hình 7-4 Biểu ồ trình tự của hệ thống ATM ...................................................... 113
Hình 7-5 Sơ ồ cộng tác – Ông Văn rút 1000000 ồng ........................................ 114
Hình 7-6 Biểu ồ biến ổi trạng thái của lớp Tài khoản ...................................... 115
Hình 7-7 Biểu ồ lớp của UC Rút tiền ................................................................. 116
Hình 7-8 Biểu ồ triển khai của hệ thống ATM .................................................. 117
Hình 7-9 Quy trình xây dựng các biểu ồ UML trong PTTKHT ........................ 118
Hình 8-1 Các cách biểu diễn ồ họa của ối tác .................................................. 122
Hình 8-2 Các cách biểu diễn ồ họa của UC ....................................................... 124
Hình 8-3 Phân hoạch yêu cầu bằng UC ............................................................... 124
Hình 8-4 Kịch bản trong UC ................................................................................ 125
Hình 8-5 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các ối tác. ......................................... 129
Hình 8-6 Biểu diễn mối quan hệ khái quát hóa giữa các ối tác .......................... 129
Hình 8-7 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các UC ............................................... 131
Hình 8-8 a- Biểu diễn mối quan hệ bao hàm ........................................................ 131
Hình 8-9 b- Biểu diễn mối quan hệ bao hàm. ...................................................... 132
Hình 8-10 Biểu diễn mối quan hệ mở rộng giữa các UC ..................................... 133
Hình 9-1 Các ký pháp biểu diễn lớp ..................................................................... 137
Hình 9-2 Biểu ồ UC_Đăng ký môn học ............................................................. 144
Hình 9-3 UC_Đăng ký môn học và các thực thể liên quan .................................. 144
Hình 9-4 Mối quan hệ giữa các lớp ...................................................................... 145
Hình 9-5 Mối quan hệ giữa các lớp ...................................................................... 145 8 lOMoAR cPSD| 40551442
Hình 9-6 Mối quan hệ phụ thuộc .......................................................................... 147
Hình 9-7 Khái quát hóa – Chuyên biệt hóa .......................................................... 147
Hình 9-8 Mối quan hệ khái quát hóa giữa các lớp ............................................... 148
Hình 9-9 Kết nối và liên kết giữa hai lớp ............................................................. 148
Hình 9-10 Liên kết ệ quy/ phản thân .................................................................. 149
Hình 9-11 Sự lưu hành ......................................................................................... 149
Hình 9-12 Vai trò của liên kết .............................................................................. 149
Hình 9-13 Liên kết ược hạn ịnh ....................................................................... 150
Hình 9-14 Liên kết hoặc ....................................................................................... 151
Hình 9-15 Liên kết có thứ tự ................................................................................ 151
Hình 9-16 Lớp liên kết ......................................................................................... 152
Hình 9-17 Liên kết nhiều bên ............................................................................... 152
Hình 9-18 Tụ hợp – Gộp ...................................................................................... 152
Hình 9-19 Gán trách nhiệm cho một lớp .............................................................. 154
Hình 9-20 Liên kết không úng ắn ..................................................................... 155
Hình 9-21 Liên kết dư thừa .................................................................................. 155
Hình 9-22 Thuộc tính dư thừa .............................................................................. 156
Hình 9-23 Khái quát hóa các lớp .......................................................................... 156
Hình 9-24 Tách phần chung thành liên kết .......................................................... 157
Hình 9-25 Phối hợp kết nhập và thừa kế .............................................................. 157
Hình 9-26 Mối quan hệ kết hợp giữa hai lớp ....................................................... 158
Hình 9-27 Biểu tượng cho lớp biên, lớp thực thể và lớp iều khiển .................... 162
Hình 9-28 Biểu ồ ca sử dụng của hệ ĐKMH ..................................................... 163
Hình 9-29 Các lớp tham gia biểu ồ .................................................................... 166
Hình 9-30 Biểu ồ các lớp tham gia của của UC “Đăng ký giảng dậy” .............. 166 9 lOMoAR cPSD| 40551442
DANH MỤC VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa CSDL Cơ sở dữ liệu ĐKMH Đăng ký môn học NSD Người sử dụng HBH Hệ thống bán hàng HTTT Hệ thống thông tin CNTT Công nghệ thông tin HT Hệ thống QL Quản lýs 10 lOMoAR cPSD| 40551442 LỜI NÓI ĐẦU
Hệ thống thông tin (HTTT) là một trong những ngành mũi nhọn của công nghệ thông
tin (CNTT) ã có nhiều ứng dụng trong quản lý kinh tế ặc biệt là quản lý các doanh nghiệp.
