Tiểu luận tình hình lao động và việc làm khu vực phía nam trong trạng thái bình thường mới | Môn kinh tế vĩ mô

lOMoAR cPSD| 47207194 lOMoAR cPSD| 47207194 MỤCLỤC LỜI MỞ
ĐẦU........................................................................................................1
1. Tác ộng của dịch bệnh Covid-19 ến lao ộng và việc làm ở khu vực
phía Nam .............................................................................................................. 1
1.1 Khái quát tình hình dịch bệnh ......................................................................... 1
1.2 Những tác ộng của dịch bệnh ến lao ộng và việc làm ở khu vực miềnNam .. 4
2. Thực trạng lao ộng và việc làm trong trạng thái bình thường mới ........... 6
2.1 Bối cảnh chung của khu vực miền Nam trong trạng thái bình thường mới ... 6
2.2 Ảnh hưởng của dịch COVID-19 tới cơ cấu thị trường lao ộng .................... 12
2.3 Ảnh hưởng tới những lao ộng sản xuất nông sản ......................................... 13
3. Giải pháp hỗ trợ người lao ộng trong trạng thái bình thường mới ......... 14
trong trạng thái bình thường mới của Nhà nước ................................................. 14
3.2 Sự hỗ trợ từ các ịa phương, doanh nghiệp .................................................... 17
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 19
3.1 Từ các chính sách hỗ trợ trong thời gian giãn cách ến các chính sánh lOMoAR cPSD| 47207194 LỜIMỞĐẦU
Lời ầu tiên, nhóm em xin gửi lời cảm ơn chân thành ến Thầy Trần Bá
Thọ- người ã giảng dạy và hướng dẫn chúng em học tập bộ môn Kinh tế học Vĩ
mô. Qua cách truyền ạt cùng những ví dụ, minh chứng thực tế ược thầy lồng
ghép vào trong các bài học giúp chúng em hiểu thêm
ược các kiến thức liên
quan ến hoạt ộng kinh tế của ất nước cũng như ảnh hưởng của nền kinh tế trên thế giới...
Nhận thấy thực tế iều kiện cuộc sống của toàn xã hội bị ảnh hưởng nghiêm
trọng bởi sự bùng phát của
ại dịch COVID-19, ặc biệt là người lao ộng và
vấn ề giải quyết việc làm, nhóm chúng em ã quyết ịnh thực hiện nghiên cứu ề tài
“Tình hình lao ộng và việc làm khu vực phía nam ( TPHCM, Đông Nam bộ,
Đồng bằng sông Cửu Long) trong trạng thái bình thường mới. Thực trạng và
giải pháp”.
Thông qua bài nghiên cứu, nhóm em hi vọng sẽ mang ến cái nhìn toàn cảnh
về thực trạng cũng như những ảnh hưởng, hậu quả nặng nề mà dịch bệnh mang
lại, ồng thời ưa ra các giải pháp cho vấn ề giải quyết lao ộng và việc làm trong
trạng thái bình thường mới.
1. Tác ộng của dịch bệnh Covid-19 ến lao ộng và việc làm ở khu vực phía Nam
1.1 Khái quát tình hình dịch bệnh
Có lẽ bây giờ mọi người không ai là còn xa lạ với cụm từ “COVID-19”, ây là một chủ
ề trong những năm gần ây luôn thu hút ược sự quan tâm ặc
biệt từ dư luận. Vậy “COVID-19” là gì mà lại khiến mọi người phải bận tâm ến như vậy? 1 lOMoAR cPSD| 47207194
Đầu tiên, ta hãy cùng tìm hiểu về nguồn gốc dịch bệnh này, nó ược phát
hiện lần ầu tiên tại một chợ hải sản ở Vũ Hán, Trung Quốc vào cuối năm 2019
với tên gọi là virus Corona. Đặc biệt, virus này cực kỳ nguy hiểm với những
người có hệ miễn dịch yếu hoặc có bệnh lý nền như : bệnh tim, bệnh về
ường hô hấp,…, người lớn tuổi và trẻ em. Đây là những ối tượng khó iều trị và có thể gây nguy hiểm
ến tính mạng. Nếu không phát hiện và iều trị kịp thời
thì có thể dẫn ến tử vong. Bệnh Covid-19 lây nhiễm ở người qua ường tiếp
xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh qua ường hô hấp hoặc gián tiếp qua các vật
dụng hoặc bề mặt bị nhiễm mầm bệnh. Vì tính chất nguy hiểm cũng như mức
ộ lây lan ã khiến loại virus này ã nhanh chóng trở thành ại dịch, gây ảnh hưởng
nghiêm trọng ến toàn cầu. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, WHO, tính
ến nay ã có hơn 448 triệu ca nhiễm với hơn 6,01 triệu người tử vong và chưa có
dấu hiệu dừng lại. Đại dịch COVID-19 nghiêm trọng hơn so với hầu hết các ại
dịch khác trong thế kỷ 20 và 21. Khi dịch bệnh mới bắt ầu bùng phát, mỗi
ngày cả thế giới có ến hàng trăm nghìn ca mắc mỗi ngày. Không ngoại lệ, Việt
Nam ta cũng là một trong những quốc gia phải chịu ảnh hưởng trực tiếp của dịch bệnh và
ặc biệt là các tỉnh thuộc khu vực phía Nam.
