2.2 Làng chiếu Định Yên
2.2.1 Lịch sử hình thành và phát triển.
Làng chiếu Định Yên thuộc tỉnh Đồng Tháp, nằm cạnh dòng sông Hậu hiền
hòa, nay thuộc xã Định Yên, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp. Đến đây từ thành
phố, du khách chạy xe khoảng 30 km theo quốc lộ 80 đến thị trấn Lấp Vò, đi bộ
thêm 3km nữa rồi rẽ trái dọc sông Hậu khoảng 10 km là đến làng chiếu Định Yên,
nơi có những bó cỏ xanh mướt, măng đỏ, măng tím, măng vàng. Phơi khô bên đường.[1]
Theo những người lớn tuổi ở đây, làng dệt chiếu Định Yên đã có lịch sử
hàng trăm năm. Tuy nhiên, khi hỏi về người khởi xướng nghề này, người đã đưa
nghề dệt chiếu về làng thì không ai biết. Cho đến nay, đây vẫn là một bí ẩn chưa có
lời giải. Khi đó, vùng đất này có nhiều cồn cát và bãi bồi thích hợp cho việc trồng
nguyên liệu sản xuất các sản phẩm như đu đủ, lác. Theo thống kê, hơn 2/3 số gia
đình ở xã Định Yên làm nghề dệt chiếu. Theo thống kê, hơn 2/3 số gia đình ở xã
Định Yên làm nghề dệt chiếu. Mỗi nhà đều có ít nhất một máy sản xuất máy chiếu,
các nhà sản xuất lớn có tới hàng chục máy. Trên thị trường có rất nhiều sản phẩm
chiếu với nhiều kích thước, hoa văn khác nhau nhưng chiếu làng Định Yên vẫn được ưa chuộng nhất.
Sản phẩm chiếu Định Yên trải qua nhiều công đoạn sản xuất và người làm
phải vô cùng tỉ mỉ, cẩn thận. Từ khâu lựa chọn nguyên liệu đến nhuộm màu để đạt
được màu sắc như mong muốn rồi mới sấy khô. Nếu tiếp xúc đủ ánh nắng, sợi vải
sẽ không còn dễ bị nấm mốc hay bị khô quá nhiều. Vì vậy, chiếu của làng Định
Yên luôn có độ bền rất cao, không những hoa văn trên sản phẩm vô cùng rõ ràng
và đẹp mắt. Trải qua dòng thời gian hơn 100 năm, lưu truyền từ thế hệ này sang thế
hệ khác, cho đến nay, nghề dệt chiếu đã trở thành một ngành nghề truyền thống
của làng Định Yên. Năm 2013, làng chính thức được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du
lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Làng dệt chiếu Định Yên
xưa kia còn nổi tiếng với khu chợ họp về đêm. Thông thường, mỗi phiên chợ sẽ chỉ
được họp trong 2 tiếng để thương lái tới vận chuyển chiếu rồi đem buôn bán khắp
nơi. Sở dĩ, nhiều người gọi đây là phiên "chợ ma" là bởi vì chợ họp lúc đêm khuya, không có đèn điện gì.
Ngày nay, thương lái không lấy hàng vào ban đêm nữa, do đường đi thuận
lợi, phương tiện vận chuyển cũng hiện đại hơn. Nhưng những ký ức về cuộc sống
của phiên chợ đêm này vẫn được kể cho thế hệ con cháu về sau.
2.2.2 Nguyên liệu và quy trình sản xuất.
Nghệ thuật làm chiếu trúc thông qua quy trình dệt phức tạp hứa hẹn sẽ là
một ngành thủ công mỹ nghệ ở Đồng Tháp. Với nguồn cung tre dồi dào và lực
lượng lao động lành nghề, khu vực này có tất cả các yếu tố cần thiết để thành công.
Ở mỗi hộ gia đình ở Định Yên, bạn sẽ thấy ít nhất một hoặc hai khung dệt, nếu
không muốn nói là nhiều hơn. Bất chấp những thách thức, trở ngại với nghề này,
người dân Định Yên vẫn quyết tâm bảo tồn và phát huy nghề truyền thống lâu đời
đã được truyền từ đời này sang đời khác. Mỗi năm, các hộ này sản xuất ra hàng
triệu sản phẩm chiếu chất lượng cao được săn đón rộng rãi ở vùng Đồng bằng sông
Cửu Long và Đông Nam Bộ.
Làm thảm đạt tiêu chuẩn là cả một quá trình công phu, đòi hỏi người thợ
phải tỉ mỉ trong từng công đoạn. Mắt lác dùng để làm sợi chỉ là mắt lác cũ nhưng
chiều dài của sợi chỉ phù hợp với kích thước của tấm thảm đang làm. Sau khi sấy
khô, sợi được nhuộm bằng nước nóng trong lò nhuộm thành nhiều màu sắc khác
nhau gồm xanh, đỏ, tím và vàng. Độ sáng của sợi phụ thuộc vào số lần nhúng.
Muốn nhạt thì nhúng một chút. Muốn đậm thì nhúng nhiều lần. Sản phẩm chiếu
Định Yên rất đa dạng về chủng loại, kích thước, mẫu mã. Có thể kể đến như chiếu
bông vuông hình bàn cờ, chiếu hoa, chiếu Trà Niên, chiếu trắng, chiếu có hoa văn đa
dạng, chiếu hình ốc sên và nhiều loại khác. Tất cả các loại thảm này đều có chiều dài
tiêu chuẩn là 2m, trong khi chiều rộng thường nằm trong khoảng từ 1,4m đến 1,6m.
Một số công đoạn có sự hỗ trợ của máy móc nhưng việc thiết kế mẫu, uốn,
viền vẫn dựa vào đôi bàn tay khéo léo và kinh nghiệm cả đời của mỗi người thợ.
