-
Thông tin
-
Quiz
Làm thế nào để đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền thông trong giai đoạn hiện nay? | Bài tập cuối kì Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông
Trao đổi thông tin và nhu cầu cần thiết trong đời sống mỗi con người. Trong quá khứ, truyền miệng là cách truyền tin chủ yếu; lâu dần, song song với sự phát triển văn hóa của con người, những nét chữ và những tờ giấy đầu tiên bắt đầu xuất hiện. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông 58 tài liệu
Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Làm thế nào để đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền thông trong giai đoạn hiện nay? | Bài tập cuối kì Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông
Trao đổi thông tin và nhu cầu cần thiết trong đời sống mỗi con người. Trong quá khứ, truyền miệng là cách truyền tin chủ yếu; lâu dần, song song với sự phát triển văn hóa của con người, những nét chữ và những tờ giấy đầu tiên bắt đầu xuất hiện. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông 58 tài liệu
Trường: Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA PHÁT THANH – TRUYỀN HÌNH
BÀI TẬP CUỐI KỲ
Môn: Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông
Đề tài: Làm thế nào để đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt
động báo chí và truyền thông trong giai đoạn hiện nay?
Giảng viên hướng dẫn: Nguyễn Thùy Vân Anh
Họ và tên sinh viên: VŨ THỊ CẨM NHUNG
Lớp tín chỉ: PT02306_K42.1 MSV: 2256070035 Hà Nội, 2023 1 MỤC LỤC
Phần 1: Mở đầu 1. Lời nói đầu 2. Lời cảm ơn
Phần 2: Nội dung
Chương 1: Cơ sở lý luận 1. Khái niệm đạo đức
2. Khái niệm chuẩn mực đạo đức
3. Khái niệm báo chí, truyền thông và hoạt động báo chí và truyền thông
Chương 2: Chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền thông,
và thực trạng vi phạm quy định đạo đức báo chí, truyền thông
1. Chuẩn mực đạo đức và pháp luật trong hoạt động báo chí và truyền thông
2. Thực trạng vi phạm quy định đạo đức báo chí và truyền thông
Chương 3: Tác động của việc không tuân thủ quy định chuẩn mực đạo đức báo chí,
truyền thông và đề ra các giải pháp
1. Tác động của việc không tuân thủ quy định chuẩn mực đạo đức báo chí, truyền thông
2. Để đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền
thông trong giai đoạn hiện nay
Phần 3: Tổng kết
Phần 4: Tài liệu tham khảo 2 LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính tất yếu của đề tài
Trao đổi thông tin là nhu cầu cần thiết trong đời sống mỗi con người. Trong quá
khứ, truyền miệng là cách truyền tin chủ yếu; lâu dần, song song với sự phát triển
văn hóa của con người, những nét chữ và những tờ giấy đầu tiên bắt đầu xuất
hiện, và tờ báo đầu tiên đã ra đời năm 1605. Từ đó đến nay, báo chí đã trở thành
một món ăn tinh thần không thể thiếu trong xã hội loài người.
Ngày nay, cùng với sự ra đời của Internet và các thiết bị công nghệ, truyền thông
số, những hình thức truyền thông tiên tiến, đa dạng… nghề báo chí đã trở nên
ngày càng phát triển hơn. Bên cạnh những hình thức truyền tin truyền thống như
báo in, radio, truyền hình TV ta đã có thêm các thiết bị di động như laptop, điện
thoại thông minh, thông tin được đăng tải trên các trang web… Việc tiếp nhận
thông tin của con người trở nên đa dạng, phổ biến, linh hoạt hơn.
Tuy nhiên, tin tức đôi khi vẫn là một phần hạn chế của các đơn vị truyền thông.
Sự phát triển với tốc độ chóng mặt của nghề báo nói riêng và ngành truyền thông
nói chung đã gây ra sự mất kiểm soát trong việc xử lý thông tin của người làm
báo dẫn đến việc vi phạm các chuẩn mực đạo đức và báo chí trong hoạt động
truyền thông. Đã có nhiều phát sinh tiêu cực xung quanh hoạt động tác nghiệp
của nhà báo, sự tăng trưởng không ngừng của xã hội cũng làm thay đổi đời sống
tâm lý của con người, tác động lên những tiêu chuẩn về mặt đạo đức. Tôn chỉ của
nhà báo là đưa tin đúng sự thật nhưng nhiều người đã bất chấp vi phạm quy định
đạo đức báo chí để đưa ra những tin tức “sốt dẻo”, thậm chí sai sự thật để “câu”
tương tác, chỉ chăm chăm vào lợi ích bản thân.