Kể từ ầu năm 2020 ến nay, Việt Nam ta ã trải qua 4 ợt dịch và ợt dịch có
thể nói là khủng hoảng nhất chính là phải kể ến là ợt dịch lần thứ 4 (từ
27/04/2021 ến nay). Đây là
ợt dịch mà có lẽ người dân Việt Nam không thể
nào quên ược vì ộ ảnh hưởng của nó, lần ầu tiên mà nền kinh tế nước ta tăng
trưởng âm từ sau giải phóng. Đợt dịch lần thứ 4 là ợt dịch lớn nhất, nhiều au
thương nhất kể từ khi bắt ầu dịch bệnh Covid-19, chỉ riêng ợt dịch lần thứ 4
nước ta ã ghi nhận hơn 2 triệu ca mắc Covid-19 với số ca mắc mỗi ngày là hàng
chục ngàn ca mắc mới mỗi ngày. 2 lOMoAR cPSD| 47207194
Hình 1: Bệnh viện dã chiến số 13 tại huyện Bình Chánh, TP.HCM
Dịch bệnh ã gây ra những ảnh hưởng rất lớn tới nhiều lĩnh vực, chẳng hạn
như về ngành du lịch, ây là ngành chịu tác ộng nghiêm trọng nhất do số lượng
khách du lịch trong nước lẫn nước ngoài sẽ bị giảm i rất nhiều vì lo ngại sự lây
lan của dịch bệnh. Theo Tổng cục Du lịch, ngành du lịch Việt Nam ước tính sẽ
thiệt hại trong “khoảng từ 6 - 7 tỷ USD” trong 2 quý ầu năm bởi riêng du
khách Trung Quốc, sẽ giảm 90 - 100%. Ngoài Trung Quốc, theo ước tính của
các cơ quan chức năng, số lượng khách từ các quốc gia khác nhập cảnh vào Việt
Nam cũng sẽ giảm mạnh, khoảng 50% - 60% trong giai oạn có dịch.
Hay là về lĩnh vực giáo dục, ào tạo, kể từ khi bùng dịch tất cả các trường
học trên cả nước ều phải dừng việc dạy học trực tiếp và chuyển sang hình thức dạy trực tuyến
ể tránh sự lây lan. Các kì thi quan trọng như thi vượt cấp hay kỳ thi THPT quốc gia ều phải
ược lên kế hoạch ể lùi lại cho ến khi tình
hình dịch bệnh ổn ịnh hơn. 3 lOMoAR cPSD| 47207194
1.2 Những tác ộng của dịch bệnh ến lao ộng và việc làm ở khu vực miền Nam
Trong nước, tiếp nối kết quả ã ạt ược của năm 2020, những tháng ầu năm
2021, kinh tế vĩ mô nước ta tiếp tục ổn ịnh và bắt ầu khởi sắc. Tuy nhiên, làn sóng
dịch Covid-19 bùng phát từ cuối tháng 04/2021 với biến chủng mới có tốc ộ lây
lan nhanh chóng, nguy hiểm, diễn biến phức tạp tại nhiều ịa phương, ặc biệt tại
các tỉnh, thành phố kinh tế trọng iểm ã ảnh hưởng nghiêm trọng ến ời sống, sức
kh e, tính mạng của người dân và hoạt ộng sản xuất kinh doanh. Tổng sản phẩm
trong nước (GDP) quý III/2021 ước tính giảm 6,17% so với cùng kỳ năm trước,
là mức giảm sâu nhất kể từ khi Việt Nam tính và công bố GDP quý ến nay. Dịch
bệnh ã trực tiếp giáng một cú òn mạnh vào hầu hết tất cả các lĩnh vực, gây hậu quả
nghiêm trọng, ặc biệt là về vấn ề lao ộng, việc làm và nhất là ở khu vực miền Nam.
Thị trường lao ộng ối mặt với tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng với hàng loạt
kỷ lục tiêu cực ược xác lập, hàng triệu lao ộng bị mất việc làm, bị cắt giảm thu
nhập. Cơ hội tìm kiếm ược việc làm của người lao ộng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Trong cơn bão ại dịch, Đông Nam Bộ là vùng chứng kiến sự sụt giảm mạnh
nhất về tỷ lệ người tham gia lực lượng lao ộng, với 62,8% (giảm 7,9 iểm phần
trăm so với quý trước và cùng kỳ năm trước), tiếp theo ó là Đồng bằng sông Cửu
Long với 65,4% (giảm lần lượt so với quý trước và cùng kỳ năm trước là 3,3 iểm
phần trăm và 5,4 iểm phần trăm) và Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung với
66,8% (lần lượt giảm 2,2 iểm phần trăm so với quý trước và 4,0 iểm phần trăm so
với cùng kỳ năm trước). 4 lOMoAR cPSD| 47207194
Đơn vị tính: Triệu người
Hình 2: Lực lượng lao ộng các quý, năm 2020 và 2021
Đợt dịch COVID-19 lần thứ 4 diễn biến phức tạp, kéo dài ã ảnh hưởng lớn
ến thị trường lao ộng và người lao ộng tự do tại 19 tỉnh, thành phố phía Nam.
Tính ến cuối tháng 8/2021, tại các tỉnh, thành phía Nam ã có gần 2,5 triệu lao
ộng trong các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh phải ngừng việc, chiếm
70% số lao ộng phải ngừng việc của cả nước.
Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những ịa phương có số doanh
nghiệp phải tạm ngừng kinh doanh ạt kỷ lục trong giai oạn 2016 – 2020 với hơn
23.000 doanh nghiệp, hơn 625.000 người lao ộng ở các quận, huyện, thành phố
Thủ Đức và các khu chế xuất, khu công nghiệp ở thành phố bị mất việc, ngừng việc. Bình Dương là
ịa phương nằm trong khu vực kinh tế trọng iểm ở phía
Nam. Tỉnh có 50.000 doanh nghiệp với hơn 1,2 triệu lao ộng ến từ hầu hết các
tỉnh, thành trong cả nước. Đầu quý II/2021, thị trường lao ộng tại tỉnh vẫn trong
tình trạng thiếu lao ộng. Các doanh nghiệp ã triển khai nhiều biện pháp, hình thức tuyển lao ộng ể
áp ứng nhu cầu sản xuất. Nhưng, diễn biến phức tạp
của ợt dịch COVID-19 lần thứ 4 ã khiến việc tuyển dụng của các doanh
nghiệp càng gặp khó khăn, ồng thời gây tình trạng thất nghiệp dài ngày cho
những lao ộng bị nghỉ việc hoặc về quê tránh dịch khi áp dụng các biện pháp
phòng, chống dịch bệnh trên toàn tỉnh.
Tương tự, tại Đồng bằng sông Cửu Long, ợt bùng phát dịch
COVID-19 lần thứ 4 cũng tác ộng mạnh ến cả cung và cầu lao ộng ở khu 5 lOMoAR cPSD| 47207194
vực này. Sự bùng phát của dịch COVID-19 lần thứ 4 trong 3 tháng 6, 7 và 8 ã
khiến gần 10.000 doanh nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long rút kh i thị
trường. Cũng từ tháng 6 ến hết tháng 8/2021, gần 90% doanh nghiệp trong khu
vực ã tạm ngưng hoạt ộng. Điều này ồng nghĩa với số lượng lớn người lao ộng
rơi vào tình trạng phải nghỉ việc, không có việc làm.
Cuộc khủng hoảng ã biến thành một cú sốc ối với thị trường kinh tế và
lao ộng, không chỉ gây ảnh hưởng ến nguồn cung (sản xuất hàng hóa và dịch vụ)
mà còn tác ộng tới cả nhu cầu (tiêu dùng và
ầu tư) dẫn ến hàng loạt lao
ộng rơi vào tình cảnh thất nghiệp, theo phát biểu tại buổi họp báo về tình hình
lao ộng việc làm quý III/2021 và 9 tháng năm 2021 cho biết trong ại dịch
COVID-19 lần thứ tư diễn biến phức tạp, lây lan nhanh và kéo dài ã làm tăng tỷ
lệ và số người thiếu việc làm trong ộ tuổi quý III/2021 lên mức cao nhất trong vòng 10 năm qua. Đơn vị tính: %
Hình 3: Tỷ lệ người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực chia theo tình
trạng tham gia thị trường lao ộng, quý II và quý III năm 2021
2. Thực trạng lao ộng và việc làm trong trạng thái bình thường mới
2.1 Bối cảnh chung của khu vực miền Nam trong trạng thái bình thường mới Như thế nào
ược gọi là “Bình thường mới”? Bình thường mới là
khái niệm ược dùng ể ề cập tới sự thay ổi các hoạt
ộng, quan hệ xã hội và 6 lOMoAR cPSD| 47207194
hành vi của con người sau ại dịch Covid-19. Trạng thái “bình thường mới” là trạng thái mà ở
ó ất nước vừa tập trung chống dịch vừa khôi phục và phát
triển lại nền kinh tế như trước khi xảy ra
ại dịch. Dịch bệnh là vấn ề diễn ra
trên quy mô toàn cầu, tình huống bất thường không ai oán trước ược, tác ộng ến
toàn thể xã hội, không phụ thuộc vào trình ộ phát triển hay thể chế chính trị.
Dịch bệnh òi h i mỗi con người, tổ chức và toàn xã hội phải năng ộng và có khả
năng chống chịu, thích ứng với bối cảnh và tình hình mới. Sau ại dịch, trạng thái
bình thường mới ặt ra nhiều vấn ề phải ịnh hình lại, phải ối mặt với nhiều
rủi ro xã hội như: ô nhiễm môi trường, biến ổi khí hậu, ặc biệt là vấn ề về
nguồn lao ộng và việc làm…
Khảo sát từ Bộ Công an cho biết hơn 2,1 triệu người, chiếm 60% tổng
số lao ộng nhập cư ở TP Hồ Chí Minh và Long An, Bình Dương, Đồng Nai, có
nguyện vọng về quê. Nếu tất cả nguyện vọng ều ược áp ứng, khó có thể
tưởng tượng thành phố sẽ vận hành như thế nào trong “bình thường mới”. Hiện
tại, chỉ số sử dụng lao ộng của TP Hồ Chí Minh chỉ bằng 37% so cùng kỳ năm
ngoái. Thành phố không khác gì cỗ máy không có ộng cơ.
