Vai trò đầu tư quốc tế | Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp

I. Thế nào là CKPS? 1. khái niệm
CKPS là loại công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng mà trong đó giá trị của CKPS
phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở của CKPS là chứng
khoán, các chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác (thực phẩm, kim loại, nông sản,...)
Chứng khoán phái sinh quy định quyền lợi hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia
hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được
thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.
2. So sánh chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở Tiêu chí CKCS CKPS
Số lượng ck phát có giới hạn vì phụ thuộc vào tổ Không bị giới hạn hành/ nắm giữ chức phát hành
Nhà đầu tư muốn mua số lượng Với chứng khoán phái sinh, nhà
cổ phiếu nhất định cần phải có đầu tư chỉ cần có một phần giá trị Bán khống chứng
số tiền tương ứng thì mới có tài sản là có thể bắt đầu giao khoán
thể giao dịch. Việc bán khống
sẽ bị cấm hoặc hạn chế ở một dịch. Việc bán khống được phép số thị trường.
tồn tại trên thị trường này.
Phải có đủ 100% tiền và cổ Chỉ ký quỹ một tỷ lệ nhất Số tiền cần để
phiếu trước khi giao dịch. Giá
trị giao dịch bằng tổng giá trị định so với giá trị các hợp giao dịch
của số lượng cổ phiếu muốn mua đồng tương lai. Thanh toán/
Ngay sau khi giao dịch hoặc tối Gd vào 1 thời điểm nhất chuyển giao CK đa 2 ngày sau khi gd định trong tương lai
3. các loại CKPS sẽ được triển khai ở VN
CKPS được chia làm 4 loại chính là hợp đồng kì hạn, hợp đồng tương lai,
hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi
Theo kinh nghiệm của các quốc gia đã phát triển thị trưỜng phái sinh, Hợp đồng
tương lai và Hợp đồ ng quyền chọn là những sản phẩm phái sinh phổ biến nhất. Tuy
nhiên, Hợp đồ ng quyền chọn có những đặc điểm riêng biệt và cấu trúc sản phẩm phức
tạp, khó tiếp cận với đại trà các nhà đầ u tư trong giai đoạn đầ u. Trong khi đó, nguyên
tắc giao dịch Hợp đồ ng tương lai có nhiề u nét tương đồ ng với giao dịch cổ phiếu trên
thị trường cơ sở, phù hợp với tiêu chí về tính đơn giản của việc thiết kề sản phẩm, cũng
như mức độ dễ tiếp cận với công chúng đầ u tư. Do đó, Hợp đồ ng tương lai được lựa
chọn làm loại sản phẩm phái sinh đầ u tiên được triển khai tại Việt Nam.
Để từng bước giúp nhà đầ u tư làm quen với công cụ đầ u tư mới, trong giai đoạn
đầ u vận hành thị trường sẽ đưa ra 02 sản phẩm Hợp đồ ng tương lai cơ bản bao gồm:
hợp đồ ng tương lai trên chỉ số cổ phiếếu (VN30 và HNX30) và hợp đồ ng tương lai
trên trái phiếu chính phủ (kì hạn 5 năm).
II. Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam hiện nay
1. tình hình CKPS thế giới những năm gần đây
Giai đoạn cuối năm 2019 đầu năm 2020, thị trường chứng khoán sụt giảm mạnh
do tác động của đại dịch Covid-19, các chỉ số giảm xuống mức kỷ lục. Tuy nhiên, thị
trường phái sinh thế giới lại tăng mạnh mẽ.
Thống kê của FIA (Hiệp hội phái sinh thế giới):
năm 2020, tổng khối lượng giao dịch phái sinh trên thế giới đạt 46,77
tỷ hợp đồng, mức cao nhất đến thời điểm đó, tăng 35,6% so với năm 2019.
Năm 2021, khi thị trường cơ sở giảm, tổng khối lượng giao dịch phái
sinh trên thế giới tiếp tục tăng 33,7% so với năm 2020, đạt 62,58 tỷ hợp đồng.