Nghề nghiệp nào cũng cần có những chuẩn mực đạo đức riêng và báo chí cũng
vậy. Ngòi bút khi đặt xuống cần có sự cân nhắc kỹ càng, câu chuyện trong bài 3
báo đôi khi không chỉ dùng để cung cấp cập nhất tin tức mà đôi khi còn có sức
nặng làm thay đổi số phận một con người. Phẩm chất người làm báo là một vấn
đề trọng yếu trong việc xây dựng một nền báo chí lớn mạnh trong bất cứ q ố u c
gia nào, kể cả Việt Nam. Phẩm chất nhà báo không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới
chất lượng tác phẩm của nhà báo đó mà còn tác động tới toàn xã hội cũng như
đội ngũ báo chí. Vì vậy, nghiên cứu về việc đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp
lý trong hoạt động báo chí và truyền thông là vô cùng cần thiết. Nhất là với hoàn
cảnh hiện nay, khi báo chí ngày càng phải thể hiện vai trò thông tin và định hướng
của mình trong thời kỳ xã hội vẫn còn đang rối ren về nhiều mặt.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu
Bài tập lớn về đề tài này là những nghiên cứu với mục đích làm sáng tỏ những
chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền thông; từ đó
tìm ra giải pháp nhằm giải quyết các hạn chế tiêu cực của vấn đề này. Qua đó,
kết quả nghiên cứu sẽ phản ánh chi tiết nhất những tồn đọng trong việc thực hiện
nghề báo chí, cũng như giúp ta hiểu rõ những hoạt động báo chí và truyền thông
để ta thực hiện được đúng và đủ trong công tác hoạt động nghề. 2.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, tiểu luận tập trung nghiên cứu những nhiệm vụ sau:
- Làm rõ những vấn đề liên quan đến cơ sở lý luận và thực tiễn của để tài.
- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng vi phạm chuẩn mực đạo đức và báo
chí trong hoạt động truyền thông hiện nay.
- Chỉ ra nguyên nhân và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4
- Đối tượng nghiên cứu: vai trò của việc tuân thủ quy định đạo đức trong hoạt
độngtác nghiệp của nhà báo
- Phạm vi nghiên cứu: Quy định đạo đức báo chí (công bố năm 2016), cơ sở
thựctiễn hoạt động tác nghiệp của nhà báo những năm gần đây
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, đề tài đã được sử dụng những phương pháp dưới đây:
- Phương pháp phân tích tài liệu: dùng để thu thập dữ liệu về quy định đạo đức
báo chí và hoạt động tác nghiệp của nhà báo.
- Phương pháp thống kê: dùng để thống kê những trường hợp vi phạm quy định
đạo đức báo chí trong hoạt động tác nghiệp của nhà báo.
- Phương pháp phân tích nội dung: dùng để phân tích vai trò của quy định
đạođức báo chí trong hoạt động tác nghiệp của nhà báo.
- Phương pháp phân tích tổng hợp: dùng để phân tích, đánh giá và tổng hợp
những kết quả nghiên cứu nhằm đưa ra những luận cứ, luận điểm khái quát
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được
chia thành 3 chương chính với nội dung như sau:
- Chương 1: Cơ sở lý luận
- Chương 2: Chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền
thông, và thực trạng vi phạm quy định đạo đức báo chí, truyền thông
- Chương 3: Tác động của việc không tuân thủ quy định chuẩn mực đạo đức
báo chí, truyền thông và đề ra các giải pháp 5 LỜI CẢM ƠN
“Chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí truyền thông hiện nay” là
một trong những đề tài nghiên cứu mang tính cấp thiết cao, nhất là trong giai đoạn
hội nhập và phát triển của Việt Nam hiện nay. Trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu
sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, vì thế em mong nhận được sự đánh giá, góp ý
của thầy cô và các bạn để hoàn thiện hơn cho đề tài này.
Em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô Nguyễn Thùy Vân Anh đã tận tình hướng
dẫn em và các bạn trong môn học Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông này,
giúp đỡ em trong việc hoàn thành môn học và đề tài nghiên cứu này. 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Khái niệm đạo đức
Đạo đức là một từ Hán Việt, được dùng từ xa xưa để chỉ một thành tố tính cách và
giá trị của một con người. Đạo là con đường, đức là tính tốt hoặc những công trạng
tạo nên. Khi nói một người có đạo đức là ý nói người đó có sự rèn luyện thực hành
các lời răn dạy về đạo đức, sống chuẩn mực và có nét đẹp trong đời sống và tâm hồn.
“Đạo đức là hệ thống các quy tắc chuẩn mực xã hội, mà nhờ đó con người tự giác
điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng và của xã hội.
Mỗi giai đoạn lịch sử nhất định có những quan niệm về đạo đức khác nhau” (sách
giáo khoa Giáo dục công dân bậc THPT). Trong cuốn “Giáo dục đạo đức nghề
nghiệp cho sinh viên báo chí ở Việt Nam hiện nay, PGS, TS Trần Hải Minh – PGS,
TS Phạm Hương Trà chủ biên, năm 2019 cho rằng: “Đạo đức là một trong những
hình thái ý thức xã hội, một hệ thống các quy tắc, chuẩn mực nhằm đánh giá, điều
chỉnh hành vi của con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.” “Trên cơ sở
lý tưởng và trách nhiệm đạo đức đã hình thành nên quan niệm về lương tâm và lòng
tự trọng của nhà báo chuyên nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm các nguyên tắc
xử sự đúng đắn để ngăn ngừa những hành vi không đúng đắn. Căn cứ vào những
tiêu chuẩn này và dựa vào tính chất của những hành vi, mỗi nhà báo sẽ phải tự chịu
sự tự xỉ vả, xấu hổ, phải tự kết tội, hoặc được khích lệ, tự hào, phấn khởi và hạnh
phúc.” - Theo cơ sở lý luận báo chí truyền thông, Dương Xuân Sơn, Đinh Hường,
Trần Quang, nhà xuất bản Văn hóa – thông tin, năm 1995, [5, tr.252]…
Cùng với nhiều phương thức điều chỉnh hành vi của mỗi con người, đạo đức đánh
giá hành vi con người theo các chuẩn mực và các giá trị như thiện và ác, chính nghĩa
và phi nghĩa, đúng và sai, cái nên làm và không nên làm… Mặt xã hội, đạo đức được
biểu hiện bằng thái độ cụ thể của dư luận xã hội. Về mặt cá nhân, đạo đức được coi 7
là “tòa án lương tâm” có khả năng tự phê phán, đánh giá và suy xét từng hành vi,
thái độ và ý nghĩ trong bản thân mỗi cá nhân. Xét về bản chất, sự điều chỉnh của đạo
đức mang tính tự giác, là sự tự lựa chọn của mỗi người. Vì vậy, ngoài biểu hiện trong
các quan hệ xã hội, đạo đức còn thể hiện trong thái độ, hành vi và sự tự ứng xử của
bản thân mỗi con người.