Đặc biệt, từ ầu tháng 10/2021, khi TP Hồ Chí Minh và một số tỉnh, thành
phố phía nam như Bình Dương, Đồng Nai… dần nới l ng giãn cách xã hội, mỗi
ngày có khoảng hàng chục ngàn người dân là những người lao ộng trên ịa bàn ã
dời phố về quê, chủ yếu là các tỉnh miền Tây Nam Bộ, Tây Nguyên, miền
Trung... Phần lớn trong số họ từng là lao ộng tại các khu công nghiệp, khu chế
xuất, những nơi tổ chức các hoạt
ộng sản xuất, kinh doanh quan trọng của
ất nước, nay do dịch bệnh bùng phát mạnh mà bị mất việc làm và không có thu
nhập trang trải cuộc sống ể chờ ợi cơ hội i làm trở lại. Trong ó, khoảng 292.000
người về từ TP Hồ Chí Minh và 450.000 người trở về từ các tỉnh, thành khác
phía Nam. Các tỉnh có ông lao ộng trở về theo ước tính là: An Giang 40.000
người, Sóc Trăng 33.000, Kiên Giang 32.000 người, Cà Mau gần 21.000 người, Hậu Giang 9.211 người... 7 lOMoAR cPSD| 47207194
Vấn ề người lao ộng ang cố gắng rời kh i TP Hồ Chí Minh và một số tỉnh
ở vùng kinh tế trọng iểm Đông Nam bộ là nghiêm trọng hơn những gì chúng ta
ang thấy và nghĩ. Khi phải về quê
ể tạm lánh thì cũng có nghĩa là họ ã cạn sức
ể trụ lại. Thu nhập không ủ trang trải chi phí cuộc sống cộng thêm
việc thực hiện giãn cách một thời gian dài với iều kiện sinh hoạt thiếu thốn, hạn
chế, gây sức ép lớn về tâm lý. Chính vì vậy, khi có quy ịnh nới l ng giãn cách
thì dĩ nhiên họ sẽ tìm cách về quê.
Hình 4: Những người lao ộng tại các tỉnh phía Nam chạy xe máy về quê do dịch bệnh
Tình hình dịch bệnh ược kiểm soát, trạng thái bình thường mới ược thiết
lập. Kéo theo ó là sự ầu tư, khôi phục sản xuất của các công ty, doanh nghiệp.
Tuy nhiên thách thức cho sự mở cửa trở lại là không nh . Đặc biệt là vấn ề về
nguồn nhân lực.Theo ông Vũ Tiến Lộc, nguyên Chủ tịch Phòng thương mại và
Công nghiệp Việt Nam, ể nối lại chuỗi cung ứng vật tư, nguyên liệu… doanh
nghiệp chỉ cần từ ba ến sáu tháng, còn nối lại chuỗi cung về lao ộng có thể kéo
dài sáu tháng ến cả năm, thậm chí lâu hơn nữa. Lượng người ở các tỉnh, thành
phố phía Nam về quê lớn ồng nghĩa với việc các nhà máy gặp khó khăn khi quay 8 lOMoAR cPSD| 47207194
lại sản xuất sau dịch vì thiếu nguồn lao ộng. Theo thống kê, chỉ tính riêng TP Hồ
Chí Minh, số lượng lao ộng ang làm việc tại khu công nghiệp, khu chế xuất hiện
chỉ khoảng 135.000 người, bằng 46% so trước ây.
Trong khi TP Hồ Chí Minh ang có 17 khu công nghiệp, khu chế xuất óng trên ịa
bàn, em lại gần 1/5 giá trị sản xuất công nghiệp cho thành phố và là ầu tàu
xuất khẩu hàng hóa của cả nước.
Tương tự, Chủ tịch Liên oàn Doanh nghiệp tỉnh Bình Dương Mai Hữu
Tín cho biết, ã có nhiều người lao ộng về quê, cộng thêm với số lao ộng ang về
và muốn về khiến các nhà máy chỉ còn khoảng 50% công nhân. Điều này ồng
nghĩa với việc công suất sản xuất của doanh nghiệp giảm một nửa. Bình thường
sau Tết Nguyên án mọi năm, các doanh nghiệp vẫn bị thiếu khoảng 20-30% lao
ộng, nhưng có thể ược giải quyết trong ngắn hạn vì người lao ộng chủ yếu là
dịch chuyển chỗ làm. Còn hiện nay, do dịch bệnh diễn biến phức tạp, mong
muốn của người lao ộng chủ yếu là về quê ở hẳn nên vấn ề thiếu lao ộng tại các
doanh nghiệp sẽ kéo dài từ nay ến cuối năm. Chính vì vậy, vấn ề tuyển lao ộng
cũng không dễ dàng. Chủ tịch Hội Dệt may Thêu an TP Hồ Chí Minh Phạm
Xuân Hồng, cho biết hiện nay với các doanh nghiệp quy mô nh khoảng 50-60
lao ộng thì việc tìm kiếm lao ộng dễ dàng hơn, còn với quy mô trên 1.000 lao
ộng thì khá khó khăn, ặc biệt là các doanh nghiệp có vốn ầu tư trực tiếp nước
ngoài (FDI). Thực tế, lương của lao ộng trong ngành dệt may nằm trong khoảng
8-10 triệu ồng, với mức lương như vậy, người lao ộng cũng rất khó khăn.
Người lao ộng a phần phải thuê trọ, nên gần như số lương ó chỉ ủ phục vụ cho
nhu cầu ăn ở, sinh hoạt và một vài chi phí khác. 9 lOMoAR cPSD| 47207194
Hình 5: Thời gian qua, nhiều người lao ộng
ã về quê tránh dịch, gây
thiếu hụt lao ộng tại một số khu công nghiệp
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn ề xã hội của Quốc hội Đặng Thuần Phong
cho biết, trong quá trình tiếp xúc cử tri ở tỉnh Bến Tre, gặp gỡ người lao ộng ở
TP Hồ Chí Minh cũng như các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai về Bến Tre và một
số lao ộng khác về Trà Vinh, họ phản ánh không còn gì ể sống, khó bám trụ ược.
