HC VIÊN CHNH TR QUC GIA H CH MINH
HC VIÊN BO CH & TUYÊN TRUYN TIỂU LUẬN
MÔN: PHP LUẬT VÀ ĐẠO ĐỨC BO CH - TRUYN THÔNG
Đ TÀI: “Nghiên cứu điều 3 trong Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo
Việt Nam yêu cầu nhà báo phải: “Hành nghề trung thực, khách quan, công tâm”, từ đó,
liên hệ thực tế tại Việt Nam”
Sinh viên th/c hiê n:
Nguyễn Thị Mộng Quyền - 2356040045
Đoàn Nguyễn Huyền Đức - 2356040008
Lê Thị Phương Linh - 2356040020
Nguyễn Thị Hồng Thắm - 2356040049
Trần Thị Hải Yến - 2356040057
LMp tín chỉ: PT02306_K43_4
LMp hành chính: Phát thanh K43
Giảng viên hưMng dẫn: TS. Nguyễn Thùy Vân Anh
Hà Nô 0i, ngày 15 tháng 06 năm 2024 1 2 LỜI CAM KẾT Nhóm sinh viên bao gồm:
- Nguyễn Thị Mộng Quyền - 2356040045 (Trưởng nhóm)
- Đoàn Nguyễn Huyền Đức - 2356040008
- Lê Thị Phương Linh - 2356040020
- Nguyễn Thị Hồng Thắm - 2356040049
- Trần Thị Hải Yến - 2356040057
Xin cam đoan Tiểu luận “Nghiên cứu điều 3 trong Quy định đạo đức nghề
nghiệp của người làm báo Việt Nam yêu cầu nhà báo phải: “Hành nghề trung
thực, khách quan, công tâm”, từ đó, liên hệ thực tế tại Việt Nam” là công trình
nghiên cứu của nhóm tác giả, với sự hướng dẫn tận tình của TS. Nguyễn Thùy
Vân Anh. Bài tiểu luận được nhóm hoàn nghiên cứu và hoàn thành từ ngày
02/05/2024 đến ngày 15/06/2024.
Trong bài tiểu luận có sử dụng các tài liệu tham khảo bao gồm các khái niệm,
kết quả khảo sát của một số công trình nghiên cứu trước đó với mục đích làm
làm rõ vấn đề được nêu ra trong bài tiểu luận, không vì bất kỳ mục đích nào
khác. Kết quả nghiên cứu của bài tiểu luận này là quá trình nghiên cứu trong
suốt thời gian qua của nhóm nên xin cam đoan là bài tiểu luận này chưa từng
công bố trên bất kỳ phương tiện khác.
Nhóm tác giả xin cam đoan những vấn đề nêu trên là hoàn toàn đúng sự thật.
Nếu sai, tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. 1 MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................................3
A – MỞ ĐẦU.........................................................................................................................................4
1. Lời mở đầu..................................................................................................................................4
2. Lý do chọn đề tài.........................................................................................................................5
3. Cơ sở lý luận...............................................................................................................................6
4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................................6
4.1. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................................6
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:.......................................................................................................7
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...............................................................................................7
5.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................................7
5.2. Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................................7
6. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................................................8
B – NỘI DUNG......................................................................................................................................9
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ KHÁI NIỆM, QUAN NIỆM.....................................................................9
1.1. Nhà báo....................................................................................................................................9
1.2. Đạo đức....................................................................................................................................9
1.3. Đạo đức nghề nghiệp.............................................................................................................10
1.4. Đạo đức nghề nghiệp nhà báo................................................................................................10
1.5. Một số khái niệm liên quan....................................................................................................11
1.5.1. Trung thực...................................................................................................................11
1.5.2. Khách quan..................................................................................................................12
1.5.3. Công tâm.....................................................................................................................12
CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH ĐIỀU 3 TRONG 10 ĐIỀU QUY ĐỊNH ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP
CỦA NHÀ BÁO...........................................................................................................................13
2.1. Hành nghề trung thực.....................................................................................................13
2.2. Hành nghề khách quan...................................................................................................15
2.3. Hành nghề công tâm.......................................................................................................17
CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN VIỆT NAM VỀ ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO......19
3.1 Mặt tích cực.....................................................................................................................19
3.2. Mặt tiêu cực....................................................................................................................22
CHƯƠNG 4: MỘT SỐ VẤN ĐỀ MỞ RỘNG LIÊN QUAN ĐẾN QUY ĐỊNH ĐẠO ĐỨC NGHỀ
NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO............................................................................................................28
4.1. Nhìn nhận vấn đề về đạo đức nghề nghiệp ở một số quốc gia........................................28
4.2 Phản đề............................................................................................................................30
CHƯƠNG 5: BÀI HỌC KINH NGHIỆM.....................................................................................33
C – KẾT LUẬN....................................................................................................................................36
D - DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................37 2 LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Học viện Báo
chí và Tuyên truyền đã đưa môn học Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền
thông vào chương trình giảng dạy để giúp chúng em hiểu rõ hơn về quá trình
phát triển báo chí Việt Nam từ trước đến nay; về những quy định trong Luật
Báo chí Việt Nam hiện hành (Luật Báo chí 2016); những quy định về đạo đức
nhà báo bao gồm về nghĩa vụ, trách nhiệm, những điều nên làm và không nên
làm;... Đó đều là hành trang vững chắc cho chúng em trên con đường theo đuổi
sự nghiệp sau này. Đặc biệt, chúng em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến giảng viên
bộ môn - TS. Nguyễn Thùy Vân Anh đã truyền đạt, hỗ trợ chúng em chúng em
hết sức trong quá trình tiếp thu và vận dụng những kiến thức được học.