Mặc dù hiện nay có khá nhiều ngôn ngữ lập trình và hệ quản trị cơ sở dữ liệu cũng như các
phần mềm chuyên dụng cho quản lý song ối với một hệ thống quản lý lớn việc vận dụng
ngay các phần mềm ó là một vấn ề gặp không ít khó khăn.
Các hệ thống thông tin tin học hoá chưa áp ứng ược yêu cầu của các nhà quản lý có
nhiều nguyên nhân song nguyên nhân vô cùng quan trọng ó là các nhà xây dựng hệ thống
thông tin không ược trang bị kiến thức cơ bản về phân tích và thiết kế, thiếu kinh nghiệm
tham gia vào quá trình phân tích thiết kế dẫn ến giai oạn cài ặt thay ổi nhiều, thậm trí thất
bại gây ra sự lãng phí trong việc khai thác, bảo trì và phát triển hệ thống.
Một trong những nguyên nhân chính làm cho các sản phẩm phần mềm trong lĩnh vực
quản lý thiếu tính chuyên nghiệp là còn thiếu rất nhiều những nhà phân tích. Đó là những
chuyên gia tin học có thể phân tích tìm hiểu, khảo sát sự hoạt ộng của các xí nghiệp, doanh
nghiệp, các tổ chức hành chính xã hội ể thiết kế các hệ thống tin học phục vụ công tác quản lý trong mọi lĩnh vực.
Để áp ứng nhu cầu về phát triển ội ngũ cán bộ chuyên ngành về công nghệ thông tin
trong chương trình Công nghệ thông tin quốc gia môn học “Phân tích và thiết kế hệ thống
thông tin” trở thành môn học chính trong ngành CNTT ở các trường ại học, cao ẳng. Cuốn
sách này ề cập tới việc phân tích và thiết kế một HTTT.
Phân tích thiết kế hệ thống thông tin là phương pháp luận ể xây dựng và phát triển hệ
thống thông tin bao gồm các lý thuyết, mô hình, phương pháp và các công cụ sử dụng trong
quá trình phân tích và thiết kế hệ thống. Tài liệu học tập này ược giảng dạy ở năm thứ ba
của bậc ào tạo ại học. Nội dung chính của cuốn sách ược sắp xếp theo thứ tự các giai oạn phát triển hệ thống: -
Giai oạn khảo sát, tìm hiểu nhu cầu hệ thống nhằm xác ịnh hệ thống ược lập ra
áp ứng nhu cầu gì của người dùng -
Giai oạn phân tích nhằm i sâu chi tiết vào các chức năng và dữ liệu của hệ thống,
cho biết hệ thống phải làm gì -
Giai oạn thiết kế nhằm ưa ra các quyết ịnh về cài ặt hệ thống, ể sao cho hệ thống
vừa thoả mãn các các yêu cầu mà giai oạn phân tích ã ưa ra ồng thời chú trọng ến khả năng 11 lOMoAR cPSD| 40551442
thích ứng với các ràng buộc trong thực tế, mang tính khả thi dù phải thoả hiệp một số các tiêu chuẩn nhất ịnh -
Giai oạn cài ặt bao gồm công việc chính là lập trình và kiểm sửa. Đây là giai oạn
chuyển các kết quả phân tích thiết kế thành các sản phẩm ứng dụng. -
Giai oạn khai thác và bảo trì là triển khai hệ thống vào sử dụng ồng thời hiệu
chỉnh các sai lỗi và thay ổi khi phát hiện những chỗ chưa thích hợp. Nội dung trong tài liệu
ược bổ sung thêm hai chương về phân tích thiết kế hướng ối tượng, nhằm giúp sinh viên
mở rộng sự hiểu biết và cách tiếp cận của mình về một vấn ề mới, có thể sử dụng các phần
mềm lập trình hướng ối tượng với ứng dụng thực tế trong những năm gần ây.