Nhiều người lao ộng có con nh , khó khăn ủ iều. Cho nên, việc trở về quê là
nhu cầu thật sự của họ. Người lao ộng không phải không lưu luyến TP Hồ Chí
Minh hay Bình Dương, Đồng Nai bởi ây vốn là nơi mưu sinh, lập nghiệp của
họ. Song, khi gặp khó khăn, những lao ộng này mong sự ùm bọc của quê hương
ể chờ ợi cơ hội khác.
Hiện nay, với các doanh nghiệp FDI thì bài toán thu hút lao ộng lại càng
trở nên căng thẳng vì số lượng lao ộng lên tới hàng nghìn, hàng trăm nghìn
người. Tại Bình Dương, từ những ngày ầu tháng 10, nhiều doanh nghiệp ã rơi
vào tình trạng thiếu hụt lao ộng nghiêm trọng. Nhiều công ty lên kế hoạch khôi
phục hoạt ộng sản xuất, nhưng chỉ có khoảng 50% số công nhân ăng ký trở lại
làm việc. Số lượng công nhân ở lại làm việc thấp dẫn ến năng lực áp ứng ơn
hàng cho ối tác nước ngoài chỉ ạt 40 - 50% so với trước. Nguyên nhân chủ 10 lOMoAR cPSD| 47207194
yếu là người lao ộng ã về quê hoặc tiếp tục xin nghỉ việc sau thời gian dịch bệnh
PGS. TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường
giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, khi người lao ộng về quê sẽ xảy ra tình trạng bất
hợp lý về mặt cung cầu lao ộng giữa các ịa phương. Tại một số ịa phương lớn -
thị trường việc làm trọng iểm, hàng triệu người lao ộng trở về quê, khiến nguồn
cung lao ộng khan hiếm, thậm chí ứng trước nguy cơ ứt gãy chuỗi cung ứng
lao ộng. Trong khi ó, với những công nhân ã về quê sẽ xảy ra tình trạng thiếu
việc làm hoặc chưa bố trí ược công việc ngay.
Tại thời iểm này, nhiều doanh nghiệp ở TP Hồ Chí Minh, Bình Dương,
Đồng Nai, Long An... ối mặt nguy cơ thiếu hụt lao ộng với số lượng lớn, nhất là
lao ộng phổ thông làm việc trong các ngành da giày, dệt may, lắp ráp linh kiện
iện tử... Thiếu nhân công nghiêm trọng nhất ang diễn ra trong các doanh nghiệp
dệt may khi số lao ộng mà các doanh nghiệp cố gắng có ược cũng chỉ áp ứng
ược khoảng 65-70% nhu cầu.
Thực tế, do tình trạng ình trệ kéo dài buộc người lao ộng phải tìm công việc khác
ể làm, hoặc rời các khu công nghiệp về quê. Việc lao ộng ồ ạt trở về
quê thời gian qua tạo thêm áp lực cho thị trường lao ộng, tạo nên nghịch lý về
cung - cầu lao ộng. Mặt khác, khi việc làm tại các ơn vị, doanh nghiệp giảm,
người lao ộng phải tìm kiếm việc làm ở khu vực phi chính thức, dẫn ến số người
làm công việc tự do tăng lên.
Theo báo cáo của Bộ Lao ộng – Thương binh và Xã hội, thời gian qua,
ại dịch COVID-19 ã tác ộng rất tiêu cực
ến thị trường lao ộng. Theo ó,
số lao ộng có việc làm giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều năm qua và có xu
hướng chuyển dịch cơ cấu việc làm tiêu cực khi tăng việc làm trong khu vực
nông, lâm nghiệp, thủy sản và giảm việc làm trong khu vực công nghiệp và dịch
vụ. Đã có sự dịch chuyển lao ộng lớn từ thành thị về nông thôn, từ các trung tâm
kinh tế lớn về các tỉnh, với khoảng 1,3 triệu lao ộng dịch chuyển từ tháng 7 ến tháng 9/2021. 11 lOMoAR cPSD| 47207194
Bộ Lao ộng – Thương binh và Xã hội ánh giá, quan hệ cung - cầu lao
ộng bị mất cân ối cục bộ, nhất là những tỉnh thành phố thuộc vùng kinh tế trọng
iểm Đông Nam Bộ, nơi ã và ang bị tác
ộng rất lớn bởi ại dịch. Các doanh
nghiệp ở các tỉnh, thành phố trọng iểm như: TP Hồ Chí Minh, Long An, Đồng
Nai, Bình Dương có nhu cầu tuyển lao ộng lớn, trong khi một số tỉnh như Thanh
Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh thì số lao ộng không có việc làm nhiều, khả năng tìm
việc làm tại tỉnh gặp khó khăn khi cầu lao ộng không lớn.
Điều này dẫn ến nguy cơ thiếu hụt lao ộng cục bộ ở một số vùng, một số
ngành, lĩnh vực và là vấn ề lớn ặt ra cho các doanh nghiệp khi phục hồi sản xuất.
Theo ó, có khoảng 17,8% doanh nghiệp bị thiếu lao ộng, tập trung cao nhất ở
Bình Dương (36,9%); Bình Phước (34,4%) và TP Hồ Chí Minh (31,8%). Xét
theo nhóm ngành, iện tử thiếu hụt lao ộng cao nhất với 55,6%, tiếp theo là da
giày 51,7%, may 49,2%, sản xuất thiết bị iện 44,5%, dệt 39,5%.
