Lý luận chung về cạnh tranh và độc quyền. Vì sao phải bảo vệ - Kinh tế Chính trị Mác-Lê Nin (KTCT01) | Đại học kinh tế quốc dân NEU

lOMoAR cPSD| 44879730
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao và POHE
BÀI TẬP LỚN MÔN KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC – LÊNIN
Đề 5: Lý luận chung về cạnh tranh và độc quyền. Vì sao phải bảo vệ cạnh
tranh lành mạnh và hạn chế độc quyền? Thử đề xuất biện pháp bảo vệ cạnh
tranh lành mạnh và hạn chế độc quyền? Hà Nội, 2023 MỞ ĐẦU
Trong công cuộc chuyển đổi nền kinh tế nước ta từ nền kinh tế cũ sang nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta phải chấp nhận một
số quy luật tất yếu mà nền kinh tế thị trường đem lại, trong đó có quy luật cạnh
tranh – một quy luật khách quan, vô cùng cần thiết trong quá trình phát triển kinh
tế của đất nước. Khi nền kinh tế thị trường càng phát triển thì sự cạnh tranh giữa lOMoAR cPSD| 44879730
các doanh nghiệp trong nền kinh tế lại càng gay gắt và quyết liệt hơn. Tuy rằng
cạnh tranh là một động lực thúc đẩy phát triển nền kinh tế, cạnh tranh một cách tự
do sẽ dẫn đến tích tụ và tập trung sản xuất, từ đó dẫn đến độc quyền. Tuy nhiên khi
doanh nghiệp độc quyền quá lớn, thâu tóm thị trường mà không tạo ra sự cạnh
tranh thì sẽ kìm chế các động lực phát triển của xã hội. Điều này đặt Việt Nam vào
tình cảnh xây dựng được kết cấu thị trường kết hợp hài hòa các ưu điểm của cạnh
tranh và độc quyền, từ đó thúc đẩy nền kinh tế phát triển thịnh vượng. Hiểu được
tình hình đó, em xin được trình bày bài tập lớn theo đề bài “Lý luận chung về cạnh
tranh và độc quyền. Vì sao phải bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và hạn chế độc
quyền? Thử đề xuất biện pháp bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và hạn chế độc quyền?” NỘI DUNG
I. Lý luận về cạnh tranh và độc quyền 1. Cạnh tranh
• Cạnh tranh là sự ganh đua giữa những chủ thể kinh tế với nhau nhằm có
được những ưu thế về sản xuất cũng như tiêu thụ và thông qua đó mà thu được lợi ích tối đa
Ví dụ như Vinamilk và TH True Milk cạnh tranh ở thị trường sữa và các chế
phẩm của sữa, KFC và Lotteria cạnh tranh ở thị trường đồ ăn nhanh,… Vì
vậy khi nền kinh tế càng phát triển, càng sản sinh ra nhiều doanh nghiệp trên
thị trường, thì sự cạnh tranh trong nền kinh tế càng gay gắt và khốc liệt.
• Kết quả của cạnh tranh là những doanh nghiệp mạnh mẽ về cả khả năng
vật chất và trình độ chuyên môn sẽ là người chiến thắng, còn những
doanh nghiệp nào không có đủ tiềm lực sẽ bị thua cuộc và bị đào thải khỏi thị trường. lOMoAR cPSD| 44879730 2. Độc quyền
Độc quyền là sự liên minh giữa các doanh nghiệp lớn, nắm trong tay phần
lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hoá, có khả năng định ra giá
cả độc quyền, nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao
Ví dụ: Tổng công ty điện lực Việt Nam (EVN). Ở Việt Nam đã có một só
doanh nghiệp có thể sản xuất điện nhưng chỉ có EVN được quyền nắm giữ
hệ thống truyền tải điện, làm cho các doanh nghiệp sản xuất điện phải phụ
thuộc vào EVN. Vì vậy, việc EVN độc quyền thị trường điện tại Việt Nam là không thể tránh khỏi.
3. Mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền
Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, đối lập với cạnh tranh tự do.