Để cho sinh viên có thể tự kiểm tra ánh giá sự tiếp thu bài giảng thì ngoài các thí dụ
trong các phần bài giảng, chúng tôi ã ưa vào các câu hỏi, bài tập ngay cuối mỗi chương bao
gồm cả các câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi luận giải nhằm cô ọng các kiến thức ã trình bày.
Cuối tài liệu chúng tôi ưa thêm một số bài tập lớn, bài thi các khoá trước ể sinh viên tham khảo.
Liên quan ến môn học òi hỏi người ọc cần có các kiến thức về:
+ Cơ sở dữ liệu: Cung cấp các kiến thức và mô hình về cách tổ chức các cơ sở dữ liệu
lớn, ặc biệt là các nguyên lý của các hệ quản trị cơ sở dữ liệu, các hiểu biết sơ ẳng về CSDL
như khái niệm về quan hệ, phụ thuộc hàm, phụ thuộc hàm sơ cơ ẳng, phụ thuộc hàm trực
tiếp, các dạng chuẩn 1NF, 2NF, 3NF...
+ Kỹ thuật lập trình: Mặc dù phân tích và thiết kế HTTT không ề cập chi tiết việc lập
trình, song trong giai oạn thiết kế chương trình, sinh viên òi hỏi phải có các kỹ năng về các
kỹ thuật lập trình như phương pháp thiết kế chương trình từ trên xuống (top-down), làm
mịn dần, tinh chỉnh từng bước, ệ qui, thuật giải và ộ phức tạp về thuật giải, lập trình cấu
trúc và lập trình hướng ối tượng... Các ngôn ngữ lập trình chuyên dụng chẳng hạn như các
hệ quản trị cơ sở dữ liệu: ACCESS, SQL SERVER, VISUAL STUDIO,…
+ Về quản trị doanh nghiệp: Các kiến thức về cấu trúc tổ chức, nhân sự, tài chính, vật
tư, kế toán, lập kế hoạch, triển khai dự án tin học. Sự hiểu biết về quản lý kinh tế là thật sự
cần thiết ối với người phân tích thiết kế hệ thống.
Ngoài ra sinh viên cần có hiểu biết tối thiểu về lý thuyết hệ thống, có thể sẽ ược giới thiệu
trong phần ầu của cuốn sách. Với kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm môn Phân tích thiết
kế HTTT, cũng như qua làm thực tế các dự án tin học nói chung, dù ã có những kết quả
nhất ịnh, nhưng với một yêu cầu to lớn nghiêm túc của môn học chắc rằng cuốn sách này 12 lOMoAR cPSD| 40551442
còn thiếu sót mong các ồng nghiệp lượng thứ và góp ý ể có chỉnh lý kịp thời. Cuốn sách
này ược dùng như tài liệu cho môn học Phân Tích Thiết Kế Hệ thống Thông tin.
CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG VÀ HỆ THỐNG THÔNG TIN MỤC ĐICH
Cung cấp các kiến thức chung về hệ thống, hệ thống thông tin tiêu biểu. Quy trình
xử lý thông tin và ặc thù xử lý thông tin trong mỗi hệ thống. NỘI DUNG CHI TIẾT
1.1 Khái niệm chung về hệ thống
1.1.1 Định nghĩa:

Hệ thống là tập hợp các phần tử tương tác ược tổ chức nhằm thực hiện một mục ích
xác ịnh. Áp dụng ịnh nghĩa này vào các tổ chức ta cần chính xác hoá một số khái niệm:
Các phần tử ở ây tập hợp các phương tiện vật chất và nhân lực.
Tổ chức tạo thành một hệ thống mở, nghĩa là liên hệ với một môi trường. Một số
phần tử của hệ thống có sự tương tác với bên ngoài (cung ứng, thương mại, v.v…).
Các tổ chức ều là những hệ thống sống và phát triển, vì vậy mặt ộng là cơ bản.
1.1.2 Một số loại hệ thống:
Ba mức cần phải quan tâm trong phân tích các dòng ó là ba phân hệ tạo thành xí
nghiệp: hệ thống tác nghiệp / sản xuất, hệ thống quyết ịnh hoặc iều khiển và hệ thông tin.
Ba hệ thống của tổ chức: H ệ quy ết ị nh H ệ thông tin H ệ tác nghi ệ p
Hình 1-1 Ba loại hệ thống tổ chức 13 lOMoAR cPSD| 40551442
Dưới ây ta sẽ xét 3 hệ thống của một tổ chức là xí nghiệp:
1.1.2.1. Hệ thống quyết ịnh
Gồm con người, phương tiện, các phương pháp có chức năng iều khiển, kiểm soát
các hoạt ộng tác nghiệp hướng theo mục tiêu của hệ thống.