Bộ môn Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông là môn học thú vị,
bổ ích, cung cấp đầy đủ kiến thức gắn liền với nhu cầu thực tiễn của sinh viên.
Chúng em được được tiếp cận đến bộ môn một cách chủ động, sáng tạo nhờ
những chỉ dạy và gợi mở của cô. Đây sẽ là một khởi đầu vô cùng quan trọng, là
nền tảng vững chãi cho chúng em hành nghề trong tương lai. Tuy nhiên, do đây
là lần đầu tiên tiếp xúc với nhiều kiến thức mới nên không tránh khỏi những bỡ
ngỡ và quá trình tiếp thu kiến thức còn nhiều hạn chế nên bài tiểu luận này của
chúng em vẫn còn nhiều hạn chế nhưng đây chính là sự cố gắng, nỗ lực của cả
nhóm trong hơn một tháng nghiên cứu vừa qua.
Chúng em xin trân trọng cảm ơn!
Từ nhóm sinh viên lMp Phát thanh K43 3 A – MỞ ĐẦU 1. Lời mở đầu
Có thể nói báo chí là một loại hàng hóa đặc biệt và mang trong mình tính
chính trị – xã hội. Trách nhiệm to lớn và cốt lõi nhất của báo chí đối với xã hội
đòi hỏi trong mọi trường hợp và hơn ai khác, nhà báo phải tuân thủ đạo đức cá
nhân và đạo đức nghề nghiệp, đặc biệt là phải giữ gìn uy tín nghề báo như “giữ
gìn con ngươi của mắt mình”... Thiên chức của báo chí là truyền tin. Bác Hồ đã
từng nói rằng: “Nhà báo có trách nhiệm đưa thông tin chính xác, chân thực về
các sự kiện, vấn đề nhằm làm cho người đọc báo, người nghe đài hiểu rõ, hiểu
đúng về sự việc và từ đó có hành động đúng”. Khi báo chí thực hiện thiên chức
của mình và xuất phát từ “cái tâm” người làm nghề thì nó cũng được trao gửi
những sứ mệnh khác. Trong đó, sứ mệnh cao cả nhất, thiêng liêng nhất, chính là
sứ mệnh giúp cho con người phát triển tư tưởng.
Thời đại bùng nổ thông tin do tác động của cuộc Cách mạng Công nghiệp
4.0 đã giúp công chúng có thể tiếp cận nhiều kênh điện tử, nhiều luồng thông tin
khác nhau. Trong giai đoạn này, nhiều biên tập viên bị kỷ luật vì vi phạm đạo
đức nghề nghiệp và bị tước thẻ hành nghề, từ ngữ “uy ”
tín được nâng lên một
tầm cao mới hơn bao giờ hết. Nếu như trước đây chỉ cần có “niềm tin” với nghề
nghiệp của mình thì nhà báo có thể tạo dựng được niềm tin của công chúng,
giúp định hướng dư luận theo hướng tiến bộ, văn minh thì ngày nay, nhiệm vụ
của báo chí không hề được giảm nhẹ mà còn trở nên khó khăn hơn. Nghề báo
nói riêng và người làm báo nói chung lại phải càng phải cố gắng trong quá trình
phát triển tư tưởng con người và truyền thông tin một cách chính xác. Tất nhiên,
khi xã hội phát triển, nó trở nên phong phú hơn và vai trò của các phương tiện
truyền thông cũng thay đổi. Bởi có thể nói phương tiện truyền thông là yếu tố
cốt lõi tạo tiền đề cho xã hội phát triển và ngược lại. Khi xã hội phát triển, hoạt
động giống như phương tiện truyền thông xuất hiện. Vì vậy, vấn đề đạo đức
nghề nghiệp của các nhà báo Việt Nam ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm.
Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ 5 Ban Chấp hành Hội Nhà báo Việt Nam ngày 4
15/12/2016, 10 điều về đạo đức nghề nghiệp nhà báo đã được thảo luận, thông
qua và thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/12/2016 đến tháng 1/2017. Sau
7 năm thi hành, Luật Báo chí 2016 gồm 10 điều quy định về đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo đã nhận được nhiều đánh giá tích cực từ nhà báo và dư luận
nói chung. Trong đó, Điều 3 của Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm
báo Việt Nam đã đặt ra nguyên tắc cơ bản: “Hành nghề trung thực, khách quan và công tâm”.
2. Lý do chọn đề tài
Mỗi ngành nghề đều mang trong mình một chuẩn mực riêng và nghề báo
cũng không ngoại lệ. Kể từ khi tờ báo Relation aller Furnemmend und
gedenckwurdigen Historien (Kể về tất cả những câu chuyện nổi tiếng và đáng
nhớ ) – tờ báo đầu tiên ra đời ở Đức vào năm 1605 cho đến nay, trải qua hơn
bốn thế kỷ, báo chí đã và đang giữ một vị trí quan yếu trong đời sống xã hội.
Các phương tiện truyền thông đại chúng phát triển mạnh mẽ, trong đó báo chí
cũng không ngừng đổi mới, cải tiến mình để có thể bắt kịp với nhu cầu của con
người. Từ xuất phát điểm chỉ nhằm đưa các tin tức hàng ngày đến với công
chúng, ngày nay báo chí có vai trò quan trọng khi không chỉ là phương tiện
thông tin thông thường mà còn phục vụ cho chính trị, văn hóa - xã hội; đồng
thời báo chí còn tham gia vào tiến trình lịch sử, cùng lúc có thể tác động đến
nhiều người, nhiều tầng lớp, nhiều lĩnh vực của đời sống. Có thể nói, báo chí là
cây cầu kết nối giữa Nhà nước với Nhân dân, đồng thời cũng là phương tiện hỗ
trợ Nhà nước quản lý, truyền bá tư tưởng, chính sách, pháp luật, song báo chí
cũng là nơi người dân có thể phản ánh những tâm tư, nguyện vọng của bản thân.
Báo chí là sản phẩm của nhà báo, báo chí cũng thể hiện những quan điểm,
góc nhìn của chính nhà báo đó dù ít nhiều. Bởi sự ảnh hưởng rộng lớn và vị thế
của báo chí hiện nay, người làm báo cần phải tuân thủ nghiêm ngặt đạo đức
nghề nghiệp của mình. Một trong những nguyên tắc hàng đầu của người làm báo 5
là cần phải trung thực, công tâm, dùng lăng kính khách quan để đánh giá một
vấn đề, một sự kiện.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, báo chí gặp
nhiều thách thức trước sự đa chiều của các phương tiện truyền thông đại chúng.
Có không ít các “nhà báo” vì để thu hút độc giả mà “giật tít”, nhìn nhận thông
tin chủ quan, phiến diện, gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến báo chí và độc giả. Vì
vậy tìm hiểu quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam là rất
cần thiết đối với mỗi công dân nói chung và với những người làm báo nói riêng,
đặc biệt khi ngày nay, ranh giới giữa nhà báo và độc giả ngày càng rút ngắn, xóa nhòa.
Nhận thức được điều đó, nhóm chúng em thực hiện đề tài này để làm rõ
Điều 3 trong 10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt
Nam: “Hành nghề trung thực, khách quan, công tâm, không vụ lợi. Bảo vệ công
lý và lẽ phải. Không làm sai lệch, xuyên tạc, che giấu sự thật, gây chia rẽ, kích
động xã hội, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc và tình đoàn kết, hữu nghị
giữa các quốc gia, dân tộc”. Trong bài tiểu luận này, chúng em tập trung làm rõ
yếu tố “Hành nghề trung thực, khách quan, công tâm”, đồng thời liên hệ với
thực tiễn Việt Nam hiện nay. 3. Cơ sở lý luận
Bài tiểu luận được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác -
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối của Đảng, chính
sách, pháp luật Nhà nước Việt Nam về công tác báo chí; lý luận về vai trò, chức
năng và nguyên tắc hoạt động báo chí; chuẩn mực về đạo đức nghề nghiệp báo
chí; các quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo do Hội Nhà báo Việt Nam quy định.
4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục tiêu nghiên cứu 6
+ Phân tích, tìm hiểu Điều 3 của Quy định đạo đức nghề nghiệp của
người làm báo Việt Nam yêu cầu nhà báo phải: “Hành nghề trung
thực, khách quan, công tâm”.