Riêng 9 tháng đầu năm 2022, thị trường phái sinh thế giới đã đạt 60,66
tỷ hợp đồng, tăng 35,6% so với cùng kỳ năm trước và năm 2022 được
dự đoán sẽ tiếp tục lập kỷ lục thanh khoản mới, cho thấy sức hút không
hề suy giảm của thị trường này.
2. Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam hiện nay
a. quy mô TTCKPS ở VN
Tại Việt Nam, giao dịch phái sinh trên hàng hóa đã hình thành và phát triển từ những
năm 2000. Đến giai đoạn 2007 - 2009, giao dịch phái sinh trên cổ phiếu (chủ yếu
là quyền chọn cổ phiếu) đã được các công ty chứng khoán giao dịch trực tiếp với khách
hàng. Đến ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức
được ra đời với sản phẩm phái sinh là hợp đồng tương lai bộ chỉ số VN30. Sự ra đời
của thị trường chứng khoán phái sinh là một bước tiến quan trọng giúp hoàn thiện cấu
trúc thị trường chứng khoán.
Sau hơn 5 năm hoạt động, thị trường thu hút sự tham gia ngày càng tích cực của
các nhà đầu tư. Tính đến hết tháng 11/2022, số lượng tài khoản giao dịch phái sinh đạt
hơn 1,15 triệu tài khoản.
Quy mô và thanh khoản thị trường cũng tăng trưởng mạnh qua các năm. Kể từ
khi thị trường chứng khoán phái sinh đi vào hoạt động đã cho thấy sự tăng trưởng
vượt bậc về khối lượng giao dịch và khối lượng giao dịch bình quân. Trong đó, khối
lượng giao dịch trung bình Hợp đồng tương lai VN30 tăng từ 10.954 hợp đồng/phiên
năm 2017 lên gần 250.000 hợp đồng/phiên trong 11 tháng đầu năm 2022.
Có thể nói, trong năm 2022, thị trường cơ sở có nhiều biến động do điều
kiện kinh tế vĩ mô, tình hình Việt Nam và thế giới, thị trường chứng khoán phái
sinh đã phát huy vai trò tích cực, là một kênh đầu tư mới cho thị trường, giúp nhà
đầu tư đa dạng hóa dòng tiền đầu tư, giảm thiểu rủi ro và nắm bắt cơ hội sinh lời.
Sự phát triển quy mô thị trường phái sinh, mức độ chuyên nghiệp của nhà
đầu tư là một trong những yếu tố quan trọng để các tổ chức quốc tế xem xét việc
nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam tiến tới trở thành thị trường mới nổi.
b. Công tác giám sát TTCKPS ở VN
Theo thời gian, khi thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng lên mới nổi
với sự tham gia của các nhà đầu tư chuyên nghiệp, thị trường có độ sâu hợp lý, tính đầu
cơ sẽ tự điều chỉnh giảm xuống, khi đó độ lệch giữa chỉ số VN30 và Hợp đồng tương lai
trên chỉ số VN30 sẽ tự khắc nhỏ lại. Lúc này thị trường sẽ sẵn sàng hơn cho các sản
phẩm phái sinh phức tạp hơn.
Thị trường phái sinh luôn phải phù hợp với xu hướng của thị trường cơ sở, đồng nghĩa
với việc các hợp đồng tương lai chỉ số VN30 luôn phù hợp với xu hướng của chỉ số VN30.
Trong một số phiên đáo hạn, chỉ số VN30 cũng có những biến động, nhưng chỉ
mang tính thời điểm, không thể làm “méo mó” hay thay đổi toàn bộ xu hướng của chỉ số cơ sở.
Mặt khác, để có thể thay đổi được xu hướng của chỉ số VN30 là câu chuyện
không dễ dàng, vì chi phí là không nhỏ nếu như phải mua/bán một lượng rất lớn cổ phiếu thành phần.
