TS. Hoàng Hà Phương pháp Viết Tổng Quan Tài Liệu Nghiên Cứu | Đại học Văn Lang

lOMoARcPSD| 61830286
PHƯƠNG PHÁP VIẾT TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ TÌM KIẾM TÀI LIỆU THAM KHẢO TS Hoàng Hà
1. Khái niệm về bài viết tổng quan tài liệu
Tổng quan tài liệu là bài viết tổng hợp một cách ầy ủ nhất có thể ược những hiểu biết về một chủ ề xuất phát từ
việc phân tích toàn bộ mọi mặt các tài liệu và công trình nghiên cứu liên quan. Trong phần tài liệu tham khảo có
thể dẫn hàng vài trăm tài liệu. Viết tổng quan tài liệu có thể có nhiều mục ích khác nhau. Sau ây là một số ví dụ về
mục ích tổng quan tài liệu:
- Trình bày một lí thuyết và những nghiên cứu thử nghiệm lí thuyết này ã ược thực hiện;
- Trình bày một vấn ề và những giải pháp giải quyết vấn ề ã ược các nghiên cứu ề xuất, thử nghiệm;
- Tổng hợp những iểm chung giữa các nghiên cứu ã ược thực hiện;
- Nêu nhu cầu cho nghiên cứu tiếp theo;
- Tổng hợp kiến thức về một vấn ề sức khỏe ang ược quan tâm.
2. Phương pháp viết tổng quan tài liệu một công trình nghiên cứu khoa học
Tổng quan nghiên cứu là một công việc hết sức quan trọng và cần thiết ối với bất kỳ một công trình nghiên cứu
nào. Các nghiên cứu quy mô như niên luận, khóa luận, luận văn ... bắt buộc có chương tổng quan tài liệu. Chương
này ưa ra bức tranh khái quát các cơ sở lý luận, các kết quả nghiên cứu ã ược công bố liên quan ến ề tài ang thực
hiện. Nghiên cứu tổng quan tài liệu giai oạn ầucó thể giúpnhà nghiên cứu dựa vào ó ể lựa chọn chủ ề, kiểm tra các
nguồn lực sẵn có, xác ịnh mục tiêu nghiên cứu và xây dựng những giả thuyết cho ề tài nghiên cứu của mình.
Nói chung, không có những quy tắc tuyệt ối trong viết tổng quan tài liệu. Các quy tắc này có thể thay ổi tuỳ chuyên
ngành, tuỳ cấp ộ nghiên cứu cũng như tuỳ người hướng dẫn hoặc chịu trách nhiệm khoa học của ề tài. Mỗi nhà
khoa học lại chịu những áp lực hành chính, quy ịnh chuyên môn, thói quen nghiên cứu trong ơn vị và chuyên ngành
của mình. Tuy nhiên, vẫn có những bước cơ bản giúp một người làm công tác nghiên cứu có thể xây dựng một
tổng quan tài liệu ạt hiệu quả như sau:
2.1. Xác ịnh chủ ề quan tâm: là nội dung ề cập chính xuyên suốt ề tài, thường ược thể hiện ở tên của ề tài nghiên cứu.
2.2. Xác ịnh mục tiêu tổng quan tài liệu: là các mục tiêu lớn, bao quát ược chủ ề nghiên cứu của ề tài.
2.3. Xác ịnh tiêu chuẩn lựa chọn tài liệu và tiêu chuẩn loại trừ: không phải chọn tất cả các tài liệu ã có mà cần có
tiêu chuẩn cụ thể, Ví dụ: tác giả một bài tổng quan về iều trị một bệnh chỉ lấy những nghiên cứu tiến cứu có ối chứng.
Các yêu cầu về tài liệu tham khảo cần quan tâmlà: tầm tham khảo ủ rộng ể bao quát phạm vi của ề tài; mức ộ tham
khảo ủ sâu, tương ứng với yêu cầu của cấp ộ nghiên cứu; thông tin tương ối cập nhật ể ánh giá vấn ề khách quan,
kịp thời, không bị lạc hậu với dòng thông tin chuyên ngành; thông tin có chọn lọc sao cho phù hợp với một ề tài khoa học.
Các trình tự này cũng mang tính tương ối, vìcó thể có những ề tài xuất phát từ những ý tưởng mới, sau ó mới thu
thập tài liệu, triển khai thực hiện. Và cũng có thể có ề tài diễn ra theo hướng ngược lại, sau khi ã tích luỹ một lượng
thông tin, tài liệu ủ lớn ể có cái nhìn tổng quát và sâu sắc làm nảy sinh ý tưởng về ề tài nghiên cứu.