2. Khái niệm chuẩn mực đạo đức
chuẩn mực đạo đức là tổng hợp các quy tắc, yêu cầu, đòi hỏi của xã hội đối với mỗi
cá nhân hay nhóm xã hội, trong đó xác định ít nhiều sự chính xác về tính chất, mức
độ, phạm vi, giới hạn của cái có thể, cái được phép, cái không được phép hay cái bắt
buộc phải thực hiện trong hành vi xã hội của mỗi người, nhằm đảm bảo sự ổn định,
giữ gìn trật tự, kỉ cương của xã hội. Trong cuộc sống xã hội thường ngày, con người
(các cá nhân và nhóm xã hội) thường xuyên thực hiện các hành vi xã hội nào đó
nhằm đạt được hoặc thỏa mãn những nhu cầu, lợi ích nhất định.
Hành vi của họ thường được định hướng và tuân theo những quy tắc, yêu cầu xã hội
nào đó. Mọi người mong đợi họ hành động phải như thế này mà không nên như thế
khác: Hãy kính trên nhường dưới, hãy ăn mặc gọn gàng, lịch sự, hãy cầu nguyện
Thánh Ala, hãy tôn trọng pháp luật, không được gây tội ác… Vì thế, trong xã hội
xuất hiện nhu cầu phải có những phương tiện để điều chỉnh hành vi của con người.
Chính con người đã xác lập và tạo dựng hệ thống các quy tắc, yêu cầu, đòi hỏi của
xã hội đối với hành vi của mỗi cá nhân hay nhóm xã hội. Từ đó mà hình thành và
xuất hiện trong xã hội hệ thống các chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực xã hội.
Dù chuẩn mực đạo đức là bất thành văn nhưng chúng đều là phương tiện định hướng,
điều chỉnh các hành vi của cá nhân và các nhóm xã hội trong những điều kiện xã hội
nhất định đồng thời là phương tiện kiểm tra xã hội đối với các hành vi của họ. Nhờ
có các chuẩn mực đạo đức mà các cá nhân luôn phải xem xét, suy nghĩ, kiểm nghiệm 8
trước khi thực hiện hành vi xã hội nào đó: Hành vi đó đúng hay sai? Phù hợp hay
không phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội? Nếu thực hiện thì có bị xã hội phê
phán, lên án hoặc trừng phạt không? Qua đó, chuẩn mực đạo đức góp phần ngăn
chặn, phòng ngừa các hành vi sai trái, phạm pháp và tội phạm.
Điều đó có nghĩa là, tùy thuộc vào các đặc điểm, tính chất về mặt nhu cầu, lợi ích
vật chất hay tinh thần của đối tượng (nhóm đối tượng) xã hội nào, trong phạm vi
không gian xã hội nào và vào thời điểm, giai đoạn lịch sự nào, mà các chuẩn mực
đạo đức thường được định hướng sao cho phù hợp với thực tế xã hội hoặc phù hợp
với lợi ích của đối tượng này hay đối tượng khác, của giai cấp này hay giai cấp khác.
Các chuẩn mực đạo đức không mang tính chất bất biến mà thường ở trong trạng thái
động. Chúng thường xuyên vận động, biến đổi và phát triển cùng với sự phát triển
của lịch sử xã hội loài người.
Trong quá trình vận động đó, có những quy tắc, chuẩn mực đạo đức dần trở nên lạc
hậu, lỗi thời, không còn phù hợp với thực tế xã hội ở giai đoạn lịch sử nhất định. Khi
đó chúng sẽ bị loại bỏ h ặ
o c được thay thế bằng những chuẩn mực đạo đức mới phù
hợp hơn, tiến bộ hơn tùy theo từng thời kỳ lịch sử nhất định. Ví dụ đối với những
phong tục, tập quán đã lạc hậu, lỗi thời, đã trở thành hủ tục, mang màu sắc mê tín dị
đoạn thì cần phải vận động, tuyên truyền nhằm loại trừ chúng ra khỏi đời sống của
cộng đồng, xây dựng lối sống văn minh, tiến bộ.