Hoạt ộng quản lý của hệ quyết ịnh có thể hình dung như 1 dãy các thao tác: Ra quyết
ịnh và tổ chức thực hiện các quyết ịnh
Hệ thống quyết ịnh có liên quan ến các tác vụ quản lý, có thể tìm ở ây các quyết ịnh
chiến lược, quyết ịnh chiến thuật, dài hoặc trung hạn (tăng phần thị trường, thay ổi lượng
xe tiêu thụ),
ngắn hạn (mục tiêu: thay ổi cách thức quản lý dự trữ, nghiên cứu một "chiến
dịch" thăm dò thị hiếu khách hàng nhằm hướng họ vào sản phẩm mới của xí nghiệp)

1.1.2.2. Hệ thông tin:
Hệ thông tin là hệ thống có vai trò quan trọng trong việc liên hệ hai hệ thống quyết ịnh
và tác nghiệp, bảo ảm chúng vận hành làm cho tổ chức ạt các mục tiêu ặt ra. Ta có thể nối
khớp ba phân hệ trên như sau: HTĐK ( ) HQĐ H ệ Thông tin Môi trườ ng HS X (H ệ TN)
Hình 1-2 Khớp nối ba phân hệ thông tin Hệ thông tin gồm: 14 lOMoAR cPSD| 40551442 -
Tập hợp các thông tin (hữu ích / vô ích, có cấu trúc hoặc không có cấu trúc, hình
thức hoặc phi hình thức luân chuyển trong xí nghiệp). -
Cách thức sử dụng chúng (quy tắc quản lý). -
Tập hợp các phương tiện giúp sử lý thông tin. Thông qua thông tin, tất cả các
cán bộ công nhân viên quan hệ với nhau, liên hệ giữa họ với các phương tiện cho phép xử lý những thông tin này.
Mục tiêu của hệ thông tin: -
Cung cấp cho hệ quyết ịnh tất cả thông tin cần thiết trong quá trình ra quyết ịnh
(các thông tin xuất phát từ môi trường hoặc từ hệ tác nghiệp). -
Chuyển các thông tin từ hệ quyết ịnh cho hệ tác nghiệp và môi trường bên ngoài.
Hoạt ộng hệ tổ chức ược ánh giá tốt hay xấu tùy thuộc vào chất lượng của việc xử lý, sự
phù hợp của hệ thông tin.
1.1.2.3. Hệ tác nghiệp, sản xuất
Gồm con người, phương tiện, phương pháp trực tiếp thực hiện mục ích của hệ thống
Hệ tác nghiệp có liên quan với tất cả các hoạt ộng sản xuất, tìm kiếm khách hàng mới,
v.v... một cách tổng quát là các hoạt ộng nhằm thực hiện các công việc có tính cách cạnh
tranh ể ạt ược mục tiêu ã xác ịnh bởi hệ quyết ịnh.
Những phần tử cấu thành ở ây là nhân lực (thực hiện các công việc), phương tiện (máy,
thiết bị, dây chuyền công nghệ, v.v...), các thành phần này tác ộng tương hỗ với nhau ể áp
ứng mục tiêu: ví dụ như sản xuất ra một lượng xe dự ịnh trước.
1.1.3 Các ặc trưng cơ bản của hệ thống
1.1.3.1. Tính tổ chức:
Giữa các phần tử trong hệ thống phải có mối quan hệ nhất ịnh, quan hệ có hai loại: -
Quan hệ ổn ịnh: là quan hệ tồn tại lâu dài cần phải nghiên cứu khi xét ến mối
quan hệ. Quan hệ ổn ịnh không có nghĩa là bất biến, nó có biến ộng nhưng vẫn giữ ược
mức ổn ịnh tương ối. Ví dụ: Số công nhân trong một xí nghiệp là không ổn ịnh nhưng khi
xét ến số lượng nói chung là ổn ịnh, tức là sự tăng, giảm không áng kể. -
Quan hệ không ổn ịnh: là những quan hệ tồn tại tức thời. Ví dụ: Các chuyến công
tác ột xuất của nhóm nhân viên trong cơ quan, v.v...