Tuy nhiên, cũng có một số khách hàng chu đáo đến đặt mua một số loại chiếu được
các nghệ nhân thiết kế và làm thủ công như chiếu bông vuông hình bàn cờ, chiếu
ngũ sắc, chiếu hình con ốc sên... Chiếu dệt bằng tre là một loại chiếu nghề thủ công
có tiềm năng lớn ở tỉnh Đồng Tháp. Mỗi hộ gia đình ở Dingan đều sở hữu ít nhất
một chiếc máy làm nỉ, và các nhà sản xuất lớn sở hữu tới hàng chục chiếc máy.
Thông thường, một chiếc chiếu dài 1,2m cần 1,5kg tre thô. Một xưởng dệt thủ
công cần 2 công nhân và có thể dệt trung bình 4 tấm chiếu mỗi ngày. Các loại
chiếu thành phẩm phổ biến ở làng Ding'an bao gồm: chiếu vảy xoắn ốc, chiếu bông
in, chiếu bông dệt, chiếu cờ vua, chiếu cổ, chiếu trắng... Các loại chiếu dùng trong
sinh hoạt hằng ngày và chiếu thờ cúng là một trong số đó. Có rất nhiều loại lác lác
nổi tiếng ở miền Nam Việt Nam, ngang với chiếu Năm Căn (Cà Mau) và chiếu Tà
Niên (Rạch Giá, Kiên Giang).[2]
2.2.3 Sản phẩm của làng chiếu Định Yên.
Việc giao dịch chiếu thành phẩm chủ yếu ở khu vực chợ ma Định Yên, còn
được gọi là chợ chợ âm phủ, nằm ở khu vực chợ chiếu Định Yên và Bến Lác Định
Yên (hiện nằm ở ấp An Lợi B, xã Định Yên, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp). Đây
là một chợ đêm độc đáo, hoạt động trong khoảng 2 tiếng mỗi đêm.
Người dân thường mang chiếu và các đồ dùng mua bán từ nhà đi bộ hoặc
chèo thuyền đến chợ để mua bán nguyên liệu và sản phẩm chiếu. Vì thời xưa giao
thông khó khăn và việc vận chuyển phụ thuộc nhiều vào thủy triều lên (thường là
khuya hôm trước đến ban sáng hôm sau); muốn mua bán được hàng thì nhà chiếu
và nhà buôn phải đi từ rất sớm để kịp phiên chợ và con nước. Lâu dần, hoạt động
đó hình thành thói quen họp chợ giao dịch ngay khi trời chưa sáng nên gọi là chợ
ma hay chợ âm phủ. Trên đường đến chợ, họ thắp đèn dầu hay đuốc lá dừa để thắp sáng.[3]
Chợ chiếu Định Yên không chỉ là nơi mua bán sản phẩm chiếu, mà còn là
nơi tập trung tàu thuyền từ các địa phương lân cận như như Sa Đéc hay Vĩnh Long,
vận chuyển những nguyên liệu phục vụ sản xuất chiếu như bố lác, phẩm màu. Hiện
tại chợ chủ yếu hoạt động vào ban ngày, hoạt động chợ ma chỉ chủ yếu được tái
hiện vào các dịp lễ hội do chính quyền địa phương tổ chức. KẾT LUẬN
Đồng Tháp - quê hương của những cánh đồng sen nổi tiếng đã đi vào thi ca, những
đồng lúa trải dài bát ngát chân trời, nơi những cơn lũ đổ về hàng năm tạo nên “mùa
nước nổi”. Đây cũng là nơi có những làng nghề đặc sắc, mang đậm chất văn hóa
dân gian trong đời sống văn hóa của miền quê sông nước. Không có núi non hùng
vĩ, cũng chẳng có những thắng cảnh rợn ngợp, Đồng Tháp khiến những ai đã từng
một lần đặt chân đến đều phải nhớ thương về vẻ đẹp bình yên, mộc mạc đậm chất
Nam bộ của những cánh đồng lúa phì nhiêu, những chiếc xuồng ba lá cùng tiếng
chim líu lo vang trên sông rạch…Không chỉ là quê hương của đồng lúa, vườn cây,
làng quê trù phú… Đồng Tháp còn là nơi có nhiều làng nghề truyền thống. Hiện
nay, tỉnh Đồng Tháp có khoảng 44 làng nghề tiểu thủ công nghiệp được công nhận.
Nhiều làng nghề thực hiện mô hình gắn với phát triển du lịch như: làng nghề dệt
chiếu ở Định Yên, Định An, huyện Lấp Vò; làng nghề trồng hoa kiểng, làm bột ở
thành phố Sa Đéc; nghề làm nem ở huyện Lai Vung, làng nghề dệt khăn choàng
Long Khánh huyện Hồng Ngự… Các làng nghề hàng năm giải quyết việc làm cho
hàng nghìn lao động, góp phần phát triển kinh tế địa phương. THAM KHẢO
[1] Nhung Nguyen, Làng chiếu Định Yên Đồng Tháp – Làng nghề trăm năm tuổi, Nụ cười Mê Kông, 2024.
[2] Xuân Mạnh, Làng nghề chiếu Định Yên hơn trăm năm tuổi, Làng nghệ Việt, 02/08/2023.
[3] Trần Trọng Trung, Chợ chiếu “âm phủ” (Chợ chiếu Định Yên), Amazing Việt Nam, 17/06/2016.
https://dulich.dongthap.gov.vn/vi/detailnews/?t=trai-nghiem-sac-mau-van-hoa-dong-thap&id=culture_3
https://thamhiemmekong.com/thong-tin-du-lich-mien-tay/lang-chieu-dinh-yen-dong-thap-di-san-van-hoa-phi-vat- quoc-gia.html