3. Khái niệm báo chí, truyền thông và hoạt động báo chí v à truyền thông
Theo Luật Báo chí năm 2016 quy định về quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn
luận trên báo chí của công dân; tổ chức và hoạt động báo chí; quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ c ứ
h c, cá nhân tham gia và có liên quan đến hoạt động báo chí; quản lý nhà nước về báo chí: 9
- Báo chí là sản phẩm thông tin về các sự kiện, vấn đề trong đời sống xã hội thể
hiện bằng chữ viết, hình ảnh, âm thanh, được sáng tạo, xuất bản định kỳ và
phát hành, truyền dẫn đông đảo tới công chúng thông qua các loại hình báo
in, báo nói, báo hình, báo điện tử.
- Hoạt động báo chí là hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí, sản phẩm báo chí,
sản phẩm thông tin có tính chất báo chí; cung cấp thông tin và phản hồi thông
tin cho báo chí; cải chính thông tin trên báo chí; xuất bản, in, phát hành báo
in; truyền dẫn báo điện tử và truyền dẫn, phát sóng báo nói, báo hình.
Truyền thông đề cập đến các kênh liên lạc mà thông qua đó, doanh nghiệp phổ biến
tin tức, âm nhạc, phim ảnh, giáo dục, thông điệp quảng cáo… tới cộng đồng, thu hút
các đối tượng mục tiêu.
- Truyền thông là quá trình truyền tải thông tin, ý kiến, tin tức,... giữa hai hoặc
nhiều người với nhau nhằm giao tiếp, kết nối, tăng sự hiểu biết và nhận thức.
Truyền thông được thực hiện qua nhiều kênh khác nhau, bao gồm truyền thông
đại chúng, truyền thông xã hội, truyền thông trực tuyến,... Ngoài ra, truyền
thông còn có vai trò quan trọng trong việc lan tỏa thông tin về các sự kiện,
vấn đề xã hội và chính trị, đóng vai trò giúp người dân có được những thông
tin cần thiết để đưa ra quyết định và hành động phù hợp.
- Hoạt động truyền thông có thể hiểu là việc xây dựng và lên kế hoạch truyền
thông cụ thể nhằm mang lại thông tin chính xác, logic giúp người nghe có thể
hiểu dễ dàng vấn đề. Từ đó, thuyết phục họ tin tưởng và thay đổi kiến thức một cách dễ dàng.
CHƯƠNG 2: CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC VÀ PHÁP LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG
BÁO CHÍ VÀ TRUYỀN THÔNG VÀ THỰC TRẠNG VI PHẠM QUY ĐỊNH
ĐẠO ĐỨC BÁO CHÍ 10
1. Chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và truyền thông
Đảng và Nhà nước ta khẳng định rằng: Người làm báo là một chiến sĩ trên mặt trận
tư tưởng - văn hóa, nghĩa là phải tạo nên những thông tin có khả năng tuyên truyền,
giáo dục, thuyết phục, phải đối thoại với công chúng về những vấn đề kinh tế, chính
trị, tư tưởng, văn hóa và đạo đức... Để thực hiện được những công việc đó đòi hỏi
nhà báo không chỉ có kiến thức sâu rộng, giỏi nghiệp vụ chuyên môn mà còn phải
có tâm trong sáng. Một nhà báo vì thiếu trách nhiệm đưa một thông tin không có thật
hoặc bóp méo sự thật sẽ có tác hại đến hàng triệu người. So với yêu cầu, nhiệm vụ
mới hiện nay, kiến thức, trình độ, năng lực của nhà báo đang là thách thức thì lương
tâm, đạo đức cũng đang trở thành vấn đề đáng báo động trước sự chuyển động hằng
ngày của mặt trái cơ chế thị trường, của toàn cầu hóa, của sự bùng nổ các phương
tiện truyền thông, nhất là truyền thông trên mạng xã hội.
Trong xu thế toàn cầu hóa, không gian mở và biên giới mềm như hiện nay, cùng với
tình hình thế giới, khu vực và trong nước diễn biến phức tạp, khó lườn , g một bộ
phận cán bộ, đảng viên hoạt động trong lĩnh vực báo chí “đức không trong, tâm
không sáng”, quên mất vị trí tiên phong của mình, họ cũng quên mất trách nhiệm
khách quan, tôn trọng sự thật, tự cho phép mình “bẻ cong ngòi bút”... Họ trở thành
người cầm bút thiếu lương tâm, trách nhiệm, vào hùa với thế lực xấu biến trắng thành
đen, biến phải thành trái, làm đảo lộn sự t ậ
h t, gây hoang mang dư luận và đặc biệt
những bài viết không trung thực đã làm tấm bình phong che chắn bằng công luận
hết sức hữu hiệu cho hàng loạt những hành vi sai trái, tội lỗi. Tình trạng suy thoái tư
tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên trong các cơ
quan báo chí có chiều hướng ngày càng nghiêm trọng. Một số cơ quan báo chí hoạt
động xa rời, không bám sát tôn chỉ, mục đích; vẫn còn tình trạng phóng viên tham
gia mạng xã hội có những phát biểu, bài viết về một số vấn đề nóng, vụ việc tiêu cực
trái quan điểm chỉ đạo, có xu hướng kích động, gây rối nhiễu dư luận... 11
Thực tế cho thấy, sai phạm của một cá nhân người làm báo đều liên đới đến cơ
quanbáo chí mà trực tiếp là những người chịu trách nhiệm quản lý, điều hành tờ báo
đó. Khi xử lý một sai phạm trên báo chí, người chịu trách nhiệm trực tiếp, đầu tiên
trước pháp luật, trước xã hội là người đứng đầu, quản lý đơn vị báo chí; sau đó là
những người liên quan, người trực tiếp gây ra sai phạm. Vì vậy, xây dựng đạo đức
nghề nghiệp báo chí và phòng, chống, ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái, “tự diễn biến”,
“tự chuyển hóa” trong hoạt động báo chí là xây dựng đạo đức, cách hành nghề trong
cả dây chuyền hoạt động báo chí để đảm bảo từ khâu đầu đến khâu cuối luôn đúng
tôn chỉ, mục đích. Nếu lãnh đạo cơquan chủ quản báo chí nêu cao trách nhiệm trong
tổ chức, quản lý để bảo đảm tờ báo, trang tin hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích và
chịu trách nhiệm trước sai phạm, thì mỗi người làm báo cũng cần xác định rõ trách
nhiệm của mình. Hiệu quả của công việc và uytín của mỗi người làm báo luôn luôn
phụ thuộc vào sự kết hợp hài hòa giữa trình độ nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp,
sự say mê nghề nghiệp và khả năng thâm nhập cuộc sống.