1.1.3.2. Tính biến ộng: 15 lOMoAR cPSD| 40551442
Bất kỳ một hệ thống nào cũng có tính biến ộng, tức là có sự tiến triển và hoạt ộng bên trong hệ. -
Tiến triển là sự tăng trưởng hay suy thoái của hệ thống. Ví dụ: Hệ thống kinh
doanh của một công ty có thể có lúc lãi, lỗ v.v... -
Hoạt ộng: các phần tử của hệ thống có sự ràng buộc với nhau, quan hệ này ược
duy trì nhằm ạt ến mục ích cao nhất là kinh doanh. Hoạt ộng của hệ thống nhằm biến cái
VÀO thành cái RA. Ví dụ: G ỗ
H ệ th ố ng s ả n xu ấ t V ậ t trang trí
Hình 1.3 Quá trình biến ổi trong hệ thống thông tin
1.1.3.3. Hệ thống phải có môi trường hoạt ộng:
Môi trường là tập hợp các phần tử không thuộc hệ thống nhưng có thể tác ộng vào hệ
thống hoặc bị tác ộng bới hệ thống. Hệ thống và môi trường không thể tách rời nhau. Ví
dụ: Hệ thống sản xuất / kinh doanh không thể tách rời với môi trường khách hàng.
1.1.3.4. Tính iều khiển:
Cơ chế iều khiển nhằm phối hợp, dẫn dắt chung các phần tử của hệ thống ể chúng
không trượt ra ngoài mục ích (tính hướng ích) của hệ thống ( ây là nhiệm vụ của môn iều khiển học).
Khi nói ến quan iểm hệ thống, ta cần nhìn ra mối quan hệ tổng thể với ích chung, hoạt
ộng chung thấy âu là quan hệ ổn ịnh, âu là môi trường.
1.1.4 Hệ thống và môi trường
1.1.4.1. Mối liên hệ giữa hệ thống và môi trường 16 lOMoAR cPSD| 40551442
Xét m ộ t h ệ th ố ng xí nghi ệ p và các m ố i liên h ệ c ủ a nó v ới môi trường. Môi trườ ng này
g ồ m nh ữ ng nhà cung c ấ p ( )
NCC , nhà th ầ u (NT
) , nh ững cơ quan nhà nướ c ( CQNN) , nh ữ ng
cơ quan tài chính ( CQTC) trung gian, các ạ i lý ( )
ĐL , các khách hàng tr ự c ti ế p. Mô hình
sơ lượ c m ố i liên h ệ gi ữ a xí nghi ệp và môi trườ ng c ủ a nó th ể hi ện như sau: Nguyên v ậ t li ệ u, Nhà D ị ch v ụ Ngân hàng nhiên li ệ u cung c ấ p Thanh toán Thanh toán chi phí Bán thành D ị ch v ụ ph ẩ m Xí nghi ệ p Cơ quan hành Nhà th ầ u Thanh toán Thanh toán chính S ả n ph ẩ m Thanh toán S ả n ph ẩ m Thanh toán Khách Đạ i lý S ả n ph ẩ m
Hình 1-3 Mô hình sơ lược mối liên hệ giữa xí nghiệp và môi trường
1.1.4.2. Phân tích các liên hệ với môi trường:
Các mối liên hệ tồn tại giữa hệ thống và các tổ chức khác nhau tạo thành một môi trường
kinh tế thường ược biểu diễn bởi các dòng (luồng) ngoại, trái với dòng nội có nguồn từ bên
trong của một tổ chức và có thể phân thành 4 loại: -
Dòng của cải vật chất (nguyên nhiên liệu, sản phẩm cuối cùng) -
Dòng dịch vụ (cung cấp tiền vay, tham vấn, bảo trì, v.v...) -
Dòng tiền tệ (thanh toán khách hàng và người cung cấp) -
Dòng thông tin (thông tin về công tác, thông báo về quảng cáo, v.v.) 17 lOMoAR cPSD| 40551442
Nếu tồn tại dòng của cải vật chất, tất yếu òi hỏi những dòng thông tin hình thức hoặc
phi hình thức. Ví dụ: ối với dòng các cấu kiện rời của một nhà cung cấp nào ó, người ta sẽ
gặp những dòng thông tin sau: -
Những dòng thông tin không chính thức: những buổi trao ổi qua iện thoại, thông
tin truyền khẩu của những người ại diện, v.v... -
Những dòng thông tin chính thức:
+ Các ề nghị về giá cả ược gởi ến bằng Fax hoặc Telex. + Thư tín.