2.4. Thu thập tài liệu liên quan từ các nguồn khác nhau
Tài liệu có thể thu thập ược từ nhiều nguồn khác nhau, ví dụ: các tạp chí khoa học, báo cáo nghiên cứu ã ăng trên
các tạp chí, các cơ sở dữ liệu (Medline, CD, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ, internet…). Chúng ta có thể lựa chọn
các nguồn tài liệu ưu tiên theo thứ tự sau: lOMoARcPSD| 61830286
a) Bắt ầu bằng tổng hợp rộng về tài liệu nghiên cứu như các tổng quan ược tìm thấy trong sách giáo khoa, các bài
tạp chí hay các tổng hợp các tóm tắt;
b) Chuyển tới các bài báo tạp chí. Bắt ầu với các nghiên cứu gần nhất về chủ ề và lùi dần theo thời gian. Lần theo
sách tham khảo ở cuối các bài báo ể khảo sát rộng hơn các nghiên cứu;
c) Chuyển sang các sách liên quan ến chủ ề;
d) Tìm kiếm các bài viết dự hội thảo về chủ ề;
e) Tìm kiếm các tóm tắt của các luận văn, luận án hiện có ở các trường ại học.
2.5. Đọc phần tóm tắt của các tài liệu thu thập ược, ọc lướt qua ể nắm ược ý chính
2.6. Lựa chọn những tài liệu phù hợp với tiêu chuẩn ề ra. Lưu giữ những tài liệu ã ược lựa chọn một cách
cẩn thận, sắp xếp những tài liệu này tùy theo mục ích sử dụng (ví dụ sắp xếp theo chủ ề chính, phương pháp,…)
2.7. Đọc chi tiết những tài liệu ã lựa chọn, ghi chép những nội dung liên quan và thêm vào những ý kiến,
quan iểm ban ầu của cá nhân. Người nghiên cứu cần ghi lại các thông tin cơ bản ể phục vụ cho việc
tổng quan tài liệu. Một ghi chép tóm tắt tốt phải gồm các iểm sau:
a) Ghi chú các vấn ề ược nhấn mạnh;
b) Nói rõ mục ích trung tâm hay trọng iểm của nghiên cứu;
c) Ghi ngắn gọn thông tin về mẫu, tổng thể và người tham gia;
d) Tổng quan các kết quả chính liên quan ến nghiên cứu;
e) Chỉ rõ các thiếu sót/sai lầm (về lý thuyết/phương pháp luận/kỹ thuật ...) trong nghiên cứu.
2.8. Viết tổng quan tài liệu
Thời gian ể xây dựng tổng quan tài liệu rất dài, chiếm khoảng 30% thời gian thực hiện nghiên cứu. Tác giả phải tìm
ọc, sàng lọc và xử lý nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Vì vậy phải thiết kế nội dung của phần tổng quan tài liệu theo
hướng phù hợp với qui mô, cấp ộ và nội dung của công trình nghiên cứu.
Cần xây dựng trước các ề mục cho chươngtổng quan tài liệu. Dựa trên mục tiêu ề ra, tổng quan ược trình bày theo
chủ ề, chia ra nhiều chủ ề nhỏ, sắp xếp theo trình tự lôgic và có mối liên hệ với nhau. Tác giả cần bám sát mục tiêu
ã ề ra và cần làm rõ cơ sở lý luận của nghiên cứu (cơ sở lý thuyết). Các kết luận và khuyến nghị phải căn cứ trên
những kết quả thu ược, có phân tích thông tin, có ối chiếu với mục tiêu ã vạch ra.
Tổng quan tài liệu cầu trình bày khái quát hiện trạng của vấn ề nghiên cứu qua thông tin thông báo của các tác giả
trong và ngoài nước có liên quan. Việc trình bày này hoàn toàn không phải chỉ ơn thuần là liệt kê, iểm tài liệu theo
một trình tự nào ó, mà cần phải phân tích, ánh giá, so sánh, tổng hợp những tài liệu này trong mối liên hệ với
nghiên cứu dự ịnh tiến hành. Tác giả cần ưa ra những nhận xét bình luận của bản thân ối với những thông tin thu
thập ược, có thể ưa ra những quan iểm ối lập. Phân tích phương pháp luận và giá trị của các kết quả thu ược trong
các công trình khác nhau ược sử dụng trong bài. Trình bày tóm tắt trong những oạn cuối của bài tổng quan những
số liệu và kết quả có giá trị nhất và gợi ý những hướng nghiên cứu cho các công trình trong tương lai.Xem xét cụ
thể các hướng nghiên cứu nào, vấn ề ặc trưng của mỗi hướng là gì, các kết quả ã ạt ược, ánh giá ưu iểm, khuyết
iểm của các hướng nghiên cứu ó. Ví dụ:Một chuyên ề nghiên cứu về một phư ng pháp chẩn oán mới thì trong phần
tổng quan phải nêu ược các phư ng pháp chẩn oán ã tồn tại, ưu nhược iểm c bản của từng phư ng pháp, phư ng
pháp dự kiến nghiên cứu ã ược áp dụng ở âu chưa kết quả như thế nào? Vạch rõ vấn ề ã ược nghiên cứu ến âu,
những gì còn chưa ược xem xét, còn bỏ ngỏ, nếu có thể thì chỉ ra nguyên nhân của hiện trạng vấn ề. Chẳng hạn
cũng về phư ng pháp nghiên cứu thì ã ược áp dụng ở trong nước chưa, những khó khăn khi áp dụng, những hạn
chế cần khắc phục... Phải nêu quan iểm riêng của mình về vấn ề ược xem xét (có thể tán thành, theo quan iểm
của tác giả này hay tác giả khác ể tiếp tục giải quyết vấn ề ược chọn nghiên cứu, ưa ra cách tiếp cận, giải quyết
vấn ề hoàn toàn khác, hay khác một phần...).