Nhưng sự xuất hiện của độc quyền không thủ tiêu được cạnh tranh, trái lại
còn làm cho cạnh tranh trở nên đa dạng, gay gắt và có sức phá hoại to lớn hơn.
Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do: Cạnh tranh và độc quyền là hai thái
cực đối lập và có mối quan hệ nhân quả trong cấu trúc thị trường. Nếu cạnh
tranh gay gắt, cao độ và không có sự kiểm soát của Nhà nước sẽ dẫn đến tích
tụ, tập trung và dẫn đến độc quyền, hay độc quyền là hệ quả tất yếu của cạnh
tranh. Ngược lại, độc quyền nếu không có sự kiểm soát của Nhà nước sẽ là
lực cản và có thể triệt tiêu cạnh tranh, làm thay đổi cơ cấu và tương quan thị
trường, gây hậu quả cho xã hội và người tiêu dùng Độc quyền khiến cho
cạnh tranh trên thị trường đa dạng, gay gắt hơn: Trong nền kinh tế thị trường,
nhìn chung, không chỉ tồn tại sự cạnh tranh giữa các chủ thể sản xuất kinh
doanh nhỏ và vừa mà còn có thêm các loại cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền.
- Một là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các doanh nghiệp
ngoài độc quyền. Các tổ chức độc quyền thường tìm cách để chi phối, lOMoAR cPSD| 44879730
thôn tính các doanh nghiệp ngoài độc quyền bằng nhiều biện pháp
như: độc quyền mua nguyên liệu đầu vào, độc quyền phương tiện vận
tải, độc quyền tín dụng,... để có thể loại bỏ các chủ thể chủ yếu thế hơn ra khỏi thị trường.
- Hai là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với nhau. Loại hình
cạnh tranh này có nhiều hình thức: cạnh tranh giữa các tổ chức độc
quyền trong cùng một ngành, kết thúc bằng một sự thỏa hiệp hoặc
bằng sự phá sản của một bên cạnh tranh; cạnh tranh giữa các tổ chức
độc quyền khác ngành có liên quan với nhau về nguồn lực đầu vào,..
- Ba là, cạnh tranh trong nội bộ các tổ chức độc quyền. Những doanh
nghiệp tham gia các tổ chức độc quyền cũng có thể cạnh tranh với
nhau nhằm mục đích giành lợi thế trong hệ thống. Các thành viên
trong các tổ chức độc quyền cũng có thể cạnh tranh với nhau để chiếm
tỷ lệ cổ phần khống chế, từ đó chiếm địa vị trí phối và phân chia lợi ích có lợi hơn.
II. Bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và hạn chế độc quyền
1. Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam
Thực tế ở Việt Nam hiện nay có hai loại hình độc quyền:
- Loại thứ nhất là kết quả cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường.
Trường hợp công ty Coca Cola được coi là ví dụ về hình thức độc
quyền là kết quả của cạnh tranh trên thị trường nước uống có ga của Việt Nam.
- Loại thứ hai là loại hình độc quyền được coi là phổ biến nhất ở Việt
Nam hiện nay là độc quyền là kết quả của cơ chế hành chính trước đây
và một số quy định của pháp luật cũng như các chính sách kinh tế hiện
hành. Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung cao độ trước đây,
chúng ta chỉ thừa nhận hình thức sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể,
sở hữu tư nhân không tồn tại trong thời gian đó. Chế độ công hữu này lOMoAR cPSD| 44879730
đã tạo ra sự độc quyền nhà nước trong tất cả các ngành kinh tế. Nhà
nước thành lập các xí nghiệp quốc doanh để sản xuất và cung ứng sản
phẩm cho người tiêu dùng. Đơn cử như ngành hàng không, để chen
chân vào thị trường đã từng độc quyền trong một thời gian dài, doanh
nghiệp tư nhân đã phải rất chật vật. Hiện nay, mặc dù khai thác khoảng
trên 400 chuyến bay một ngày nhưng Vietjet Air vẫn không được sắp
xếp một xưởng bảo trì, bảo dưỡng tàu bay trong khu vực sân bay mà
toàn bộ phải đi thuê ngoài. Ngay cả các dịch vụ mặt đất cũng phải đi
thuê. Điều này đã gây khó khăn không nhỏ cho doanh nghiệp.
