Tiểu luận Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam | Môn Lý luận chung - Trường Đại học Luật Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61622878 LỜI MỞ ĐẦU
Xây dựng nhà nước pháp quyền đang trở thành một xu thế khách quan tất
yếu đối với các quốc gia dân chủ trong thế giới hiện đại. Việt Nam cũng
không nằm ngoài quỹ đạo chung đó. Tuy nhiên, xét về cả phương diện lý
luận lẫn thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay vẫn còn rất nhiều vấn đề cần nghiên cứu và giải quyết. Yêu
cầu xây dựng nhà nước pháp quyền lần đầu tiên được Đảng ta chính thức
đưa vào văn kiện Đại hội VII của Đảng, trong đó nêu rõ: “Quốc hội cần
hướng vào việc thực hiện hai yêu cầu cơ bản: Một là, xây dựng Nhà nước
pháp quyền, Nhà nước có năng lực định ra một hệ thống luật pháp đồng bộ
đáp ứng được yêu cầu mới của sự phát triển kinh tế - xã hội và quản lý mọi
mặt xã hội văn minh, tiến bộ; hệ thống pháp luật đó là cơ sở bảo đảm cho
đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước được thực thi có
hiệu quả, là một nhân tố trọng yếu làm cho các quan hệ xã hội của chúng ta
trở nên lành mạnh hơn. Hai là, bảo đảm quyền lực và hiệu lực trên thực tế
của Quốc hội, do Hiến pháp quy định” Từ Đại hội VII đến Đại hội VIII,
quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước pháp quyền đã có bước phát triển.
Hiểu được tầm quan trọng của xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa em xin chọn đề tài: “ Việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay”. Trong bài viết này em sẽ đề cập
chủ yếu những vấn đề lý luận chung và thực trạng xây dựng và hoàn thiện nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, từ những bất cập đưa ra một số
giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện hơn.Do kiến thức lý luận và thực tiễn của
em còn nhiều hạn chế do vậy trong quá trình làm bài không tránh khỏi những
thiếu sót, rất mong thầy giáo góp ý để bài tiểu luận của em được hoàn thiện
hơn. Em xin trân thành cảm ơn! lOMoAR cPSD| 61622878
1. Mục đích nghiên cứu
- Mục tiêu lý luận: Làm sáng tỏ về mặt lý luận nguồn gốc, đặc trưng, bản
chất của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa;
- Mục tiêu thực tiễn: Thực trạng vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Trên cơ sở đó đưa ra một số kiến nghị giải
pháp hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
2. Nội dung nghiên cứu
- Những vấn đề lý luận chung về nhà nước và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa;
- Vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam;
- Giải pháp nhằm xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
3. Phương pháp nghiên cứu
Trong bài tiểu luận này đã sử dụng một số phương pháp lý thuyết hệ thống
duy vật lịch sử, phân tích tài liệu, thống kê, …
4. Bố cục bài tiểu luận
Bài tiểu luận ngoài phần mở đầu, kết luận thì nội dung chính gồm 3 phần:
- Phần 1: Lý luận chung về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
- Phần 2: Thực trạng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam;
- Phần 3: Giải pháp nhằm xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. NỘI DUNG
PHẦN 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA I.
KHÁI QUÁT VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN lOMoAR cPSD| 61622878 1. Khái niệm
Trên cơ sở nghiên cứu lịch sử tư tưởng về nhà nước pháp quyền và thực
tiễn tổ chức nhà nước pháp quyền tư sản ở các nước phương Tây, có thể nhận
định như sau: “ Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức nhà nước đặc
biệt mà ở đó có sự ngự trị cao nhất của pháp luật, với nội dung thực hiện quyền lực của nhân dân”.
Nhà nước pháp quyền là một hiện tượng chính trị - pháp lý phức tạp được
hiểu và nhìn nhận ở nhiều góc độ khác nhau, song chúng ta có thể hiểu nhà
nước pháp quyền theo cách đơn giản, đó là một nhà nước quản lý kinh tế - xã
hội bằng pháp luật và nhà nước hoạt động theo pháp luật.
Nhà nước pháp quyền là nhà nước phục tùng pháp luật mà chủ thể phục tùng
pháp luật trước hết là cơ quan nhà nước và công chức nhà nước.
2. Đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền
Thứ nhất, nhà nước pháp quyền có sự ngự trị cao nhất của pháp luật:
• Luât pháp là tiêu chuẩn cao nhất, là căn cứ cơ bản nhất, là công cụ
quản lý chủ yếu để quản lý mọi hoạt động của xã hội và công dân;
• Quyền lực của pháp luật vượt trên quyền lực của mọi tổ chức chính
trị xã hội hay của mọi cá nhân.
Đây có thể nói là đặc điểm tiêu biểu nhất về phương diện pháp lý để
xác định một nhà nước nào đó có phải là nhà nước pháp quyền hay
không là nhà nước pháp quyền ở trình độ nào.
Thứ hai, quyền lực nhà nước phải thể hiện ý chí và lợi ích của đại đa số nhân dân:
• Thực hiện chế độ dân chủ trong công việc thiết lập quyền lực;
• Mỗi cá nhân đều là công dân tự do, có quyền lợi và nghĩa vụ theo quy
định của pháp luật, được quyền làm bất cứ điều gì mà pháp luật không cấm;
• Pháp luật chỉ nghiêm cấm những hành vi xâm hại đến lợi ích cá nhân hay tổ chức xã hội. lOMoAR cPSD| 61622878
Thứ ba, nhà nước pháp quyền có sự bảo đảm thực tế mối quan hệ hữu cơ
về quyền và trách nhiệm giữa nhà nước và công dân:
• Quyền công dân thuộc về trách nhiệm của nhà nước và ngược lại,
quyền của nhà nước thuộc về trách nhiệm của công dân;
• Nhà nước phải chịu trách nhiệm trước mọi công dân về những hành
vi phạm pháp luật của mình, làm hại đến lợi ích công dân, của tổ chức
trong xã hội. Ngược lại công dân và các tổ chức trong xã hội phải
thực hiện các nghĩa vụ và chịu trách nhiệm về những hành vi của
mình theo quy định của pháp luật.
3. Tư tưởng triết học về nhà nước pháp quyền
- Nhà triết học Hà Lan – Xpinoda là người sáng lập ra lý thuyết về “ pháp
quyền tự nhiên”. Cho rằng: Nhà nước pháp quyền là kết quả của những
sự thỏa thuận giữa con người với nhau phù hợp với quyền tự nhiên vốn
có của mình và phù hợp với quy luật tự nhiên. Theo lý thuyết này, một
khi pháp luật phù hợp với quy luật tự nhiên thì cũng có nghĩa nó phù hợp
với bản tính tự nhiên của con người. Theo ông cần phải hạn chế quyền
lực của nhà nước bằng những đòi hỏi tự do của con người và cần phải có
sự phân biệt rõ ràng giữa pháp luật và đạo đức trong quản lý.
- Nhà triết học người Anh – Loocsco cho rằng “ Luật tự nhiên bắt nguồn
từ sự liên kết của con người thành cộng đồng theo một quy luật tự nhiên
khách quan. Trong sự liên kết đó, con người thỏa thuận với nhau để lập
nên nhà nước như là một lực lượng thể hiện ý chí chung. Cũng vì thế mà
nhà nước trở thành cơ quan quyền lực chung của xã hội mà mỗi công
dân phải tuân theo quyền lực của nó. Ông cũng là một trong những nhà
tư tưởng triết học đặt nền móng lý luận cho sư ra đời của lý thuyết tam
quyền phân lập tư sản.
- Theo Cantơ thì con người là chủ thể của quyền lực: Quyền lực nhà nước
được tạo nên bởi bản tính tuyệt đối của con người, nên nhà nước phục lOMoAR cPSD| 61622878
tùng theo pháp luật tức là phục tùng bản tính tuyệt đối của con người, và
mỗi con người phải phục tùng mệnh lệnh tuyệt đối.
- Còn theo Hêghen thì nhà nước và pháp quyền là sự thể hiện ý niệm tuyệt
đối và ý chí tự do. Theo ông, pháp luật trong nhà nước pháp quyền chính
là hiện thực của tự do và tồn tại thực tế của ý chí tự do. lOMoAR cPSD| 61622878
PHẦN 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM HIỆN NAY
1. Tiền đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Hiện nay, Việt Nam đã có đủ các tiền đề về kinh tế, chính trị, xã hội để từng
bước xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhà nước pháp quyền
Việt Nam của dân, do dân, vì dân, có sắc thái riêng, phù hợp với điều kiện kinh
tế, chính trị, xã hội, truyền thống, văn hóa của Việt Nam. Cần nhận thức rằng
việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam là quá trình lâu dài, phải được
tiến hành từng bước, chia thành nhiều giai đoạn, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Mỗi giai đoạn tương ứng với một mức độ phát triển của xã hội và của nhà nước.
Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân dưới
sự lãnh đạo của Đảng cần quán triệt những vấn đề có tính nguyên tắc sau:
- Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì
dân là cách thức cơ bản để phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân.
- Hiến pháp và pháp luật nước ta ghi nhận quyền của công dân tham
gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội, tham gia cuộc thảo luận các vấn
đề chung của địa phương, kiến nghị, đề đạt nguyện vọng, yêu cầu của
mình với các cơ quan nhà nước.
- Một trong những điểm cơ bản của việc xây dựng Nhà nước pháp
quyền của dân, do dân, vì dân là quyền lực nhà nước thống nhất trên
cơ sở phân công, phối hợp trong việc thực hiện quyền lập pháp, quyền
hành pháp, quyền tư pháp.
- Có sự phân công, phân cấp giữa trung ương và địa phương.
- Đề cao pháp luật, tăng cường pháp chế phải đi liền với việc đưa pháp luật vào đời sống.
- Kiểm tra, giám sát đầy đủ và hữu hiệu. lOMoAR cPSD| 61622878
2. Thực trạng xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩaở Việt Nam hiện nay
Trong những năm gần đây, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa có những mặt tích cực như:
Thứ nhất, phát huy dân chủ đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, cụ thể:
• Quyền lực nhà nước đã được xác lập, thực hiện trên cơ sở ý chí của nhân
dân và chịu sự giám sát của nhân dân. Nhà nước tôn trọng những quyết
định của nhân dân, sự lựa chọn chính trị của nhân dân trong các cuộc
bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, tiếp thu
ý kiến của nhân dân trong các đợt lấy ý kiến của nhân dân đóng góp vào
xây dựng Hiến pháp, pháp luật.
• Các cơ quan nhà nước đã xây dựng nhiều cơ chế cụ thể để nhân dân thực
hiện trên thực tế quyền giám sát của mình đối với hoạt động của cơ quan,
cán bộ, công chức nhà nước. Quy chế giám sát và phản biện xã hội của
Mặt trận Tổ quốc - tổ chức chính trị - xã hội rộng rãi của nhân dân, đã
được ban hành và đang triển khai thực hiện.
• Các hình thức dân chủ trực tiếp, quyền làm chủ thông qua các cơ quan
đại diện cũng được thực hiện một cách thực chất và hiệu quả hơn. Quốc
hội, Hội đồng nhân dân thực quyền hơn, ngày càng thể hiện là cơ quan
đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, thực hiện quyết định
các vấn đề quan trọng của đất nước, địa phương và giám sát hoạt động
của các cơ quan nhà nước khác.
• Cùng với việc mở rộng dân chủ, Nhà nước ta đã kiên quyết đấu tranh
chống lại tình trạng dân chủ cực đoan, vô chính phủ, lợi dụng dân chủ
để kích động, gây rối, bảo đảm ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội;
phê phán và nghiêm trị những hành vi vi phạm quyền làm chủ của nhân
dân, những hành vi lợi dụng dân chủ làm tổn hại đến lợi ích quốc gia,
dân tộc, gây mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội. lOMoAR cPSD| 61622878
Thứ hai, về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật:
• Hệ thống pháp luật được hoàn thiện cả về nội dung và hình thức, cả về
số lượng và chất lượng văn bản quy phạm pháp luật.
• Việc ban hành và thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật đã góp phần
tác động tích cực đến sự phát triển mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội
của đất nước, phục vụ kịp thời yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền con người, quyền tự do, dân chủ của
công dân, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa, phục vụ có hiệu quả công cuộc đổi mới của đất nước.
Thứ ba, về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước:
• Các quy định của Hiến pháp và pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước
đã có những điều chỉnh để làm rõ hơn, minh bạch hơn chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn của từng cơ quan.
• Quốc hội được xác định là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ
quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, thực hiện quyền lập hiến, lập pháp, quyết định các vấn đề
quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.
• Chính phủ không chỉ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, cơ quan
chấp hành của Quốc hội mà còn là cơ quan thực hiện quyền hành pháp.
• Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân thực hành
quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp.