+ Tìm hiểu, liên hệ với thực tiễn đạo đức nghề báo ở Việt Nam tình hình hiện nay.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, đề tài cần giải quyết được những vấn đề sau:
+ Làm rõ được Điều 3 của Quy định đạo đức nghề nghiệp của người
làm báo Việt Nam yêu cầu nhà báo phải: “Hành nghề trung thực,
khách quan, công tâm”.
+ Nêu được thực trạng đạo đức nghề nghiệp báo chí ở Việt Nam hiện nay.
+ Nêu được ưu và nhược điểm của việc thực hiện quy định đạo đức
nghề báo ở Việt Nam và cách phát huy những điểm tốt, cách khắc
phục những tồn tại cũng như thách thức.
+ Từ đó, đưa ra những góc nhìn, quan điểm cá nhân về vấn đề hành
nghề trung thực, khách quan, công tâm của nhà báo Việt Nam hiện nay.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
+ Đề tài hướng vào nghiên cứu những yêu cầu về đạo đức của người
làm báo dựa trên Điều 3 của Quy định đạo đức nghề nghiệp của
người làm báo Việt Nam yêu cầu nhà báo phải: “Hành nghề trung
thực, khách quan, công tâm”.
+ Các nhà báo và những cá nhân làm việc trong ngành báo chí tại Việt Nam.
5.2. Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi không gian 7
● Những quy định về đạo đức của người làm báo, tập trung
đặc biệt vào các ý “Trung thực, khách quan, công tâm”
trong Điều 3 trong Quy định đạo đức nghề nghiệp của
người làm báo Việt Nam.
● Mở rộng xem xét các tài liệu hướng dẫn, chính sách và tiêu
chuẩn khác mà các tổ chức hoặc cơ quan chủ quản của
ngành báo chí tại Việt Nam và ngành báo chí của một số
nước trên thế giới có thể áp dụng để hỗ trợ việc thực hiện và
tuân thủ các nguyên tắc đạo đức trong ngành.
+ Phạm vi thời gian: nghiên cứu các quy định của Việt Nam và thế
giới cũng như những trường hợp liên quan đến đạo đức báo chí
trong khoảng từ năm 2005 - nay.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích tài liệu: xem xét, phân tích các thông tin có
sẵn trong các tài liệu, từ đó rút ra những nội dung, thông tin cần
thiết phục vụ cho mục đích của đề tài.
- Phương pháp phân tích nội dung: phân tích nội dung các tác phẩm
báo chí bao gồm đa dạng các thể loại để từ đó đưa ra những phân
tích mang tính đúng đắn nhất về chủ đề nghiên cứu.
- Phương pháp phân tích tổng hợp: phân tích, đánh giá và tổng hợp
những kết quả nghiên cứu được nhằm đưa ra những luận cứ, luận điểm khái quát. 8 B – NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: MỘT S KHI NIỆM, QUAN NIỆM 1.1. Nhà báo
Điều 3 Hành nghề trung thực, công tâm, khách quan, quy định về đạo đức
nghề nghiệp của người làm báo do Hội Nhà báo Việt Nam, trước khi tìm hiểu rõ
về những hàm ý của điều 3 hãy cùng làm rõ để hiểu hơn và khái niệm nhà báo
cũng là khái niệm trung tâm của đề tài này.
Theo từ điển Merriam Webster’s Online Dictionary, nhà báo -
reporter là thuật ngữ gắn với những người thu thập và tường thuật tin tức cho
một tờ báo, tạp chí hoặc hãng phát thanh, truyền hình/ người đọc tin tức, là
người chủ yếu đưa tin, làm phóng sự, tường thuật sự kiện thời sự.
Nếu xét theo định nghĩa được đề cập trong luật Báo chí 2016 quy định
nhà báo là người làm nghề viết báo chuyên nghiệp nhằm sáng tạo tác phẩm báo
chí đang hoạt động hoặc công tác thường xuyên với một cơ quan báo chí và
được cấp thẻ nhà báo.
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Dững từng nêu trong Cơ sở lý luận báo chí
về khái niệm nhà báo khi nếu xét trên bình diện tác nghiệp, nhà báo được hiểu
là người tham gia vào quá trình thu thập, xử lý và truyền tải thông tin cho công
chúng xã hội; từ bình diện văn hóa, nhà báo được coi là nhà văn hóa - là người
truyền bá, đi đầu trong cuộc đấu tranh bảo vệ các giá trị văn hóa; từ bình diện
chính trị, nhà báo là người “xung kích trên mặt trận tư tưởng - chính trị”
1.2. Đạo đức
Để nhà báo hoạt động theo đúng những chuẩn mực, quy tắc, phù hợp với
thực tiễn của đất nước, nhà báo sẽ chịu sự tác động, sự chi phối từ các quy định 9
về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo do Hội Nhà báo Việt Nam thảo luận
và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2017.
