Chuẩn mực và trách nhiệm của nhà báo Việt Nam trên mạng xã hội | Tiểu luận Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA QUAN HỆ CÔNG CHÚNG VÀ QUẢNG CÁO
-------------------------------------- TIỂU LUẬN
MÔN: PHÁP LUẬT & ĐẠO ĐỨC BÁO CHÍ TRUYỀN THÔNG
ĐỀ TÀI: CHUẨN MỰC VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA NHÀ BÁO KHI
THAM GIA MẠNG XÃ HỘI
Lớp: Quan hệ công chúng chuyên nghiệp K40
Sinh viên thực hiện:
Hoàng Thị Khánh Linh
Nguyễn Từ Nhật Hạ Nguyễn Minh Phương Nguyễn Diệu Ly Vương Ngọc Anh Đào Thị Bảo Hân Lưu Phương Thảo
Hà Nội, tháng 3 năm 2022
1. Chuẩn mực và trách nhiệm của nhà báo Việt Nam trên mạng xã hội
Chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện
truyền thông khác là quy định 5 trong 10 quy định đạo đức nghề nghiệp của
người làm báo Việt Nam (có hiệu lực từ ngày 1/1/2017).
Trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, mạng xã hội trở nên rất phổ
biến. Ở diễn đàn tự do của hàng triệu con người, các thông tin được cập nhật đa
chiều giúp chúng ta có một cái nhìn khách quan, toàn diện hơn.
Tuy nhiên, mạng xã hội cũng ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống báo chí.
Nhiều nhà báo, hội viên bị chi phối bởi áp lực tin bài, áp lực thời gian đã bỏ qua
khâu quan trọng nhất là kiểm chứng độ xác thực của thông tin. Điều đó đã gây
hệ lụy không nhỏ tới sự ổn định của xã hội, làm suy giảm lòng tin đối với báo
chí và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam
Ngày 25/12/2018, Hội Nhà báo Việt Nam đã công bố Quy tắc sử dụng
mạng xã hội của người làm báo Việt Nam, Bộ quy tắc này có hiệu lực từ ngày 01/01/2019.
Quy tắc gồm 3 chương, trong đó chương 2 quy định cụ thể những
việc/điều người làm báo Việt Nam cần làm khi tham gia mạng xã hội, đó là:
1. Sử dụng tài khoản mạng xã hội của cá nhân mình để tương tác, chia sẻ,
đăng tải, cung cấp, định hướng thông tin có ích cho xã hội và đất nước.
2. Đăng tải bình luận, ý kiến nhận xét đúng mực, có văn hóa, có trách
nhiệm về những vấn đề mà dư luận xã hội quan tâm.
3. Thông báo cho cơ quan có thẩm quyền những thông tin sai sự thật bị
phát tán trên mạng xã hội có ảnh hưởng xấu, gây tổn hại đến lợi ích của
cộng đồng, đất nước, uy tín của tổ chức, cá nhân.
4. Phát hiện, khai thác có kiểm chứng, có chọn lọc thông tin về những
vấn đề mới của xã hội để phục vụ tác nghiệp báo chí.
Những việc/điều người làm báo Việt Nam không được làm khi tham
gia mạng xã hội:
1. Vi phạm các quy định về quản lý, cung cấp, sử dụng thông tin trên
mạng; các quy định về bảo mật dữ liệu, tài liệu; quy định về bảo vệ bí
mật thông tin riêng, thông tin cá nhân của công dân và các quy định khác của pháp luật.
2. Đăng tải, gỡ bài viết, hình ảnh, âm thanh trên mạng xã hội vì mục đích
tống tiền hoặc các mục đích không trong sáng khác.
3. Đăng tải các tin, bài, hình ảnh, âm thanh trên mạng xã hội, đưa ra các
bình luận, chia sẻ quan điểm cá nhân hoặc trích đăng lại các bài phát
biểu, ý kiến trái với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước; trái với nội dung, quan điểm của tác phẩm báo chí mà bản thân
người làm báo đó đã viết và đăng tải, trái với quan điểm của cơ quan báo chí nơi mình công tác.
4. Bình luận, nhận xét, chia sẻ các thông tin có mục đích kích động, lôi
kéo người khác phản ứng tiêu cực về các vấn đề chính trị, kinh tế, văn
hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại... có yếu tố phức tạp, nhạy
cảm đang cần tạo cách nhìn, thái độ tích cực mang tính xây dựng của
cộng đồng và sự đồng thuận xã hội.