2.9. Đọc lại phần tổng quan ã viết, sửa chữa và hoàn thành tài liệu tổng quan
Trong bước này, tác giả có thể phải ọc lại những tài liệu ã ọc hoặc ọc thêm những tài liệu liên quan ể có thêm thông
tin hoặc làm rõ thêm thông tin quan trọng. Viết tổng quan tài liệu không phải là công việc chỉ làm một lần hay chỉ là lOMoARcPSD| 61830286
một quá trình ơn tuyến, mà ược lặp i lặp lại nhiều lần, với nhiều mức ộ và mục ích khác nhau.Khi mới bắt ầugiúp
lựa chọn ề tài, ánh giá phạm vi các nguồn tài nguyên hỗ trợ, ặt vấn ề nghiên cứu.Khi ang nghiên cứugiúp củng cố
các luận cứ, luận chứng, bổ sung các ánh giá phê bình khoa học. Khi kết thúc nghiên cứu giúp tạo hình mẫu, tiêu
chuẩn ể soạn thảo và trình bày kết quả nghiên cứu.
3. Phương pháp tìm kiếm tài liệu tham khảo
Internet và công nghệ tin học ứng dụng ã tạo ra nhiều phương thức tìm kiếm, xử lý tài liệu tham khảo hiện ại, nhanh
chóng và hiệu quả hơn hẳn so với phương cách tìm kiếm truyền thống. Tuy vậy, sử dụng phương pháp thống khi
vẫn rất có giá trị khi không thể tìm ược những tài liệu không có ở internet, các phần mềm, hoặc các ĩa CD chuyên biệt...
3.1.1. Tìm kiếm tài liệu theo cách truyền thống: nêu ở phần trên (tiểu mục 2)
3.1.2. Tìm kiếm và xử lý tài liệu tham khảo bằng Internet
Các công cụ tìm kiếm trên mạng có ở khắp mọi nơi, các trang web, các bộ cơ sở dữ liệu, trong lòng các phần
mềm … Hiện nay, toàn cầu chỉ có EndNote, References, Cited là phần mềm chuyên dụng quản lý tài liệu tham
khảo. Hiểu và thực hành các nội dung dưới ây sẽ giúp nhà nghiên cứu tìm kiếm và xử lý tài liệu tham khảo bằng
Internet thuận tiện và hiệu quả.
a) Phần mềm EndNote: EndNote là một công cụ tìm kiếm trực tuyến. Nó cung cấp một cơ sở dữ liệu thư mục bằng
một ường tìm kiếm ơn giản trên mạng và giúp lấy trực tiếp các tài liệu tra cứu trong EndNote. (EndNote cũng có
thể nhập các file dữ liệu lưu trữ từ các dạng khác qua mạng, từ CD-ROMs, và từ các cơ sở dữ liệu thư viện).
Làm chủ EndNote thật ơn giản. Bạn ngồi tại nhà truy cập website ại học Y Dược Thái Nguyên, vào mục thư viện,
bạn sẽ có hướng dẫn sử dụng chi tiết. Cán bộ thư viện phòng NET hướng dẫn trực tiếp và cụ thể hơn, hãy ến
các thư viện, bạn sẽ ược trợ giúp.