Trong dòng người ó, không chỉ có người lao ộng của các doanh nghiệp,
mà còn là những lao ộng tự do, như bán vé số, buôn bán vỉa hè, làm thuê giúp
việc gia ình… Gánh nặng họ mang không chỉ là cuộc sống của chính mình, mà
cả gia ình ở quê. Khi không còn việc làm, không có thu nhập, không thể có tiền
gửi về quê… Nhiều người không hẳn mất việc, vì doanh nghiệp của họ ược hoạt
ộng theo hình thức “ba tại chỗ”, nhưng họ không thể vào ở hẳn trong nhà máy,
vì còn gia ình, con cái… nên ành phải nghỉ.
Ngay cả khi một số ịa phương ã nới l ng giãn cách, không phải tất cả
doanh nghiệp chọn mở lại vì iều kiện ràng buộc vẫn nặng nề, chi phí lớn, rủi ro
cao, như yêu cầu xét nghiệm toàn bộ người lao ộng 2 lần/tuần ở Bình Dương,
yêu cầu lao ộng phải ở “vùng xanh”… nên tỷ lệ không nh người lao ộng tiếp tục
thất nghiệp, phải tìm cách tồn tại.
2.2. Ảnh hưởng của dịch COVID-19 tới cơ cấu thị trường lao ộng
Và dịch COVID-19 cũng ã ảnh hưởng ến thị trường lao ộng rất nhiều.
Ngay cả ở những nền kinh tế có hỗ trợ tốt cho người lao ộng thì xu hướng thay
ổi việc làm khiến cho cung cầu trên thị trường giai oạn sau COVID-19 bị mất 12 lOMoAR cPSD| 47207194
cân ối. Thí dụ như ngành dịch vụ ăn uống nhà hàng, sau khi mở cửa trở lại thì
ngành này thiếu hụt lao ộng trầm trọng. Rất nhiều lao ộng thậm chí có thâm
niên ã không muốn tiếp tục với nghề nghiệp và quyết ịnh chuyển ổi sang
ngành nghề khác ổn ịnh hơn. Điều này dẫn tới có ngành sẽ thiếu lao ộng, trong
khi một số ngành khác thì số việc làm tạo mới không theo kịp nhu cầu tìm việc,
khiến cho tỷ lệ thất nghiệp tăng vì chỗ cần không có, chỗ có không cần. Với tình
trạng việc làm chính thức bị thu hẹp, số lao ộng có việc làm phi chính thức quý
II/2021 tăng 1,4 triệu người so cùng kỳ, lên 20,9 triệu người, chiếm 57,4% tổng
số lao ộng có việc làm. Ủy ban Xã hội của Quốc hội chỉ ra rằng, tỷ lệ lao ộng
phi chính thức có việc làm hiện nay ược ghi nhận là cao nhất trong vòng ba năm
trở lại ây, ồng nghĩa việc gia tăng số người bị tước i cơ hội có việc làm chính
thức, rơi vào trạng thái dễ tổn thương do việc làm không ổn ịnh, thiếu bền vững,
thu nhập thấp, ít có cơ hội tham gia, thụ hưởng an sinh xã hội.
2.3. Ảnh hưởng tới những lao ộng sản xuất nông sản
Theo Hiệp hội thanh long Bình Thuận, hiện thanh long của nông dân ang
chín ầy vườn nhưng không có người mua do tình hình xuất khẩu qua thị trường
Trung Quốc quá khó khăn, giá thanh long cao nhất hiện nay chỉ bán ược 2 ngàn
ồng/kg, như vậy người nông dân lỗ trắng 8 ngàn ồng/kg. Nhiều nông dân ã chặt b trái, phá vườn,
Huyện Chợ Gạo là vùng chuyên canh cây thanh long với diện tích trên
7.400 ha, trong ó diện tích thanh long cho sản phẩm trên 5.700 ha. Từ khi dịch
Covid-19 xảy ra và nhất là khi ịa phương thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị
số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, việc vận chuyển hàng hóa bị hạn chế
nên việc thu mua thanh long của thương lái có phần chậm hơn và giá thu mua cũng giảm.
Ghi nhận vào ngày 16/8, tại xã Thanh Bình, huyện Chợ Gạo, thanh long
ruột ược thương lái thu mua tại vườn có giá từ 4.000 - 7.000 ồng/kg tùy theo
loại. Nông dân trồng thanh long tại xã Thanh Bình cho biết, những ngày qua, do
ảnh hưởng của dịch Covid-19 làm cho việc xuất khẩu gặp khó khăn, nhiều 13 lOMoAR cPSD| 47207194
doanh nghiệp, cơ sở thu mua thanh long óng cửa nên giá thanh long giảm so với
trước, riêng các loại trái thanh long chất lượng kém, hình dáng không ẹp, quá
thời gian thu hoạch,... thì thương lái không chịu thu mua nên nhà vườn ành phải
b cho cá hay gia súc ăn. Giá bán quá thấp khiến người nông dân thua lỗ nặng nề,
không ủ chi trả chi phí sản xuất cũng như trang trải cuộc sống. Nhiều hộ nông
dân ã phải b trái, phá vườn, thu hẹp diện tích sản xuất thanh long. Còn người
nhân công làm thuê cũng vì thế mà mất i việc làm, lao ộng chính trong nhà giờ
ây trở thành người thất nghiệp, không còn nguồn thu nhập ể chi tiêu cho cuộc sống.