Theo C.Mác, đạo đức là một “hình thái ý thức xã hội” chịu sự tác động
qua lại của các hình thái ý thức xã hội khác và cùng với các hình thái ý thức xã
hội ấy, đạo đức chịu sự quy định của tồn tại xã hội, phản ánh tồn tại xã hội. Do
đó, đạo đức có “bản chất xã hội”.
Đạo đức là một khái niệm có nhiều định nghĩa khác nhau tùy theo góc độ
tiếp cận vấn đề. Theo định nghĩa trong chương trình Giáo dục công dân bậc
Trung học phổ thông Đạo đức là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực xã hội mà
nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích
của cộng đồng, của xã hội.
1.3. Đạo đức nghề nghiệp
Trên cơ sở của khái niệm đạo đức thì đạo đức nghề nghiệp được xem là
những chuẩn mực và phẩm chất của một cá thể. Các chuẩn mực của một công
việc hay những thuộc tính đạo đức và hành vi thường phụ thuộc vào tính chất ngành nghề và lĩnh vực.
Hay từng được đề cập trong Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo -
PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang, đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của
đạo đức xã hội, là đạo đức trong một lĩnh vực cụ thể trong đạo đức chung của
xã hội. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm những yêu cầu đạo đức đặc biệt, các quy
tắc và chuẩn mực trong lĩnh vực nghề nghiệp nhất định, nhằm điều chỉnh hành
vi của các thành viên trong nghề nghiệp đó sao cho phù hợp với lợi ích và sự
tiến bộ của xã hội.
1.4. Đạo đức nghề nghiệp nhà báo 10
Với nghề nhà báo thì đạo đức nghề nghiệp nhà báo, được viết trong cuốn
Thuật ngữ Báo chí - Truyền thông của tác giả Phạm
Thành Hưng, là “khái
niệm chỉ tư cách, lương tâm nghề nghiệp trong hoạt động báo chí, biểu hiện qua
hành vi, nguyên tắc ứng xử của người làm báo”.
Theo khái niệm trích dẫn trong cuốn Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo
– PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang cho rằng: “Đạo đức nghề nghiệp của
nhà báo cho rằng đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là những quy tắc, chuẩn
mực quy định thái độ và hành vi ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ nghề nghiệp”.
Như vậy, có thể hiểu, đạo đức nghề báo chính là những nguyên tắc, những
chuẩn mực được hình thành trong các mối quan hệ ứng xử nghề nghiệp của nhà
báo, được thể chế hóa, được nhà báo và dư luận xã hội thừa nhân, trở thành
những chuẩn mực điều chỉnh hành vi của nhà báo trong hoạt động thực tiễn
nghề nghiệp, là lời nhắc nhở từ sâu bên trong nhà báo về việc hành nghề theo
đúng nguyên tắc, chuẩn mực. Suy cho cùng, đích đến chung nhất của việc hình
thành và phát triển đạo đức nghề nghiệp báo chí là hướng đến sự phát triển xã hội, đất nước.
1.5. Một số khái niệm liên quan 1.5.1. Trung thực
Theo khái niệm về trung thực được đề cập trên luatminhkhue.vn “Trung
thực là một khía cạnh của nhân cách đạo đức con người được hiểu với nghĩa là
sự ngay thẳng, thật thà, luôn nói lên sự thật. Trung thực chính là tôn trọng lẽ
phải, không dối trá từ lời nói đến hành vi. Có thể hiểu đơn giản người trung
thực là người không biết nói dối, họ sẵn sàng dũng cảm nói lên sự thật và sẵn
sàng nhận lỗi khi phạm sai lầm”. 11
Từ đó, có thể hiểu trung thực trong hoạt động báo chí là sự ngay thẳng
trước sự thật, bản lĩnh bảo vệ chân lý và lẽ phải thông qua việc cung cấp thông
tin, giải thích và giải đáp cho công chúng về những sự kiện và vấn đề thời sự đặt ra. 1.5.2. Khách quan
Theo khái niệm được đề cập trong luatvietnam.vn “Khách quan là một
khái niệm không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, quan điểm, lợi ích cá nhân hay bất
kỳ yếu tố nào khác ngoài các dữ liệu và tôn trọng sự thật. Khách quan đòi hỏi
sự kỷ luật và kiên trì trong việc giữ cho quan điểm cá nhân và các yếu tố khác
không ảnh hưởng đến quá trình đánh giá và ra quyết định. Tính khách quan đòi
hỏi thông tin phải được thu thập và xử lý một cách đúng đắn, chính xác để đưa
ra kết luận chính xác và đáng tin cậy”.