Ngoài ra có các công cụ hỗ trợ tìm kiếm ắc lực khác như Google search, Yahoo search, References, Cited, word
2007quản lý tài liệu tham khảo, ...
b) Tìm kiếm tài liệu tham khảo: bao nhiêu tài liệu tham khảo là ủ? Mấu chốt vấn ề là nên chọn ra số ít tài liệu tham
khảo cần thiết trong số ã có. Thực tế, là tìm cách bỏ i một số lượng lớn tài liệu tham khảo cho ến khi ạt ược số
ít mong muốn. Hiệu quả của quá trình này phụ thuộc vào kinh nghiệm của người thực hiện, cách ưa ra các tiêu
chuẩn lọc tìm, cách thiết kế lọc, chọn từ khóa, ọc lướt tài liệu… Nhà nghiên cứu cần cân nhắc số lượng tài liệu
tham khảo phù hợp với qui mô, cấp ộ ề tài, từ ó có tiêu chuẩn chiến lược lựa chọn tài liệu tham khảo cụ thể. Một
số loại công trình nghiên cứu thường có số lượng tài liệu tham khảo như sau: bài tổng quan có từ 200 - 1000;
luận án tiến sĩ có từ 150 – dưới 300; luận án BSCKII có từ 150 – 250; luận văn thạc sĩ có từ 100 – 150; khóa
luận BSCKI có khoảng 70 -100; khóa luận tốt nghiệp BS có từ 30 – 60; bài báo, ề tài cấp cơ sở có từ 5 – 15.
Nếu nghiên cứu của bạn có từ 10 tài liệu tham khảo trở lên, hãy dùng EndNote ngay từ ầu, bạn sẽ tiết kiệm ược áng kể thời gian.
c) Xử lý tài liệu tham khảo
EndNote là một cơ sở dữ liệu bằng ảnh và tài liệu tham khảo. EndNote có chức năng ặc biệt về lưu trữ, quản lý,
tìm kiếm trong thư viện tài liệu tham khảo riêng của bạn. Bạn có thể xắp xếp ảnh bao gồm hình, bảng biểu và biểu
thức toán, với mỗi ảnh bạn ều có thể ặt chú giải và những phím khoá.
EndNote có các “kho - thật ảo” gọi là groupe, nhà nghiên cứu có thể tạo hàng trăm groupe ể chứa các tài liệu tham
khảo theo các tiêu chí ặt ra nhằm hỗ trợ tối a việc khai thác và xử lý. Thật ảo nghĩa là một tài liệu tham khảo có thể
ặt ở nhiều kho khác nhau, nhưng chỉ cần xử lý, ghi chú, ánh dấu … một nơi là ủ cho tất cả.
Có rất nhiều tác vụ trong quá trình xử lý tài liệu tham khảo, bao gồm: ọc, ghi nhận xét, làm nổi bật nội dung cần
thiết, ánh dấu chỗ quan tâm, ịnh vị, sắp xếp tự ộng danh sách tài liệu tham khảo vào cuối bản thảo theo kiểu (style)
của nhà nghiên cứu hay tạp chí.
Bản tóm tắt (abstract) hay bản ầy ủ (fulltext)?Bản tóm tắt hầu như luôn có, nhưng chúng ta chỉ miễn cưỡng dùng
nó khi không thể lấy ược bản ầy ủ. Một bài báo khoa học số hóa ăng ở tạp chí tin cậy thường chào bán từ 31,2$ –
39,9$ (không ược ọc thử). Chúng ta nên lấy chúng (download) bằng các con ường miễn phí, các thẻ thư viện, các
trung tâm học liệu, nhờ ồng nghiệp tại các ại học lớn, thậm chí i các ường vòng trên internet vẫn có thể lấy ược
các “mỏ vàng” ó. Thư viện cũng sẽ giúp bạn i vào các kho dữ liệu liên kết toàn cầu mà họ ược phép như Hinari,
Agora, Process …, Tạp chí Y Dược học Quân sự, Tạp chí Y Học Thành phố Hồ Chí Minh, …
Trực tuyến (Online) hay ngoại tuyến (offline)? Sau khi ã lấy ược tài liệu tham khảo về EndNote, chúng ta toàn quyền
khai thác, xử lý tài liệu tham khảo ngoại tuyến giống như sử dụng word, excel …, USB của mình. lOMoARcPSD| 61830286
Do khuôn khổ cuốn sách có hạn, chúng tôi giới thiệu bạn ọc xem thêm bài “Hướng dẫn tìm kiếm và xử lý tài liệu
tham khảo bằng phần mềm EndNote” ăng tại website thư viện nhà trường. Bao gồm các nội dung như: các bước
tiến hành, cài ặt phần mềm, các nội dung chi tiết, các thao tác, các thuật ngữ, các thủ thuật, tìm kiếm bằng Google
search, tìm trong file PDF, tìm trong EndNote, … Tài liệu tham khảo
http://www.endnote.com/enhome.asp http://www.google.com/ (tiếng Anh) hoặc
http://www.google.com.vn/ (tiếng Việt) http://www.buaxua.vn/Mang-Internet/Cach-tim-kiem-
thong-tin-tren-Internet-bang-Google.html
http://www.khoahocviet.info/meresci/vi/meresci02.html
http://library.ucsc.edu/help/howto/write-a-literature-review
http://owl.english.purdue.edu/workshops/hypertext/APA/print/papers/litreview.html
Tác giả bài viết: TS Hoàng Hà
Nguồn tin: Phòng CNTT - TV