Hình 6: Thanh long ổ ống với giá 5.000 ồng/kg vẫn không có người mua
3. Giải pháp hỗ trợ người lao ộng trong trạng thái bình thường mới
3.1 Từ các chính sách hỗ trợ trong thời gian giãn cách ến các chính
sánh trong trạng thái bình thường mới của Nhà nước
Dịch bệnh COVID-19 ang là một vấn ề cấp thiết, nan giải trên toàn thế
giới, nó tác ộng ến mọi tầng lớp xã hội không phân biệt trình ộ phát triển hay
thể chế chính trị. Giãn cách xã hội là iều tất yếu mà chúng ta phải làm ể
giảm tỷ lệ lây lan của dịch bệnh nhưng nó cũng ã ảnh hưởng không nh ến ời 14 lOMoAR cPSD| 47207194
sống của nhân dân ặc biệt là những người lao ộng. Vậy nên, trong thời iểm ỉnh
iểm của dịch bệnh cho ến lúc mở cửa trở lại, Nhà nước ta ã luôn ban hành
các chính sách nhằm hỗ trợ cho người lao ộng và ồng thời là những chính sách
hỗ trợ phục hồi doanh nghiệp - nhân tố gián tiếp ảnh hưởng ến ời sống, việc
làm, thu nhập của người lao ộng.
Vào ngày 1/7/2021, Chính phủ ta ã ban hành Nghị quyết 68 “ Về một
số chính sách hỗ trợ người lao ộng và người sử dụng lao ộng gặp khó khăn trong
ại dịch COVID-19”. Trong ó, gồm có các nội dung áng chú ý như sau: - Giảm mức
óng bảo hiểm tai nạn lao ộng, bệnh nghề nghiệp
- Tạm dừng óng quỹ hưu trí và tử tuất
- Hỗ trợ ào tạo, duy trì việc làm cho người lao ộng
- Hỗ trợ người lao ộng tạm hoãn hợp
ồng lao ộng, nghỉ việc không hưởng lương
- Hỗ trợ người lao ộng ngừng việc
- Hỗ trợ người lao ộng chấm dứt hợp ồng lao ộng
- Hỗ trợ tiền ăn với người iều trị nhiễm COVID-19
- Hỗ trợ nghệ sĩ, nghệ thuật - Hỗ trợ hộ kinh doanh
- Chính sách cho vay trả lương ngừng việc, trả lương phục hồi sản xuất
Mặc dù ghi nhận những kết quả thực hiện trong quá trình triển khai Nghị
quyết 68 vào ời sống thực tiễn, song theo ánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB),
các chính sách ứng phó về kinh tế của Việt Nam ể thích ứng với dịch bệnh còn
có quy mô nh và thiếu cân bằng; các chương trình trợ giúp xã hội còn rụt rè, hạn
chế và chậm triển khai, dẫn tới khó duy trì các thành tích tăng trưởng kinh tế
như trước ây. Nhận thấy ược những bất cập cũng như thiếu sót ã kể trên, ngày
8/10/2021, Phó Thủ tướng Chính phủ ã ký ban hành Nghị quyết số 126/NQ-CP
sửa ổi, bổ sung Nghị quyết số 68/NQ-CP. Theo ó, Nghị quyết có bổ sung một số
quy ịnh về: ơn giản thủ tục hỗ trợ chính sách Bảo hiểm xã hội; quy ịnh r 15 lOMoAR cPSD| 47207194
chính sách hỗ trợ người lao ộng; b
iều kiện nợ xấu ối với doanh nghiệp vay
trả lương ngừng việc; bổ sung ối tượng người cao tuổi, người khuyết tật.
Không những thế, Chính phủ ta cũng ã ban hành Nghị quyết số 116/NĐ-
CP về việc hỗ trợ bằng tiền
ối với những người lao ộng bị ảnh hưởng bởi ại
dịch COVID-19 từ Quỹ bảo hiểm thất nghiệp cũng như giảm mức óng cho
những người sử dụng lao ộng vào Quỹ này. Tính ến ngày 25/11/2021, Bảo hiểm
xã hội các tỉnh, thành phố ã chi trả với tổng số tiền là 28.886 tỷ ồng cho
12.187.736 người. Và tiếp ến là ban hành nghị quyết số 105/NQ-CP nhằm phục
hồi, duy trì và phát triển sản xuất, kinh doanh gắn với bảo ảm an toàn phòng,
chống dịch cũng như là hỗ trợ cắt giảm chi phí, tháo gỡ khó khăn về tài chính
cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh bị ảnh hưởng bởi COVID-19.
Hình 7: Người lao ộng xếp hàng chờ ăng ký nhận bảo hiểm trợ cấp thất
nghiệp trong mùa dịch Covid-19
Gần ây nhất là Nghị quyết 11/NQ-CP với các chính sách như hỗ trợ tiền
thuê trọ, hỗ trợ cho vay, thực hiện chuyển
ổi số hóa, ... . Cụ thể là trong 2 năm 16 lOMoAR cPSD| 47207194
2022 - 2023, Chính phủ sẽ hỗ trợ 3 tháng tiền thuê nhà cho người lao ộng có
quan hệ lao ộng, ang ở thuê, ở trọ, làm việc trong các khu công nghiệp, khu chế
xuất, khu vực kinh tế trọng iểm. Cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng
việc làm; cho vay cá nhân, hộ gia
ình vay ể mua, thuê nhà ở xã hội, nhà ở
cho công nhân…; tiếp tục cho người sử dụng lao ộng vay trả lương ngừng việc,
trả lương phục hồi sản xuất cho người lao ộng. Tập trung ầu tư tăng cường kết
nối cung - cầu lao ộng toàn quốc trên nền tảng trực tuyến phục vụ công tác tư
vấn, giới thiệu việc làm và cung ứng lao ộng; xây mới, cải tạo, nâng cấp, mở
rộng và hiện ại hóa các cơ sở ào tạo, dạy nghề, giải quyết việc làm, nhất là
trường cao ẳng chất lượng cao, trọng iểm và thực hiện chuyển ổi số trong lĩnh
vực giáo dục nghề nghiệp…
3.2 Sự hỗ trợ từ các ịa phương, doanh nghiệp
Để có thể thực hiện hiệu quả các chính sách hỗ trợ mà Nhà nước ban hành
thì chính quyền ịa phương các cấp phải thực hiện úng nghĩa vụ ồng thời ưa ra
các quyết ịnh phù hợp với tình hình ịa phương trong từng thời iểm. Ngoài ra,
cũng phải có sự phối hợp với các doanh nghiệp nhằm ảm bảo chính sách hỗ trợ
ược tiếp cận ến với những người lao ộng một cách toàn diện.