5. Sao chép, chia sẻ, phát tán tin, bài, tác phẩm, âm thanh, hình ảnh có
được bằng những cách thức không hợp pháp, vi phạm bản quyền.
6. Thông tin vụ việc chưa được kiểm chứng, gây hoang mang trong nhân
dân, gây thiệt hại cho các hoạt động kinh tế - xã hội, gây khó khăn cho
hoạt động của cơ quan nhà nước hoặc người thi hành công vụ; gây tổn hại
về thể chất, danh dự, nhân phẩm của công dân; tuyên truyền, kích động
bạo lực, cổ súy lối sống đồi trụy, hủ tục mê tín dị đoan, các hành vi tiêu
cực, phân biệt đối xử về giới, vùng miền, dân tộc, chủng tộc.
7. Miêu tả thô thiển, phản cảm những hành động dâm ô, tội ác, thông tin
không phù hợp với thuần phong mỹ tục, truyền thống văn hóa của dân tộc và đạo đức xã hội.
8. Sử dụng logo, hình ảnh, thông tin dữ liệu của tổ chức Hội Nhà báo Việt
Nam; sử dụng danh nghĩa Hội Nhà báo Việt Nam khi tham gia các diễn
đàn, trang mạng xã hội khi chưa được phép. 2. Ví dụ
- Ví dụ về việc báo chí đính chính tin giả trên mạng xã hội:
Ví dụ 1: Năm 2018, trên mạng xã hội (tài khoản của Trương Huy San) có
đưa thông tin về một vụ một người leo núi bị sụp đất trên núi Bà Đen, đáng nói
là tài khoản này cho rằng lực lượng cứu hộ trên núi Bà Đen không những không
kịp thời cứu nạn mà còn có dấu hiệu nhũng nhiễu. Lượng truy cập, chia sẻ kèm
những lời bình luận ác ý lan tỏa nhanh đến chóng mặt, dù là thông tin sai trái, xuyên tạc.
Ngay lập tức, Báo Tây Ninh đã xác minh, tìm hiểu và thông tin sự thật:
trên núi Bà Đen trong khoảng thời gian xảy ra sự kiện sụp đất gây thương tích
cho người leo núi mà tài khoản Trương Huy San nêu, hoàn toàn không có tai
nạn nào, hơn nữa, núi Bà Đen là núi đá, không thể có tình trạng sụp đất; lực
lượng cứu hộ, cứu nạn trên núi là lực lượng chuyên nghiệp, việc cứu hộ không
chỉ là nghề nghiệp, là lương tâm, mà còn là cuộc sống của họ… Sau khi báo
đăng, bài báo với những thông tin rõ ràng, chính thống được lan truyền rộng rãi
đã đập tan những luận điệu xuyên tạc.
Ví dụ 2: Năm 2018, trong một vụ tranh chấp đất thực hiện dự án trên địa
bàn tỉnh, có một số đối tượng chống đối đã đến nhà vị lãnh đạo địa phương có
dự án để dàn dựng, quay video clip tung lên mạng để gây sức ép với cá nhân vị
này. Báo Tây Ninh cũng đã kịp thời nắm bắt và cung cấp thông tin về bản chất
vụ việc, vấn đề đang được xã hội quan tâm, giúp người đọc thấy được sự thật vụ
việc; và cộng đồng MXH tiếp nhận, truyền bá và thảo luận, từ đó dư luận xã hội
đi vào hành lang thông tin chính thống, đúng đắn.
3. Thực trạng về việc thực hiện chuẩn mực và trách nhiệm của nhà báo
Việt Nam trên mạng xã hội
Từ năm 2015 đến nay, nhiều nhà báo đã bị Bộ Thông tin và Truyền thông
(TT - TT) thu hồi chứng chỉ báo chí do đăng tải, chia sẻ trên Facebook. Tuy
nhiên, những vi phạm dường như không ảnh hưởng nhiều đến một số kẻ núp
danh nhà báo để mưu cầu những cái kết vô tội vạ trên mạng xã hội. Kể cả khi đã
bị kỷ luật vì đăng tải những nội dung, sai phạm trên mạng xã hội nhưng một số
nhà báo cảm thấy "tự hào" vì Facebook của họ đang sở hữu nhiều lượt theo dõi và tương tác.