Trong giai đoạn chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh
tế thị trường. Một số yếu tố bất hợp lý của mô hình kinh tế trước đây vẫn còn
tồn tại và đòi hỏi cần phải có những giải pháp cụ thể để giải quyết trong thời
gian tới. Một trong những vấn đề cần giải quyết là tình trạng độc quyền của
các doanh nghiệp nhà nước. Việc pháp luật quy định nhà nước nắm độc
quyền đối với các “ phương tiện thiết yếu” như đường trục viễn thông quốc
gia, hệ thống dây tải điện hay các nhà ga sân bay, hệ thống đường sắt nhưng
không có sự tách biệt rõ ràng các yếu tố thuộc về cạnh tranh tiềm năng và
các yếu tố thuộc về độc quyền tự nhiên đã làm cho độc quyền nhà nước biến
thành độc quyền doanh nghiệp. Qua đó cho thấy rằng: những quy định này là
không phù hợp với các quy luật của nền kinh tế thị trường và cần phải được
thay đổi trong thời gian tới. Không những thế, một số chính sách kinh tế thời
gian qua cũng là nguyên nhân tạo ra độc quyền trong nền kinh tế nước ta.
Điển hình là chính sách thành lập các tổng công ty đã tạo ra sự độc quyền
của một vài doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực như xây dựng, xi
măng, lắp máy... Để thành lập các tổng công ty này, một loạt các công ty nhỏ
có cùng tính chất ngành nghề được sáp nhập theo quyết định của Chính phủ.
Hơn nữa, nhà nước cũng đầu tư một lượng vốn lớn vào các tổng công ty. Kết
quả là các công ty có một sức mạnh thị trường đáng kể trong ngành nghề mà lOMoAR cPSD| 44879730
nó kinh doanh và nhanh chóng có vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực
đó, không một doanh nghiệp nào có thể cạnh tranh với các tổng công ty nhà nước.
1. Tầm quan trọng của bảo vệ cạnh tranh và chống độc quyền
Kinh tế thị trường càng phát triển thì cạnh tranh trên thị trường càng trở nên
thường xuyên, quyết liệt hơn. Do tác động của quy luật cạnh tranh làm cho
việc cạnh tranh trở thành hoạt động tất yếu của mỗi chủ thể kinh tế trên thị
trường nhằm đảm bảo sự tồn tại và phát triển của mình với mục đích tối đa
hoá lợi ích. Cạnh tranh vì thế thúc đẩy sự tiến bộ nhiều mặt, cạnh tranh là
động lực thúc đẩy mạnh mẽ tiến bộ khoa học và sự phát triển lực lượng sản
xuất. Cạnh tranh buộc người sản xuất phải năng động, nhạy bén, thường
xuyên cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới, đổi mới sản phẩm, thay đổi
phương thức tổ chức quản lý hiệu quả hơn… để đáp ứng nhu cầu thị trường
và xã hội tốt hơn. Đôi khi sự cạnh tranh không lành mạnh hay doanh nghiệp
độc quyền quá lớn sẽ dẫn đến một thị trường không lành mạnh, kìm hãm sự
phát triển của nền kinh tế. Độc quyền hình thành biểu hiện sự thất bại của thị
trường. Để có sự cạnh tranh hoàn hảo, nhiều quốc gia đã coi chống độc
quyền và tạo nên cạnh tranh hoàn hảo là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của
nhà nước. Để tạo nên cạnh tranh lành mạnh và chống độc quyền trong kinh
doanh thì cần phải có những điều kiện nhất định
2. Một số chính sách bảo vệ cạnh tranh chống độc quyền
• Tiếp tục nâng cao nhận thức về cạnh tranh, phải có sự đồng nhất về vai trò
thiết yếu của cạnh tranh trong nền kinh tế. Xác định vai trò của Nhà nước
cũng như vai trò chủ đạo của các doanh nghiệp Nhà nước trong nền kinh
tế, hạn chế việc những doanh nghiệp Nhà nước độc quyền kinh doanh.