+ Những hồ sơ có liên quan ến những dòng vật chất: phiếu ặt hàng, giấy báo ã nhận hàng, phiếu cung ứng.
1.2 Hệ thống thông tin
1.2.1 Hệ thống thông tin:

- Hệ thống thông tin (Information System) là hệ thống sử dụng công nghệ thông tin
ể thu thập lưu trữ, xử lý, truyền và biểu diễn thông tin.
- Là hệ thống bao gồm các bộ phận sau:
+ Phần cứng (các thiết bị) + Phần mềm + Con người
+ Các thủ tục, qui tắc quản lý, tổ chức
+ Các dữ liệu ược tổ chức ược hình thành ể làm nhiệm vụ thu thập, lưu trữ, xử
lý, truyền và biểu diễn thông tin.
- Chức năng của hệ thống thông tin: Hệ thống thông tin có 4 chức năng chính là ưa
thông tin vào, lưu trữ, xử lý và ưa ra thông tin.
+ Hệ thống thông tin có thể nhận thông tin vào dưới dạng:
▪ Các dữ liệu gốc và một chủ iểm., một sự kiện hoặc một ối tượng nào ó trong hệ thống.
▪ Các yêu cầu xử lý cần cung cấp thông tin. ▪ Các lệnh
+ Hệ thống thông tin có thể thực hiện:
▪ Sắp xếp dữ liệu theo một thứ tự nào ó. 18 lOMoAR cPSD| 40551442
▪ Sửa chữa thay ổidữ liệu trong bộ nhớ
▪ Thực hiện các tính toán tạo ra thông tin mới
▪ Thống kê, tìm kiếm, các thông tin thoả mãn một ìều kiện nào ó.
+ Hệ thống thông tin có thể lưu trữ các loại thông tin khác nhau với các cấu trúc a
dạng, phù hợp với nhiều loại thông tin và phương tiện xử lý thông tin, ể phục vụ cho các
yêu cầu xử lý thông tin và phương tiện xử lý thông tin khác nhau.
+ Hệ thống thông tin có thể ưa dữ liệu vào các khuôn dạng khác nhau ra các thiết bị
như bộ nhớ ngoài, màn hình, máy in, thiết bị mạng hoặc các thiết bị iều khiển.
1.2.2 Mô hình hệ thống thông tin
Khái niệm: Mô hình (model) là một dạng trừu tượng hoá của hệ thống thực. Mục ích của mô hình hoá:
+ Mô hình hóa ể hiểu hệ thống.
+ Mô hình hoá ể trao ổi
+ Mô hình hoá ể hoàn chỉnh hệ thống
Các thành phần của một phương pháp mô hình hoá hệ thống:
+ Tập hợp các khái niệm và mô hình: Mỗi phương pháp ều phải dựa trên một số không
nhiều các khái niệm cơ bản, và sử dụng một số dạng mô hình nhất ịnh kèm với các kỹ thuật
ể triển khai hay biến ổi mô hình ó.
+ Một tiến ộ triển khai: bao gồm các bước i lần lượt, các hoạt ộng cần làm, các sản phẩm
qua từng giai oạn, cách iều hành với tiến ộ ó và cách ánh giá chất lượng các kết quả thu ược.
+ Các công cụ trợ giúp: Đó là các phần mềm hỗ trợ cho quá trình mô hình hoá.
1.2.3 Phân loại hệ thống thông tin
1.2.3.1. Hệ thống thông tin quản lý (Management information systems)
Là hệ thống nhằm cung cấp các thông tin cần thiết cho sự quản lý, iều hành của một
doanh nghiệp. Hạt nhân của hệ thống thông tin quản lý là một CSDL chứa các thông tin
phản ánh tình trạng và hoạt ộng kinh doanh hiện thời của doanh nghiệp. Các hệ thống thông
tin quản lý thường ược phân làm 2 mức:
- Mức thấp, hay còn gọi là mức tác nghiệp, hệ thống chỉ có nhiệm vụ in ra các bảng biểu,
chứng từ giao dịch theo khuôn mẫu của cách xử lý bằng tay truyền thống. Hệ thống lúc 19