Những sai phạm gần đây của một số người làm báo trên mạng xã hội cho
thấy đôi khi sự tiện lợi của trí tuệ nhân tạo bị lợi dụng như một “sân chơi” cho
những kẻ không có động cơ làm báo. Cụ thể, sử dụng Facebook, Youtube làm
“sân sau”, rồi “gõ bàn phím” với danh nghĩa “tự do ngôn luận, báo chí” để thực
hiện các hoạt động sai trái. Trong số những nhà báo đồi trụy, đồi bại này có
những cây viết lâu năm, ít nhiều nổi tiếng, có kinh nghiệm và là đối tượng của
dư luận trên mạng xã hội. Một số thậm chí còn được biết đến vì có các báo cáo
điều tra chống tiêu cực. Song, thay vì sử dụng không gian mạng để chia sẻ
thông tin, bài viết chất lượng cao, hay kinh nghiệm nghề báo với bạn bè, số nhà
báo “hai mặt” này như muốn sử dụng uy tín nghề nghiệp, uy tín cơ quan chủ
quản để biến trang mạng xã hội cá nhân của họ thành “chiến trường đánh đấm”
theo đúng nghĩa đen, khi đăng tải vô số phát ngôn, thông tin tiêu cực, sai sự thật
nhắm vào các tổ chức, tập đoàn kinh tế... nhằm mưu lợi cá nhân.
Không chỉ chứa đựng một số nhà báo tồn tại kiểu “hai mặt”, mạng xã hội
còn là chỗ dựa của những người từng hoạt động trong lĩnh vực báo chí nhưng bị
loại khỏi cơ quan chủ quản vì đạo đức không tốt. Một số người trên Facebook
ngang nhiên sử dụng "danh hiệu" nhà báo để hù dọa mọi người và tạo ấn tượng
là "tài năng và chuyên môn giỏi" bằng cách khoe khoang về việc đã từng làm
việc trong tòa soạn hoặc đài truyền hình đó. Hơn nữa, một số người dân do ý
thức yếu kém, bị “dắt mũi” vào các vấn đề chính trị - xã hội dưới sức ép của dư
luận mạng xã hội, đã vô tình “kích động” các thế lực thù địch, tiếp tay cho kẻ
xấu bằng cách tham gia ủng hộ, có xu hướng vu cáo các đồng chí lãnh đạo
đảng, nhà nước; tham gia kiến nghị, phản đối việc ban hành Luật An ninh mạng;
kích động phá hoại các trạm thu phí BOT giao thông, … Những thông tin phản
cảm, như hình ảnh một nhà báo bên nhiều cọc tiền lẻ, trên một ô-tô chuẩn bị đi
qua trạm thu phí BOT Cai Lậy gây hậu quả tiêu cực, được những người theo dõi
(bình luận) “like” và khen ngợi. Trước sự chống phá của các thế lực thù địch,
một số tổ chức, cá nhân thiếu thiện chí với Việt Nam đang ráo riết tuyên truyền
chống phá Đảng, đất nước và nhân dân Việt Nam, để kẻ xấu lợi dụng. Vì vậy, dễ
hiểu tại sao mọi động thái của một số nhà báo trên tài khoản Facebook của họ
luôn được BBC, RFA, SBTV, Vietnam ... đưa tin.
Trong bối cảnh dịch bệnh COVID - 19 đang có diễn biến phức tạp ở nước
ta, nhiều nhà báo đã tham gia đưa thông tin tích cực, góp phần cổ vũ, động viên
người dân tham gia phòng, chống COVID-19 hiệu quả. Tuy nhiên, cũng không
ít thông tin do thiếu kiểm chứng, tìm hiểu kỹ trước khi đăng, dẫn tới hậu quả là
nhà báo vô tình “tiếp tay” cho tin giả, tin sai sự thật. Thông tin được các nhà
báo đưa lên trang cá nhân thường sẽ được người đọc tin tưởng chắc chắn rằng
thông tin đó là thật và đã được kiểm chứng qua nhãn quan nghề nghiệp. Chính
vì vậy, thời gian qua, nhiều nhà báo đã trở thành KOLs (viết tắt của Key
Opinion Leaders, tức là những nhân vật có sức ảnh hưởng lớn trên cộng đồng
mạng), các KOLs đã trở thành những nhân vật có thể tham gia các sự kiện
quảng cáo, hoạt động từ thiện, điều này thực sự bổ ích và có lợi cho cộng đồng.