Thứ tư, về sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa: Vai trò lãnh đạo của của Đảng đối với nhà nước là vấn đề rất cơ bản
bảo đảm chính quyền của nhân dân. Trong những năm đổi mới vừa qua, Đảng
đã đề ra những quan điểm, phương hướng, nội dung cơ bản nhằm xây dựng,
hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa; đề ra định hướng chính trị đúng đắn cho hoạt động
của Nhà nước; lãnh đạo hoạt động bầu cử Quốc hội, Hội đồng nhân dân các lOMoAR cPSD| 61622878
cấp bảo đảm thật sự phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong việc lựa
chọn các đại biểu xứng đáng vào các cơ quan này.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc phát huy dân chủ, bảo đảm quyền
lực thuộc về nhân dân cũng còn những hạn chế không nhỏ như:
• Hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh, thiếu đồng bộ, chất lượng chưa cao,
chưa ổn định; tính toàn diện, thống nhất, khả thi còn nhiều hạn chế; chưa
bảo đảm tính công khai, minh bạch; cơ chế xây dựng, sửa đổi bổ sung
pháp luật vẫn còn một số bất cập.
• Các thiết chế bảo đảm thi hành pháp luật còn thiếu và yếu; năng lực phân
tích chính sách, đánh giá tác động của văn bản pháp luật tới đời sống xã
hội, xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật của các cơ quan, cán bộ,
công chức còn yếu; ý thức pháp luật chưa cao, việc thi hành pháp luật chưa nghiêm.
• Tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước vẫn còn một số điểm bất cập,
hạn chế. Ví dụ, số lượng các Ủy ban của Quốc hội còn ít, chưa đủ để bảo
đảm tính chuyên môn hóa trong hoạt động xây dựng pháp luật, giám sát;
còn sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa một số bộ, cơ quan ngang bộ…
• Cải cách hành chính, cải cách tư pháp còn chậm. Trong cải cách hành
chính chưa đảm bảo đồng bộ giữa cải cách thể chế, bộ máy hành chính,
đội ngũ cán bộ, công chức và chế độ tài chính công.
• Thiếu thiết chế chuyên trách bảo vệ Hiến pháp, chưa có cơ chế phán
quyết về vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.
• Hệ thống pháp luật về quyền con người ở Việt Nam chưa đồng bộ, một
số lĩnh vực chưa theo kịp với sự thay đổi của cuộc sống, chậm được sửa đổi, bổ sung. lOMoAR cPSD| 61622878
PHẦN 3: GIẢI PHÁP NHẰM XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ
NƯƠC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Để từng bước xây dựng và hoàn thiện chúng ta cần phải:
- Kiên trì vận dụng những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác –
leenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam về xây dựng và hoàn thiện nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam;
- Đổi mới cơ cấu quản lý nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo
cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo hướng Xã Hội Chủ
nghĩa nhằm tạo ra cơ sở vật chất cho xã hội, đời sống nhân dân;
- Hoàn thiện hệ thống pháp luật về nội dung và hình thức, nhằm tạo
một khung pháp lý lành mạnh cho mọi hoạt động xã hội, nhà nước và công dân.
- Tổ chức tốt công tác thực hiện pháp luật;
- Tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến giáo dục pháp luật
nhằm nâng cao ý thức pháp luật, lối sống tuân theo pháp luật của mọi
tầng lớp nhân dân, đặc biệt là đối với cán bộ công chức;
- Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện pháp luật. KẾT LUẬN
Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là chủ trương, đường
lối có tính chiến lược của Đảng và Nhà nước ta, xuất phát từ đòi hỏi tất yếu,
khách quan của thực tiễn xây dựng và phát triển đất nước. Trên cơ sở kế thừa
những thành tựu cả về nghiên cứu lý luận lẫn thực tiễn triển khai xây dựng Nhà
nước pháp quyền đã có. Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN
là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị và của toàn dân. Trên cơ sở nắm
vững đường lối, quan điểm của Đảng, mỗi tổ chức, cá nhân cần xác định rõ
trách nhiệm của mình trong việc đóng góp công sức, trí tuệ để xây dựng và lOMoAR cPSD| 61622878
hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, góp phần củng cố chế độ, đưa nước
ta hội nhập sâu rộng với quốc tế, ngày càng phồn vinh, phát triển. lOMoAR cPSD| 61622878
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hồ Chí Minh toàn tập, t5, NXB Chính trị quốc gia, HN – 1995
2. Chính trị học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, HN – 1994;
3. Giáo trình triết học, Nhà xuất bản lý luận chính trị - 2006
4. Một số vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ
nghĩa của dân, do dân và vì dân. TS. Nguyễn Trọng Thóc, Đại học Nha Trang. lOMoAR cPSD| 61622878