2. Thực trạng vi phạm quy định đạo đức báo chí và truyền thông
Báo chí có vai trò rất quan trọng trong đời sống xã hội. Do đó, đạo đức nghề nghiệp
báo chí cũng cần được đề cao và được khẳng định là một trong những phẩm chất có
tính chất nền tảng của hoạt động báo chí. Hồ Chủ tịch đã dạy: “Có tài mà không có
đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Do vậy,
trong nhiều trường hợp, đạo đức nghề nghiệp còn được nhấn mạnh hơn nghiệp vụ
báo chí. Bởi người làm báo có thể học tập, rèn luyện, đúc rút kinh nghiệm về nghiệp
vụ, nhưng đạo đức nghề nghiệp là yếu tố thuộc giá trị của con người, mà nổi lên là
tinh thần trách nhiệm, thái độ trung thực, khách quan,nghiêm túc đối với mọi thông
tin và trong công việc. Vì thế, ể
đ phát triển lành mạnh, tạo dựn g uy tín trong xã hội
và bạn đọc, mọi nền báo chí luôn coi trọng, đề cao đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. 12
Trong quá trình phát triển, báo chí Việt Nam đã góp phần vào sự phát triển đất nước
và đời sống xã hội. Báo chí trung thành tuyệt đối với hệ thống chính trị do Đảng
Cộng sản Việt Nam lãnh đạo và lợi ích của nhân dân, dân tộc. Báo chí đã thực sự là
cơ quan ngôn luận của Đảng, chính quyền và tiếng nói của nhân dân. Qua báo chí
nhiều tấm gương tốt được biểu dương, nhiều vụ việc tiêu cực được phơi bày, nhiều
vấn đề bức xúc được cơ quan c ứ
h c năng tiếp nhận và giải quyết. Đồng thời, báo chí
đã tuyên truyền, quảng bá, giải thích, vận động, cổ vũ và biểu dương những cá nhân
và tổ chức thực hiện tốt quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của
Nhà nước, chống lại những quan điểm, hành động sai trái, tiêu cực hoặc chống đối Đảng và hệ t ố h ng chính trị.
Bên cạnh những thành tựu, ưu điểm, hoạt động báo chí vẫn còn một số hạn chế, sai
phạm với biểu hiện, hình thức khác nhau.
Một là, lạm quyền, sự tùy tiện và vô trách nhiệm trong cung cấp thông tin và đưa tin.
Đáng chú ý, các sai phạm chủ yếu là thông tin sai sự t ậ
h t. Đây mới chỉ là một số sự
việc tiêu biểu cho tình trạng đăng tải thông tin sai sự thật trên báo chí. Ngoài ra còn
phải kể đến hiện tượng một số báo, trang tin điện tử đăng thông tin giật gân, câu
khách. Thậm chí, một số bài báo còn cố tình đăng tải thông tin mê tín dị đoan, lẫn
lộn hư thực gây hoang mang cho người đọc, tạo hiệu ứng không tốt trong dư luận xã hội.
Hai là, lạm dụng, lợi dụng chức vụ, quyền hạn khi hoạt động báo chí, như một số
nhà báo cố tình vi phạm tính chân thực, khách quan để thực hiện hành vi trục lợi.
Trên thực tế, không ít nhà báo lợi dụng quyền hạn để làm những việc trái pháp luật.
Đó là những hành vi lợi dụng danh nhà báo để tống tiền các doanh nghiệp, đe dọa
các cá nhân có vị trí công tác có những việc làm không minh bạch, hay có hành vi 13
lừa đảo người dân và các tổ chức… hoặc viết bài tâng bốc, quảng cáo không đúng
sự thật… gây dư luận không tốt, bị kẻ xấu lợi dụng để xuyên tạc, thậm chí có những
nhà báo phải truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc lợi dụng nhà báo hoặc giả danh làm
nhà báo để trục lợi không phải là hiếm, hầu như năm nào cũng có một vài vụ.