Đối với chính sách hỗ trợ an sinh xã hội cho người lao ộng, chính quyền
các cấp phải triển khai một cách nhanh chóng, hiệu quả và ảm bảo không b sót
một ai. Theo ó, cần ơn giản hóa các thủ tục, cắt bớt những tiêu chuẩn rườm rà,
gây cản trở cho những người lao ộng và phải công khai, minh bạch mọi thủ tục,
mọi ối tượng, tiêu chuẩn ược nhận. Ví dụ, công nhân ở trọ ược hỗ trợ 3 tháng
tiền thuê nhà thì những người ứng tên hợp ồng thuê nhà hay chủ nhà trọ hưởng?
Nhận hỗ trợ ở phường hay ở âu? Nếu các iều kiện không r ràng sẽ rất mất thời
gian và người lao ộng không nhận ược hỗ trợ kịp thời. Hơn nữa các doanh
nghiệp cũng phải ưa ra giải pháp ể triển khai hiệu quả các chính sách hỗ trợ này.
Cụ thể là với những lao ộng làm việc trong doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp sẽ lên danh sách
ối tượng thụ hưởng. Nhà nước có thể trực tiếp hỗ trợ qua số
tài khoản của người lao ộng mà doanh nghiệp ã cấp. Như vậy, doanh nghiệp có 17 lOMoAR cPSD| 47207194
thể tham gia giám sát, tránh b sót
ối tượng, tránh hỗ trợ cả những lao ộng ã
nghỉ việc. Còn với lao ộng tự do, chính quyền và ịa phương cùng kiểm soát.
Trong thời gian công nhân nghỉ ể tìm việc, nếu ở trọ thì chủ nhà trọ, chính quyền
ịa phương sẽ lên danh sách ể theo d i và hỗ trợ. Về vấn
ề tìm việc làm, các ịa phương hiện nay ều tập trung vào
chuyển ổi số hóa nhằm vừa nắm
ược thông tin chính xác nhất vừa ảm bảo
phòng chống dịch bệnh. Theo ó, chính quyền ịa phương xây dựng các ứng dụng
thu thập thông tin cung - cầu lao ộng có kết nối với cơ sở dữ liệu chung của
quốc gia như cơ sở dữ liệu dân cư, bảo hiểm xã hội, ăng ký thành lập doanh
nghiệp và dữ liệu thuế ể nắm bắt tình trạng hoạt ộng của doanh nghiệp, tình
trạng tham gia hoạt ộng kinh tế của người lao ộng. Trên cơ sở ó sẽ ưa
ra các quyết ịnh úng ắn ể ưa người lao ộng quay trở lại làm việc tại các tỉnh,
thành phố một cách có tổ chức, có kiểm soát nhằm hạn chế lây lan dịch bệnh và
kịp thời có các biện pháp hỗ trợ phù hợp cho người lao ộng khi ến làm việc.
Trên thực tế, tỉnh Bình Dương cũng ã triển khai việc ứng dụng công nghệ thông
tin ể kết nối thông tin thị trường lao ộng nhằm hỗ trợ người lao ộng tìm việc. Cụ
thể, tỉnh triển khai việc thu thập việc làm trống, cập nhật thông tin tuyển dụng
của doanh nghiệp và nhu cầu tìm kiếm việc làm của người lao ộng vào cơ sở dữ
liệu cung - cầu lao ộng qua website vieclambinhduong.vn, kết nối trực tuyến
người sử dụng lao ộng với người lao ộng. Doanh nghiệp chủ ộng cung cấp
thông tin về nhu cầu, số lượng và vị trí tuyển dụng và cử cán bộ thực hiện ph ng
vấn ngay tại công ty qua phần mềm hỗ trợ. Về phía người lao ộng, chỉ cần có
kết nối internet trên máy tính hoặc iện thoại… là có thể tìm hiểu một cách ầy ủ
nhất thông tin về doanh nghiệp và thực hiện trả lời ph ng vấn trực tuyến. Như
thế, cả người lao ộng và người sử dụng lao ộng ều có thể dễ dàng tiếp cận, trao
ổi các thông tin liên quan ến vị trí công việc cần tuyển dụng.
Đặc biệt là TP.HCM, nơi có lượng người lao ộng quay trở lại nhiều
nhất sau khi mở cửa, ể hỗ trợ cho việc di chuyển thì chính quyền ịa phương ã
chủ ộng làm việc với các tỉnh trong khu vực Đông Nam bộ, Tây Nam bộ và 18