Đẩy mạnh quá trình đổi mới các doanh nghiệp Nhà nước. Giảm dần độc lOMoAR cPSD| 44879730
quyền của các doanh nghiệp Nhà nước, tăng sự hấp dẫn đối với đầu tư
nước ngoài, đồng thời giảm gánh nặng cho ngân sách quốc gia.
• Cải tổ pháp luật về cạnh tranh để hạn chế việc cạnh tranh không lành
mạnh trên thị trường. Khuyến khích các nhà đầu tư tham gia sản xuất kinh
doanh bằng cách nới lỏng các điều kiện gia nhập thị trường.
• Để đảm bảo chống độc quyền thì nhà nước cần tiến hành tạo ra một cơ
quan chuyên trách để kiểm tra, giám sát các hành vi có liên quan đến cạnh
tranh và độc quyền. Từ đó Nhà nước giám sát chặt chẽ hơn các hành vi
lạm dụng của các doanh nghiệp lớn
• Thực hiện những biện pháp cải thiện pháp luật theo hướng minh bạch và
kịp thời hơn, đồng thời nhanh chóng đổi mới các thủ tục hành chính nhằm
tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp khi tham gia cạnh tranh
• Ban hành các chính sách chống độc quyền điển hình như cấm các hãng
cấu kết để cùng nhau nâng giá
Qua đây, ta có thể thấy những tác động không hề nhỏ của độc quyền đối với
cạnh tranh. Do đó, để giữ việc cạnh tranh lành mạnh và duy trì sự độc quyền
trong thị trường, cần phải có những biện pháp nhất định; từ luật pháp đến thực
tế để việc độc quyền được kiểm soát. lOMoAR cPSD| 44879730 KẾT LUẬN
Cạnh tranh là một quy luật, là một phần của nền kinh tế. Tuy cạnh tranh thường dẫn
đến một hệ quả tất yếu là sự độc quyền. Tuy nhiên, xét trong một quá trình lâu dài
và dựa vào toàn bộ lợi ích của xã hội thì cạnh tranh là động lực cho sự phát triển
kinh tế xã hội. Cạnh tranh giữa các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế với nhau sẽ
làm nguồn lực của xã hội được phân bố và được sử dụng có hiệu quả hơn. Những
hậu quả do độc quyền đem lại sẽ không là điều đáng ngại nếu chúng ta có một
chính sách chống độc quyền hợp lý. Đối với Việt Nam, thực trạng hiện nay cho
thấy môi trường cạnh tranh và chống độc quyền còn nhiều hạn chế cần được xử lý.
Chúng ta còn nhiều việc cần làm để có một môi trường cạnh tranh lành mạnh,
nhưng trước mắt việc thiết yếu là Việt Nam phải có một chính sách cạnh tranh hợp
lý, chống độc quyền. Từ đó sẽ tạo động lực cho nền kinh tế ngày càng thịnh vượng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Giáo trình Kinh tế chính trị Mác – Lênin (Dành cho bậc đại học không chuyên lý
luận chính trị). (2021). Nhà xuất bản chính trị quốc gia sự thật.
Rào cản độc quyền thị trường "bó chân" doanh nghiệp tư nhân. (2017, 05 09).
Trung tâm tin tức VTV24. Retrieved from https://vtv.vn/kinh-te/rao-can-
docquyen-thi-truong-bo-chan-doanh-nghiep-tu-nhan- 20170509000059055.htm lOMoAR cPSD| 44879730 MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................................................... 1
NỘI DUNG ................................................................................................................................................... 2
I. Lý luận về cạnh tranh và độc quyền ........................................................................................... 2
1. Cạnh tranh ............................................................................................................................. 2
2. Độc quyền .............................................................................................................................. 3
3. Mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền ............................................................................ 3
II. Bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và hạn chế độc quyền ................................................................. 4
1. Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam ................................................................... 4
2. Tầm quan trọng của bảo vệ cạnh tranh và chống độc quyền .................................................. 6
3. Một số chính sách bảo vệ cạnh tranh chống độc quyền .......................................................... 6
KẾT LUẬN ................................................................................................................................................... 8
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................................... 8