Ba là, báo chí thông tin sai sự thật quá nhiều, thậm chí bịa đặt, suy diễn, gây bức xúc
xã hội. Hiện tượng này đã được phê phán, nhắc nhở, nhưng hiệu lực không cao,
nhữngsai phạm vẫn tiếp diễn. Sự xói mòn của đạo đức nghề nghiệp báo chí và suy
thoái củangười làm báo đi liền với quá trình thương mại hóa, đã, đang diễn ra. Áp
lực lợi nhuận kinh doanh, thời gian hoàn thành công việc đặt một bộ phận không
nhỏ vào tình thế sẵn sàng vi phạm các nguyên tắc đạo đức để kịp thời tạo ra những
ấn phẩm truyền thông cóthể tiêu thụ nhanh với giá rẻ. Hệ quả tất yếu của quá trình
này là sự xuất hiện tràn lan các thông tin mang nặng tính giải trí, nội dung nghèo
nàn, “câu khách” mà lỗi phổ biến là lấy thông tin từ mạng xã hội nhưng không kiểm chứng.
Trong thời đại truyền thông kỹ thuật số, phương tiện để lan truyền những thông tin
sai lệch rất nhanh, mạnh mẽ, gây tác động tiêu cực đến tâm lý xã hội, làm cho người
dân tiếp cận thông tin không chuẩn mực, bị phân tâm, hoang mang hay hiểu sai về
chủ trương, quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Điều đáng lưu tâm là có một số nhà báo đương chức hay có chức vụ trong một số tờ
báo, tạp chí nhưng đã nghỉ hưu đã suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” nên có
những bài viết, cuốn sách xuyên tạc lịch sử, nói xấu lãnh tụ, phủ nhận vai trò lãnh
đạo của Đảng… Những vi phạm trong hoạt động báo chí của các cơ quan quản lý và
của các phóng viên đã để lại nhiều hậu quả đối với sự phát triển của xã hội trên các
lĩnh vực, thiệt hại về kinh tế, niềm tin đối với người tiêu dùng, ảnh hưởng đến văn hóa, đạo đức… 14
Thực tế cho thấy những biểu hiện vi phạm đạo đức nghề nghiệp, suy thoái trên được
thể hiện qua một số hành vi thường gặp sau:
- Đăng tải đề tài tiêu cực, thiếu tính thẩm mĩ và giá trị nhân văn
Báo chí có nhiệm vụ phản ánh hiện thực xã hội, thế nhưng xã hội có muôn vàn hiện
thực. Chọn đề tài nào, thể hiện ra sao để vừa đáp ứng nhu cầu thông tin của độc giả,
vừa đảm bảo tính hấp dẫn, sáng tạo để cạnh tranh với các báo dễ khiến các tờ báo bị
cuốn vào vòng xoáy “câu view”. Muốn có nhiều view, thì tít phải thật “giật gân”.
Chạy theo tin nóng là yếu tố chính yếu của báo chí, nhất là báo mạng. Vì thế, cần
làm rõ ranh giới giữa thu hút độc giả với “giật tít câu view”. Chưa khi nào mở báo
mạng ra,người đọc lại thấy tràn lan những thông tin về đánh ghen, tự sát, giết
người… nhiều đến thế.
Một sự việc xảy ra vào sáng 03/12/2013, tại Quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí
Minh, đó là vụ án Hà Xuân Hòa (30 tuổi, ngụ tỉnh Thừa Thiên -Huế) đã dùng dao
sát hại chị Hoàng Hương Nhi (24 tuổi, cùng quê), sau đó tự tử. Tuy nhiên, để thông
tin về việc này, một loạt các báo điện tử đã đưa tin như sau:
+ Tuổi Trẻ Online: “Giết bạn gái rồi tự sát” (http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-
xa-hoi/20131203/giet-ban-gai-roi-tu-sat/583382.html)
+ Người Lao Động Online: “TP HCM: Cắt cổ người tình rồi tự sát”
(http://nld.com.vn/phap-luat/tp-hcm-cat-co-nguoi-tinh-roi-t - u sat- 20131203112541598.htm)
+ VnExpress: “Cả khu phố náo loạn vì nghỉ án giết người yêu rồi tự tử”
(http://vnexpress.net/tin-tuc/phap-luat/ca-khu-ph - o nao-loan-v -inghi-a - n giet- nguoi-yeu-roi-t - u tu-2918410.html)
- Đề tài đời tư của người nổi tiến g 15
Đời tư của người nổi tiếng vẫn luôn là đề tài chính mà các chuyên mục, các tờ báo
chuyên về lĩnh vực giải trí khai thác. Khi xã hội phát triển thì nhu cầu thông tin càng
lớn. Bởi vậy, báo chí có xu hướng khai thác những vấn đề đời tư trong khuôn khổ
pháp luật đểphục vụ lợi ích xã hội là điều dễ h ể
i u. Nhưng việc phân định ranh giới
cũng như cáchhiểu còn khác biệt. Có những thông tin đời tư đưa ra công chúng với
dụng ý tạo sự nổi tiếng nhanh chóng cho một tên tuổi. Nhưng có thông tin cá nhân
tiết lộ trên mặt báo đã gây hậu quả không ngờ cho cuộc sống, danh dự của người bị
đưa tin, đó là chưa kể đến thông tin sai lệch hoặc bịa đặt. Đồng chí Nguyễn Bắc Son-
Ủy viên Trung Ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông đã phát biểu
rằng: “Không ít tờ báo sa vào khuy hướng “thương mại hóa”, chạy theo thịhiếu tầm
thường, thấp kém của một bộ phận công chúng, nặng thông tin những mặt tiêu cực,
yếu kém, khuyết điểm, nhẹ biểu dương người tốt, việc tốt, những nhân tố mới, điển
hình tiên tiến... Một số tờ báo, nhà báo sa vào khuynh hướng moi móc chuyện vụn
vặt, chuyện tầm phào vô bổ, xoi mói đời tư các nhân vật nổi tiếng...” (Trích ý kiến
tại hội thảo“Báo điện tử, trang thông tin điện tử và game online- định hướng phát
triển và quản lý-ngày 12/6/2010). - Đưa tin sai sự thật
Năm 2017, Trưởng văn phòng đại diện, một nhân viên và một phóng viên báo Kinh
doanh và Pháp luật tại Hải Phòng bị cơ quan chức năng khởi tố vì lợi dụng danh
nghĩa "nhà báo" để cưỡng đoạt tiền của người dân. Vụ việc này là một trong những
ví dụ điển hình về hành vi trục lợi từ nghề báo. Đây là những “con sâu làm rầu nồi
canh”, làm xấu đi hình ảnh của những người làm báo chân chính.