Tháng 6/2022, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) đã thay đổi cách tính giá
thanh toán cuối cùng của Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 từ ' là giá trị đóng cửa của
chỉ số cơ sở tại ngày giao dịch cuối cùng'' thành ' là giá trị trung bình số học giản đơn
của chỉ số trong 30 phút cuối cùng của ngày giao dịch cuối cùng (bao gồm 15 phút khớp
lệnh liên tục và 15 phút khớp lệnh định kỳ đóng cửa), sau khi loại trừ 3 giá trị chỉ số cao
nhất và 3 giá trị chỉ số thấp nhất của phiên khớp lệnh liên tục" cũng sẽ hạn chế tình
trạng chênh lệch lớn giữa chỉ số VN30 và Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 trong
các phiên đáo hạn. Việc thay đổi cách tính giá thanh toán cuối cùng theo phương án mới
là có cơ sở và phù hợp với sự phát triển của thị trường Việt Nam.
Có thể nói, trong hơn 5 năm hoạt động thị trường chứng khoán phái sinh với tiêu
chí tôn trọng các quy luật cung cầu của thị trường một cách an toàn, hiệu quả đã từng
bước phát huy vai trò phòng vệ rủi ro, đáp ứng được nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư,
góp phần giữ nhà đầu tư ở lại ngay cả khi thị trường cơ sở sụt giảm.
Tuy nhiên, thị trường cần tiếp tục được phát triển thêm các sản phẩm mới như hợp
đồng tương lai trên chỉ số mới, hợp đồng tương lai trên cổ phiếu đơn lẻ, quyền chọn…
c. Đánh giá hoạt động thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam Lợi thế Hạn chế
- Hệ thống công nghệ thông tin vận
- chi phí khi tham gia giao dịch
hành thông suốt, ổn định, an toàn,
chứng khoán phái sinh rất cao,
dữ liệu thị trường cập nhật chính
mặc dù Thông tư số 101/2021/TT-
xác, kịp thời, góp phần đảm bảo
BTC có giảm 5 loại phí nhưng vẫn tính công khai minh bạch. còn cao.
- Cơ chế giám sát tốt nhằm kịp thời
- sử dụng đòn bẩy cao nên xu
phát hiện các trường hợp thao
hướng thị trường đi ngược với vị
túng trên thị trường cơ sở để
thế của nhà đầu tư sẽ gây ra một
hưởng lợi trên thị trường chứng
khoản lỗ lớn trong thời gian ngắn.
khoán phái sinh và ngược lại
- Nhà đầu tư có thể tìm kiếm lợi
luận ngay cả khi thị trường đi
xuống, điều này trên thị trường
chứng khoán cơ sở không thể làm
được. Đây là điểm sáng để giữ
chân nhà đầu tư trong nước và thu
hút thêm vốn từ nước ngoài.
- Khi thị trường chứng khoán cơ sở
sụt giảm, nhà đầu tư có thể bán
hợp đồng thanh lý để giảm thiểu
rủi ro, điểm này thể hiện rõ chứng
khoán phái sinh có lợi ích phòng ngừa rủi ro.
- Được phép sử dụng đòn bẩy tức
chỉ cần có một lượng tiền ký quỹ là
có thể mở vị thế hợp đồng.
d. Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở VN
- Cần tổ chức tập huấn nhiều lớp tập huấn thường xuyên miễn phí cho các
nhà đầu tư để nâng cao trình độ hiểu biết về chứng khoán phái sinh.
- Tăng cường chế tài xử phạt đối với trường hợp thao túng để chuộc lợi.
- Thị trường chứng khoán phái sinh là thị trường bậc cao nên việc hoàn thiện các
quy định pháp luật cần được chú trọng. Bên cạnh đó, cần tiếp tục phối hợp với
các cơ quan quản lý khác và đơn vị tổ chức thị trường phái sinh, nhằm xây
dựng khung pháp lý chuẩn bị cho ra mắt các sản phẩm mới.