“Fake news” từ đó đã luồn lọt vào trong dân, gây hoang mang, nhiễu loạn tâm
tư của nhiều người. Đây có thể xem như việc phá hoại từ bên trong một cách vô
tình, từ chính những nhà báo chuyên nghiệp. Ví dụ như sự thêu dệt về người
"ship" 27 hũ cốt của người nhiễm covid cho người thân, và tối 7/8 là câu chuyện
bi lụy về một bác sĩ muốn cứu mạng ba mẹ con sản phụ đã rút máy thở của mẹ
mình và dùng máy thở đấy để cứu sản phụ với hàng trăm lượt chia sẻ trong thời
gian ngắn. Những thông tin được đưa ra từ FB những nhà báo ngay sau đó được
xác định là tin giả, và cũng không lâu sau đó, nơi xuất phát nguồn tin gốc - một
số FB "giả" tạo cũng lập tức bị khóa bởi thủ phạm đưa tin. Nhà báo hiển nhiên
phải ẩn bài viết và đăng bài xin lỗi vì đã để cảm xúc lấn át lý trí. Thực tế trong
câu chuyện nói trên, nhiều bác sĩ đang miệt mài cứu người trong bệnh viện đã
phải trả lời nhiều câu hỏi của giới báo chí về sự việc có thật hay không. Nhiều
cơ quan chức năng buộc phải vào cuộc để xác minh thông tin đã làm mất nhiều thời gian và công sức.
Hiện đã có một số fanpage, nhóm với mục đích chia sẻ thông tin, kêu gọi
các nhà báo đoàn kết vì mục tiêu cao cả là tìm ra sự thật. Những người không
đáp ứng nhu cầu của họ hoặc khiến họ không hài lòng sẽ bị bắt nạt, tấn công.
Khi yêu cầu của họ được đáp ứng, họ sẵn sàng "hạ thẻ", "xóa trạng thái" và
thậm chí "lấy lại bàn phím", với những lời lẽ khó nghe để khen ngợi ai đó mà
họ đã quấy rối trước đây. Điều đáng lo ngại là trong khi mạng xã hội có khả
năng lan truyền thông tin với tốc độ chóng mặt, những người tạo ra các chủ đề
như vậy có thể nhanh chóng xóa sạch dấu vết của họ khi cần. Vì vậy, không
phải ngẫu nhiên mà các mạng xã hội phổ biến hiện nay được gọi là “quái vật tin giả”.
4. Đề xuất giải pháp
- Các tòa soạn báo cần phải biết nhà báo, phóng viên của mình đang làm
gì, suy nghĩ gì trên mạng xã hội để kịp thời chấn chỉnh nếu có sai phạm.
- Người đứng đầu các cấp Hội Nhà báo, các cơ quan báo chí cần phải có
trách nhiệm tổ chức quán triệt và thực hiện Quy tắc tham gia mạng xã hội
của nhà báo, phóng viên; tổ chức kiểm tra, giám sát, đánh giá và kiểm
điểm chặt chẽ hơn nữa việc tham gia mạng xã hội của nhà báo, phóng
viên; đặc biệt là đưa việc thực hiện đúng quy tắc vào tiêu chí để xếp loại thi đua hằng năm.
- Phát hiện, cổ vũ và động viên tới những tập thể, cá nhân thực hiện tốt
những quy định, chuẩn mực khi tham gia mạng xã hội của người làm báo;
phê phán, kỷ luật nghiêm các tập thể, cá nhân vi phạm.
- Nâng cao nhận thức cho nhà báo về việc tự ý thức được trách nhiệm của
mình là tham gia xây dựng đời sống tư tưởng, tinh thần lành mạnh bằng
những thông tin lành mạnh. Dù ở bất cứ đâu cho dù là môi trường mạng
xã hội, thì vẫn phải giữ được vai trò nhà báo chứ không thể sống hai mặt;
phải là người cung cấp thông tin chính xác và đúng đắn cho xã hội.
- Nhà báo khi tham gia mạng xã hội cần đặt lợi ích tập thể, lợi ích cộng
đồng, quốc gia lên trên hết, như là sứ mệnh nghề nghiệp mà mình phụng sự.