Thêm một ví dụ nữa về tác động vô cùng độc hại của nhà báo khi không tuân thủ
quy định đạo đức trên báo mạng, vào khoảng năm 2018, cả đất nước Việt Nam xôn
xao, hoang mang khi biết tin Nghệ sĩ Hoài Linh qua đời. Nhưng thực chất chỉ là
chiêu trò và hành vi giật tít, câu view với tính chất vô cùng động chạm và xúc phạm 16
đến cá nhân khi lôi vấn đề về sinh mạng ra để trục lợi cho bản thân. Nghệ sĩ Hoài
Linh còn đăng mộtdòng trạng thái, chụp cùng bức ảnh có tin Nghệ sĩ qua đời để đính
chính lại cho “cư dân mạng”, những người theo dõi và ủng hộ, tạo nên một tình
huống “dở khóc, dở cười”.
Mặc dù đã có những biện pháp, những mức phạt hành chính và hình sự dành cho
những trường hợp kể trên, vẫn luôn hiện hữu những tay nhà báo “vô đạo đức”, chỉ
trực chờ thời cơ để đụng chạm, xúc phạm đến những cá nhân để thu về lợi ích từ
những lượt tương tác, lượt truy cập và những cái lợi trước mắt. Những hành vi kể
trên hoàn toàn có thể bị xét Khoản 2 Điều 2 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017 quy
định về tội vu khống.
Theo nhà báo Nguyễn Danh Châu, Phó Tổng biên tập Báo Tri thức và Cuộc sống
cho biết: “Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến vi phạm đạo đức báo chí mà một trong
số đó phải nói đến là sự ảo tưởng về quyền lực. Một số nhà báo tự coi mình là một
thứ quyền lực. Không những vậy, cơ chế thị trường và vấn đề liên quan đến kinh tế
cũng làm cho một số bộ phận phóng viên bị tha hóa, sẵn sàng thỏa hiệp với cái xấu,
nắn ngòi bút mưu cầu miếng cơm manh áo, vinh thân phi gia, thỏa mãn thứ quyền
lực ảo tưởng. Hơn nữa, nhiều cơ quan báo chí, nhất là những Tạp chí khó khăn bắt
thực hiện định mức kinh tế cho phóng viên khiến họ phải chạy khắp nơi xin quảng
cáo. Vì thế, mới có câu chuyện phóng viên báo chí “đánh đấm”, cấu kết thành nhóm
đi o ép, dọa nạt doanh nghiệp và nhận cái kết buồn”.
Nguyên nhân chủ quan, sâu xa của tình trạng trên là: “do bản thân những cán bộ,
đảng viên đó thiếu tu dưỡng, rèn luyện; lập trường tư tưởng không vững vàng, hoang
mang, dao động trước những tác động từ bên ngoài; sa vào chủ nghĩa cá nhân ích
kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận
của mình trước Đảng, trước dân. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ,
đảng viên về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, giảng dạy và học tập 17
nghị quyết của Đảng chưa được coi trọng đúng mức, kém hiệu quả, nội dung và
phương thức giáo dục, truyền đạt chậm đổi mới; chưa tạo được sự thống nhất cao
trong nhận thức về tình trạng suy thoái, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển
hoá” và những hậu quả gây ra”.
CHƯƠNG 3: TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC KHÔNG TUÂN THỦ QUY ĐỊNH,
CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC BÁO CHÍ, TRUYỀN THÔNG VÀ ĐỀ RA CÁC GIẢI PHÁP
1. Tác động của việc không tuân thủ quy định về chuẩn mực đạo đức báo
chí và truyền thông
Làm nghề báo - một công việc cần nhiều kiến thức không chỉ ở chuyên môn mà còn
phải am hiểu luật pháp, tuân thủ quy định đạo đức nghề nghiệp. Bởi những thông tin
được đưa lên báo điện tử có tốc độ lan truyền nhanh chóng mặt ở thời buổi hiện nay,
một thông tin sai lệch có thể kéo theo một tệp độc giả có nhận thức không đúng, sai
thực tế vìnghe theo các trang báo mà không có sự kiểm chứng, xác thực. Nhà báo
Tạ Bích Loan (Đài Truyền hình Việt Nam) khẳng định: “Dù chúng ta có làm gì, có
chuyển đổi đi đâu hay chúng ta có bước vào kỷ nguyên nào và có bao nhiêu sự thay
đổi nữa trong cuộc đời này thì quay trở lại nguồn gốc giải quyết vẫn chính là ở bài
toán con người và câu chuyện đạo đức người làm báo.”