Từ đó, có thể hiểu khách quan trong hoạt động báo chí là việc thu thập và
xử lý thông tin một cách đúng đắn, không để cảm xúc cá nhân ảnh hưởng đến dữ
liệu sự thật và điều hướng công chúng theo những cảm xúc riêng của cá nhân. 1.5.3. Công tâm
Theo khái niệm về công tâm được đề cập trong Thông tin công tâm tại
Báo Quân đội nhân dân “Công tâm nghĩa là lòng ngay thẳng, chỉ vì việc
chung, lợi ích chung để mà ứng xử, hành động, chứ không vì tư lợi hay thiên vị
mà có thái độ, hành vi ứng xử chưa chuẩn mực”.
Từ đó, có thể hiểu công tâm trong hoạt động báo chí là đứng ở bên thứ ba
đưa ra những nhận định về vấn đề để đưa đến công chúng góc nhìn toàn diện về
những sự kiện, thông tin trong đời sống xã hội. 12
CHƯƠNG 2: PHÂN TCH ĐIU 3 TRONG 10 ĐIU QUY ĐNH
ĐẠO ĐỨC NGH NGHIỆP CỦA NHÀ BO
2.1. Hành nghề trung thực
Trung thực là yếu tố, nguyên tắc cơ bản hàng đầu của một nhà báo. Như
phóng viên, tác giả nổi tiếng người Mỹ Walter Lippmann đã từng nói: “Trong
báo chí, nói ra sự thật là luật tối thượng”. Có thể thấy, yếu tố trung thực đặc
biệt được quan tâm và đề cao trước hết, bởi đó có thể coi là điều kiện tiên quyết
quyết định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.
Trung thực trong tư tưởng Hồ Chí Minh, là phẩm chất hàng đầu của cán
bộ, đảng viên làm công tác lãnh đạo, quản lý, trung thực phải gắn liền với trách
nhiệm. Với nhà báo, trung thực chính là phẩm chất cần thiết hơn bao giờ hết.
Trung thực đối đối với những người làm nghề báo là lắng nghe, phản ánh đúng
đắn, đầy đủ tiếng nói và khát vọng của người dân, phản ánh ánh chính xác, sâu
sắc thực tiễn. Điều này không chỉ là trung thực với lương tâm mỗi người hành
nghề mà còn là trách nhiệm, sứ mệnh của báo chí nhằm góp phần cải tạo xã hội.
Tính trung thực của nhà báo được thực tiễn sinh động đó là cuộc sống, nhu cầu,
hạnh phúc của nhân dân kiểm nghiệm. Người làm báo không trung thực, không
nhìn nhận sự việc dưới lăng kính khách quan sẽ bị chính thực tiễn cuộc sống mà
báo chí phản ánh đó đào thải.
Đối với báo chí, tính trung thực là sức mạnh, là yếu tố quyết định sự tồn
vong của nghề, đồng thời trung thực tạo ra bản sắc riêng của nền báo chí các
nước và bản sắc riêng của mỗi nhà báo. Vì vậy, người làm báo luôn phải viết rõ
sự thật, tìm hiểu kĩ càng, đầy đủ ngọn nguồn, tránh lối viết “ăn liền” chạy theo
xu hướng, tập trung số lượng mà quên đi chất lượng. Khi viết bài cần sàng lọc
thông tin kĩ càng, khi đã viết xong cần kiểm tra kỹ trước khi đưa thông tin đến
độc giả. Chính xác, cụ thể, trung thực là những tố chất người làm báo phải có 13
trong từng bài viết, bài nói, ở mỗi vấn đề cần nêu, thậm chí phải cân nhắc từng từ từng chữ một.
Chủ tịch Hồ Chí Minh coi trung thực là một tiêu chuẩn đạo đức rất quan
trọng trong hoạt động báo chí. Đồng thời, Người cũng đòi hỏi các nhà báo trong
mọi trường hợp khen cũng như chê đều với động cơ trong sáng, khách quan,
không thể viết báo vì mục đích vụ lợi, cá nhân, ích kỉ. Người cho rằng một tờ
báo uy tín phải là một tờ báo được mọi người đón nhận, đó cũng là một trong
những nguyên tắc đạo đức báo chí của Người. Nhà báo chân chính phải chuyên
nghiệp trong cách hành nghề, phải trung thực, tôn trọng sự thật. Với nhiều năm
kinh nghiệm trong lĩnh vực báo chí, Người luôn quan niệm sự thật - chân lý
đóng vai trò quan yếu đối với một nhà báo, một tờ báo. Đối với Người, khi đưa
tin tức về một cá nhân , sự việc cần tìm hiểu kỹ ngọn nguồn, thông tin phải rõ
ràng, có chứng thực, không nên viết bài khi còn mông lung, đặc biệt không nên
“bịa” ra những gì không có, mà phải phản ánh đúng sự thật một cách chân thật,
khách quan nhất. Dù trong bất kể tình huống nào cũng phải đề cao “cái tâm
trong sáng” khi làm báo. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao tính đúng đắn của
thông tin, tính trung thực của ngòi bút nhà báo. Theo Người, báo chí phải làm
tốt vai trò trung chuyển, là cầu nối giữa Nhà nước với Nhân dân, là phương tiện
giúp người dân bộc lộ tâm tư, ý nguyện, kiến nghị, đồng thời, báo chí phải trở
thành vũ khí đấu tranh của Nhà nước trước tệ nạn xã hội, tham nhũng, quan liêu,
phải đi đầu trong mọi công tác phản ánh và đưa thông tin đến độc giả. Niềm tin
của nhân dân quyết định sự tồn vong của một nền báo chí. Để có được niềm tin
đó, yếu tố trung thực cần được đề cao và coi trọng hàng đầu.