Vậy nên, nếu không tuân thủquy định đạo đức của nhà báo trên mạng xã hội, có thể
xảy ra rất nhiều những khủng hoảng, tác động xấu không chỉ với nhà báo, cơ quan
trực thuộc, mà còn ảnh hưởng đến độc giả, d
ân chúng và hàng tá những tập thể.
“Báo chí vì thế cũng bị suy giảm về uy tín, vị thế. Mạng xã hội phát triển phần nào
chi phối thông tin báo chí, gây nên tình trạng thông tin nhiễu loạn, thiếu kiểm chứng,
sai sự thật... Tất cả những diễn biến mới trong hoạt động báo chí đòi hỏi cơ quan chỉ
đạo, cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí và tổ chức Hội Nhà báo phải quan tâm 18 chỉ đạo và xử l .
ý ” – Ông Hồ Quang Lợi – Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam.
Về mặt cơ bản, việc vi phạm đạo đức nhà báo trên báo mạng điện tử có thể có nhữn g
tác động tiêu cực sau đây:
- Về uy tín và danh dự nhà báo:
+ Những vi phạm đạo đức nhà báo gây ra mất điểm tổng thể về uy tín và đáng tin cậy của ngành báo chí.
+ Khi báo chí vi phạm đạo đức nhà báo bằng việc đăng thông tin sai sự thật, thiếu
chính xác hoặc thiên vị, người đọc sẽ mất lòng tin vào nguồn tin.
+ Khi vi phạm đạo đức nhà báo trở nên phổ biến và được công chúng nhận biết, nhà
báo có thể mất danh dự nghề nghiệp, gặp khó khăn trong việc tiếp tục đề tài vì đã
đánh mất uy tín trong mạng lưới nghề nghiệp và độc giả.
- Về những tác động xấu đến độc giả:
+ Vi phạm đạo đức nhà báo có thể gây ra sự thiếu tin tưởng và làm mất đi lòng tin
của độc giả vào thông tin được đăng trên báo chí và truyền thông. Điều này có thể
dẫn đến việc độc giả không tin tưởng, không quan tâm và từ chối tiếp cận thông tin từ nguồn báo cụ thể.
- Về những vấn đề pháp lý, nếu không tuân thủ theo quy định đạo đức trong
hoạt động tác nghiệp, nhà báo có thể phải chịu trách nhiệm những vấn đề sau đây:
+ Vi phạm đạo đức nhà báo có thể khiến họ dính vào các vụ kiện, khiếu nại pháp lý
từ các bên liên quan. Các tổ chức, cá nhân có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại về
danh tiếng hoặc doanh thu do thông tin sai lệch, xúc phạm và vi phạm vào bộ luật
dành cho nhà báo trên các phương tiện truyền thông. 19
+ Vi phạm những nguyên tắc đạo đức có thể dẫn đến hình phạt pháp lý, như bị phạt tiền, bị g ớ
i i hạn hoạt động báo chí, hoặc thậm chí bị tước quyền làm nhà báo.
+ Việc vi phạm đạo đức nhà báo trênbáo mạng điện tử có thể là việc xâm phạm
quyền riêng tư, danh dự hoặc ảnhhưởng đến quyền cá nhân của người khác. Trong
nhiều nước, việc xâm phạm này có thể bị xem là vi phạm pháp luật về quyền riêng
tư và người bị tổn thất có thể yêu cầu bồi thường.
Tuy nhiên, đó mới chỉ là vấn đề khi nhìn nhận từ những tác động “bề nổi” của vi
phạm đạo đức nghề báo. Nếu chúng ta thay đổi góc độ, có một cái nhìn tổng thể và
bao quát hơn giữa các ngành nghề, sẽ còn nhiều vấn đề phát sinh ở mức khủng khiếp,
có thể chạm đến mức vi phạm pháp luật hình sự.
2. Để đảm bảo chuẩn mực đạo đức và pháp lý trong hoạt động báo chí và
truyền thông trong giai đoạn hiện nay
Trước thực trạng đáng báo động đó, năm 2016, Hội Nhà báo Việt Nam đã công bố
10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam (có hiệu lực từ ngày 01/01/2017).
- Điều 1: Trung thành với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã
hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; vì lợi ích của
đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân; góp phần nâng cao uy tín, vị thế Việt
Nam trên trường quốc tế.
- Điều 2: Nghiêm chỉnh thực hiện Hiến pháp, Luật Báo chí, Luật bản quyền và
các quy định của pháp luật. Thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích; nội quy,quy
chế của cơ quan báo chí nơi công tác.
- Điều 3: Hành nghề trung thực, khách quan, công tâm, không vụ lợi. Bảo vệ
công lý và lẽ phải. Không làm sai lệch, xuyên tạc, che giấu sự thật, gây chia 20