Noi theo tấm gương Chủ tịch Hồ Chí Minh, PGS.TS Nguyễn Thị
Trường Giang cũng luôn tâm niệm sự chính xác, trung thực, khách quan trong
ngòi bút nhà báo. Trong cuốn “100 bản quy tắc đạo đức nghề nghiệp báo trên
thế giới”, tác giả PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang cho rằng, nhà báo không
được phép “bóp méo” sự thật, mà phải bê nguyên xi sự thật ấy đến công chúng, 14
phải đưa ra đủ những thông tin cần thiết để cung cấp cho công chúng một cái
nhìn toàn diện, đầy đủ nhất.
Nhiệm vụ hàng đầu của nhà báo là đảm bảo cho con người nhận được
thông tin có thật thông qua sự phản ánh trung thực, thực tế. Việc phản ánh trung
thực hay không có thể gây ra hệ quả lớn, một thông tin chưa được kiểm chứng,
thiếu tính đúng đắn có thể biến một người có tội thành không có tội và ngược
lại; ranh giới giữa cái thiện và cái ác trở nên mong manh, đặc biệt, cùng với sự
phát triển của công nghệ số, tin tức được lan truyền nhanh chóng trên các nền
tảng xã hội, thông tin không đúng sự thật có thể gây ra nhiều sự quan tâm và
tranh luận, điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến cá nhân nhà báo và những người có liên quan.
Trong bối cảnh bùng nổ thông tin, nhu cầu thông tin của người dân tăng
cao, báo chí phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt của Internet thì yêu cầu về
đạo đức, trách nhiệm xã hội của nhà báo càng được đề cao. Những người làm
báo không chỉ viết về những thông tin hàng ngày, mà họ đang viết về lịch sử,
ghi chép lại tiến trình thời gian của nhân loại, bởi vậy cần nêu cao tinh thần
trách nhiệm, cần thấm nhuần đạo đức nghề nghiệp, trung thực. Có như vậy, tác
phẩm báo chí mới có giá trị nhân văn cốt lõi; nền báo chí phát triển, đáp ứng nhu
cầu của công chúng và phục vụ tốt cho sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước.
2.2. Hành nghề khách quan
Tính khách quan trong báo chí thể hiện ở việc thu thập thông tin, các
nguồn tin. Tin tức phải đúng, chuẩn, có chứng cứ rõ ràng và lấy từ những nguồn
gốc chính xác. Nó phải phản ánh đúng hiện thực cuộc sống, không suy diễn, tô
hồng, xuyên tạc, bôi đen những thông tin được đề cập đến. Nói một cách khác,
báo chí phải gắn liền với sự thật. Trong cuốn sách “100 bản quy tắc đạo đức
nghề báo”, PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang đã có viết: “Khi hành nghề,
thông tin phải đưa đúng với bản chất và có nguồn gốc rõ ràng; không lấp liếm 15
sự thật và bóp méo thông tin”. Cũng trong quyển sách ấy, PGS.TS Nguyễn Thị
Trường Giang đã so sánh các quy định đạo đức nghề báo giữa Việt Nam và
trên thế giới, đồng thời chỉ ra rất rõ được tầm quan trọng của tính khách quan
đối với báo chí thế giới nói chung và báo chí Việt Nam nói riêng: “Nhiều quy
tắc cho rằng khách quan, chân thật trong thông tin là tiêu chuẩn đạo đức cao
nhất của nhà báo”. Tuyên bố của IFJ - tổ chức phát ngôn cho các nhà báo trong
Liên Hợp Quốc và trong công đoàn quốc tế, về nguyên tắc đạo đức của nhà báo:
“Tôn trọng sự thật và quyền của công chúng được biết sự thật là nhiệm vụ hàng
đầu của nhà báo”;....Ở Việt Nam, cũng đề cao “hành nghề trung thực, khách
quan, công tâm, không vụ lợi” nhưng cho đây là nguyên tắc thứ 2 không phải nguyên tắc đầu.
Đối với tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức nghề báo, người cho rằng, chân
thật là một trong những đặc trưng cơ bản của báo chí, chính vì thế mà người dặn
các nhà báo phải luôn trung thực, chính xác. Người nhấn mạnh, Báo chí muốn
thuyết phục thì tính chân thực phải cao, cán bộ báo chí “Viết phải thiết thực, nói
có sách, mách có chứng”. Đối với báo chí cách mạng, chân thực, khách quan
chính là sức mạnh, là lý do tồn tại và đồng thời làm nên bản sắc. Đây là mong
muốn của nhân dân. Hiện nay, có rất nhiều tờ báo phục vụ cho nhân dân, đặc
biệt là những tờ báo có ảnh hưởng như báo Nhân dân, báo Quân đội Nhân
dân…. Chính vì thế yêu cầu về độ chính xác, chân thực, khách quan ngày càng
tăng và cách sử dụng ngôn từ cũng phải thật đúng, tránh những sai phạm về lỗi
diễn đạt gây hiểu nhầm, hoang mang cho quần chúng nhân dân.
Trong thời đại công nghệ số, thông tin tràn lan rò rỉ, nếu người làm báo
không cập nhật một cách nhanh chóng, đúng đắn sẽ dẫn đến sự hoang mang
trong lòng quần chúng. Chính vì thế, để có được tính khách quan, bài báo phải
được viết bởi một con mắt đa chiều, khai thác nhiều khía cạnh, để công chúng 16
tiếp nhận có cảm nhận đúng đắn hơn về sự việc đề cập đến, tránh việc nêu ra
những ý kiến mang thiên hướng cá nhân. Việc đảm bảo được sự khách quan
trong báo chí sẽ mang đến tính thuyết phục cao, tạo sự uy tín cho tờ báo và mỗi
nhà báo; khẳng định bản lĩnh, trình độ của phóng viên trong quá trình tác nghiệp.
2.3. Hành nghề công tâm
Đạo đức Báo chí Việt Nam không chỉ nhấn mạnh tính trung thực, khách
quan mà còn nói rõ, người làm báo phải có sự công tâm. Đối với một người làm
báo, tâm sáng thì ngòi bút mới có thể phát huy hết tác dụng của mình.
Một nhà báo, có sự công tâm sẽ phản ánh đúng bản chất sự vật, hiện
tượng bằng cái nhìn khách quan, tránh việc tạo ra những cái nhìn phiến diện đến
công chúng. Luôn đặt lợi ích chung của Đất nước lên trên lợi ích cá nhân (hay
tòa soạn của mình). Tại đại hội lần thứ II Hội nhà Báo Việt Nam ngày
16/4/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Tất cả những người làm báo
phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ, đường lối chính
trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên báo chí là phải có đường
lối chính trị đúng”. Những lời chỉ dạy của Người, đã đem đến nhiều bài học về
nghĩa vụ, trách nhiệm của người làm báo chân chính đối với nhân dân, Đảng, Nhà nước.
Báo chí Việt Nam, thuộc dưới sự quản lý của Đảng, Nhà nước, chính vì
thế, ngòi bút của nhà báo phải thiên hướng về Nhà nước với những nguồn tin
chính xác, tránh bị mua chuộc, lợi dụng. Đảng ta đã nhiều lần chỉ rõ: “Báo chí
cần coi trọng việc phát hiện và đề cao các nhân tố mới; khuyến khích các nhà
báo tích cực cổ vũ, biểu dương cái đúng cái đẹp “Người tốt việc tốt”. Tuy
nhiên, bên cạnh tuyên dương những gương mặt sáng giá thì cũng cần phê phán
những cái tiêu cực trong cuộc sống. Có thể nói, những tiêu cực, tệ nạn xã hội
đang ngày càng nhiều và có nguy cơ lớn ảnh hưởng tới mọi thành quả cách 17
mạng, hủy hoại nhân phẩm con người. Chính vì thế mà khi viết báo, người cầm
bút còn phải biết cân bằng trong nội dung, không quá khen, tâng bốc một sự việc
nào đó, hay là chỉ mãi khoét sâu vào những “ lỗ hổng”. Cần nhìn nhận vấn đề
một cách công bằng, không để “lệch cán cân”. Nhận thức rõ, trong việc phê
bình và tự phê bình. Một nhà báo có trong mình sự công tâm sẽ tạo ra những
trang báo chất lượng, tạo niềm tiềm trong lòng quần chúng. Đó mới chính là
những điều cần thiết đối với cương vị một nhà báo trong việc hành nghề công tâm. 18